१. अज्झत्तनन्दिक्खयसुत्तम्
१५६. ‘‘अनिच्चंयेव , भिक्खवे, भिक्खु चक्खुं अनिच्चन्ति पस्सति, सास्स [सायं (पी॰ क॰)] होति सम्मादिट्ठि । सम्मा पस्सं निब्बिन्दति। नन्दिक्खया रागक्खयो; रागक्खया नन्दिक्खयो। नन्दिरागक्खया चित्तं सुविमुत्तन्ति वुच्चति…पे॰… अनिच्चंयेव, भिक्खवे, भिक्खु जिव्हं अनिच्चन्ति पस्सति, सास्स होति सम्मादिट्ठि। सम्मा पस्सं निब्बिन्दति। नन्दिक्खया रागक्खयो; रागक्खया…पे॰… चित्तं सुविमुत्तन्ति वुच्चति…पे॰… अनिच्चंयेव, भिक्खवे, भिक्खु मनं अनिच्चन्ति पस्सति, सास्स होति सम्मादिट्ठि। सम्मा पस्सं निब्बिन्दति। नन्दिक्खया रागक्खयो; रागक्खया नन्दिक्खयो। नन्दिरागक्खया चित्तं सुविमुत्तन्ति वुच्चती’’ति। पठमम्।
२. बाहिरनन्दिक्खयसुत्तम्
१५७. ‘‘अनिच्चेयेव, भिक्खवे, भिक्खु रूपे अनिच्चाति पस्सति, सास्स होति सम्मादिट्ठि। सम्मा पस्सं निब्बिन्दति। नन्दिक्खया रागक्खयो; रागक्खया नन्दिक्खयो । नन्दिरागक्खया चित्तं सुविमुत्तन्ति वुच्चति। अनिच्चेयेव, भिक्खवे, भिक्खु सद्दे… गन्धे… रसे… फोट्ठब्बे… धम्मे अनिच्चाति पस्सति, सास्स होति सम्मादिट्ठि। सम्मा पस्सं निब्बिन्दति। नन्दिक्खया रागक्खयो; रागक्खया नन्दिक्खयो। नन्दिरागक्खया चित्तं सुविमुत्तन्ति वुच्चती’’ति। दुतियम्।
३. अज्झत्तअनिच्चनन्दिक्खयसुत्तम्
१५८. ‘‘चक्खुं, भिक्खवे, योनिसो मनसि करोथ; चक्खानिच्चतञ्च यथाभूतं समनुपस्सथ। चक्खुं, भिक्खवे, भिक्खु योनिसो मनसिकरोन्तो, चक्खानिच्चतञ्च यथाभूतं समनुपस्सन्तो चक्खुस्मिम्पि निब्बिन्दति। नन्दिक्खया रागक्खयो; रागक्खया नन्दिक्खयो। नन्दिरागक्खया चित्तं सुविमुत्तन्ति वुच्चति। सोतं , भिक्खवे, योनिसो मनसि करोथ… घानं… जिव्हं, भिक्खवे, योनिसो मनसि करोथ; जिव्हानिच्चतञ्च यथाभूतं समनुपस्सथ। जिव्हं, भिक्खवे, भिक्खु योनिसो मनसिकरोन्तो, जिव्हानिच्चतञ्च यथाभूतं समनुपस्सन्तो जिव्हायपि निब्बिन्दति। नन्दिक्खया रागक्खयो; रागक्खया नन्दिक्खयो। नन्दिरागक्खया चित्तं सुविमुत्तन्ति वुच्चति। कायं… मनं, भिक्खवे, योनिसो मनसि करोथ; मनानिच्चतञ्च यथाभूतं समनुपस्सथ। मनं, भिक्खवे, भिक्खु योनिसो मनसिकरोन्तो , मनानिच्चतञ्च यथाभूतं समनुपस्सन्तो मनस्मिम्पि निब्बिन्दति। नन्दिक्खया रागक्खयो; रागक्खया नन्दिक्खयो। नन्दिरागक्खया चित्तं सुविमुत्तन्ति वुच्चती’’ति। ततियम्।
