१७. तिंसनिपातो
१. फुस्सत्थेरगाथा
९४९.
पासादिके बहू दिस्वा, भावितत्ते सुसंवुते।
इसि पण्डरसगोत्तो [पण्डरस्स गोत्तो (सी॰)], अपुच्छि फुस्ससव्हयं॥
९५०.
‘‘किंछन्दा किमधिप्पाया, किमाकप्पा भविस्सरे।
अनागतम्हि कालम्हि, तं मे अक्खाहि पुच्छितो’’॥
९५१.
‘‘सुणोहि वचनं मय्हं, इसिपण्डरसव्हय।
सक्कच्चं उपधारेहि, आचिक्खिस्साम्यनागतं॥
९५२.
‘‘कोधना उपनाही च, मक्खी थम्भी सठा बहू।
उस्सुकी नानावादा च, भविस्सन्ति अनागते॥
९५३.
‘‘अञ्ञातमानिनो धम्मे, गम्भीरे तीरगोचरा।
लहुका अगरु धम्मे, अञ्ञमञ्ञमगारवा॥
९५४.
‘‘बहू आदीनवा लोके, उप्पज्जिस्सन्त्यनागते।
सुदेसितं इमं धम्मं, किलेसेस्सन्ति [किलेसिस्सन्ति (सी॰), किलिसिस्सन्ति (स्या॰ क॰)] दुम्मती॥
९५५.
‘‘गुणहीनापि सङ्घम्हि, वोहरन्ता विसारदा।
बलवन्तो भविस्सन्ति, मुखरा अस्सुताविनो॥
९५६.
‘‘गुणवन्तोपि सङ्घम्हि, वोहरन्ता यथात्थतो।
दुब्बला ते भविस्सन्ति, हिरीमना अनत्थिका॥
९५७.
‘‘रजतं जातरूपञ्च, खेत्तं वत्थुमजेळकम्।
दासिदासञ्च दुम्मेधा, सादियिस्सन्त्यनागते॥
९५८.
‘‘उज्झानसञ्ञिनो बाला, सीलेसु असमाहिता।
उन्नळा विचरिस्सन्ति, कलहाभिरता मगा॥
९५९.
‘‘उद्धता च भविस्सन्ति, नीलचीवरपारुता।
कुहा थद्धा लपा सिङ्गी, चरिस्सन्त्यरिया विय॥
९६०.
‘‘तेलसण्ठेहि केसेहि, चपला अञ्जनक्खिका।
रथियाय गमिस्सन्ति, दन्तवण्णिकपारुता॥
९६१.
‘‘अजेगुच्छं विमुत्तेहि, सुरत्तं अरहद्धजम्।
जिगुच्छिस्सन्ति कासावं, ओदातेसु समुच्छिता [ओदाते सुसमुच्छिता (सी॰)]॥
९६२.
‘‘लाभकामा भविस्सन्ति, कुसीता हीनवीरिया।
किच्छन्ता वनपत्थानि, गामन्तेसु वसिस्सरे॥
९६३.
‘‘ये ये लाभं लभिस्सन्ति, मिच्छाजीवरता सदा।
ते तेव अनुसिक्खन्ता, भजिस्सन्ति असंयता॥
९६४.
‘‘ये ये अलाभिनो लाभं, न ते पुज्जा भविस्सरे।
सुपेसलेपि ते धीरे, सेविस्सन्ति न ते तदा॥
९६५.
‘‘मिलक्खुरजनं रत्तं [पिलक्खरजनं रत्तं (?)], गरहन्ता सकं धजम्।
तित्थियानं धजं केचि, धारिस्सन्त्यवदातकं॥
९६६.
‘‘अगारवो च कासावे, तदा तेसं भविस्सति।
पटिसङ्खा च कासावे, भिक्खूनं न भविस्सति॥
९६७.
‘‘अभिभूतस्स दुक्खेन, सल्लविद्धस्स रुप्पतो।
पटिसङ्खा महाघोरा, नागस्सासि अचिन्तिया॥
९६८.
‘‘छद्दन्तो हि तदा दिस्वा, सुरत्तं अरहद्धजम्।
तावदेव भणी गाथा, गजो अत्थोपसंहिता’’॥
९६९.
