२१. महानिपातो

२१. महानिपातो

१. वङ्गीसत्थेरगाथा

१२१८.
‘‘निक्खन्तं वत मं सन्तं, अगारस्मानगारियम्।
वितक्का उपधावन्ति, पगब्भा कण्हतो इमे॥
१२१९.
‘‘उग्गपुत्ता महिस्सासा, सिक्खिता दळ्हधम्मिनो [दळ्हधन्विनो (सी॰ अट्ठ॰)]।
समन्ता परिकिरेय्युं, सहस्सं अपलायिनं॥
१२२०.
‘‘सचेपि एत्तका [एततो (सं॰ नि॰ १.२०९)] भिय्यो, आगमिस्सन्ति इत्थियो।
नेव मं ब्याधयिस्सन्ति [ब्याथयिस्सन्ति (?)], धम्मे सम्हि [धम्मेस्वम्हि (स्या॰ क॰)] पतिट्ठितो॥
१२२१.
‘‘सक्खी हि मे सुतं एतं, बुद्धस्सादिच्चबन्धुनो।
निब्बानगमनं मग्गं, तत्थ मे निरतो मनो॥
१२२२.
‘‘एवं चे मं विहरन्तं, पापिम उपगच्छसि।
तथा मच्चु करिस्सामि, न मे मग्गम्पि दक्खसि॥
१२२३.
‘‘अरतिञ्च [अरतिं (बहूसु)] रतिञ्च पहाय, सब्बसो गेहसितञ्च वितक्कम्।
वनथं न करेय्य कुहिञ्चि, निब्बनथो अवनथो स [निब्बनथो अरतो स हि (सं॰ नि॰ १.२१०)] भिक्खु॥
१२२४.
‘‘यमिध पथविञ्च वेहासं, रूपगतं जगतोगधं किञ्चि।
परिजीयति सब्बमनिच्चं, एवं समेच्च चरन्ति मुतत्ता॥
१२२५.
‘‘उपधीसु जना गधितासे, दिट्ठसुते [दिट्ठे सुते (सी॰)] पटिघे च मुते च।
एत्थ विनोदय छन्दमनेजो, यो हेत्थ न लिम्पति मुनि तमाहु [तं मुनिमाहु (सं॰ नि॰ १.२१०)]॥
१२२६.
‘‘अथ सट्ठिसिता सवितक्का, पुथुज्जनताय [पुथू जनताय (सं॰ नि॰ १.२१०)] अधम्मा निविट्ठा।
न च वग्गगतस्स कुहिञ्चि, नो पन दुट्ठुल्लगाही [दुट्ठुल्लभाणी (सं॰ नि॰ १.२१०)] स भिक्खु॥
१२२७.
‘‘दब्बो चिररत्तसमाहितो, अकुहको निपको अपिहालु।
सन्तं पदं अज्झगमा मुनि, पटिच्च परिनिब्बुतो कङ्खति कालं॥
१२२८.
‘‘मानं पजहस्सु गोतम, मानपथञ्च जहस्सु असेसम्।
मानपथम्हि स मुच्छितो, विप्पटिसारीहुवा चिररत्तं॥
१२२९.
‘‘मक्खेन मक्खिता पजा, मानहता निरयं पपतन्ति।
सोचन्ति जना चिररत्तं, मानहता निरयं उपपन्ना॥
१२३०.
‘‘न हि सोचति भिक्खु कदाचि, मग्गजिनो सम्मा पटिपन्नो।
कित्तिञ्च सुखञ्चानुभोति, धम्मदसोति तमाहु तथत्तं॥
१२३१.
‘‘तस्मा अखिलो इध [अखिलो (सी॰), अखिलोध (सं॰ नि॰ १.२११)] पधानवा, नीवरणानि पहाय विसुद्धो।
मानञ्च पहाय असेसं, विज्जायन्तकरो समितावी॥
१२३२.
‘‘कामरागेन डय्हामि, चित्तं मे परिडय्हति।
साधु निब्बापनं ब्रूहि, अनुकम्पाय गोतम॥
१२३३.
‘‘सञ्ञाय विपरियेसा, चित्तं ते परिडय्हति।
निमित्तं परिवज्जेहि, सुभं रागूपसंहितं ( ) [(सङ्खारे परतो पस्स, दुक्खतो मा च अत्ततो। निब्बापेहि महारागं, मा दय्हित्थो पुनप्पुनम्।) (सी॰ सं॰ नि॰ १.२१२) उद्दानगाथायं एकसत्ततीतिसङ्ख्या च, थेरगाथाट्ठकथा च पस्सितब्बा]॥
१२३४.
