०५ ५ गहपतिवग्गो

१. पञ्चवेरभयसुत्तम्

४१. सावत्थियं विहरति। अथ खो अनाथपिण्डिको गहपति येन भगवा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा भगवन्तं अभिवादेत्वा एकमन्तं निसीदि। एकमन्तं निसिन्नं खो अनाथपिण्डिकं गहपतिं भगवा एतदवोच –
‘‘यतो खो, गहपति, अरियसावकस्स पञ्च भयानि वेरानि वूपसन्तानि होन्ति, चतूहि च सोतापत्तियङ्गेहि समन्नागतो होति, अरियो चस्स ञायो पञ्ञाय सुदिट्ठो होति सुप्पटिविद्धो, सो आकङ्खमानो अत्तनाव अत्तानं ब्याकरेय्य – ‘खीणनिरयोम्हि खीणतिरच्छानयोनि खीणपेत्तिविसयो खीणापायदुग्गतिविनिपातो, सोतापन्नोहमस्मि अविनिपातधम्मो नियतो सम्बोधिपरायनो’’’ति।
‘‘कतमानि पञ्च भयानि वेरानि वूपसन्तानि होन्ति? यं, गहपति, पाणातिपाती पाणातिपातपच्चया दिट्ठधम्मिकम्पि भयं वेरं पसवति, सम्परायिकम्पि भयं वेरं पसवति, चेतसिकम्पि दुक्खं दोमनस्सं पटिसंवेदयति, पाणातिपाता पटिविरतस्स एवं तं भयं वेरं वूपसन्तं होति।
‘‘यं, गहपति, अदिन्नादायी अदिन्नादानपच्चया दिट्ठधम्मिकम्पि भयं वेरं पसवति, सम्परायिकम्पि भयं वेरं पसवति, चेतसिकम्पि दुक्खं दोमनस्सं पटिसंवेदयति, अदिन्नादाना पटिविरतस्स एवं तं भयं वेरं वूपसन्तं होति।
‘‘यं , गहपति, कामेसुमिच्छाचारी कामेसुमिच्छाचारपच्चया दिट्ठधम्मिकम्पि भयं वेरं पसवति, सम्परायिकम्पि भयं वेरं पसवति, चेतसिकम्पि दुक्खं दोमनस्सं पटिसंवेदयति, कामेसुमिच्छाचारा पटिविरतस्स एवं तं भयं वेरं वूपसन्तं होति।
‘‘यं, गहपति, मुसावादी मुसावादपच्चया दिट्ठधम्मिकम्पि भयं वेरं पसवति, सम्परायिकम्पि भयं वेरं पसवति, चेतसिकम्पि दुक्खं दोमनस्सं पटिसंवेदयति, मुसावादा पटिविरतस्स एवं तं भयं वेरं वूपसन्तं होति।
‘‘यं, गहपति, सुरामेरयमज्जपमादट्ठायी सुरामेरयमज्जपमादट्ठानपच्चया दिट्ठधम्मिकम्पि भयं वेरं पसवति, सम्परायिकम्पि भयं वेरं पसवति, चेतसिकम्पि दुक्खं दोमनस्सं पटिसंवेदयति, सुरामेरयमज्जपमादट्ठाना पटिविरतस्स एवं तं भयं वेरं वूपसन्तं होति। इमानि पञ्च भयानि वेरानि वूपसन्तानि होन्ति।
