१. नदीसुत्तम्
९३. सावत्थिनिदानम्। ‘‘सेय्यथापि, भिक्खवे, नदी पब्बतेय्या ओहारिनी दूरङ्गमा सीघसोता। तस्सा उभोसु तीरेसु [उभतो तीरे (सी॰), उभतो तीरेसु (स्या॰ कं॰)] कासा चेपि जाता अस्सु, ते नं अज्झोलम्बेय्युं; कुसा चेपि जाता अस्सु, ते नं अज्झोलम्बेय्युं; पब्बजा [बब्बजा (सी॰ पी॰)] चेपि जाता अस्सु, ते नं अज्झोलम्बेय्युं; बीरणा चेपि जाता अस्सु, ते नं अज्झोलम्बेय्युं; रुक्खा चेपि जाता अस्सु, ते नं अज्झोलम्बेय्युम्। तस्सा पुरिसो सोतेन वुय्हमानो कासे चेपि गण्हेय्य, ते पलुज्जेय्युम्। सो ततोनिदानं अनयब्यसनं आपज्जेय्य। कुसे चेपि गण्हेय्य, पब्बजे चेपि गण्हेय्य, बीरणे चेपि गण्हेय्य, रुक्खे चेपि गण्हेय्य, ते पलुज्जेय्युम्। सो ततोनिदानं अनयब्यसनं आपज्जेय्य। एवमेव खो, भिक्खवे, अस्सुतवा पुथुज्जनो अरियानं अदस्सावी अरियधम्मस्स अकोविदो अरियधम्मे अविनीतो, सप्पुरिसानं अदस्सावी सप्पुरिसधम्मस्स अकोविदो सप्पुरिसधम्मे अविनीतो रूपं अत्ततो समनुपस्सति, रूपवन्तं वा अत्तानं; अत्तनि वा रूपं, रूपस्मिं वा अत्तानम्। तस्स तं रूपं पलुज्जति। सो ततोनिदानं अनयब्यसनं आपज्जति। वेदनं… सञ्ञं… सङ्खारे… विञ्ञाणं अत्ततो समनुपस्सति, विञ्ञाणवन्तं वा अत्तानं ; अत्तनि वा विञ्ञाणं , विञ्ञाणस्मिं वा अत्तानम्। तस्स तं विञ्ञाणं पलुज्जति। सो ततोनिदानं अनयब्यसनं आपज्जति। तं किं मञ्ञथ, भिक्खवे, रूपं निच्चं वा अनिच्चं वा’’ति? ‘‘अनिच्चं भन्ते’’। ‘‘वेदना… सञ्ञा… सङ्खारा… विञ्ञाणं निच्चं वा अनिच्चं वा’’ति? ‘‘अनिच्चं भन्ते’’। ‘‘तस्मातिह…पे॰… एवं पस्सं…पे॰… नापरं इत्थत्तायाति पजानाती’’ति। पठमम्।
२. पुप्फसुत्तम्
९४. सावत्थिनिदानम्। ‘‘नाहं, भिक्खवे, लोकेन विवदामि, लोकोव मया विवदति। न, भिक्खवे, धम्मवादी केनचि लोकस्मिं विवदति। यं, भिक्खवे, नत्थिसम्मतं लोके पण्डितानं, अहम्पि तं ‘नत्थी’ति वदामि। यं, भिक्खवे, अत्थिसम्मतं लोके पण्डितानं, अहम्पि तं ‘अत्थी’ति वदामि’’।
‘‘किञ्च, भिक्खवे, नत्थिसम्मतं लोके पण्डितानं, यमहं ‘नत्थी’ति वदामि? रूपं , भिक्खवे, निच्चं धुवं सस्सतं अविपरिणामधम्मं नत्थिसम्मतं लोके पण्डितानं; अहम्पि तं ‘नत्थी’ति वदामि। वेदना… सञ्ञा… सङ्खारा… विञ्ञाणं निच्चं धुवं सस्सतं अविपरिणामधम्मं नत्थिसम्मतं लोके पण्डितानं; अहम्पि तं ‘नत्थी’ति वदामि। इदं खो, भिक्खवे, नत्थिसम्मतं लोके पण्डितानं; अहम्पि तं ‘नत्थी’ति वदामि’’।
‘‘किञ्च, भिक्खवे, अत्थिसम्मतं लोके पण्डितानं, यमहं ‘अत्थी’ति वदामि? रूपं, भिक्खवे, अनिच्चं दुक्खं विपरिणामधम्मं अत्थिसम्मतं लोके पण्डितानं; अहम्पि तं ‘अत्थी’ति वदामि। वेदना अनिच्चा…पे॰… विञ्ञाणं अनिच्चं दुक्खं विपरिणामधम्मं अत्थिसम्मतं लोके पण्डितानं; अहम्पि तं ‘अत्थी’ति वदामि। इदं खो, भिक्खवे, अत्थिसम्मतं लोके पण्डितानं; अहम्पि तं ‘अत्थी’ति वदामि’’।
‘‘अत्थि, भिक्खवे, लोके लोकधम्मो, तं तथागतो अभिसम्बुज्झति अभिसमेति; अभिसम्बुज्झित्वा अभिसमेत्वा तं आचिक्खति देसेति पञ्ञपेति पट्ठपेति विवरति विभजति उत्तानीकरोति।
‘‘किञ्च , भिक्खवे, लोके लोकधम्मो, तं तथागतो अभिसम्बुज्झति अभिसमेति, अभिसम्बुज्झित्वा अभिसमेत्वा आचिक्खति देसेति पञ्ञपेति पट्ठपेति विवरति विभजति उत्तानीकरोति? रूपं, भिक्खवे, लोके लोकधम्मो तं तथागतो अभिसम्बुज्झति अभिसमेति। अभिसम्बुज्झित्वा अभिसमेत्वा आचिक्खति देसेति पञ्ञपेति पट्ठपेति विवरति विभजति उत्तानीकरोति।
‘‘यो, भिक्खवे, तथागतेन एवं आचिक्खियमाने देसियमाने पञ्ञपियमाने पट्ठपियमाने विवरियमाने विभजियमाने उत्तानीकरियमाने न जानाति न पस्सति तमहं, भिक्खवे, बालं पुथुज्जनं अन्धं अचक्खुकं अजानन्तं अपस्सन्तं किन्ति करोमि! वेदना, भिक्खवे, लोके लोकधम्मो…पे॰… सञ्ञा, भिक्खवे… सङ्खारा, भिक्खवे… विञ्ञाणं, भिक्खवे, लोके लोकधम्मो तं तथागतो अभिसम्बुज्झति अभिसमेति। अभिसम्बुज्झित्वा अभिसमेत्वा आचिक्खति देसेति पञ्ञपेति पट्ठपेति विवरति विभजति उत्तानीकरोति।
‘‘यो, भिक्खवे, तथागतेन एवं आचिक्खियमाने देसियमाने पञ्ञपियमाने पट्ठपियमाने विवरियमाने विभजियमाने उत्तानीकरियमाने न जानाति न पस्सति तमहं, भिक्खवे, बालं पुथुज्जनं अन्धं अचक्खुकं अजानन्तं अपस्सन्तं किन्ति करोमि!
