०३ ३ भारवग्गो

१. भारसुत्तम्

२२. सावत्थियं … तत्र खो … ‘‘भारञ्च वो, भिक्खवे, देसेस्सामि भारहारञ्च भारादानञ्च भारनिक्खेपनञ्च। तं सुणाथ। कतमो च, भिक्खवे, भारो? पञ्चुपादानक्खन्धा तिस्स वचनीयम्। कतमे पञ्च? रूपुपादानक्खन्धो, वेदनुपादानक्खन्धो, सञ्ञुपादानक्खन्धो, सङ्खारुपादानक्खन्धो, विञ्ञाणुपादानक्खन्धो; अयं वुच्चति, भिक्खवे, भारो’’।
‘‘कतमो च, भिक्खवे, भारहारो ? पुग्गलो तिस्स वचनीयम्। य्वायं आयस्मा एवंनामो एवंगोत्तो; अयं वुच्चति, भिक्खवे, भारहारो।
‘‘कतमञ्च , भिक्खवे, भारादानं? यायं तण्हा पोनोभविका [पोनोब्भविका (स्या॰ कं॰ क॰)] नन्दीरागसहगता [नन्दिरागसहगता (सब्बत्थ)] तत्रतत्राभिनन्दिनी, सेय्यथिदं – कामतण्हा, भवतण्हा, विभवतण्हा। इदं वुच्चति, भिक्खवे, भारादानम्।
‘‘कतमञ्च, भिक्खवे, भारनिक्खेपनं? यो तस्सायेव तण्हाय असेसविरागनिरोधो चागो पटिनिस्सग्गो मुत्ति अनालयो। इदं वुच्चति, भिक्खवे, भारनिक्खेपन’’न्ति।
इदमवोच भगवा। इदं वत्वान [वत्वा (सी॰) एवमीदिसेसु ठानेसु] सुगतो अथापरं एतदवोच सत्था –
‘‘भारा हवे पञ्चक्खन्धा, भारहारो च पुग्गलो।
भारादानं दुखं लोके, भारनिक्खेपनं सुखं॥
‘‘निक्खिपित्वा गरुं भारं, अञ्ञं भारं अनादिय।
समूलं तण्हमब्बुय्ह [तण्हमब्भुय्ह (पी॰ क॰)], निच्छातो परिनिब्बुतो’’ति॥ पठमम्।

२. परिञ्ञसुत्तम्

२३. सावत्थिनिदानम्। ‘‘परिञ्ञेय्ये च, भिक्खवे, धम्मे देसेस्सामि परिञ्ञञ्च। तं सुणाथ। कतमे च, भिक्खवे, परिञ्ञेय्या धम्मा? रूपं, भिक्खवे, परिञ्ञेय्यो धम्मो, वेदना परिञ्ञेय्यो धम्मो, सञ्ञा परिञ्ञेय्यो धम्मो, सङ्खारा परिञ्ञेय्यो धम्मो, विञ्ञाणं परिञ्ञेय्यो धम्मो । इमे वुच्चन्ति, भिक्खवे, परिञ्ञेय्या धम्मा। कतमा च, भिक्खवे, परिञ्ञा? यो, भिक्खवे, रागक्खयो दोसक्खयो मोहक्खयो। अयं वुच्चति, भिक्खवे, परिञ्ञा’’ति। दुतियम्।

३. अभिजानसुत्तम्

२४. सावत्थिनिदानम्। ‘‘रूपं , भिक्खवे, अनभिजानं अपरिजानं अविराजयं अप्पजहं अभब्बो दुक्खक्खयाय; वेदनं अनभिजानं अपरिजानं अविराजयं अप्पजहं अभब्बो दुक्खक्खयाय; सञ्ञं अनभिजानं… सङ्खारे अनभिजानं अपरिजानं अविराजयं अप्पजहं अभब्बो दुक्खक्खयाय; विञ्ञाणं अनभिजानं अपरिजानं अविराजयं अप्पजहं अभब्बो दुक्खक्खयाय। रूपञ्च खो, भिक्खवे, अभिजानं परिजानं विराजयं पजहं भब्बो दुक्खक्खयाय; वेदनं अभिजानं… सञ्ञं… सङ्खारे… विञ्ञाणं अभिजानं परिजानं विराजयं पजहं भब्बो दुक्खक्खयाया’’ति। ततियम्।

