५. पारायनवग्गो
वत्थुगाथा
९८२.
कोसलानं पुरा रम्मा, अगमा दक्खिणापथम्।
आकिञ्चञ्ञं पत्थयानो, ब्राह्मणो मन्तपारगू॥
९८३.
सो अस्सकस्स विसये, अळकस्स [मुळकस्स (स्या॰), मूळ्हकस्स (क॰), मळकस्स (निद्देस)] समासने।
वसि गोधावरीकूले, उञ्छेन च फलेन च॥
९८४.
तस्सेव उपनिस्साय, गामो च विपुलो अहु।
ततो जातेन आयेन, महायञ्ञमकप्पयि॥
९८५.
महायञ्ञं यजित्वान, पुन पाविसि अस्समम्।
तस्मिं पटिपविट्ठम्हि, अञ्ञो आगञ्छि ब्राह्मणो॥
९८६.
उग्घट्टपादो तसितो [तस्सितो (क॰)], पङ्कदन्तो रजस्सिरो।
सो च नं उपसङ्कम्म, सतानि पञ्च याचति॥
९८७.
तमेनं बावरी दिस्वा, आसनेन निमन्तयि।
सुखञ्च कुसलं पुच्छि, इदं वचनमब्रवि॥
९८८.
‘‘यं खो मम देय्यधम्मं, सब्बं विसज्जितं मया।
अनुजानाहि मे ब्रह्मे, नत्थि पञ्चसतानि मे’’॥
९८९.
‘‘सचे मे याचमानस्स, भवं नानुपदस्सति।
सत्तमे दिवसे तुय्हं, मुद्धा फलतु सत्तधा’’॥
९९०.
अभिसङ्खरित्वा कुहको, भेरवं सो अकित्तयि।
तस्स तं वचनं सुत्वा, बावरी दुक्खितो अहु॥
९९१.
उस्सुस्सति अनाहारो, सोकसल्लसमप्पितो।
अथोपि एवं चित्तस्स, झाने न रमती मनो॥
९९२.
उत्रस्तं दुक्खितं दिस्वा, देवता अत्थकामिनी।
बावरिं उपसङ्कम्म, इदं वचनमब्रवि॥
९९३.
‘‘न सो मुद्धं पजानाति, कुहको सो धनत्थिको।
मुद्धनि मुद्धपाते वा, ञाणं तस्स न विज्जति’’॥
९९४.
‘‘भोती चरहि जानासि, तं मे अक्खाहि पुच्छिता।
मुद्धं मुद्धाधिपातञ्च, तं सुणोम वचो तव’’॥
९९५.
‘‘अहम्पेतं न जानामि, ञाणमेत्थ न विज्जति।
मुद्धनि मुद्धाधिपाते च, जिनानं हेत्थ [मुद्धं मुद्धाधिपातो च, जिनानं हेत (सी॰ स्या॰ पी॰)] दस्सनं’’॥
९९६.
‘‘अथ को चरहि जानाति, अस्मिं पथविमण्डले [पुथविमण्डले (सी॰ पी॰)]।
मुद्धं मुद्धाधिपातञ्च, तं मे अक्खाहि देवते’’॥
९९७.
‘‘पुरा कपिलवत्थुम्हा, निक्खन्तो लोकनायको।
अपच्चो ओक्काकराजस्स, सक्यपुत्तो पभङ्करो॥
९९८.
‘‘सो हि ब्राह्मण सम्बुद्धो, सब्बधम्मान पारगू।
सब्बाभिञ्ञाबलप्पत्तो, सब्बधम्मेसु चक्खुमा।
सब्बकम्मक्खयं पत्तो, विमुत्तो उपधिक्खये॥
९९९.
‘‘बुद्धो सो भगवा लोके, धम्मं देसेति चक्खुमा।
तं त्वं गन्त्वान पुच्छस्सु, सो ते तं ब्याकरिस्सति’’॥
१०००.
सम्बुद्धोति वचो सुत्वा, उदग्गो बावरी अहु।
सोकस्स तनुको आसि, पीतिञ्च विपुलं लभि॥
१००१.
सो बावरी अत्तमनो उदग्गो, तं देवतं पुच्छति वेदजातो।
‘‘कतमम्हि गामे निगमम्हि वा पन, कतमम्हि वा जनपदे लोकनाथो।
यत्थ गन्त्वान पस्सेमु [गन्त्वा नमस्सेमु (सी॰ स्या॰ पी॰)], सम्बुद्धं द्विपदुत्तमं’’ [द्विपदुत्तमं (सी॰ स्या॰ पी॰)],॥
१००२.
‘‘सावत्थियं कोसलमन्दिरे जिनो, पहूतपञ्ञो वरभूरिमेधसो।
सो सक्यपुत्तो विधुरो अनासवो, मुद्धाधिपातस्स विदू नरासभो’’॥
१००३.
ततो आमन्तयी सिस्से, ब्राह्मणे मन्तपारगे।
‘‘एथ माणवा अक्खिस्सं, सुणाथ वचनं मम॥
१००४.
‘‘यस्सेसो दुल्लभो लोके, पातुभावो अभिण्हसो।
स्वाज्ज लोकम्हि उप्पन्नो, सम्बुद्धो इति विस्सुतो।
खिप्पं गन्त्वान सावत्थिं, पस्सव्हो द्विपदुत्तमं’’॥
१००५.
‘‘कथं चरहि जानेमु, दिस्वा बुद्धोति ब्राह्मण।
अजानतं नो पब्रूहि, यथा जानेमु तं मयं’’॥
१००६.
‘‘आगतानि हि मन्तेसु, महापुरिसलक्खणा।
द्वत्तिंसानि च [द्वित्तिंसा च (सी॰ स्या॰ पी॰), द्वित्तिंस तानि (?)] ब्याक्खाता, समत्ता अनुपुब्बसो॥
१००७.
‘‘यस्सेते होन्ति गत्तेसु, महापुरिसलक्खणा।
द्वेयेव तस्स गतियो, ततिया हि न विज्जति॥
१००८.
‘‘सचे अगारं आवसति [अज्झावसति (क॰)], विजेय्य पथविं इमम्।
अदण्डेन असत्थेन, धम्मेनमनुसासति॥
१००९.
‘‘सचे च सो पब्बजति, अगारा अनगारियम्।
विवट्टच्छदो [विवत्तछद्दो (सी॰)] सम्बुद्धो, अरहा भवति अनुत्तरो॥
१०१०.
‘‘जातिं गोत्तञ्च लक्खणं, मन्ते सिस्से पुनापरे।
मुद्धं मुद्धाधिपातञ्च, मनसायेव पुच्छथ॥
१०११.
