०१ १ पठमवग्गो

१. अट्ठिसुत्तम्

२०२. एवं मे सुतं – एकं समयं भगवा राजगहे विहरति वेळुवने कलन्दकनिवापे। तेन खो पन समयेन आयस्मा च लक्खणो आयस्मा च महामोग्गल्लानो [महामोग्गलानो (क॰)] गिज्झकूटे पब्बते विहरन्ति। अथ खो आयस्मा महामोग्गल्लानो पुब्बण्हसमयं निवासेत्वा पत्तचीवरमादाय येनायस्मा लक्खणो तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा आयस्मन्तं लक्खणं एतदवोच – ‘‘आयामावुसो [एहि आवुसो (स्या॰ कं॰ क॰)] लक्खण, राजगहं पिण्डाय पविसिस्सामा’’ति। ‘‘एवमावुसो’’ति खो आयस्मा लक्खणो आयस्मतो महामोग्गल्लानस्स पच्चस्सोसि। अथ खो आयस्मा महामोग्गल्लानो गिज्झकूटा पब्बता ओरोहन्तो अञ्ञतरस्मिं पदेसे सितं पात्वाकासि। अथ खो आयस्मा लक्खणो आयस्मन्तं महामोग्गल्लानं एतदवोच – ‘‘को नु खो, आवुसो मोग्गल्लान, हेतु को पच्चयो सितस्स पातुकम्माया’’ति? ‘‘अकालो खो, आवुसो लक्खण, एतस्स पञ्हस्स। भगवतो मं सन्तिके एतं पञ्हं पुच्छा’’ति।
अथ खो आयस्मा च लक्खणो आयस्मा च महामोग्गल्लानो राजगहे पिण्डाय चरित्वा पच्छाभत्तं पिण्डपातपटिक्कन्ता येन भगवा तेनुपसङ्कमिंसु; उपसङ्कमित्वा भगवन्तं अभिवादेत्वा एकमन्तं निसीदिंसु। एकमन्तं निसिन्नो खो आयस्मा लक्खणो आयस्मन्तं महामोग्गल्लानं एतदवोच – ‘‘इधायस्मा महामोग्गल्लानो गिज्झकूटा पब्बता ओरोहन्तो अञ्ञतरस्मिं पदेसे सितं पात्वाकासि। को नु खो, आवुसो मोग्गल्लान, हेतु को पच्चयो सितस्स पातुकम्माया’’ति?
‘‘इधाहं, आवुसो, गिज्झकूटा पब्बता ओरोहन्तो अद्दसं अट्ठिकसङ्खलिकं वेहासं गच्छन्तिम्। तमेनं गिज्झापि काकापि कुललापि अनुपतित्वा अनुपतित्वा फासुळन्तरिकाहि वितुदेन्ति वितच्छेन्ति विराजेन्ति [वितुदेन्ति (सी॰), वितच्छेन्ति विभजेन्ति (पी॰ क॰)]। सा सुदं अट्टस्सरं करोति। तस्स मय्हं, आवुसो, एतदहोसि – ‘अच्छरियं वत, भो, अब्भुतं वत, भो! एवरूपोपि नाम सत्तो भविस्सति! एवरूपोपि नाम यक्खो भविस्सति! एवरूपोपि नाम अत्तभावपटिलाभो भविस्सती’’’ति!!
अथ खो भगवा भिक्खू आमन्तेसि – ‘‘चक्खुभूता वत, भिक्खवे, सावका विहरन्ति; ञाणभूता वत, भिक्खवे, सावका विहरन्ति, यत्र हि नाम सावको एवरूपं ञस्सति वा दक्खति वा सक्खिं वा करिस्सति। पुब्बेव मे सो, भिक्खवे, सत्तो दिट्ठो अहोसि, अपि चाहं न ब्याकासिम्। अहञ्चेतं [अहमेवेतं (सी॰)] ब्याकरेय्यं, परे च मे [परे मे (सी॰)] न सद्दहेय्युम्। ये मे न सद्दहेय्युं, तेसं तं अस्स दीघरत्तं अहिताय दुक्खाय। एसो, भिक्खवे, सत्तो इमस्मिंयेव राजगहे गोघातको अहोसि। सो तस्स कम्मस्स विपाकेन बहूनि वस्सानि बहूनि वस्ससतानि बहूनि वस्ससहस्सानि बहूनि वस्ससतसहस्सानि निरये पच्चित्वा तस्सेव कम्मस्स विपाकावसेसेन एवरूपं अत्तभावपटिलाभं पटिसंवेदयती’’ति। (सब्बेसं सुत्तन्तानं एसेव पेय्यालो)। पठमम्।

२. पेसिसुत्तम्

२०३. ‘‘इधाहं, आवुसो, गिज्झकूटा पब्बता ओरोहन्तो अद्दसं मंसपेसिं वेहासं गच्छन्तिम्। तमेनं गिज्झापि काकापि कुललापि अनुपतित्वा अनुपतित्वा वितच्छेन्ति विराजेन्ति [विराजेन्ति (सी॰ स्या॰ कं॰), विभजेन्ति (पी॰ क॰)]। सा सुदं अट्टस्सरं करोति…पे॰… एसो, भिक्खवे, सत्तो इमस्मिंयेव राजगहे गोघातको अहोसि…पे॰…। दुतियम्।