४. छन्दरागसुत्तम्

२५. सावत्थिनिदानम्। ‘‘यो, भिक्खवे, रूपस्मिं छन्दरागो तं पजहथ। एवं तं रूपं पहीनं भविस्सति उच्छिन्नमूलं तालावत्थुकतं अनभावंकतं आयतिं अनुप्पादधम्मम्। यो वेदनाय छन्दरागो तं पजहथ। एवं सा वेदना पहीना भविस्सति उच्छिन्नमूला तालावत्थुकता अनभावंकता आयतिं अनुप्पादधम्मा। यो सञ्ञाय छन्दरागो तं पजहथ। एवं सा सञ्ञा पहीना भविस्सति उच्छिन्नमूला तालावत्थुकता अनभावंकता आयतिं अनुप्पादधम्मा। यो सङ्खारेसु छन्दरागो तं पजहथ। एवं ते सङ्खारा पहीना भविस्सन्ति उच्छिन्नमूला तालावत्थुकता अनभावंकता आयतिं अनुप्पादधम्मा। यो विञ्ञाणस्मिं छन्दरागो तं पजहथ। एवं तं विञ्ञाणं पहीनं भविस्सति उच्छिन्नमूलं तालावत्थुकतं अनभावंकतं आयतिं अनुप्पादधम्म’’न्ति। चतुत्थम्।

५. अस्सादसुत्तम्

२६. सावत्थिनिदानम्। ‘‘पुब्बेव [पुब्बे (पी॰ क॰)] मे, भिक्खवे, सम्बोधा अनभिसम्बुद्धस्स बोधिसत्तस्सेव [बोधिसत्तस्स (पी॰ क॰)] सतो एतदहोसि – ‘को नु खो रूपस्स अस्सादो, को आदीनवो, किं निस्सरणं? को वेदनाय अस्सादो, को आदीनवो, किं निस्सरणं? को सञ्ञाय अस्सादो, को आदीनवो, किं निस्सरणं? को सङ्खारानं अस्सादो, को आदीनवो, किं निस्सरणं? को विञ्ञाणस्स अस्सादो, को आदीनवो, किं निस्सरण’न्ति? तस्स मय्हं, भिक्खवे, एतदहोसि – ‘यं खो रूपं पटिच्च उप्पज्जति सुखं सोमनस्सं, अयं रूपस्स अस्सादो। यं रूपं अनिच्चं दुक्खं विपरिणामधम्मं, अयं रूपस्स आदीनवो। यो रूपस्मिं छन्दरागविनयो छन्दरागप्पहानं, इदं रूपस्स निस्सरणम्। यं वेदनं पटिच्च उप्पज्जति सुखं सोमनस्सं , अयं वेदनाय अस्सादो [या (क॰)]। यं वेदना अनिच्चा दुक्खा विपरिणामधम्मा, अयं वेदनाय आदीनवो। यो वेदनाय छन्दरागविनयो छन्दरागप्पहानं, इदं वेदनाय निस्सरणम्। यं सञ्ञं पटिच्च उप्पज्जति…पे॰… यं सङ्खारे पटिच्च उप्पज्जति सुखं सोमनस्सं, अयं सङ्खारानं अस्सादो। यं [ये (सी॰ क॰)] सङ्खारा अनिच्चा दुक्खा विपरिणामधम्मा, अयं सङ्खारानं आदीनवो। यो सङ्खारेसु छन्दरागविनयो छन्दरागप्पहानं, इदं सङ्खारानं निस्सरणम्। यं विञ्ञाणं पटिच्च उप्पज्जति सुखं सोमनस्सं, अयं विञ्ञाणस्स अस्सादो। यं विञ्ञाणं अनिच्चं दुक्खं विपरिणामधम्मं, अयं विञ्ञाणस्स आदीनवो। यो विञ्ञाणस्मिं छन्दरागविनयो छन्दरागप्पहानं, इदं विञ्ञाणस्स निस्सरणं’’’।
‘‘यावकीवञ्चाहं, भिक्खवे, इमेसं पञ्चन्नं उपादानक्खन्धानं एवं अस्सादञ्च अस्सादतो आदीनवञ्च आदीनवतो निस्सरणञ्च निस्सरणतो यथाभूतं नाब्भञ्ञासिं, नेव तावाहं, भिक्खवे, सदेवके लोके समारके सब्रह्मके सस्समणब्राह्मणिया पजाय सदेवमनुस्साय अनुत्तरं सम्मासम्बोधिं अभिसम्बुद्धोति पच्चञ्ञासिं [अभिसम्बुद्धो (सी॰)]। यतो च ख्वाहं, भिक्खवे, इमेसं पञ्चन्नं उपादानक्खन्धानं एवं अस्सादञ्च अस्सादतो आदीनवञ्च आदीनवतो निस्सरणञ्च निस्सरणतो यथाभूतं अब्भञ्ञासिं; अथाहं, भिक्खवे, सदेवके लोके समारके सब्रह्मके सस्समणब्राह्मणिया पजाय सदेवमनुस्साय अनुत्तरं सम्मासम्बोधिं अभिसम्बुद्धोति पच्चञ्ञासिम्। ञाणञ्च पन मे दस्सनं उदपादि – ‘अकुप्पा मे विमुत्ति [चेतोविमुत्ति (सी॰ पी॰ क॰)]; अयमन्तिमा जाति; नत्थि दानि पुनब्भवो’’’ति। पञ्चमम्।

