॥ नमो तस्स भगवतो अरहतो सम्मासम्बुद्धस्स॥
खुद्दकनिकाये
थेरगाथापाळि
निदानगाथा
सीहानंव नदन्तानं, दाठीनं गिरिगब्भरे।
सुणाथ भावितत्तानं, गाथा अत्थूपनायिका [अत्तूपनायिका (सी॰ क॰)]॥
यथानामा यथागोत्ता, यथाधम्मविहारिनो।
यथाधिमुत्ता सप्पञ्ञा, विहरिंसु अतन्दिता॥
तत्थ तत्थ विपस्सित्वा, फुसित्वा अच्चुतं पदम्।
कतन्तं पच्चवेक्खन्ता, इममत्थमभासिसुं॥
१. एककनिपातो
१. पठमवग्गो
१. सुभूतित्थेरगाथा
१.
‘‘छन्ना मे कुटिका सुखा निवाता, वस्स देव यथासुखम्।
चित्तं मे सुसमाहितं विमुत्तं, आतापी विहरामि वस्स देवा’’ति॥
इत्थं सुदं [इत्थं सुमं (क॰ अट्ठ॰)] आयस्मा सुभूतित्थेरो गाथं अभासित्थाति।
२. महाकोट्ठिकत्थेरगाथा
२.
‘‘उपसन्तो उपरतो, मन्तभाणी अनुद्धतो।
धुनाति पापके धम्मे, दुमपत्तंव मालुतो’’ति॥
इत्थं सुदं आयस्मा महाकोट्ठिको [महाकोट्ठितो (सी॰ स्या॰)] थेरो गाथं अभासित्थाति।
३. कङ्खारेवतत्थेरगाथा
३.
‘‘पञ्ञं इमं पस्स तथागतानं, अग्गि यथा पज्जलितो निसीथे।
आलोकदा चक्खुददा भवन्ति, ये आगतानं विनयन्ति कङ्ख’’न्ति॥
इत्थं सुदं आयस्मा कङ्खारेवतो थेरो गाथं अभासित्थाति।
४. पुण्णत्थेरगाथा
४.
‘‘सम्भिरेव समासेथ, पण्डितेहत्थदस्सिभि।
अत्थं महन्तं गम्भीरं, दुद्दसं निपुणं अणुम्।
धीरा समधिगच्छन्ति, अप्पमत्ता विचक्खणा’’ति॥
इत्थं सुदं आयस्मा पुण्णो मन्ताणिपुत्तो [मन्तानिपुत्तो (स्या॰ क॰)] थेरो गाथं अभासित्थाति।
५. दब्बत्थेरगाथा
५.
‘‘यो दुद्दमियो दमेन दन्तो, दब्बो सन्तुसितो वितिण्णकङ्खो।
विजितावी अपेतभेरवो हि, दब्बो सो परिनिब्बुतो ठितत्तो’’ति॥
इत्थं सुदं आयस्मा दब्बो थेरो गाथं अभासित्थाति।
६. सीतवनियत्थेरगाथा
६.
‘‘यो सीतवनं उपगा भिक्खु, एको सन्तुसितो समाहितत्तो।
विजितावी अपेतलोमहंसो, रक्खं कायगतासतिं धितिमा’’ति॥
इत्थं सुदं आयस्मा सीतवनियो थेरो गाथं अभासित्थाति।
७. भल्लियत्थेरगाथा
७.
‘‘योपानुदी मच्चुराजस्स सेनं, नळसेतुंव सुदुब्बलं महोघो।
विजितावी अपेतभेरवो हि, दन्तो सो परिनिब्बुतो ठितत्तो’’ति॥
इत्थं सुदं आयस्मा भल्लियो थेरो गाथं अभासित्थाति।
८. वीरत्थेरगाथा
८.
‘‘यो दुद्दमियो दमेन दन्तो, वीरो सन्तुसितो वितिण्णकङ्खो।
विजितावी अपेतलोमहंसो, वीरो सो परिनिब्बुतो ठितत्तो’’ति॥
इत्थं सुदं आयस्मा वीरो थेरो गाथं अभासित्थाति।
९. पिलिन्दवच्छत्थेरगाथा
९.
‘‘स्वागतं न दुरागतं [नापगतं (सी॰ स्या॰)], नयिदं दुमन्तितं मम।
संविभत्तेसु धम्मेसु, यं सेट्ठं तदुपागमि’’न्ति॥
इत्थं सुदं आयस्मा पिलिन्दवच्छो [पिलिन्दिवच्छो (सी॰)] थेरो गाथं अभासित्थाति।
१०. पुण्णमासत्थेरगाथा
१०.
‘‘विहरि अपेक्खं इध वा हुरं वा, यो वेदऊऊ समितो यतत्तो।
सब्बेसु धम्मेसु अनूपलित्तो, लोकस्स जञ्ञा उदयब्बयञ्चा’’ति॥
इत्थं सुदं आयस्मा पुण्णमासो थेरो गाथं अभासित्थाति।
वग्गो पठमो निट्ठितो।
तस्सुद्दानं –
सुभूति कोट्ठिको थेरो, कङ्खारेवतसम्मतो।
मन्ताणिपुत्तो दब्बो च, सीतवनियो च भल्लियो।
वीरो पिलिन्दवच्छो च, पुण्णमासो तमोनुदोति॥
२. दुतियवग्गो
१. चूळवच्छत्थेरगाथा
११.
‘‘पामोज्जबहुलो भिक्खु, धम्मे बुद्धप्पवेदिते।
अधिगच्छे पदं सन्तं, सङ्खारूपसमं सुख’’न्ति॥
… चूळवच्छो [चूलगवच्छो (सी॰)] थेरो…।
२. महावच्छत्थेरगाथा
१२.
