१. चतुधातुसुत्तम्
११४. एकं समयं भगवा सावत्थियं विहरति जेतवने अनाथपिण्डिकस्स आरामे…पे॰… ‘‘चतस्सो इमा, भिक्खवे, धातुयो। कतमा चतस्सो? पथवीधातु, आपोधातु, तेजोधातु, वायोधातु – इमा खो, भिक्खवे, चतस्सो धातुयो’’ति। पठमम्।
२. पुब्बेसम्बोधसुत्तम्
११५. सावत्थियं विहरति…पे॰… ‘‘पुब्बेव मे, भिक्खवे, सम्बोधा अनभिसम्बुद्धस्स बोधिसत्तस्सेव सतो एतदहोसि – ‘को नु खो पथवीधातुया अस्सादो, को आदीनवो, किं निस्सरणं; को आपोधातुया अस्सादो, को आदीनवो, किं निस्सरणं; को तेजोधातुया अस्सादो, को आदीनवो, किं निस्सरणं; को वायोधातुया अस्सादो, को आदीनवो, किं निस्सरण’’’न्ति?
‘‘तस्स मय्हं, भिक्खवे, एतदहोसि – ‘यं खो पथवीधातुं पटिच्च उप्पज्जति सुखं सोमनस्सं, अयं पथवीधातुया अस्सादो; यं [या (सी॰)] पथवीधातु अनिच्चा दुक्खा विपरिणामधम्मा, अयं पथवीधातुया आदीनवो; यो पथवीधातुया छन्दरागविनयो छन्दरागप्पहानं, इदं पथवीधातुया निस्सरणम्। यं आपोधातुं पटिच्च…पे॰… यं तेजोधातुं पटिच्च…पे॰… यं वायोधातुं पटिच्च उप्पज्जति सुखं सोमनस्सं, अयं वायोधातुया अस्सादो; यं वायोधातु अनिच्चा दुक्खा विपरिणामधम्मा, अयं वायोधातुया आदीनवो; यो वायोधातुया छन्दरागविनयो छन्दरागप्पहानं, इदं वायोधातुया निस्सरणं’’’।
‘‘यावकीवञ्चाहं , भिक्खवे, इमासं चतुन्नं धातूनं एवं अस्सादञ्च अस्सादतो आदीनवञ्च आदीनवतो निस्सरणञ्च निस्सरणतो यथाभूतं न अब्भञ्ञासिं, नेव तावाहं, भिक्खवे, सदेवके लोके समारके सब्रह्मके सस्समणब्राह्मणिया पजाय सदेवमनुस्साय अनुत्तरं सम्मासम्बोधिं अभिसम्बुद्धोति [अभिसम्बुद्धो (सी॰ स्या॰ कं॰)] पच्चञ्ञासिम्।
‘‘यतो च ख्वाहं, भिक्खवे, इमासं चतुन्नं धातूनं एवं अस्सादञ्च अस्सादतो आदीनवञ्च आदीनवतो निस्सरणञ्च निस्सरणतो यथाभूतं अब्भञ्ञासिं, अथाहं, भिक्खवे, सदेवके लोके समारके सब्रह्मके सस्समणब्राह्मणिया पजाय सदेवमनुस्साय अनुत्तरं सम्मासम्बोधिं अभिसम्बुद्धोति पच्चञ्ञासिम्। ञाणञ्च पन मे दस्सनं उदपादि – ‘अकुप्पा मे विमुत्ति [चेतोविमुत्ति (सी॰ पी॰ क॰)], अयमन्तिमा जाति, नत्थि दानि पुनब्भवो’’’ति। दुतियम्।
३. अचरिंसुत्तम्