६. दुतियअस्सादसुत्तम्

२७. सावत्थिनिदानम्। ‘‘रूपस्साहं, भिक्खवे, अस्सादपरियेसनं अचरिम्। यो रूपस्स अस्सादो तदज्झगमम्। यावता रूपस्स अस्सादो पञ्ञाय मे सो सुदिट्ठो। रूपस्साहं, भिक्खवे, आदीनवपरियेसनं अचरिम्। यो रूपस्स आदीनवो तदज्झगमम्। यावता रूपस्स आदीनवो पञ्ञाय मे सो सुदिट्ठो। रूपस्साहं, भिक्खवे, निस्सरणपरियेसनं अचरिम्। यं रूपस्स निस्सरणं तदज्झगमम्। यावता रूपस्स निस्सरणं पञ्ञाय मे तं सुदिट्ठम्। वेदनायाहं, भिक्खवे… सञ्ञायाहं, भिक्खवे… सङ्खारानाहं , भिक्खवे… विञ्ञाणस्साहं, भिक्खवे, अस्सादपरियेसनं अचरिम्। यो विञ्ञाणस्स अस्सादो तदज्झगमम्। यावता विञ्ञाणस्स अस्सादो पञ्ञाय मे सो सुदिट्ठो। विञ्ञाणस्साहं, भिक्खवे, आदीनवपरियेसनं अचरिम्। यो विञ्ञाणस्स आदीनवो तदज्झगमम्। यावता विञ्ञाणस्स आदीनवो पञ्ञाय मे सो सुदिट्ठो। विञ्ञाणस्साहं, भिक्खवे, निस्सरणपरियेसनं अचरिम्। यं विञ्ञाणस्स निस्सरणं तदज्झगमम्। यावता विञ्ञाणस्स निस्सरणं पञ्ञाय मे तं सुदिट्ठम्। यावकीवञ्चाहं, भिक्खवे, इमेसं पञ्चन्नं उपादानक्खन्धानं अस्सादञ्च अस्सादतो आदीनवञ्च आदीनवतो निस्सरणञ्च निस्सरणतो यथाभूतं नाब्भञ्ञासिं…पे॰… अब्भञ्ञासिम्। ञाणञ्च पन मे दस्सनं उदपादि – ‘अकुप्पा मे विमुत्ति [चेतोविमुत्ति (सी॰ पी॰ क॰)]; अयमन्तिमा जाति; नत्थि दानि पुनब्भवो’’’ति। छट्ठम्।