‘‘अनावरणदस्सावी, यदि बुद्धो भविस्सति।
मनसा पुच्छिते पञ्हे, वाचाय विस्सजेस्सति’’॥
१०१२.
बावरिस्स वचो सुत्वा, सिस्सा सोळस ब्राह्मणा।
अजितो तिस्समेत्तेय्यो, पुण्णको अथ मेत्तगू॥
१०१३.
धोतको उपसीवो च, नन्दो च अथ हेमको।
तोदेय्यकप्पा दुभयो, जतुकण्णी च पण्डितो॥
१०१४.
भद्रावुधो उदयो च, पोसालो चापि ब्राह्मणो।
मोघराजा च मेधावी, पिङ्गियो च महाइसि॥
१०१५.
पच्चेकगणिनो सब्बे, सब्बलोकस्स विस्सुता।
झायी झानरता धीरा, पुब्बवासनवासिता॥
१०१६.
बावरिं अभिवादेत्वा, कत्वा च नं पदक्खिणम्।
जटाजिनधरा सब्बे, पक्कामुं उत्तरामुखा॥
१०१७.
अळकस्स पतिट्ठानं, पुरिमाहिस्सतिं [पुरिमं माहिस्सतिं (सी॰ पी॰), पुरं माहिस्सतिं (स्या॰)] तदा।
उज्जेनिञ्चापि गोनद्धं, वेदिसं वनसव्हयं॥
१०१८.
कोसम्बिञ्चापि साकेतं, सावत्थिञ्च पुरुत्तमम्।
सेतब्यं कपिलवत्थुं, कुसिनारञ्च मन्दिरं॥
१०१९.
पावञ्च भोगनगरं, वेसालिं मागधं पुरम्।
पासाणकं चेतियञ्च, रमणीयं मनोरमं॥
१०२०.
तसितोवुदकं सीतं, महालाभंव वाणिजो।
छायं घम्माभितत्तोव, तुरिता पब्बतमारुहुं॥
१०२१.
भगवा तम्हि समये, भिक्खुसङ्घपुरक्खतो।
भिक्खूनं धम्मं देसेति, सीहोव नदती वने॥
१०२२.
अजितो अद्दस बुद्धं, सतरंसिं [वीतरंसिंव (स्या॰), सतरंसीव (क॰), पीतरंसीव (निद्देस)] व भाणुमम्।
चन्दं यथा पन्नरसे, पारिपूरिं उपागतं॥
१०२३.
अथस्स गत्ते दिस्वान, परिपूरञ्च ब्यञ्जनम्।
एकमन्तं ठितो हट्ठो, मनोपञ्हे अपुच्छथ॥
१०२४.
‘‘आदिस्स जम्मनं [जप्पनं (क॰)] ब्रूहि, गोत्तं ब्रूहि सलक्खणं [ब्रूहिस्स लक्खणं (निद्देस)]।
मन्तेसु पारमिं ब्रूहि, कति वाचेति ब्राह्मणो’’॥
१०२५.
‘‘वीसं वस्ससतं आयु, सो च गोत्तेन बावरी।
तीणिस्स लक्खणा गत्ते, तिण्णं वेदान पारगू॥
१०२६.
‘‘लक्खणे इतिहासे च, सनिघण्डुसकेटुभे।
पञ्चसतानि वाचेति, सधम्मे पारमिं गतो’’॥
१०२७.
‘‘लक्खणानं पविचयं, बावरिस्स नरुत्तम।
कङ्खच्छिद [तण्हच्छिद (बहूसु)] पकासेहि, मा नो कङ्खायितं अहु’’॥
१०२८.
‘‘मुखं जिव्हाय छादेति, उण्णस्स भमुकन्तरे।
कोसोहितं वत्थगुय्हं, एवं जानाहि माणव’’॥
१०२९.
पुच्छञ्हि किञ्चि असुणन्तो, सुत्वा पञ्हे वियाकते।
विचिन्तेति जनो सब्बो, वेदजातो कतञ्जली॥
१०३०.
‘‘को नु देवो वा ब्रह्मा वा, इन्दो वापि सुजम्पति।
मनसा पुच्छिते पञ्हे, कमेतं पटिभासति॥
१०३१.
‘‘मुद्धं मुद्धाधिपातञ्च, बावरी परिपुच्छति।
तं ब्याकरोहि भगवा, कङ्खं विनय नो इसे’’॥
१०३२.
‘‘अविज्जा मुद्धाति जानाहि, विज्जा मुद्धाधिपातिनी।
सद्धासतिसमाधीहि, छन्दवीरियेन संयुता’’॥
१०३३.
ततो वेदेन महता, सन्थम्भित्वान माणवो।
एकंसं अजिनं कत्वा, पादेसु सिरसा पति॥
१०३४.
‘‘बावरी ब्राह्मणो भोतो, सह सिस्सेहि मारिस।
उदग्गचित्तो सुमनो, पादे वन्दति चक्खुम’’॥
१०३५.
‘‘सुखितो बावरी होतु, सह सिस्सेहि ब्राह्मणो।
त्वञ्चापि सुखितो होहि, चिरं जीवाहि माणव॥
१०३६.
‘‘बावरिस्स च तुय्हं वा, सब्बेसं सब्बसंसयम्।
कतावकासा पुच्छव्हो, यं किञ्चि मनसिच्छथ’’॥
१०३७.
सम्बुद्धेन कतोकासो, निसीदित्वान पञ्जली।
अजितो पठमं पञ्हं, तत्थ पुच्छि तथागतं॥
वत्थुगाथा निट्ठिता।
१. अजितमाणवपुच्छा
१०३८.
‘‘केनस्सु निवुतो लोको, (इच्चायस्मा अजितो)
केनस्सु नप्पकासति।
किस्साभिलेपनं ब्रूसि, किंसु तस्स महब्भयं’’॥
१०३९.
‘‘अविज्जाय निवुतो लोको, (अजिताति भगवा)
वेविच्छा पमादा नप्पकासति।
जप्पाभिलेपनं ब्रूमि, दुक्खमस्स महब्भयं’’॥
१०४०.
‘‘सवन्ति सब्बधि सोता, (इच्चायस्मा अजितो)
सोतानं किं निवारणम्।
सोतानं संवरं ब्रूहि, केन सोता पिधिय्यरे’’ [पिथिय्यरे (सी॰ स्या॰ पी॰), पिथीयरे (सी॰ अट्ठ॰), पिधीयरे (?)]॥
१०४१.
‘‘यानि सोतानि लोकस्मिं, (अजिताति भगवा)
सति तेसं निवारणम्।
सोतानं संवरं ब्रूमि, पञ्ञायेते पिधिय्यरे’’॥
१०४२.