‘‘सेय्यथापि, भिक्खवे, उप्पलं वा पदुमं वा पुण्डरीकं वा उदके जातं उदके संवड्ढं उदका अच्चुग्गम्म ठाति [तिट्ठन्तं (क॰)] अनुपलित्तं उदकेन; एवमेव खो, भिक्खवे, तथागतो लोके जातो लोके संवड्ढो लोकं अभिभुय्य विहरति अनुपलित्तो लोकेना’’ति। दुतियम्।
३. फेणपिण्डूपमसुत्तम्
९५. एकं समयं भगवा अयुज्झायं [अयोज्झायं (सी॰ पी॰)] विहरति गङ्गाय नदिया तीरे। तत्र खो भगवा भिक्खू आमन्तेसि –
‘‘सेय्यथापि, भिक्खवे, अयं गङ्गा नदी महन्तं फेणपिण्डं आवहेय्य। तमेनं चक्खुमा पुरिसो पस्सेय्य निज्झायेय्य योनिसो उपपरिक्खेय्य। तस्स तं पस्सतो निज्झायतो योनिसो उपपरिक्खतो रित्तकञ्ञेव खायेय्य, तुच्छकञ्ञेव खायेय्य, असारकञ्ञेव खायेय्य। किञ्हि सिया, भिक्खवे, फेणपिण्डे सारो? एवमेव खो, भिक्खवे, यं किञ्चि रूपं अतीतानागतपच्चुप्पन्नं…पे॰… यं दूरे सन्तिके वा तं भिक्खु पस्सति निज्झायति योनिसो उपपरिक्खति। तस्स तं पस्सतो निज्झायतो योनिसो उपपरिक्खतो रित्तकञ्ञेव खायति , तुच्छकञ्ञेव खायति, असारकञ्ञेव खायति। किञ्हि सिया, भिक्खवे, रूपे सारो?
‘‘सेय्यथापि, भिक्खवे, सरदसमये थुल्लफुसितके देवे वस्सन्ते उदके उदकपुब्बुळं [उदकबुब्बुळं (सी॰ पी॰)] उप्पज्जति चेव निरुज्झति च। तमेनं चक्खुमा पुरिसो पस्सेय्य निज्झायेय्य योनिसो उपपरिक्खेय्य। तस्स तं पस्सतो निज्झायतो योनिसो उपपरिक्खतो रित्तकञ्ञेव खायेय्य, तुच्छकञ्ञेव खायेय्य, असारकञ्ञेव खायेय्य। किञ्हि सिया, भिक्खवे, उदकपुब्बुळे सारो? एवमेव खो, भिक्खवे, या काचि वेदना अतीतानागतपच्चुप्पन्ना…पे॰… या दूरे सन्तिके वा तं भिक्खु पस्सति निज्झायति योनिसो उपपरिक्खति। तस्स तं पस्सतो निज्झायतो योनिसो उपपरिक्खतो रित्तकञ्ञेव खायति, तुच्छकञ्ञेव खायति, असारकञ्ञेव खायति। किञ्हि सिया, भिक्खवे, वेदनाय सारो?
‘‘सेय्यथापि, भिक्खवे, गिम्हानं पच्छिमे मासे ठिते मज्झन्हिके काले मरीचिका फन्दति। तमेनं चक्खुमा पुरिसो पस्सेय्य निज्झायेय्य योनिसो उपपरिक्खेय्य। तस्स तं पस्सतो निज्झायतो योनिसो उपपरिक्खतो रित्तकञ्ञेव खायेय्य, तुच्छकञ्ञेव खायेय्य…पे॰… किञ्हि सिया, भिक्खवे, मरीचिकाय सारो? एवमेव खो, भिक्खवे, या काचि सञ्ञा…पे॰…।
‘‘सेय्यथापि, भिक्खवे, पुरिसो सारत्थिको सारगवेसी सारपरियेसनं चरमानो तिण्हं कुठारिं [कुधारिं (स्या॰ कं॰ क॰)] आदाय वनं पविसेय्य। सो तत्थ पस्सेय्य महन्तं कदलिक्खन्धं उजुं नवं अकुक्कुकजातं [अकुक्कजातं (क॰ सी॰ पी॰), अकुसजातं (क॰ सी॰), अकुक्कुजकजातं (क॰)]। तमेनं मूले छिन्देय्य; मूले छेत्वा अग्गे छिन्देय्य, अग्गे छेत्वा पत्तवट्टिं विनिब्भुजेय्य। सो तस्स पत्तवट्टिं विनिब्भुजन्तो फेग्गुम्पि नाधिगच्छेय्य, कुतो सारं! तमेनं चक्खुमा पुरिसो पस्सेय्य निज्झायेय्य योनिसो उपपरिक्खेय्य। तस्स तं पस्सतो निज्झायतो योनिसो उपपरिक्खतो रित्तकञ्ञेव खायेय्य, तुच्छकञ्ञेव खायेय्य, असारकञ्ञेव खायेय्य। किञ्हि सिया, भिक्खवे, कदलिक्खन्धे सारो? एवमेव खो, भिक्खवे, ये केचि सङ्खारा अतीतानागतपच्चुप्पन्ना…पे॰… ये दूरे सन्तिके वा तं भिक्खु पस्सति निज्झायति योनिसो उपपरिक्खति। तस्स तं पस्सतो निज्झायतो योनिसो उपपरिक्खतो रित्तकञ्ञेव खायति, तुच्छकञ्ञेव खायति, असारकञ्ञेव खायति। किञ्हि सिया, भिक्खवे, सङ्खारेसु सारो?
‘‘सेय्यथापि, भिक्खवे, मायाकारो वा मायाकारन्तेवासी वा चतुमहापथे [चातुम्महापथे (सी॰ स्या॰ कं॰ पी॰)] मायं विदंसेय्य। तमेनं चक्खुमा पुरिसो पस्सेय्य निज्झायेय्य योनिसो उपपरिक्खेय्य। तस्स तं पस्सतो निज्झायतो योनिसो उपपरिक्खतो रित्तकञ्ञेव खायेय्य, तुच्छकञ्ञेव खायेय्य, असारकञ्ञेव खायेय्य। किञ्हि सिया, भिक्खवे, मायाय सारो? एवमेव खो, भिक्खवे, यं किञ्चि विञ्ञाणं अतीतानागतपच्चुप्पन्नं…पे॰… यं दूरे सन्तिके वा, तं भिक्खु पस्सति निज्झायति योनिसो उपपरिक्खति। तस्स तं पस्सतो निज्झायतो योनिसो उपपरिक्खतो रित्तकञ्ञेव खायति, तुच्छकञ्ञेव खायति, असारकञ्ञेव खायति। किञ्हि सिया, भिक्खवे, विञ्ञाणे सारो?