७. ततियअस्सादसुत्तम्

२८. सावत्थिनिदानम्। ‘‘नो चेदं, भिक्खवे, रूपस्स अस्सादो अभविस्स नयिदं सत्ता रूपस्मिं सारज्जेय्युम्। यस्मा च खो, भिक्खवे, अत्थि रूपस्स अस्सादो, तस्मा सत्ता रूपस्मिं सारज्जन्ति। नो चेदं, भिक्खवे, रूपस्स आदीनवो अभविस्स नयिदं सत्ता रूपस्मिं निब्बिन्देय्युम्। यस्मा च खो, भिक्खवे, अत्थि रूपस्स आदीनवो, तस्मा सत्ता रूपस्मिं निब्बिन्दन्ति। नो चेदं, भिक्खवे, रूपस्स निस्सरणं अभविस्स नयिदं सत्ता रूपस्मा निस्सरेय्युम्। यस्मा च खो, भिक्खवे, अत्थि रूपस्स निस्सरणं, तस्मा सत्ता रूपस्मा निस्सरन्ति। नो चेदं, भिक्खवे, वेदनाय…पे॰… नो चेदं, भिक्खवे, सञ्ञाय… नो चेदं, भिक्खवे, सङ्खारानं निस्सरणं अभविस्स , नयिदं सत्ता सङ्खारेहि निस्सरेय्युम्। यस्मा च खो, भिक्खवे, अत्थि सङ्खारानं निस्सरणं, तस्मा सत्ता सङ्खारेहि निस्सरन्ति। नो चेदं, भिक्खवे, विञ्ञाणस्स अस्सादो अभविस्स, नयिदं सत्ता विञ्ञाणस्मिं सारज्जेय्युम्। यस्मा च खो, भिक्खवे, अत्थि विञ्ञाणस्स अस्सादो, तस्मा सत्ता विञ्ञाणस्मिं सारज्जन्ति। नो चेदं, भिक्खवे, विञ्ञाणस्स आदीनवो अभविस्स, नयिदं सत्ता विञ्ञाणस्मिं निब्बिन्देय्युम्। यस्मा च खो, भिक्खवे, अत्थि विञ्ञाणस्स आदीनवो, तस्मा सत्ता विञ्ञाणस्मिं निब्बिन्दन्ति। नो चेदं, भिक्खवे, विञ्ञाणस्स निस्सरणं अभविस्स, नयिदं सत्ता विञ्ञाणस्मा निस्सरेय्युम्। यस्मा च खो, भिक्खवे, अत्थि विञ्ञाणस्स निस्सरणं, तस्मा सत्ता विञ्ञाणस्मा निस्सरन्ति।
‘‘यावकीवञ्च, भिक्खवे, सत्ता इमेसं पञ्चन्नं उपादानक्खन्धानं अस्सादञ्च अस्सादतो आदीनवञ्च आदीनवतो निस्सरणञ्च निस्सरणतो यथाभूतं नाब्भञ्ञंसु [नाब्भञ्ञिंसु (सी॰)]; नेव ताव, भिक्खवे, सत्ता सदेवका लोका समारका सब्रह्मका सस्समणब्राह्मणिया पजाय सदेवमनुस्साय निस्सटा विसंयुत्ता विप्पमुत्ता विमरियादीकतेन चेतसा विहरिंसु। यतो च खो, भिक्खवे, सत्ता इमेसं पञ्चन्नं उपादानक्खन्धानं अस्सादञ्च अस्सादतो आदीनवञ्च आदीनवतो निस्सरणञ्च निस्सरणतो यथाभूतं अब्भञ्ञंसु; अथ, भिक्खवे, सत्ता सदेवका लोका समारका सब्रह्मका सस्समणब्राह्मणिया पजाय सदेवमनुस्साय निस्सटा विसंयुत्ता विप्पमुत्ता विमरियादीकतेन चेतसा विहरन्ति’’। सत्तमम्।

