१. सीलसुत्तम्
३८७. एवं मे सुतं – एकं समयं आयस्मा च आनन्दो आयस्मा च भद्दो पाटलिपुत्ते विहरन्ति कुक्कुटारामे। अथ खो आयस्मा भद्दो सायन्हसमयं पटिसल्लाना वुट्ठितो येनायस्मा आनन्दो तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा आयस्मता आनन्देन सद्धिं सम्मोदि। सम्मोदनीयं कथं सारणीयं वीतिसारेत्वा एकमन्तं निसीदि। एकमन्तं निसिन्नो खो आयस्मा भद्दो आयस्मन्तं आनन्दं एतदवोच – ‘‘यानिमानि, आवुसो आनन्द, कुसलानि सीलानि वुत्तानि भगवता, इमानि कुसलानि सीलानि किमत्थियानि वुत्तानि भगवता’’ति?
‘‘साधु साधु, आवुसो भद्द! भद्दको खो ते, आवुसो भद्द, उम्मङ्गो [उम्मग्गो (सी॰ स्या॰ कं॰)], भद्दकं पटिभानं, कल्याणी परिपुच्छा। एवञ्हि त्वं, आवुसो भद्द, पुच्छसि – ‘यानिमानि आवुसो आनन्द, कुसलानि सीलानि वुत्तानि भगवता, इमानि कुसलानि सीलानि किमत्थियानि वुत्तानि भगवता’’’ति? ‘‘एवमावुसो’’ति। ‘‘यानिमानि, आवुसो भद्द, कुसलानि सीलानि वुत्तानि भगवता, इमानि कुसलानि सीलानि यावदेव चतुन्नं सतिपट्ठानानं भावनाय वुत्तानि भगवता’’।
‘‘कतमेसं चतुन्नं? इधावुसो, भिक्खु काये कायानुपस्सी विहरति आतापी सम्पजानो सतिमा, विनेय्य लोके अभिज्झादोमनस्सं ; वेदनासु…पे॰… चित्ते…पे॰… धम्मेसु धम्मानुपस्सी विहरति आतापी सम्पजानो सतिमा, विनेय्य लोके अभिज्झादोमनस्सम्। यानिमानि , आवुसो भद्द, कुसलानि सीलानि वुत्तानि भगवता, इमानि कुसलानि सीलानि यावदेव इमेसं चतुन्नं सतिपट्ठानानं भावनाय वुत्तानि भगवता’’ति। पठमम्।
२. चिरट्ठितिसुत्तम्
३८८. तंयेव निदानम्। एकमन्तं निसिन्नो खो आयस्मा भद्दो आयस्मन्तं आनन्दं एतदवोच – ‘‘को नु खो, आवुसो आनन्द, हेतु, को पच्चयो येन तथागते परिनिब्बुते सद्धम्मो न चिरट्ठितिको होति? को पनावुसो आनन्द, हेतु, को पच्चयो येन तथागते परिनिब्बुते सद्धम्मो चिरट्ठितिको होती’’ति?
‘‘साधु साधु, आवुसो भद्द! भद्दको खो ते, आवुसो भद्द, उम्मङ्गो, भद्दकं पटिभानं, कल्याणी परिपुच्छा। एवञ्हि त्वं, आवुसो भद्द, पुच्छसि – ‘को नु खो, आवुसो आनन्द, हेतु, को पच्चयो येन तथागते परिनिब्बुते सद्धम्मो न चिरट्ठितिको होति? को पनावुसो आनन्द, हेतु, को पच्चयो येन तथागते परिनिब्बुते सद्धम्मो चिरट्ठितिको होती’’’ति? ‘‘एवमावुसो’’ति। ‘‘चतुन्नं खो, आवुसो, सतिपट्ठानानं अभावितत्ता अबहुलीकतत्ता तथागते परिनिब्बुते सद्धम्मो न चिरट्ठितिको होति। चतुन्नञ्च खो, आवुसो, सतिपट्ठानानं भावितत्ता बहुलीकतत्ता तथागते परिनिब्बुते सद्धम्मो चिरट्ठितिको होति’’।
‘‘कतमेसं चतुन्नं? इधावुसो , भिक्खु काये कायानुपस्सी विहरति आतापी सम्पजानो सतिमा, विनेय्य लोके अभिज्झादोमनस्सं; वेदनासु…पे॰… चित्ते…पे॰… धम्मेसु धम्मानुपस्सी विहरति आतापी सम्पजानो सतिमा, विनेय्य लोके अभिज्झादोमनस्सम्। इमेसं खो, आवुसो, चतुन्नं सतिपट्ठानानं अभावितत्ता अबहुलीकतत्ता तथागते परिनिब्बुते सद्धम्मो न चिरट्ठितिको होति। इमेसञ्च खो, आवुसो, चतुन्नं सतिपट्ठानानं भावितत्ता बहुलीकतत्ता तथागते परिनिब्बुते सद्धम्मो चिरट्ठितिको होती’’ति। दुतियम्।
