०२ २ नन्दनवग्गो

१. नन्दनसुत्तम्

११. एवं मे सुतं – एकं समयं भगवा सावत्थियं विहरति जेतवने अनाथपिण्डिकस्स आरामे। तत्र खो भगवा भिक्खू आमन्तेसि – ‘‘भिक्खवो’’ति। ‘‘भदन्ते’’ति ते भिक्खू भगवतो पच्चस्सोसुम्। भगवा एतदवोच –
‘‘भूतपुब्बं, भिक्खवे, अञ्ञतरा तावतिंसकायिका देवता नन्दने वने अच्छरासङ्घपरिवुता दिब्बेहि पञ्चहि कामगुणेहि समप्पिता समङ्गीभूता परिचारियमाना [परिचारियमाना (स्या॰ कं॰ क॰)] तायं वेलायं इमं गाथं अभासि –
‘‘न ते सुखं पजानन्ति, ये न पस्सन्ति नन्दनम्।
आवासं नरदेवानं, तिदसानं यसस्सिन’’न्ति॥
‘‘एवं वुत्ते, भिक्खवे, अञ्ञतरा देवता तं देवतं गाथाय पच्चभासि –
‘‘न त्वं बाले पजानासि, यथा अरहतं वचो।
अनिच्चा सब्बसङ्खारा [सब्बे सङ्खारा (सी॰ स्या॰ कं॰)], उप्पादवयधम्मिनो।
उप्पज्जित्वा निरुज्झन्ति, तेसं वूपसमो सुखो’’ति॥

२. नन्दतिसुत्तम्

१२. सावत्थिनिदानम्। एकमन्तं ठिता खो सा देवता भगवतो सन्तिके इमं गाथं अभासि –
‘‘नन्दति पुत्तेहि पुत्तिमा,
गोमा [गोमिको (सी॰ स्या॰ कं॰ पी॰)] गोहि तथेव नन्दति।
उपधीहि नरस्स नन्दना,
न हि सो नन्दति यो निरूपधी’’ति॥
‘‘सोचति पुत्तेहि पुत्तिमा,
गोमा गोहि तथेव सोचति।
उपधीहि नरस्स सोचना,
न हि सो सोचति यो निरूपधी’’ति॥

३. नत्थिपुत्तसमसुत्तम्

१३. सावत्थिनिदानम्। एकमन्तं ठिता खो सा देवता भगवतो सन्तिके इमं गाथं अभासि –
‘‘नत्थि पुत्तसमं पेमं, नत्थि गोसमितं धनम्।
नत्थि सूरियसमा [सुरियसमा (सी॰ स्या॰ कं॰ पी॰)] आभा, समुद्दपरमा सरा’’ति॥
‘‘नत्थि अत्तसमं पेमं, नत्थि धञ्ञसमं धनम्।
नत्थि पञ्ञासमा आभा, वुट्ठि वे परमा सरा’’ति॥

४. खत्तियसुत्तम्

१४. ‘‘खत्तियो द्विपदं सेट्ठो, बलीबद्दो [बलिवद्दो (सी॰ पी॰), बलिबद्दो (स्या॰ कं॰ क॰)] चतुप्पदम्।
कोमारी सेट्ठा भरियानं, यो च पुत्तान पुब्बजो’’ति॥
‘‘सम्बुद्धो द्विपदं सेट्ठो, आजानीयो चतुप्पदम्।
सुस्सूसा सेट्ठा भरियानं, यो च पुत्तानमस्सवो’’ति॥

५. सणमानसुत्तम्

१५. ‘‘ठिते मज्झन्हिके [मज्झन्तिके (सब्बत्थ)] काले, सन्निसीवेसु पक्खिसु।
सणतेव ब्रहारञ्ञं [महारञ्ञं (क॰ सी॰ स्या॰ कं॰ क॰)], तं भयं पटिभाति म’’न्ति॥
‘‘ठिते मज्झन्हिके काले, सन्निसीवेसु पक्खिसु।
सणतेव ब्रहारञ्ञं, सा रति पटिभाति म’’न्ति॥

६. निद्दातन्दीसुत्तम्

१६. ‘‘निद्दा तन्दी विजम्भिता [तन्दि विजम्भिका (सी॰ पी॰)], अरती भत्तसम्मदो।
एतेन नप्पकासति, अरियमग्गो इध पाणिन’’न्ति॥
‘‘निद्दं तन्दिं विजम्भितं, अरतिं भत्तसम्मदम्।
वीरियेन [विरियेन (सी॰ स्या॰ कं॰ पी॰)] नं पणामेत्वा, अरियमग्गो विसुज्झती’’ति॥

