१० १० सळवग्गो

१. अदन्तअगुत्तसुत्तम्

९४. सावत्थिनिदानम्। ‘‘छयिमे , भिक्खवे, फस्सायतना अदन्ता अगुत्ता अरक्खिता असंवुता दुक्खाधिवाहा होन्ति। कतमे छ? चक्खु, भिक्खवे, फस्सायतनं अदन्तं अगुत्तं अरक्खितं असंवुतं दुक्खाधिवाहं होति…पे॰… जिव्हा, भिक्खवे, फस्सायतनं अदन्तं अगुत्तं अरक्खितं असंवुतं दुक्खाधिवाहं होति…पे॰… मनो, भिक्खवे, फस्सायतनं अदन्तं अगुत्तं अरक्खितं असंवुतं दुक्खाधिवाहं होति। इमे खो, भिक्खवे, छ फस्सायतना अदन्ता अगुत्ता अरक्खिता असंवुता दुक्खाधिवाहा होन्ति’’।
‘‘छयिमे, भिक्खवे, फस्सायतना सुदन्ता सुगुत्ता सुरक्खिता सुसंवुता सुखाधिवाहा होन्ति। कतमे छ? चक्खु, भिक्खवे, फस्सायतनं सुदन्तं सुगुत्तं सुरक्खितं सुसंवुतं सुखाधिवाहं होति…पे॰… जिव्हा, भिक्खवे, फस्सायतनं सुदन्तं सुगुत्तं सुरक्खितं सुसंवुतं सुखाधिवाहं होति…पे॰… मनो, भिक्खवे, फस्सायतनं सुदन्तं सुगुत्तं सुरक्खितं सुसंवुतं सुखाधिवाहं होति। इमे खो, भिक्खवे, छ फस्सायतना सुदन्ता सुगुत्ता सुरक्खिता सुसंवुता सुखाधिवाहा होन्ती’’ति। इदमवोच भगवा…पे॰… एतदवोच सत्था –
‘‘सळेव [छळेव (क॰)] फस्सायतनानि भिक्खवो,
असंवुतो यत्थ दुक्खं निगच्छति।
तेसञ्च ये संवरणं अवेदिसुं,
सद्धादुतिया विहरन्तानवस्सुता॥
‘‘दिस्वान रूपानि मनोरमानि,
अथोपि दिस्वान अमनोरमानि।
मनोरमे रागपथं विनोदये,
न चाप्पियं मेति मनं पदोसये॥
‘‘सद्दञ्च सुत्वा दुभयं पियाप्पियं,
पियम्हि सद्दे न समुच्छितो सिया।
अथोप्पिये दोसगतं विनोदये,
न चाप्पियं मेति मनं पदोसये॥
‘‘गन्धञ्च घत्वा सुरभिं मनोरमं,
अथोपि घत्वा असुचिं अकन्तियम्।
अकन्तियस्मिं पटिघं विनोदये,
छन्दानुनीतो न च कन्तिये सिया॥
‘‘रसञ्च भोत्वान असादितञ्च सादुं,
अथोपि भोत्वान असादुमेकदा।
सादुं रसं नाज्झोसाय भुञ्जे,
विरोधमासादुसु नोपदंसये॥
‘‘फस्सेन फुट्ठो न सुखेन मज्जे [मज्झे (स्या॰ कं॰ पी॰)],
दुक्खेन फुट्ठोपि न सम्पवेधे।
फस्सद्वयं सुखदुक्खे उपेक्खे,
अनानुरुद्धो अविरुद्ध केनचि॥
‘‘पपञ्चसञ्ञा इतरीतरा नरा,
पपञ्चयन्ता उपयन्ति सञ्ञिनो।
मनोमयं गेहसितञ्च सब्बं,
पनुज्ज नेक्खम्मसितं इरीयति॥
‘‘एवं मनो छस्सु यदा सुभावितो,
फुट्ठस्स चित्तं न विकम्पते क्वचि।
ते रागदोसे अभिभुय्य भिक्खवो,
भवत्थ [भवथ (सी॰ स्या॰ कं॰)] जातिमरणस्स पारगा’’ति॥ पठमम्।

