१. वतपदसुत्तम्
२५७. सावत्थियम्। ‘‘सक्कस्स, भिक्खवे, देवानमिन्दस्स पुब्बे मनुस्सभूतस्स सत्त वतपदानि [वत्तपदानि (क॰)] समत्तानि समादिन्नानि अहेसुं, येसं समादिन्नत्ता सक्को सक्कत्तं अज्झगा। कतमानि सत्त वतपदानि? यावजीवं मातापेत्तिभरो अस्सं, यावजीवं कुले जेट्ठापचायी अस्सं, यावजीवं सण्हवाचो अस्सं, यावजीवं अपिसुणवाचो अस्सं, यावजीवं विगतमलमच्छेरेन चेतसा अगारं अज्झावसेय्यं मुत्तचागो पयतपाणि वोस्सग्गरतो याचयोगो दानसंविभागरतो, यावजीवं सच्चवाचो अस्सं, यावजीवं अक्कोधनो अस्सं – सचेपि मे कोधो उप्पज्जेय्य, खिप्पमेव नं पटिविनेय्य’’न्ति। ‘‘सक्कस्स, भिक्खवे, देवानमिन्दस्स पुब्बे मनुस्सभूतस्स इमानि सत्त वतपदानि समत्तानि समादिन्नानि अहेसुं, येसं समादिन्नत्ता सक्को सक्कत्तं अज्झगा’’ति।
‘‘मातापेत्तिभरं जन्तुं, कुले जेट्ठापचायिनम्।
सण्हं सखिलसम्भासं, पेसुणेय्यप्पहायिनं॥
‘‘मच्छेरविनये युत्तं, सच्चं कोधाभिभुं नरम्।
तं वे देवा तावतिंसा, आहु सप्पुरिसो इती’’ति॥
२. सक्कनामसुत्तम्
२५८. सावत्थियं जेतवने। तत्र खो भगवा भिक्खू एतदवोच – ‘‘सक्को, भिक्खवे, देवानमिन्दो पुब्बे मनुस्सभूतो समानो मघो नाम माणवो अहोसि, तस्मा मघवाति वुच्चति।
‘‘सक्को, भिक्खवे, देवानमिन्दो पुब्बे मनुस्सभूतो समानो पुरे [पुरे पुरे (सी॰ पी॰)] दानं अदासि, तस्मा पुरिन्ददोति वुच्चति।
‘‘सक्को, भिक्खवे, देवानमिन्दो पुब्बे मनुस्सभूतो समानो सक्कच्चं दानं अदासि, तस्मा सक्कोति वुच्चति।
‘‘सक्को , भिक्खवे, देवानमिन्दो पुब्बे मनुस्सभूतो समानो आवसथं अदासि, तस्मा वासवोति वुच्चति।
‘‘सक्को, भिक्खवे, देवानमिन्दो सहस्सम्पि अत्थानं मुहुत्तेन चिन्तेति, तस्मा सहस्सक्खोति वुच्चति।
‘‘सक्कस्स, भिक्खवे, देवानमिन्दस्स सुजा नाम असुरकञ्ञा पजापति, तस्मा सुजम्पतीति वुच्चति।
‘‘सक्को, भिक्खवे, देवानमिन्दो देवानं तावतिंसानं इस्सरियाधिपच्चं रज्जं कारेति, तस्मा देवानमिन्दोति वुच्चति।
‘‘सक्कस्स , भिक्खवे देवानमिन्दस्स पुब्बे मनुस्सभूतस्स सत्त वतपदानि समत्तानि समादिन्नानि अहेसुं, येसं समादिन्नत्ता सक्को सक्कत्तं अज्झगा। कतमानि सत्त वतपदानि? यावजीवं मातापेत्तिभरो अस्सं, यावजीवं कुले जेट्ठापचायी अस्सं, यावजीवं सण्हवाचो अस्सं, यावजीवं अपिसुणवाचो अस्सं, यावजीवं विगतमलमच्छेरेन चेतसा अगारं अज्झावसेय्यं मुत्तचागो पयतपाणि वोस्सग्गरतो याचयोगो दानसंविभागरतो, यावजीवं सच्चवाचो अस्सं, यावजीवं अक्कोधनो अस्सं – सचेपि मे कोधो उप्पज्जेय्य, खिप्पमेव नं पटिविनेय्य’’न्ति। ‘‘सक्कस्स, भिक्खवे, देवानमिन्दस्स पुब्बे मनुस्सभूतस्स इमानि सत्त वतपदानि समत्तानि समादिन्नानि अहेसुं, येसं समादिन्नत्ता सक्को सक्कत्तं अज्झगा’’ति।