‘‘कतमेहि चतूहि सोतापत्तियङ्गेहि समन्नागतो होति? इध, गहपति, अरियसावको बुद्धे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो होति – ‘इतिपि सो भगवा अरहं सम्मासम्बुद्धो विज्जाचरणसम्पन्नो सुगतो लोकविदू अनुत्तरो पुरिसदम्मसारथि सत्था देवमनुस्सानं बुद्धो भगवा’’’ति।
‘‘धम्मे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो होति – ‘स्वाक्खातो भगवता धम्मो सन्दिट्ठिको अकालिको एहिपस्सिको ओपनेय्यिको पच्चत्तं वेदितब्बो विञ्ञूही’’’ति।
‘‘सङ्घे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो होति – ‘सुप्पटिपन्नो भगवतो सावकसङ्घो, उजुप्पटिपन्नो भगवतो सावकसङ्घो, ञायप्पटिपन्नो भगवतो सावकसङ्घो, सामीचिप्पटिपन्नो भगवतो सावकसङ्घो , यदिदं चत्तारि पुरिसयुगानि अट्ठ पुरिसपुग्गला, एस भगवतो सावकसङ्घो आहुनेय्यो पाहुनेय्यो दक्खिणेय्यो अञ्जलिकरणीयो अनुत्तरं पुञ्ञक्खेत्तं लोकस्सा’’’ति।
‘‘अरियकन्तेहि सीलेहि समन्नागतो होति अखण्डेहि अच्छिद्देहि असबलेहि अकम्मासेहि भुजिस्सेहि विञ्ञुप्पसत्थेहि अपरामट्ठेहि समाधिसंवत्तनिकेहि। इमेहि चतूहि सोतापत्तियङ्गेहि समन्नागतो होति।
‘‘कतमो चस्स अरियो ञायो पञ्ञाय सुदिट्ठो होति सुप्पटिविद्धो? इध, गहपति, अरियसावको पटिच्चसमुप्पादञ्ञेव साधुकं योनिसो मनसि करोति – ‘इति इमस्मिं सति इदं होति, इमस्मिं असति इदं न होति; इमस्सुप्पादा इदं उप्पज्जति, इमस्स निरोधा इदं निरुज्झति। यदिदं अविज्जापच्चया सङ्खारा; सङ्खारपच्चया विञ्ञाणं…पे॰… एवमेतस्स केवलस्स दुक्खक्खन्धस्स समुदयो होति। अविज्जाय त्वेव असेसविरागनिरोधा सङ्खारनिरोधो; सङ्खारनिरोधा विञ्ञाणनिरोधो…पे॰… एवमेतस्स केवलस्स दुक्खक्खन्धस्स निरोधो होती’’’ति। अयमस्स अरियो ञायो पञ्ञाय सुदिट्ठो होति सुप्पटिविद्धो।
‘‘यतो खो, गहपति, अरियसावकस्स इमानि पञ्च भयानि वेरानि वूपसन्तानि होन्ति, इमेहि चतूहि सोतापत्तियङ्गेहि समन्नागतो होति, अयञ्चस्स अरियो ञायो पञ्ञाय सुदिट्ठो होति सुप्पटिविद्धो, सो आकङ्खमानो अत्तनाव अत्तानं ब्याकरेय्य – ‘खीणनिरयोम्हि खीणतिरच्छानयोनि खीणपेत्तिविसयो खीणापायदुग्गतिविनिपातो, सोतापन्नोहमस्मि अविनिपातधम्मो नियतो सम्बोधिपरायनो’’’ति।