‘‘पञ्ञा चेव सति यञ्च [सती चेव (सी॰), सती च (स्या॰), सती चापि (पी॰ निद्देस), सति चापि (निद्देस)], (इच्चायस्मा अजितो)
नामरूपञ्च मारिस।
एतं मे पुट्ठो पब्रूहि, कत्थेतं उपरुज्झति’’॥
१०४३.
‘‘यमेतं पञ्हं अपुच्छि, अजित तं वदामि ते।
यत्थ नामञ्च रूपञ्च, असेसं उपरुज्झति।
विञ्ञाणस्स निरोधेन, एत्थेतं उपरुज्झति’’॥
१०४४.
‘‘ये च सङ्खातधम्मासे, ये च सेखा पुथू इध।
तेसं मे निपको इरियं, पुट्ठो पब्रूहि मारिस’’॥
१०४५.
‘‘कामेसु नाभिगिज्झेय्य, मनसानाविलो सिया।
कुसलो सब्बधम्मानं, सतो भिक्खु परिब्बजे’’ति॥
अजितमाणवपुच्छा पठमा निट्ठिता।
२. तिस्समेत्तेय्यमाणवपुच्छा
१०४६.
‘‘कोध सन्तुसितो लोके, (इच्चायस्मा तिस्समेत्तेय्यो)
कस्स नो सन्ति इञ्जिता।
को उभन्तमभिञ्ञाय, मज्झे मन्ता न लिप्पति [लिम्पति (क॰)]।
कं ब्रूसि महापुरिसोति, को इध सिब्बिनिमच्चगा’’॥
१०४७.
‘‘कामेसु ब्रह्मचरियवा, (मेत्तेय्याति भगवा)
वीततण्हो सदा सतो।
सङ्खाय निब्बुतो भिक्खु, तस्स नो सन्ति इञ्जिता॥
१०४८.
‘‘सो उभन्तमभिञ्ञाय, मज्झे मन्ता न लिप्पति।
तं ब्रूमि महापुरिसोति, सो इध सिब्बिनिमच्चगा’’ति॥
तिस्समेत्तेय्यमाणवपुच्छा दुतिया निट्ठिता।
३. पुण्णकमाणवपुच्छा
१०४९.
‘‘अनेजं मूलदस्साविं, (इच्चायस्मा पुण्णको)
अत्थि [अत्थी (स्या॰)] पञ्हेन आगमम्।
किं निस्सिता इसयो मनुजा, खत्तिया ब्राह्मणा देवतानम्।
यञ्ञमकप्पयिंसु पुथूध लोके, पुच्छामि तं भगवा ब्रूहि मे तं’’॥
१०५०.
‘‘ये केचिमे इसयो मनुजा, (पुण्णकाति भगवा)
खत्तिया ब्राह्मणा देवतानम्।
यञ्ञमकप्पयिंसु पुथूध लोके, आसीसमाना पुण्णक इत्थत्तं [इत्थभावं (सी॰ स्या॰)]।
जरं सिता यञ्ञमकप्पयिंसु’’॥
१०५१.
‘‘ये केचिमे इसयो मनुजा, (इच्चायस्मा पुण्णको)
खत्तिया ब्राह्मणा देवतानम्।
यञ्ञमकप्पयिंसु पुथूध लोके, कच्चिस्सु ते भगवा यञ्ञपथे अप्पमत्ता।
अतारुं जातिञ्च जरञ्च मारिस, पुच्छामि तं भगवा ब्रूहि मे तं’’॥
१०५२.
‘‘आसीसन्ति थोमयन्ति, अभिजप्पन्ति जुहन्ति। (पुण्णकाति भगवा)
कामाभिजप्पन्ति पटिच्च लाभं, ते याजयोगा भवरागरत्ता।
नातरिंसु जातिजरन्ति ब्रूमि’’॥
१०५३.
‘‘ते चे नातरिंसु याजयोगा, (इच्चायस्मा पुण्णको)
यञ्ञेहि जातिञ्च जरञ्च मारिस।
अथ को चरहि देवमनुस्सलोके, अतारि जातिञ्च जरञ्च मारिस।
पुच्छामि तं भगवा ब्रूहि मे तं’’॥
१०५४.
‘‘सङ्खाय लोकस्मि परोपरानि [परोवरानि (सी॰ स्या॰)], (पुण्णकाति भगवा)
यस्सिञ्जितं नत्थि कुहिञ्चि लोके।
सन्तो विधूमो अनीघो निरासो, अतारि सो जातिजरन्ति ब्रूमी’’ति॥
पुण्णकमाणवपुच्छा ततिया निट्ठिता।
४. मेत्तगूमाणवपुच्छा
१०५५.
‘‘पुच्छामि तं भगवा ब्रूहि मे तं, (इच्चायस्मा मेत्तगू)
मञ्ञामि तं वेदगुं भावितत्तम्।
कुतो नु दुक्खा समुदागता इमे, ये केचि लोकस्मिमनेकरूपा’’॥
१०५६.
‘‘दुक्खस्स वे मं पभवं अपुच्छसि, (मेत्तगूति भगवा)
तं ते पवक्खामि यथा पजानम्।
उपधिनिदाना पभवन्ति दुक्खा, ये केचि लोकस्मिमनेकरूपा॥
१०५७.
‘‘यो वे अविद्वा उपधिं करोति, पुनप्पुनं दुक्खमुपेति मन्दो।
तस्मा पजानं उपधिं न कयिरा, दुक्खस्स जातिप्पभवानुपस्सी’’॥
१०५८.
‘‘यं तं अपुच्छिम्ह अकित्तयी नो, अञ्ञं तं पुच्छाम [पुच्छामि (सी॰ पी॰)] तदिङ्घ ब्रूहि।
कथं नु धीरा वितरन्ति ओघं, जातिं जरं सोकपरिद्दवञ्च।
तं मे मुनि साधु वियाकरोहि, तथा हि ते विदितो एस धम्मो’’॥
१०५९.
‘‘कित्तयिस्सामि ते धम्मं, (मेत्तगूति भगवा)
दिट्ठे धम्मे अनीतिहम्।
यं विदित्वा सतो चरं, तरे लोके विसत्तिकं’’॥
१०६०.
‘‘तञ्चाहं अभिनन्दामि, महेसि धम्ममुत्तमम्।
यं विदित्वा सतो चरं, तरे लोके विसत्तिकं’’॥
१०६१.
‘‘यं किञ्चि सम्पजानासि, (मेत्तगूति भगवा)
उद्धं अधो तिरियञ्चापि मज्झे।
एतेसु नन्दिञ्च निवेसनञ्च, पनुज्ज विञ्ञाणं भवे न तिट्ठे॥
१०६२.
