३७६. एवं मे सुतं – एकं समयं भगवा सक्केसु विहरति कपिलवत्थुस्मिं निग्रोधारामे। अथ खो महापजापति [महापजापती (सी॰ स्या॰ कं॰ पी॰)] गोतमी नवं दुस्सयुगं आदाय येन भगवा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा भगवन्तं अभिवादेत्वा एकमन्तं निसीदि। एकमन्तं निसिन्ना खो महापजापति गोतमी भगवन्तं एतदवोच – ‘‘इदं मे, भन्ते, नवं दुस्सयुगं भगवन्तं उद्दिस्स सामं कन्तं सामं वायितम्। तं मे, भन्ते, भगवा पटिग्गण्हातु अनुकम्पं उपादाया’’ति। एवं वुत्ते, भगवा महापजापतिं गोतमिं एतदवोच – ‘‘सङ्घे, गोतमि, देहि। सङ्घे ते दिन्ने अहञ्चेव पूजितो भविस्सामि सङ्घो चा’’ति। दुतियम्पि खो महापजापति गोतमी भगवन्तं एतदवोच – ‘‘इदं मे, भन्ते, नवं दुस्सयुगं भगवन्तं उद्दिस्स सामं कन्तं सामं वायितम्। तं मे, भन्ते, भगवा पटिग्गण्हातु अनुकम्पं उपादाया’’ति। दुतियम्पि खो भगवा महापजापतिं गोतमिं एतदवोच – ‘‘सङ्घे, गोतमि, देहि। सङ्घे ते दिन्ने अहञ्चेव पूजितो भविस्सामि सङ्घो चा’’ति। ततियम्पि खो महापजापति गोतमी भगवन्तं एतदवोच – ‘‘इदं मे, भन्ते, नवं दुस्सयुगं भगवन्तं उद्दिस्स सामं कन्तं सामं वायितम्। तं मे, भन्ते, भगवा पटिग्गण्हातु अनुकम्पं उपादाया’’ति। ततियम्पि खो भगवा महापजापतिं गोतमिं एतदवोच – ‘‘सङ्घे, गोतमि, देहि । सङ्घे ते दिन्ने अहञ्चेव पूजितो भविस्सामि सङ्घो चा’’ति।
३७७. एवं वुत्ते, आयस्मा आनन्दो भगवन्तं एतदवोच – ‘‘पटिग्गण्हातु, भन्ते, भगवा महापजापतिया गोतमिया नवं दुस्सयुगम्। बहूपकारा [बहुकारा (स्या॰ कं॰)], भन्ते, महापजापति गोतमी भगवतो मातुच्छा आपादिका पोसिका खीरस्स दायिका; भगवन्तं जनेत्तिया कालङ्कताय थञ्ञं पायेसि। भगवापि, भन्ते, बहूपकारो महापजापतिया गोतमिया। भगवन्तं, भन्ते, आगम्म महापजापति गोतमी बुद्धं सरणं गता, धम्मं सरणं गता, सङ्घं सरणं गता। भगवन्तं, भन्ते, आगम्म महापजापति गोतमी पाणातिपाता पटिविरता अदिन्नादाना पटिविरता कामेसुमिच्छाचारा पटिविरता मुसावादा पटिविरता सुरामेरयमज्जपमादट्ठाना पटिविरता। भगवन्तं, भन्ते, आगम्म महापजापति गोतमी बुद्धे अवेच्चप्पसादेन समन्नागता , धम्मे अवेच्चप्पसादेन समन्नागता, सङ्घे अवेच्चप्पसादेन समन्नागता अरियकन्तेहि सीलेहि समन्नागता। भगवन्तं, भन्ते, आगम्म महापजापति गोतमी दुक्खे निक्कङ्खा, दुक्खसमुदये निक्कङ्खा, दुक्खनिरोधे निक्कङ्खा, दुक्खनिरोधगामिनिया पटिपदाय निक्कङ्खा। भगवापि, भन्ते, बहूपकारो महापजापतिया गोतमिया’’ति।
३७८. ‘‘एवमेतं , आनन्द। यं हानन्द, पुग्गलो पुग्गलं आगम्म बुद्धं सरणं गतो होति, धम्मं सरणं गतो होति, सङ्घं सरणं गतो होति, इमस्सानन्द, पुग्गलस्स इमिना पुग्गलेन न सुप्पतिकारं वदामि, यदिदं – अभिवादन-पच्चुट्ठान-अञ्जलिकम्म सामीचिकम्मचीवरपिण्डपातसेनासनगिला- नप्पच्चयभेसज्जपरिक्खारानुप्पदानेन।