[ध॰ प॰ ९; जा॰ १.२.१४१; १.१६.१२२] ‘‘अनिक्कसावो कासावं, यो वत्थं परिधस्सति [परिदहिस्सति (सी॰ स्या॰)]।
अपेतो दमसच्चेन, न सो कासावमरहति॥
९७०.
‘‘यो च वन्तकासावस्स, सीलेसु सुसमाहितो।
उपेतो दमसच्चेन, स वे कासावमरहति॥
९७१.
‘‘विपन्नसीलो दुम्मेधो, पाकटो कामकारियो।
विब्भन्तचित्तो निस्सुक्को, न सो कासावमरहति॥
९७२.
‘‘यो च सीलेन सम्पन्नो, वीतरागो समाहितो।
ओदातमनसङ्कप्पो, स वे कासावमरहति॥
९७३.
‘‘उद्धतो उन्नळो बालो, सीलं यस्स न विज्जति।
ओदातकं अरहति, कासावं किं करिस्सति॥
९७४.
‘‘भिक्खू च भिक्खुनियो च, दुट्ठचित्ता अनादरा।
तादीनं मेत्तचित्तानं, निग्गण्हिस्सन्त्यनागते॥
९७५.
‘‘सिक्खापेन्तापि थेरेहि, बाला चीवरधारणम्।
न सुणिस्सन्ति दुम्मेधा, पाकटा कामकारिया॥
९७६.
‘‘ते तथा सिक्खिता बाला, अञ्ञमञ्ञं अगारवा।
नादियिस्सन्तुपज्झाये, खळुङ्को विय सारथिं॥
९७७.
‘‘एवं अनागतद्धानं, पटिपत्ति भविस्सति।
भिक्खूनं भिक्खुनीनञ्च, पत्ते कालम्हि पच्छिमे॥
९७८.
‘‘पुरा आगच्छते एतं, अनागतं महब्भयम्।
सुब्बचा होथ सखिला, अञ्ञमञ्ञं सगारवा॥
९७९.
‘‘मेत्तचित्ता कारुणिका, होथ सीलेसु संवुता।
आरद्धवीरिया पहितत्ता, निच्चं दळ्हपरक्कमा॥
९८०.
‘‘पमादं भयतो दिस्वा, अप्पमादञ्च खेमतो।
भावेथट्ठङ्गिकं मग्गं, फुसन्ता अमतं पद’’न्ति॥
… फुस्सो थेरो…।
२. सारिपुत्तत्थेरगाथा
९८१.
‘‘यथाचारी यथासतो सतीमा, यतसङ्कप्पज्झायि अप्पमत्तो।
अज्झत्तरतो समाहितत्तो, एको सन्तुसितो तमाहु भिक्खुं॥
९८२.
‘‘अल्लं सुक्खं वा भुञ्जन्तो, न बाळ्हं सुहितो सिया।
ऊनूदरो मिताहारो, सतो भिक्खु परिब्बजे॥
९८३.
‘‘चत्तारो पञ्च आलोपे, अभुत्वा उदकं पिवे।
अलं फासुविहाराय, पहितत्तस्स भिक्खुनो॥
९८४.
‘‘कप्पियं तं चे छादेति, चीवरं इदमत्थिकं [इदमत्थितं (सी॰)]।
अलं फासुविहाराय, पहितत्तस्स भिक्खुनो॥
९८५.
‘‘पल्लङ्केन निसिन्नस्स, जण्णुके नाभिवस्सति।
अलं फासुविहाराय, पहितत्तस्स भिक्खुनो॥
९८६.
[सं॰ नि॰ ४.२५३; इतिवु॰ ५३] ‘‘यो सुखं दुक्खतो अद्द, दुक्खमद्दक्खि सल्लतो।
उभयन्तरेन [उभयमन्तरे (सी॰)] नाहोसि, केन लोकस्मि किं सिया॥
९८७.
‘‘मा मे कदाचि पापिच्छो, कुसीतो हीनवीरियो।
अप्पस्सुतो अनादरो, केन लोकस्मि किं सिया॥
९८८.
‘‘बहुस्सुतो च मेधावी, सीलेसु सुसमाहितो।
चेतोसमथमनुयुत्तो, अपि मुद्धनि तिट्ठतु॥
९८९.
‘‘यो पपञ्चमनुयुत्तो, पपञ्चाभिरतो मगो।
विराधयी सो निब्बानं, योगक्खेमं अनुत्तरं॥
९९०.