‘‘एवंविहारी सतो अप्पमत्तो, भिक्खु चरं हित्वा ममायितानि।
जातिं जरं सोकपरिद्दवञ्च, इधेव विद्वा पजहेय्य दुक्खं’’॥
१०६३.
‘‘एताभिनन्दामि वचो महेसिनो, सुकित्तितं गोतमनूपधीकम्।
अद्धा हि भगवा पहासि दुक्खं, तथा हि ते विदितो एस धम्मो॥
१०६४.
‘‘ते चापि नूनप्पजहेय्यु दुक्खं, ये त्वं मुनि अट्ठितं ओवदेय्य।
तं तं नमस्सामि समेच्च नाग, अप्पेव मं भगवा अट्ठितं ओवदेय्य’’॥
१०६५.
‘‘यं ब्राह्मणं वेदगुमाभिजञ्ञा, अकिञ्चनं कामभवे असत्तम्।
अद्धा हि सो ओघमिमं अतारि, तिण्णो च पारं अखिलो अकङ्खो॥
१०६६.
‘‘विद्वा च यो [सो (सी॰ स्या॰ पी॰)] वेदगू नरो इध, भवाभवे सङ्गमिमं विसज्ज।
सो वीततण्हो अनीघो निरासो, अतारि सो जातिजरन्ति ब्रूमी’’ति॥
मेत्तगूमाणवपुच्छा चतुत्थी निट्ठिता।
५. धोतकमाणवपुच्छा
१०६७.
‘‘पुच्छामि तं भगवा ब्रूहि मे तं, (इच्चायस्मा धोतको)
वाचाभिकङ्खामि महेसि तुय्हम्।
तव सुत्वान निग्घोसं, सिक्खे निब्बानमत्तनो’’॥
१०६८.
‘‘तेनहातप्पं करोहि, (धोतकाति भगवा) इधेव निपको सतो।
इतो सुत्वान निग्घोसं, सिक्खे निब्बानमत्तनो’’॥
१०६९.
‘‘पस्सामहं देवमनुस्सलोके, अकिञ्चनं ब्राह्मणमिरियमानम्।
तं तं नमस्सामि समन्तचक्खु, पमुञ्च मं सक्क कथंकथाहि’’॥
१०७०.
‘‘नाहं सहिस्सामि [समिस्सामि (स्या॰), गमिस्सामि (सी॰), समीहामि (पी॰)] पमोचनाय, कथंकथिं धोतक कञ्चि लोके।
धम्मञ्च सेट्ठं अभिजानमानो [आजानमानो (सी॰ स्या॰ पी॰)], एवं तुवं ओघमिमं तरेसि’’॥
१०७१.
‘‘अनुसास ब्रह्मे करुणायमानो, विवेकधम्मं यमहं विजञ्ञम्।
यथाहं आकासोव अब्यापज्जमानो, इधेव सन्तो असितो चरेय्यं’’॥
१०७२.
‘‘कित्तयिस्सामि ते सन्तिं, (धोतकाति भगवा) दिट्ठे धम्मे अनीतिहम्।
यं विदित्वा सतो चरं, तरे लोके विसत्तिकं’’॥
१०७३.
‘‘तञ्चाहं अभिनन्दामि, महेसि सन्तिमुत्तमम्।
यं विदित्वा सतो चरं, तरे लोके विसत्तिकं’’॥
१०७४.
‘‘यं किञ्चि सम्पजानासि, (धोतकाति भगवा)
उद्धं अधो तिरियञ्चापि मज्झे।
एतं विदित्वा सङ्गोति लोके, भवाभवाय माकासि तण्ह’’न्ति॥
धोतकमाणवपुच्छा पञ्चमी निट्ठिता।
६. उपसीवमाणवपुच्छा
१०७५.
‘‘एको अहं सक्क महन्तमोघं, (इच्चायस्मा उपसीवो)
अनिस्सितो नो विसहामि तारितुम्।
आरम्मणं ब्रूहि समन्तचक्खु, यं निस्सितो ओघमिमं तरेय्यं’’॥
१०७६.
‘‘आकिञ्चञ्ञं पेक्खमानो सतिमा, (उपसीवाति भगवा)
नत्थीति निस्साय तरस्सु ओघम्।
कामे पहाय विरतो कथाहि, तण्हक्खयं नत्तमहाभिपस्स’’ [रत्तमहाभिपस्स (स्या॰), रत्तमहं विपस्स (क॰)]॥
१०७७.
‘‘सब्बेसु कामेसु यो वीतरागो, (इच्चायस्मा उपसीवो)
आकिञ्चञ्ञं निस्सितो हित्वा मञ्ञम्।
सञ्ञाविमोक्खे परमे विमुत्तो [धिमुत्तो (क॰)], तिट्ठे नु सो तत्थ अनानुयायी’’ [अनानुवायी (स्या॰ क॰)]॥
१०७८.
‘‘सब्बेसु कामेसु यो वीतरागो, (उपसीवाति भगवा)
आकिञ्चञ्ञं निस्सितो हित्वा मञ्ञम्।
सञ्ञाविमोक्खे परमे विमुत्तो, तिट्ठेय्य सो तत्थ अनानुयायी’’॥
१०७९.
‘‘तिट्ठे चे सो तत्थ अनानुयायी, पूगम्पि वस्सानं समन्तचक्खु।
तत्थेव सो सीतिसिया विमुत्तो, चवेथ विञ्ञाणं तथाविधस्स’’॥
१०८०.
‘‘अच्ची यथा वातवेगेन खित्ता [खित्तं (स्या॰), खित्तो (पी॰)], (उपसीवाति भगवा)
अत्थं पलेति न उपेति सङ्खम्।
एवं मुनी नामकाया विमुत्तो, अत्थं पलेति न उपेति सङ्खं’’॥
१०८१.
‘‘अत्थङ्गतो सो उद वा सो नत्थि, उदाहु वे सस्सतिया अरोगो।
तं मे मुनी साधु वियाकरोहि, तथा हि ते विदितो एस धम्मो’’॥
१०८२.
‘‘अत्थङ्गतस्स न पमाणमत्थि, (उपसीवाति भगवा)
येन नं वज्जुं तं तस्स नत्थि।
सब्बेसु धम्मेसु समूहतेसु, समूहता वादपथापि सब्बे’’ति॥
उपसीवमाणवपुच्छा छट्ठी निट्ठिता।
७. नन्दमाणवपुच्छा
१०८३.
‘‘सन्ति लोके मुनयो, (इच्चायस्मा नन्दो)
जना वदन्ति तयिदं कथंसु।
ञाणूपपन्नं नो मुनिं [मुनि नो (स्या॰ क॰)] वदन्ति, उदाहु वे जीवितेनूपपन्नं’’॥
१०८४.