७. दुक्करसुत्तम्

१७. ‘‘दुक्करं दुत्तितिक्खञ्च, अब्यत्तेन च सामञ्ञम्।
बहूहि तत्थ सम्बाधा, यत्थ बालो विसीदती’’ति॥
‘‘कतिहं चरेय्य सामञ्ञं, चित्तं चे न निवारये।
पदे पदे विसीदेय्य, सङ्कप्पानं वसानुगो’’ति॥
‘‘कुम्मोव अङ्गानि सके कपाले,
समोदहं भिक्खु मनोवितक्के।
अनिस्सितो अञ्ञमहेठयानो,
परिनिब्बुतो नूपवदेय्य कञ्ची’’ति॥

८. हिरीसुत्तम्

१८. ‘‘हिरीनिसेधो पुरिसो, कोचि लोकस्मिं विज्जति।
यो निन्दं अपबोधति [अपबोधेति (स्या॰ कं॰ क॰)], अस्सो भद्रो कसामिवा’’ति॥
‘‘हिरीनिसेधा तनुया, ये चरन्ति सदा सता।
अन्तं दुक्खस्स पप्पुय्य, चरन्ति विसमे सम’’न्ति॥

९. कुटिकासुत्तम्

१९.
‘‘कच्चि ते कुटिका नत्थि, कच्चि नत्थि कुलावका।
कच्चि सन्तानका नत्थि, कच्चि मुत्तोसि बन्धना’’ति॥
‘‘तग्घ मे कुटिका नत्थि, तग्घ नत्थि कुलावका।
तग्घ सन्तानका नत्थि, तग्घ मुत्तोम्हि बन्धना’’ति॥
‘‘किन्ताहं कुटिकं ब्रूमि, किं ते ब्रूमि कुलावकम्।
किं ते सन्तानकं ब्रूमि, किन्ताहं ब्रूमि बन्धन’’न्ति॥
‘‘मातरं कुटिकं ब्रूसि, भरियं ब्रूसि कुलावकम्।
पुत्ते सन्तानके ब्रूसि, तण्हं मे ब्रूसि बन्धन’’न्ति॥
‘‘साहु ते कुटिका नत्थि, साहु नत्थि कुलावका।
साहु सन्तानका नत्थि, साहु मुत्तोसि बन्धना’’ति॥