‘‘पञ्ञाबली सीलवतूपपन्नो, समाहितो झानरतो सतीमा।
यदत्थियं भोजनं भुञ्जमानो, कङ्खेथ कालं इध वीतरागो’’ति॥
… महावच्छो [महागवच्छो (सी॰)] थेरो…।
३. वनवच्छत्थेरगाथा
१३.
‘‘नीलब्भवण्णा रुचिरा, सीतवारी सुचिन्धरा।
इन्दगोपकसञ्छन्ना, ते सेला रमयन्ति म’’न्ति॥
… वनवच्छो थेरो…।
४. सिवकसामणेरगाथा
१४.
‘‘उपज्झायो मं अवच, इतो गच्छाम सीवक।
गामे मे वसति कायो, अरञ्ञं मे गतो मनो।
सेमानकोपि गच्छामि, नत्थि सङ्गो विजानत’’न्ति॥
… सिवको सामणेरो…।
५. कुण्डधानत्थेरगाथा
१५.
‘‘पञ्च छिन्दे पञ्च जहे, पञ्च चुत्तरि भावये।
पञ्चसङ्गातिगो भिक्खु, ओघतिण्णोति वुच्चती’’ति॥
… कुण्डधानो थेरो…।
६. बेलट्ठसीसत्थेरगाथा
१६.
‘‘यथापि भद्दो आजञ्ञो, नङ्गलावत्तनी सिखी।
गच्छति अप्पकसिरेन, एवं रत्तिन्दिवा मम।
गच्छन्ति अप्पकसिरेन, सुखे लद्धे निरामिसे’’ति॥
… बेलट्ठसीसो थेरो…।
७. दासकत्थेरगाथा
१७.
‘‘मिद्धी यदा होति महग्घसो च, निद्दायिता सम्परिवत्तसायी।
महावराहोव निवापपुट्ठो, पुनप्पुनं गब्भमुपेति मन्दो’’ति॥
… दासको थेरो…।
८. सिङ्गालपितुत्थेरगाथा
१८.
‘‘अहु बुद्धस्स दायादो, भिक्खु भेसकळावने।
केवलं अट्ठिसञ्ञाय, अफरी पथविं [पठविं (सी॰ स्या॰)] इमम्।
मञ्ञेहं कामरागं सो, खिप्पमेव पहिस्सती’’ति [पहीयभि (सब्बत्थ पाळियं)]॥
… सिङ्गालपिता [सीगालपिता (सी॰)] थेरो…।
९. कुलत्थेरगाथा
१९.
[ध॰ प॰ ८०, १४५ धम्मपदेपि] ‘‘उदकं हि नयन्ति नेत्तिका, उसुकारा नमयन्ति [दमयन्ति (क॰)] तेजनम्।
दारुं नमयन्ति तच्छका, अत्तानं दमयन्ति सुब्बता’’ति॥
… कुलो [कुण्डलो (सी॰), कुळो (स्या॰ क॰)] थेरो…।
१०. अजितत्थेरगाथा
२०.
‘‘मरणे मे भयं नत्थि, निकन्ति नत्थि जीविते।
सन्देहं निक्खिपिस्सामि, सम्पजानो पटिस्सतो’’ति [पतिस्सतोति (सी॰ स्या॰)]। ।
… अजितो थेरो …।
वग्गो दुतियो निट्ठितो।
तस्सुद्दानं –
चूळवच्छो महावच्छो, वनवच्छो च सीवको।
कुण्डधानो च बेलट्ठि, दासको च ततोपरि।
सिङ्गालपितिको थेरो, कुलो च अजितो दसाति॥
३. ततियवग्गो
१. निग्रोधत्थेरगाथा
२१.
‘‘नाहं भयस्स भायामि, सत्था नो अमतस्स कोविदो।
यत्थ भयं नावतिट्ठति, तेन मग्गेन वजन्ति भिक्खवो’’ति॥
… निग्रोधो थेरो…।
२. चित्तकत्थेरगाथा
२२.
‘‘नीला सुगीवा सिखिनो, मोरा कारम्भियं [कारंवियं (सी॰), कारवियं (स्या॰)] अभिनदन्ति।
ते सीतवातकीळिता [सीतवातकद्दितकलिता (सी॰), सीतवातकलिता (स्या॰)], सुत्तं झायं [झानं (स्या॰), झायिं (?)] निबोधेन्ती’’ति॥
… चित्तको थेरो…।
३. गोसालत्थेरगाथा
२३.
‘‘अहं खो वेळुगुम्बस्मिं, भुत्वान मधुपायसम्।
पदक्खिणं सम्मसन्तो, खन्धानं उदयब्बयम्।
सानुं पटिगमिस्सामि, विवेकमनुब्रूहय’’न्ति॥
… गोसालो थेरो…।
४. सुगन्धत्थेरगाथा
२४.
‘‘अनुवस्सिको पब्बजितो, पस्स धम्मसुधम्मतम्।
तिस्सो विज्जा अनुप्पत्ता, कतं बुद्धस्स सासन’’न्ति॥
… सुगन्धो थेरो…।
५. नन्दियत्थेरगाथा
२५.
‘‘ओभासजातं फलगं, चित्तं यस्स अभिण्हसो।
तादिसं भिक्खुमासज्ज, कण्ह दुक्खं निगच्छसी’’ति॥
… नन्दियो थेरो…।
६. अभयत्थेरगाथा
२६.
‘‘सुत्वा सुभासितं वाचं, बुद्धस्सादिच्चबन्धुनो।
पच्चब्यधिं हि निपुणं, वालग्गं उसुना यथा’’ति॥
… अभयो थेरो…।
७. लोमसकङ्गियत्थेरगाथा
२७.