‘‘एवं पस्सं, भिक्खवे, सुतवा अरियसावको रूपस्मिम्पि निब्बिन्दति, वेदनायपि… सञ्ञायपि… सङ्खारेसुपि … विञ्ञाणस्मिम्पि निब्बिन्दति। निब्बिन्दं विरज्जति; विरागा विमुच्चति। विमुत्तस्मिं विमुत्तमिति ञाणं होति…पे॰… नापरं इत्थत्तायाति पजानाति’’।
इदमवोच भगवा। इदं वत्वान सुगतो अथापरं एतदवोच सत्था –
‘‘फेणपिण्डूपमं रूपं, वेदना बुब्बुळूपमा [बुब्बुलूपमा (सी॰), पुब्बुळोपमा (क॰)]।
मरीचिकूपमा सञ्ञा, सङ्खारा कदलूपमा।
मायूपमञ्च विञ्ञाणं, देसितादिच्चबन्धुना॥
‘‘यथा यथा निज्झायति, योनिसो उपपरिक्खति।
रित्तकं तुच्छकं होति, यो नं पस्सति योनिसो॥
‘‘इमञ्च कायं आरब्भ, भूरिपञ्ञेन देसितम्।
पहानं तिण्णं धम्मानं, रूपं पस्सथ [पस्सेथ (सी॰)] छड्डितं॥
‘‘आयु उस्मा च विञ्ञाणं, यदा कायं जहन्तिमम्।
अपविद्धो [अपविट्ठो (स्या॰ कं॰)] तदा सेति, परभत्तं अचेतनं॥
‘‘एतादिसायं सन्तानो, मायायं बाललापिनी।
वधको एस अक्खातो, सारो एत्थ न विज्जति॥
‘‘एवं खन्धे अवेक्खेय्य, भिक्खु आरद्धवीरियो।
दिवा वा यदि वा रत्तिं, सम्पजानो पटिस्सतो॥
‘‘जहेय्य सब्बसंयोगं, करेय्य सरणत्तनो।
चरेय्यादित्तसीसोव, पत्थयं अच्चुतं पद’’न्ति॥ ततियम्।
४. गोमयपिण्डसुत्तम्
९६. सावत्थिनिदानम्। एकमन्तं निसिन्नो खो सो भिक्खु भगवन्तं एतदवोच – ‘‘अत्थि नु खो, भन्ते, किञ्चि रूपं यं रूपं निच्चं धुवं सस्सतं अविपरिणामधम्मं सस्सतिसमं तथेव ठस्सति? अत्थि नु खो, भन्ते, काचि वेदना या वेदना निच्चा धुवा सस्सता अविपरिणामधम्मा सस्सतिसमं तथेव ठस्सति? अत्थि नु खो, भन्ते, काचि सञ्ञा या सञ्ञा…पे॰… अत्थि नु खो, भन्ते, केचि सङ्खारा ये सङ्खारा निच्चा धुवा सस्सता अविपरिणामधम्मा सस्सतिसमं तथेव ठस्सन्ति? अत्थि नु खो, भन्ते, किञ्चि विञ्ञाणं, यं विञ्ञाणं निच्चं धुवं सस्सतं अविपरिणामधम्मं सस्सतिसमं तथेव ठस्सती’’ति? ‘‘नत्थि खो, भिक्खु, किञ्चि रूपं, यं रूपं निच्चं धुवं सस्सतं अविपरिणामधम्मं सस्सतिसमं तथेव ठस्सति। नत्थि खो, भिक्खु, काचि वेदना… काचि सञ्ञा… केचि सङ्खारा… किञ्चि विञ्ञाणं , यं विञ्ञाणं निच्चं धुवं सस्सतं अविपरिणामधम्मं सस्सतिसमं तथेव ठस्सती’’ति।
अथ खो भगवा परित्तं गोमयपिण्डं पाणिना गहेत्वा तं भिक्खुं एतदवोच – ‘‘एत्तकोपि खो, भिक्खु, अत्तभावपटिलाभो नत्थि निच्चो धुवो सस्सतो अविपरिणामधम्मो सस्सतिसमं तथेव ठस्सति। एत्तको चेपि, भिक्खु, अत्तभावपटिलाभो अभविस्स निच्चो धुवो सस्सतो अविपरिणामधम्मो, नयिदं ब्रह्मचरियवासो पञ्ञायेथ सम्मा दुक्खक्खयाय। यस्मा च खो, भिक्खु, एत्तकोपि अत्तभावपटिलाभो नत्थि निच्चो धुवो सस्सतो अविपरिणामधम्मो, तस्मा ब्रह्मचरियवासो पञ्ञायति सम्मा दुक्खक्खयाय।
‘‘भूतपुब्बाहं, भिक्खु, राजा अहोसिं खत्तियो मुद्धावसित्तो। तस्स मय्हं, भिक्खु, रञ्ञो सतो खत्तियस्स मुद्धावसित्तस्स चतुरासीतिनगरसहस्सानि अहेसुं कुसावती राजधानिप्पमुखानि। तस्स मय्हं, भिक्खु, रञ्ञो सतो खत्तियस्स मुद्धावसित्तस्स चतुरासीतिपासादसहस्सानि अहेसुं धम्मपासादप्पमुखानि। तस्स मय्हं, भिक्खु, रञ्ञो सतो खत्तियस्स मुद्धावसित्तस्स चतुरासीतिकूटागारसहस्सानि अहेसुं महाब्यूहकूटागारप्पमुखानि [महावियूहकूटागारप्पमुखानि (दी॰ नि॰ २.२६३)]। तस्स मय्हं, भिक्खु, रञ्ञो सतो खत्तियस्स मुद्धावसित्तस्स चतुरासीतिपल्लङ्कसहस्सानि अहेसुं दन्तमयानि सारमयानि सोवण्णमयानि गोणकत्थतानि पटिकत्थतानि पटलिकत्थतानि कदलिमिगपवरपच्चत्थरणानि [कादलिमिगपवरपच्चत्थरणानि (सी॰)] सउत्तरच्छदानि उभतोलोहितकूपधानानि। तस्स मय्हं, भिक्खु, रञ्ञो सतो खत्तियस्स मुद्धावसित्तस्स चतुरासीतिनागसहस्सानि अहेसुं सोवण्णालङ्कारानि सोवण्णद्धजानि हेमजालपटिच्छन्नानि उपोसथनागराजप्पमुखानि। तस्स मय्हं, भिक्खु, रञ्ञो सतो खत्तियस्स मुद्धावसित्तस्स चतुरासीतिअस्ससहस्सानि अहेसुं सोवण्णालङ्कारानि सोवण्णद्धजानि हेमजालपटिच्छन्नानि वलाहकअस्सराजप्पमुखानि। तस्स मय्हं, भिक्खु, रञ्ञो सतो खत्तियस्स मुद्धावसित्तस्स चतुरासीतिरथसहस्सानि अहेसुं