४. बाहिरअनिच्चनन्दिक्खयसुत्तम्
१५९. ‘‘रूपे, भिक्खवे, योनिसो मनसि करोथ; रूपानिच्चतञ्च यथाभूतं समनुपस्सथ। रूपे, भिक्खवे, भिक्खु योनिसो मनसिकरोन्तो, रूपानिच्चतञ्च यथाभूतं समनुपस्सन्तो रूपेसुपि निब्बिन्दति। नन्दिक्खया रागक्खयो; रागक्खया नन्दिक्खयो। नन्दिरागक्खया चित्तं सुविमुत्तन्ति वुच्चति। सद्दे… गन्धे… रसे… फोट्ठब्बे… धम्मे, भिक्खवे, योनिसो मनसि करोथ; धम्मानिच्चतञ्च यथाभूतं समनुपस्सथ। धम्मे, भिक्खवे, भिक्खु योनिसो मनसिकरोन्तो, धम्मानिच्चतञ्च यथाभूतं समनुपस्सन्तो धम्मेसुपि निब्बिन्दति। नन्दिक्खया रागक्खयो; रागक्खया नन्दिक्खयो । नन्दिरागक्खया चित्तं सुविमुत्तन्ति वुच्चती’’ति। चतुत्थम्।
५. जीवकम्बवनसमाधिसुत्तम्
१६०. एकं समयं भगवा राजगहे विहरति जीवकम्बवने। तत्र खो भगवा भिक्खू आमन्तेसि – ‘‘भिक्खवो’’ति…पे॰… ‘‘समाधिं, भिक्खवे, भावेथ। समाहितस्स, भिक्खवे , भिक्खुनो यथाभूतं ओक्खायति। किञ्च यथाभूतं ओक्खायति? चक्खुं अनिच्चन्ति यथाभूतं ओक्खायति, रूपा अनिच्चाति यथाभूतं ओक्खायति, चक्खुविञ्ञाणं अनिच्चन्ति यथाभूतं ओक्खायति, चक्खुसम्फस्सो अनिच्चोति यथाभूतं ओक्खायति, यम्पिदं चक्खुसम्फस्सपच्चया उप्पज्जति वेदयितं सुखं वा दुक्खं वा अदुक्खमसुखं वा तम्पि अनिच्चन्ति यथाभूतं ओक्खायति…पे॰… जिव्हा अनिच्चाति यथाभूतं ओक्खायति…पे॰… मनो अनिच्चोति यथाभूतं ओक्खायति, धम्मा अनिच्चाति यथाभूतं ओक्खायति…पे॰… यम्पिदं मनोसम्फस्सपच्चया उप्पज्जति वेदयितं सुखं वा दुक्खं वा अदुक्खमसुखं वा तम्पि अनिच्चन्ति यथाभूतं ओक्खायति। समाधिं, भिक्खवे, भावेथ। समाहितस्स, भिक्खवे, भिक्खुनो यथाभूतं ओक्खायती’’ति। पञ्चमम्।
६. जीवकम्बवनपटिसल्लानसुत्तम्