‘‘यो च पपञ्चं हित्वान, निप्पपञ्चपथे रतो।
आराधयी सो निब्बानं, योगक्खेमं अनुत्तरं॥
९९१.
[ध॰ प॰ ९८] ‘‘गामे वा यदि वारञ्ञे, निन्ने वा यदि वा थले।
यत्थ अरहन्तो विहरन्ति, तं भूमिरामणेय्यकं॥
९९२.
‘‘रमणीयानि अरञ्ञानि, यत्थ न रमती जनो।
वीतरागा रमिस्सन्ति, न ते कामगवेसिनो॥
९९३.
[ध॰ प॰ ७६] ‘‘निधीनंव पवत्तारं, यं पस्से वज्जदस्सिनम्।
निग्गय्हवादिं मेधाविं, तादिसं पण्डितं भजे।
तादिसं भजमानस्स, सेय्यो होति न पापियो॥
९९४.
[ध॰ प॰ ७७] ‘‘ओवदेय्यानुसासेय्य, असब्भा च निवारये।
सतञ्हि सो पियो होति, असतं होति अप्पियो॥
९९५.
‘‘अञ्ञस्स भगवा बुद्धो, धम्मं देसेसि चक्खुमा।
धम्मे देसियमानम्हि, सोतमोधेसिमत्थिको।
तं मे अमोघं सवनं, विमुत्तोम्हि अनासवो॥
९९६.
‘‘नेव पुब्बेनिवासाय, नपि दिब्बस्स चक्खुनो।
चेतोपरियाय इद्धिया, चुतिया उपपत्तिया।
सोतधातुविसुद्धिया, पणिधी मे न विज्जति [कथा॰ ३७८]॥
९९७.
‘‘रुक्खमूलंव निस्साय, मुण्डो सङ्घाटिपारुतो।
पञ्ञाय उत्तमो थेरो, उपतिस्सोव [उपतिस्सो च (सी॰ क॰)] झायति॥
९९८.
‘‘अवितक्कं समापन्नो, सम्मासम्बुद्धसावको।
अरियेन तुण्हीभावेन, उपेतो होति तावदे॥
९९९.
[उदा॰ २४] ‘‘यथापि पब्बतो सेलो, अचलो सुप्पतिट्ठितो।
एवं मोहक्खया भिक्खु, पब्बतोव न वेधति॥
१०००.
‘‘अनङ्गणस्स पोसस्स, निच्चं सुचिगवेसिनो।
वालग्गमत्तं पापस्स, अब्भमत्तंव खायति॥
१००१.
‘‘नाभिनन्दामि मरणं, नाभिनन्दामि जीवितम्।
निक्खिपिस्सं इमं कायं, सम्पजानो पतिस्सतो॥
१००२.
‘‘नाभिनन्दामि मरणं, नाभिनन्दामि जीवितम्।
कालञ्च पटिकङ्खामि, निब्बिसं भतको यथा॥
१००३.
‘‘उभयेन मिदं मरणमेव, नामरणं पच्छा वा पुरे वा।
पटिपज्जथ मा विनस्सथ, खणो वो मा उपच्चगा॥
१००४.
‘‘नगरं यथा पच्चन्तं, गुत्तं सन्तरबाहिरम्।
एवं गोपेथ अत्तानं, खणो वो मा उपच्चगा।
खणातीता हि सोचन्ति, निरयम्हि समप्पिता॥
१००५.
‘‘उपसन्तो उपरतो, मन्तभाणी [मत्तभाणी (सी॰)] अनुद्धतो।
धुनाति पापके धम्मे, दुमपत्तंव मालुतो॥
१००६.
‘‘उपसन्तो उपरतो, मन्तभाणी अनुद्धतो।
अप्पासि [अब्बहि (स्या॰), अभासि (?)] पापके धम्मे, दुमपत्तंव मालुतो॥
१००७.
‘‘उपसन्तो अनायासो, विप्पसन्नो अनाविलो।
कल्याणसीलो मेधावी, दुक्खस्सन्तकरो सिया॥
१००८.
‘‘न विस्ससे एकतियेसु एवं, अगारिसु पब्बजितेसु चापि।
साधूपि हुत्वा न असाधु होन्ति, असाधु हुत्वा पुन साधु होन्ति॥
१००९.
‘‘कामच्छन्दो च ब्यापादो, थिनमिद्धञ्च भिक्खुनो।
उद्धच्चं विचिकिच्छा च, पञ्चेते चित्तकेलिसा॥
१०१०.
