०६. छक्कनिपातो

६. छक्कनिपातो

१. उरुवेळकस्सपत्थेरगाथा

३७५.
‘‘दिस्वान पाटिहीरानि, गोतमस्स यसस्सिनो।
न तावाहं पणिपतिं, इस्सामानेन वञ्चितो॥
३७६.
‘‘मम सङ्कप्पमञ्ञाय, चोदेसि नरसारथि।
ततो मे आसि संवेगो, अब्भुतो लोमहंसनो॥
३७७.
‘‘पुब्बे जटिलभूतस्स, या मे सिद्धि परित्तिका।
ताहं तदा निराकत्वा [निरंकत्वा (स्या॰ क॰)], पब्बजिं जिनसासने॥
३७८.
‘‘पुब्बे यञ्ञेन सन्तुट्ठो, कामधातुपुरक्खतो।
पच्छा रागञ्च दोसञ्च, मोहञ्चापि समूहनिं॥
३७९.
‘‘पुब्बेनिवासं जानामि, दिब्बचक्खु विसोधितम्।
इद्धिमा परचित्तञ्ञू, दिब्बसोतञ्च पापुणिं॥
३८०.
‘‘यस्स चत्थाय पब्बजितो, अगारस्मानगारियम्।
सो मे अत्थो अनुप्पत्तो, सब्बसंयोजनक्खयो’’ति॥
… उरुवेळकस्सपो थेरो…।

२. तेकिच्छकारित्थेरगाथा

३८१.
‘‘अतिहिता वीहि, खलगता साली।
न च लभे पिण्डं, कथमहं कस्सं॥
३८२.
‘‘बुद्धमप्पमेय्यं अनुस्सर पसन्नो।
पीतिया फुटसरीरो होहिसि सततमुदग्गो॥
३८३.
‘‘धम्ममप्पमेय्यं अनुस्सर पसन्नो।
पीतिया फुटसरीरो होहिसि सततमुदग्गो॥
३८४.
‘‘सङ्घमप्पमेय्यं अनुस्सर पसन्नो।
पीतिया फुटसरीरो होहिसि सततमुदग्गो॥
३८५.
‘‘अब्भोकासे विहरसि, सीता हेमन्तिका इमा रत्यो।
मा सीतेन परेतो विहञ्ञित्थो, पविस त्वं विहारं फुसितग्गळं॥
३८६.
‘‘फुसिस्सं चतस्सो अप्पमञ्ञायो, ताहि च सुखितो विहरिस्सम्।
नाहं सीतेन विहञ्ञिस्सं, अनिञ्जितो विहरन्तो’’ति॥
… तेकिच्छकारी [तेकिच्छकानि (सी॰ स्या॰ पी॰)] थेरो…।

३. महानागत्थेरगाथा

३८७.
‘‘यस्स सब्रह्मचारीसु, गारवो नूपलब्भति।
परिहायति सद्धम्मा, मच्छो अप्पोदके यथा॥
३८८.
‘‘यस्स सब्रह्मचारीसु, गारवो नूपलब्भति।
न विरूहति सद्धम्मे, खेत्ते बीजंव पूतिकं॥
३८९.
‘‘यस्स सब्रह्मचारीसु, गारवो नूपलब्भति।
आरका होति निब्बाना [निब्बाणा (सी॰)], धम्मराजस्स सासने॥
३९०.
‘‘यस्स सब्रह्मचारीसु, गारवो उपलब्भति।
न विहायति सद्धम्मा, मच्छो बव्होदके [बह्वोदके (सी॰), बहोदके (स्या॰)] यथा॥
३९१.
‘‘यस्स सब्रह्मचारीसु, गारवो उपलब्भति।
सो विरूहति सद्धम्मे, खेत्ते बीजंव भद्दकं॥
३९२.
‘‘यस्स सब्रह्मचारीसु, गारवो उपलब्भति।
सन्तिके होति निब्बानं [निब्बाणं (सी॰)], धम्मराजस्स सासने’’ति॥
… महानागो थेरो…।