‘‘न दिट्ठिया न सुतिया न ञाणेन, (न सीलब्बतेन) [( ) नत्थि सी॰-पी पोत्थकेसु]
मुनीध नन्द कुसला वदन्ति।
विसेनिकत्वा अनीघा निरासा, चरन्ति ये ते मुनयोति ब्रूमि’’॥
१०८५.
‘‘ये केचिमे समणब्राह्मणासे, (इच्चायस्मा नन्दो)
दिट्ठस्सुतेनापि [दिट्ठेन सुतेनापि (सी॰), दिट्ठे सुतेनापि (स्या॰ पी॰ क॰)] वदन्ति सुद्धिम्।
सीलब्बतेनापि वदन्ति सुद्धिं, अनेकरूपेन वदन्ति सुद्धिम्।
कच्चिस्सु ते भगवा तत्थ यता चरन्ता, अतारु जातिञ्च जरञ्च मारिस।
पुच्छामि तं भगवा ब्रूहि मे तं’’॥
१०८६.
‘‘ये केचिमे समणब्राह्मणासे, (नन्दाति भगवा)
दिट्ठस्सुतेनापि वदन्ति सुद्धिम्।
सीलब्बतेनापि वदन्ति सुद्धिं, अनेकरूपेन वदन्ति सुद्धिम्।
किञ्चापि ते तत्थ यता चरन्ति, नारिंसु जातिजरन्ति ब्रूमि’’॥
१०८७.
‘‘ये केचिमे समणब्राह्मणासे, (इच्चायस्मा नन्दो)
दिट्ठस्सुतेनापि वदन्ति सुद्धिम्।
सीलब्बतेनापि वदन्ति सुद्धिं, अनेकरूपेन वदन्ति सुद्धिम्।
ते चे मुनि [सचे मुनि (सी॰)] ब्रूसि अनोघतिण्णे, अथ को चरहि देवमनुस्सलोके।
अतारि जातिञ्च जरञ्च मारिस, पुच्छामि तं भगवा ब्रूहि मे तं’’॥
१०८८.
‘‘नाहं सब्बे समणब्राह्मणासे, (नन्दाति भगवा)
जातिजराय निवुताति ब्रूमि।
ये सीध दिट्ठंव सुतं मुतं वा, सीलब्बतं वापि पहाय सब्बम्।
अनेकरूपम्पि पहाय सब्बं, तण्हं परिञ्ञाय अनासवासे।
ते वे नरा ओघतिण्णाति ब्रूमि’’॥
१०८९.
‘‘एताभिनन्दामि वचो महेसिनो, सुकित्तितं गोतमनूपधीकम्।
ये सीध दिट्ठं व सुतं मुतं वा, सीलब्बतं वापि पहाय सब्बम्।
अनेकरूपम्पि पहाय सब्बं, तण्हं परिञ्ञाय अनासवासे।
अहम्पि ते ओघतिण्णाति ब्रूमी’’ति॥
नन्दमाणवपुच्छा सत्तमा निट्ठिता।
८. हेमकमाणवपुच्छा
१०९०.
‘‘ये मे पुब्बे वियाकंसु, (इच्चायस्मा हेमको)
हुरं गोतमसासना।
इच्चासि इति भविस्सति, सब्बं तं इतिहीतिहम्।
सब्बं तं तक्कवड्ढनं, नाहं तत्थ अभिरमिं॥
१०९१.
‘‘त्वञ्च मे धम्ममक्खाहि, तण्हानिग्घातनं मुनि।
यं विदित्वा सतो चरं, तरे लोके विसत्तिकं’’॥
१०९२.
‘‘इध दिट्ठसुतमुतविञ्ञातेसु, पियरूपेसु हेमक।
छन्दरागविनोदनं, निब्बानपदमच्चुतं॥
१०९३.
‘‘एतदञ्ञाय ये सता, दिट्ठधम्माभिनिब्बुता।
उपसन्ता च ते सदा, तिण्णा लोके विसत्तिक’’न्ति॥
हेमकमाणवपुच्छा अट्ठमा निट्ठिता।
९. तोदेय्यमाणवपुच्छा
१०९४.
‘‘यस्मिं कामा न वसन्ति, (इच्चायस्मा तोदेय्यो)
तण्हा यस्स न विज्जति।
कथंकथा च यो तिण्णो, विमोक्खो तस्स कीदिसो’’॥
१०९५.
‘‘यस्मिं कामा न वसन्ति, (तोदेय्याति भगवा)
तण्हा यस्स न विज्जति।
कथंकथा च यो तिण्णो, विमोक्खो तस्स नापरो’’॥
१०९६.
‘‘निराससो सो उद आससानो, पञ्ञाणवा सो उद पञ्ञकप्पी।
मुनिं अहं सक्क यथा विजञ्ञं, तं मे वियाचिक्ख समन्तचक्खु’’॥
१०९७.
‘‘निराससो सो न च आससानो, पञ्ञाणवा सो न च पञ्ञकप्पी।
एवम्पि तोदेय्य मुनिं विजान, अकिञ्चनं कामभवे असत्त’’न्ति॥
तोदेय्यमाणवपुच्छा नवमा निट्ठिता।
१०. कप्पमाणवपुच्छा
१०९८.
‘‘मज्झे सरस्मिं तिट्ठतं, (इच्चायस्मा कप्पो)
ओघे जाते महब्भये।
जरामच्चुपरेतानं, दीपं पब्रूहि मारिस।
त्वञ्च मे दीपमक्खाहि, यथायिदं नापरं सिया’’॥
१०९९.
‘‘मज्झे सरस्मिं तिट्ठतं, (कप्पाति भगवा)
ओघे जाते महब्भये।
जरामच्चुपरेतानं, दीपं पब्रूमि कप्प ते॥
११००.
‘‘अकिञ्चनं अनादानं, एतं दीपं अनापरम्।
निब्बानं इति [निब्बानमीति (सी॰)] नं ब्रूमि, जरामच्चुपरिक्खयं॥
११०१.
‘‘एतदञ्ञाय ये सता, दिट्ठधम्माभिनिब्बुता।
न ते मारवसानुगा, न ते मारस्स पद्धगू’’ति [पट्ठगूति (स्या॰ क॰)]॥
कप्पमाणवपुच्छा दसमा निट्ठिता।
११. जतुकण्णिमाणवपुच्छा
११०२.
‘‘सुत्वानहं वीरमकामकामिं, (इच्चायस्मा जतुकण्णि)
ओघातिगं पुट्ठुमकाममागमम्।
सन्तिपदं ब्रूहि सहजनेत्त, यथातच्छं भगवा ब्रूहि मे तं॥
११०३.