‘‘यं हानन्द, पुग्गलो पुग्गलं आगम्म पाणातिपाता पटिविरतो होति, अदिन्नादाना पटिविरतो होति, कामेसुमिच्छाचारा पटिविरतो होति, मुसावादा पटिविरतो होति, सुरामेरयमज्जपमादट्ठाना पटिविरतो होति, इमस्सानन्द, पुग्गलस्स इमिना पुग्गलेन न सुप्पतिकारं वदामि, यदिदं – अभिवादन-पच्चुट्ठान-अञ्जलिकम्म-सामीचिकम्मचीवरपिण्डपातसेनासनगिला- नप्पच्चयभेसज्जपरिक्खारानुप्पदानेन।
‘‘यं हानन्द, पुग्गलो पुग्गलं आगम्म बुद्धे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो होति, धम्मे… सङ्घे… अरियकन्तेहि सीलेहि समन्नागतो होति, इमस्सानन्द, पुग्गलस्स इमिना पुग्गलेन न सुप्पतिकारं वदामि, यदिदं – अभिवादन-पच्चुट्ठान-अञ्जलिकम्म-सामीचिकम्मचीवरपिण्डपातसेनासनगिला- नप्पच्चयभेसज्जपरिक्खारानुप्पदानेन।
‘‘यं हानन्द, पुग्गलो पुग्गलं आगम्म दुक्खे निक्कङ्खो होति, दुक्खसमुदये निक्कङ्खो होति, दुक्खनिरोधे निक्कङ्खो होति, दुक्खनिरोधगामिनिया पटिपदाय निक्कङ्खो होति, इमस्सानन्द, पुग्गलस्स इमिना पुग्गलेन न सुप्पतिकारं वदामि, यदिदं – अभिवादन-पच्चुट्ठानअञ्जलिकम्म-सामीचिकम्म-चीवरपिण्डपातसेनासनगिला- नप्पच्चयभेसज्जपरिक्खारानुप्पदानेन।
३७९. ‘‘चुद्दस खो पनिमानन्द, पाटिपुग्गलिका दक्खिणा। कतमा चुद्दस? तथागते अरहन्ते सम्मासम्बुद्धे दानं देति – अयं पठमा पाटिपुग्गलिका दक्खिणा। पच्चेकसम्बुद्धे [पच्चेकबुद्धे (सी॰ पी॰)] दानं देति – अयं दुतिया पाटिपुग्गलिका दक्खिणा। तथागतसावके अरहन्ते दानं देति – अयं ततिया पाटिपुग्गलिका दक्खिणा। अरहत्तफलसच्छिकिरियाय पटिपन्ने दानं देति – अयं चतुत्थी पाटिपुग्गलिका दक्खिणा। अनागामिस्स दानं देति – अयं पञ्चमी पाटिपुग्गलिका दक्खिणा। अनागामिफलसच्छिकिरियाय पटिपन्ने दानं देति – अयं छट्ठी पाटिपुग्गलिका दक्खिणा। सकदागामिस्स दानं देति – अयं सत्तमी पाटिपुग्गलिका दक्खिणा। सकदागामिफलसच्छिकिरियाय पटिपन्ने दानं देति – अयं अट्ठमी पाटिपुग्गलिका दक्खिणा। सोतापन्ने दानं देति – अयं नवमी पाटिपुग्गलिका दक्खिणा। सोतापत्तिफलसच्छिकिरियाय पटिपन्ने दानं देति – अयं दसमी पाटिपुग्गलिका दक्खिणा। बाहिरके कामेसु वीतरागे दानं देति – अयं एकादसमी पाटिपुग्गलिका दक्खिणा। पुथुज्जनसीलवन्ते दानं देति – अयं द्वादसमी पाटिपुग्गलिका दक्खिणा। पुथुज्जनदुस्सीले दानं देति – अयं तेरसमी पाटिपुग्गलिका दक्खिणा। तिरच्छानगते दानं देति – अयं चुद्दसमी पाटिपुग्गलिका दक्खिणाति।
‘‘तत्रानन्द, तिरच्छानगते दानं दत्वा सतगुणा दक्खिणा पाटिकङ्खितब्बा, पुथुज्जनदुस्सीले दानं दत्वा सहस्सगुणा दक्खिणा पाटिकङ्खितब्बा, पुथुज्जनसीलवन्ते दानं दत्वा सतसहस्सगुणा दक्खिणा पाटिकङ्खितब्बा, बाहिरके कामेसु वीतरागे दानं दत्वा कोटिसतसहस्सगुणा दक्खिणा पाटिकङ्खितब्बा, सोतापत्तिफलसच्छिकिरियाय पटिपन्ने दानं दत्वा असङ्खेय्या अप्पमेय्या दक्खिणा पाटिकङ्खितब्बा, को पन वादो सोतापन्ने, को पन वादो सकदागामिफलसच्छिकिरियाय पटिपन्ने, को पन वादो सकदागामिस्स, को पन वादो अनागामिफलसच्छिकिरियाय पटिपन्ने, को पन वादो अनागामिस्स, को पन वादो अरहत्तफलसच्छिकिरियाय पटिपन्ने, को पन वादो अरहन्ते, को पन वादो पच्चेकसम्बुद्धे, को पन वादो तथागते अरहन्ते सम्मासम्बुद्धे!
