१. समुदयधम्मसुत्तम्
१२६. सावत्थिनिदानम्। अथ खो अञ्ञतरो भिक्खु येन भगवा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा…पे॰… एकमन्तं निसिन्नो खो सो भिक्खु भगवन्तं एतदवोच – ‘‘‘अविज्जा अविज्जा’ति, भन्ते, वुच्चति। कतमा नु खो, भन्ते, अविज्जा, कित्तावता च अविज्जागतो होती’’ति?
‘‘इध , भिक्खु, अस्सुतवा पुथुज्जनो समुदयधम्मं रूपं ‘समुदयधम्मं रूप’न्ति यथाभूतं नप्पजानाति ; वयधम्मं रूपं ‘वयधम्मं रूप’न्ति यथाभूतं नप्पजानाति; समुदयवयधम्मं रूपं ‘समुदयवयधम्मं रूप’न्ति यथाभूतं नप्पजानाति। समुदयधम्मं वेदनं ‘समुदयधम्मा वेदना’ति यथाभूतं नप्पजानाति; वयधम्मं वेदनं ‘वयधम्मा वेदना’ति यथाभूतं नप्पजानाति; समुदयवयधम्मं वेदनं ‘समुदयवयधम्मा वेदना’ति यथाभूतं नप्पजानाति। समुदयधम्मं सञ्ञं…पे॰… समुदयधम्मे सङ्खारे ‘समुदयधम्मा सङ्खारा’ति यथाभूतं नप्पजानाति; वयधम्मे सङ्खारे ‘वयधम्मा सङ्खारा’ति यथाभूतं नप्पजानाति; समुदयवयधम्मे सङ्खारे ‘समुदयवयधम्मा सङ्खारा’ति यथाभूतं नप्पजानाति। समुदयधम्मं विञ्ञाणं ‘समुदयधम्मं विञ्ञाण’न्ति यथाभूतं नप्पजानाति; वयधम्मं विञ्ञाणं ‘वयधम्मं विञ्ञाण’न्ति यथाभूतं नप्पजानाति; समुदयवयधम्मं विञ्ञाणं ‘समुदयवयधम्मं विञ्ञाण’न्ति यथाभूतं नप्पजानाति। अयं वुच्चति, भिक्खु, अविज्जा; एत्तावता च अविज्जागतो होती’’ति।
एवं वुत्ते, सो भिक्खु भगवन्तं एतदवोच – ‘‘‘विज्जा विज्जा’ति, भन्ते, वुच्चति। कतमा नु खो, भन्ते, विज्जा, कित्तावता च विज्जागतो होती’’ति?
‘‘इध, भिक्खु, सुतवा अरियसावको समुदयधम्मं रूपं ‘समुदयधम्मं रूप’न्ति यथाभूतं पजानाति; वयधम्मं रूपं ‘वयधम्मं रूप’न्ति यथाभूतं पजानाति ; समुदयवयधम्मं रूपं ‘समुदयवयधम्मं रूप’न्ति यथाभूतं पजानाति। समुदयधम्मं वेदनं ‘समुदयधम्मा वेदना’ति यथाभूतं पजानाति; वयधम्मं वेदनं ‘वयधम्मा वेदना’ति यथाभूतं पजानाति; समुदयवयधम्मं वेदनं ‘समुदयवयधम्मा वेदना’ति यथाभूतं पजानाति। समुदयधम्मं सञ्ञं… समुदयधम्मे सङ्खारे ‘समुदयधम्मा सङ्खारा’ति यथाभूतं पजानाति; वयधम्मे सङ्खारे ‘वयधम्मा सङ्खारा’ति यथाभूतं पजानाति; समुदयवयधम्मे सङ्खारे ‘समुदयवयधम्मा सङ्खारा’ति यथाभूतं पजानाति। समुदयधम्मं विञ्ञाणं ‘समुदयधम्मं विञ्ञाण’न्ति यथाभूतं पजानाति; वयधम्मं विञ्ञाणं ‘वयधम्मं विञ्ञाण’न्ति यथाभूतं पजानाति; समुदयवयधम्मं विञ्ञाणं ‘समुदयवयधम्मं विञ्ञाण’न्ति यथाभूतं पजानाति। अयं वुच्चति, भिक्खु, विज्जा; एत्तावता च विज्जागतो होती’’ति। पठमम्।
२. दुतियसमुदयधम्मसुत्तम्
१२७. एकं समयं आयस्मा च सारिपुत्तो आयस्मा च महाकोट्ठिको बाराणसियं विहरन्ति इसिपतने मिगदाये। अथ खो आयस्मा महाकोट्ठिको सायन्हसमयं पटिसल्लाना वुट्ठितो…पे॰… एकमन्तं निसिन्नो खो आयस्मा महाकोट्ठिको आयस्मन्तं सारिपुत्तं एतदवोच – ‘‘‘अविज्जा, अविज्जा’ति, आवुसो सारिपुत्त, वुच्चति। कतमा नु खो, आवुसो, अविज्जा, कित्तावता च अविज्जागतो होती’’ति?