‘‘भगवा हि कामे अभिभुय्य इरियति, आदिच्चोव पथविं तेजी तेजसा।
परित्तपञ्ञस्स मे भूरिपञ्ञ, आचिक्ख धम्मं यमहं विजञ्ञम्।
जातिजराय इध विप्पहानं’’॥
११०४.
‘‘कामेसु विनय गेधं, (जतुकण्णीति भगवा) नेक्खम्मं दट्ठु खेमतो।
उग्गहीतं निरत्तं वा, मा ते विज्जित्थ किञ्चनं॥
११०५.
‘‘यं पुब्बे तं विसोसेहि, पच्छा ते माहु किञ्चनम्।
मज्झे चे नो गहेस्ससि, उपसन्तो चरिस्ससि॥
११०६.
‘‘सब्बसो नामरूपस्मिं, वीतगेधस्स ब्राह्मण।
आसवास्स न विज्जन्ति, येहि मच्चुवसं वजे’’ति॥
जतुकण्णिमाणवपुच्छा एकादसमा निट्ठिता।
१२. भद्रावुधमाणवपुच्छा
११०७.
‘‘ओकञ्जहं तण्हच्छिदं अनेजं, (इच्चायस्मा भद्रावुधो)
नन्दिञ्जहं ओघतिण्णं विमुत्तम्।
कप्पञ्जहं अभियाचे सुमेधं, सुत्वान नागस्स अपनमिस्सन्ति इतो॥
११०८.
‘‘नानाजना जनपदेहि सङ्गता, तव वीर वाक्यं अभिकङ्खमाना।
तेसं तुवं साधु वियाकरोहि, तथा हि ते विदितो एस धम्मो’’॥
११०९.
‘‘आदानतण्हं विनयेथ सब्बं, (भद्रावुधाति भगवा)
उद्धं अधो तिरियञ्चापि मज्झे।
यं यञ्हि लोकस्मिमुपादियन्ति, तेनेव मारो अन्वेति जन्तुं॥
१११०.
‘‘तस्मा पजानं न उपादियेथ, भिक्खु सतो किञ्चनं सब्बलोके।
आदानसत्ते इति पेक्खमानो, पजं इमं मच्चुधेय्ये विसत्त’’न्ति॥
भद्रावुधमाणवपुच्छा द्वादसमा निट्ठिता।
१३. उदयमाणवपुच्छा
११११.
‘‘झायिं विरजमासीनं, (इच्चायस्मा उदयो) कतकिच्चं अनासवम्।
पारगुं सब्बधम्मानं, अत्थि पञ्हेन आगमम्।
अञ्ञाविमोक्खं पब्रूहि, अविज्जाय पभेदनं’’॥
१११२.
‘‘पहानं कामच्छन्दानं, (उदयाति भगवा) दोमनस्सान चूभयम्।
थिनस्स च पनूदनं, कुक्कुच्चानं निवारणं॥
१११३.
‘‘उपेक्खासतिसंसुद्धं, धम्मतक्कपुरेजवम्।
अञ्ञाविमोक्खं पब्रूमि, अविज्जाय पभेदनं’’॥
१११४.
‘‘किंसु संयोजनो लोको, किंसु तस्स विचारणम्।
किस्सस्स विप्पहानेन, निब्बानं इति वुच्चति’’॥
१११५.
‘‘नन्दिसंयोजनो लोको, वितक्कस्स विचारणम्।
तण्हाय विप्पहानेन, निब्बानं इति वुच्चति’’॥
१११६.
‘‘कथं सतस्स चरतो, विञ्ञाणं उपरुज्झति।
भगवन्तं पुट्ठुमागम्म, तं सुणोम वचो तव’’॥
१११७.
‘‘अज्झत्तञ्च बहिद्धा च, वेदनं नाभिनन्दतो।
एवं सतस्स चरतो, विञ्ञाणं उपरुज्झती’’ति॥
उदयमाणवपुच्छा तेरसमा निट्ठिता।
१४. पोसालमाणवपुच्छा
१११८.
‘‘यो अतीतं आदिसति, (इच्चायस्मा पोसालो) अनेजो छिन्नसंसयो।
पारगुं सब्बधम्मानं, अत्थि पञ्हेन आगमं॥
१११९.
‘‘विभूतरूपसञ्ञिस्स , सब्बकायप्पहायिनो।
अज्झत्तञ्च बहिद्धा च, नत्थि किञ्चीति पस्सतो।
ञाणं सक्कानुपुच्छामि, कथं नेय्यो तथाविधो’’॥
११२०.
‘‘विञ्ञाणट्ठितियो सब्बा, (पोसालाति भगवा) अभिजानं तथागतो।
तिट्ठन्तमेनं जानाति, विमुत्तं तप्परायणं॥
११२१.
‘‘आकिञ्चञ्ञसम्भवं ञत्वा, नन्दी संयोजनं इति।
एवमेतं अभिञ्ञाय, ततो तत्थ विपस्सति।
एतं [एवं (स्या॰ क॰)] ञाणं तथं तस्स, ब्राह्मणस्स वुसीमतो’’ति॥
पोसालमाणवपुच्छा चुद्दसमा निट्ठिता।
१५. मोघराजमाणवपुच्छा
११२२.
‘‘द्वाहं सक्कं अपुच्छिस्सं, (इच्चायस्मा मोघराजा)
न मे ब्याकासि चक्खुमा।
यावततियञ्च देवीसि, ब्याकरोतीति मे सुतं॥
११२३.
‘‘अयं लोको परो लोको, ब्रह्मलोको सदेवको।
दिट्ठिं ते नाभिजानाति, गोतमस्स यसस्सिनो॥
११२४.
‘‘एवं अभिक्कन्तदस्साविं, अत्थि पञ्हेन आगमम्।
कथं लोकं अवेक्खन्तं, मच्चुराजा न पस्सति’’॥
११२५.
‘‘सुञ्ञतो लोकं अवेक्खस्सु, मोघराज सदा सतो।
अत्तानुदिट्ठिं ऊहच्च, एवं मच्चुतरो सिया।
एवं लोकं अवेक्खन्तं, मच्चुराजा न पस्सती’’ति॥
मोघराजमाणवपुच्छा पन्नरसमा निट्ठिता।
१६. पिङ्गियमाणवपुच्छा
११२६.
‘‘जिण्णोहमस्मि अबलो वीतवण्णो, (इच्चायस्मा पिङ्गियो)
नेत्ता न सुद्धा सवनं न फासु।
माहं नस्सं मोमुहो अन्तराव
आचिक्ख धम्मं यमहं विजञ्ञम्।
जातिजराय इध विप्पहानं’’॥
११२७.
‘‘दिस्वान रूपेसु विहञ्ञमाने, (पिङ्गियाति भगवा)
रुप्पन्ति रूपेसु जना पमत्ता।
तस्मा तुवं पिङ्गिय अप्पमत्तो,
जहस्सु रूपं अपुनब्भवाय’’॥
११२८.