‘‘दब्बं कुसं पोटकिलं, उसीरं मुञ्जपब्बजम्।
उरसा पनुदिस्सामि, विवेकमनुब्रूहय’’न्ति॥
… लोमसकङ्गियो थेरो…।
८. जम्बुगामिकपुत्तत्थेरगाथा
२८.
‘‘कच्चि नो वत्थपसुतो, कच्चि नो भूसनारतो।
कच्चि सीलमयं गन्धं, किं त्वं वायसि [कच्चि सीलमयं गन्धं, त्वं वासि (स्या॰)] नेतरा पजा’’ति॥
… जम्बुगामिकपुत्तो थेरो…।
९. हारितत्थेरगाथा
२९.
‘‘समुन्नमयमत्तानं, उसुकारोव तेजनम्।
चित्तं उजुं करित्वान, अविज्जं भिन्द हारिता’’ति॥
… हारितो थेरो…।
१०. उत्तियत्थेरगाथा
३०.
‘‘आबाधे मे समुप्पन्ने, सति मे उदपज्जथ।
आबाधो मे समुप्पन्नो, कालो मे नप्पमज्जितु’’न्ति॥
… उत्तियो थेरो…।
वग्गो ततियो निट्ठितो।
तस्सुद्दानं –
निग्रोधो चित्तको थेरो, गोसालथेरो सुगन्धो।
नन्दियो अभयो थेरो, थेरो लोमसकङ्गियो।
जम्बुगामिकपुत्तो च, हारितो उत्तियो इसीति॥
४. चतुत्थवग्गो
१. गह्वरतीरियत्थेरगाथा
३१.
‘‘फुट्ठो डंसेहि मकसेहि, अरञ्ञस्मिं ब्रहावने।
नागो संगामसीसेव, सतो तत्राधिवासये’’ति॥
… गह्वरतीरियो थेरो…।
२. सुप्पियत्थेरगाथा
३२.
‘‘अजरं जीरमानेन, तप्पमानेन निब्बुतिम्।
निमियं [निम्मिस्सं (सी॰), निरामिसं (स्या॰), निमिनेय्यं (?)] परमं सन्तिं, योगक्खेमं अनुत्तर’’न्ति॥
… सुप्पियो थेरो…।
३. सोपाकत्थेरगाथा
३३.
‘‘यथापि एकपुत्तस्मिं, पियस्मिं कुसली सिया।
एवं सब्बेसु पाणेसु, सब्बत्थ कुसलो सिया’’ति॥
… सोपाको थेरो…।
४. पोसियत्थेरगाथा
३४.
‘‘अनासन्नवरा एता, निच्चमेव विजानता।
गामा अरञ्ञमागम्म, ततो गेहं उपाविसि [उपाविसिं (सी॰)]।
ततो उट्ठाय पक्कामि, अनामन्तेत्वा [अनामन्तिय (सी॰)] पोसियो’’ति॥
… पोसियो थेरो…।
५. सामञ्ञकानित्थेरगाथा
३५.
‘‘सुखं सुखत्थो लभते तदाचरं, कित्तिञ्च पप्पोति यसस्स वड्ढति।
यो अरियमट्ठङ्गिकमञ्जसं उजुं, भावेति मग्गं अमतस्स पत्तिया’’ति॥
… सामञ्ञकानित्थेरो…।
६. कुमापुत्तत्थेरगाथा
३६.
‘‘साधु सुतं साधु चरितकं, साधु सदा अनिकेतविहारो।
अत्थपुच्छनं पदक्खिणकम्मं, एतं सामञ्ञमकिञ्चनस्सा’’ति॥
… कुमापुत्तो थेरो…।
७. कुमापुत्तसहायकत्थेरगाथा
३७.
‘‘नानाजनपदं यन्ति, विचरन्ता असञ्ञता।
समाधिञ्च विराधेन्ति, किंसु रट्ठचरिया करिस्सति।
तस्मा विनेय्य सारम्भं, झायेय्य अपुरक्खतो’’ति॥
… कुमापुत्तत्थेरस्स सहायको थेरो…।
८. गवम्पतित्थेरगाथा
३८.
‘‘यो इद्धिया सरभुं अट्ठपेसि, सो गवम्पति असितो अनेजो।
तं सब्बसङ्गातिगतं महामुनिं, देवा नमस्सन्ति भवस्स पारगु’’न्ति॥
… गवम्पतित्थेरो…।
९. तिस्सत्थेरगाथा
३९.
[सं॰ नि॰ १.२१, ९७]‘‘सत्तिया विय ओमट्ठो, डय्हमानोव [डय्हमानेव (सब्बत्थ)] मत्थके।
कामरागप्पहानाय, सतो भिक्खु परिब्बजे’’ति॥
… तिस्सो थेरो…।
१०. वड्ढमानत्थेरगाथा
४०.
‘‘सत्तिया विय ओमट्ठो, डय्हमानोव मत्थके।
भवरागप्पहानाय, सतो भिक्खु परिब्बजे’’ति॥
… वड्ढमानो थेरो…।
वग्गो चतुत्थो निट्ठितो।
तस्सुद्दानं –
गह्वरतीरियो सुप्पियो, सोपाको चेव पोसियो।
सामञ्ञकानि कुमापुत्तो, कुमापुत्तसहायको।
गवम्पति तिस्सत्थेरो, वड्ढमानो महायसोति॥
५. पञ्चमवग्गो
१. सिरिवड्ढत्थेरगाथा
४१.
‘‘विवरमनुपतन्ति विज्जुता, वेभारस्स च पण्डवस्स च।
नगविवरगतो च झायति, पुत्तो अप्पटिमस्स तादिनो’’ति॥
… सिरिवड्ढो थेरो…।
२. खदिरवनियत्थेरगाथा
४२.