२. मालुक्यपुत्तसुत्तम्

९५. अथ खो आयस्मा मालुक्यपुत्तो [मालुङ्क्यपुत्तो (सी॰)] येन भगवा तेनुपसङ्कमि…पे॰… एकमन्तं निसिन्नो खो आयस्मा मालुक्यपुत्तो भगवन्तं एतदवोच – ‘‘साधु मे, भन्ते, भगवा संखित्तेन धम्मं देसेतु, यमहं भगवतो धम्मं सुत्वा एको वूपकट्ठो अप्पमत्तो आतापी पहितत्तो विहरेय्य’’न्ति।
‘‘एत्थ दानि, मालुक्यपुत्त, किं दहरे भिक्खू वक्खाम! यत्र हि नाम त्वं, भिक्खु, जिण्णो वुद्धो महल्लको अद्धगतो वयोअनुप्पत्तो संखित्तेन ओवादं याचसी’’ति।
‘‘किञ्चापाहं, भन्ते, जिण्णो वुद्धो महल्लको अद्धगतो वयोअनुप्पत्तो। देसेतु मे, भन्ते , भगवा संखित्तेन धम्मं, देसेतु सुगतो संखित्तेन धम्मं, अप्पेव नामाहं भगवतो भासितस्स अत्थं आजानेय्यम्। अप्पेव नामाहं भगवतो भासितस्स दायादो अस्स’’न्ति।
‘‘तं किं मञ्ञसि, मालुक्यपुत्त, ये ते चक्खुविञ्ञेय्या रूपा अदिट्ठा अदिट्ठपुब्बा, न च पस्ससि, न च ते होति पस्सेय्यन्ति? अत्थि ते तत्थ छन्दो वा रागो वा पेमं वा’’ति? ‘‘नो हेतं, भन्ते’’।
‘‘ये ते सोतविञ्ञेय्या सद्दा अस्सुता अस्सुतपुब्बा, न च सुणासि, न च ते होति सुणेय्यन्ति? अत्थि ते तत्थ छन्दो वा रागो वा पेमं वा’’ति? ‘‘नो हेतं, भन्ते’’।
‘‘ये ते घानविञ्ञेय्या गन्धा अघायिता अघायितपुब्बा, न च घायसि, न च ते होति घायेय्यन्ति? अत्थि ते तत्थ छन्दो वा रागो वा पेमं वा’’ति? ‘‘नो हेतं, भन्ते’’।
‘‘ये ते जिव्हाविञ्ञेय्या रसा असायिता असायितपुब्बा, न च सायसि, न च ते होति सायेय्यन्ति? अत्थि ते तत्थ छन्दो वा रागो वा पेमं वा’’ति? ‘‘नो हेतं, भन्ते’’।
‘‘ये ते कायविञ्ञेय्या फोट्ठब्बा असम्फुट्ठा असम्फुट्ठपुब्बा, न च फुससि, न च ते होति फुसेय्यन्ति? अत्थि ते तत्थ छन्दो वा रागो वा पेमं वा’’ति? ‘‘नो हेतं, भन्ते’’।
‘‘ये ते मनोविञ्ञेय्या धम्मा अविञ्ञाता अविञ्ञातपुब्बा, न च विजानासि, न च ते होति विजानेय्यन्ति? अत्थि ते तत्थ छन्दो वा रागो वा पेमं वा’’ति? ‘‘नो हेतं, भन्ते’’।
‘‘एत्थ च ते, मालुक्यपुत्त, दिट्ठसुतमुतविञ्ञातब्बेसु धम्मेसु दिट्ठे दिट्ठमत्तं भविस्सति, सुते सुतमत्तं भविस्सति, मुते मुतमत्तं भविस्सति, विञ्ञाते विञ्ञातमत्तं भविस्सति। यतो खो ते, मालुक्यपुत्त, दिट्ठसुतमुतविञ्ञातब्बेसु धम्मेसु दिट्ठे दिट्ठमत्तं भविस्सति, सुते सुतमत्तं भविस्सति , मुते मुतमत्तं भविस्सति, विञ्ञाते विञ्ञातमत्तं भविस्सति; ततो त्वं, मालुक्यपुत्त, न तेन। यतो त्वं, मालुक्यपुत्त, न तेन; ततो त्वं, मालुक्यपुत्त , न तत्थ। यतो त्वं, मालुक्यपुत्त, न तत्थ; ततो त्वं, मालुक्यपुत्त, नेविध, न हुरं, न उभयमन्तरेन। एसेवन्तो दुक्खस्सा’’ति।
‘‘इमस्स ख्वाहं, भन्ते, भगवता संखित्तेन भासितस्स वित्थारेन अत्थं आजानामि –
‘‘रूपं दिस्वा सति मुट्ठा, पियं निमित्तं मनसि करोतो।
सारत्तचित्तो वेदेति, तञ्च अज्झोस [अज्झोसाय (सी॰)] तिट्ठति॥
‘‘तस्स वड्ढन्ति वेदना, अनेका रूपसम्भवा।
अभिज्झा च विहेसा च, चित्तमस्सूपहञ्ञति।
एवं आचिनतो दुक्खं, आरा निब्बानमुच्चति॥
‘‘सद्दं सुत्वा सति मुट्ठा, पियं निमित्तं मनसि करोतो।
सारत्तचित्तो वेदेति, तञ्च अज्झोस तिट्ठति॥
‘‘तस्स वड्ढन्ति वेदना, अनेका सद्दसम्भवा।
अभिज्झा च विहेसा च, चित्तमस्सूपहञ्ञति।
एवं आचिनतो दुक्खं, आरा निब्बानमुच्चति॥
‘‘गन्धं घत्वा सति मुट्ठा, पियं निमित्तं मनसि करोतो।
सारत्तचित्तो वेदेति, तञ्च अज्झोस तिट्ठति॥
‘‘तस्स वड्ढन्ति वेदना, अनेका गन्धसम्भवा।
अभिज्झा च विहेसा च, चित्तमस्सूपहञ्ञति।
एवं आचिनतो दुक्खं, आरा निब्बानमुच्चति॥
‘‘रसं भोत्वा सति मुट्ठा, पियं निमित्तं मनसि करोतो।
सारत्तचित्तो वेदेति, तञ्च अज्झोस तिट्ठति॥
