०२ २ उपासकवग्गो

१. कसिभारद्वाजसुत्तम्

१९७. एवं मे सुतं – एकं समयं भगवा मगधेसु विहरति दक्खिणागिरिस्मिं एकनाळायं ब्राह्मणगामे। तेन खो पन समयेन कसिभारद्वाजस्स [कसिकभारद्वाजस्स (क॰)] ब्राह्मणस्स पञ्चमत्तानि नङ्गलसतानि पयुत्तानि होन्ति वप्पकाले। अथ खो भगवा पुब्बण्हसमयं निवासेत्वा पत्तचीवरमादाय येन कसिभारद्वाजस्स ब्राह्मणस्स कम्मन्तो तेनुपसङ्कमि।
तेन खो पन समयेन कसिभारद्वाजस्स ब्राह्मणस्स परिवेसना वत्तति। अथ खो भगवा येन परिवेसना तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा एकमन्तं अट्ठासि। अद्दसा खो कसिभारद्वाजो ब्राह्मणो भगवन्तं पिण्डाय ठितम्। दिस्वा भगवन्तं एतदवोच – ‘‘अहं खो, समण, कसामि च वपामि च, कसित्वा च वपित्वा च भुञ्जामि। त्वम्पि, समण, कसस्सु च वपस्सु च, कसित्वा च वपित्वा च भुञ्जस्सू’’ति। ‘‘अहम्पि खो, ब्राह्मण, कसामि च वपामि च, कसित्वा च वपित्वा च भुञ्जामी’’ति। न खो मयं पस्साम भोतो गोतमस्स युगं वा नङ्गलं वा फालं वा पाचनं वा बलीबद्दे वा, अथ च पन भवं गोतमो एवमाह – ‘‘अहम्पि खो, ब्राह्मण, कसामि च वपामि च, कसित्वा च वपित्वा च भुञ्जामी’’ति । अथ खो कसिभारद्वाजो ब्राह्मणो भगवन्तं गाथाय अज्झभासि –
‘‘कस्सको पटिजानासि, न च पस्सामि ते कसिम्।
कस्सको पुच्छितो ब्रूहि, कथं जानेमु तं कसि’’न्ति॥
‘‘सद्धा बीजं तपो वुट्ठि, पञ्ञा मे युगनङ्गलम्।
हिरी ईसा मनो योत्तं, सति मे फालपाचनं॥
‘‘कायगुत्तो वचीगुत्तो, आहारे उदरे यतो।
सच्चं करोमि निद्दानं, सोरच्चं मे पमोचनं॥
‘‘वीरियं मे धुरधोरय्हं, योगक्खेमाधिवाहनम्।
गच्छति अनिवत्तन्तं, यत्थ गन्त्वा न सोचति॥
‘‘एवमेसा कसी कट्ठा, सा होति अमतप्फला।
एतं कसिं कसित्वान, सब्बदुक्खा पमुच्चती’’ति॥
‘‘भुञ्जतु भवं गोतमो। कस्सको भवम्। यञ्हि भवं गोतमो अमतप्फलम्पि कसिं कसती’’ति [भासतीति (क॰)]।
‘‘गाथाभिगीतं मे अभोजनेय्यं,
सम्पस्सतं ब्राह्मण नेस धम्मो।
गाथाभिगीतं पनुदन्ति बुद्धा,
धम्मे सति ब्राह्मण वुत्तिरेसा॥
‘‘अञ्ञेन च केवलिनं महेसिं,
खीणासवं कुक्कुच्चवूपसन्तम्।
अन्नेन पानेन उपट्ठहस्सु,
खेत्तञ्हि तं पुञ्ञपेक्खस्स होती’’ति॥
एवं वुत्ते, कसिभारद्वाजो ब्राह्मणो भगवन्तं एतदवोच – ‘‘अभिक्कन्तं, भो गोतम…पे॰… अज्जतग्गे पाणुपेतं सरणं गत’’न्ति।