१०. समिद्धिसुत्तम्

२०. एवं मे सुतं – एकं समयं भगवा राजगहे विहरति तपोदारामे। अथ खो आयस्मा समिद्धि रत्तिया पच्चूससमयं पच्चुट्ठाय येन तपोदा तेनुपसङ्कमि गत्तानि परिसिञ्चितुम्। तपोदे गत्तानि परिसिञ्चित्वा पच्चुत्तरित्वा एकचीवरो अट्ठासि गत्तानि पुब्बापयमानो। अथ खो अञ्ञतरा देवता अभिक्कन्ताय रत्तिया अभिक्कन्तवण्णा केवलकप्पं तपोदं ओभासेत्वा येन आयस्मा समिद्धि तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा वेहासं ठिता आयस्मन्तं समिद्धिं गाथाय अज्झभासि –
‘‘अभुत्वा भिक्खसि भिक्खु, न हि भुत्वान भिक्खसि।
भुत्वान भिक्खु भिक्खस्सु, मा तं कालो उपच्चगा’’ति॥
‘‘कालं वोहं न जानामि, छन्नो कालो न दिस्सति।
तस्मा अभुत्वा भिक्खामि, मा मं कालो उपच्चगा’’ति॥
अथ खो सा देवता पथवियं [पठवियं (सी॰ स्या॰ कं॰ पी॰)] पतिट्ठहित्वा आयस्मन्तं समिद्धिं एतदवोच – ‘‘दहरो त्वं भिक्खु, पब्बजितो सुसु काळकेसो, भद्रेन योब्बनेन समन्नागतो, पठमेन वयसा, अनिक्कीळितावी कामेसु। भुञ्ज, भिक्खु, मानुसके कामे; मा सन्दिट्ठिकं हित्वा कालिकं अनुधावी’’ति।
‘‘न ख्वाहं, आवुसो, सन्दिट्ठिकं हित्वा कालिकं अनुधावामि। कालिकञ्च ख्वाहं, आवुसो, हित्वा सन्दिट्ठिकं अनुधावामि। कालिका हि, आवुसो, कामा वुत्ता भगवता बहुदुक्खा बहुपायासा; आदीनवो एत्थ भिय्यो। सन्दिट्ठिको अयं धम्मो अकालिको एहिपस्सिको ओपनेय्यिको पच्चत्तं वेदितब्बो विञ्ञूही’’ति।
‘‘कथञ्च, भिक्खु, कालिका कामा वुत्ता भगवता बहुदुक्खा बहुपायासा, आदीनवो एत्थ भिय्यो? कथं सन्दिट्ठिको अयं धम्मो अकालिको एहिपस्सिको ओपनेय्यिको पच्चत्तं वेदितब्बो विञ्ञूही’’ति?
‘‘अहं खो, आवुसो, नवो अचिरपब्बजितो अधुनागतो इमं धम्मविनयम्। न ताहं [न ख्वाहं (सी॰ पी॰)] सक्कोमि वित्थारेन आचिक्खितुम्। अयं सो भगवा अरहं सम्मासम्बुद्धो राजगहे विहरति तपोदारामे। तं भगवन्तं उपसङ्कमित्वा एतमत्थं पुच्छ। यथा ते भगवा ब्याकरोति तथा नं धारेय्यासी’’ति।
‘‘न खो, भिक्खु, सुकरो सो भगवा अम्हेहि उपसङ्कमितुं , अञ्ञाहि महेसक्खाहि देवताहि परिवुतो। सचे खो त्वं, भिक्खु, तं भगवन्तं उपसङ्कमित्वा एतमत्थं पुच्छेय्यासि, मयम्पि आगच्छेय्याम धम्मस्सवनाया’’ति। ‘‘एवमावुसो’’ति खो आयस्मा समिद्धि तस्सा देवताय पटिस्सुत्वा येन भगवा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा भगवन्तं अभिवादेत्वा एकमन्तं निसीदि। एकमन्तं निसिन्नो खो आयस्मा समिद्धि भगवन्तं एतदवोच –
‘‘इधाहं , भन्ते, रत्तिया पच्चूससमयं पच्चुट्ठाय येन तपोदा तेनुपसङ्कमिं गत्तानि परिसिञ्चितुम्। तपोदे गत्तानि परिसिञ्चित्वा पच्चुत्तरित्वा एकचीवरो अट्ठासिं गत्तानि पुब्बापयमानो। अथ खो, भन्ते, अञ्ञतरा देवता अभिक्कन्ताय रत्तिया अभिक्कन्तवण्णा केवलकप्पं तपोदं ओभासेत्वा येनाहं तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा वेहासं ठिता इमाय गाथाय अज्झभासि –
‘‘अभुत्वा भिक्खसि भिक्खु, न हि भुत्वान भिक्खसि।
भुत्वान भिक्खु भिक्खस्सु, मा तं कालो उपच्चगा’’ति॥
‘‘एवं वुत्ते अहं, भन्ते, तं देवतं गाथाय पच्चभासिं –
‘‘कालं वोहं न जानामि, छन्नो कालो न दिस्सति।
तस्मा अभुत्वा भिक्खामि, मा मं कालो उपच्चगा’’ति॥