‘‘असुभाय चित्तं भावेहि, एकग्गं सुसमाहितम्।
सति कायगता त्यत्थु, निब्बिदाबहुलो भव॥
१२३५.
‘‘अनिमित्तञ्च भावेहि, मानानुसयमुज्जह।
ततो मानाभिसमया, उपसन्तो चरिस्ससि॥
१२३६.
‘‘तमेव वाचं भासेय्य, यायत्तानं न तापये।
परे च न विहिंसेय्य, सा वे वाचा सुभासिता॥
१२३७.
‘‘पियवाचमेव भासेय्य, या वाचा पटिनन्दिता।
यं अनादाय पापानि, परेसं भासते पियं॥
१२३८.
‘‘सच्चं वे अमता वाचा, एस धम्मो सनन्तनो।
सच्चे अत्थे च धम्मे च, आहु सन्तो पतिट्ठिता॥
१२३९.
‘‘यं बुद्धो भासति वाचं, खेमं निब्बानपत्तिया।
दुक्खस्सन्तकिरियाय, सा वे वाचानमुत्तमा॥
१२४०.
‘‘गम्भीरपञ्ञो मेधावी, मग्गामग्गस्स कोविदो।
सारिपुत्तो महापञ्ञो, धम्मं देसेति भिक्खुनं॥
१२४१.
‘‘सङ्खित्तेनपि देसेति, वित्थारेनपि भासति।
सालिकायिव निग्घोसो, पटिभानं उदिय्यति [उदीरयि (सी॰), उदीय्यति (स्या॰), उदय्यति (?) उट्ठहतीति तंसंवण्णना]॥
१२४२.
‘‘तस्स तं देसयन्तस्स, सुणन्ति मधुरं गिरम्।
सरेन रजनीयेन, सवनीयेन वग्गुना।
उदग्गचित्ता मुदिता, सोतं ओधेन्ति भिक्खवो॥
१२४३.
‘‘अज्ज पन्नरसे विसुद्धिया, भिक्खू पञ्चसता समागता।
संयोजनबन्धनच्छिदा, अनीघा खीणपुनब्भवा इसी॥
१२४४.
‘‘चक्कवत्ती यथा राजा, अमच्चपरिवारितो।
समन्ता अनुपरियेति, सागरन्तं महिं इमं॥
१२४५.
‘‘एवं विजितसङ्गामं, सत्थवाहं अनुत्तरम्।
सावका पयिरुपासन्ति, तेविज्जा मच्चुहायिनो॥
१२४६.
‘‘सब्बे भगवतो पुत्ता, पलापेत्थ न विज्जति।
तण्हासल्लस्स हन्तारं, वन्दे आदिच्चबन्धुनं॥
१२४७.
‘‘परोसहस्सं भिक्खूनं, सुगतं पयिरुपासति।
देसेन्तं विरजं धम्मं, निब्बानं अकुतोभयं॥
१२४८.
‘‘सुणन्ति धम्मं विमलं, सम्मासम्बुद्धदेसितम्।
सोभति वत सम्बुद्धो, भिक्खुसङ्घपुरक्खतो॥
१२४९.
‘‘‘नागनामो’सि भगवा, इसीनं इसिसत्तमो।
महामेघोव हुत्वान, सावके अभिवस्ससि॥
१२५०.
‘‘दिवा विहारा निक्खम्म, सत्थुदस्सनकम्यता।
सावको ते महावीर, पादे वन्दति वङ्गिसो॥
१२५१.
‘‘उम्मग्गपथं मारस्स, अभिभुय्य चरति पभिज्ज खीलानि।
तं पस्सथ बन्धपमुञ्चकरं, असितंव भागसो पविभज्ज॥
१२५२.
‘‘ओघस्स हि नितरणत्थं, अनेकविहितं मग्गं अक्खासि।
तस्मिञ्च अमते अक्खाते, धम्मदसा ठिता असंहीरा॥
१२५३.
‘‘पज्जोतकरो अतिविज्झ [अतिविज्झ धम्मं (सी॰)], सब्बठितीनं अतिक्कममद्दस [अतिक्कममद्द (सी॰ क॰)]।
ञत्वा च सच्छिकत्वा च, अग्गं सो देसयि दसद्धानं॥
१२५४.
‘‘एवं सुदेसिते धम्मे, को पमादो विजानतं धम्मम्।
तस्मा हि तस्स भगवतो सासने, अप्पमत्तो सदा नमस्समनुसिक्खे॥
१२५५.