२. उदयसुत्तम्

१९८. सावत्थिनिदानम्। अथ खो भगवा पुब्बण्हसमयं निवासेत्वा पत्तचीवरमादाय येन उदयस्स ब्राह्मणस्स निवेसनं तेनुपसङ्कमि। अथ खो उदयो ब्राह्मणो भगवतो पत्तं ओदनेन पूरेसि। दुतियम्पि खो भगवा पुब्बण्हसमयं निवासेत्वा पत्तचीवरमादाय येन उदयस्स ब्राह्मणस्स निवेसनं तेनुपसङ्कमि…पे॰… ततियम्पि खो उदयो ब्राह्मणो भगवतो पत्तं ओदनेन पूरेत्वा भगवन्तं एतदवोच – ‘‘पकट्ठकोयं समणो गोतमो पुनप्पुनं आगच्छती’’ति।
‘‘पुनप्पुनञ्चेव वपन्ति बीजं, पुनप्पुनं वस्सति देवराजा।
पुनप्पुनं खेत्तं कसन्ति कस्सका, पुनप्पुनं धञ्ञमुपेति रट्ठं॥
‘‘पुनप्पुनं याचका याचयन्ति, पुनप्पुनं दानपती ददन्ति।
पुनप्पुनं दानपती ददित्वा, पुनप्पुनं सग्गमुपेन्ति ठानं॥
‘‘पुनप्पुनं खीरनिका दुहन्ति, पुनप्पुनं वच्छो उपेति मातरम्।
पुनप्पुनं किलमति फन्दति च, पुनप्पुनं गब्भमुपेति मन्दो॥
‘‘पुनप्पुनं जायति मीयति च, पुनप्पुनं सिवथिकं [सीवथिकं (सी॰ स्या॰ कं॰ पी॰)] हरन्ति।
मग्गञ्च लद्धा अपुनब्भवाय, न पुनप्पुनं जायति भूरिपञ्ञो’’ति [पुनप्पुनं जायति भूरिपञ्ञोति (स्या॰ कं॰ क॰)]॥
एवं वुत्ते, उदयो ब्राह्मणो भगवन्तं एतदवोच – ‘‘अभिक्कन्तं, भो गोतम…पे॰… उपासकं मं भवं गोतमो धारेतु अज्जतग्गे पाणुपेतं सरणं गत’’न्ति।

३. देवहितसुत्तम्

१९९. सावत्थिनिदानम्। तेन खो पन समयेन भगवा वातेहाबाधिको होति; आयस्मा च उपवाणो भगवतो उपट्ठाको होति। अथ खो भगवा आयस्मन्तं उपवाणं आमन्तेसि – ‘‘इङ्घ मे त्वं, उपवाण, उण्होदकं जानाही’’ति। ‘‘एवं, भन्ते’’ति खो आयस्मा उपवाणो भगवतो पटिस्सुत्वा निवासेत्वा पत्तचीवरमादाय येन देवहितस्स ब्राह्मणस्स निवेसनं तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा तुण्हीभूतो एकमन्तं अट्ठासि। अद्दसा खो देवहितो ब्राह्मणो आयस्मन्तं उपवाणं तुण्हीभूतं एकमन्तं ठितम्। दिस्वान आयस्मन्तं उपवाणं गाथाय अज्झभासि –
‘‘तुण्हीभूतो भवं तिट्ठं, मुण्डो सङ्घाटिपारुतो।
किं पत्थयानो किं एसं, किं नु याचितुमागतो’’ति॥
‘‘अरहं सुगतो लोके, वातेहाबाधिको मुनि।
सचे उण्होदकं अत्थि, मुनिनो देहि ब्राह्मण॥
‘‘पूजितो पूजनेय्यानं, सक्करेय्यान सक्कतो।
अपचितो अपचेय्यानं [अपचिनेय्यानं (सी॰ स्या॰ कं॰) टीका ओलोकेतब्बा], तस्स इच्छामि हातवे’’ति॥
अथ खो देवहितो ब्राह्मणो उण्होदकस्स काजं पुरिसेन गाहापेत्वा फाणितस्स च पुटं आयस्मतो उपवाणस्स पादासि। अथ खो आयस्मा उपवाणो येन भगवा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा भगवन्तं उण्होदकेन न्हापेत्वा [नहापेत्वा (सी॰ पी॰)] उण्होदकेन फाणितं आलोलेत्वा भगवतो पादासि। अथ खो भगवतो आबाधो पटिप्पस्सम्भि।
अथ खो देवहितो ब्राह्मणो येन भगवा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा भगवता सद्धिं सम्मोदि। सम्मोदनीयं कथं सारणीयं वीतिसारेत्वा एकमन्तं निसीदि। एकमन्तं निसिन्नो खो देवहितो ब्राह्मणो भगवन्तं गाथाय अज्झभासि –
‘‘कत्थ दज्जा देय्यधम्मं, कत्थ दिन्नं महप्फलम्।
कथञ्हि यजमानस्स, कथं इज्झति दक्खिणा’’ति॥
‘‘पुब्बेनिवासं यो वेदी, सग्गापायञ्च पस्सति।
अथो जातिक्खयं पत्तो, अभिञ्ञावोसितो मुनि॥
‘‘एत्थ दज्जा देय्यधम्मं, एत्थ दिन्नं महप्फलम्।
एवञ्हि यजमानस्स, एवं इज्झति दक्खिणा’’ति॥
एवं वुत्ते, देवहितो ब्राह्मणो भगवन्तं एतदवोच – ‘‘अभिक्कन्तं भो गोतम…पे॰… उपासकं मं भवं गोतमो धारेतु अज्जतग्गे पाणुपेतं सरणं गत’’न्ति।