‘‘मातापेत्तिभरं जन्तुं, कुले जेट्ठापचायिनम्।
सण्हं सखिलसम्भासं, पेसुणेय्यप्पहायिनं॥
‘‘मच्छेरविनये युत्तं, सच्चं कोधाभिभुं नरम्।
तं वे देवा तावतिंसा, आहु सप्पुरिसो इती’’ति॥
३. महालिसुत्तम्
२५९. एवं मे सुतं – एकं समयं भगवा वेसालियं विहरति महावने कूटागारसालायम्। अथ खो महालि लिच्छवी येन भगवा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा भगवन्तं अभिवादेत्वा एकमन्तं निसीदि। एकमन्तं निसिन्नो खो महालि लिच्छवी भगवन्तं एतदवोच –
‘‘दिट्ठो खो , भन्ते, भगवता सक्को देवानमिन्दो’’ति?
‘‘दिट्ठो खो मे, महालि, सक्को देवानमिन्दो’’ति।
‘‘सो हि नून, भन्ते, सक्कपतिरूपको भविस्सति। दुद्दसो हि, भन्ते, सक्को देवानमिन्दो’’ति।
‘‘सक्कञ्च ख्वाहं, महालि, पजानामि सक्ककरणे च धम्मे, येसं धम्मानं समादिन्नत्ता सक्को सक्कत्तं अज्झगा, तञ्च पजानामि।
‘‘सक्को, महालि, देवानमिन्दो पुब्बे मनुस्सभूतो समानो मघो नाम माणवो अहोसि, तस्मा मघवाति वुच्चति।
‘‘सक्को, महालि, देवानमिन्दो पुब्बे मनुस्सभूतो समानो सक्कच्चं दानं अदासि, तस्मा सक्कोति वुच्चति।
‘‘सक्को, महालि, देवानमिन्दो पुब्बे मनुस्सभूतो समानो पुरे दानं अदासि, तस्मा पुरिन्ददोति वुच्चति।
‘‘सक्को, महालि, देवानमिन्दो पुब्बे मनुस्सभूतो समानो आवसथं अदासि, तस्मा वासवोति वुच्चति।
‘‘सक्को, महालि, देवानमिन्दो सहस्सम्पि अत्थानं मुहुत्तेन चिन्तेति, तस्मा सहस्सक्खोति वुच्चति।
‘‘सक्कस्स , महालि, देवानमिन्दस्स सुजा नाम असुरकञ्ञा पजापति, तस्मा सुजम्पतीति वुच्चति।
‘‘सक्को, महालि, देवानमिन्दो देवानं तावतिंसानं इस्सरियाधिपच्चं रज्जं कारेति, तस्मा देवानमिन्दोति वुच्चति।
‘‘सक्कस्स, महालि, देवानमिन्दस्स पुब्बे मनुस्सभूतस्स सत्त वतपदानि समत्तानि समादिन्नानि अहेसुं, येसं समादिन्नत्ता सक्को सक्कत्तं अज्झगा। कतमानि सत्त वतपदानि? यावजीवं मातापेत्तिभरो अस्सं, यावजीवं कुले जेट्ठापचायी अस्सं, यावजीवं सण्हवाचो अस्सं, यावजीवं अपिसुणवाचो अस्सं, यावजीवं विगतमलमच्छेरेन चेतसा अगारं अज्झावसेय्यं मुत्तचागो पयतपाणि वोस्सग्गरतो याचयोगो दानसंविभागरतो, यावजीवं सच्चवाचो अस्सं, यावजीवं अक्कोधनो अस्सं – सचेपि मे कोधो उप्पजेय्य, खिप्पमेव नं पटिविनेय्य’’न्ति। ‘‘सक्कस्स, महालि, देवानमिन्दस्स पुब्बे मनुस्सभूतस्स इमानि सत्त वतपदानि समत्तानि समादिन्नानि अहेसुं, येसं समादिन्नत्ता सक्को सक्कत्तं अज्झगा’’ति।
‘‘मातापेत्तिभरं जन्तुं, कुले जेट्ठापचायिनम्।
सण्हं सखिलसम्भासं, पेसुणेय्यप्पहायिनं॥