३. परिहानसुत्तम्
३८९. एकं समयं आयस्मा च आनन्दो आयस्मा च भद्दो पाटलिपुत्ते विहरन्ति कुक्कुटारामे। अथ खो आयस्मा भद्दो सायन्हसमयं पटिसल्लाना वुट्ठितो येनायस्मा आनन्दो तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा आयस्मता आनन्देन सद्धिं सम्मोदि। सम्मोदनीयं कथं सारणीयं वीतिसारेत्वा एकमन्तं निसीदि। एकमन्तं निसिन्नो खो आयस्मा भद्दो आयस्मन्तं आनन्दं एतदवोच – ‘‘को नु खो, आवुसो आनन्द, हेतु, को पच्चयो येन सद्धम्मपरिहानं होति? को नु खो, आवुसो आनन्द, हेतु, को पच्चयो येन सद्धम्मअपरिहानं होती’’ति?
‘‘साधु साधु, आवुसो भद्द! भद्दको खो ते, आवुसो भद्द, उम्मङ्गो, भद्दकं पटिभानं, कल्याणी परिपुच्छा। एवञ्हि त्वं, आवुसो भद्द, पुच्छसि – ‘को नु खो, आवुसो आनन्द, हेतु, को पच्चयो येन सद्धम्मपरिहानं होति? को पनावुसो आनन्द, हेतु, को पच्चयो येन सद्धम्मअपरिहानं होती’’’ति? ‘‘एवमावुसो’’ति। ‘‘चतुन्नं खो, आवुसो , सतिपट्ठानानं अभावितत्ता अबहुलीकतत्ता सद्धम्मपरिहानं होति। चतुन्नञ्च खो, आवुसो, सतिपट्ठानानं भावितत्ता बहुलीकतत्ता सद्धम्मअपरिहानं होति’’।
‘‘कतमेसं चतुन्नं? इधावुसो, भिक्खु काये कायानुपस्सी विहरति आतापी सम्पजानो सतिमा, विनेय्य लोके अभिज्झादोमनस्सं; वेदनासु…पे॰… चित्ते…पे॰… धम्मेसु धम्मानुपस्सी विहरति आतापी सम्पजानो सतिमा, विनेय्य लोके अभिज्झादोमनस्सम्। इमेसं खो, आवुसो, चतुन्नं सतिपट्ठानानं अभावितत्ता अबहुलीकतत्ता सद्धम्मपरिहानं होति। इमेसञ्च खो, आवुसो, चतुन्नं सतिपट्ठानानं भावितत्ता बहुलीकतत्ता सद्धम्मअपरिहानं होती’’ति। ततियम्।
४. सुद्धसुत्तम्
३९०. सावत्थिनिदानम्। ‘‘चत्तारोमे, भिक्खवे, सतिपट्ठाना। कतमे चत्तारो? इध, भिक्खवे, भिक्खु काये कायानुपस्सी विहरति आतापी सम्पजानो सतिमा, विनेय्य लोके अभिज्झादोमनस्सं; वेदनासु …पे॰… चित्ते …पे॰… धम्मेसु धम्मानुपस्सी विहरति आतापी सम्पजानो सतिमा, विनेय्य लोके अभिज्झादोमनस्सम्। इमे खो, भिक्खवे, चत्तारो सतिपट्ठाना’’ति। चतुत्थम्।
५. अञ्ञतरब्राह्मणसुत्तम्
३९१. एवं मे सुतं – एकं समयं भगवा सावत्थियं विहरति जेतवने अनाथपिण्डिकस्स आरामे। अथ खो अञ्ञतरो ब्राह्मणो येन भगवा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा भगवता सद्धिं सम्मोदि। सम्मोदनीयं कथं सारणीयं वीतिसारेत्वा एकमन्तं निसीदि। एकमन्तं निसिन्नो खो सो ब्राह्मणो भगवन्तं एतदवोच – ‘‘को नु खो, भो गोतम, हेतु, को पच्चयो येन तथागते परिनिब्बुते सद्धम्मो न चिरट्ठितिको होति? को पन, भो गोतम, हेतु, को पच्चयो येन तथागते परिनिब्बुते सद्धम्मो चिरट्ठितिको होती’’ति?