४. महासालसुत्तम्

२००. सावत्थिनिदानम्। अथ खो अञ्ञतरो ब्राह्मणमहासालो लूखो लूखपावुरणो [लूखपापुरणो (सी॰ स्या॰ कं॰ पी॰)] येन भगवा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा भगवता सद्धिं सम्मोदि। सम्मोदनीयं कथं सारणीयं वीतिसारेत्वा एकमन्तं निसीदि। एकमन्तं निसिन्नं खो तं ब्राह्मणमहासालं भगवा एतदवोच – ‘‘किन्नु त्वं, ब्राह्मण, लूखो लूखपावुरणो’’ति? ‘‘इध मे, भो गोतम, चत्तारो पुत्ता। ते मं दारेहि संपुच्छ घरा निक्खामेन्ती’’ति। ‘‘तेन हि त्वं, ब्राह्मण, इमा गाथायो परियापुणित्वा सभायं महाजनकाये सन्निपतिते पुत्तेसु च सन्निसिन्नेसु भासस्सु –
‘‘येहि जातेहि नन्दिस्सं, येसञ्च भवमिच्छिसम्।
ते मं दारेहि संपुच्छ, साव वारेन्ति सूकरं॥
‘‘असन्ता किर मं जम्मा, तात ताताति भासरे।
रक्खसा पुत्तरूपेन, ते जहन्ति वयोगतं॥
‘‘अस्सोव जिण्णो निब्भोगो, खादना अपनीयति।
बालकानं पिता थेरो, परागारेसु भिक्खति॥
‘‘दण्डोव किर मे सेय्यो, यञ्चे पुत्ता अनस्सवा।
चण्डम्पि गोणं वारेति, अथो चण्डम्पि कुक्कुरं॥
‘‘अन्धकारे पुरे होति, गम्भीरे गाधमेधति।
दण्डस्स आनुभावेन, खलित्वा पतितिट्ठती’’ति॥
अथ खो सो ब्राह्मणमहासालो भगवतो सन्तिके इमा गाथायो परियापुणित्वा सभायं महाजनकाये सन्निपतिते पुत्तेसु च सन्निसिन्नेसु अभासि –
‘‘येहि जातेहि नन्दिस्सं, येसञ्च भवमिच्छिसम्।
ते मं दारेहि संपुच्छ, साव वारेन्ति सूकरं॥
‘‘असन्ता किर मं जम्मा, तात ताताति भासरे।
रक्खसा पुत्तरूपेन, ते जहन्ति वयोगतं॥
‘‘अस्सोव जिण्णो निब्भोगो, खादना अपनीयति।
बालकानं पिता थेरो, परागारेसु भिक्खति॥
‘‘दण्डोव किर मे सेय्यो, यञ्चे पुत्ता अनस्सवा।
चण्डम्पि गोणं वारेति, अथो चण्डम्पि कुक्कुरं॥
‘‘अन्धकारे पुरे होति, गम्भीरे गाधमेधति।
दण्डस्स आनुभावेन, खलित्वा पतितिट्ठती’’ति॥
अथ खो नं ब्राह्मणमहासालं पुत्ता घरं नेत्वा न्हापेत्वा पच्चेकं दुस्सयुगेन अच्छादेसुम्। अथ खो सो ब्राह्मणमहासालो एकं दुस्सयुगं आदाय येन भगवा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा भगवता सद्धिं सम्मोदि। सम्मोदनीयं कथं सारणीयं वीतिसारेत्वा एकमन्तं निसीदि। एकमन्तं निसिन्नो खो ब्राह्मणमहासालो भगवन्तं एतदवोच – ‘‘मयं, भो गोतम, ब्राह्मणा नाम आचरियस्स आचरियधनं परियेसाम। पटिग्गण्हतु मे भवं गोतमो आचरियधन’’न्ति। पटिग्गहेसि भगवा अनुकम्पं उपादाय। अथ खो सो ब्राह्मणमहासालो भगवन्तं एतदवोच – ‘‘अभिक्कन्तं, भो गोतम…पे॰… उपासकं मं भवं गोतमो धारेतु अज्जतग्गे पाणुपेतं सरणं गत’’न्ति।