‘‘दिसा चतस्सो विदिसा चतस्सो, उद्धं अधो दस दिसा इमायो।
न तुय्हं अदिट्ठं असुतं अमुतं [असुतं अमुतं वा (सी॰), असुतामुतं वा (स्या॰), असुतं’मुतं वा (पी॰)], अथो अविञ्ञातं किञ्चनमत्थि [किञ्चि मत्थि (स्या॰), किञ्चि नत्थि (पी॰), किञ्चिनमत्थि (क॰)] लोके।
आचिक्ख धम्मं यमहं विजञ्ञं, जातिजराय इध विप्पहानं’’॥
११२९.
‘‘तण्हाधिपन्ने मनुजे पेक्खमानो, (पिङ्गियाति भगवा)
सन्तापजाते जरसा परेते।
तस्मा तुवं पिङ्गिय अप्पमत्तो, जहस्सु तण्हं अपुनब्भवाया’’ति॥
पिङ्गियमाणवपुच्छा सोळसमा निट्ठिता।
पारायनत्थुतिगाथा
इदमवोच भगवा मगधेसु विहरन्तो पासाणके चेतिये, परिचारकसोळसानं [परिचारकसोळसन्नं (स्या॰ क॰)] ब्राह्मणानं अज्झिट्ठो पुट्ठो पुट्ठो पञ्हं [पञ्हे (सी॰ पी॰)] ब्याकासि। एकमेकस्स चेपि पञ्हस्स अत्थमञ्ञाय धम्ममञ्ञाय धम्मानुधम्मं पटिपज्जेय्य, गच्छेय्येव जरामरणस्स पारम्। पारङ्गमनीया इमे धम्माति, तस्मा इमस्स धम्मपरियायस्स पारायनन्तेव [पारायणंत्वेव (सी॰ अट्ठ॰)] अधिवचनम्।
११३०.
अजितो तिस्समेत्तेय्यो, पुण्णको अथ मेत्तगू।
धोतको उपसीवो च, नन्दो च अथ हेमको॥
११३१.
तोदेय्य-कप्पा दुभयो, जतुकण्णी च पण्डितो।
भद्रावुधो उदयो च, पोसालो चापि ब्राह्मणो।
मोघराजा च मेधावी, पिङ्गियो च महाइसि॥
११३२.
एते बुद्धं उपागच्छुं, सम्पन्नचरणं इसिम्।
पुच्छन्ता निपुणे पञ्हे, बुद्धसेट्ठं उपागमुं॥
११३३.
तेसं बुद्धो पब्याकासि, पञ्हे पुट्ठो यथातथम्।
पञ्हानं वेय्याकरणेन, तोसेसि ब्राह्मणे मुनि॥
११३४.
ते तोसिता चक्खुमता, बुद्धेनादिच्चबन्धुना।
ब्रह्मचरियमचरिंसु, वरपञ्ञस्स सन्तिके॥
११३५.
एकमेकस्स पञ्हस्स, यथा बुद्धेन देसितम्।
तथा यो पटिपज्जेय्य, गच्छे पारं अपारतो॥
११३६.
अपारा पारं गच्छेय्य, भावेन्तो मग्गमुत्तमम्।
मग्गो सो पारं गमनाय, तस्मा पारायनं इति॥
पारायनानुगीतिगाथा
११३७.
‘‘पारायनमनुगायिस्सं, (इच्चायस्मा पिङ्गियो)
यथाद्दक्खि तथाक्खासि, विमलो भूरिमेधसो।
निक्कामो निब्बनो [निब्बुतो (स्या॰)] नागो, किस्स हेतु मुसा भणे॥
११३८.
‘‘पहीनमलमोहस्स , मानमक्खप्पहायिनो।
हन्दाहं कित्तयिस्सामि, गिरं वण्णूपसञ्हितं॥
११३९.
‘‘तमोनुदो बुद्धो समन्तचक्खु, लोकन्तगू सब्बभवातिवत्तो।
अनासवो सब्बदुक्खपहीनो, सच्चव्हयो ब्रह्मे उपासितो मे॥
११४०.
‘‘दिजो यथा कुब्बनकं पहाय, बहुप्फलं काननमावसेय्य।
एवं पहं अप्पदस्से पहाय, महोदधिं हंसोरिव अज्झपत्तो॥
११४१.
‘‘येमे पुब्बे वियाकंसु, हुरं गोतमसासना।
इच्चासि इति भविस्सति।
सब्बं तं इतिहितिहं, सब्बं तं तक्कवड्ढनं॥
११४२.
‘‘एको तमनुदासिनो, जुतिमा सो पभङ्करो।
गोतमो भूरिपञ्ञाणो, गोतमो भूरिमेधसो॥
११४३.
‘‘यो मे धम्ममदेसेसि, सन्दिट्ठिकमकालिकम्।
तण्हक्खयमनीतिकं , यस्स नत्थि उपमा क्वचि’’॥
११४४.
‘‘किंनु तम्हा विप्पवससि, मुहुत्तमपि पिङ्गिय।
गोतमा भूरिपञ्ञाणा, गोतमा भूरिमेधसा॥
११४५.
‘‘यो ते धम्ममदेसेसि, सन्दिट्ठिकमकालिकम्।
तण्हक्खयमनीतिकं, यस्स नत्थि उपमा क्वचि’’॥
११४६.
‘‘नाहं तम्हा विप्पवसामि, मुहुत्तमपि ब्राह्मण।
गोतमा भूरिपञ्ञाणा, गोतमा भूरिमेधसा॥
११४७.
‘‘यो मे धम्ममदेसेसि, सन्दिट्ठिकमकालिकम्।
तण्हक्खयमनीतिकं, यस्स नत्थि उपमा क्वचि॥
११४८.
‘‘पस्सामि नं मनसा चक्खुनाव, रत्तिन्दिवं ब्राह्मण अप्पमत्तो।
नमस्समानो विवसेमि रत्तिं, तेनेव मञ्ञामि अविप्पवासं॥
११४९.
‘‘सद्धा च पीति च मनो सति च, नापेन्ति मे गोतमसासनम्हा।
यं यं दिसं वजति भूरिपञ्ञो, स तेन तेनेव नतोहमस्मि॥
११५०.
‘‘जिण्णस्स मे दुब्बलथामकस्स, तेनेव कायो न पलेति तत्थ।
संकप्पयन्ताय [संकप्पयत्ताय (सी॰)] वजामि निच्चं, मनो हि मे ब्राह्मण तेन युत्तो॥
११५१.