३. पिण्डसुत्तम्

२०४. ‘‘इधाहं, आवुसो, गिज्झकूटा पब्बता ओरोहन्तो अद्दसं मंसपिण्डं वेहासं गच्छन्तम्। तमेनं गिज्झापि काकापि कुललापि अनुपतित्वा अनुपतित्वा वितच्छेन्ति विराजेन्ति । सा सुदं अट्टस्सरं करोति…पे॰… एसो, भिक्खवे, सत्तो इमस्मिंयेव राजगहे साकुणिको अहोसि…पे॰…। ततियम्।

४. निच्छविसुत्तम्

२०५. ‘‘इधाहं , आवुसो, गिज्झकूटा पब्बता ओरोहन्तो अद्दसं निच्छविं पुरिसं वेहासं गच्छन्तम्। तमेनं गिज्झापि काकापि कुललापि अनुपतित्वा अनुपतित्वा वितच्छेन्ति विराजेन्ति। सो सुदं अट्टस्सरं करोति…पे॰… एसो, भिक्खवे, सत्तो इमस्मिंयेव राजगहे ओरब्भिको अहोसि…पे॰…। चतुत्थम्।

५. असिलोमसुत्तम्

२०६. ‘‘इधाहं , आवुसो, गिज्झकूटा पब्बता ओरोहन्तो अद्दसं असिलोमं पुरिसं वेहासं गच्छन्तम्। तस्स ते असी उप्पतित्वा उप्पतित्वा तस्सेव काये निपतन्ति। सो सुदं अट्टस्सरं करोति…पे॰… एसो, भिक्खवे, सत्तो इमस्मिंयेव राजगहे सूकरिको अहोसि…पे॰…। पञ्चमम्।

६. सत्तिसुत्तम्

२०७. ‘‘इधाहं, आवुसो, गिज्झकूटा पब्बता ओरोहन्तो अद्दसं सत्तिलोमं पुरिसं वेहासं गच्छन्तम्। तस्स ता सत्तियो उप्पतित्वा उप्पतित्वा तस्सेव काये निपतन्ति। सो सुदं अट्टस्सरं करोति…पे॰… एसो, भिक्खवे, सत्तो इमस्मिंयेव राजगहे मागविको अहोसि…पे॰…। छट्ठम्।

७. उसुलोमसुत्तम्

२०८. ‘‘इधाहं, आवुसो, गिज्झकूटा पब्बता ओरोहन्तो अद्दसं उसुलोमं पुरिसं वेहासं गच्छन्तम्। तस्स ते उसू उप्पतित्वा उप्पतित्वा तस्सेव काये निपतन्ति। सो सुदं अट्टस्सरं करोति…पे॰… एसो, भिक्खवे, सत्तो इमस्मिंयेव राजगहे कारणिको अहोसि…पे॰…। सत्तमम्।

८. सूचिलोमसुत्तम्

२०९. ‘‘इधाहं, आवुसो, गिज्झकूटा पब्बता ओरोहन्तो अद्दसं सूचिलोमं पुरिसं वेहासं गच्छन्तम्। तस्स ता सूचियो उप्पतित्वा उप्पतित्वा तस्सेव काये निपतन्ति। सो सुदं अट्टस्सरं करोति…पे॰… एसो , भिक्खवे, सत्तो इमस्मिंयेव राजगहे सूतो [सारथिको (क॰ विनयेपि)] अहोसि…पे॰…। अट्ठमम्।

९. दुतियसूचिलोमसुत्तम्

२१०. ‘‘इधाहं, आवुसो, गिज्झकूटा पब्बता ओरोहन्तो अद्दसं सूचिलोमं पुरिसं वेहासं गच्छन्तम्। तस्स ता सूचियो सीसे पविसित्वा मुखतो निक्खमन्ति; मुखे पविसित्वा उरतो निक्खमन्ति; उरे पविसित्वा उदरतो निक्खमन्ति; उदरे पविसित्वा ऊरूहि निक्खमन्ति; ऊरूसु पविसित्वा जङ्घाहि निक्खमन्ति; जङ्घासु पविसित्वा पादेहि निक्खमन्ति; सो सुदं अट्टस्सरं करोति…पे॰… एसो, भिक्खवे, सत्तो इमस्मिंयेव राजगहे सूचको अहोसि…पे॰…। नवमम्।

१०. कुम्भण्डसुत्तम्

२११. ‘‘इधाहं, आवुसो, गिज्झकूटा पब्बता ओरोहन्तो अद्दसं कुम्भण्डं पुरिसं वेहासं गच्छन्तम्। सो गच्छन्तोपि तेव अण्डे खन्धे आरोपेत्वा गच्छति। निसीदन्तोपि तेस्वेव अण्डेसु निसीदति। तमेनं गिज्झापि काकापि कुललापि अनुपतित्वा अनुपतित्वा वितच्छेन्ति विराजेन्ति। सो सुदं अट्टस्सरं करोति…पे॰… एसो, भिक्खवे, सत्तो इमस्मिंयेव राजगहे गामकूटको अहोसि…पे॰…। दसमम्।
पठमो वग्गो।
तस्सुद्दानं –
अट्ठि पेसि उभो गावघातका,
पिण्डो साकुणियो निच्छवोरब्भि।
असि सूकरिको सत्तिमागवि,
उसु कारणिको सूचि सारथि।
यो च सिब्बियति सूचको हि सो,
अण्डभारि अहु गामकूटकोति॥