१६. महानिपातो
१. सुमेधाथेरीगाथा
४५०.
मन्तावतिया नगरे, रञ्ञो कोञ्चस्स अग्गमहेसिया।
धीता आसिं सुमेधा, पसादिता सासनकरेहि॥
४५१.
सीलवती चित्तकथा, बहुस्सुता बुद्धसासने विनीता।
मातापितरो उपगम्म, भणति ‘‘उभयो निसामेथ॥
४५२.
‘‘निब्बानाभिरताहं, असस्सतं भवगतं यदिपि दिब्बम्।
किमङ्गं पन [किमङ्ग पन (सी॰ स्या॰), किं पन (?)] तुच्छा कामा, अप्पस्सादा बहुविघाता॥
४५३.
‘‘कामा कटुका आसीविसूपमा, येसु मुच्छिता बाला।
ते दीघरत्तं निरये, समप्पिता हञ्ञन्ते दुक्खिता [हञ्ञरे दुखिता (?)]॥
४५४.
‘‘सोचन्ति पापकम्मा, विनिपाते पापवद्धिनो सदा।
कायेन च वाचाय च, मनसा च असंवुता बाला॥
४५५.
‘‘बाला ते दुप्पञ्ञा, अचेतना दुक्खसमुदयोरुद्धा।
देसन्ते अजानन्ता, न बुज्झरे अरियसच्चानि॥
४५६.
‘‘सच्चानि अम्म बुद्धवरदेसितानि, ते बहुतरा अजानन्ता ये।
अभिनन्दन्ति भवगतं, पिहेन्ति देवेसु उपपत्तिं॥
४५७.
‘‘देवेसुपि उपपत्ति, असस्सता भवगते अनिच्चम्हि।
न च सन्तसन्ति बाला, पुनप्पुनं जायितब्बस्स॥
४५८.
‘‘चत्तारो विनिपाता, दुवे [द्वे (सब्बत्थ)] च गतियो कथञ्चि लब्भन्ति।
न च विनिपातगतानं, पब्बज्जा अत्थि निरयेसु॥
४५९.
‘‘अनुजानाथ मं उभयो, पब्बजितुं दसबलस्स पावचने।
अप्पोस्सुक्का घटिस्सं, जातिमरणप्पहानाय॥
४६०.
‘‘किं भवगते [भवगतेन (स्या॰)] अभिनन्दितेन, कायकलिना असारेन।
भवतण्हाय निरोधा, अनुजानाथ पब्बजिस्सामि॥
४६१.
‘‘बुद्धानं उप्पादो विवज्जितो, अक्खणो खणो लद्धो।
सीलानि ब्रह्मचरियं, यावजीवं न दूसेय्यं’’॥
४६२.
एवं भणति सुमेधा, मातापितरो ‘‘न ताव आहारम्।
आहरिस्सं [आहरियामि (सी॰), आहारिसं (?)] गहट्ठा, मरणवसं गताव हेस्सामि’’॥
४६३.
माता दुक्खिता रोदति पिता च, अस्सा सब्बसो समभिहतो।
घटेन्ति सञ्ञापेतुं, पासादतले छमापतितं॥
४६४.
‘‘उट्ठेहि पुत्तक किं सोचितेन, दिन्नासि वारणवतिम्हि।
राजा अनीकरत्तो [अणीकदत्तो (सी॰ स्या॰)], अभिरूपो तस्स त्वं दिन्ना॥
४६५.
‘‘अग्गमहेसी भविस्ससि, अनिकरत्तस्स राजिनो भरिया।
सीलानि ब्रह्मचरियं, पब्बज्जा दुक्करा पुत्तक॥
४६६.
‘‘रज्जे आणाधनमिस्सरियं, भोगा सुखा दहरिकासि।
भुञ्जाहि कामभोगे, वारेय्यं होतु ते पुत्त’’॥
४६७.
अथ ने भणति सुमेधा, ‘‘मा एदिसिकानि भवगतमसारम्।
पब्बज्जा वा होहिति, मरणं वा मे न चेव वारेय्यं॥
४६८.
‘‘किमिव पूतिकायमसुचिं, सवनगन्धं भयानकं कुणपम्।
अभिसंविसेय्यं भस्तं, असकिं पग्घरितं असुचिपुण्णं॥
४६९.