१६१. एकं समयं भगवा राजगहे विहरति जीवकम्बवने। तत्र खो भगवा भिक्खू आमन्तेसि…पे॰… ‘‘पटिसल्लाने, भिक्खवे, योगमापज्जथ। पटिसल्लीनस्स, भिक्खवे, भिक्खुनो यथाभूतं ओक्खायति। किञ्च यथाभूतं ओक्खायति? चक्खुं अनिच्चन्ति यथाभूतं ओक्खायति, रूपा अनिच्चाति यथाभूतं ओक्खायति, चक्खुविञ्ञाणं अनिच्चन्ति यथाभूतं ओक्खायति, चक्खुसम्फस्सो अनिच्चोति यथाभूतं ओक्खायति, यम्पिदं चक्खुसम्फस्सपच्चया उप्पज्जति वेदयितं सुखं वा दुक्खं वा अदुक्खमसुखं वा तम्पि अनिच्चन्ति यथाभूतं ओक्खायति…पे॰… मनो अनिच्चोति यथाभूतं ओक्खायति, धम्मा… मनोविञ्ञाणं… मनोसम्फस्सो… यम्पिदं मनोसम्फस्सपच्चया उप्पज्जति वेदयितं सुखं वा दुक्खं वा अदुक्खमसुखं वा तम्पि अनिच्चन्ति यथाभूतं ओक्खायति। पटिसल्लाने भिक्खवे, योगमापज्जथ। पटिसल्लीनस्स, भिक्खवे, भिक्खुनो यथाभूतं ओक्खायती’’ति। छट्ठम्।
७. कोट्ठिकअनिच्चसुत्तम्
१६२. अथ खो आयस्मा महाकोट्ठिको येन भगवा तेनुपसङ्कमि…पे॰… एकमन्तं निसिन्नो खो आयस्मा कोट्ठिको भगवन्तं एतदवोच – ‘‘साधु मे, भन्ते, भगवा संखित्तेन धम्मं देसेतु, यमहं भगवतो धम्मं सुत्वा एको वूपकट्ठो अप्पमत्तो आतापी पहितत्तो विहरेय्य’’न्ति।
‘‘यं खो, कोट्ठिक, अनिच्चं तत्र ते छन्दो पहातब्बो। किञ्च, कोट्ठिक, अनिच्चं? चक्खु खो, कोट्ठिक, अनिच्चं; तत्र ते छन्दो पहातब्बो। रूपा अनिच्चा; तत्र ते छन्दो पहातब्बो। चक्खुविञ्ञाणं अनिच्चं; तत्र ते छन्दो पहातब्बो। चक्खुसम्फस्सो अनिच्चो; तत्र ते छन्दो पहातब्बो। यम्पिदं चक्खुसम्फस्सपच्चया उप्पज्जति वेदयितं सुखं वा दुक्खं वा अदुक्खमसुखं वा तम्पि अनिच्चं; तत्र ते छन्दो पहातब्बो…पे॰… जिव्हा अनिच्चा; तत्र ते छन्दो पहातब्बो। रसा अनिच्चा; तत्र ते छन्दो पहातब्बो। जिव्हाविञ्ञाणं अनिच्चं; तत्र ते छन्दो पहातब्बो। जिव्हासम्फस्सो अनिच्चो; तत्र ते छन्दो पहातब्बो। यम्पिदं जिव्हासम्फस्सपच्चया उप्पज्जति वेदयितं सुखं वा दुक्खं वा अदुक्खमसुखं वा तम्पि अनिच्चं; तत्र ते छन्दो पहातब्बो…पे॰… मनो अनिच्चो; तत्र ते छन्दो पहातब्बो। धम्मा अनिच्चा; तत्र ते छन्दो पहातब्बो। मनोविञ्ञाणं अनिच्चं; तत्र ते छन्दो पहातब्बो। मनोसम्फस्सो अनिच्चो; तत्र ते छन्दो पहातब्बो। यम्पिदं मनोसम्फस्सपच्चया उप्पज्जति वेदयितं सुखं वा दुक्खं वा अदुक्खमसुखं वा तम्पि अनिच्चं; तत्र ते छन्दो पहातब्बो। यं खो, कोट्ठिक, अनिच्चं तत्र ते छन्दो पहातब्बो’’ति। सत्तमम्।