‘‘इधावुसो अस्सुतवा पुथुज्जनो समुदयधम्मं रूपं ‘समुदयधम्मं रूप’न्ति यथाभूतं नप्पजानाति; वयधम्मं रूपं…पे॰… ‘समुदयवयधम्मं रूप’न्ति यथाभूतं नप्पजानाति। समुदयधम्मं वेदनं…पे॰… वयधम्मं वेदनं…पे॰… ‘समुदयवयधम्मा वेदना’ति यथाभूतं नप्पजानाति। समुदयधम्मं सञ्ञं…पे॰… समुदयधम्मे सङ्खारे…पे॰… वयधम्मे सङ्खारे…पे॰… समुदयवयधम्मे सङ्खारे ‘समुदयवयधम्मा सङ्खारा’ति यथाभूतं नप्पजानाति। समुदयधम्मं विञ्ञाणं…पे॰… समुदयवयधम्मं विञ्ञाणं ‘समुदयवयधम्मं विञ्ञाण’न्ति यथाभूतं नप्पजानाति। अयं वुच्चति, आवुसो, अविज्जा; एत्तावता च अविज्जागतो होती’’ति। दुतियम्।
३. ततियसमुदयधम्मसुत्तम्
१२८. एकं समयं आयस्मा च सारिपुत्तो आयस्मा च महाकोट्ठिको बाराणसियं विहरन्ति इसिपतने मिगदाये…पे॰… एकमन्तं निसिन्नो खो आयस्मा महाकोट्ठिको आयस्मन्तं सारिपुत्तं एतदवोच – ‘‘‘विज्जा, विज्जा’ति, आवुसो सारिपुत्त, वुच्चति। कतमा नु खो, आवुसो, विज्जा, कित्तावता च विज्जागतो होती’’ति?
‘‘इधावुसो, सुतवा अरियसावको समुदयधम्मं रूपं ‘समुदयधम्मं रूप’न्ति यथाभूतं पजानाति; वयधम्मं रूपं…पे॰… समुदयवयधम्मं रूपं ‘समुदयवयधम्मं रूप’न्ति यथाभूतं पजानाति; समुदयधम्मं वेदनं…पे॰… समुदयवयधम्मा वेदना … समुदयधम्मं सञ्ञं…पे॰… समुदयधम्मे सङ्खारे… वयधम्मे सङ्खारे… समुदयवयधम्मे सङ्खारे ‘समुदयवयधम्मा सङ्खारा’ति यथाभूतं पजानाति। समुदयधम्मं विञ्ञाणं… वयधम्मं विञ्ञाणं… समुदयवयधम्मं विञ्ञाणं ‘समुदयवयधम्मं विञ्ञाण’न्ति यथाभूतं पजानाति। अयं वुच्चतावुसो, विज्जा; एत्तावता च विज्जागतो होती’’ति। ततियम्।
४. अस्सादसुत्तम्
१२९. बाराणसियं विहरन्ति इसिपतने मिगदाये…पे॰… एकमन्तं निसिन्नो खो आयस्मा महाकोट्ठिको आयस्मन्तं सारिपुत्तं एतदवोच – ‘‘‘अविज्जा, अविज्जा’ति, आवुसो सारिपुत्त, वुच्चति। कतमा नु खो, आवुसो, अविज्जा, कित्तावता च अविज्जागतो होती’’ति?
‘‘इधावुसो अस्सुतवा पुथुज्जनो रूपस्स अस्सादञ्च आदीनवञ्च निस्सरणञ्च यथाभूतं नप्पजानाति। वेदनाय…पे॰… सञ्ञाय… सङ्खारानं… विञ्ञाणस्स अस्सादञ्च आदीनवञ्च निस्सरणञ्च यथाभूतं नप्पजानाति। अयं वुच्चतावुसो, अविज्जा; एत्तावता च अविज्जागतो होती’’ति। चतुत्थम्।
५. दुतियअस्सादसुत्तम्
१३०. बाराणसियं विहरन्ति इसिपतने मिगदाये…पे॰… ‘‘‘विज्जा, विज्जा’ति, आवुसो सारिपुत्त, वुच्चति। कतमा नु खो, आवुसो, विज्जा, कित्तावता च विज्जागतो होती’’ति?