‘‘यस्स सक्करियमानस्स, असक्कारेन चूभयम्।
समाधि न विकम्पति, अप्पमादविहारिनो॥
१०११.
‘‘तं झायिनं साततिकं, सुखुमदिट्ठिविपस्सकम्।
उपादानक्खयारामं, आहु सप्पुरिसो इति॥
१०१२.
‘‘महासमुद्दो पथवी, पब्बतो अनिलोपि च।
उपमाय न युज्जन्ति, सत्थु वरविमुत्तिया॥
१०१३.
‘‘चक्कानुवत्तको थेरो, महाञाणी समाहितो।
पथवापग्गिसमानो, न रज्जति न दुस्सति॥
१०१४.
‘‘पञ्ञापारमितं पत्तो, महाबुद्धि महामति।
अजळो जळसमानो, सदा चरति निब्बुतो॥
१०१५.
‘‘परिचिण्णो मया सत्था…पे॰… भवनेत्ति समूहता॥
१०१६.
‘‘सम्पादेथप्पमादेन , एसा मे अनुसासनी।
हन्दाहं परिनिब्बिस्सं, विप्पमुत्तोम्हि सब्बधी’’ति॥
… सारिपुत्तो थेरो…।
३. आनन्दत्थेरगाथा
१०१७.
‘‘पिसुणेन च कोधनेन च, मच्छरिना च विभूतनन्दिना।
सखितं न करेय्य पण्डितो, पापो कापुरिसेन सङ्गमो॥
१०१८.
‘‘सद्धेन च पेसलेन च, पञ्ञवता बहुस्सुतेन च।
सखितं करेय्य पण्डितो, भद्दो सप्पुरिसेन सङ्गमो॥
१०१९.
‘‘पस्स चित्तकतं बिम्बं…पे॰… यस्स नत्थि धुवं ठिति॥
१०२०.
‘‘पस्स चित्तकतं बिम्बं…पे॰… वत्थेहि सोभति॥
१०२१.
‘‘अलत्तककता …पे॰… नो च पारगवेसिनो॥
१०२२.
‘‘अट्ठपदकता…पे॰… नो च पारगवेसिनो॥
१०२३.
‘‘अञ्जनीव नवा…पे॰… नो च पारगवेसिनो॥
१०२४.
‘‘बहुस्सुतो चित्तकथी, बुद्धस्स परिचारको।
पन्नभारो विसञ्ञुत्तो, सेय्यं कप्पेति गोतमो॥
१०२५.
‘‘खीणासवो विसञ्ञुत्तो, सङ्गातीतो सुनिब्बुतो।
धारेति अन्तिमं देहं, जातिमरणपारगू॥
१०२६.
‘‘यस्मिं पतिट्ठिता धम्मा, बुद्धस्सादिच्चबन्धुनो।
निब्बानगमने मग्गे, सोयं तिट्ठति गोतमो॥
१०२७.
‘‘द्वासीति बुद्धतो गण्हिं, द्वे सहस्सानि भिक्खुतो।
चतुरासीतिसहस्सानि, ये मे धम्मा पवत्तिनो॥
१०२८.
‘‘अप्पस्सुतायं पुरिसो, बलिबद्दोव जीरति।
मंसानि तस्स वड्ढन्ति, पञ्ञा तस्स न वड्ढति॥
१०२९.
‘‘बहुस्सुतो अप्पस्सुतं, यो सुतेनातिमञ्ञति।
अन्धो पदीपधारोव, तथेव पटिभाति मं॥
१०३०.
‘‘बहुस्सुतं उपासेय्य, सुतञ्च न विनासये।
तं मूलं ब्रह्मचरियस्स, तस्मा धम्मधरो सिया॥
१०३१.
‘‘पुब्बापरञ्ञू अत्थञ्ञू, निरुत्तिपदकोविदो।
सुग्गहीतञ्च गण्हाति, अत्थञ्चोपपरिक्खति॥
१०३२.
‘‘खन्त्या छन्दिकतो [खन्तिया छन्दितो (?)] होति, उस्सहित्वा तुलेति तम्।
समये सो पदहति, अज्झत्तं सुसमाहितो॥
१०३३.
‘‘बहुस्सुतं धम्मधरं, सप्पञ्ञं बुद्धसावकम्।
धम्मविञ्ञाणमाकङ्खं, तं भजेथ तथाविधं॥
१०३४.