‘‘तस्स वड्ढन्ति वेदना, अनेका रससम्भवा।
अभिज्झा च विहेसा च, चित्तमस्सूपहञ्ञति।
एवं आचिनतो दुक्खं, आरा निब्बानमुच्चति॥
‘‘फस्सं फुस्स सति मुट्ठा, पियं निमित्तं मनसि करोतो।
सारत्तचित्तो वेदेति, तञ्च अज्झोस तिट्ठति॥
‘‘तस्स वड्ढन्ति वेदना, अनेका फस्ससम्भवा।
अभिज्झा च विहेसा च, चित्तमस्सूपहञ्ञति।
एवं आचिनतो दुक्खं, आरा निब्बानमुच्चति॥
‘‘धम्मं ञत्वा सति मुट्ठा, पियं निमित्तं मनसि करोतो।
सारत्तचित्तो वेदेति, तञ्च अज्झोस तिट्ठति॥
‘‘तस्स वड्ढन्ति वेदना, अनेका धम्मसम्भवा।
अभिज्झा च विहेसा च, चित्तमस्सूपहञ्ञति।
एवं आचिनतो दुक्खं, आरा निब्बानमुच्चति॥
‘‘न सो रज्जति रूपेसु, रूपं दिस्वा पटिस्सतो।
विरत्तचित्तो वेदेति, तञ्च नाज्झोस तिट्ठति॥
‘‘यथास्स पस्सतो रूपं, सेवतो चापि वेदनम्।
खीयति नोपचीयति, एवं सो चरती सतो।
एवं अपचिनतो दुक्खं, सन्तिके निब्बानमुच्चति॥
‘‘न सो रज्जति सद्देसु, सद्दं सुत्वा पटिस्सतो।
विरत्तचित्तो वेदेति, तञ्च नाज्झोस तिट्ठति॥
‘‘यथास्स सुणतो सद्दं, सेवतो चापि वेदनम्।
खीयति नोपचीयति, एवं सो चरती सतो।
एवं अपचिनतो दुक्खं, सन्तिके निब्बानमुच्चति॥
‘‘न सो रज्जति गन्धेसु, गन्धं घत्वा पटिस्सतो।
विरत्तचित्तो वेदेति, तञ्च नाज्झोस तिट्ठति॥
‘‘यथास्स घायतो गन्धं, सेवतो चापि वेदनम्।
खीयति नोपचीयति, एवं सो चरती सतो।
एवं अपचिनतो दुक्खं, सन्तिके निब्बानमुच्चति॥
‘‘न सो रज्जति रसेसु, रसं भोत्वा पटिस्सतो।
विरत्तचित्तो वेदेति, तञ्च नाज्झोस तिट्ठति॥
‘‘यथास्स सायतो रसं, सेवतो चापि वेदनम्।
खीयति नोपचीयति, एवं सो चरती सतो।
एवं अपचिनतो दुक्खं, सन्तिके निब्बानमुच्चति॥
‘‘न सो रज्जति फस्सेसु, फस्सं फुस्स पटिस्सतो।
विरत्तचित्तो वेदेति, तञ्च नाज्झोस तिट्ठति॥
‘‘यथास्स फुसतो फस्सं, सेवतो चापि वेदनम्।
खीयति नोपचीयति, एवं सो चरती सतो।
एवं अपचिनतो दुक्खं, सन्तिके निब्बानमुच्चति॥
‘‘न सो रज्जति धम्मेसु, धम्मं ञत्वा पटिस्सतो।
विरत्तचित्तो वेदेति, तञ्च नाज्झोस तिट्ठति॥
‘‘यथास्स जानतो धम्मं, सेवतो चापि वेदनम्।
खीयति नोपचीयति, एवं सो चरती सतो।
एवं अपचिनतो दुक्खं, सन्तिके निब्बानमुच्चती’’ति॥
‘‘इमस्स ख्वाहं, भन्ते, भगवता संखित्तेन भासितस्स एवं वित्थारेन अत्थं आजानामी’’ति। ‘‘साधु साधु, मालुक्यपुत्त! साधु खो त्वं, मालुक्यपुत्त, मया संखित्तेन भासितस्स वित्थारेन अत्थं आजानासि –
‘‘रूपं दिस्वा सति मुट्ठा, पियं निमित्तं मनसि करोतो।
सारत्तचित्तो वेदेति, तञ्च अज्झोस तिट्ठति॥
‘‘तस्स वड्ढन्ति वेदना, अनेका रूपसम्भवा।
अभिज्झा च विहेसा च, चित्तमस्सूपहञ्ञति।
एवं आचिनतो दुक्खं, आरा निब्बानमुच्चति॥…पे॰…॥
‘‘न सो रज्जति धम्मेसु, धम्मं ञत्वा पटिस्सतो।
विरत्तचित्तो वेदेति, तञ्च नाज्झोस तिट्ठति॥
‘‘यथास्स विजानतो धम्मं, सेवतो चापि वेदनम्।
खीयति नोपचीयति, एवं सो चरती सतो।
एवं अपचिनतो दुक्खं, सन्तिके निब्बानमुच्चती’’ति॥
‘‘इमस्स खो, मालुक्यपुत्त, मया संखित्तेन भासितस्स एवं वित्थारेन अत्थो दट्ठब्बो’’ति।
अथ खो आयस्मा मालुक्यपुत्तो भगवतो भासितं अभिनन्दित्वा अनुमोदित्वा उट्ठायासना भगवन्तं अभिवादेत्वा पदक्खिणं कत्वा पक्कामि। अथ खो आयस्मा मालुक्यपुत्तो एको वूपकट्ठो अप्पमत्तो आतापी पहितत्तो विहरन्तो नचिरस्सेव – यस्सत्थाय कुलपुत्ता सम्मदेव अगारस्मा अनगारियं पब्बजन्ति तदनुत्तरं ब्रह्मचरियपरियोसानं दिट्ठेव धम्मे सयं अभिञ्ञा सच्छिकत्वा उपसम्पज्ज विहासि। ‘‘खीणा जाति, वुसितं ब्रह्मचरियं, कतं करणीयं, नापरं इत्थत्ताया’’ति अब्भञ्ञासि। अञ्ञतरो च पनायस्मा मालुक्यपुत्तो अरहतं अहोसीति। दुतियम्।