८. कोट्ठिकदुक्खसुत्तम्
१६३. अथ खो आयस्मा महाकोट्ठिको…पे॰… भगवन्तं एतदवोच – ‘‘साधु मे, भन्ते…पे॰… विहरेय्य’’न्ति। ‘‘यं खो, कोट्ठिक, दुक्खं तत्र ते छन्दो पहातब्बो। किञ्च, कोट्ठिक, दुक्खं? चक्खु खो, कोट्ठिक, दुक्खं; तत्र ते छन्दो पहातब्बो। रूपा दुक्खा; तत्र ते छन्दो पहातब्बो। चक्खुविञ्ञाणं दुक्खं; तत्र ते छन्दो पहातब्बो। चक्खुसम्फस्सो दुक्खो; तत्र ते छन्दो पहातब्बो। यम्पिदं चक्खुसम्फस्सपच्चया उप्पज्जति वेदयितं सुखं वा दुक्खं वा अदुक्खमसुखं वा तम्पि दुक्खं; तत्र ते छन्दो पहातब्बो…पे॰… जिव्हा दुक्खा; तत्र ते छन्दो पहातब्बो…पे॰… मनो दुक्खो; तत्र ते छन्दो पहातब्बो। धम्मा दुक्खा; तत्र ते छन्दो पहातब्बो । मनोविञ्ञाणं दुक्खं ; तत्र ते छन्दो पहातब्बो। मनोसम्फस्सो दुक्खो; तत्र ते छन्दो पहातब्बो। यम्पिदं मनोसम्फस्सपच्चया उप्पज्जति वेदयितं सुखं वा दुक्खं वा अदुक्खमसुखं वा तम्पि दुक्खं; तत्र ते छन्दो पहातब्बो। यं खो, कोट्ठिक, दुक्खं तत्र ते छन्दो पहातब्बो’’ति। अट्ठमम्।
९. कोट्ठिकअनत्तसुत्तम्
१६४. एकमन्तं…पे॰… विहरेय्यन्ति। ‘‘यो खो, कोट्ठिक, अनत्ता तत्र ते छन्दो पहातब्बो। को च, कोट्ठिक, अनत्ता? चक्खु खो, कोट्ठिक, अनत्ता; तत्र ते छन्दो पहातब्बो। रूपा अनत्ता; तत्र ते छन्दो पहातब्बो। चक्खुविञ्ञाणं अनत्ता; तत्र ते छन्दो पहातब्बो। चक्खुसम्फस्सो अनत्ता; तत्र ते छन्दो पहातब्बो। यम्पिदं चक्खुसम्फस्सपच्चया उप्पज्जति वेदयितं सुखं वा दुक्खं वा अदुक्खमसुखं वा तम्पि अनत्ता; तत्र ते छन्दो पहातब्बो …पे॰… जिव्हा अनत्ता; तत्र ते छन्दो पहातब्बो…पे॰… मनो अनत्ता; तत्र ते छन्दो पहातब्बो। धम्मा अनत्ता; तत्र ते छन्दो पहातब्बो। मनोविञ्ञाणं… मनोसम्फस्सो… यम्पिदं मनोसम्फस्सपच्चया उप्पज्जति वेदयितं सुखं वा दुक्खं वा अदुक्खमसुखं वा तम्पि अनत्ता; तत्र ते छन्दो पहातब्बो। यो खो, कोट्ठिक, अनत्ता, तत्र ते छन्दो पहातब्बो’’ति। नवमम्।
१०. मिच्छादिट्ठिपहानसुत्तम्
१६५. अथ खो अञ्ञतरो भिक्खु येन भगवा तेनुपसङ्कमि…पे॰… एकमन्तं निसिन्नो सो भिक्खु भगवन्तं एतदवोच – ‘‘कथं नु खो, भन्ते, जानतो कथं पस्सतो मिच्छादिट्ठि पहीयती’’ति?