सोवण्णालङ्कारानि सोवण्णद्धजानि हेमजालपटिच्छन्नानि वेजयन्तरथप्पमुखानि। तस्स मय्हं, भिक्खु, रञ्ञो सतो खत्तियस्स मुद्धावसित्तस्स चतुरासीतिमणिसहस्सानि अहेसुं मणिरतनप्पमुखानि। तस्स मय्हं, भिक्खु…पे॰… चतुरासीतिइत्थिसहस्सानि अहेसुं सुभद्दादेविप्पमुखानि। तस्स मय्हं, भिक्खु…पे॰… चतुरासीतिखत्तियसहस्सानि अहेसुं अनुयन्तानि परिणायकरतनप्पमुखानि। तस्स मय्हं, भिक्खु…पे॰… चतुरासीतिधेनुसहस्सानि अहेसुं दुकूलसन्दनानि कंसूपधारणानि। तस्स मय्हं, भिक्खु…पे॰… चतुरासीतिवत्थकोटिसहस्सानि अहेसुं खोमसुखुमानि कोसेय्यसुखुमानि कम्बलसुखुमानि कप्पासिकसुखुमानि। तस्स मय्हं, भिक्खु…पे॰… चतुरासीतिथालिपाकसहस्सानि अहेसुं; सायं पातं भत्ताभिहारो अभिहरियित्थ।
‘‘तेसं खो पन, भिक्खु, चतुरासीतिया नगरसहस्सानं एकञ्ञेव तं नगरं होति यमहं तेन समयेन अज्झावसामि – कुसावती राजधानी। तेसं खो पन, भिक्खु, चतुरासीतिया पासादसहस्सानं एकोयेव सो पासादो होति यमहं तेन समयेन अज्झावसामि – धम्मो पासादो। तेसं खो पन, भिक्खु, चतुरासीतिया कूटागारसहस्सानं एकञ्ञेव तं कूटागारं होति यमहं तेन समयेन अज्झावसामि – महाब्यूहं कूटागारम्। तेसं खो पन, भिक्खु, चतुरासीतिया पल्लङ्कसहस्सानं एकोयेव सो पल्लङ्को होति यमहं तेन समयेन परिभुञ्जामि – दन्तमयो वा सारमयो वा सोवण्णमयो वा रूपियमयो वा। तेसं खो पन, भिक्खु, चतुरासीतिया नागसहस्सानं एकोयेव सो नागो होति यमहं तेन समयेन अभिरुहामि – उपोसथो नागराजा। तेसं खो पन, भिक्खु, चतुरासीतिया अस्ससहस्सानं एकोयेव सो अस्सो होति यमहं तेन समयेन अभिरुहामि – वलाहको अस्सराजा। तेसं खो पन, भिक्खु, चतुरासीतिया रथसहस्सानं एकोयेव सो रथो होति यमहं तेन समयेन अभिरुहामि – वेजयन्तो रथो। तेसं खो पन, भिक्खु, चतुरासीतिया इत्थिसहस्सानं एकायेव सा इत्थी होति या मं तेन समयेन पच्चुपट्ठाति – खत्तियानी वा वेलामिका वा। तेसं खो पन, भिक्खु, चतुरासीतिया वत्थकोटिसहस्सानं एकञ्ञेव तं वत्थयुगं होति यमहं तेन समयेन परिदहामि – खोमसुखुमं वा कोसेय्यसुखुमं वा कम्बलसुखुमं वा कप्पासिकसुखुमं वा। तेसं खो पन, भिक्खु, चतुरासीतिया थालिपाकसहस्सानं एकोयेव सो थालिपाको होति यतो नाळिकोदनपरमं भुञ्जामि तदुपियञ्च सूपेय्यं [सूपब्यञ्जनं (स्या॰ कं॰)]। इति खो, भिक्खु, सब्बे ते सङ्खारा अतीता निरुद्धा विपरिणता। एवं अनिच्चा खो, भिक्खु, सङ्खारा। एवं अद्धुवा खो, भिक्खु, सङ्खारा। एवं अनस्सासिका खो, भिक्खु, सङ्खारा। यावञ्चिदं , भिक्खु, अलमेव सब्बसङ्खारेसु निब्बिन्दितुं, अलं विरज्जितुं, अलं विमुच्चितु’’न्ति। चतुत्थम्।
५. नखसिखासुत्तम्
९७. सावत्थिनिदानम्। एकमन्तं निसिन्नो खो सो भिक्खु भगवन्तं एतदवोच – ‘‘अत्थि नु खो, भन्ते, किञ्चि रूपं यं रूपं निच्चं धुवं सस्सतं अविपरिणामधम्मं सस्सतिसमं तथेव ठस्सति? अत्थि नु खो, भन्ते, काचि वेदना या वेदना निच्चा धुवा सस्सता अविपरिणामधम्मा सस्सतिसमं तथेव ठस्सति? अत्थि नु खो, भन्ते, काचि सञ्ञा…पे॰… केचि सङ्खारा, ये सङ्खारा निच्चा धुवा सस्सता अविपरिणामधम्मा सस्सतिसमं तथेव ठस्सन्ति? अत्थि नु खो, भन्ते, किञ्चि विञ्ञाणं, यं विञ्ञाणं निच्चं धुवं सस्सतं अविपरिणामधम्मं सस्सतिसमं तथेव ठस्सती’’ति? ‘‘नत्थि खो, भिक्खु, किञ्चि रूपं, यं रूपं निच्चं धुवं सस्सतं अविपरिणामधम्मं सस्सतिसमं तथेव ठस्सति। नत्थि खो, भिक्खु, काचि वेदना… काचि सञ्ञा… केचि सङ्खारा…पे॰… किञ्चि विञ्ञाणं, यं विञ्ञाणं निच्चं धुवं सस्सतं अविपरिणामधम्मं सस्सतिसमं तथेव ठस्सती’’ति।
अथ खो भगवा परित्तं नखसिखायं पंसुं आरोपेत्वा तं भिक्खुं एतदवोच – ‘‘एत्तकम्पि खो, भिक्खु, रूपं नत्थि निच्चं धुवं सस्सतं अविपरिणामधम्मं सस्सतिसमं तथेव ठस्सति। एत्तकं चेपि, भिक्खु, रूपं अभविस्स निच्चं धुवं सस्सतं अविपरिणामधम्मं, नयिदं ब्रह्मचरियवासो पञ्ञायेथ सम्मा दुक्खक्खयाय। यस्मा च खो, भिक्खु, एत्तकम्पि रूपं नत्थि निच्चं धुवं सस्सतं अविपरिणामधम्मं, तस्मा ब्रह्मचरियवासो पञ्ञायति सम्मा दुक्खक्खयाय’’।