११६. सावत्थियं विहरति…पे॰… ‘‘पथवीधातुयाहं, भिक्खवे, अस्सादपरियेसनं अचरिं, यो पथवीधातुया अस्सादो तदज्झगमं, यावता पथवीधातुया अस्सादो पञ्ञाय मे सो सुदिट्ठो। पथवीधातुयाहं, भिक्खवे, आदीनवपरियेसनं अचरिं, यो पथवीधातुया आदीनवो तदज्झगमं , यावता पथवीधातुया आदीनवो पञ्ञाय मे सो सुदिट्ठो। पथवीधातुयाहं, भिक्खवे, निस्सरणपरियेसनं अचरिं, यं पथवीधातुया निस्सरणं तदज्झगमं, यावता पथवीधातुया निस्सरणं पञ्ञाय मे तं सुदिट्ठं’’।
‘‘आपोधातुयाहं, भिक्खवे…पे॰… तेजोधातुयाहं, भिक्खवे… वायोधातुयाहं, भिक्खवे, अस्सादपरियेसनं अचरिं, यो वायोधातुया अस्सादो तदज्झगमं, यावता वायोधातुया अस्सादो पञ्ञाय मे सो सुदिट्ठो। वायोधातुयाहं, भिक्खवे, आदीनवपरियेसनं अचरिं, यो वायोधातुया आदीनवो तदज्झगमं, यावता वायोधातुया आदीनवो पञ्ञाय मे सो सुदिट्ठो। वायोधातुयाहं, भिक्खवे, निस्सरणपरियेसनं अचरिं, यं वायोधातुया निस्सरणं तदज्झगमं, यावता वायोधातुया निस्सरणं पञ्ञाय मे तं सुदिट्ठम्।
‘‘यावकीवञ्चाहं, भिक्खवे, इमासं चतुन्नं धातूनं अस्सादञ्च अस्सादतो आदीनवञ्च आदीनवतो निस्सरणञ्च निस्सरणतो यथाभूतं न अब्भञ्ञासिं, नेव तावाहं, भिक्खवे, सदेवके लोके समारके सब्रह्मके सस्समणब्राह्मणिया पजाय सदेवमनुस्साय अनुत्तरं सम्मासम्बोधिं अभिसम्बुद्धोति पच्चञ्ञासिम्।
‘‘यतो च ख्वाहं, भिक्खवे, इमासं चतुन्नं धातूनं अस्सादञ्च अस्सादतो आदीनवञ्च आदीनवतो निस्सरणञ्च निस्सरणतो यथाभूतं अब्भञ्ञासिं, अथाहं, भिक्खवे, सदेवके लोके समारके सब्रह्मके सस्समणब्राह्मणिया पजाय सदेवमनुस्साय अनुत्तरं सम्मासम्बोधिं अभिसम्बुद्धोति पच्चञ्ञासिम्। ञाणञ्च पन मे दस्सनं उदपादि – ‘अकुप्पा मे विमुत्ति, अयमन्तिमा जाति, नत्थि दानि पुनब्भवो’’’ति। ततियम्।
४. नोचेदंसुत्तम्
११७. सावत्थियं विहरति…पे॰… ‘‘नो चेदं, भिक्खवे, पथवीधातुया अस्सादो अभविस्स, नयिदं सत्ता पथवीधातुया सारज्जेय्युम्। यस्मा च खो, भिक्खवे, अत्थि पथवीधातुया अस्सादो, तस्मा सत्ता पथवीधातुया सारज्जन्ति। नो चेदं, भिक्खवे, पथवीधातुया आदीनवो अभविस्स, नयिदं सत्ता पथवीधातुया निब्बिन्देय्युम्। यस्मा च खो, भिक्खवे, अत्थि पथवीधातुया आदीनवो, तस्मा सत्ता पथवीधातुया निब्बिन्दन्ति। नो चेदं, भिक्खवे, पथवीधातुया निस्सरणं अभविस्स, नयिदं सत्ता पथवीधातुया निस्सरेय्युम्। यस्मा च खो, भिक्खवे, अत्थि पथवीधातुया निस्सरणं, तस्मा सत्ता पथवीधातुया निस्सरन्ति’’।