५. मानत्थद्धसुत्तम्

२०१. सावत्थिनिदानम्। तेन खो पन समयेन मानत्थद्धो नाम ब्राह्मणो सावत्थियं पटिवसति। सो नेव मातरं अभिवादेति, न पितरं अभिवादेति, न आचरियं अभिवादेति, न जेट्ठभातरं अभिवादेति। तेन खो पन समयेन भगवा महतिया परिसाय परिवुतो धम्मं देसेति। अथ खो मानत्थद्धस्स ब्राह्मणस्स एतदहोसि – ‘‘अयं खो समणो गोतमो महतिया परिसाय परिवुतो धम्मं देसेति। यंनूनाहं येन समणो गोतमो तेनुपसङ्कमेय्यम्। सचे मं समणो गोतमो आलपिस्सति, अहम्पि तं आलपिस्सामि। नो चे मं समणो गोतमो आलपिस्सति, अहम्पि नालपिस्सामी’’ति। अथ खो मानत्थद्धो ब्राह्मणो येन भगवा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा तुण्हीभूतो एकमन्तं अट्ठासि। अथ खो भगवा तं नालपि। अथ खो मानत्थद्धो ब्राह्मणो – ‘नायं समणो गोतमो किञ्चि जानाती’ति ततोव पुन निवत्तितुकामो अहोसि। अथ खो भगवा मानत्थद्धस्स ब्राह्मणस्स चेतसा चेतोपरिवितक्कमञ्ञाय मानत्थद्धं ब्राह्मणं गाथाय अज्झभासि –
‘‘न मानं ब्राह्मण साधु, अत्थिकस्सीध ब्राह्मण।
येन अत्थेन आगच्छि, तमेवमनुब्रूहये’’ति॥
अथ खो मानत्थद्धो ब्राह्मणो – ‘‘चित्तं मे समणो गोतमो जानाती’’ति तत्थेव भगवतो पादेसु सिरसा निपतित्वा भगवतो पादानि मुखेन च परिचुम्बति पाणीहि च परिसम्बाहति, नामञ्च सावेति – ‘‘मानत्थद्धाहं, भो गोतम, मानत्थद्धाहं, भो गोतमा’’ति। अथ खो सा परिसा अब्भुतचित्तजाता [अब्भुतचित्तजाता (सी॰ स्या॰ कं॰ पी॰), अच्छरियब्भुतचित्तजाता (क॰)] अहोसि – ‘अच्छरियं वत भो, अब्भुतं वत भो! अयञ्हि मानत्थद्धो ब्राह्मणो नेव मातरं अभिवादेति, न पितरं अभिवादेति, न आचरियं अभिवादेति, न जेट्ठभातरं अभिवादेति; अथ च पन समणे गोतमे एवरूपं परमनिपच्चकारं करोती’ति। अथ खो भगवा मानत्थद्धं ब्राह्मणं एतदवोच – ‘‘अलं, ब्राह्मण , उट्ठेहि, सके आसने निसीद। यतो ते मयि चित्तं पसन्न’’न्ति। अथ खो मानत्थद्धो ब्राह्मणो सके आसने निसीदित्वा भगवन्तं गाथाय अज्झभासि –
‘‘केसु न मानं कयिराथ, केसु चस्स सगारवो।
क्यस्स अपचिता अस्सु, क्यस्सु साधु सुपूजिता’’ति॥
‘‘मातरि पितरि चापि, अथो जेट्ठम्हि भातरि।
आचरिये चतुत्थम्हि,
तेसु न मानं कयिराथ।
तेसु अस्स सगारवो,
त्यस्स अपचिता अस्सु।
त्यस्सु साधु सुपूजिता॥
‘‘अरहन्ते सीतीभूते, कतकिच्चे अनासवे।
निहच्च मानं अथद्धो, ते नमस्से अनुत्तरे’’ति॥
एवं वुत्ते, मानत्थद्धो ब्राह्मणो भगवन्तं एतदवोच – ‘‘अभिक्कन्तं, भो गोतम…पे॰… उपासकं मं भवं गोतमो धारेतु अज्जतग्गे पाणुपेतं सरणं गत’’न्ति।