३. परिहानधम्मसुत्तम्

९६. ‘‘परिहानधम्मञ्च वो, भिक्खवे, देसेस्सामि अपरिहानधम्मञ्च छ च अभिभायतनानि। तं सुणाथ। कथञ्च, भिक्खवे, परिहानधम्मो होति? इध, भिक्खवे, भिक्खुनो चक्खुना रूपं दिस्वा उप्पज्जन्ति पापका अकुसला सरसङ्कप्पा [अकुसला धम्मा सरसङ्कप्पा (स्या॰ कं॰ पी॰ क॰) उपरि आसीविसवग्गे सत्तमसुत्ते पन ‘‘आकुसला सरसङ्कप्पा’’ त्वेव सब्बत्थ दिस्सति] संयोजनिया। तञ्चे भिक्खु अधिवासेति नप्पजहति न विनोदेति न ब्यन्तीकरोति [ब्यन्तिकरोति (पी॰) ब्यन्तिं करोति (क॰)] न अनभावं गमेति, वेदितब्बमेतं, भिक्खवे, भिक्खुना – ‘परिहायामि कुसलेहि धम्मेहि’। परिहानञ्हेतं वुत्तं भगवताति…पे॰…।
‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, भिक्खुनो जिव्हाय रसं सायित्वा उप्पज्जन्ति…पे॰… पुन चपरं, भिक्खवे, भिक्खुनो मनसा धम्मं विञ्ञाय उप्पज्जन्ति पापका अकुसला सरसङ्कप्पा संयोजनिया। तञ्चे भिक्खु अधिवासेति नप्पजहति न विनोदेति न ब्यन्तीकरोति न अनभावं गमेति, वेदितब्बमेतं, भिक्खवे, भिक्खुना – ‘परिहायामि कुसलेहि धम्मेहि’। परिहानञ्हेतं वुत्तं भगवताति। एवं खो, भिक्खवे, परिहानधम्मो होति।
‘‘कथञ्च, भिक्खवे, अपरिहानधम्मो होति? इध, भिक्खवे, भिक्खुनो चक्खुना रूपं दिस्वा उप्पज्जन्ति पापका अकुसला सरसङ्कप्पा संयोजनिया। तञ्चे भिक्खु नाधिवासेति पजहति विनोदेति ब्यन्तीकरोति अनभावं गमेति, वेदितब्बमेतं, भिक्खवे, भिक्खुना – ‘न परिहायामि कुसलेहि धम्मेहि’। अपरिहानञ्हेतं वुत्तं भगवताति…पे॰…।
‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, भिक्खुनो जिव्हाय रसं सायित्वा उप्पज्जन्ति…पे॰… पुन चपरं, भिक्खवे, भिक्खुनो मनसा धम्मं विञ्ञाय उप्पज्जन्ति पापका अकुसला सरसङ्कप्पा संयोजनिया। तञ्चे भिक्खु नाधिवासेति पजहति विनोदेति ब्यन्तीकरोति अनभावं गमेति, वेदितब्बमेतं , भिक्खवे, भिक्खुना – ‘न परिहायामि कुसलेहि धम्मेहि’। अपरिहानञ्हेतं वुत्तं भगवताति। एवं खो, भिक्खवे, अपरिहानधम्मो होति।
‘‘कतमानि च, भिक्खवे, छ अभिभायतनानि? इध, भिक्खवे, भिक्खुनो चक्खुना रूपं दिस्वा नुप्पज्जन्ति पापका अकुसला सरसङ्कप्पा संयोजनिया। वेदितब्बमेतं, भिक्खवे, भिक्खुना – ‘अभिभूतमेतं आयतनं’। अभिभायतनञ्हेतं वुत्तं भगवताति…पे॰… पुन चपरं, भिक्खवे, भिक्खुनो मनसा धम्मं विञ्ञाय नुप्पज्जन्ति पापका अकुसला धम्मा सरसङ्कप्पा संयोजनिया। वेदितब्बमेतं, भिक्खवे, भिक्खुना – ‘अभिभूतमेतं आयतनं’। अभिभायतनञ्हेतं वुत्तं भगवताति। इमानि वुच्चन्ति, भिक्खवे, छ अभिभायतनानी’’ति। ततियम्।