‘‘मच्छेरविनये युत्तं, सच्चं कोधाभिभुं नरम्।
तं वे देवा तावतिंसा, आहु सप्पुरिसो इती’’ति॥
४. दलिद्दसुत्तम्
२६०. एकं समयं भगवा राजगहे विहरति वेळुवने कलन्दकनिवापे। तत्र खो भगवा भिक्खू आमन्तेसि – ‘‘भिक्खवो’’ति। ‘‘भदन्ते’’ति ते भिक्खू भगवतो पच्चस्सोसुम्। भगवा एतदवोच –
‘‘भूतपुब्बं, भिक्खवे, अञ्ञतरो पुरिसो इमस्मिंयेव राजगहे मनुस्सदलिद्दो [मनुस्सदळिद्दो (सी॰ स्या॰ कं॰)] अहोसि मनुस्सकपणो मनुस्सवराको। सो तथागतप्पवेदिते धम्मविनये सद्धं समादियि, सीलं समादियि, सुतं समादियि, चागं समादियि, पञ्ञं समादियि। सो तथागतप्पवेदिते धम्मविनये सद्धं समादियित्वा सीलं समादियित्वा सुतं समादियित्वा चागं समादियित्वा पञ्ञं समादियित्वा कायस्स भेदा परं मरणा सुगतिं सग्गं लोकं उपपज्जि देवानं तावतिंसानं सहब्यतम्। सो अञ्ञे देवे अतिरोचति वण्णेन चेव यससा च। तत्र सुदं, भिक्खवे, देवा तावतिंसा उज्झायन्ति खिय्यन्ति विपाचेन्ति – ‘अच्छरियं वत भो, अब्भुतं वत भो! अयञ्हि देवपुत्तो पुब्बे मनुस्सभूतो समानो मनुस्सदलिद्दो अहोसि मनुस्सकपणो मनुस्सवराको; सो कायस्स भेदा परं मरणा सुगतिं सग्गं लोकं उपपन्नो देवानं तावतिंसानं सहब्यतम्। सो अञ्ञे देवे अतिरोचति वण्णेन चेव यससा चा’’’ति।
‘‘अथ खो, भिक्खवे, सक्को देवानमिन्दो देवे तावतिंसे आमन्तेसि – ‘मा खो तुम्हे, मारिसा, एतस्स देवपुत्तस्स उज्झायित्थ। एसो खो, मारिसा, देवपुत्तो पुब्बे मनुस्सभूतो समानो तथागतप्पवेदिते धम्मविनये सद्धं समादियि, सीलं समादियि, सुतं समादियि, चागं समादियि, पञ्ञं समादियि। सो तथागतप्पवेदिते धम्मविनये सद्धं समादियित्वा सीलं समादियित्वा सुतं समादियित्वा चागं समादियित्वा पञ्ञं समादियित्वा कायस्स भेदा परं मरणा सुगतिं सग्गं लोकं उपपन्नो देवानं तावतिंसानं सहब्यतम्। सो अञ्ञे देवे अतिरोचति वण्णेन चेव यससा चा’’’ति। अथ खो, भिक्खवे, सक्को देवानमिन्दो देवे तावतिंसे अनुनयमानो तायं वेलायं इमा गाथायो अभासि –
‘‘यस्स सद्धा तथागते, अचला सुप्पतिट्ठिता।
सीलञ्च यस्स कल्याणं, अरियकन्तं पसंसितं॥
‘‘सङ्घे पसादो यस्सत्थि, उजुभूतञ्च दस्सनम्।
अदलिद्दोति तं आहु, अमोघं तस्स जीवितं॥
‘‘तस्मा सद्धञ्च सीलञ्च, पसादं धम्मदस्सनम्।
अनुयुञ्जेथ मेधावी, सरं बुद्धान सासन’’न्ति॥
५. रामणेय्यकसुत्तम्
२६१. सावत्थियं जेतवने। अथ खो सक्को देवानमिन्दो येन भगवा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा भगवन्तं अभिवादेत्वा एकमन्तं अट्ठासि। एकमन्तं ठितो खो सक्को देवानमिन्दो भगवन्तं एतदवोच – ‘‘किं नु खो, भन्ते, भूमिरामणेय्यक’’न्ति?