‘‘चाले उपचाले सीसूपचाले ( ) [(चाला उपचाला, सीसूपचाला) (क॰)] पतिस्सता [पटिस्सतिका (स्या॰ क॰)] नु खो विहरथ।
आगतो वो वालं विय वेधी’’ति॥
… खदिरवनियो थेरो…।
३. सुमङ्गलत्थेरगाथा
४३.
‘‘सुमुत्तिको सुमुत्तिको साहु, सुमुत्तिकोम्हि तीहि खुज्जकेहि।
असितासु मया नङ्गलासु, मया खुद्दकुद्दालासु मया॥
यदिपि इधमेव इधमेव, अथ वापि अलमेव अलमेव।
झाय सुमङ्गल झाय सुमङ्गल, अप्पमत्तो विहर सुमङ्गला’’ति॥
… सुमङ्गलो थेरो…।
४. सानुत्थेरगाथा
४४.
[सं॰ नि॰ १.२३९] ‘‘मतं वा अम्म रोदन्ति, यो वा जीवं न दिस्सति।
जीवन्तं मं अम्म पस्सन्ती, कस्मा मं अम्म रोदसी’’ति॥
… सानुत्थेरो…।
५. रमणीयविहारित्थेरगाथा
४५.
‘‘यथापि भद्दो आजञ्ञो, खलित्वा पतितिट्ठति।
एवं दस्सनसम्पन्नं, सम्मासम्बुद्धसावक’’न्ति॥
… रमणीयविहारित्थेरो…।
६. समिद्धित्थेरगाथा
४६.
‘‘सद्धायाहं पब्बजितो, अगारस्मानगारियम्।
सति पञ्ञा च मे वुड्ढा, चित्तञ्च सुसमाहितम्।
कामं करस्सु रूपानि, नेव मं ब्याधयिस्ससी’’ति [बाधयिस्ससीति (सी॰), ब्याथयिस्ससीति (?)]॥
… समिद्धित्थेरो…।
७. उज्जयत्थेरगाथा
४७.
‘‘नमो ते बुद्ध वीरत्थु, विप्पमुत्तोसि सब्बधि।
तुय्हापदाने विहरं, विहरामि अनासवो’’ति॥
… उज्जयो थेरो…।
८. सञ्जयत्थेरगाथा
४८.
‘‘यतो अहं पब्बजितो, अगारस्मानगारियम्।
नाभिजानामि सङ्कप्पं, अनरियं दोससंहित’’न्ति॥
… सञ्जयो थेरो…।
९. रामणेय्यकत्थेरगाथा
४९.
‘‘चिहचिहाभिनदिते [विहविहाभिनदिते (सी॰ स्या॰)], सिप्पिकाभिरुतेहि च।
न मे तं फन्दति चित्तं, एकत्तनिरतं हि मे’’ति॥
… रामणेय्यको थेरो…।
१०. विमलत्थेरगाथा
५०.
‘‘धरणी च सिञ्चति वाति, मालुतो विज्जुता चरति नभे।
उपसमन्ति वितक्का, चित्तं सुसमाहितं ममा’’ति॥
… विमलो थेरो…।
वग्गो पञ्चमो निट्ठितो।
तस्सुद्दानं –
सिरीवड्ढो रेवतो थेरो, सुमङ्गलो सानुसव्हयो ।
रमणीयविहारी च, समिद्धिउज्जयसञ्जया।
रामणेय्यो च सो थेरो, विमलो च रणञ्जहोति॥
६. छट्ठवग्गो
१. गोधिकत्थेरगाथा
५१.
‘‘वस्सति देवो यथा सुगीतं, छन्ना मे कुटिका सुखा निवाता।
चित्तं सुसमाहितञ्च मय्हं, अथ चे पत्थयसि पवस्स देवा’’ति॥
… गोधिको थेरो…।
२. सुबाहुत्थेरगाथा
५२.
‘‘वस्सति देवो यथा सुगीतं, छन्ना मे कुटिका सुखा निवाता।
चित्तं सुसमाहितञ्च काये, अथ चे पत्थयसि पवस्स देवा’’ति॥
… सुबाहुत्थेरो…।
३. वल्लियत्थेरगाथा
५३.
‘‘वस्सति देवो यथा सुगीतं, छन्ना मे कुटिका सुखा निवाता।
तस्सं विहरामि अप्पमत्तो, अथ चे पत्थयसि पवस्स देवा’’ति॥
… वल्लियो थेरो…।
४. उत्तियत्थेरगाथा
५४.
‘‘वस्सति देवो यथा सुगीतं, छन्ना मे कुटिका सुखा निवाता।
तस्सं विहरामि अदुतियो, अथ चे पत्थयसि पवस्स देवा’’ति॥
… उत्तियो थेरो…।
५. अञ्जनवनियत्थेरगाथा
५५.
‘‘आसन्दिं कुटिकं कत्वा, ओगय्ह अञ्जनं वनम्।
तिस्सो विज्जा अनुप्पत्ता, कतं बुद्धस्स सासन’’न्ति॥
… अञ्जनवनियो थेरो…।
६. कुटिविहारित्थेरगाथा
५६.
‘‘को कुटिकायं भिक्खु कुटिकायं, वीतरागो सुसमाहितचित्तो।
एवं जानाहि आवुसो, अमोघा ते कुटिका कता’’ति॥
… कुटिविहारित्थेरो…।
७. दुतियकुटिविहारित्थेरगाथा
५७.
‘‘अयमाहु पुराणिया कुटि, अञ्ञं पत्थयसे नवं कुटिम्।
आसं कुटिया विराजय, दुक्खा भिक्खु पुन नवा कुटी’’ति॥
… दुतियकुटिविहारित्थेरो…।
८. रमणीयकुटिकत्थेरगाथा
५८.