२. दुतियपञ्चवेरभयसुत्तम्

४२. सावत्थियं विहरति…पे॰… ‘‘यतो खो, भिक्खवे, अरियसावकस्स पञ्च भयानि वेरानि वूपसन्तानि होन्ति, चतूहि च सोतापत्तियङ्गेहि समन्नागतो होति, अरियो चस्स ञायो पञ्ञाय सुदिट्ठो होति सुप्पटिविद्धो, सो आकङ्खमानो अत्तनाव अत्तानं ब्याकरेय्य – ‘खीणनिरयोम्हि खीणतिरच्छानयोनि खीणपेत्तिविसयो खीणापायदुग्गतिविनिपातो, सोतापन्नोहमस्मि अविनिपातधम्मो नियतो सम्बोधिपरायनो’’’ति।
‘‘कतमानि पञ्च भयानि वेरानि वूपसन्तानि होन्ति? यं, भिक्खवे, पाणातिपाती …पे॰… यं, भिक्खवे, अदिन्नादायी…पे॰… यं, भिक्खवे, कामेसुमिच्छाचारी… यं, भिक्खवे, मुसावादी… यं, भिक्खवे, सुरामेरयमज्जपमादट्ठायी…पे॰… इमानि पञ्च भयानि वेरानि वूपसन्तानि होन्ति।
‘‘कतमेहि चतूहि सोतापत्तियङ्गेहि समन्नागतो होति? इध, भिक्खवे, अरियसावको बुद्धे…पे॰… धम्मे… सङ्घे… अरियकन्तेहि सीलेहि समन्नागतो होति। इमेहि चतूहि सोतापत्तियङ्गेहि समन्नागतो होति।
‘‘कतमो चस्स अरियो ञायो पञ्ञाय सुदिट्ठो होति सुप्पटिविद्धो ? इध, भिक्खवे, अरियसावको पटिच्चसमुप्पादञ्ञेव साधुकं योनिसो मनसि करोति…पे॰… अयमस्स अरियो ञायो पञ्ञाय सुदिट्ठो होति सुप्पटिविद्धो।
‘‘यतो खो, भिक्खवे, अरियसावकस्स इमानि पञ्च भयानि वेरानि वूपसन्तानि होन्ति, इमेहि च चतूहि सोतापत्तियङ्गेहि समन्नागतो होति, अयञ्चस्स अरियो ञायो पञ्ञाय सुदिट्ठो होति सुप्पटिविद्धो, सो आकङ्खमानो अत्तनाव अत्तानं ब्याकरेय्य – ‘खीणनिरयोम्हि खीणतिरच्छानयोनि खीणपेत्तिविसयो खीणापायदुग्गतिविनिपातो, सोतापन्नोहमस्मि अविनिपातधम्मो नियतो सम्बोधिपरायनो’’’ति। दुतियम्।

३. दुक्खसुत्तम्

४३. सावत्थियं विहरति…पे॰… ‘‘दुक्खस्स , भिक्खवे, समुदयञ्च अत्थङ्गमञ्च देसेस्सामि। तं सुणाथ, साधुकं मनसि करोथ; भासिस्सामी’’ति। ‘‘एवं, भन्ते’’ति खो ते भिक्खू भगवतो पच्चस्सोसुम्। भगवा एतदवोच –
‘‘कतमो च, भिक्खवे, दुक्खस्स समुदयो? चक्खुञ्च पटिच्च रूपे च उप्पज्जति चक्खुविञ्ञाणम्। तिण्णं सङ्गति फस्सो। फस्सपच्चया वेदना; वेदनापच्चया तण्हा। अयं खो, भिक्खवे, दुक्खस्स समुदयो।
‘‘सोतञ्च पटिच्च सद्दे च उप्पज्जति सोतविञ्ञाणं…पे॰… घानञ्च पटिच्च गन्धे च…पे॰… जिव्हञ्च पटिच्च रसे च…पे॰… कायञ्च पटिच्च फोट्ठब्बे च…पे॰… मनञ्च पटिच्च धम्मे च उप्पज्जति मनोविञ्ञाणम्। तिण्णं सङ्गति फस्सो। फस्सपच्चया वेदना; वेदनापच्चया तण्हा। अयं खो, भिक्खवे, दुक्खस्स समुदयो।
‘‘कतमो च, भिक्खवे, दुक्खस्स अत्थङ्गमो? चक्खुञ्च पटिच्च रूपे च उप्पज्जति चक्खुविञ्ञाणम्। तिण्णं सङ्गति फस्सो। फस्सपच्चया वेदना; वेदनापच्चया तण्हा। तस्सायेव तण्हाय असेसविरागनिरोधा उपादाननिरोधो; उपादाननिरोधा भवनिरोधो; भवनिरोधा जातिनिरोधो; जातिनिरोधा जरामरणं सोकपरिदेवदुक्खदोमनस्सुपायासा निरुज्झन्ति। एवमेतस्स केवलस्स दुक्खक्खन्धस्स निरोधो होति। अयं खो, भिक्खवे, दुक्खस्स अत्थङ्गमो।
‘‘सोतञ्च पटिच्च सद्दे च उप्पज्जति सोतविञ्ञाणं…पे॰… घानञ्च पटिच्च गन्धे च…पे॰… जिव्हञ्च पटिच्च रसे च…पे॰… कायञ्च पटिच्च फोट्ठब्बे च…पे॰… मनञ्च पटिच्च धम्मे च उप्पज्जति मनोविञ्ञाणम्। तिण्णं सङ्गति फस्सो। फस्सपच्चया वेदना; वेदनापच्चया तण्हा। तस्सायेव तण्हाय असेसविरागनिरोधा उपादाननिरोधो; उपादाननिरोधा भवनिरोधो; भवनिरोधा जातिनिरोधो; जातिनिरोधा जरामरणं सोकपरिदेवदुक्खदोमनस्सुपायासा निरुज्झन्ति। एवमेतस्स केवलस्स दुक्खक्खन्धस्स निरोधो होति। अयं खो, भिक्खवे, दुक्खस्स अत्थङ्गमो’’ति। ततियम्।