४. कुल्लत्थेरगाथा

३९३.
‘‘कुल्लो सिवथिकं गन्त्वा, अद्दस इत्थिमुज्झितम्।
अपविद्धं सुसानस्मिं, खज्जन्तिं किमिही फुटं॥
३९४.
‘‘आतुरं असुचिं पूतिं, पस्स कुल्ल समुस्सयम्।
उग्घरन्तं पग्घरन्तं, बालानं अभिनन्दितं॥
३९५.
‘‘धम्मादासं गहेत्वान, ञाणदस्सनपत्तिया।
पच्चवेक्खिं इमं कायं, तुच्छं सन्तरबाहिरं॥
३९६.
‘‘यथा इदं तथा एतं, यथा एतं तथा इदम्।
यथा अधो तथा उद्धं, यथा उद्धं तथा अधो॥
३९७.
‘‘यथा दिवा तथा रत्तिं, यथा रत्तिं तथा दिवा।
यथा पुरे तथा पच्छा, यथा पच्छा तथा पुरे॥
३९८.
‘‘पञ्चङ्गिकेन तुरियेन, न रती होति तादिसी।
यथा एकग्गचित्तस्स, सम्मा धम्मं विपस्सतो’’ति॥
… कुल्लो थेरो…।

५. मालुक्यपुत्तत्थेरगाथा

३९९.
‘‘मनुजस्स पमत्तचारिनो, तण्हा वड्ढति मालुवा विय।
सो प्लवती [प्लवति (सी॰ पी॰ क॰), परिप्लवति (स्या॰)] हुरा हुरं, फलमिच्छंव वनस्मि वानरो॥
४००.
‘‘यं एसा सहते [सहति (पी॰ क॰)] जम्मी, तण्हा लोके विसत्तिका।
सोका तस्स पवड्ढन्ति, अभिवट्ठंव [अभिवुट्ठंव (स्या॰), अभिवड्ढंव (क॰)] बीरणं॥
४०१.
‘‘यो चेतं सहते [सहति (पी॰ क॰)] जम्मिं, तण्हं लोके दुरच्चयम्।
सोका तम्हा पपतन्ति, उदबिन्दूव पोक्खरा॥
४०२.
‘‘तं वो वदामि भद्दं वो, यावन्तेत्थ समागता।
तण्हाय मूलं खणथ, उसीरत्थोव बीरणम्।
मा वो नळंव सोतोव, मारो भञ्जि पुनप्पुनं॥
४०३.
‘‘करोथ बुद्धवचनं, खणो वो मा उपच्चगा।
खणातीता हि सोचन्ति, निरयम्हि समप्पिता॥
४०४.
‘‘पमादो रजो पमादो [सब्बदा (सी॰ क॰), सुत्तनिपातट्ठकथायं उट्ठानसुत्तवण्णना ओलोकेतब्बा], पमादानुपतितो रजो।
अप्पमादेन विज्जाय, अब्बहे सल्लमत्तनो’’ति॥
… मालुक्यपुत्तो [मालुङ्क्यपुत्तो (सी॰ स्या॰ पी॰)] थेरो…।

६. सप्पदासत्थेरगाथा

४०५.
‘‘पण्णवीसतिवस्सानि , यतो पब्बजितो अहम्।
अच्छरासङ्घातमत्तम्पि, चेतोसन्तिमनज्झगं॥
४०६.
‘‘अलद्धा चित्तस्सेकग्गं, कामरागेन अट्टितो [अद्दितो (स्या॰ सी॰ अट्ठ॰), अड्डितो (क॰)]।
बाहा पग्गय्ह कन्दन्तो, विहारा उपनिक्खमिं [नूपनिक्खमिं (सब्बत्थ), दुपनिक्खमिं (?)]॥
४०७.
‘‘सत्थं वा आहरिस्सामि, को अत्थो जीवितेन मे।
कथं हि सिक्खं पच्चक्खं, कालं कुब्बेथ मादिसो॥
४०८.
‘‘तदाहं खुरमादाय, मञ्चकम्हि उपाविसिम्।
परिनीतो खुरो आसि, धमनिं छेत्तुमत्तनो॥
४०९.
‘‘ततो मे मनसीकारो, योनिसो उदपज्जथ।
आदीनवो पातुरहु, निब्बिदा समतिट्ठथ॥
४१०.
‘‘ततो चित्तं विमुच्चि मे, पस्स धम्मसुधम्मतम्।
तिस्सो विज्जा अनुप्पत्ता, कतं बुद्धस्स सासन’’न्ति॥
… सप्पदासो थेरो…।