६. पच्चनीकसुत्तम्

२०२. सावत्थिनिदानम्। तेन खो पन समयेन पच्चनीकसातो नाम ब्राह्मणो सावत्थियं पटिवसति। अथ खो पच्चनीकसातस्स ब्राह्मणस्स एतदहोसि – ‘‘यंनूनाहं येन समणो गोतमो तेनुपसङ्कमेय्यम्। यं यदेव समणो गोतमो भासिस्सति तं तदेवस्साहं [तदेव साहं (क॰)] पच्चनीकास्स’’न्ति [पच्चनीकस्सन्ति (पी॰), पच्चनीकसातन्ति (क॰)]। तेन खो पन समयेन भगवा अब्भोकासे चङ्कमति। अथ खो पच्चनीकसातो ब्राह्मणो येन भगवा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा भगवन्तं चङ्कमन्तं एतदवोच – ‘भण समणधम्म’न्ति।
‘‘न पच्चनीकसातेन, सुविजानं सुभासितम्।
उपक्किलिट्ठचित्तेन, सारम्भबहुलेन च॥
‘‘यो च विनेय्य सारम्भं, अप्पसादञ्च चेतसो।
आघातं पटिनिस्सज्ज, स वे [सचे (स्या॰ कं॰ क॰)] जञ्ञा सुभासित’’न्ति॥
एवं वुत्ते, पच्चनीकसातो ब्राह्मणो भगवन्तं एतदवोच – ‘‘अभिक्कन्तं, भो गोतम, अभिक्कन्तं, भो गोतम…पे॰… उपासकं मं भवं गोतमो धारेतु अज्जतग्गे पाणुपेतं सरणं गत’’न्ति।

७. नवकम्मिकसुत्तम्

२०३. एकं समयं भगवा कोसलेसु विहरति अञ्ञतरस्मिं वनसण्डे । तेन खो पन समयेन नवकम्मिकभारद्वाजो ब्राह्मणो तस्मिं वनसण्डे कम्मन्तं कारापेति। अद्दसा खो नवकम्मिकभारद्वाजो ब्राह्मणो भगवन्तं अञ्ञतरस्मिं सालरुक्खमूले निसिन्नं पल्लङ्कं आभुजित्वा उजुं कायं पणिधाय परिमुखं सतिं उपट्ठपेत्वा। दिस्वानस्स एतदहोसि – ‘‘अहं खो इमस्मिं वनसण्डे कम्मन्तं कारापेन्तो रमामि। अयं समणो गोतमो किं कारापेन्तो रमती’’ति? अथ खो नवकम्मिकभारद्वाजो ब्राह्मणो येन भगवा तेनुपसङ्कमि। उपसङ्कमित्वा भगवन्तं गाथाय अज्झभासि –
‘‘के नु कम्मन्ता करीयन्ति, भिक्खु सालवने तव।
यदेकको अरञ्ञस्मिं, रतिं विन्दति गोतमो’’ति॥
‘‘न मे वनस्मिं करणीयमत्थि,
उच्छिन्नमूलं मे वनं विसूकम्।
स्वाहं वने निब्बनथो विसल्लो,
एको रमे अरतिं विप्पहाया’’ति॥
एवं वुत्ते, नवकम्मिकभारद्वाजो ब्राह्मणो भगवन्तं एतदवोच – ‘‘अभिक्कन्तं, भो गोतम…पे॰… उपासकं मं भवं गोतमो धारेतु अज्जतग्गे पाणुपेतं सरणं गत’’न्ति।