४. लोकसुत्तम्

४४. सावत्थियं विहरति…पे॰… ‘‘लोकस्स, भिक्खवे, समुदयञ्च अत्थङ्गमञ्च देसेस्सामि। तं सुणाथ, साधुकं मनसि करोथ; भासिस्सामी’’ति। ‘‘एवं, भन्ते’’ति खो ते भिक्खू भगवतो पच्चस्सोसुम्। भगवा एतदवोच –
‘‘कतमो च, भिक्खवे, लोकस्स समुदयो? चक्खुञ्च पटिच्च रूपे च उप्पज्जति चक्खुविञ्ञाणम्। तिण्णं सङ्गति फस्सो। फस्सपच्चया वेदना; वेदनापच्चया तण्हा; तण्हापच्चया उपादानं; उपादानपच्चया भवो; भवपच्चया जाति; जातिपच्चया जरामरणं सोकपरिदेवदुक्खदोमनस्सुपायासा सम्भवन्ति। अयं खो, भिक्खवे, लोकस्स समुदयो।
‘‘सोतञ्च पटिच्च सद्दे च…पे॰… घानञ्च पटिच्च गन्धे च… जिव्हञ्च पटिच्च रसे च… कायञ्च पटिच्च फोट्ठब्बे च… मनञ्च पटिच्च धम्मे च उप्पज्जति मनोविञ्ञाणम्। तिण्णं सङ्गति फस्सो। फस्सपच्चया वेदना…पे॰… जातिपच्चया जरामरणं सोकपरिदेवदुक्खदोमनस्सुपायासा सम्भवन्ति। अयं खो, भिक्खवे, लोकस्स समुदयो।
‘‘कतमो च, भिक्खवे, लोकस्स अत्थङ्गमो? चक्खुञ्च पटिच्च रूपे च उप्पज्जति चक्खुविञ्ञाणम्। तिण्णं सङ्गति फस्सो। फस्सपच्चया वेदना; वेदनापच्चया तण्हा। तस्सायेव तण्हाय असेसविरागनिरोधा उपादाननिरोधो; उपादाननिरोधा भवनिरोधो…पे॰… एवमेतस्स केवलस्स दुक्खक्खन्धस्स निरोधो होति। अयं खो, भिक्खवे, लोकस्स अत्थङ्गमो।
‘‘सोतञ्च पटिच्च सद्दे च…पे॰… घानञ्च पटिच्च गन्धे च… जिव्हञ्च पटिच्च रसे च… कायञ्च पटिच्च फोट्ठब्बे च… मनञ्च पटिच्च धम्मे च उप्पज्जति मनोविञ्ञाणम्। तिण्णं सङ्गति फस्सो। फस्सपच्चया वेदना; वेदनापच्चया तण्हा। तस्सायेव तण्हाय असेसविरागनिरोधा उपादाननिरोधो; उपादाननिरोधा भवनिरोधो…पे॰… एवमेतस्स केवलस्स दुक्खक्खन्धस्स निरोधो होति। अयं खो, भिक्खवे, लोकस्स अत्थङ्गमो’’ति। चतुत्थम्।