‘‘चतुन्नं खो, ब्राह्मण, सतिपट्ठानानं अभावितत्ता अबहुलीकतत्ता तथागते परिनिब्बुते सद्धम्मो न चिरट्ठितिको होति। चतुन्नञ्च खो, ब्राह्मण, सतिपट्ठानानं भावितत्ता बहुलीकतत्ता तथागते परिनिब्बुते सद्धम्मो चिरट्ठितिको होति।
‘‘कतमेसं चतुन्नं? इध, ब्राह्मण, भिक्खु काये कायानुपस्सी विहरति आतापी सम्पजानो सतिमा, विनेय्य लोके अभिज्झादोमनस्सं; वेदनासु…पे॰… चित्ते…पे॰… धम्मेसु धम्मानुपस्सी विहरति आतापी सम्पजानो सतिमा, विनेय्य लोके अभिज्झादोमनस्सम्। इमेसं खो, ब्राह्मण, चतुन्नं सतिपट्ठानानं अभावितत्ता अबहुलीकतत्ता तथागते परिनिब्बुते सद्धम्मो न चिरट्ठितिको होति। इमेसञ्च खो, ब्राह्मण, चतुन्नं सतिपट्ठानानं भावितत्ता बहुलीकतत्ता तथागते परिनिब्बुते सद्धम्मो चिरट्ठितिको होती’’ति।
एवं वुत्ते सो ब्राह्मणो भगवन्तं एतदवोच – ‘‘अभिक्कन्तं , भो गोतम…पे॰… उपासकं मं भवं गोतमो धारेतु अज्जतग्गे पाणुपेतं सरणं गत’’न्ति। पञ्चमम्।
६. पदेससुत्तम्
३९२. एकं समयं आयस्मा च सारिपुत्तो आयस्मा च महामोग्गल्लानो आयस्मा च अनुरुद्धो साकेते विहरन्ति कण्डकीवने [कण्टकीवने (सी॰ स्या॰ कं॰ पी॰)]। अथ खो आयस्मा च सारिपुत्तो आयस्मा च महामोग्गल्लानो सायन्हसमयं पटिसल्लाना वुट्ठिता येनायस्मा अनिरुद्धो तेनुपसङ्कमिंसु; उपसङ्कमित्वा आयस्मता अनुरुद्धेन सद्धिं सम्मोदिंसु। सम्मोदनीयं कथं सारणीयं वीतिसारेत्वा एकमन्तं निसीदिंसु। एकमन्तं निसिन्नो खो आयस्मा सारिपुत्तो आयस्मन्तं अनुरुद्धं एतदवोच – ‘‘‘सेखो, सेखो’ति [सेक्खो सेक्खोति (स्या॰ कं॰)], आवुसो अनुरुद्ध, वुच्चति। कित्तावता नु खो, आवुसो, सेखो होती’’ति? ‘‘चतुन्नं खो, आवुसो, सतिपट्ठानानं पदेसं भावितत्ता सेखो होति’’।
‘‘कतमेसं चतुन्नं? इधावुसो, भिक्खु काये कायानुपस्सी विहरति आतापी सम्पजानो सतिमा, विनेय्य लोके अभिज्झादोमनस्सं; वेदनासु…पे॰… चित्ते…पे॰… धम्मेसु धम्मानुपस्सी विहरति आतापी सम्पजानो सतिमा, विनेय्य लोके अभिज्झादोमनस्सम्। इमेसं खो, आवुसो, चतुन्नं सतिपट्ठानानं पदेसं भावितत्ता सेखो होती’’ति। छट्ठम्।
७. समत्तसुत्तम्
३९३. तंयेव निदानम्। एकमन्तं निसिन्नो खो आयस्मा सारिपुत्तो आयस्मन्तं अनुरुद्धं एतदवोच – ‘‘‘असेखो , असेखो’ति, आवुसो अनुरुद्ध, वुच्चति। कित्तावता नु खो, आवुसो, असेखो होती’’ति? ‘‘चतुन्नं खो, आवुसो, सतिपट्ठानानं समत्तं भावितत्ता असेखो होति’’।