‘‘किमिव ताहं जानन्ती, विकुलकं मंससोणितुपलित्तम्।
किमिकुलालयं सकुणभत्तं, कळेवरं किस्स दिय्यति॥
४७०.
‘‘निब्बुय्हति सुसानं, अचिरं कायो अपेतविञ्ञाणो।
छुद्धो [छड्डितो (स्या॰), छुट्ठो (क॰)] कळिङ्गरं विय, जिगुच्छमानेहि ञातीहि॥
४७१.
‘‘छुद्धून [छड्डून (स्या॰), छुट्ठून (क॰)] नं सुसाने, परभत्तं न्हायन्ति [न्हायरे (?)] जिगुच्छन्ता।
नियका मातापितरो, किं पन साधारणा जनता॥
४७२.
‘‘अज्झोसिता असारे, कळेवरे अट्ठिन्हारुसङ्घाते।
खेळस्सुच्चारस्सव, परिपुण्णे [खेळस्सुच्चारपस्सवपरिपुण्णे (सी॰)] पूतिकायम्हि॥
४७३.
‘‘यो नं विनिब्भुजित्वा, अब्भन्तरमस्स बाहिरं कयिरा ।
गन्धस्स असहमाना, सकापि माता जिगुच्छेय्य॥
४७४.
‘‘खन्धधातुआयतनं, सङ्खतं जातिमूलकं दुक्खम्।
योनिसो अनुविचिनन्ती, वारेय्यं किस्स इच्छेय्यं॥
४७५.
‘‘दिवसे दिवसे तिसत्ति, सतानि नवनवा पतेय्युं कायम्हि।
वस्ससतम्पि च घातो, सेय्यो दुक्खस्स चेवं खयो॥
४७६.
‘‘अज्झुपगच्छे घातं, यो विञ्ञायेवं सत्थुनो वचनम्।
‘दीघो तेसं [वो (क॰)] संसारो, पुनप्पुनं हञ्ञमानानं’॥
४७७.
‘‘देवेसु मनुस्सेसु च, तिरच्छानयोनिया असुरकाये।
पेतेसु च निरयेसु च, अपरिमिता दिस्सरे घाता॥
४७८.
‘‘घाता निरयेसु बहू, विनिपातगतस्स पीळियमानस्स [किलिस्समानस्स (स्या॰ क॰)]।
देवेसुपि अत्ताणं, निब्बानसुखा परं नत्थि॥
४७९.
‘‘पत्ता ते निब्बानं, ये युत्ता दसबलस्स पावचने।
अप्पोस्सुक्का घटेन्ति, जातिमरणप्पहानाय॥
४८०.
‘‘अज्जेव तातभिनिक्खमिस्सं, भोगेहि किं असारेहि।
निब्बिन्ना मे कामा, वन्तसमा तालवत्थुकता’’॥
४८१.
सा चेवं भणति पितरमनीकरत्तो च यस्स सा दिन्ना।
उपयासि वारणवते, वारेय्यमुपट्ठिते काले॥
४८२.
अथ असितनिचितमुदुके, केसे खग्गेन छिन्दिय सुमेधा।
पासादं पिदहित्वा [पिधेत्वा (सी॰ स्या॰), पिधित्वा (क॰)], पठमज्झानं समापज्जि॥
४८३.
सा च तहिं समापन्ना, अनीकरत्तो च आगतो नगरम्।
पासादे च [पासादेव (सी॰ स्या॰)] सुमेधा, अनिच्चसञ्ञं [अनिच्चसञ्ञा (सब्बत्थ)] सुभावेति॥
४८४.
सा च मनसि करोति, अनीकरत्तो च आरुही तुरितम्।
मणिकनकभूसितङ्गो, कतञ्जली याचति सुमेधं॥
४८५.
‘‘रज्जे आणाधनमिस्सरियं, भोगा सुखा दहरिकासि।
भुञ्जाहि कामभोगे, कामसुखा दुल्लभा लोके॥
४८६.
‘‘निस्सट्ठं ते रज्जं, भोगे भुञ्जस्सु देहि दानानि।
मा दुम्मना अहोसि, मातापितरो ते दुक्खिता’’ [मातापितरो च ते दुखिता (?)]॥
४८७.
तं तं भणति सुमेधा, कामेहि अनत्थिका विगतमोहा।
‘‘मा कामे अभिनन्दि, कामेस्वादीनवं पस्स॥
४८८.