५. ञातिकसुत्तम्

४५. एवं मे सुतं – एकं समयं भगवा ञातिके विहरति गिञ्जकावसथे। अथ खो भगवा रहोगतो पटिसल्लानो इमं धम्मपरियायं अभासि –
‘‘चक्खुञ्च पटिच्च रूपे च उप्पज्जति चक्खुविञ्ञाणम्। तिण्णं सङ्गति फस्सो। फस्सपच्चया वेदना, वेदनापच्चया तण्हा; तण्हापच्चया उपादानं…पे॰… एवमेतस्स केवलस्स दुक्खक्खन्धस्स समुदयो होति।
‘‘सोतञ्च पटिच्च सद्दे च…पे॰… घानञ्च पटिच्च गन्धे च… जिव्हञ्च पटिच्च रसे च… कायञ्च पटिच्च फोट्ठब्बे च… मनञ्च पटिच्च धम्मे च उप्पज्जति मनोविञ्ञाणम्। तिण्णं सङ्गति फस्सो। फस्सपच्चया वेदना; वेदनापच्चया तण्हा; तण्हापच्चया उपादानं…पे॰… एवमेतस्स केवलस्स दुक्खक्खन्धस्स समुदयो होति।
‘‘चक्खुञ्च पटिच्च रूपे च उप्पज्जति चक्खुविञ्ञाणम्। तिण्णं सङ्गति फस्सो। फस्सपच्चया वेदना; वेदनापच्चया तण्हा। तस्सायेव तण्हाय असेसविरागनिरोधा उपादाननिरोधो; उपादाननिरोधा भवनिरोधो…पे॰… एवमेतस्स केवलस्स दुक्खक्खन्धस्स निरोधो होति।
‘‘सोतञ्च पटिच्च सद्दे च…पे॰… मनञ्च पटिच्च धम्मे च उप्पज्जति मनोविञ्ञाणम्। तिण्णं सङ्गति फस्सो। फस्सपच्चया वेदना; वेदनापच्चया तण्हा। तस्सायेव तण्हाय असेसविरागनिरोधा उपादाननिरोधो; उपादाननिरोधा भवनिरोधो…पे॰… एवमेतस्स केवलस्स दुक्खक्खन्धस्स निरोधो होती’’ति।
तेन खो पन समयेन अञ्ञतरो भिक्खु भगवतो उपस्सुति [उपस्सुतिं (सी॰ पी॰)] ठितो होति। अद्दसा खो भगवा तं भिक्खुं उपस्सुति ठितम्। दिस्वान तं भिक्खुं एतदवोच – ‘‘अस्सोसि नो त्वं, भिक्खु, इमं धम्मपरियाय’’न्ति? ‘‘एवं, भन्ते’’ति। ‘‘उग्गण्हाहि त्वं, भिक्खु, इमं धम्मपरियायं; परियापुणाहि त्वं, भिक्खु, इमं धम्मपरियायं; धारेहि त्वं, भिक्खु, इमं धम्मपरियायम्। अत्थसंहितो अयं [अत्थसंहितोयं (सी॰ स्या॰ कं॰), अत्थसंहितायं (पी॰ क॰)], भिक्खु, धम्मपरियायो आदिब्रह्मचरियको’’ति। पञ्चमम्।

६. अञ्ञतरब्राह्मणसुत्तम्

४६. सावत्थियं विहरति। अथ खो अञ्ञतरो ब्राह्मणो येन भगवा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा भगवता सद्धिं सम्मोदि। सम्मोदनीयं कथं सारणीयं वीतिसारेत्वा एकमन्तं निसीदि। एकमन्तं निसिन्नो खो सो ब्राह्मणो भगवन्तं एतदवोच –
‘‘किं नु खो, भो गोतम, सो करोति सो पटिसंवेदयती’’ति? ‘‘‘सो करोति सो पटिसंवेदयती’ति खो, ब्राह्मण, अयमेको अन्तो’’।
‘‘किं पन, भो गोतम, अञ्ञो करोति, अञ्ञो पटिसंवेदयती’’ति? ‘‘‘अञ्ञो करोति, अञ्ञो पटिसंवेदयती’ति खो, ब्राह्मण, अयं दुतियो अन्तो। एते ते, ब्राह्मण, उभो अन्ते अनुपगम्म मज्झेन तथागतो धम्मं देसेति – ‘अविज्जापच्चया सङ्खारा; सङ्खारपच्चया विञ्ञाणं…पे॰… एवमेतस्स केवलस्स दुक्खक्खन्धस्स समुदयो होति। अविज्जाय त्वेव असेसविरागनिरोधा सङ्खारनिरोधो; सङ्खारनिरोधा विञ्ञाणनिरोधो …पे॰… एवमेतस्स केवलस्स दुक्खक्खन्धस्स निरोधो होती’’’ति।
एवं वुत्ते, सो ब्राह्मणो भगवन्तं एतदवोच – ‘‘अभिक्कन्तं, भो गोतम, अभिक्कन्तं, भो गोतम,…पे॰… उपासकं मं भवं गोतमो धारेतु अज्जतग्गे पाणुपेतं सरणं गत’’न्ति। छट्ठम्।