‘‘इधावुसो, सुतवा अरियसावको रूपस्स अस्सादञ्च आदीनवञ्च निस्सरणञ्च यथाभूतं पजानाति। वेदनाय…पे॰… सञ्ञाय… सङ्खारानं… विञ्ञाणस्स अस्सादञ्च आदीनवञ्च निस्सरणञ्च यथाभूतं पजानाति। अयं वुच्चतावुसो, विज्जा; एत्तावता च विज्जागतो होती’’ति। पञ्चमम्।
६. समुदयसुत्तम्
१३१. बाराणसियं विहरन्ति इसिपतने मिगदाये…पे॰… ‘‘‘अविज्जा, अविज्जा’ति, आवुसो सारिपुत्त, वुच्चति। कतमा नु खो, आवुसो, अविज्जा, कित्तावता च अविज्जागतो होती’’ति?
‘‘इधावुसो, अस्सुतवा पुथुज्जनो रूपस्स समुदयञ्च अत्थङ्गमञ्च अस्सादञ्च आदीनवञ्च निस्सरणञ्च यथाभूतं नप्पजानाति। वेदनाय…पे॰… सञ्ञाय… सङ्खारानं… विञ्ञाणस्स समुदयञ्च अत्थङ्गमञ्च अस्सादञ्च आदीनवञ्च निस्सरणञ्च यथाभूतं नप्पजानाति। अयं वुच्चतावुसो, अविज्जा; एत्तावता च अविज्जागतो होती’’ति। छट्ठम्।
७. दुतियसमुदयसुत्तम्
१३२. बाराणसियं विहरन्ति इसिपतने मिगदाये…पे॰… एकमन्तं निसिन्नो खो आयस्मा महाकोट्ठिको आयस्मन्तं सारिपुत्तं एतदवोच – ‘‘‘विज्जा, विज्जा’ति, आवुसो सारिपुत्त, वुच्चति। कतमा नु खो, आवुसो, विज्जा, कित्तावता च विज्जागतो होती’’ति?
‘‘इधावुसो, सुतवा अरियसावको रूपस्स समुदयञ्च अत्थङ्गमञ्च अस्सादञ्च आदीनवञ्च निस्सरणञ्च यथाभूतं पजानाति। वेदनाय…पे॰… सञ्ञाय… सङ्खारानं… विञ्ञाणस्स समुदयञ्च अत्थङ्गमञ्च अस्सादञ्च आदीनवञ्च निस्सरणञ्च यथाभूतं पजानाति। अयं वुच्चतावुसो, विज्जा; एत्तावता च विज्जागतो होती’’ति। सत्तमम्।
८. कोट्ठिकसुत्तम्
१३३. बाराणसियं विहरन्ति इसिपतने मिगदाये। अथ खो आयस्मा सारिपुत्तो सायन्हसमयं…पे॰… एकमन्तं निसिन्नो खो आयस्मा सारिपुत्तो आयस्मन्तं महाकोट्ठिकं एतदवोच – ‘‘‘अविज्जा, अविज्जा’ति, आवुसो कोट्ठिक, वुच्चति। कतमा नु खो, आवुसो, अविज्जा, कित्तावता च अविज्जागतो होती’’ति?
‘‘इधावुसो, अस्सुतवा पुथुज्जनो रूपस्स अस्सादञ्च आदीनवञ्च निस्सरणञ्च यथाभूतं नप्पजानाति। वेदनाय…पे॰… सञ्ञाय… सङ्खारानं… विञ्ञाणस्स अस्सादञ्च आदीनवञ्च निस्सरणञ्च यथाभूतं नप्पजानाति। अयं वुच्चतावुसो, अविज्जा; एत्तावता च अविज्जागतो होती’’ति।
एवं वुत्ते, आयस्मा सारिपुत्तो आयस्मन्तं महाकोट्ठिकं एतदवोच – ‘‘‘विज्जा, विज्जा’ति, आवुसो कोट्ठिक, वुच्चति। कतमा नु खो, आवुसो, विज्जा, कित्तावता च विज्जागतो होती’’ति?