८. कट्ठहारसुत्तम्

२०४. एकं समयं भगवा कोसलेसु विहरति अञ्ञतरस्मिं वनसण्डे। तेन खो पन समयेन अञ्ञतरस्स भारद्वाजगोत्तस्स ब्राह्मणस्स सम्बहुला अन्तेवासिका कट्ठहारका माणवका येन वनसण्डो तेनुपसङ्कमिंसु; उपसङ्कमित्वा अद्दसंसु भगवन्तं तस्मिं वनसण्डे निसिन्नं पल्लङ्कं आभुजित्वा उजुं कायं पणिधाय परिमुखं सतिं उपट्ठपेत्वा। दिस्वान येन भारद्वाजगोत्तो ब्राह्मणो तेनुपसङ्कमिंसु; उपसङ्कमित्वा भारद्वाजगोत्तं ब्राह्मणं एतदवोचुं – ‘‘यग्घे, भवं जानेय्यासि! असुकस्मिं वनसण्डे समणो निसिन्नो पल्लङ्कं आभुजित्वा उजुं कायं पणिधाय परिमुखं सतिं उपट्ठपेत्वा’’। अथ खो भारद्वाजगोत्तो ब्राह्मणो तेहि माणवकेहि सद्धिं येन सो वनसण्डो तेनुपसङ्कमि। अद्दसा खो भगवन्तं तस्मिं वनसण्डे निसिन्नं पल्लङ्कं आभुजित्वा उजुं कायं पणिधाय परिमुखं सतिं उपट्ठपेत्वा। दिस्वान येन भगवा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा भगवन्तं गाथाय अज्झभासि –
‘‘गम्भीररूपे बहुभेरवे वने,
सुञ्ञं अरञ्ञं विजनं विगाहिय।
अनिञ्जमानेन ठितेन वग्गुना,
सुचारुरूपं वत भिक्खु झायसि॥
‘‘न यत्थ गीतं नपि यत्थ वादितं,
एको अरञ्ञे वनवस्सितो मुनि।
अच्छेररूपं पटिभाति मं इदं,
यदेकको पीतिमनो वने वसे॥
‘‘मञ्ञामहं लोकाधिपतिसहब्यतं,
आकङ्खमानो तिदिवं अनुत्तरम्।
कस्मा भवं विजनमरञ्ञमस्सितो,
तपो इध कुब्बसि ब्रह्मपत्तिया’’ति॥
‘‘या काचि कङ्खा अभिनन्दना वा,
अनेकधातूसु पुथू सदासिता।
अञ्ञाणमूलप्पभवा पजप्पिता,
सब्बा मया ब्यन्तिकता समूलिका॥
‘‘स्वाहं अकङ्खो असितो अनूपयो,
सब्बेसु धम्मेसु विसुद्धदस्सनो।
पप्पुय्य सम्बोधिमनुत्तरं सिवं,
झायामहं ब्रह्म रहो विसारदो’’ति॥
एवं वुत्ते, भारद्वाजगोत्तो ब्राह्मणो भगवन्तं एतदवोच – ‘‘अभिक्कन्तं, भो गोतम अभिक्कन्तं, भो गोतम…पे॰… अज्जतग्गे पाणुपेतं सरणं गत’’न्ति।

९. मातुपोसकसुत्तम्

२०५. सावत्थिनिदानम्। अथ खो मातुपोसको ब्राह्मणो येन भगवा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा भगवता सद्धिं सम्मोदि। सम्मोदनीयं कथं सारणीयं वीतिसारेत्वा एकमन्तं निसीदि। एकमन्तं निसिन्नो खो मातुपोसको ब्राह्मणो भगवन्तं एतदवोच – ‘‘अहञ्हि, भो गोतम, धम्मेन भिक्खं परियेसामि, धम्मेन भिक्खं परियेसित्वा मातापितरो पोसेमि। कच्चाहं, भो गोतम, एवंकारी किच्चकारी होमी’’ति? ‘‘तग्घ त्वं, ब्राह्मण, एवंकारी किच्चकारी होसि। यो खो, ब्राह्मण, धम्मेन भिक्खं परियेसति, धम्मेन भिक्खं परियेसित्वा मातापितरो पोसेति, बहुं सो पुञ्ञं पसवती’’ति।
‘‘यो मातरं पितरं वा, मच्चो धम्मेन पोसति।
ताय नं पारिचरियाय, मातापितूसु पण्डिता।
इधेव नं पसंसन्ति, पेच्च सग्गे पमोदती’’ति॥
एवं वुत्ते, मातुपोसको ब्राह्मणो भगवन्तं एतदवोच – ‘‘अभिक्कन्तं भो गोतम, अभिक्कन्तं, भो गोतम…पे॰… उपासकं मं भवं गोतमो धारेतु अज्जतग्गे पाणुपेतं सरणं गत’’न्ति।