‘‘बहुस्सुतो धम्मधरो, कोसारक्खो महेसिनो।
चक्खु सब्बस्स लोकस्स, पूजनीयो बहुस्सुतो॥
१०३५.
‘‘धम्मारामो धम्मरतो, धम्मं अनुविचिन्तयम्।
धम्मं अनुस्सरं भिक्खु, सद्धम्मा न परिहायति॥
१०३६.
‘‘कायमच्छेरगरुनो [गरुको (सी॰)], हिय्यमाने [हिय्यमानो (सी॰)] अनुट्ठहे।
सरीरसुखगिद्धस्स, कुतो समणफासुता॥
१०३७.
‘‘न पक्खन्ति दिसा सब्बा, धम्मा न पटिभन्ति मम्।
गते कल्याणमित्तम्हि, अन्धकारंव खायति॥
१०३८.
‘‘अब्भतीतसहायस्स, अतीतगतसत्थुनो।
नत्थि एतादिसं मित्तं, यथा कायगता सति॥
१०३९.
‘‘ये पुराणा अतीता ते, नवेहि न समेति मे।
स्वज्ज एकोव झायामि, वस्सुपेतोव पक्खिमा॥
१०४०.
‘‘दस्सनाय अभिक्कन्ते, नानावेरज्जके बहू।
मा वारयित्थ सोतारो, पस्सन्तु समयो ममं॥
१०४१.
‘‘दस्सनाय अभिक्कन्ते, नानावेरज्जके पुथु।
करोति सत्था ओकासं, न निवारेति चक्खुमा॥
१०४२.
‘‘पण्णवीसतिवस्सानि, सेखभूतस्स मे सतो।
न कामसञ्ञा उप्पज्जि, पस्स धम्मसुधम्मतं॥
१०४३.
‘‘पण्णवीसतिवस्सानि, सेखभूतस्स मे सतो।
न दोससञ्ञा उप्पज्जि, पस्स धम्मसुधम्मतं॥
१०४४.
‘‘पण्णवीसतिवस्सानि, भगवन्तं उपट्ठहिम्।
मेत्तेन कायकम्मेन, छायाव अनपायिनी [अनुपायिनी (स्या॰ क॰)]॥
१०४५.
‘‘पण्णवीसतिवस्सानि, भगवन्तं उपट्ठहिम्।
मेत्तेन वचीकम्मेन, छायाव अनपायिनी॥
१०४६.
‘‘पण्णवीसतिवस्सानि, भगवन्तं उपट्ठहिम्।
मेत्तेन मनोकम्मेन, छायाव अनपायिनी॥
१०४७.
‘‘बुद्धस्स चङ्कमन्तस्स, पिट्ठितो अनुचङ्कमिम्।
धम्मे देसियमानम्हि, ञाणं मे उदपज्जथ॥
१०४८.
‘‘अहं सकरणीयोम्हि, सेखो अप्पत्तमानसो।
सत्थु च परिनिब्बानं, यो अम्हं अनुकम्पको॥
१०४९.
‘‘तदासि यं भिंसनकं, तदासि लोमहंसनम्।
सब्बाकारवरूपेते, सम्बुद्धे परिनिब्बुते॥
१०५०.
‘‘बहुस्सुतो धम्मधरो, कोसारक्खो महेसिनो।
चक्खु सब्बस्स लोकस्स, आनन्दो परिनिब्बुतो॥
१०५१.
‘‘बहुस्सुतो धम्मधरो, कोसारक्खो महेसिनो।
चक्खु सब्बस्स लोकस्स, अन्धकारे तमोनुदो॥
१०५२.
‘‘गतिमन्तो सतिमन्तो, धितिमन्तो च यो इसि।
सद्धम्मधारको थेरो, आनन्दो रतनाकरो॥
१०५३.
‘‘परिचिण्णो मया सत्था, कतं बुद्धस्स सासनम्।
ओहितो गरुको भारो, नत्थि दानि पुनब्भवो’’ति॥
… आनन्दो थेरो…।
तिंसनिपातो निट्ठितो।
तत्रुद्दानं –
फुस्सोपतिस्सो आनन्दो, तयोतिमे पकित्तिता।
गाथायो तत्थ सङ्खाता, सतं पञ्च च उत्तरीति।