‘‘चातुद्दीपो राजा मन्धाता, आसि कामभोगिन मग्गो।
अतित्तो कालङ्कतो, न चस्स परिपूरिता इच्छा॥
४८९.
‘‘सत्त रतनानि वस्सेय्य, वुट्ठिमा दसदिसा समन्तेन।
न चत्थि तित्ति कामानं, अतित्ताव मरन्ति नरा॥
४९०.
‘‘असिसूनूपमा कामा, कामा सप्पसिरोपमा।
उक्कोपमा अनुदहन्ति, अट्ठिकङ्कल [कङ्खल (सी॰)] सन्निभा॥
४९१.
‘‘अनिच्चा अद्धुवा कामा, बहुदुक्खा महाविसा।
अयोगुळोव सन्तत्तो, अघमूला दुखप्फला॥
४९२.
‘‘रुक्खप्फलूपमा कामा, मंसपेसूपमा दुखा।
सुपिनोपमा वञ्चनिया, कामा याचितकूपमा॥
४९३.
‘‘सत्तिसूलूपमा कामा, रोगो गण्डो अघं निघम्।
अङ्गारकासुसदिसा, अघमूलं भयं वधो॥
४९४.
‘‘एवं बहुदुक्खा कामा, अक्खाता अन्तरायिका।
गच्छथ न मे भगवते, विस्सासो अत्थि अत्तनो॥
४९५.
‘‘किं मम परो करिस्सति, अत्तनो सीसम्हि डय्हमानम्हि।
अनुबन्धे जरामरणे, तस्स घाताय घटितब्बं’’॥
४९६.
द्वारं अपापुरित्वानहं [अवापुरित्वाहं (सी॰)], मातापितरो अनीकरत्तञ्च।
दिस्वान छमं निसिन्ने, रोदन्ते इदमवोचं॥
४९७.
‘‘दीघो बालानं संसारो, पुनप्पुनञ्च रोदतम्।
अनमतग्गे पितु मरणे, भातु वधे अत्तनो च वधे॥
४९८.
‘‘अस्सु थञ्ञं रुधिरं, संसारं अनमतग्गतो सरथ।
सत्तानं संसरतं, सराहि अट्ठीनञ्च सन्निचयं॥
४९९.
‘‘सर चतुरोदधी [सरस्सु चतुरो उदधी (?)], उपनीते अस्सुथञ्ञरुधिरम्हि।
सर एककप्पमट्ठीनं, सञ्चयं विपुलेन समं॥
५००.
‘‘अनमतग्गे संसरतो, महिं [महामहिं (?)] जम्बुदीपमुपनीतम्।
कोलट्ठिमत्तगुळिका, माता मातुस्वेव नप्पहोन्ति॥
५०१.
‘‘तिणकट्ठसाखापलासं [सर तिणकट्ठसाखापलासं (सी॰)], उपनीतं अनमतग्गतो सर।
चतुरङ्गुलिका घटिका, पितुपितुस्वेव नप्पहोन्ति॥
५०२.
‘‘सर काणकच्छपं पुब्बसमुद्दे, अपरतो च युगछिद्दम्।
सिरं [सर (सी॰)] तस्स च पटिमुक्कं, मनुस्सलाभम्हि ओपम्मं॥
५०३.
‘‘सर रूपं फेणपिण्डोपमस्स, कायकलिनो असारस्स।
खन्धे पस्स अनिच्चे, सराहि निरये बहुविघाते॥
५०४.
‘‘सर कटसिं वड्ढेन्ते, पुनप्पुनं तासु तासु जातीसु।
सर कुम्भीलभयानि च, सराहि चत्तारि सच्चानि॥
५०५.
‘‘अमतम्हि विज्जमाने, किं तव पञ्चकटुकेन पीतेन।
सब्बा हि कामरतियो, कटुकतरा पञ्चकटुकेन॥
५०६.
‘‘अमतम्हि विज्जमाने, किं तव कामेहि ये परिळाहा [सपरिळाहा (सी॰ अट्ठ॰)]।
सब्बा हि कामरतियो, जलिता कुथिता कम्पिता सन्तापिता॥
५०७.
‘‘असपत्तम्हि समाने, किं तव कामेहि ये बहुसपत्ता।
राजग्गिचोरउदकप्पियेहि, साधारणा कामा बहुसपत्ता॥
५०८.