७. जाणुस्सोणिसुत्तम्

४७. सावत्थियं विहरति। अथ खो जाणुस्सोणि ब्राह्मणो येन भगवा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा भगवता सद्धिं…पे॰… एकमन्तं निसिन्नो खो जाणुस्सोणि ब्राह्मणो भगवन्तं एतदवोच –
‘‘किं नु खो, भो, गोतम, सब्बमत्थी’’ति? ‘‘‘सब्बमत्थी’ति खो, ब्राह्मण, अयमेको अन्तो’’।
‘‘किं पन, भो गोतम, सब्बं नत्थी’’ति? ‘‘‘सब्बं नत्थी’ति खो, ब्राह्मण, अयं दुतियो अन्तो। एते ते, ब्राह्मण, उभो अन्ते अनुपगम्म मज्झेन तथागतो धम्मं देसेति – ‘अविज्जापच्चया सङ्खारा; सङ्खारपच्चया विञ्ञाणं…पे॰… एवमेतस्स केवलस्स दुक्खक्खन्धस्स समुदयो होति। अविज्जाय त्वेव असेसविरागनिरोधा सङ्खारनिरोधो; सङ्खारनिरोधा विञ्ञाणनिरोधो…पे॰… एवमेतस्स केवलस्स दुक्खक्खन्धस्स निरोधो होती’’’ति।
एवं वुत्ते, जाणुस्सोणि ब्राह्मणो भगवन्तं एतदवोच – ‘‘अभिक्कन्तं भो गोतम…पे॰… पाणुपेतं सरणं गत’’न्ति। सत्तमम्।

८. लोकायतिकसुत्तम्

४८. सावत्थियं विहरति। अथ खो लोकायतिको ब्राह्मणो येन भगवा…पे॰… एकमन्तं निसिन्नो खो लोकायतिको ब्राह्मणो भगवन्तं एतदवोच –
‘‘किं नु खो, भो गोतम, सब्बमत्थी’’ति? ‘‘‘सब्बमत्थी’ति खो, ब्राह्मण, जेट्ठमेतं लोकायतं’’।
‘‘किं पन, भो गोतम, सब्बं नत्थी’’ति? ‘‘‘सब्बं नत्थी’ति खो, ब्राह्मण, दुतियमेतं लोकायतं’’।
‘‘किं नु खो, भो गोतम, सब्बमेकत्त’’न्ति? ‘‘‘सब्बमेकत्त’न्ति खो, ब्राह्मण, ततियमेतं लोकायतं’’।
‘‘किं पन, भो गोतम, सब्बं पुथुत्त’’न्ति? ‘‘‘सब्बं पुथुत्त’न्ति खो, ब्राह्मण, चतुत्थमेतं लोकायतं’’।
‘‘एते ते, ब्राह्मण, उभो अन्ते अनुपगम्म मज्झेन तथागतो धम्मं देसेति – ‘अविज्जापच्चया सङ्खारा; सङ्खारपच्चया विञ्ञाणं…पे॰… एवमेतस्स केवलस्स दुक्खक्खन्धस्स समुदयो होति। अविज्जाय त्वेव असेसविरागनिरोधा सङ्खारनिरोधो; सङ्खारनिरोधा विञ्ञाणनिरोधो…पे॰… एवमेतस्स केवलस्स दुक्खक्खन्धस्स निरोधो होती’’’ति।
एवं वुत्ते, लोकायतिको ब्राह्मणो भगवन्तं एतदवोच – ‘‘अभिक्कन्तं, भो गोतम…पे॰… अज्जतग्गे पाणुपेतं सरणं गत’’न्ति। अट्ठमम्।