४. पमादविहारीसुत्तम्

९७. ‘‘पमादविहारिञ्च वो, भिक्खवे, देसेस्सामि अप्पमादविहारिञ्च। तं सुणाथ। कथञ्च, भिक्खवे, पमादविहारी होति? चक्खुन्द्रियं असंवुतस्स, भिक्खवे, विहरतो चित्तं ब्यासिञ्चति [ब्यासिच्चति (सी॰ स्या॰ कं॰)]। चक्खुविञ्ञेय्येसु रूपेसु तस्स ब्यासित्तचित्तस्स पामोज्जं न होति। पामोज्जे असति पीति न होति। पीतिया असति पस्सद्धि न होति। पस्सद्धिया असति दुक्खं होति। दुक्खिनो चित्तं न समाधियति। असमाहिते चित्ते धम्मा न पातुभवन्ति। धम्मानं अपातुभावा पमादविहारी त्वेव सङ्खं गच्छति…पे॰… जिव्हिन्द्रियं असंवुतस्स, भिक्खवे, विहरतो चित्तं ब्यासिञ्चति जिव्हाविञ्ञेय्येसु रसेसु, तस्स ब्यासित्तचित्तस्स…पे॰… पमादविहारी त्वेव सङ्खं गच्छति…पे॰… मनिन्द्रियं असंवुतस्स, भिक्खवे, विहरतो चित्तं ब्यासिञ्चति मनोविञ्ञेय्येसु धम्मेसु, तस्स ब्यासित्तचित्तस्स पामोज्जं न होति। पामोज्जे असति पीति न होति । पीतिया असति पस्सद्धि न होति। पस्सद्धिया असति दुक्खं होति। दुक्खिनो चित्तं न समाधियति। असमाहिते चित्ते धम्मा न पातुभवन्ति । धम्मानं अपातुभावा पमादविहारी त्वेव सङ्खं गच्छति। एवं खो, भिक्खवे, पमादविहारी होति।
‘‘कथञ्च, भिक्खवे, अप्पमादविहारी होति? चक्खुन्द्रियं संवुतस्स, भिक्खवे, विहरतो चित्तं न ब्यासिञ्चति चक्खुविञ्ञेय्येसु रूपेसु, तस्स अब्यासित्तचित्तस्स पामोज्जं जायति। पमुदितस्स पीति जायति। पीतिमनस्स कायो पस्सम्भति। पस्सद्धकायो सुखं विहरति। सुखिनो चित्तं समाधियति। समाहिते चित्ते धम्मा पातुभवन्ति। धम्मानं पातुभावा अप्पमादविहारी त्वेव सङ्खं गच्छति…पे॰… जिव्हिन्द्रियं संवुतस्स, भिक्खवे, विहरतो चित्तं न ब्यासिञ्चति…पे॰… अप्पमादविहारी त्वेव सङ्खं गच्छति। मनिन्द्रियं संवुतस्स, भिक्खवे, विहरतो चित्तं न ब्यासिञ्चति, मनोविञ्ञेय्येसु धम्मेसु, तस्स अब्यासित्तचित्तस्स पामोज्जं जायति। पमुदितस्स पीति जायति। पीतिमनस्स कायो पस्सम्भति। पस्सद्धकायो सुखं विहरति। सुखिनो चित्तं समाधियति। समाहिते चित्ते धम्मा पातुभवन्ति। धम्मानं पातुभावा अप्पमादविहारी त्वेव सङ्खं गच्छति। एवं खो, भिक्खवे, अप्पमादविहारी होती’’ति। चतुत्थम्।