‘‘मोक्खम्हि विज्जमाने, किं तव कामेहि येसु वधबन्धो।
कामेसु हि असकामा, वधबन्धदुखानि अनुभोन्ति॥
५०९.
‘‘आदीपिता तिणुक्का, गण्हन्तं दहन्ति नेव मुञ्चन्तम्।
उक्कोपमा हि कामा, दहन्ति ये ते न मुञ्चन्ति॥
५१०.
‘‘मा अप्पकस्स हेतु, कामसुखस्स विपुलं जही सुखम्।
मा पुथुलोमोव बळिसं, गिलित्वा पच्छा विहञ्ञसि॥
५११.
‘‘कामं कामेसु दमस्सु, ताव सुनखोव सङ्खलाबद्धो।
काहिन्ति खु तं कामा, छाता सुनखंव चण्डाला॥
५१२.
‘‘अपरिमितञ्च दुक्खं, बहूनि च चित्तदोमनस्सानि।
अनुभोहिसि कामयुत्तो, पटिनिस्सज [पटिनिस्सर (सी॰)] अद्धुवे कामे॥
५१३.
‘‘अजरम्हि विज्जमाने, किं तव कामेहि [येसु जराय च। मरणब्याधिहि गहिता (?)] येसु जरा।
मरणब्याधिगहिता [येसु जराय च। मरणब्याधिहि गहिता (?)], सब्बा सब्बत्थ जातियो॥
५१४.
‘‘इदमजरमिदममरं [इदं अजरं इदं अमरं (?)], इदमजरामरं पदमसोकम्।
असपत्तमसम्बाधं, अखलितमभयं निरुपतापं॥
५१५.
‘‘अधिगतमिदं बहूहि, अमतं अज्जापि च लभनीयमिदम्।
यो योनिसो पयुञ्जति, न च सक्का अघटमानेन’’॥
५१६.
एवं भणति सुमेधा, सङ्खारगते रतिं अलभमाना।
अनुनेन्ती अनिकरत्तं, केसे च छमं खिपि सुमेधा॥
५१७.
उट्ठाय अनिकरत्तो, पञ्जलिको याचितस्सा पितरं सो।
‘‘विस्सज्जेथ सुमेधं, पब्बजितुं विमोक्खसच्चदस्सा’’॥
५१८.
विस्सज्जिता मातापितूहि, पब्बजि सोकभयभीता।
छ अभिञ्ञा सच्छिकता, अग्गफलं सिक्खमानाय॥
५१९.
अच्छरियमब्भुतं तं, निब्बानं आसि राजकञ्ञाय।
पुब्बेनिवासचरितं, यथा ब्याकरि पच्छिमे काले॥
५२०.
‘‘भगवति कोणागमने, सङ्घारामम्हि नवनिवेसम्हि।
सखियो तिस्सो जनियो, विहारदानं अदासिम्ह॥
५२१.
‘‘दसक्खत्तुं सतक्खत्तुं, दससतक्खत्तुं सतानि च सतक्खत्तुम्।
देवेसु उप्पज्जिम्ह, को पन वादो मनुस्सेसु॥
५२२.
‘‘देवेसु महिद्धिका अहुम्ह, मानुसकम्हि को पन वादो।
सत्तरतनस्स महेसी, इत्थिरतनं अहं आसिं॥
५२३.
‘‘सो हेतु सो पभवो, तं मूलं साव सासने खन्ती।
तं पठमसमोधानं, तं धम्मरताय निब्बानं’’॥
५२४.
एवं करोन्ति ये सद्दहन्ति, वचनं अनोमपञ्ञस्स।
निब्बिन्दन्ति भवगते, निब्बिन्दित्वा विरज्जन्तीति॥
इत्थं सुदं सुमेधा थेरी गाथायो अभासित्थाति।
महानिपातो निट्ठितो।
समत्ता थेरीगाथायो।
गाथासतानि चत्तारि, असीति पुन चुद्दस [गाथासङ्ख्या इध अनुक्कमणिकगणनावसेन पाकटा]।
थेरियेकुत्तरसता [थेरीयेकुत्तरछसता (?) तिंसमत्तापि पञ्चसतमत्तापि थेरियो एकतो आगता मनसिकातब्बा], सब्बा ता आसवक्खयाति॥
थेरीगाथापाळि निट्ठिता।