‘‘आरामचेत्या वनचेत्या, पोक्खरञ्ञो सुनिम्मिता।
मनुस्सरामणेय्यस्स, कलं नाग्घन्ति सोळसिं॥
‘‘गामे वा यदि वारञ्ञे, निन्ने वा यदि वा थले।
यत्थ अरहन्तो विहरन्ति, तं भूमिरामणेय्यक’’न्ति॥
६. यजमानसुत्तम्
२६२. एकं समयं भगवा राजगहे विहरति गिज्झकूटे पब्बते। अथ खो सक्को देवानमिन्दो येन भगवा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा भगवन्तं अभिवादेत्वा एकमन्तं अट्ठासि। एकमन्तं ठितो खो सक्को देवानमिन्दो भगवन्तं गाथाय अज्झभासि –
‘‘यजमानानं मनुस्सानं, पुञ्ञपेक्खान पाणिनम्।
करोतं ओपधिकं पुञ्ञं, कत्थ दिन्नं महप्फल’’न्ति॥
‘‘चत्तारो च पटिपन्ना, चत्तारो च फले ठिता।
एस सङ्घो उजुभूतो, पञ्ञासीलसमाहितो॥
‘‘यजमानानं मनुस्सानं, पुञ्ञपेक्खान पाणिनम्।
करोतं ओपधिकं पुञ्ञं, सङ्घे दिन्नं महप्फल’’न्ति॥
७. बुद्धवन्दनासुत्तम्
२६३. सावत्थियं जेतवने। तेन खो पन समयेन भगवा दिवाविहारगतो होति पटिसल्लीनो। अथ खो सक्को च देवानमिन्दो ब्रह्मा च सहम्पति येन भगवा तेनुपसङ्कमिंसु; उपसङ्कमित्वा पच्चेकं द्वारबाहं निस्साय अट्ठंसु। अथ खो सक्को देवानमिन्दो भगवतो सन्तिके इमं गाथं अभासि –
‘‘उट्ठेहि वीर विजितसङ्गाम,
पन्नभार अनण विचर लोके।
चित्तञ्च ते सुविमुत्तं,
चन्दो यथा पन्नरसाय रत्ति’’न्ति॥
‘‘न खो, देवानमिन्द, तथागता एवं वन्दितब्बा। एवञ्च खो, देवानमिन्द, तथागता वन्दितब्बा –
‘‘उट्ठेहि वीर विजितसङ्गाम,
सत्थवाह अनण विचर लोके।
देसस्सु भगवा धम्मं,
अञ्ञातारो भविस्सन्ती’’ति॥
८. गहट्ठवन्दनासुत्तम्
२६४. सावत्थियम्। तत्र…पे॰… एतदवोच – ‘‘भूतपुब्बं, भिक्खवे, सक्को देवानमिन्दो मातलिं सङ्गाहकं आमन्तेसि – ‘योजेहि, सम्म मातलि, सहस्सयुत्तं आजञ्ञरथम्। उय्यानभूमिं गच्छाम सुभूमिं दस्सनाया’ति। ‘एवं भद्दन्तवा’ति खो, भिक्खवे, मातलि सङ्गाहको सक्कस्स देवानमिन्दस्स पटिस्सुत्वा सहस्सयुत्तं आजञ्ञरथं योजेत्वा सक्कस्स देवानमिन्दस्स पटिवेदेसि – ‘युत्तो खो ते, मारिस, सहस्सयुत्तो आजञ्ञरथो। यस्स दानि कालं मञ्ञसी’’’ति। अथ खो, भिक्खवे, सक्को देवानमिन्दो वेजयन्तपासादा ओरोहन्तो अञ्जलिं कत्वा [पञ्जलिको (पी॰), पञ्जलिं कत्वा (क॰)] सुदं पुथुद्दिसा नमस्सति। अथ खो, भिक्खवे, मातलि सङ्गाहको सक्कं देवानमिन्दं गाथाय अज्झभासि –