‘‘चक्खुं खो, भिक्खु, अनिच्चतो जानतो पस्सतो मिच्छादिट्ठि पहीयति। रूपे अनिच्चतो जानतो पस्सतो मिच्छादिट्ठि पहीयति। चक्खुविञ्ञाणं अनिच्चतो जानतो पस्सतो मिच्छादिट्ठि पहीयति। चक्खुसम्फस्सं अनिच्चतो जानतो पस्सतो मिच्छादिट्ठि पहीयति…पे॰… यम्पिदं मनोसम्फस्सपच्चया उप्पज्जति वेदयितं सुखं वा दुक्खं वा अदुक्खमसुखं वा तम्पि अनिच्चतो जानतो पस्सतो मिच्छादिट्ठि पहीयति। एवं खो, भिक्खु, जानतो एवं पस्सतो मिच्छादिट्ठि पहीयती’’ति। दसमम्।
११. सक्कायदिट्ठिपहानसुत्तम्
१६६. अथ खो अञ्ञतरो भिक्खु…पे॰… एतदवोच – ‘‘कथं नु खो, भन्ते, जानतो कथं पस्सतो सक्कायदिट्ठि पहीयती’’ति? ‘‘चक्खुं खो, भिक्खु, दुक्खतो जानतो पस्सतो सक्कायदिट्ठि पहीयति। रूपे दुक्खतो जानतो पस्सतो सक्कायदिट्ठि पहीयति। चक्खुविञ्ञाणं दुक्खतो जानतो पस्सतो सक्कायदिट्ठि पहीयति। चक्खुसम्फस्सं दुक्खतो जानतो पस्सतो सक्कायदिट्ठि पहीयति…पे॰… यम्पिदं मनोसम्फस्सपच्चया उप्पज्जति वेदयितं सुखं वा दुक्खं वा अदुक्खमसुखं वा तम्पि दुक्खतो जानतो पस्सतो सक्कायदिट्ठि पहीयति। एवं खो, भिक्खु, जानतो एवं पस्सतो सक्कायदिट्ठि पहीयती’’ति। एकादसमम्।
१२. अत्तानुदिट्ठिपहानसुत्तम्
१६७. अथ खो अञ्ञतरो भिक्खु…पे॰… एतदवोच – ‘‘कथं नु खो , भन्ते, जानतो कथं पस्सतो अत्तानुदिट्ठि पहीयती’’ति? ‘‘चक्खुं खो, भिक्खु, अनत्ततो जानतो पस्सतो अत्तानुदिट्ठि पहीयति। रूपे अनत्ततो जानतो पस्सतो अत्तानुदिट्ठि पहीयति। चक्खुविञ्ञाणं अनत्ततो जानतो पस्सतो अत्तानुदिट्ठि पहीयति। चक्खुसम्फस्सं अनत्ततो जानतो पस्सतो अत्तानुदिट्ठि पहीयति। यम्पिदं चक्खुसम्फस्सपच्चया उप्पज्जति वेदयितं सुखं वा दुक्खं वा अदुक्खमसुखं वा तम्पि अनत्ततो जानतो पस्सतो अत्तानुदिट्ठि पहीयति…पे॰… जिव्हं अनत्ततो जानतो पस्सतो अत्तानुदिट्ठि पहीयति…पे॰… मनं अनत्ततो जानतो पस्सतो अत्तानुदिट्ठि पहीयति। धम्मे… मनोविञ्ञाणं… मनोसम्फस्सं… यम्पिदं मनोसम्फस्सपच्चया उप्पज्जति वेदयितं सुखं वा दुक्खं वा अदुक्खमसुखं वा तम्पि अनत्ततो जानतो पस्सतो अत्तानुदिट्ठि पहीयती’’ति। द्वादसमम्।
नन्दिक्खयवग्गो सोळसमो।
तस्सुद्दानं –
नन्दिक्खयेन चत्तारो, जीवकम्बवने दुवे।
कोट्ठिकेन तयो वुत्ता, मिच्छा सक्काय अत्तनोति॥