५. संवरसुत्तम्

९८. ‘‘संवरञ्च वो, भिक्खवे, देसेस्सामि, असंवरञ्च। तं सुणाथ। कथञ्च, भिक्खवे, असंवरो होति? सन्ति, भिक्खवे, चक्खुविञ्ञेय्या रूपा इट्ठा कन्ता मनापा पियरूपा कामूपसंहिता रजनीया। तञ्चे भिक्खु अभिनन्दति अभिवदति अज्झोसाय तिट्ठति, वेदितब्बमेतं, भिक्खवे, भिक्खुना – ‘परिहायामि कुसलेहि धम्मेहि’। परिहानञ्हेतं वुत्तं भगवताति…पे॰… सन्ति, भिक्खवे, जिव्हाविञ्ञेय्या रसा…पे॰… सन्ति, भिक्खवे, मनोविञ्ञेय्या धम्मा इट्ठा कन्ता मनापा पियरूपा कामूपसंहिता रजनीया। तञ्चे भिक्खु अभिनन्दति अभिवदति अज्झोसाय तिट्ठति, वेदितब्बमेतं, भिक्खवे, भिक्खुना – ‘परिहायामि कुसलेहि धम्मेहि’। परिहानञ्हेतं वुत्तं भगवताति। एवं खो, भिक्खवे, असंवरो होति।
‘‘कथञ्च, भिक्खवे, संवरो होति? सन्ति, भिक्खवे, चक्खुविञ्ञेय्या रूपा इट्ठा कन्ता मनापा पियरूपा कामूपसंहिता रजनीया। तञ्चे भिक्खु नाभिनन्दति नाभिवदति नाज्झोसाय तिट्ठति, वेदितब्बमेतं, भिक्खवे, भिक्खुना – ‘न परिहायामि कुसलेहि धम्मेहि’। अपरिहानञ्हेतं वुत्तं भगवताति …पे॰… सन्ति, भिक्खवे, जिव्हाविञ्ञेय्या रसा…पे॰… सन्ति, भिक्खवे, मनोविञ्ञेय्या धम्मा इट्ठा कन्ता मनापा पियरूपा कामूपसंहिता रजनीया। तञ्चे भिक्खु नाभिनन्दति नाभिवदति नाज्झोसाय तिट्ठति, वेदितब्बमेतं भिक्खुना – ‘न परिहायामि कुसलेहि धम्मेहि’। अपरिहानञ्हेतं वुत्तं भगवताति। एवं खो, भिक्खवे, संवरो होती’’ति। पञ्चमम्।

६. समाधिसुत्तम्

९९. ‘‘समाधिं, भिक्खवे, भावेथ। समाहितो, भिक्खवे, भिक्खु यथाभूतं पजानाति। किञ्च यथाभूतं पजानाति? ‘चक्खु अनिच्च’न्ति यथाभूतं पजानाति; ‘रूपा अनिच्चा’ति यथाभूतं पजानाति; ‘चक्खुविञ्ञाणं अनिच्च’न्ति यथाभूतं पजानाति; ‘चक्खुसम्फस्सो अनिच्चो’ति यथाभूतं पजानाति। ‘यम्पिदं चक्खुसम्फस्सपच्चया उप्पज्जति वेदयितं सुखं वा दुक्खं वा अदुक्खमसुखं वा तम्पि अनिच्च’न्ति यथाभूतं पजानाति…पे॰… ‘मनो अनिच्च’न्ति यथाभूतं पजानाति। धम्मा… मनोविञ्ञाणं… मनोसम्फस्सो… ‘यम्पिदं मनोसम्फस्सपच्चया उप्पज्जति वेदयितं सुखं वा दुक्खं वा अदुक्खमसुखं वा तम्पि अनिच्च’न्ति यथाभूतं पजानाति। समाधिं, भिक्खवे, भावेथ। समाहितो, भिक्खवे, भिक्खु यथाभूतं पजानाती’’ति। छट्ठम्।

७. पटिसल्लानसुत्तम्

१००. ‘‘पटिसल्लाने [पटिसल्लानं (सी॰ पी॰ क॰), पटिसल्लीना (स्या॰ कं॰)], भिक्खवे, योगमापज्जथ। पटिसल्लीनो, भिक्खवे, भिक्खु यथाभूतं पजानाति। किञ्च यथाभूतं पजानाति? ‘चक्खु अनिच्च’न्ति यथाभूतं पजानाति; ‘रूपा अनिच्चा’ति यथाभूतं पजानाति; ‘चक्खुविञ्ञाणं अनिच्च’न्ति यथाभूतं पजानाति; ‘चक्खुसम्फस्सो अनिच्चो’ति यथाभूतं पजानाति। ‘यम्पिदं चक्खुसम्फस्सपच्चया उप्पज्जति वेदयितं सुखं वा दुक्खं वा अदुक्खमसुखं वा तम्पि अनिच्च’न्ति यथाभूतं पजानाति…पे॰… ‘यम्पिदं मनोसम्फस्सपच्चया उप्पज्जति वेदयितं सुखं वा दुक्खं वा अदुक्खमसुखं वा तम्प्म्प्पि अनिच्च’न्ति यथाभूतं पजानाति। पटिसल्लाने, भिक्खवे, योगमापज्जथ। पटिसल्लीनो, भिक्खवे, भिक्खु यथाभूतं पजानाती’’ति। सत्तमम्।