‘‘इधावुसो सुतवा अरियसावको रूपस्स अस्सादञ्च आदीनवञ्च निस्सरणञ्च यथाभूतं पजानाति। वेदनाय…पे॰… सञ्ञाय… सङ्खारानं… विञ्ञाणस्स अस्सादञ्च आदीनवञ्च निस्सरणञ्च यथाभूतं पजानाति। अयं वुच्चतावुसो, विज्जा; एत्तावता च विज्जागतो होती’’ति। अट्ठमम्।
९. दुतियकोट्ठिकसुत्तम्
१३४. बाराणसियं विहरन्ति इसिपतने मिगदाये…पे॰… ‘‘‘अविज्जा, अविज्जा’ति, आवुसो कोट्ठिक, वुच्चति। कतमा नु खो, आवुसो, अविज्जा, कित्तावता च अविज्जागतो होती’’ति?
‘‘इधावुसो, अस्सुतवा पुथुज्जनो रूपस्स समुदयञ्च अत्थङ्गमञ्च अस्सादञ्च आदीनवञ्च निस्सरणञ्च यथाभूतं नप्पजानाति। वेदनाय…पे॰… सञ्ञाय… सङ्खारानं… विञ्ञाणस्स समुदयञ्च अत्थङ्गमञ्च अस्सादञ्च आदीनवञ्च निस्सरणञ्च यथाभूतं नप्पजानाति। अयं वुच्चतावुसो, अविज्जा; एत्तावता च अविज्जागतो होती’’ति।
एवं वुत्ते, आयस्मा सारिपुत्तो आयस्मन्तं महाकोट्ठिकं एतदवोच – ‘‘‘विज्जा, विज्जा’ति, आवुसो कोट्ठिक, वुच्चति। कतमा नु खो, आवुसो, विज्जा, कित्तावता च विज्जागतो होती’’ति?
‘‘इधावुसो, सुतवा अरियसावको रूपस्स समुदयञ्च अत्थङ्गमञ्च अस्सादञ्च आदीनवञ्च निस्सरणञ्च यथाभूतं पजानाति। वेदनाय…पे॰… सञ्ञाय… सङ्खारानं… विञ्ञाणस्स समुदयञ्च अत्थङ्गमञ्च अस्सादञ्च आदीनवञ्च निस्सरणञ्च यथाभूतं पजानाति। अयं वुच्चतावुसो, विज्जा; एत्तावता च विज्जागतो होती’’ति। नवमम्।
१०. ततियकोट्ठिकसुत्तम्
१३५. तञ्ञेव निदानम्। एकमन्तं निसिन्नो खो आयस्मा सारिपुत्तो आयस्मन्तं महाकोट्ठिकं एतदवोच – ‘‘‘अविज्जा, अविज्जा’ति, आवुसो कोट्ठिक, वुच्चति। कतमा नु खो, आवुसो, अविज्जा, कित्तावता च अविज्जागतो होती’’ति?
‘‘इधावुसो, अस्सुतवा पुथुज्जनो रूपं नप्पजानाति, रूपसमुदयं नप्पजानाति, रूपनिरोधं नप्पजानाति, रूपनिरोधगामिनिं पटिपदं नप्पजानाति। वेदनं नप्पजानाति…पे॰… सञ्ञं… सङ्खारे… विञ्ञाणं नप्पजानाति, विञ्ञाणसमुदयं नप्पजानाति, विञ्ञाणनिरोधं नप्पजानाति, विञ्ञाणनिरोधगामिनिं पटिपदं नप्पजानाति। अयं वुच्चतावुसो, अविज्जा; एत्तावता च अविज्जागतो होती’’ति।
एवं वुत्ते, आयस्मा सारिपुत्तो आयस्मन्तं महाकोट्ठिकं एतदवोच – ‘‘‘विज्जा, विज्जा’ति, आवुसो कोट्ठिक, वुच्चति। कतमा नु खो, आवुसो, विज्जा, कित्तावता च विज्जागतो होती’’ति? ‘‘इधावुसो, सुतवा अरियसावको रूपं पजानाति, रूपसमुदयं पजानाति, रूपनिरोधं पजानाति, रूपनिरोधगामिनिं पटिपदं पजानाति। वेदनं… सञ्ञं… सङ्खारे… विञ्ञाणं पजानाति, विञ्ञाणसमुदयं पजानाति, विञ्ञाणनिरोधं पजानाति , विञ्ञाणनिरोधगामिनिं पटिपदं पजानाति। अयं वुच्चतावुसो, विज्जा; एत्तावता च विज्जागतो होती’’ति। दसमम्।
अविज्जावग्गो तेरसमो।
तस्सुद्दानं –
समुदयधम्मे तीणि, अस्सादो अपरे दुवे।
समुदये च द्वे वुत्ता, कोट्ठिके अपरे तयोति॥