‘‘बुद्धानुबुद्धो यो थेरो, कोण्डञ्ञो तिब्बनिक्कमो।
लाभी सुखविहारानं, विवेकानं अभिण्हसो॥
१२५६.
‘‘यं सावकेन पत्तब्बं, सत्थु सासनकारिना।
सब्बस्स तं अनुप्पत्तं, अप्पमत्तस्स सिक्खतो॥
१२५७.
‘‘महानुभावो तेविज्जो, चेतोपरियकोविदो।
कोण्डञ्ञो बुद्धदायादो, पादे वन्दति सत्थुनो॥
१२५८.
‘‘नगस्स पस्से आसीनं, मुनिं दुक्खस्स पारगुम्।
सावका पयिरुपासन्ति, तेविज्जा मच्चुहायिनो॥
१२५९.
‘‘चेतसा [ते चेतसा (सं॰ नि॰ १.२१८)] अनुपरियेति, मोग्गल्लानो महिद्धिको।
चित्तं नेसं समन्वेसं [समन्नेसं (सं॰ नि॰ १.२१८)], विप्पमुत्तं निरूपधिं॥
१२६०.
‘‘एवं सब्बङ्गसम्पन्नं, मुनिं दुक्खस्स पारगुम्।
अनेकाकारसम्पन्नं, पयिरुपासन्ति गोतमं॥
१२६१.
‘‘चन्दो यथा विगतवलाहके नभे, विरोचति वीतमलोव भाणुमा।
एवम्पि अङ्गीरस त्वं महामुनि, अतिरोचसि यससा सब्बलोकं॥
१२६२.
‘‘कावेय्यमत्ता विचरिम्ह पुब्बे, गामा गामं पुरा पुरम्।
अथद्दसाम सम्बुद्धं, सब्बधम्मान पारगुं॥
१२६३.
‘‘सो मे धम्ममदेसेसि, मुनि दुक्खस्स पारगू।
धम्मं सुत्वा पसीदिम्ह, सद्धा [अद्धा (सी॰ अट्ठ॰)] नो उदपज्जथ॥
१२६४.
‘‘तस्साहं वचनं सुत्वा, खन्धे आयतनानि च।
धातुयो च विदित्वान, पब्बजिं अनगारियं॥
१२६५.
‘‘बहूनं वत अत्थाय, उप्पज्जन्ति तथागता।
इत्थीनं पुरिसानञ्च, ये ते सासनकारका॥
१२६६.
‘‘तेसं खो वत अत्थाय, बोधिमज्झगमा मुनि।
भिक्खूनं भिक्खुनीनञ्च, ये निरामगतद्दसा॥
१२६७.
‘‘सुदेसिता चक्खुमता, बुद्धेनादिच्चबन्धुना।
चत्तारि अरियसच्चानि, अनुकम्पाय पाणिनं॥
१२६८.
‘‘दुक्खं दुक्खसमुप्पादं, दुक्खस्स च अतिक्कमम्।
अरियं चट्ठङ्गिकं मग्गं, दुक्खूपसमगामिनं॥
१२६९.
‘‘एवमेते तथा वुत्ता, दिट्ठा मे ते यथा तथा।
सदत्थो मे अनुप्पत्तो, कतं बुद्धस्स सासनं॥
१२७०.
‘‘स्वागतं वत मे आसि, मम बुद्धस्स सन्तिके।
सुविभत्तेसु [सविभत्तेसु (सी॰ क॰)] धम्मेसु, यं सेट्ठं तदुपागमिं॥
१२७१.
‘‘अभिञ्ञापारमिप्पत्तो, सोतधातु विसोधिता।
तेविज्जो इद्धिपत्तोम्हि, चेतोपरियकोविदो॥
१२७२.
‘‘पुच्छामि सत्थारमनोमपञ्ञं, दिट्ठेव धम्मे यो विचिकिच्छानं छेत्ता।
अग्गाळवे कालमकासि भिक्खु, ञातो यसस्सी अभिनिब्बुतत्तो॥
१२७३.
‘‘निग्रोधकप्पो इति तस्स नामं, तया कतं भगवा ब्राह्मणस्स।
सो तं नमस्सं अचरि मुत्यपेखो, आरद्धवीरियो दळ्हधम्मदस्सी॥
१२७४.
‘‘तं सावकं सक्क मयम्पि सब्बे, अञ्ञातुमिच्छाम समन्तचक्खु।
समवट्ठिता नो सवनाय सोता [हेतुं (सी॰ स्या॰) सुत्तनिपातट्ठकथा पस्सितब्बा], तुवं नो सत्था त्वमनुत्तरोसि’’॥
१२७५.