‘‘रमणीया मे कुटिका, सद्धादेय्या मनोरमा।
न मे अत्थो कुमारीहि, येसं अत्थो तहिं गच्छथ नारियो’’ति॥
… रमणीयकुटिको थेरो…।
९. कोसलविहारित्थेरगाथा
५९.
‘‘सद्धायाहं पब्बजितो, अरञ्ञे मे कुटिका कता।
अप्पमत्तो च आतापी, सम्पजानो पतिस्सतो’’ति [पटिस्सतोति (क॰)]॥
… कोसलविहारित्थेरो…।
१०. सीवलित्थेरगाथा
६०.
‘‘ते मे इज्झिंसु सङ्कप्पा, यदत्थो पाविसिं कुटिम्।
विज्जाविमुत्तिं पच्चेसं, मानानुसयमुज्जह’’न्ति॥
… सीवलित्थेरो…।
वग्गो छट्ठो निट्ठितो।
तस्सुद्दानं –
गोधिको च सुबाहु च, वल्लियो उत्तियो इसि।
अञ्जनवनियो थेरो, दुवे कुटिविहारिनो।
रमणीयकुटिको च, कोसलव्हयसीवलीति॥
७. सत्तमवग्गो
१. वप्पत्थेरगाथा
६१.
‘‘पस्सति पस्सो पस्सन्तं, अपस्सन्तञ्च पस्सति।
अपस्सन्तो अपस्सन्तं, पस्सन्तञ्च न पस्सती’’ति॥
… वप्पो थेरो…।
२. वज्जिपुत्तत्थेरगाथा
६२.
‘‘एकका मयं अरञ्ञे विहराम, अपविद्धंव वनस्मिं दारुकम्।
तस्स मे बहुका पिहयन्ति, नेरयिका विय सग्गगामिन’’न्ति॥
… वज्जिपुत्तो थेरो…।
३. पक्खत्थेरगाथा
६३.
‘‘चुता पतन्ति पतिता, गिद्धा च पुनरागता।
कतं किच्चं रतं रम्मं, सुखेनन्वागतं सुख’’न्ति॥
… पक्खो थेरो…।
४. विमलकोण्डञ्ञत्थेरगाथा
६४.
‘‘दुमव्हयाय उप्पन्नो, जातो पण्डरकेतुना।
केतुहा केतुनायेव, महाकेतुं पधंसयी’’ति॥
… विमलकोण्डञ्ञो थेरो…।
५. उक्खेपकतवच्छत्थेरगाथा
६५.
‘‘उक्खेपकतवच्छस्स, सङ्कलितं बहूहि वस्सेहि।
तं भासति गहट्ठानं, सुनिसिन्नो उळारपामोज्जो’’ति॥
… उक्खेपकतवच्छो थेरो…।
६. मेघियत्थेरगाथा
६६.
‘‘अनुसासि महावीरो, सब्बधम्मान पारगू।
तस्साहं धम्मं सुत्वान, विहासिं सन्तिके सतो।
तिस्सो विज्जा अनुप्पत्ता, कतं बुद्धस्स सासन’’न्ति॥
… मेघियो थेरो…।
७. एकधम्मसवनीयत्थेरगाथा
६७.
‘‘किलेसा झापिता मय्हं, भवा सब्बे समूहता।
विक्खीणो जातिसंसारो, नत्थि दानि पुनब्भवो’’ति॥
… एकधम्मसवनीयो थेरो…।
८. एकुदानियत्थेरगाथा
६८.
[उदा॰ ३७; पाचि॰ १५३] ‘‘अधिचेतसो अप्पमज्जतो, मुनिनो मोनपथेसु सिक्खतो।
सोका न भवन्ति तादिनो, उपसन्तस्स सदा सतीमतो’’ति॥
… एकुदानियो थेरो…।
९. छन्नत्थेरगाथा
६९.
‘‘सुत्वान धम्मं महतो महारसं, सब्बञ्ञुतञ्ञाणवरेन देसितम्।
मग्गं पपज्जिं [पपज्जं (क॰)] अमतस्स पत्तिया, सो योगक्खेमस्स पथस्स कोविदो’’ति॥
… छन्नो थेरो…।
१०. पुण्णत्थेरगाथा
७०.
‘‘सीलमेव इध अग्गं, पञ्ञवा पन उत्तमो।
मनुस्सेसु च देवेसु, सीलपञ्ञाणतो जय’’न्ति॥
… पुण्णो थेरो…।
वग्गो सत्तमो निट्ठितो।
तस्सुद्दानं –
वप्पो च वज्जिपुत्तो च, पक्खो विमलकोण्डञ्ञो।
उक्खेपकतवच्छो च, मेघियो एकधम्मिको।
एकुदानियछन्ना च, पुण्णत्थेरो महब्बलोति॥
८. अट्ठमवग्गो
१. वच्छपालत्थेरगाथा
७१.
‘‘सुसुखुमनिपुणत्थदस्सिना, मतिकुसलेन निवातवुत्तिना।
संसेवितवुद्धसीलिना [संसेवितबुद्धसीलिना (क॰)], निब्बानं न हि तेन दुल्लभ’’न्ति॥
… वच्छपालो थेरो…।
२. आतुमत्थेरगाथा
७२.
‘‘यथा कळीरो सुसु वड्ढितग्गो, दुन्निक्खमो होति पसाखजातो।
एवं अहं भरियायानिताय, अनुमञ्ञं मं पब्बजितोम्हि दानी’’ति॥
… आतुमो थेरो…।
३. माणवत्थेरगाथा
७३.