९. अरियसावकसुत्तम्

४९. सावत्थियं विहरति…पे॰… ‘‘न , भिक्खवे, सुतवतो अरियसावकस्स एवं होति – ‘किं नु खो किस्मिं सति किं होति, किस्सुप्पादा किं उप्पज्जति? (किस्मिं सति सङ्खारा होन्ति, किस्मिं सति विञ्ञाणं होति,) [( ) एत्थन्तरे पाठा केसुचि पोत्थकेसु न दिस्सन्तीति सी॰ पी॰ पोत्थकेसु दस्सिता। तथा सति अनन्तरसुत्तटीकाय समेति] किस्मिं सति नामरूपं होति, किस्मिं सति सळायतनं होति, किस्मिं सति फस्सो होति, किस्मिं सति वेदना होति, किस्मिं सति तण्हा होति, किस्मिं सति उपादानं होति, किस्मिं सति भवो होति, किस्मिं सति जाति होति, किस्मिं सति जरामरणं होती’’’ति?
‘‘अथ खो, भिक्खवे, सुतवतो अरियसावकस्स अपरप्पच्चया ञाणमेवेत्थ होति – ‘इमस्मिं सति इदं होति, इमस्सुप्पादा इदं उप्पज्जति। (अविज्जाय सति सङ्खारा होन्ति; सङ्खारेसु सति विञ्ञाणं होति;) [( ) एत्थकेसु पाठा केसुचि पोत्थकेसु न दिस्सन्तीति सी॰ पी॰ पोत्थकेसु दस्सिता। तथा सति अनन्तरसुत्तटीकाय समेति] विञ्ञाणे सति नामरूपं होति; नामरूपे सति सळायतनं होति ; सळायतने सति फस्सो होति; फस्से सति वेदना होति; वेदनाय सति तण्हा होति; तण्हाय सति उपादानं होति; उपादाने सति भवो होति; भवे सति जाति होति; जातिया सति जरामरणं होती’ति। सो एवं पजानाति – ‘एवमयं लोको समुदयती’’’ति।
‘‘न , भिक्खवे, सुतवतो अरियसावकस्स एवं होति – ‘किं नु खो किस्मिं असति किं न होति, किस्स निरोधा किं निरुज्झति? (किस्मिं असति सङ्खारा न होन्ति, किस्मिं असति विञ्ञाणं न होति,) [( ) एत्थन्तरे पाठापि तत्थ तथेव दस्सिता] किस्मिं असति नामरूपं न होति, किस्मिं असति सळायतनं न होति, किस्मिं असति फस्सो न होति, किस्मिं असति वेदना न होति, किस्मिं असति तण्हा न होति, किस्मिं असति उपादानं न होति, किस्मिं असति भवो न होति, किस्मिं असति जाति न होति, किस्मिं असति जरामरणं न होती’’’ति?
‘‘अथ खो, भिक्खवे, सुतवतो अरियसावकस्स अपरप्पच्चया ञाणमेवेत्थ होति – ‘इमस्मिं असति इदं न होति, इमस्स निरोधा इदं निरुज्झति। (अविज्जाय असति सङ्खारा न होन्ति; सङ्खारेसु असति विञ्ञाणं न होति;) [( ) एत्थन्तरे पाठापि तत्थ तथेव दस्सिता] विञ्ञाणे असति नामरूपं न होति; नामरूपे असति सळायतनं न होति…पे॰… भवो न होति… जाति न होति… जातिया असति जरामरणं न होती’ति। सो एवं पजानाति – ‘एवमयं लोको निरुज्झती’’’ति।
‘‘यतो खो, भिक्खवे, अरियसावको एवं लोकस्स समुदयञ्च अत्थङ्गमञ्च यथाभूतं पजानाति, अयं वुच्चति, भिक्खवे, अरियसावको दिट्ठिसम्पन्नो इतिपि…पे॰… अमतद्वारं आहच्च तिट्ठति इतिपी’’ति। नवमम्।