‘‘एत्तकापि खो, भिक्खु, वेदना नत्थि निच्चा धुवा सस्सता अविपरिणामधम्मा सस्सतिसमं तथेव ठस्सति। एत्तका चेपि, भिक्खु, वेदना अभविस्स निच्चा धुवा सस्सता अविपरिणामधम्मा, न यिदं ब्रह्मचरियवासो पञ्ञायेथ सम्मा दुक्खक्खयाय। यस्मा च खो, भिक्खु, एत्तकापि वेदना नत्थि निच्चा धुवा सस्सता अविपरिणामधम्मा, तस्मा ब्रह्मचरियवासो पञ्ञायति सम्मा दुक्खक्खयाय।
‘‘एत्तकापि खो, भिक्खु, सञ्ञा नत्थि…पे॰… एत्तकापि खो, भिक्खु, सङ्खारा नत्थि निच्चा धुवा सस्सता अविपरिणामधम्मा सस्सतिसमं तथेव ठस्सन्ति। एत्तका चेपि, भिक्खु, सङ्खारा अभविस्संसु निच्चा धुवा सस्सता अविपरिणामधम्मा, न यिदं ब्रह्मचरियवासो पञ्ञायेथ सम्मा दुक्खक्खयाय। यस्मा च खो, भिक्खु, एत्तकापि सङ्खारा नत्थि निच्चा धुवा सस्सता अविपरिणामधम्मा, तस्मा ब्रह्मचरियवासो पञ्ञायति सम्मा दुक्खक्खयाय।
‘‘एत्तकम्पि खो, भिक्खु, विञ्ञाणं नत्थि निच्चं धुवं सस्सतं अविपरिणामधम्मं सस्सतिसमं तथेव ठस्सति। एत्तकम्पि खो, भिक्खु, विञ्ञाणं अभविस्स निच्चं धुवं सस्सतं अविपरिणामधम्मं, न यिदं ब्रह्मचरियवासो पञ्ञायेथ सम्मा दुक्खक्खयाय। यस्मा च खो, भिक्खु, एत्तकम्पि विञ्ञाणं नत्थि निच्चं धुवं सस्सतं अविपरिणामधम्मं, तस्मा ब्रह्मचरियवासो पञ्ञायति सम्मा दुक्खक्खयाय।
‘‘तं किं मञ्ञसि, भिक्खु, रूपं निच्चं वा अनिच्चं वा’’ति? ‘‘अनिच्चं, भन्ते’’। ‘‘वेदना… सञ्ञा… सङ्खारा… विञ्ञाणं निच्चं वा अनिच्चं वा’’ति? ‘‘अनिच्चं भन्ते’’…पे॰… ‘‘तस्मातिह…पे॰… एवं पस्सं…पे॰… नापरं इत्थत्तायाति पजानाती’’ति। पञ्चमम्।
६. सुद्धिकसुत्तम्
९८. सावत्थिनिदानम्। एकमन्तं निसिन्नो खो सो भिक्खु भगवन्तं एतदवोच – ‘‘अत्थि नु खो, भन्ते, किञ्चि रूपं, यं रूपं निच्चं धुवं सस्सतं अविपरिणामधम्मं सस्सतिसमं तथेव ठस्सति? अत्थि नु खो, भन्ते, काचि वेदना…पे॰… काचि सञ्ञा… केचि सङ्खारा… किञ्चि विञ्ञाणं, यं विञ्ञाणं निच्चं धुवं सस्सतं अविपरिणामधम्मं सस्सतिसमं तथेव ठस्सती’’ति? ‘‘नत्थि खो, भिक्खु, किञ्चि रूपं यं रूपं निच्चं धुवं सस्सतं अविपरिणामधम्मं सस्सतिसमं तथेव ठस्सति। नत्थि खो, भिक्खु, काचि वेदना… काचि सञ्ञा… केचि सङ्खारा… किञ्चि विञ्ञाणं, यं विञ्ञाणं निच्चं धुवं सस्सतं अविपरिणामधम्मं सस्सतिसमं तथेव ठस्सती’’ति। छट्ठम्।
७. गद्दुलबद्धसुत्तम्
९९. सावत्थिनिदानम्। ‘‘अनमतग्गोयं, भिक्खवे, संसारो। पुब्बा कोटि न पञ्ञायति अविज्जानीवरणानं सत्तानं तण्हासंयोजनानं सन्धावतं संसरतम्। होति सो, भिक्खवे, समयो यं महासमुद्दो उस्सुस्सति विसुस्सति न भवति; न त्वेवाहं, भिक्खवे, अविज्जानीवरणानं सत्तानं तण्हासंयोजनानं सन्धावतं संसरतं दुक्खस्स अन्तकिरियं वदामि। होति सो, भिक्खवे, समयो यं सिनेरु पब्बतराजा डय्हति विनस्सति न भवति; न त्वेवाहं, भिक्खवे, अविज्जानीवरणानं सत्तानं तण्हासंयोजनानं सन्धावतं संसरतं दुक्खस्स अन्तकिरियं वदामि। होति सो, भिक्खवे, समयो यं महापथवी डय्हति विनस्सति न भवति; न त्वेवाहं, भिक्खवे, अविज्जानीवरणानं सत्तानं तण्हासंयोजनानं सन्धावतं संसरतं दुक्खस्स अन्तकिरियं वदामि’’।
‘‘सेय्यथापि, भिक्खवे, सा गद्दुलबद्धो [गद्दूलबन्धो (स्या॰ कं॰)] दळ्हे खीले वा थम्भे वा उपनिबद्धो तमेव खीलं वा थम्भं वा अनुपरिधावति अनुपरिवत्तति; एवमेव खो, भिक्खवे, अस्सुतवा पुथुज्जनो अरियानं अदस्सावी…पे॰… सप्पुरिसधम्मे अविनीतो रूपं अत्ततो समनुपस्सति…पे॰… वेदनं अत्ततो समनुपस्सति… सञ्ञं अत्ततो समनुपस्सति… सङ्खारे अत्ततो समनुपस्सति… विञ्ञाणं अत्ततो समनुपस्सति, विञ्ञाणवन्तं वा अत्तानं; अत्तनि वा विञ्ञाणं, विञ्ञाणस्मिं वा अत्तानम्। सो रूपञ्ञेव अनुपरिधावति अनुपरिवत्तति, वेदनञ्ञेव…पे॰… सञ्ञञ्ञेव… सङ्खारेयेव… विञ्ञाणञ्ञेव अनुपरिधावति अनुपरिवत्तति। सो रूपं अनुपरिधावं अनुपरिवत्तं, वेदनं…पे॰… सञ्ञं… सङ्खारे… विञ्ञाणं अनुपरिधावं अनुपरिवत्तं, न परिमुच्चति रूपम्हा, न परिमुच्चति वेदनाय, न परिमुच्चति सञ्ञाय, न परिमुच्चति सङ्खारेहि, न परिमुच्चति विञ्ञाणम्हा, न परिमुच्चति जातिया जरामरणेन सोकेहि परिदेवेहि दुक्खेहि दोमनस्सेहि उपायासेहि। ‘न परिमुच्चति दुक्खस्मा’ति वदामि’’।