‘‘तं नमस्सन्ति तेविज्जा, सब्बे भुम्मा च खत्तिया।
चत्तारो च महाराजा, तिदसा च यसस्सिनो।
अथ को नाम सो यक्खो, यं त्वं सक्क नमस्ससी’’ति॥
‘‘मं नमस्सन्ति तेविज्जा, सब्बे भुम्मा च खत्तिया।
चत्तारो च महाराजा, तिदसा च यसस्सिनो॥
‘‘अहञ्च सीलसम्पन्ने, चिररत्तसमाहिते।
सम्मापब्बजिते वन्दे, ब्रह्मचरियपरायने॥
‘‘ये गहट्ठा पुञ्ञकरा, सीलवन्तो उपासका।
धम्मेन दारं पोसेन्ति, ते नमस्सामि मातली’’ति॥
‘‘सेट्ठा हि किर लोकस्मिं, ये त्वं सक्क नमस्ससि।
अहम्पि ते नमस्सामि, ये नमस्ससि वासवा’’ति॥
‘‘इदं वत्वान मघवा, देवराजा सुजम्पति।
पुथुद्दिसा नमस्सित्वा, पमुखो रथमारुही’’ति॥
९. सत्थारवन्दनासुत्तम्
२६५. सावत्थियं जेतवने। ‘‘भूतपुब्बं, भिक्खवे, सक्को देवानमिन्दो मातलिं सङ्गाहकं आमन्तेसि – ‘योजेहि, सम्म मातलि, सहस्सयुत्तं आजञ्ञरथं, उय्यानभूमिं गच्छाम सुभूमिं दस्सनाया’ति। ‘एवं भद्दन्तवा’ति खो, भिक्खवे, मातलि सङ्गाहको सक्कस्स देवानमिन्दस्स पटिस्सुत्वा सहस्सयुत्तं आजञ्ञरथं योजेत्वा सक्कस्स देवानमिन्दस्स पटिवेदेसि – ‘युत्तो खो ते, मारिस, सहस्सयुत्तो आजञ्ञरथो। यस्स दानि कालं मञ्ञसी’’’ति। अथ खो, भिक्खवे, सक्को देवानमिन्दो वेजयन्तपासादा ओरोहन्तो अञ्जलिं कत्वा सुदं भगवन्तं नमस्सति। अथ खो, भिक्खवे, मातलि सङ्गाहको सक्कं देवानमिन्दं गाथाय अज्झभासि –
‘‘यञ्हि देवा मनुस्सा च, तं नमस्सन्ति वासव।
अथ को नाम सो यक्खो, यं त्वं सक्क नमस्ससी’’ति॥
‘‘यो इध सम्मासम्बुद्धो, अस्मिं लोके सदेवके।
अनोमनामं सत्थारं, तं नमस्सामि मातलि॥
‘‘येसं रागो च दोसो च, अविज्जा च विराजिता।
खीणासवा अरहन्तो, ते नमस्सामि मातलि॥
‘‘ये रागदोसविनया, अविज्जासमतिक्कमा।
सेक्खा अपचयारामा, अप्पमत्तानुसिक्खरे।