८. पठमनतुम्हाकंसुत्तम्

१०१. ‘‘यं [यम्पि (पी॰ क॰)], भिक्खवे, न तुम्हाकं, तं पजहथ। तं वो पहीनं हिताय सुखाय भविस्सति। किञ्च, भिक्खवे, न तुम्हाकं? चक्खु, भिक्खवे, न तुम्हाकम्। तं पजहथ। तं वो पहीनं हिताय सुखाय भविस्सति । रूपा न तुम्हाकम्। ते पजहथ। ते वो पहीना हिताय सुखाय भविस्सन्ति। चक्खुविञ्ञाणं न तुम्हाकम्। तं पजहथ। तं वो पहीनं हिताय सुखाय भविस्सति। चक्खुसम्फस्सो न तुम्हाकम्। तं पजहथ। सो वो पहीनो हिताय सुखाय भविस्सति। यम्पिदं चक्खुसम्फस्सपच्चया उप्पज्जति वेदयितं सुखं वा दुक्खं वा अदुक्खमसुखं वा तम्पि न तुम्हाकम्। तं पजहथ। तं वो पहीनं हिताय सुखाय भविस्सति। सोतं न तुम्हाकम्। तं पजहथ। तं वो पहीनं हिताय सुखाय भविस्सति। सद्दा न तुम्हाकम्। ते पजहथ। ते वो पहीना हिताय सुखाय भविस्सन्ति। सोतविञ्ञाणं न तुम्हाकम्। तं पजहथ। तं वो पहीनं हिताय सुखाय भविस्सति। सोतसम्फस्सो न तुम्हाकम्। तं पजहथ। सो वो पहीना हिताय सुखाय भविस्सति। यम्पिदं सोतसम्फस्सपच्चया उप्पज्जति वेदयितं सुखं वा दुक्खं वा अदुक्खमसुखं वा तम्पि न तुम्हाकम्। तं पजहथ। तं वो पहीनं हिताय सुखाय भविस्सति। घानं न तुम्हाकम्। तं पजहथ। तं वो पहीनं हिताय सुखाय भविस्सति। गन्धा न तुम्हाकम्। ते पजहथ। ते वो पहीना हिताय सुखाय भविस्सन्ति। घानविञ्ञाणं न तुम्हाकम्। तं पजहथ। तं वो पहीनं हिताय सुखाय भविस्सति। घानसम्फस्सो न तुम्हाकम्। तं पजहथ। सो वो पहीना हिताय सुखाय भविस्सति। यम्पिदं घानसम्फस्सपच्चया उप्पज्जति वेदयितं सुखं वा दुक्खं वा अदुक्खमसुखं वा तम्पि न तुम्हाकम्। तं पजहथ। तं वो पहीनं हिताय सुखाय भविस्सति।
जिव्हा न तुम्हाकम्। तं पजहथ। सा वो पहीना हिताय सुखाय भविस्सति। रसा न तुम्हाकम्। ते पजहथ। ते वो पहीना हिताय सुखाय भविस्सन्ति। जिव्हाविञ्ञाणं न तुम्हाकम्। तं पजहथ। तं वो पहीनं हिताय सुखाय भविस्सति। जिव्हासम्फस्सो न तुम्हाकम्। तं पजहथ। सो वो पहीना हिताय सुखाय भविस्सति। यम्पिदं जिव्हासम्फस्सपच्चया उप्पज्जति वेदयितं सुखं वा दुक्खं वा अदुक्खमसुखं वा तम्पि न तुम्हाकम्। तं पजहथ। तं वो पहीनं हिताय सुखाय भविस्सति …पे॰…।
मनो न तुम्हाकम्। तं पजहथ। सो वो पहीनो हिताय सुखाय भविस्सति। धम्मा न तुम्हाकम्। ते पजहथ। ते वो पहीना हिताय सुखाय भविस्सन्ति। मनोविञ्ञाणं न तुम्हाकम्। तं पजहथ। तं वो पहीनं हिताय सुखाय भविस्सति। मनोसम्फस्सो न तुम्हाकम्। तं पजहथ। सो वो पहीनो हिताय सुखाय भविस्सति। यम्पिदं मनोसम्फस्सपच्चया उप्पज्जति वेदयितं सुखं वा दुक्खं वा अदुक्खमसुखं वा तम्पि न तुम्हाकम्। तं पजहथ। तं वो पहीनं हिताय सुखाय भविस्सति।
‘‘सेय्यथापि, भिक्खवे, यं इमस्मिं जेतवने तिणकट्ठसाखापलासं तं जनो हरेय्य वा डहेय्य वा यथापच्चयं वा करेय्य, अपि नु तुम्हाकं एवमस्स – ‘अम्हे जनो हरति वा डहति वा यथापच्चयं वा करोती’’’ति?
‘‘नो हेतं, भन्ते’’।
‘‘तं किस्स हेतु’’?
‘‘न हि नो एतं, भन्ते, अत्ता वा अत्तनियं वा’’ति।
‘‘एवमेव खो, भिक्खवे, चक्खु न तुम्हाकम्। तं पजहथ। तं वो पहीनं हिताय सुखाय भविस्सति। रूपा न तुम्हाकं… चक्खुविञ्ञाणं… चक्खुसम्फस्सो…पे॰… यम्पिदं मनोसम्फस्सपच्चया उप्पज्जति वेदयितं सुखं वा दुक्खं वा अदुक्खमसुखं वा तम्पि न तुम्हाकम्। तं पजहथ। तं वो पहीनं हिताय सुखाय भविस्सती’’ति। अट्ठमम्।