‘‘सुतवा च खो, भिक्खवे, अरियसावको अरियानं दस्सावी…पे॰… सप्पुरिसधम्मे सुविनीतो, न रूपं अत्ततो समनुपस्सति…पे॰… न वेदनं… न सञ्ञं… न सङ्खारे… न विञ्ञाणं अत्ततो समनुपस्सति, न विञ्ञाणवन्तं वा अत्तानं; न अत्तनि वा विञ्ञाणं, न विञ्ञाणस्मिं वा अत्तानम्। सो रूपं नानुपरिधावति नानुपरिवत्तति, वेदनं… सञ्ञं… सङ्खारे… विञ्ञाणं नानुपरिधावति नानुपरिवत्तति। सो रूपं अननुपरिधावं अननुपरिवत्तं, वेदनं… सञ्ञं… सङ्खारे… विञ्ञाणं अननुपरिधावं अननुपरिवत्तं; परिमुच्चति रूपम्हा, परिमुच्चति वेदनाय, परिमुच्चति सञ्ञाय, परिमुच्चति सङ्खारेहि, परिमुच्चति विञ्ञाणम्हा, परिमुच्चति जातिया जरामरणेन सोकेहि परिदेवेहि दुक्खेहि दोमनस्सेहि उपायासेहि। ‘परिमुच्चति दुक्खस्मा’ति वदामी’’ति। सत्तमम्।
८. दुतियगद्दुलबद्धसुत्तम्
१००. सावत्थिनिदानम्। ‘‘अनमतग्गोयं, भिक्खवे, संसारो। पुब्बा कोटि न पञ्ञायति अविज्जानीवरणानं सत्तानं तण्हासंयोजनानं सन्धावतं संसरतम्। सेय्यथापि, भिक्खवे, सा गद्दुलबद्धो दळ्हे खीले वा थम्भे वा उपनिबद्धो। सो गच्छति चेपि तमेव खीलं वा थम्भं वा उपगच्छति; तिट्ठति चेपि तमेव खीलं वा थम्भं वा उपतिट्ठति; निसीदति चेपि तमेव खीलं वा थम्भं वा उपनिसीदति; निपज्जति चेपि तमेव खीलं वा थम्भं वा उपनिपज्जति। एवमेव खो, भिक्खवे, अस्सुतवा पुथुज्जनो रूपं ‘एतं मम, एसोहमस्मि, एसो मे अत्ता’ति समनुपस्सति। वेदनं… सञ्ञं… सङ्खारे… विञ्ञाणं ‘एतं मम, एसोहमस्मि, एसो मे अत्ता’ति समनुपस्सति। सो गच्छति चेपि इमे पञ्चुपादानक्खन्धे उपगच्छति; तिट्ठति चेपि इमे पञ्चुपादानक्खन्धे उपतिट्ठति; निसीदति चेपि इमे पञ्चुपादानक्खन्धे उपनिसीदति; निपज्जति चेपि इमे पञ्चुपादानक्खन्धे उपनिपज्जति। तस्मातिह, भिक्खवे, अभिक्खणं सकं चित्तं पच्चवेक्खितब्बं – ‘दीघरत्तमिदं चित्तं संकिलिट्ठं रागेन दोसेन मोहेना’ति। चित्तसंकिलेसा, भिक्खवे, सत्ता संकिलिस्सन्ति; चित्तवोदाना सत्ता विसुज्झन्ति।
‘‘दिट्ठं वो, भिक्खवे, चरणं नाम चित्त’’न्ति? ‘‘एवं, भन्ते’’। ‘‘तम्पि खो, भिक्खवे, चरणं नाम चित्तं चित्तेनेव चित्तितम्। तेनपि खो, भिक्खवे, चरणेन चित्तेन चित्तञ्ञेव चित्ततरम्। तस्मातिह, भिक्खवे, अभिक्खणं सकं चित्तं पच्चवेक्खितब्बं – ‘दीघरत्तमिदं चित्तं संकिलिट्ठं रागेन दोसेन मोहेना’ति। चित्तसंकिलेसा, भिक्खवे, सत्ता संकिलिस्सन्ति; चित्तवोदाना सत्ता विसुज्झन्ति।
‘‘नाहं , भिक्खवे, अञ्ञं एकनिकायम्पि समनुपस्सामि एवं चित्तम्। यथयिदं, भिक्खवे, तिरच्छानगता पाणा, तेपि खो, भिक्खवे, तिरच्छानगता पाणा चित्तेनेव चित्तिता, तेहिपि खो, भिक्खवे, तिरच्छानगतेहि पाणेहि चित्तञ्ञेव चित्ततरम्। तस्मातिह, भिक्खवे, अभिक्खणं सकं चित्तं पच्चवेक्खितब्बं – ‘दीघरत्तमिदं चित्तं संकिलिट्ठं रागेन दोसेन मोहेना’ति। चित्तसंकिलेसा, भिक्खवे, सत्ता संकिलिस्सन्ति; चित्तवोदाना सत्ता विसुज्झन्ति।
‘‘सेय्यथापि , भिक्खवे, रजको वा चित्तकारको वा रजनाय वा लाखाय वा हलिद्दिया वा नीलिया वा मञ्जिट्ठाय [मञ्जेट्ठाय (सी॰ स्या॰ कं॰), मञ्जेट्ठिया (पी॰)] वा सुपरिमट्ठे फलके वा भित्तिया वा दुस्सपट्टे वा इत्थिरूपं वा पुरिसरूपं वा अभिनिम्मिनेय्य सब्बङ्गपच्चङ्गिं; एवमेव खो, भिक्खवे, अस्सुतवा पुथुज्जनो रूपञ्ञेव अभिनिब्बत्तेन्तो अभिनिब्बत्तेति, वेदनञ्ञेव…पे॰… सञ्ञञ्ञेव… सङ्खारे येव… विञ्ञाणञ्ञेव अभिनिब्बत्तेन्तो अभिनिब्बत्तेति। तं किं मञ्ञथ, भिक्खवे, रूपं निच्चं वा अनिच्चं वा’’ति? ‘‘अनिच्चं, भन्ते’’। ‘‘वेदना… सञ्ञा… सङ्खारा… विञ्ञाणं…पे॰… ‘‘तस्मातिह, भिक्खवे, एवं पस्सं…पे॰… नापरं इत्थत्तायाति पजानाती’’ति। अट्ठमम्।
९. वासिजटसुत्तम्