‘‘जिण्णञ्च दिस्वा दुखितञ्च ब्याधितं, मतञ्च दिस्वा गतमायुसङ्खयम्।
ततो अहं निक्खमितून पब्बजिं, पहाय कामानि मनोरमानी’’ति॥
… माणवो थेरो…।
४. सुयामनत्थेरगाथा
७४.
‘‘कामच्छन्दो च ब्यापादो, थिनमिद्धञ्च [थीनमिद्धञ्च (सी॰ स्या॰)] भिक्खुनो।
उद्धच्चं विचिकिच्छा च, सब्बसोव न विज्जती’’ति॥
… सुयामनो थेरो…।
५. सुसारदत्थेरगाथा
७५.
‘‘साधु सुविहितान दस्सनं, कङ्खा छिज्जति बुद्धि वड्ढति।
बालम्पि करोन्ति पण्डितं, तस्मा साधु सतं समागमो’’ति॥
… सुसारदो थेरो…।
६. पियञ्जहत्थेरगाथा
७६.
‘‘उप्पतन्तेसु निपते, निपतन्तेसु उप्पते।
वसे अवसमानेसु, रममानेसु नो रमे’’ति॥
… पियञ्जहो थेरो…।
७. हत्थारोहपुत्तत्थेरगाथा
७७.
‘‘इदं पुरे चित्तमचारि चारिकं, येनिच्छकं यत्थकामं यथासुखम्।
तदज्जहं निग्गहेस्सामि योनिसो, हत्थिप्पभिन्नं विय अङ्कुसग्गहो’’ति॥
… हत्थारोहपुत्तो थेरो…।
८. मेण्डसिरत्थेरगाथा
७८.
‘‘अनेकजातिसंसारं , सन्धाविस्सं अनिब्बिसम्।
तस्स मे दुक्खजातस्स, दुक्खक्खन्धो अपरद्धो’’ति॥
… मेण्डसिरो थेरो…।
९. रक्खितत्थेरगाथा
७९.
‘‘सब्बो रागो पहीनो मे, सब्बो दोसो समूहतो।
सब्बो मे विगतो मोहो, सीतिभूतोस्मि निब्बुतो’’ति॥
… रक्खितो थेरो…।
१०. उग्गत्थेरगाथा
८०.
‘‘यं मया पकतं कम्मं, अप्पं वा यदि वा बहुम्।
सब्बमेतं परिक्खीणं, नत्थि दानि पुनब्भवो’’ति॥
… उग्गो थेरो…।
वग्गो अट्ठमो निट्ठितो।
तस्सुद्दानं –
वच्छपालो च यो थेरो, आतुमो माणवो इसि।
सुयामनो सुसारदो, थेरो यो च पियञ्जहो।
आरोहपुत्तो मेण्डसिरो, रक्खितो उग्गसव्हयोति॥
९. नवमवग्गो
१. समितिगुत्तत्थेरगाथा
८१.
‘‘यं मया पकतं पापं, पुब्बे अञ्ञासु जातिसु।
इधेव तं वेदनीयं, वत्थु अञ्ञं न विज्जती’’ति॥
… समितिगुत्तो थेरो…।
२. कस्सपत्थेरगाथा
८२.
‘‘येन येन सुभिक्खानि, सिवानि अभयानि च।
तेन पुत्तक गच्छस्सु, मा सोकापहतो भवा’’ति॥
… कस्सपो थेरो…।
३. सीहत्थेरगाथा
८३.
‘‘सीहप्पमत्तो विहर, रत्तिन्दिवमतन्दितो।
भावेहि कुसलं धम्मं, जह सीघं समुस्सय’’न्ति॥
… सीहो थेरो…।
४. नीतत्थेरगाथा
८४.
‘‘सब्बरत्तिं सुपित्वान, दिवा सङ्गणिके रतो।
कुदास्सु नाम दुम्मेधो, दुक्खस्सन्तं करिस्सती’’ति॥
… नीतो थेरो…।
५. सुनागत्थेरगाथा
८५.
‘‘चित्तनिमित्तस्स कोविदो, पविवेकरसं विजानिय।
झायं निपको पतिस्सतो, अधिगच्छेय्य सुखं निरामिस’’न्ति॥
… सुनागो थेरो…।
६. नागितत्थेरगाथा
८६.
‘‘इतो बहिद्धा पुथु अञ्ञवादिनं, मग्गो न निब्बानगमो यथा अयम्।
इतिस्सु सङ्घं भगवानुसासति, सत्था सयं पाणितलेव दस्सय’’न्ति॥
… नागितो थेरो…।
७. पविट्ठत्थेरगाथा
८७.
‘‘खन्धा दिट्ठा यथाभूतं, भवा सब्बे पदालिता।
विक्खीणो जातिसंसारो, नत्थि दानि पुनब्भवो’’ति॥
… पविट्ठो थेरो…।
८. अज्जुनत्थेरगाथा
८८.
‘‘असक्खिं वत अत्तानं, उद्धातुं उदका थलम्।
वुय्हमानो महोघेव, सच्चानि पटिविज्झह’’न्ति॥
… अज्जुनो थेरो…।
९. (पठम)-देवसभत्थेरगाथा
८९.
‘‘उत्तिण्णा पङ्कपलिपा, पाताला परिवज्जिता।
मुत्तो ओघा च गन्था च, सब्बे माना विसंहता’’ति॥
… देवसभो थेरो…।
१०. सामिदत्तत्थेरगाथा
९०.