‘‘पङ्के सयानो परिफन्दमानो, दीपा दीपं उपप्लविं [उपल्लविं (स्या॰ निद्देस)]।
अथद्दसासिं सम्बुद्धं, ओघतिण्णमनासवं’’॥
११५२.
‘‘यथा अहू वक्कलि मुत्तसद्धो, भद्रावुधो आळवि गोतमो च।
एवमेव त्वम्पि पमुञ्चस्सु सद्धं,
गमिस्ससि त्वं पिङ्गिय मच्चुधेय्यस्स पारं’’ [मच्चुधेय्यपारं (सी॰)]॥
११५३.
‘‘एस भिय्यो पसीदामि, सुत्वान मुनिनो वचो।
विवट्टच्छदो सम्बुद्धो, अखिलो पटिभानवा॥
११५४.
‘‘अधिदेवे अभिञ्ञाय, सब्बं वेदि वरोवरं [परो वरं (सी॰ स्या॰), परो परं (निद्देस)]।
पञ्हानन्तकरो सत्था, कङ्खीनं पटिजानतं॥
११५५.
‘‘असंहीरं असङ्कुप्पं, यस्स नत्थि उपमा क्वचि।
अद्धा गमिस्सामि न मेत्थ कङ्खा, एवं मं धारेहि अधिमुत्तचित्त’’न्ति॥
पारायनवग्गो पञ्चमो निट्ठितो।
सुत्तुद्दानं –
१.
उरगो [इमा उद्दानगाथायो सी॰ पी॰ पोत्थकेसु न सन्ति] धनियोपि च, खग्गविसाणो कसि च।
चुन्दो भवो पुनदेव, वसलो च करणीयञ्च।
हेमवतो अथ यक्खो, विजयसुत्तं मुनिसुत्तवरन्ति॥
२.
पठमकट्ठवरो वरवग्गो, द्वादससुत्तधरो सुविभत्तो।
देसितो चक्खुमता विमलेन, सुय्यति वग्गवरो उरगोति॥
३.
रतनामगन्धो हिरिमङ्गलनामो, सुचिलोमकपिलो च ब्राह्मणधम्मो।
नावा [नाथ (क॰)] किंसीलउट्ठहनो च, राहुलो च पुनपि वङ्गीसो॥
४.
सम्मापरिब्बाजनीयोपि चेत्थ, धम्मिकसुत्तवरो सुविभत्तो।
चुद्दससुत्तधरो दुतियम्हि, चूळकवग्गवरोति तमाहु॥
५.
पब्बज्जपधानसुभासितनामो, पूरळासो पुनदेव माघो च।
सभियं केणियमेव सल्लनामो, वासेट्ठवरो कालिकोपि च॥
६.
नालकसुत्तवरो सुविभत्तो, तं अनुपस्सी तथा पुनदेव।
द्वादससुत्तधरो ततियम्हि, सुय्यति वग्गवरो महानामो॥
७.
कामगुहट्ठकदुट्ठकनामा , सुद्धवरो परमट्ठकनामो।
जरा मेत्तियवरो सुविभत्तो, पसूरमागण्डिया पुराभेदो॥
८.
कलहविवादो उभो वियुहा च, तुवटकअत्तदण्डसारिपुत्ता।
सोळससुत्तधरो चतुत्थम्हि, अट्ठकवग्गवरोति तमाहु॥
९.
मगधे जनपदे रमणीये, देसवरे कतपुञ्ञनिवेसे।
पासाणकचेतियवरे सुविभत्ते, वसि भगवा गणसेट्ठो॥
१०.
उभयवासमागतियम्हि [उभयं वा पुण्णसमागतं यम्हि (स्या॰)], द्वादसयोजनिया परिसाय।
सोळसब्राह्मणानं किर पुट्ठो, पुच्छाय सोळसपञ्हकम्मिया।
निप्पकासयि धम्ममदासि॥
११.
अत्थपकासकब्यञ्जनपुण्णं, धम्ममदेसेसि परखेमजनियं [वरं खमनीयं (क॰)]।
लोकहिताय जिनो द्विपदग्गो, सुत्तवरं बहुधम्मविचित्रम्।
सब्बकिलेसपमोचनहेतुं, देसयि सुत्तवरं द्विपदग्गो॥
१२.
ब्यञ्जनमत्थपदं समयुत्तं [ब्यञ्जनमत्थपदसमयुत्तं (स्या॰)], अक्खरसञ्ञितओपमगाळ्हम्।
लोकविचारणञाणपभग्गं, देसयि सुत्तवरं द्विपदग्गो॥
१३.
रागमले अमलं विमलग्गं, दोसमले अमलं विमलग्गम्।
मोहमले अमलं विमलग्गं, लोकविचारणञाणपभग्गम्।
देसयि सुत्तवरं द्विपदग्गो॥
१४.
क्लेसमले अमलं विमलग्गं, दुच्चरितमले अमलं विमलग्गम्।
लोकविचारणञाणपभग्गं, देसयि सुत्तवरं द्विपदग्गो॥
१५.
आसवबन्धनयोगाकिलेसं, नीवरणानि च तीणि मलानि।
तस्स किलेसपमोचनहेतुं, देसयि सुत्तवरं द्विपदग्गो॥
१६.
निम्मलसब्बकिलेसपनूदं, रागविरागमनेजमसोकम्।
सन्तपणीतसुदुद्दसधम्मं, देसयि सुत्तवरं द्विपदग्गो॥
१७.
रागञ्च दोसकमभञ्जितसन्तं [दोसञ्च भञ्जितसन्तं (स्या॰)], योनिचतुग्गतिपञ्चविञ्ञाणम्।
तण्हारतच्छदनताणलतापमोक्खं [तण्हातलरतच्छेदनताणपमोक्खं (स्या॰)], देसयि सुत्तवरं द्विपदग्गो॥
१८.
गम्भीरदुद्दससण्हनिपुणं, पण्डितवेदनियं निपुणत्थम्।
लोकविचारणञाणपभग्गं, देसयि सुत्तवरं द्विपदग्गो॥
१९.
नवङ्गकुसुममालगीवेय्यं, इन्द्रियझानविमोक्खविभत्तम्।
अट्ठङ्गमग्गधरं वरयानं, देसयि सुत्तवरं द्विपदग्गो॥
२०.
सोमुपमं विमलं परिसुद्धं, अण्णवमूपमरतनसुचित्तम्।
पुप्फसमं रविमूपमतेजं, देसयि सुत्तवरं द्विपदग्गो॥
२१.
खेमसिवं सुखसीतलसन्तं, मच्चुतताणपरं परमत्थम्।
तस्स सुनिब्बुतदस्सनहेतुं, देसयि सुत्तवरं द्विपदग्गोति॥
सुत्तनिपातपाळि निट्ठिता।