१०१. सावत्थिनिदानम्। ‘‘जानतो अहं, भिक्खवे, पस्सतो आसवानं खयं वदामि, नो अजानतो नो अपस्सतो। किञ्च, भिक्खवे, जानतो किं पस्सतो आसवानं खयो होति? ‘इति रूपं, इति रूपस्स समुदयो, इति रूपस्स अत्थङ्गमो; इति वेदना… इति सञ्ञा… इति सङ्खारा… इति विञ्ञाणं, इति विञ्ञाणस्स समुदयो, इति विञ्ञाणस्स अत्थङ्गमो’ति – एवं खो, भिक्खवे, जानतो एवं पस्सतो आसवानं खयो होति’’।
‘‘भावनानुयोगं अननुयुत्तस्स, भिक्खवे, भिक्खुनो विहरतो किञ्चापि एवं इच्छा उप्पज्जेय्य – ‘अहो वत मे अनुपादाय आसवेहि चित्तं विमुच्चेय्या’ति, अथ ख्वस्स नेव अनुपादाय आसवेहि चित्तं विमुच्चति। तं किस्स हेतु? ‘अभावितत्ता’ तिस्स वचनीयम्। किस्स अभावितत्ता? अभावितत्ता चतुन्नं सतिपट्ठानानं, अभावितत्ता चतुन्नं सम्मप्पधानानं, अभावितत्ता चतुन्नं इद्धिपादानं, अभावितत्ता पञ्चन्नं इन्द्रियानं, अभावितत्ता पञ्चन्नं बलानं, अभावितत्ता सत्तन्नं बोज्झङ्गानं, अभावितत्ता अरियस्स अट्ठङ्गिकस्स मग्गस्स।
‘‘सेय्यथापि, भिक्खवे, कुक्कुटिया अण्डानि अट्ठ वा दस वा द्वादस वा। तानस्सु कुक्कुटिया न सम्मा अधिसयितानि, न सम्मा परिसेदितानि, न सम्मा परिभावितानि। किञ्चापि तस्सा कुक्कुटिया एवं इच्छा उप्पज्जेय्य – ‘अहो, वत मे कुक्कुटपोतका पादनखसिखाय वा मुखतुण्डकेन वा अण्डकोसं पदालेत्वा सोत्थिना अभिनिब्भिज्जेय्यु’न्ति, अथ खो अभब्बाव ते कुक्कुटपोतका पादनखसिखाय वा मुखतुण्डकेन वा अण्डकोसं पदालेत्वा सोत्थिना अभिनिब्भिज्जितुम्। तं किस्स हेतु? तथा हि पन, भिक्खवे, कुक्कुटिया अण्डानि अट्ठ वा दस वा द्वादस वा; तानि कुक्कुटिया न सम्मा अधिसयितानि, न सम्मा परिसेदितानि, न सम्मा परिभावितानि। एवमेव खो, भिक्खवे, भावनानुयोगं अननुयुत्तस्स भिक्खुनो विहरतो किञ्चापि एवं इच्छा उप्पज्जेय्य – ‘अहो, वत मे अनुपादाय आसवेहि चित्तं विमुच्चेय्या’ति, अथ ख्वस्स नेव अनुपादाय आसवेहि चित्तं विमुच्चति। तं किस्स हेतु? ‘अभावितत्ता’तिस्स वचनीयम्। किस्स अभावितत्ता? अभावितत्ता चतुन्नं सतिपट्ठानानं…पे॰… अट्ठङ्गिकस्स मग्गस्स।
‘‘भावनानुयोगं अनुयुत्तस्स, भिक्खवे, भिक्खुनो विहरतो किञ्चापि न एवं इच्छा उप्पज्जेय्य – ‘अहो वत मे अनुपादाय आसवेहि चित्तं विमुच्चेय्या’ति, अथ ख्वस्स अनुपादाय आसवेहि चित्तं विमुच्चति। तं किस्स हेतु? ‘भावितत्ता’तिस्स वचनीयम्। किस्स भावितत्ता? भावितत्ता चतुन्नं सतिपट्ठानानं, भावितत्ता चतुन्नं सम्मप्पधानानं, भावितत्ता चतुन्नं इद्धिपादानं, भावितत्ता पञ्चन्नं इन्द्रियानं, भावितत्ता पञ्चन्नं बलानं, भावितत्ता सत्तन्नं बोज्झङ्गानं, भावितत्ता अरियस्स अट्ठङ्गिकस्स मग्गस्स।
‘‘सेय्यथापि, भिक्खवे, कुक्कुटिया अण्डानि अट्ठ वा दस वा द्वादस वा। तानस्सु कुक्कुटिया सम्मा अधिसयितानि, सम्मा परिसेदितानि, सम्मा परिभावितानि । किञ्चापि तस्सा कुक्कुटिया न एवं इच्छा उप्पज्जेय्य – ‘अहो वत मे कुक्कुटपोतका पादनखसिखाय वा मुखतुण्डकेन वा अण्डकोसं पदालेत्वा सोत्थिना अभिनिब्भिज्जेय्यु’न्ति, अथ खो भब्बाव ते कुक्कुटपोतका पादनखसिखाय वा मुखतुण्डकेन वा अण्डकोसं पदालेत्वा सोत्थिना अभिनिब्भिज्जितुम्। तं किस्स हेतु? तथा हि पन, भिक्खवे, कुक्कुटिया अण्डानि अट्ठ वा दस वा द्वादस वा; तानस्सु कुक्कुटिया सम्मा अधिसयितानि, सम्मा परिसेदितानि, सम्मा परिभावितानि। एवमेव खो, भिक्खवे, भावनानुयोगं अनुयुत्तस्स भिक्खुनो विहरतो किञ्चापि न एवं इच्छा उप्पज्जेय्य – ‘अहो वत मे अनुपादाय आसवेहि चित्तं विमुच्चेय्या’ति, अथ ख्वस्स अनुपादाय आसवेहि चित्तं विमुच्चति। तं किस्स हेतु? ‘भावितत्ता’तिस्स वचनीयम्। किस्स भावितत्ता? भावितत्ता चतुन्नं सतिपट्ठानानं…पे॰… भावितत्ता अरियस्स अट्ठङ्गिकस्स मग्गस्स।