७.कातियानत्थेरगाथा

४११.
‘‘उट्ठेहि निसीद कातियान, मा निद्दाबहुलो अहु जागरस्सु।
मा तं अलसं पमत्तबन्धु, कूटेनेव जिनातु मच्चुराजा॥
४१२.
‘‘सेय्यथापि [सयथापि (सी॰ पी॰)] महासमुद्दवेगो, एवं जातिजरातिवत्तते तम्।
सो करोहि सुदीपमत्तनो त्वं, न हि ताणं तव विज्जतेव अञ्ञं॥
४१३.
‘‘सत्था हि विजेसि मग्गमेतं, सङ्गा जातिजराभया अतीतम्।
पुब्बापररत्तमप्पमत्तो, अनुयुञ्जस्सु दळ्हं करोहि योगं॥
४१४.
‘‘पुरिमानि पमुञ्च बन्धनानि, सङ्घाटिखुरमुण्डभिक्खभोजी।
मा खिड्डारतिञ्च मा निद्दं, अनुयुञ्जित्थ झाय कातियान॥
४१५.
‘‘झायाहि जिनाहि कातियान, योगक्खेमपथेसु कोविदोसि।
पप्पुय्य अनुत्तरं विसुद्धिं, परिनिब्बाहिसि वारिनाव जोति॥
४१६.
‘‘पज्जोतकरो परित्तरंसो, वातेन विनम्यते लताव।
एवम्पि तुवं अनादियानो, मारं इन्दसगोत्त निद्धुनाहि।
सो वेदयितासु वीतरागो, कालं कङ्ख इधेव सीतिभूतो’’ति॥
… कातियानो थेरो…।

८. मिगजालत्थेरगाथा

४१७.
‘‘सुदेसितो चक्खुमता, बुद्धेनादिच्चबन्धुना।
सब्बसंयोजनातीतो, सब्बवट्टविनासनो॥
४१८.
‘‘निय्यानिको उत्तरणो, तण्हामूलविसोसनो।
विसमूलं आघातनं, छेत्वा पापेति निब्बुतिं॥
४१९.
‘‘अञ्ञाणमूलभेदाय , कम्मयन्तविघाटनो।
विञ्ञाणानं परिग्गहे, ञाणवजिरनिपातनो॥
४२०.
‘‘वेदनानं विञ्ञापनो, उपादानप्पमोचनो।
भवं अङ्गारकासुंव, ञाणेन अनुपस्सनो [अनुपस्सको (सी॰ पी॰)]॥
४२१.
‘‘महारसो सुगम्भीरो, जरामच्चुनिवारणो।
अरियो अट्ठङ्गिको मग्गो, दुक्खूपसमनो सिवो॥
४२२.
‘‘कम्मं कम्मन्ति ञत्वान, विपाकञ्च विपाकतो।
पटिच्चुप्पन्नधम्मानं, यथावालोकदस्सनो।
महाखेमङ्गमो सन्तो, परियोसानभद्दको’’ति॥
… मिगजालो थेरो…।