‘‘पञ्चक्खन्धा परिञ्ञाता, तिट्ठन्ति छिन्नमूलका।
विक्खीणो जातिसंसारो, नत्थि दानि पुनब्भवो’’ति॥
… सामिदत्तो थेरो…।
वग्गो नवमो निट्ठितो।
तस्सुद्दानं –
थेरो समितिगुत्तो च, कस्सपो सीहसव्हयो।
नीतो सुनागो नागितो, पविट्ठो अज्जुनो इसि।
देवसभो च यो थेरो, सामिदत्तो महब्बलोति॥
१०. दसमवग्गो
१. परिपुण्णकत्थेरगाथा
९१.
‘‘न तथा मतं सतरसं, सुधन्नं यं मयज्ज परिभुत्तम्।
अपरिमितदस्सिना गोतमेन, बुद्धेन देसितो धम्मो’’ति॥
… परिपुण्णको थेरो…।
२. विजयत्थेरगाथा
९२.
‘‘यस्सासवा परिक्खीणा, आहारे च अनिस्सितो।
सुञ्ञता अनिमित्तो च, विमोक्खो यस्स गोचरो।
आकासेव सकुन्तानं, पदं तस्स दुरन्नय’’न्ति॥
… विजयो थेरो…।
३. एरकत्थेरगाथा
९३.
‘‘दुक्खा कामा एरक, न सुखा कामा एरक।
यो कामे कामयति, दुक्खं सो कामयति एरक।
यो कामे न कामयति, दुक्खं सो न कामयति एरका’’ति॥
… एरको थेरो…।
४. मेत्तजित्थेरगाथा
९४.
‘‘नमो हि तस्स भगवतो, सक्यपुत्तस्स सिरीमतो।
तेनायं अग्गप्पत्तेन, अग्गधम्मो [अग्गो धम्मो (सी॰)] सुदेसितो’’ति॥
… मेत्तजि थेरो…।
५. चक्खुपालत्थेरगाथा
९५.
‘‘अन्धोहं हतनेत्तोस्मि, कन्तारद्धानपक्खन्दो [पक्खन्नो (सी॰), पक्कन्तो (स्या॰ सी॰ अट्ठ॰)]।
सयमानोपि गच्छिस्सं, न सहायेन पापेना’’ति॥
… चक्खुपालो थेरो…।
६. खण्डसुमनत्थेरगाथा
९६.
‘‘एकपुप्फं चजित्वान, असीति [असीतिं (सी॰)] वस्सकोटियो।
सग्गेसु परिचारेत्वा, सेसकेनम्हि निब्बुतो’’ति॥
… खण्डसुमनो थेरो…।
७. तिस्सत्थेरगाथा
९७.
‘‘हित्वा सतपलं कंसं, सोवण्णं सतराजिकम्।
अग्गहिं मत्तिकापत्तं, इदं दुतियाभिसेचन’’न्ति॥
… तिस्सो थेरो…।
८. अभयत्थेरगाथा
९८.
‘‘रूपं दिस्वा सति मुट्ठा, पियं निमित्तं मनसिकरोतो।
सारत्तचित्तो वेदेति, तञ्च अज्झोस तिट्ठति।
तस्स वड्ढन्ति आसवा, भवमूलोपगामिनो’’ति [भवमूला भवगामिनोति (सी॰ क॰)]॥
… अभयो थेरो…।
९. उत्तियत्थेरगाथा
९९.
‘‘सद्दं सुत्वा सति मुट्ठा, पियं निमित्तं मनसिकरोतो।
सारत्तचित्तो वेदेति, तञ्च अज्झोस तिट्ठति।
तस्स वड्ढन्ति आसवा, संसारं उपगामिनो’’ति॥
… उत्तियो थेरो…।
१०. (दुतिय)-देवसभत्थेरगाथा
१००.
‘‘सम्मप्पधानसम्पन्नो, सतिपट्ठानगोचरो।
विमुत्तिकुसुमसञ्छन्नो, परिनिब्बिस्सत्यनासवो’’ति॥
… देवसभो थेरो…।
वग्गो दसमो निट्ठितो।
तस्सुद्दानं –
परिपुण्णको च विजयो, एरको मेत्तजी मुनि।
चक्खुपालो खण्डसुमनो, तिस्सो च अभयो तथा।
उत्तियो च महापञ्ञो, थेरो देवसभोपि चाति॥
११. एकादसमवग्गो
१. बेलट्ठानिकत्थेरगाथा
१०१.
‘‘हित्वा गिहित्तं अनवोसितत्तो, मुखनङ्गली ओदरिको कुसीतो।
महावराहोव निवापपुट्ठो, पुनप्पुनं गब्भमुपेति मन्दो’’ति॥
… बेलट्ठानिको थेरो…।
२. सेतुच्छत्थेरगाथा
१०२.
‘‘मानेन वञ्चितासे, सङ्खारेसु संकिलिस्समानासे।
लाभालाभेन मथिता, समाधिं नाधिगच्छन्ती’’ति॥
… सेतुच्छो थेरो…।
३. बन्धुरत्थेरगाथा
१०३.
‘‘नाहं एतेन अत्थिको, सुखितो धम्मरसेन तप्पितो।
पित्वा [पीत्वान (सी॰ स्या॰)] रसग्गमुत्तमं, न च काहामि विसेन सन्थव’’न्ति॥
… बन्धुरो [बन्धनो (क॰)] थेरो…।
४. खितकत्थेरगाथा
१०४.
‘‘लहुको वत मे कायो, फुट्ठो च पीतिसुखेन विपुलेन।
तूलमिव एरितं मालुतेन, पिलवतीव मे कायो’’ति॥
… खितको थेरो…।
५. मलितवम्भत्थेरगाथा
१०५.
‘‘उक्कण्ठितोपि न वसे, रममानोपि पक्कमे।
न त्वेवानत्थसंहितं, वसे वासं विचक्खणो’’ति॥
… मलितवम्भो थेरो…।
६. सुहेमन्तत्थेरगाथा
१०६.