छिन्द नो विचिकिच्छं ब्रूहि मेतं, परिनिब्बुतं वेदय भूरिपञ्ञ।
मज्झेव नो भास समन्तचक्खु, सक्कोव देवान सहस्सनेत्तो॥
१२७६.
‘‘ये केचि गन्था इध मोहमग्गा, अञ्ञाणपक्खा विचिकिच्छठाना।
तथागतं पत्वा न ते भवन्ति, चक्खुञ्हि एतं परमं नरानं॥
१२७७.
‘‘नो चे हि जातु पुरिसो किलेसे, वातो यथा अब्भघनं विहाने।
तमोवस्स निवुतो सब्बलोको, जोतिमन्तोपि न पभासेय्युं [न जोतिमन्तोपि नरा तपेय्युं (सु॰ नि॰ ३५०)]॥
१२७८.
‘‘धीरा च पज्जोतकरा भवन्ति, तं तं अहं वीर तथेव मञ्ञे।
विपस्सिनं जानमुपागमिम्ह, परिसासु नो आविकरोहि कप्पं॥
१२७९.
‘‘खिप्पं गिरं एरय वग्गु वग्गुं, हंसोव पग्गय्ह सणिकं निकूज।
बिन्दुस्सरेन सुविकप्पितेन, सब्बेव ते उज्जुगता सुणोम॥
१२८०.
‘‘पहीनजातिमरणं असेसं, निग्गय्ह धोनं वदेस्सामि [पटिवेदियामि (सी॰ क॰)] धम्मम्।
न कामकारो हि [होति (सी॰ क॰)] पुथुज्जनानं, सङ्खेय्यकारो च [व (बहूसु)] तथागतानं॥
१२८१.
‘‘सम्पन्नवेय्याकरणं तवेदं, समुज्जुपञ्ञस्स समुग्गहीतम्।
अयमञ्जलि पच्छिमो सुप्पणामितो, मा मोहयी जानमनोमपञ्ञ॥
१२८२.
‘‘परोपरं अरियधम्मं विदित्वा, मा मोहयी जानमनोमवीरिय।
वारिं यथा घम्मनि घम्मतत्तो, वाचाभिकङ्खामि सुतं पवस्स॥
१२८३.
‘‘यदत्थिकं ब्रह्मचरियं अचरी, कप्पायनो कच्चिस्सतं अमोघम्।
निब्बायि सो आदु सउपादिसेसो [अनुपादिसेसा (सी॰), अनुपादिसेसो (क॰)], यथा विमुत्तो अहु तं सुणोम॥
१२८४.
‘‘‘अच्छेच्छि तण्हं इध नामरूपे,
(इति भगवा) कण्हस्स सोतं दीघरत्तानुसयितम्।
अतारि जातिं मरणं असेसं’, इच्चब्रवि भगवा पञ्चसेट्ठो॥
१२८५.
‘‘एस सुत्वा पसीदामि, वचो ते इसिसत्तम।
अमोघं किर मे पुट्ठं, न मं वञ्चेसि ब्राह्मणो॥
१२८६.
‘‘यथा वादी तथा कारी, अहु बुद्धस्स सावको।
अच्छेच्छि मच्चुनो जालं, ततं मायाविनो दळ्हं॥
१२८७.
‘‘अद्दस भगवा आदिं, उपादानस्स कप्पियो।
अच्चगा वत कप्पानो, मच्चुधेय्यं सुदुत्तरं॥
१२८८.
‘‘तं देवदेवं वन्दामि, पुत्तं ते द्विपदुत्तम।
अनुजातं महावीरं, नागं नागस्स ओरस’’न्ति॥
इत्थं सुदं आयस्मा वङ्गीसो थेरो गाथायो
अभासित्थाति।
महानिपातो निट्ठितो।
तत्रुद्दानं –
सत्ततिम्हि निपातम्हि, वङ्गीसो पटिभाणवा।
एकोव थेरो नत्थञ्ञो, गाथायो एकसत्ततीति॥
निट्ठिता थेरगाथायो।
तत्रुद्दानं –
सहस्सं होन्ति ता गाथा, तीणि सट्ठिसतानि च।
थेरा च द्वे सता सट्ठि, चत्तारो च पकासिता॥
सीहनादं नदित्वान, बुद्धपुत्ता अनासवा।
खेमन्तं पापुणित्वान, अग्गिखन्धाव निब्बुताति॥
थेरगाथापाळि निट्ठिता।