९. पुरोहितपुत्तजेन्तत्थेरगाथा

४२३.
‘‘जातिमदेन मत्तोहं, भोगइस्सरियेन च।
सण्ठानवण्णरूपेन, मदमत्तो अचारिहं॥
४२४.
‘‘नात्तनो समकं कञ्चि, अतिरेकं च मञ्ञिसम्।
अतिमानहतो बालो, पत्थद्धो उस्सितद्धजो॥
४२५.
‘‘मातरं पितरञ्चापि, अञ्ञेपि गरुसम्मते।
न कञ्चि अभिवादेसिं, मानत्थद्धो अनादरो॥
४२६.
‘‘दिस्वा विनायकं अग्गं, सारथीनं वरुत्तमम्।
तपन्तमिव आदिच्चं, भिक्खुसङ्घपुरक्खतं॥
४२७.
‘‘मानं मदञ्च छड्डेत्वा, विप्पसन्नेन चेतसा।
सिरसा अभिवादेसिं, सब्बसत्तानमुत्तमं॥
४२८.
‘‘अतिमानो च ओमानो, पहीना सुसमूहता।
अस्मिमानो समुच्छिन्नो, सब्बे मानविधा हता’’ति॥
… जेन्तो पुरोहितपुत्तो थेरो…।

१०. सुमनत्थेरगाथा

४२९.
‘‘यदा नवो पब्बजितो, जातिया सत्तवस्सिको।
इद्धिया अभिभोत्वान, पन्नगिन्दं महिद्धिकं॥
४३०.
‘‘उपज्झायस्स उदकं, अनोतत्ता महासरा।
आहरामि ततो दिस्वा, मं सत्था एतदब्रवि’’॥
४३१.
‘‘सारिपुत्त इमं पस्स, आगच्छन्तं कुमारकम्।
उदककुम्भमादाय, अज्झत्तं सुसमाहितं॥
४३२.
‘‘पासादिकेन वत्तेन, कल्याणइरियापथो।
सामणेरोनुरुद्धस्स, इद्धिया च विसारदो॥
४३३.
‘‘आजानीयेन आजञ्ञो, साधुना साधुकारितो।
विनीतो अनुरुद्धेन, कतकिच्चेन सिक्खितो॥
४३४.
‘‘सो पत्वा परमं सन्तिं, सच्छिकत्वा अकुप्पतम्।
सामणेरो स सुमनो, मा मं जञ्ञाति इच्छती’’ति॥
… सुमनो थेरो…।

११. न्हातकमुनित्थेरगाथा

४३५.
‘‘वातरोगाभिनीतो त्वं, विहरं कानने वने।
पविद्धगोचरे लूखे, कथं भिक्खु करिस्ससि’’॥
४३६.
‘‘पीतिसुखेन विपुलेन, फरित्वान समुस्सयम्।
लूखम्पि अभिसम्भोन्तो, विहरिस्सामि कानने॥
४३७.
‘‘भावेन्तो सत्त बोज्झङ्गे, इन्द्रियानि बलानि च।
झानसोखुम्मसम्पन्नो [झानसुखुमसम्पन्नो (स्या॰ क॰)], विहरिस्सं अनासवो॥
४३८.
‘‘विप्पमुत्तं किलेसेहि, सुद्धचित्तं अनाविलम्।
अभिण्हं पच्चवेक्खन्तो, विहरिस्सं अनासवो॥
४३९.
‘‘अज्झत्तञ्च बहिद्धा च, ये मे विज्जिंसु आसवा।
सब्बे असेसा उच्छिन्ना, न च उप्पज्जरे पुन॥
४४०.
‘‘पञ्चक्खन्धा परिञ्ञाता, तिट्ठन्ति छिन्नमूलका।
दुक्खक्खयो अनुप्पत्तो, नत्थि दानि पुनब्भवो’’ति॥
… न्हातकमुनित्थेरो…।

१२. ब्रह्मदत्तत्थेरगाथा

४४१.
‘‘अक्कोधस्स कुतो कोधो, दन्तस्स समजीविनो।
सम्मदञ्ञा विमुत्तस्स, उपसन्तस्स तादिनो॥
४४२.
‘‘तस्सेव तेन पापियो, यो कुद्धं पटिकुज्झति।
कुद्धं अप्पटिकुज्झन्तो, सङ्गामं जेति दुज्जयं॥
४४३.
[सं॰ नि॰ १.१८८, २५०] ‘‘उभिन्नमत्थं चरति, अत्तनो च परस्स च।
परं सङ्कुपितं ञत्वा, यो सतो उपसम्मति॥
४४४.
[सं॰ नि॰ १.१८८, २५०] ‘‘उभिन्नं तिकिच्छन्तं तं, अत्तनो च परस्स च।
जना मञ्ञन्ति बालोति, ये धम्मस्स अकोविदा॥
४४५.
‘‘उप्पज्जे ते सचे कोधो, आवज्ज ककचूपमम्।
उप्पज्जे चे रसे तण्हा, पुत्तमंसूपमं सर॥
४४६.
‘‘सचे धावति चित्तं ते, कामेसु च भवेसु च।
खिप्पं निग्गण्ह सतिया, किट्ठादं विय दुप्पसु’’न्ति।
… ब्रह्मदत्तो थेरो…।