९. दुतियनतुम्हाकंसुत्तम्

१०२. ‘‘यं , भिक्खवे, न तुम्हाकं तं पजहथ। तं वो पहीनं हिताय सुखाय भविस्सति। किञ्च, भिक्खवे, न तुम्हाकं? चक्खु, भिक्खवे, न तुम्हाकम्। तं पजहथ। तं वो पहीनं हिताय सुखाय भविस्सति। रूपा न तुम्हाकम्। ते पजहथ। ते वो पहीना हिताय सुखाय भविस्सन्ति। चक्खुविञ्ञाणं न तुम्हाकम्। तं पजहथ। तं वो पहीनं हिताय सुखाय भविस्सति। चक्खुसम्फस्सो न तुम्हाकम्। तं पजहथ। सो वो पहीनो हिताय सुखाय भविस्सति…पे॰… यम्पिदं मनोसम्फस्सपच्चया उप्पज्जति वेदयितं सुखं वा दुक्खं वा अदुक्खमसुखं वा तम्पि न तुम्हाकम्। तं पजहथ। तं वो पहीनं हिताय सुखाय भविस्सति। यम्पि, भिक्खवे, न तुम्हाकं, तं पजहथ। तं वो पहीनं हिताय सुखाय भविस्सती’’ति। नवमम्।

१०. उदकसुत्तम्

१०३. ‘‘उदको [उद्दको (सी॰ पी॰)] सुदं, भिक्खवे, रामपुत्तो एवं वाचं भासति – ‘इदं जातु वेदगू, इदं जातु सब्बजी [सब्बजि (पी॰)], इदं जातु अपलिखतं गण्डमूलं पलिखणि’न्ति। तं खो पनेतं, भिक्खवे, उदको रामपुत्तो अवेदगूयेव समानो ‘वेदगूस्मी’ति भासति, असब्बजीयेव समानो ‘सब्बजीस्मी’ति भासति, अपलिखतंयेव गण्डमूलं पलिखतं मे ‘गण्डमूल’न्ति भासति। इध खो तं, भिक्खवे, भिक्खु सम्मा वदमानो वदेय्य – ‘इदं जातु वेदगू, इदं जातु सब्बजी, इदं जातु अपलिखतं गण्डमूलं पलिखणि’’’न्ति।
‘‘कथञ्च, भिक्खवे, वेदगू होति? यतो खो, भिक्खवे, भिक्खु छन्नं फस्सायतनानं समुदयञ्च अत्थङ्गमञ्च अस्सादञ्च आदीनवञ्च निस्सरणञ्च यथाभूतं पजानाति; एवं खो, भिक्खवे, भिक्खु वेदगू होति।
‘‘कथञ्च, भिक्खवे, भिक्खु सब्बजी होति? यतो खो, भिक्खवे, भिक्खु छन्नं फस्सायतनानं समुदयञ्च अत्थङ्गमञ्च अस्सादञ्च आदीनवञ्च निस्सरणञ्च यथाभूतं विदित्वा अनुपादाविमुत्तो होति; एवं खो, भिक्खवे, भिक्खु सब्बजी होति।
‘‘कथञ्च , भिक्खवे, भिक्खुनो अपलिखतं गण्डमूलं पलिखतं होति? गण्डोति खो, भिक्खवे, इमस्सेतं चातुमहाभूतिकस्स कायस्स अधिवचनं मातापेत्तिकसम्भवस्स ओदनकुम्मासूपचयस्स अनिच्चुच्छादनपरिमद्दनभेदनविद्धंसनधम्मस्स । गण्डमूलन्ति खो, भिक्खवे, तण्हायेतं अधिवचनम्। यतो खो, भिक्खवे, भिक्खुनो तण्हा पहीना होति उच्छिन्नमूला तालावत्थुकता अनभावङ्कता आयतिं अनुप्पादधम्मा; एवं खो, भिक्खवे, भिक्खुनो अपलिखतं गण्डमूलं पलिखतं होति।
‘‘उदको सुदं, भिक्खवे, रामपुत्तो एवं वाचं भासति – ‘इदं जातु वेदगू, इदं जातु सब्बजी, इदं जातु अपलिखतं गण्डमूलं पलिखणि’न्ति। तं खो पनेतं, भिक्खवे, उदको रामपुत्तो अवेदगूयेव समानो ‘वेदगूस्मी’ति भासति, असब्बजीयेव समानो ‘सब्बजीस्मी’ति भासति; अपलिखतंयेव गण्डमूलं ‘पलिखतं मे गण्डमूल’न्ति भासति। इध खो तं, भिक्खवे, भिक्खु सम्मा वदमानो वदेय्य – ‘इदं जातु वेदगू, इदं जातु सब्बजी, इदं जातु अपलिखतं गण्डमूलं पलिखणि’’’न्ति। दसमम्।
सळवग्गो दसमो।
तस्सुद्दानं –
द्वे संगय्हा परिहानं, पमादविहारी च संवरो।
समाधि पटिसल्लानं, द्वे नतुम्हाकेन उद्दकोति॥
सळायतनवग्गे दुतियपण्णासको समत्तो।
तस्स वग्गुद्दानं –
अविज्जा मिगजालञ्च, गिलानं छन्नं चतुत्थकम्।
सळवग्गेन पञ्ञासं, दुतियो पण्णासको अयन्ति॥
पठमसतकम्।