१०. दुतियअरियसावकसुत्तम्

५०. सावत्थियं विहरति…पे॰… ‘‘न, भिक्खवे, सुतवतो अरियसावकस्स एवं होति – ‘किं नु खो किस्मिं सति किं होति, किस्सुप्पादा किं उप्पज्जति? किस्मिं सति सङ्खारा होन्ति, किस्मिं सति विञ्ञाणं होति, किस्मिं सति नामरूपं होति, किस्मिं सति सळायतनं होति, किस्मिं सति फस्सो होति, किस्मिं सति वेदना होति, किस्मिं सति तण्हा होति, किस्मिं सति उपादानं होति, किस्मिं सति भवो होति, किस्मिं सति जाति होति, किस्मिं सति जरामरणं होती’’’ति?
‘‘अथ खो, भिक्खवे, सुतवतो अरियसावकस्स अपरप्पच्चया ञाणमेवेत्थ होति – ‘इमस्मिं सति इदं होति, इमस्सुप्पादा इदं उप्पज्जति। अविज्जाय सति सङ्खारा होन्ति; सङ्खारेसु सति विञ्ञाणं होति; विञ्ञाणे सति नामरूपं होति; नामरूपे सति सळायतनं होति; सळायतने सति फस्सो होति; फस्से सति वेदना होति ; वेदनाय सति तण्हा होति; तण्हाय सति उपादानं होति; उपादाने सति भवो होति; भवे सति जाति होति; जातिया सति जरामरणं होती’ति। सो एवं पजानाति – ‘एवमयं लोको समुदयती’’’ति।
‘‘न, भिक्खवे, सुतवतो अरियसावकस्स एवं होति – ‘किं नु खो किस्मिं असति किं न होति, किस्स निरोधा किं निरुज्झति? किस्मिं असति सङ्खारा न होन्ति, किस्मिं असति विञ्ञाणं न होति, किस्मिं असति नामरूपं न होति, किस्मिं असति सळायतनं न होति, किस्मिं असति फस्सो न होति, किस्मिं असति वेदना न होति, किस्मिं असति तण्हा न होति…पे॰… उपादानं… भवो… जाति… किस्मिं असति जरामरणं न होती’’’ति?
‘‘अथ खो, भिक्खवे, सुतवतो अरियसावकस्स अपरप्पच्चया ञाणमेवेत्थ होति – ‘इमस्मिं असति इदं न होति, इमस्स निरोधा इदं निरुज्झति। अविज्जाय असति सङ्खारा न होन्ति; सङ्खारेसु असति विञ्ञाणं न होति; विञ्ञाणे असति नामरूपं न होति; नामरूपे असति सळायतनं न होति…पे॰… जातिया असति जरामरणं न होती’ति। सो एवं पजानाति – ‘एवमयं लोको निरुज्झती’’’ति।
‘‘यतो खो, भिक्खवे, अरियसावको एवं लोकस्स समुदयञ्च अत्थङ्गमञ्च यथाभूतं पजानाति, अयं वुच्चति, भिक्खवे, अरियसावको दिट्ठिसम्पन्नो इतिपि, दस्सनसम्पन्नो इतिपि, आगतो इमं सद्धम्मं इतिपि, पस्सति इमं सद्धम्मं इतिपि, सेक्खेन ञाणेन समन्नागतो इतिपि , सेक्खाय विज्जाय समन्नागतो इतिपि, धम्मसोतं समापन्नो इतिपि, अरियो निब्बेधिकपञ्ञो इतिपि, अमतद्वारं आहच्च तिट्ठति इतिपी’’ति। दसमम्।
गहपतिवग्गो पञ्चमो।
तस्सुद्दानं –
द्वे पञ्चवेरभया वुत्ता, दुक्खं लोको च ञातिकम्।
अञ्ञतरं जाणुस्सोणि च, लोकायतिकेन अट्ठमम्।
द्वे अरियसावका वुत्ता, वग्गो तेन पवुच्चतीति॥