१०. भिक्खकसुत्तम्

२०६. सावत्थिनिदानम्। अथ खो भिक्खको ब्राह्मणो येन भगवा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा भगवता सद्धिं सम्मोदि। सम्मोदनीयं कथं सारणीयं वीतिसारेत्वा एकमन्तं निसीदि। एकमन्तं निसिन्नो खो भिक्खको ब्राह्मणो भगवन्तं एतदवोच – ‘‘अहम्पि खो, भो गोतम, भिक्खको, भवम्पि भिक्खको, इध नो किं नानाकरण’’न्ति?
‘‘न तेन भिक्खको होति, यावता भिक्खते परे।
विस्सं धम्मं समादाय, भिक्खु होति न तावता॥
‘‘योध पुञ्ञञ्च पापञ्च, बाहित्वा ब्रह्मचरियम्।
सङ्खाय लोके चरति, स वे भिक्खूति वुच्चती’’ति॥
एवं वुत्ते, भिक्खको ब्राह्मणो भगवन्तं एतदवोच – ‘‘अभिक्कन्तं, भो गोतम, अभिक्कन्तं, भो गोतम…पे॰… उपासकं मं भवं गोतमो धारेतु अज्जतग्गे पाणुपेतं सरणं गत’’न्ति।

११. सङ्गारवसुत्तम्

२०७. सावत्थिनिदानम्। तेन खो पन समयेन सङ्गारवो नाम ब्राह्मणो सावत्थियं पटिवसति उदकसुद्धिको, उदकेन परिसुद्धिं पच्चेति, सायं पातं उदकोरोहनानुयोगमनुयुत्तो विहरति। अथ खो आयस्मा आनन्दो पुब्बण्हसमयं निवासेत्वा पत्तचीवरमादाय सावत्थिं पिण्डाय पाविसि। सावत्थियं पिण्डाय चरित्वा पच्छाभत्तं पिण्डपातपटिक्कन्तो येन भगवा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा भगवन्तं अभिवादेत्वा एकमन्तं निसीदि। एकमन्तं निसिन्नो खो आयस्मा आनन्दो भगवन्तं एतदवोच – ‘‘इध, भन्ते, सङ्गारवो नाम ब्राह्मणो सावत्थियं पटिवसति उदकसुद्धिको , उदकेन सुद्धिं पच्चेति, सायं पातं उदकोरोहनानुयोगमनुयुत्तो विहरति। साधु, भन्ते, भगवा येन सङ्गारवस्स ब्राह्मणस्स निवेसनं तेनुपसङ्कमतु अनुकम्पं उपादाया’’ति। अधिवासेसि भगवा तुण्हीभावेन।
अथ खो भगवा पुब्बण्हसमयं निवासेत्वा पत्तचीवरमादाय येन सङ्गारवस्स ब्राह्मणस्स निवेसनं तेनुपसङ्कमि ; उपसङ्कमित्वा पञ्ञत्ते आसने निसीदि। अथ खो सङ्गारवो ब्राह्मणो येन भगवा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा भगवता सद्धिं सम्मोदि। सम्मोदनीयं कथं सारणीयं वीतिसारेत्वा एकमन्तं निसीदि। एकमन्तं निसिन्नं खो सङ्गारवं ब्राह्मणं भगवा एतदवोच – ‘‘सच्चं किर त्वं, ब्राह्मण, उदकसुद्धिको, उदकेन सुद्धिं पच्चेसि, सायं पातं उदकोरोहनानुयोगमनुयुत्तो विहरसी’’ति? ‘‘एवं, भो गोतम’’। ‘‘किं पन त्वं, ब्राह्मण, अत्थवसं सम्पस्समानो उदकसुद्धिको, उदकसुद्धिं पच्चेसि, सायं पातं उदकोरोहनानुयोगमनुयुत्तो विहरसी’’ति? ‘‘इध मे, भो गोतम [इध मे भो गोतम अहं (पी॰ क॰)], यं दिवा पापकम्मं कतं होति, तं सायं न्हानेन [नहानेन (सी॰ स्या॰ कं॰ पी॰)] पवाहेमि, यं रत्तिं पापकम्मं कतं होति तं पातं न्हानेन पवाहेमि। इमं ख्वाहं, भो गोतम, अत्थवसं सम्पस्समानो उदकसुद्धिको, उदकेन सुद्धिं पच्चेमि, सायं पातं उदकोरोहनानुयोगमनुयुत्तो विहरामी’’ति।
‘‘धम्मो रहदो ब्राह्मण सीलतित्थो,
अनाविलो सब्भि सतं पसत्थो।
यत्थ हवे वेदगुनो सिनाता,
अनल्लगत्ताव [अनल्लीनगत्ताव (क॰)] तरन्ति पार’’न्ति॥
एवं वुत्ते, सङ्गारवो ब्राह्मणो भगवन्तं एतदवोच – ‘‘अभिक्कन्तं, भो गोतम, अभिक्कन्तं, भो गोतम…पे॰… उपासकं मं भवं गोतमो धारेतु अज्जतग्गे पाणुपेतं सरणं गत’’न्ति।