१३. सिरिमण्डत्थेरगाथा

४४७.
[उदा॰ ४५; चूळव॰ ३८५; परि॰ ३३९] ‘‘छन्नमतिवस्सति , विवटं नातिवस्सति।
तस्मा छन्नं विवरेथ, एवं तं नातिवस्सति॥
४४८.
[सं॰ नि॰ १.६६; नेत्ति॰ १८] ‘‘मच्चुनाब्भहतो लोको, जराय परिवारितो।
तण्हासल्लेन ओतिण्णो, इच्छाधूपायितो सदा॥
४४९.
‘‘मच्चुनाब्भहतो लोको, परिक्खित्तो जराय च।
हञ्ञति निच्चमत्ताणो, पत्तदण्डोव तक्करो॥
४५०.
‘‘आगच्छन्तग्गिखन्धाव, मच्चु ब्याधि जरा तयो।
पच्चुग्गन्तुं बलं नत्थि, जवो नत्थि पलायितुं॥
४५१.
‘‘अमोघं दिवसं कयिरा, अप्पेन बहुकेन वा।
यं यं विजहते [विरहते (सी॰ पी॰), विवहते (स्या॰)] रत्तिं, तदूनं तस्स जीवितं॥
४५२.
‘‘चरतो तिट्ठतो वापि, आसीनसयनस्स वा।
उपेति चरिमा रत्ति, न ते कालो पमज्जितु’’न्ति॥
… सिरिमण्डो [सिरिमन्दो (सी॰)] थेरो…।

१४. सब्बकामित्थेरगाथा

४५३.
‘‘द्विपादकोयं असुचि, दुग्गन्धो परिहीरति [परिहरति (क॰)]।
नानाकुणपपरिपूरो, विस्सवन्तो ततो ततो॥
४५४.
‘‘मिगं निलीनं कूटेन, बळिसेनेव अम्बुजम्।
वानरं विय लेपेन, बाधयन्ति पुथुज्जनं॥
४५५.
‘‘रूपा सद्दा रसा गन्धा, फोट्ठब्बा च मनोरमा।
पञ्च कामगुणा एते, इत्थिरूपस्मि दिस्सरे॥
४५६.
‘‘ये एता उपसेवन्ति, रत्तचित्ता पुथुज्जना।
वड्ढेन्ति कटसिं घोरं, आचिनन्ति पुनब्भवं॥
४५७.
‘‘यो चेता परिवज्जेति, सप्पस्सेव पदा सिरो।
सोमं विसत्तिकं लोके, सतो समतिवत्तति॥
४५८.
‘‘कामेस्वादीनवं दिस्वा, नेक्खम्मं दट्ठु खेमतो।
निस्सटो सब्बकामेहि, पत्तो मे आसवक्खयो’’ति॥
… सब्बकामित्थेरो…।
छक्कनिपातो निट्ठितो।
तत्रुद्दानं –
उरुवेळकस्सपो च, थेरो तेकिच्छकारि च।
महानागो च कुल्लो च, मालुक्यो [मालुतो (सी॰ क॰), मालुङ्क्यो (स्या॰)] सप्पदासको॥
कातियानो मिगजालो, जेन्तो सुमनसव्हयो।
न्हातमुनि ब्रह्मदत्तो, सिरिमण्डो सब्बकामी च।
गाथायो चतुरासीति, थेरा चेत्थ चतुद्दसाति॥