‘‘सतलिङ्गस्स अत्थस्स, सतलक्खणधारिनो।
एकङ्गदस्सी दुम्मेधो, सतदस्सी च पण्डितो’’ति॥
… सुहेमन्तो थेरो…।
७. धम्मसवत्थेरगाथा
१०७.
‘‘पब्बजिं तुलयित्वान, अगारस्मानगारियम्।
तिस्सो विज्जा अनुप्पत्ता, कतं बुद्धस्स सासन’’न्ति॥
… धम्मसवो थेरो…।
८. धम्मसवपितुत्थेरगाथा
१०८.
‘‘स वीसवस्ससतिको, पब्बजिं अनगारियम्।
तिस्सो विज्जा अनुप्पत्ता, कतं बुद्धस्स सासन’’न्ति॥
… धम्मसवपितु थेरो…।
९. सङ्घरक्खितत्थेरगाथा
१०९.
‘‘न नूनायं परमहितानुकम्पिनो, रहोगतो अनुविगणेति सासनम्।
तथाहयं विहरति पाकतिन्द्रियो, मिगी यथा तरुणजातिका वने’’ति॥
… सङ्घरक्खितो थेरो…।
१०. उसभत्थेरगाथा
११०.
‘‘नगा नगग्गेसु सुसंविरूळ्हा, उदग्गमेघेन नवेन सित्ता।
विवेककामस्स अरञ्ञसञ्ञिनो, जनेति भिय्यो उसभस्स कल्यत’’न्ति॥
… उसभो थेरो…।
वग्गो एकादसमो निट्ठितो।
तस्सुद्दानं –
बेलट्ठानिको सेतुच्छो, बन्धुरो खितको इसि।
मलितवम्भो सुहेमन्तो, धम्मसवो धम्मसवपिता।
सङ्घरक्खितत्थेरो च, उसभो च महामुनीति॥
१२. द्वादसमवग्गो
१. जेन्तत्थेरगाथा
१११.
‘‘दुप्पब्बज्जं वे दुरधिवासा गेहा, धम्मो गम्भीरो दुरधिगमा भोगा।
किच्छा वुत्ति नो इतरीतरेनेव, युत्तं चिन्तेतुं सततमनिच्चत’’न्ति॥
… जेन्तो थेरो…।
२. वच्छगोत्तत्थेरगाथा
११२.
‘‘तेविज्जोहं महाझायी, चेतोसमथकोविदो।
सदत्थो मे अनुप्पत्तो, कतं बुद्धस्स सासन’’न्ति॥
… वच्छगोत्तो थेरो…।
३. वनवच्छत्थेरगाथा
११३.
‘‘अच्छोदिका पुथुसिला,गोनङ्गुलमिगायुता।
अम्बुसेवालसञ्छन्ना, ते सेला रमयन्ति म’’न्ति॥
… वनवच्छो थेरो…।
४. अधिमुत्तत्थेरगाथा
११४.
‘‘कायदुट्ठुल्लगरुनो, हिय्यमानम्हि [हीयमानम्हि (सी॰)] जीविते।
सरीरसुखगिद्धस्स, कुतो समणसाधुता’’ति॥
… अधिमुत्तो थेरो…।
५. महानामत्थेरगाथा
११५.
‘‘एसावहिय्यसे पब्बतेन, बहुकुटजसल्लकिकेन [सल्लकितेन (सी॰), सल्लरिकेन (स्या॰)]।
नेसादकेन गिरिना, यसस्सिना परिच्छदेना’’ति॥
… महानामो थेरो…।
६. पारापरियत्थेरगाथा
११६.
‘‘छफस्सायतने हित्वा, गुत्तद्वारो सुसंवुतो।
अघमूलं वमित्वान, पत्तो मे आसवक्खयो’’ति॥
… पारापरियो [पारासरियो (सी॰), पारंपरियो (क॰)] थेरो …।
७. यसत्थेरगाथा
११७.
‘‘सुविलित्तो सुवसनो,सब्बाभरणभूसितो।
तिस्सो विज्जा अज्झगमिं, कतं बुद्धस्स सासन’’न्ति॥
… यसो थेरो…।
८. किमिलत्थेरगाथा
११८.
‘‘अभिसत्तोव निपतति, वयो रूपं अञ्ञमिव तथेव सन्तम्।
तस्सेव सतो अविप्पवसतो, अञ्ञस्सेव सरामि अत्तान’’न्ति॥
… किमिलो [किम्बिलो (सी॰ स्या॰)] थेरो…।
९. वज्जिपुत्तत्थेरगाथा
११९.
‘‘रुक्खमूलगहनं पसक्किय, निब्बानं हदयस्मिं ओपिय।
झाय गोतम मा च पमादो, किं ते बिळिबिळिका करिस्सती’’ति॥
… वज्जिपुत्तो थेरो…।
१०. इसिदत्तत्थेरगाथा
१२०.
‘‘पञ्चक्खन्धा परिञ्ञाता, तिट्ठन्ति छिन्नमूलका।
दुक्खक्खयो अनुप्पत्तो,पत्तो मे आसवक्खयो’’ति॥
… इसिदत्तो थेरो…।
वग्गो द्वादसमो निट्ठितो।
तस्सुद्दानं –
जेन्तो च वच्छगोत्तो च, वच्छो च वनसव्हयो।
अधिमुत्तो महानामो, पारापरियो यसोपि च।
किमिलो वज्जिपुत्तो च, इसिदत्तो महायसोति॥
एककनिपातो निट्ठितो।
तत्रुद्दानं –
वीसुत्तरसतं थेरा, कतकिच्चा अनासवा।
एककेव निपातम्हि, सुसङ्गीता महेसिभीति॥