‘‘नो चेदं, भिक्खवे, आपोधातुया अस्सादो अभविस्स…पे॰… नो चेदं, भिक्खवे, तेजोधातुया…पे॰… नो चेदं, भिक्खवे, वायोधातुया अस्सादो अभविस्स, नयिदं सत्ता वायोधातुया सारज्जेय्युम्। यस्मा च खो, भिक्खवे, अत्थि वायोधातुया अस्सादो, तस्मा सत्ता वायोधातुया सारज्जन्ति। नो चेदं, भिक्खवे, वायोधातुया आदीनवो अभविस्स, नयिदं सत्ता वायोधातुया निब्बिन्देय्युम्। यस्मा च खो, भिक्खवे, अत्थि वायोधातुया आदीनवो, तस्मा सत्ता वायोधातुया निब्बिन्दन्ति। नो चेदं, भिक्खवे, वायोधातुया निस्सरणं अभविस्स, नयिदं सत्ता वायोधातुया निस्सरेय्युम्। यस्मा च खो, भिक्खवे, अत्थि वायोधातुया निस्सरणं, तस्मा सत्ता वायोधातुया निस्सरन्ति।
‘‘यावकीवञ्चिमे, भिक्खवे, सत्ता इमासं चतुन्नं धातूनं अस्सादञ्च अस्सादतो आदीनवञ्च आदीनवतो निस्सरणञ्च निस्सरणतो यथाभूतं न अब्भञ्ञंसु, नेव ताविमे भिक्खवे, सत्ता सदेवका लोका समारका सब्रह्मका सस्समणब्राह्मणिया पजाय सदेवमनुस्साय निस्सटा विसंयुत्ता विप्पमुत्ता विमरियादिकतेन चेतसा विहरिंसु।
‘‘यतो च खो, भिक्खवे, सत्ता इमासं चतुन्नं धातूनं अस्सादञ्च अस्सादतो आदीनवञ्च आदीनवतो निस्सरणञ्च निस्सरणतो यथाभूतं अब्भञ्ञंसु, अथ, भिक्खवे, सत्ता सदेवका लोका समारका सब्रह्मका सस्समणब्राह्मणिया पजाय सदेवमनुस्साय निस्सटा विसंयुत्ता विप्पमुत्ता विमरियादिकतेन चेतसा विहरन्ती’’ति। चतुत्थम्।
५. एकन्तदुक्खसुत्तम्
११८. सावत्थियं विहरति…पे॰… ‘‘पथवीधातु चे [च (सी॰ स्या॰ कं॰)] हिदं, भिक्खवे, एकन्तदुक्खा अभविस्स दुक्खानुपतिता दुक्खावक्कन्ता अनवक्कन्ता सुखेन, नयिदं सत्ता पथवीधातुया सारज्जेय्युम्। यस्मा च खो, भिक्खवे, पथवीधातु सुखा सुखानुपतिता सुखावक्कन्ता अनवक्कन्ता दुक्खेन, तस्मा सत्ता पथवीधातुया सारज्जन्ति’’।
‘‘आपोधातु चे हिदं, भिक्खवे…पे॰… तेजोधातु चे हिदं, भिक्खवे… वायोधातु चे हिदं, भिक्खवे, एकन्तदुक्खा अभविस्स दुक्खानुपतिता दुक्खावक्कन्ता अनवक्कन्ता सुखेन, नयिदं सत्ता वायोधातुया सारज्जेय्युम्। यस्मा च खो, भिक्खवे, वायोधातु सुखा सुखानुपतिता सुखावक्कन्ता अनवक्कन्ता दुक्खेन, तस्मा सत्ता वायोधातुया सारज्जन्ति।
‘‘पथवीधातु चे हिदं, भिक्खवे, एकन्तसुखा अभविस्स सुखानुपतिता सुखावक्कन्ता अनवक्कन्ता दुक्खेन, नयिदं सत्ता पथवीधातुया निब्बिन्देय्युम्। यस्मा च खो, भिक्खवे, पथवीधातु दुक्खा दुक्खानुपतिता दुक्खावक्कन्ता अनवक्कन्ता सुखेन, तस्मा सत्ता पथवीधातुया निब्बिन्दन्ति।