‘‘अथ खो, भन्ते, सा देवता पथवियं पतिट्ठहित्वा मं एतदवोच – ‘दहरो त्वं, भिक्खु, पब्बजितो सुसु काळकेसो, भद्रेन योब्बनेन समन्नागतो, पठमेन वयसा, अनिक्कीळितावी कामेसु। भुञ्ज, भिक्खु, मानुसके कामे; मा सन्दिट्ठिकं हित्वा कालिकं अनुधावी’’’ति।
‘‘एवं वुत्ताहं, भन्ते, तं देवतं एतदवोचं – ‘न ख्वाहं, आवुसो, सन्दिट्ठिकं हित्वा कालिकं अनुधावामि; कालिकञ्च ख्वाहं, आवुसो, हित्वा सन्दिट्ठिकं अनुधावामि। कालिका हि, आवुसो, कामा वुत्ता भगवता बहुदुक्खा बहुपायासा; आदीनवो एत्थ भिय्यो। सन्दिट्ठिको अयं धम्मो अकालिको एहिपस्सिको ओपनेय्यिको पच्चत्तं वेदितब्बो विञ्ञूही’’’ति।
‘‘एवं वुत्ते, भन्ते, सा देवता मं एतदवोच – ‘कथञ्च, भिक्खु, कालिका कामा वुत्ता भगवता बहुदुक्खा बहुपायासा; आदीनवो एत्थ भिय्यो? कथं सन्दिट्ठिको अयं धम्मो अकालिको एहिपस्सिको ओपनेय्यिको पच्चत्तं वेदितब्बो विञ्ञूही’ति? एवं वुत्ताहं, भन्ते , तं देवतं एतदवोचं – ‘अहं खो, आवुसो, नवो अचिरपब्बजितो अधुनागतो इमं धम्मविनयं, न ताहं सक्कोमि वित्थारेन आचिक्खितुम्। अयं सो भगवा अरहं सम्मासम्बुद्धो राजगहे विहरति तपोदारामे। तं भगवन्तं उपसङ्कमित्वा एतमत्थं पुच्छ। यथा ते भगवा ब्याकरोति तथा नं धारेय्यासी’’’ति।
‘‘एवं वुत्ते, भन्ते, सा देवता मं एतदवोच – ‘न खो, भिक्खु, सुकरो सो भगवा अम्हेहि उपसङ्कमितुं, अञ्ञाहि महेसक्खाहि देवताहि परिवुतो। सचे खो, त्वं भिक्खु, तं भगवन्तं उपसङ्कमित्वा एतमत्थं पुच्छेय्यासि, मयम्पि आगच्छेय्याम धम्मस्सवनाया’ति। सचे, भन्ते, तस्सा देवताय सच्चं वचनं, इधेव सा देवता अविदूरे’’ति।
एवं वुत्ते, सा देवता आयस्मन्तं समिद्धिं एतदवोच – ‘‘पुच्छ, भिक्खु, पुच्छ, भिक्खु, यमहं अनुप्पत्ता’’ति।
अथ खो भगवा तं देवतं गाथाहि अज्झभासि –
‘‘अक्खेय्यसञ्ञिनो सत्ता, अक्खेय्यस्मिं पतिट्ठिता।
अक्खेय्यं अपरिञ्ञाय, योगमायन्ति मच्चुनो॥
‘‘अक्खेय्यञ्च परिञ्ञाय, अक्खातारं न मञ्ञति।
तञ्हि तस्स न होतीति, येन नं वज्जा न तस्स अत्थि।
सचे विजानासि वदेहि यक्खा’’ति [यक्खीति (पी॰ क॰)]॥
‘‘न ख्वाहं, भन्ते, इमस्स भगवता सङ्खित्तेन भासितस्स वित्थारेन अत्थं आजानामि। साधु मे, भन्ते, भगवा तथा भासतु यथाहं इमस्स भगवता सङ्खित्तेन भासितस्स वित्थारेन अत्थं जानेय्य’’न्ति।
‘‘समो विसेसी उद वा [अथवा (सी॰ पी॰)] निहीनो,
यो मञ्ञती सो विवदेथ [सोपि वदेथ (क॰)] तेन।
तीसु विधासु अविकम्पमानो,
समो विसेसीति न तस्स होति।
सचे विजानासि वदेहि यक्खा’’ति॥
‘‘इमस्सापि ख्वाहं, भन्ते, भगवता सङ्खित्तेन भासितस्स न वित्थारेन अत्थं आजानामि। साधु मे, भन्ते, भगवा तथा भासतु यथाहं इमस्स भगवता सङ्खित्तेन भासितस्स वित्थारेन अत्थं जानेय्य’’न्ति।
‘‘पहासि सङ्खं न विमानमज्झगा, अच्छेच्छि [अच्छेज्जि (स्या॰ कं॰ क॰)] तण्हं इध नामरूपे।
तं छिन्नगन्थं अनिघं निरासं, परियेसमाना नाज्झगमुम्।
देवा मनुस्सा इध वा हुरं वा, सग्गेसु वा सब्बनिवेसनेसु।
सचे विजानासि वदेहि यक्खा’’ति॥
‘‘इमस्स ख्वाहं, भन्ते, भगवता सङ्खित्तेन भासितस्स एवं वित्थारेन अत्थं आजानामि –
‘‘पापं न कयिरा वचसा मनसा,
कायेन वा किञ्चन सब्बलोके।
कामे पहाय सतिमा सम्पजानो,
दुक्खं न सेवेथ अनत्थसंहित’’न्ति॥
नन्दनवग्गो दुतियो।
तस्सुद्दानं –
नन्दना नन्दति चेव, नत्थिपुत्तसमेन च।
खत्तियो सणमानो च, निद्दातन्दी च दुक्करम्।
हिरी कुटिका नवमो, दसमो वुत्तो समिद्धिनाति॥