‘‘सेय्यथापि, भिक्खवे, पलगण्डस्स वा पलगण्डन्तेवासिस्स वा वासिजटे दिस्सन्तेव अङ्गुलिपदानि दिस्सति अङ्गुट्ठपदम्। नो च ख्वस्स एवं ञाणं होति – ‘एत्तकं वत मे अज्ज वासिजटस्स खीणं, एत्तकं हिय्यो, एत्तकं परे’ति। अथ ख्वस्स खीणे खीणन्त्वेव ञाणं होति। एवमेव खो, भिक्खवे, भावनानुयोगं अनुयुत्तस्स भिक्खुनो विहरतो किञ्चापि न एवं ञाणं होति – ‘एत्तकं वत मे अज्ज आसवानं खीणं, एत्तकं हिय्यो, एत्तकं परे’ति, अथ ख्वस्स खीणे खीणन्त्वेव ञाणं होति। सेय्यथापि, भिक्खवे, सामुद्दिकाय नावाय वेत्तबन्धनबद्धाय वस्समासानि उदके परियादाय हेमन्तिकेन थलं उक्खित्ताय वातातपपरेतानि वेत्तबन्धनानि। तानि पावुसकेन मेघेन अभिप्पवुट्ठानि अप्पकसिरेनेव पटिप्पस्सम्भन्ति पूतिकानि भवन्ति; एवमेव खो, भिक्खवे, भावनानुयोगं अनुयुत्तस्स भिक्खुनो विहरतो अप्पकसिरेनेव संयोजनानि पटिप्पस्सम्भन्ति पूतिकानि भवन्ती’’ति। नवमम्।
१०. अनिच्चसञ्ञासुत्तम्
१०२. सावत्थिनिदानम्। ‘‘अनिच्चसञ्ञा, भिक्खवे, भाविता बहुलीकता सब्बं कामरागं परियादियति, सब्बं रूपरागं परियादियति, सब्बं भवरागं परियादियति, सब्बं अविज्जं परियादियति, सब्बं अस्मिमानं समूहनति’’।
‘‘सेय्यथापि, भिक्खवे, सरदसमये कस्सको महानङ्गलेन कसन्तो सब्बानि मूलसन्तानकानि सम्पदालेन्तो कसति; एवमेव खो, भिक्खवे, अनिच्चसञ्ञा भाविता बहुलीकता सब्बं कामरागं परियादियति, सब्बं रूपरागं परियादियति, सब्बं भवरागं परियादियति, सब्बं अविज्जं परियादियति, सब्बं अस्मिमानं समूहनति।
‘‘सेय्यथापि, भिक्खवे, पब्बजलायको पब्बजं लायित्वा अग्गे गहेत्वा ओधुनाति निद्धुनाति निच्छोटेति; एवमेव खो, भिक्खवे, अनिच्चसञ्ञा भाविता बहुलीकता सब्बं कामरागं परियादियति…पे॰… सब्बं अस्मिमानं समूहनति।
‘‘सेय्यथापि , भिक्खवे, अम्बपिण्डिया वण्टच्छिन्नाय यानि तत्थ अम्बानि वण्टपटिबन्धानि सब्बानि तानि तदन्वयानि भवन्ति; एवमेव खो, भिक्खवे, अनिच्चसञ्ञा भाविता…पे॰… सब्बं अस्मिमानं समूहनति।
‘‘सेय्यथापि, भिक्खवे, कूटागारस्स या काचि गोपानसियो सब्बा ता कूटङ्गमा कूटनिन्ना कूटसमोसरणा, कूटं तासं अग्गमक्खायति ; एवमेव खो, भिक्खवे, अनिच्चसञ्ञा भाविता…पे॰… सब्बं अस्मिमानं समूहनति।
‘‘सेय्यथापि, भिक्खवे, ये केचि मूलगन्धा काळानुसारिगन्धो तेसं अग्गमक्खायति; एवमेव खो, भिक्खवे, अनिच्चसञ्ञा…पे॰… सब्बं अस्मिमानं समूहनति।
‘‘सेय्यथापि, भिक्खवे, ये केचि सारगन्धा, लोहितचन्दनं तेसं अग्गमक्खायति; एवमेव खो, भिक्खवे, अनिच्चसञ्ञा…पे॰… सब्बं अस्मिमानं समूहनति।
‘‘सेय्यथापि, भिक्खवे, ये केचि पुप्फगन्धा, वस्सिकं तेसं अग्गमक्खायति; एवमेव खो, भिक्खवे, अनिच्चसञ्ञा…पे॰… सब्बं अस्मिमानं समूहनति।
‘‘सेय्यथापि, भिक्खवे, ये केचि कुट्टराजानो [कुड्डराजानो (सी॰)], सब्बेते रञ्ञो चक्कवत्तिस्स अनुयन्ता भवन्ति, राजा तेसं चक्कवत्ति अग्गमक्खायति; एवमेव खो, भिक्खवे, अनिच्चसञ्ञा…पे॰… सब्बं अस्मिमानं समूहनति।
‘‘सेय्यथापि, भिक्खवे, या काचि तारकरूपानं पभा, सब्बा ता चन्दिमप्पभाय कलं नाग्घन्ति सोळसिं, चन्दप्पभा तासं अग्गमक्खायति; एवमेव खो, भिक्खवे, अनिच्चसञ्ञा…पे॰… सब्बं अस्मिमानं समूहनति।
‘‘सेय्यथापि, भिक्खवे, सरदसमये विद्धे विगतवलाहके देवे आदिच्चो नतं अब्भुस्सक्कमानो, सब्बं आकासगतं तमगतं अभिविहच्च भासते च तपते च विरोचते च; एवमेव खो, भिक्खवे, अनिच्चसञ्ञा भाविता बहुलीकता सब्बं कामरागं परियादियति, सब्बं रूपरागं परियादियति, सब्बं भवरागं परियादियति, सब्बं अविज्जं परियादियति, सब्बं अस्मिमानं समूहनति।
‘‘कथं भाविता च, भिक्खवे, अनिच्चसञ्ञा कथं बहुलीकता सब्बं कामरागं परियादियति…पे॰… सब्बं अस्मिमानं समूहनति? ‘इति रूपं, इति रूपस्स समुदयो, इति रूपस्स अत्थङ्गमो; इति वेदना… इति सञ्ञा… इति सङ्खारा… इति विञ्ञाणं, इति विञ्ञाणस्स समुदयो, इति विञ्ञाणस्स अत्थङ्गमो’ति – एवं भाविता खो, भिक्खवे, अनिच्चसञ्ञा एवं बहुलीकता सब्बं कामरागं परियादियति, सब्बं रूपरागं परियादियति, सब्बं भवरागं परियादियति, सब्बं अविज्जं परियादियति, सब्बं अस्मिमानं समूहनती’’ति। दसमम्।
पुप्फवग्गो दसमो।
तस्सुद्दानं –
नदी पुप्फञ्च फेणञ्च, गोमयञ्च नखासिखम्।
सुद्धिकं द्वे च गद्दुला, वासीजटं अनिच्चताति॥
मज्झिमपण्णासको समत्तो।
तस्स मज्झिमपण्णासकस्स वग्गुद्दानं –
उपयो अरहन्तो च, खज्जनी थेरसव्हयम्।
पुप्फवग्गेन पण्णास, दुतियो तेन वुच्चतीति॥