१२. खोमदुस्ससुत्तम्

२०८. एवं मे सुतं – एकं समयं भगवा सक्केसु विहरति खोमदुस्सं नामं सक्यानं निगमो। अथ खो भगवा पुब्बण्हसमयं निवासेत्वा पत्तचीवरमादाय खोमदुस्सं निगमं पिण्डाय पाविसि। तेन खो पन समयेन खोमदुस्सका ब्राह्मणगहपतिका सभायं सन्निपतिता होन्ति केनचिदेव करणीयेन, देवो च एकमेकं फुसायति। अथ खो भगवा येन सा सभा तेनुपसङ्कमि। अद्दसंसु खोमदुस्सका ब्राह्मणगहपतिका भगवन्तं दूरतोव आगच्छन्तम्। दिस्वान एतदवोचुं – ‘‘के च मुण्डका समणका, के च सभाधम्मं जानिस्सन्ती’’ति? अथ खो भगवा खोमदुस्सके ब्राह्मणगहपतिके गाथाय अज्झभासि –
‘‘नेसा सभा यत्थ न सन्ति सन्तो,
सन्तो न ते ये न वदन्ति धम्मम्।
रागञ्च दोसञ्च पहाय मोहं,
धम्मं वदन्ता च भवन्ति सन्तो’’ति॥
एवं वुत्ते, खोमदुस्सका ब्राह्मणगहपतिका भगवन्तं एतदवोचुं – ‘‘अभिक्कन्तं, भो गोतम, अभिक्कन्तं, भो गोतम; सेय्यथापि, भो गोतम, निक्कुज्जितं वा उक्कुज्जेय्य, पटिच्छन्नं वा विवरेय्य, मूळ्हस्स वा मग्गं आचिक्खेय्य, अन्धकारे वा तेलपज्जोतं धारेय्य – चक्खुमन्तो रूपानि दक्खन्तीति, एवमेवं भोता गोतमेन अनेकपरियायेन धम्मो पकासितो। एते मयं भवन्तं गोतमं सरणं गच्छाम धम्मञ्च भिक्खुसङ्घञ्च। उपासके नो भवं गोतमो धारेतु अज्जतग्गे पाणुपेते सरणं गते’’ति।
उपासकवग्गो दुतियो।
तस्सुद्दानं –
कसि उदयो देवहितो, अञ्ञतरमहासालम्।
मानथद्धं पच्चनीकं, नवकम्मिककट्ठहारम्।
मातुपोसकं भिक्खको, सङ्गारवो च खोमदुस्सेन द्वादसाति॥
ब्राह्मणसंयुत्तं समत्तम्।