८. अभिनन्दनसुत्तम्

२९. सावत्थिनिदानम्। ‘‘यो, भिक्खवे, रूपं अभिनन्दति, दुक्खं सो अभिनन्दति। यो दुक्खं अभिनन्दति, अपरिमुत्तो सो दुक्खस्माति वदामि। यो वेदनं अभिनन्दति… यो सञ्ञं अभिनन्दति… यो सङ्खारे अभिनन्दति… यो विञ्ञाणं अभिनन्दति, दुक्खं सो अभिनन्दति। यो दुक्खं अभिनन्दति, अपरिमुत्तो सो दुक्खस्माति वदामि। यो च खो, भिक्खवे, रूपं नाभिनन्दति, दुक्खं सो नाभिनन्दति। यो दुक्खं नाभिनन्दति, परिमुत्तो सो दुक्खस्माति वदामि। यो वेदनं नाभिनन्दति… यो सञ्ञं नाभिनन्दति… यो सङ्खारे नाभिनन्दति… यो विञ्ञाणं नाभिनन्दति, दुक्खं सो नाभिनन्दति। यो दुक्खं नाभिनन्दति, परिमुत्तो सो दुक्खस्माति वदामी’’ति। अट्ठमम्।

९. उप्पादसुत्तम्

३०. सावत्थिनिदानम्। ‘‘यो, भिक्खवे, रूपस्स उप्पादो ठिति अभिनिब्बत्ति पातुभावो , दुक्खस्सेसो उप्पादो रोगानं ठिति जरामरणस्स पातुभावो। यो वेदनाय…पे॰… यो सञ्ञाय…पे॰… यो सङ्खारानं…पे॰… यो विञ्ञाणस्स उप्पादो ठिति अभिनिब्बत्ति पातुभावो, दुक्खस्सेसो उप्पादो रोगानं ठिति जरामरणस्स पातुभावो। यो च खो, भिक्खवे, रूपस्स निरोधो वूपसमो अत्थङ्गमो, दुक्खस्सेसो निरोधो रोगानं वूपसमो जरामरणस्स अत्थङ्गमो। यो वेदनाय …पे॰… यो सञ्ञाय… यो सङ्खारानं… यो विञ्ञाणस्स निरोधो वूपसमो अत्थङ्गमो, दुक्खस्सेसो निरोधो रोगानं वूपसमो जरामरणस्स अत्थङ्गमो’’ति। नवमम्।

१०. अघमूलसुत्तम्

३१. सावत्थिनिदानम्। ‘‘अघञ्च, भिक्खवे, देसेस्सामि अघमूलञ्च। तं सुणाथ। कतमञ्च भिक्खवे अघं? रूपं, भिक्खवे, अघं, वेदना अघं, सञ्ञा अघं, सङ्खारा अघं, विञ्ञाणं अघम्। इदं वुच्चति, भिक्खवे, अघम्। कतमञ्च, भिक्खवे, अघमूलं? यायं तण्हा पोनोभविका नन्दीरागसहगता [नन्दिरागसहगता (सब्बत्थ)] तत्रतत्राभिनन्दिनी; सेय्यथिदं – कामतण्हा, भवतण्हा, विभवतण्हा। इदं वुच्चति, भिक्खवे, अघमूल’’न्ति। दसमम्।

११. पभङ्गुसुत्तम्

३२. सावत्थिनिदानम्। ‘‘पभङ्गुञ्च, भिक्खवे, देसेस्सामि अप्पभङ्गुञ्च। तं सुणाथ। किञ्च, भिक्खवे, पभङ्गु, किं अप्पभङ्गु? रूपं , भिक्खवे, पभङ्गु। यो तस्स निरोधो वूपसमो अत्थङ्गमो, इदं अप्पभङ्गु। वेदना पभङ्गु। यो तस्सा निरोधो वूपसमो अत्थङ्गमो, इदं अप्पभङ्गु। सञ्ञा पभङ्गु… सङ्खारा पभङ्गु। यो तेसं निरोधो वूपसमो अत्थङ्गमो, इदं अप्पभङ्गु। विञ्ञाणं पभङ्गु। यो तस्स निरोधो वूपसमो अत्थङ्गमो, इदं अप्पभङ्गू’’ति। एकादसमम्।
भारवग्गो ततियो।
तस्सुद्दानं –
भारं परिञ्ञं अभिजानं, छन्दरागं चतुत्थकम्।
अस्सादा च तयो वुत्ता, अभिनन्दनमट्ठमम्।
उप्पादं अघमूलञ्च, एकादसमो पभङ्गूति॥