‘‘कतमेसं चतुन्नं? इधावुसो, भिक्खु काये कायानुपस्सी विहरति आतापी सम्पजानो सतिमा, विनेय्य लोके अभिज्झादोमनस्सं; वेदनासु…पे॰… चित्ते…पे॰… धम्मेसु धम्मानुपस्सी विहरति आतापी सम्पजानो सतिमा, विनेय्य लोके अभिज्झादोमनस्सम्। इमेसं खो , आवुसो, चतुन्नं सतिपट्ठानानं समत्तं भावितत्ता असेखो होती’’ति। सत्तमम्।
८. लोकसुत्तम्
३९४. तंयेव निदानम्। एकमन्तं निसिन्नो खो आयस्मा सारिपुत्तो आयस्मन्तं अनुरुद्धं एतदवोच – ‘‘कतमेसं, आवुसो अनुरुद्ध, धम्मानं भावितत्ता बहुलीकतत्ता महाभिञ्ञतं [महाभिञ्ञातं (पी॰)] पत्तो’’ति? ‘‘चतुन्नं , आवुसो, सतिपट्ठानानं भावितत्ता बहुलीकतत्ता महाभिञ्ञतं पत्तो’’।
‘‘कतमेसं चतुन्नं? इधाहं, आवुसो, काये कायानुपस्सी विहरामि आतापी सम्पजानो सतिमा, विनेय्य लोके अभिज्झादोमनस्सं; वेदनासु…पे॰… चित्ते…पे॰… धम्मेसु धम्मानुपस्सी विहरामि आतापी सम्पजानो सतिमा, विनेय्य लोके अभिज्झादोमनस्सम्। इमेसं ख्वाहं, आवुसो , चतुन्नं सतिपट्ठानानं भावितत्ता बहुलीकतत्ता महाभिञ्ञतं पत्तो। इमेसञ्च पनाहं, आवुसो, चतुन्नं सतिपट्ठानानं भावितत्ता बहुलीकतत्ता सहस्सं लोकं अभिजानामी’’ति। अट्ठमम्।
९. सिरिवड्ढसुत्तम्
३९५. एकं समयं आयस्मा आनन्दो राजगहे विहरति वेळुवने कलन्दकनिवापे। तेन खो पन समयेन सिरिवड्ढो [सिरीवड्ढो (क॰)] गहपति आबाधिको होति दुक्खितो बाळ्हगिलानो। अथ खो सिरिवड्ढो गहपति अञ्ञतरं पुरिसं आमन्तेसि – ‘‘एहि त्वं, अम्भो पुरिस, येनायस्मा आनन्दो तेनुपसङ्कम; उपसङ्कमित्वा मम वचनेन आयस्मतो आनन्दस्स पादे सिरसा वन्द – ‘सिरिवड्ढो, भन्ते, गहपति आबाधिको दुक्खितो बाळ्हगिलानो। सो आयस्मतो आनन्दस्स पादे सिरसा वन्दती’ति। एवञ्च वदेहि – ‘साधु किर, भन्ते, आयस्मा आनन्दो येन सिरिवड्ढस्स गहपतिस्स निवेसनं तेनुपसङ्कमतु अनुकम्पं उपादाया’’’ति। ‘‘एवं, भन्ते’’ति खो सो पुरिसो सिरिवड्ढस्स गहपतिस्स पटिस्सुत्वा येनायस्मा आनन्दो तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा आयस्मन्तं आनन्दं अभिवादेत्वा एकमन्तं निसीदि। एकमन्तं निसिन्नो खो सो पुरिसो आयस्मन्तं आनन्दं एतदवोच – ‘‘सिरिवड्ढो, भन्ते, गहपति आबाधिको दुक्खितो बाळ्हगिलानो, सो आयस्मतो आनन्दस्स पादे सिरसा वन्दति। एवञ्च वदेति – ‘साधु किर, भन्ते, आयस्मा आनन्दो येन सिरिवड्ढस्स गहपतिस्स निवेसनं तेनुपसङ्कमतु अनुकम्पं उपादाया’’’ति। अधिवासेसि खो आयस्मा आनन्दो तुण्हीभावेन।