‘‘आपोधातु चे हिदं, भिक्खवे…पे॰… तेजोधातु चे हिदं, भिक्खवे… वायोधातु चे हिदं, भिक्खवे, एकन्तसुखा अभविस्स सुखानुपतिता सुखावक्कन्ता अनवक्कन्ता दुक्खेन, नयिदं सत्ता वायोधातुया निब्बिन्देय्युम्। यस्मा च खो, भिक्खवे, वायोधातु दुक्खा दुक्खानुपतिता दुक्खावक्कन्ता अनवक्कन्ता सुखेन, तस्मा सत्ता वायोधातुया निब्बिन्दन्ती’’ति। पञ्चमम्।
६. अभिनन्दसुत्तम्
११९. सावत्थियं विहरति…पे॰… ‘‘यो, भिक्खवे, पथवीधातुं अभिनन्दति, दुक्खं सो अभिनन्दति। यो दुक्खं अभिनन्दति, अपरिमुत्तो सो दुक्खस्माति वदामि। यो आपोधातुं अभिनन्दति…पे॰… यो तेजोधातुं… यो वायोधातुं अभिनन्दति, दुक्खं सो अभिनन्दति। यो दुक्खं अभिनन्दति, अपरिमुत्तो सो दुक्खस्माति वदामि’’।
‘‘यो च खो, भिक्खवे, पथवीधातुं नाभिनन्दति, दुक्खं सो नाभिनन्दति। यो दुक्खं नाभिनन्दति, परिमुत्तो सो दुक्खस्माति वदामि। यो आपोधातुं…पे॰… यो तेजोधातुं… यो वायोधातुं नाभिनन्दति, दुक्खं सो नाभिनन्दति। यो दुक्खं नाभिनन्दति, परिमुत्तो सो दुक्खस्माति वदामी’’ति। छट्ठम्।
७. उप्पादसुत्तम्
१२०. सावत्थियं विहरति…पे॰… ‘‘यो, भिक्खवे, पथवीधातुया उप्पादो ठिति अभिनिब्बत्ति पातुभावो, दुक्खस्सेसो उप्पादो रोगानं ठिति जरामरणस्स पातुभावो। यो आपोधातुया…पे॰… यो तेजोधातुया… यो वायोधातुया उप्पादो ठिति अभिनिब्बत्ति पातुभावो, दुक्खस्सेसो उप्पादो रोगानं ठिति जरामरणस्स पातुभावो’’।
‘‘यो च खो, भिक्खवे, पथवीधातुया निरोधो वूपसमो अत्थङ्गमो, दुक्खस्सेसो निरोधो रोगानं वूपसमो जरामरणस्स अत्थङ्गमो। यो आपोधातुया…पे॰… यो तेजोधातुया… यो वायोधातुया निरोधो वूपसमो अत्थङ्गमो, दुक्खस्सेसो निरोधो रोगानं वूपसमो जरामरणस्स अत्थङ्गमो’’ति। सत्तमम्।
८. समणब्राह्मणसुत्तम्
१२१. सावत्थियं विहरति…पे॰… ‘‘चतस्सो इमा, भिक्खवे, धातुयो। कतमा चतस्सो? पथवीधातु, आपोधातु, तेजोधातु, वायोधातु। ये हि केचि, भिक्खवे, समणा वा ब्राह्मणा वा इमासं चतुन्नं धातूनं अस्सादञ्च आदीनवञ्च निस्सरणञ्च यथाभूतं नप्पजानन्ति, न मे ते, भिक्खवे, समणा वा ब्राह्मणा वा समणेसु वा समणसम्मता ब्राह्मणेसु वा ब्राह्मणसम्मता; न च पन ते आयस्मन्तो सामञ्ञत्थं वा ब्रह्मञ्ञत्थं वा दिट्ठेव धम्मे सयं अभिञ्ञा सच्छिकत्वा उपसम्पज्ज विहरन्ति’’।