ते नमस्सामि मातली’’ति॥
‘‘सेट्ठा हि किर लोकस्मिं, ये त्वं सक्क नमस्ससि।
अहम्पि ते नमस्सामि, ये नमस्ससि वासवा’’ति॥
‘‘इदं वत्वान मघवा, देवराजा सुजम्पति।
भगवन्तं नमस्सित्वा, पमुखो रथमारुही’’ति॥
१०. सङ्घवन्दनासुत्तम्
२६६. सावत्थियं जेतवने। तत्र खो…पे॰… एतदवोच – ‘‘भूतपुब्बं, भिक्खवे, सक्को देवानमिन्दो मातलिं सङ्गाहकं आमन्तेसि – ‘योजेहि, सम्म मातलि, सहस्सयुत्तं आजञ्ञरथं , उय्यानभूमिं गच्छाम सुभूमिं दस्सनाया’ति। ‘एवं भद्दन्तवा’ति खो, भिक्खवे, मातलि सङ्गाहको सक्कस्स देवानमिन्दस्स पटिस्सुत्वा, सहस्सयुत्तं आजञ्ञरथं योजेत्वा सक्कस्स देवानमिन्दस्स पटिवेदेसि – ‘युत्तो खो ते, मारिस, सहस्सयुत्तो आजञ्ञरथो, यस्स दानि कालं मञ्ञसी’’’ति। अथ खो, भिक्खवे , सक्को देवानमिन्दो वेजयन्तपासादा ओरोहन्तो अञ्जलिं कत्वा सुदं भिक्खुसङ्घं नमस्सति। अथ खो, भिक्खवे, मातलि सङ्गाहको सक्कं देवानमिन्दं गाथाय अज्झभासि –
‘‘तञ्हि एते नमस्सेय्युं, पूतिदेहसया नरा।
निमुग्गा कुणपम्हेते, खुप्पिपाससमप्पिता॥
‘‘किं नु तेसं पिहयसि, अनागारान वासव।
आचारं इसिनं ब्रूहि, तं सुणोम वचो तवा’’ति॥
‘‘एतं तेसं पिहयामि, अनागारान मातलि।
यम्हा गामा पक्कमन्ति, अनपेक्खा वजन्ति ते॥
‘‘न तेसं कोट्ठे ओपेन्ति, न कुम्भि [न कुम्भा (स्या॰ कं॰ पी॰ क॰)] न कळोपियं [खळोपियं (सी॰)]।
परनिट्ठितमेसाना [परनिट्ठितमेसना (स्या॰ कं॰ क॰)], तेन यापेन्ति सुब्बता॥
‘‘सुमन्तमन्तिनो धीरा, तुण्हीभूता समञ्चरा।
देवा विरुद्धा असुरेहि, पुथु मच्चा च मातलि॥
‘‘अविरुद्धा विरुद्धेसु, अत्तदण्डेसु निब्बुता।
सादानेसु अनादाना, ते नमस्सामि मातली’’ति॥
‘‘सेट्ठा हि किर लोकस्मिं, ये त्वं सक्क नमस्ससि।
अहम्पि ते नमस्सामि, ये नमस्ससि वासवा’’ति॥
‘‘इदं वत्वान मघवा, देवराजा सुजम्पति।
भिक्खुसङ्घं नमस्सित्वा, पमुखो रथमारुही’’ति॥
दुतियो वग्गो।
तस्सुद्दानं –
देवा पन [व तपदेन (सी॰ स्या॰ कं॰)] तयो वुत्ता, दलिद्दञ्च रामणेय्यकम्।
यजमानञ्च वन्दना, तयो सक्कनमस्सनाति॥