अथ खो आयस्मा आनन्दो पुब्बण्हसमयं निवासेत्वा पत्तचीवरमादाय येन सिरिवड्ढस्स गहपतिस्स निवेसनं तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा पञ्ञत्ते आसने निसीदि। निसज्ज खो आयस्मा आनन्दो सिरिवड्ढं गहपतिं एतदवोच – ‘‘कच्चि ते, गहपति, खमनीयं कच्चि यापनीयं, कच्चि दुक्खा वेदना पटिक्कमन्ति, नो अभिक्कमन्ति; पटिक्कमोसानं पञ्ञायति, नो अभिक्कमो’’ति? ‘‘न मे, भन्ते, खमनीयं न यापनीयम्। बाळ्हा मे दुक्खा वेदना अभिक्कमन्ति, नो पटिक्कमन्ति; अभिक्कमोसानं पञ्ञायति, नो पटिक्कमो’’ति।
‘‘तस्मातिह ते, गहपति, एवं सिक्खितब्बं – ‘काये कायानुपस्सी विहरिस्सामि आतापी सम्पजानो सतिमा, विनेय्य लोके अभिज्झादोमनस्सं; वेदनासु…पे॰… चित्ते…पे॰… धम्मेसु धम्मानुपस्सी विहरिस्सामि आतापी सम्पजानो सतिमा, विनेय्य लोके अभिज्झादोमनस्स’न्ति। एवञ्हि ते, गहपति, सिक्खितब्ब’’न्ति।
‘‘येमे, भन्ते, भगवता चत्तारो सतिपट्ठाना देसिता संविज्जन्ति, ते धम्मा [संविज्जन्ते रतनधम्मा (सी॰)] मयि, अहञ्च तेसु धम्मेसु सन्दिस्सामि। अहञ्हि, भन्ते, काये कायानुपस्सी विहरामि आतापी सम्पजानो सतिमा, विनेय्य लोके अभिज्झादोमनस्सं; वेदनासु…पे॰… चित्ते…पे॰… धम्मेसु धम्मानुपस्सी विहरामि आतापी सम्पजानो सतिमा, विनेय्य लोके अभिज्झादोमनस्सम्। यानि चिमानि, भन्ते, भगवता पञ्चोरम्भागियानि संयोजनानि देसितानि, नाहं, भन्ते, तेसं किञ्चि अत्तनि अप्पहीनं समनुपस्सामी’’ति। ‘‘लाभा ते, गहपति, सुलद्धं ते, गहपति! अनागामिफलं तया, गहपति, ब्याकत’’न्ति। नवमम्।
१०. मानदिन्नसुत्तम्
३९६. तंयेव निदानम्। तेन खो पन समयेन मानदिन्नो गहपति आबाधिको होति दुक्खितो बाळ्हगिलानो। अथ खो मानदिन्नो गहपति अञ्ञतरं पुरिसं आमन्तेसि – ‘‘एहि त्वं, अम्भो पुरिस…पे॰… न मे, भन्ते, खमनीयं न यापनीयम्। बाळ्हा मे दुक्खा वेदना अभिक्कमन्ति, नो पटिक्कमन्ति; अभिक्कमोसानं पञ्ञायति, नो पटिक्कमोति। एवरूपाय चाहं, भन्ते, दुक्खाय वेदनाय फुट्ठो समानो काये कायानुपस्सी विहरामि आतापी सम्पजानो सतिमा, विनेय्य लोके अभिज्झादोमनस्सं; वेदनासु…पे॰… चित्ते…पे॰… धम्मेसु धम्मानुपस्सी विहरामि आतापी सम्पजानो सतिमा, विनेय्य लोके अभिज्झादोमनस्सम्। यानि चिमानि, भन्ते, भगवता पञ्चोरम्भागियानि संयोजनानि देसितानि, नाहं, भन्ते, तेसं किञ्चि अत्तनि अप्पहीनं समनुपस्सामी’’ति। ‘‘लाभा ते, गहपति, सुलद्धं ते, गहपति! अनागामिफलं तया, गहपति, ब्याकत’’न्ति। दसमम्।
सीलट्ठितिवग्गो ततियो।
तस्सुद्दानं –
सीलं ठिति परिहानं, सुद्धं ब्राह्मणपदेसम्।
समत्तं लोको सिरिवड्ढो, मानदिन्नेन ते दसाति॥