‘‘ये च खो केचि, भिक्खवे, समणा वा ब्राह्मणा वा इमासं चतुन्नं धातूनं अस्सादञ्च आदीनवञ्च निस्सरणञ्च यथाभूतं पजानन्ति , ते च खो मे, भिक्खवे, समणा वा ब्राह्मणा वा समणेसु चेव समणसम्मता ब्राह्मणेसु च ब्राह्मणसम्मता; ते च पनायस्मन्तो सामञ्ञत्थञ्च ब्रह्मञ्ञत्थञ्च दिट्ठेव धम्मे सयं अभिञ्ञा सच्छिकत्वा उपसम्पज्ज विहरन्ती’’ति। अट्ठमम्।
९. दुतियसमणब्राह्मणसुत्तम्
१२२. सावत्थियं विहरति…पे॰… ‘‘चतस्सो इमा, भिक्खवे, धातुयो। कतमा चतस्सो? पथवीधातु, आपोधातु, तेजोधातु, वायोधातु। ये हि केचि, भिक्खवे, समणा वा ब्राह्मणा वा इमासं चतुन्नं धातूनं समुदयञ्च अत्थङ्गमञ्च अस्सादञ्च आदीनवञ्च निस्सरणञ्च यथाभूतं नप्पजानन्ति…पे॰… पजानन्ति…पे॰… सयं अभिञ्ञा सच्छिकत्वा उपसम्पज्ज विहरन्ती’’ति। नवमम्।
१०. ततियसमणब्राह्मणसुत्तम्
१२३. सावत्थियं विहरति…पे॰… ‘‘ये हि केचि, भिक्खवे, समणा वा ब्राह्मणा वा पथवीधातुं नप्पजानन्ति, पथवीधातुसमुदयं नप्पजानन्ति, पथवीधातुनिरोधं नप्पजानन्ति, पथवीधातुनिरोधगामिनिं पटिपदं नप्पजानन्ति…पे॰… आपोधातुं नप्पजानन्ति… तेजोधातुं नप्पजानन्ति… वायोधातुं नप्पजानन्ति, वायोधातुसमुदयं नप्पजानन्ति, वायोधातुनिरोधं नप्पजानन्ति, वायोधातुनिरोधगामिनिं पटिपदं नप्पजानन्ति, न मे ते, भिक्खवे, समणा वा ब्राह्मणा वा समणेसु वा समणसम्मता ब्राह्मणेसु वा ब्राह्मणसम्मता; न च पन ते आयस्मन्तो सामञ्ञत्थं वा ब्रह्मञ्ञत्थं वा दिट्ठेव धम्मे सयं अभिञ्ञा सच्छिकत्वा उपसम्पज्ज विहरन्ति’’।
‘‘ये च खो केचि, भिक्खवे, समणा वा ब्राह्मणा वा पथवीधातुं पजानन्ति, पथवीधातुसमुदयं पजानन्ति, पथवीधातुनिरोधं पजानन्ति, पथवीधातुनिरोधगामिनिं पटिपदं पजानन्ति… ये च खो केचि, भिक्खवे, समणा वा ब्राह्मणा वा…पे॰… आपोधातुं पजानन्ति… तेजोधातुं पजानन्ति… वायोधातुं पजानन्ति, वायोधातुसमुदयं पजानन्ति, वायोधातुनिरोधं पजानन्ति, वायोधातुनिरोधगामिनिं पटिपदं पजानन्ति, ते च खो मे, भिक्खवे, समणा वा ब्राह्मणा वा समणेसु चेव समणसम्मता ब्राह्मणेसु च ब्राह्मणसम्मता; ते च पनायस्मन्तो सामञ्ञत्थञ्च ब्रह्मञ्ञत्थञ्च दिट्ठेव धम्मे सयं अभिञ्ञा सच्छिकत्वा उपसम्पज्ज विहरन्ती’’ति। दसमम्।
चतुत्थो वग्गो।
तस्सुद्दानं –
चतस्सो पुब्बे अचरिं, नोचेदञ्च दुक्खेन च।
अभिनन्दञ्च उप्पादो, तयो समणब्राह्मणाति॥
धातुसंयुत्तं समत्तम्।