३८०. ‘‘सत्त खो पनिमानन्द, सङ्घगता दक्खिणा। कतमा सत्त? बुद्धप्पमुखे उभतोसङ्घे दानं देति – अयं पठमा सङ्घगता दक्खिणा। तथागते परिनिब्बुते उभतोसङ्घे दानं देति – अयं दुतिया सङ्घगता दक्खिणा। भिक्खुसङ्घे दानं देति – अयं ततिया सङ्घगता दक्खिणा। भिक्खुनिसङ्घे दानं देति – अयं चतुत्थी सङ्घगता दक्खिणा। ‘एत्तका मे भिक्खू च भिक्खुनियो च सङ्घतो उद्दिस्सथा’ति दानं देति – अयं पञ्चमी सङ्घगता दक्खिणा। ‘एत्तका मे भिक्खू सङ्घतो उद्दिस्सथा’ति दानं देति – अयं छट्ठी सङ्घगता दक्खिणा। ‘एत्तका मे भिक्खुनियो सङ्घतो उद्दिस्सथा’ति दानं देति – अयं सत्तमी सङ्घगता दक्खिणा।
‘‘भविस्सन्ति खो पनानन्द, अनागतमद्धानं गोत्रभुनो कासावकण्ठा दुस्सीला पापधम्मा। तेसु दुस्सीलेसु सङ्घं उद्दिस्स दानं दस्सन्ति। तदापाहं, आनन्द, सङ्घगतं दक्खिणं असङ्खेय्यं अप्पमेय्यं वदामि। न त्वेवाहं, आनन्द, केनचि परियायेन सङ्घगताय दक्खिणाय पाटिपुग्गलिकं दानं महप्फलतरं वदामि।
३८१. ‘‘चतस्सो खो इमा, आनन्द, दक्खिणा विसुद्धियो। कतमा चतस्सो? अत्थानन्द, दक्खिणा दायकतो विसुज्झति नो पटिग्गाहकतो। अत्थानन्द, दक्खिणा पटिग्गाहकतो विसुज्झति नो दायकतो। अत्थानन्द, दक्खिणा नेव दायकतो विसुज्झति नो पटिग्गाहकतो। अत्थानन्द, दक्खिणा दायकतो चेव विसुज्झति पटिग्गाहकतो च।
‘‘कथञ्चानन्द, दक्खिणा दायकतो विसुज्झति नो पटिग्गाहकतो? इधानन्द, दायको होति सीलवा कल्याणधम्मो, पटिग्गाहका होन्ति दुस्सीला पापधम्मा – एवं खो, आनन्द, दक्खिणा दायकतो विसुज्झति नो पटिग्गाहकतो।
‘‘कथञ्चानन्द, दक्खिणा पटिग्गाहकतो विसुज्झति नो दायकतो? इधानन्द, दायको होति दुस्सीलो पापधम्मो, पटिग्गाहका होन्ति सीलवन्तो [सीलवन्ता (सी॰)] कल्याणधम्मा – एवं खो, आनन्द, दक्खिणा पटिग्गाहकतो विसुज्झति नो दायकतो।
‘‘कथञ्चानन्द, दक्खिणा नेव दायकतो विसुज्झति नो पटिग्गाहकतो? इधानन्द, दायको च होति दुस्सीलो पापधम्मो, पटिग्गाहका च होन्ति दुस्सीला पापधम्मा – एवं खो, आनन्द, दक्खिणा नेव दायकतो विसुज्झति नो पटिग्गाहकतो।
‘‘कथञ्चानन्द, दक्खिणा दायकतो चेव विसुज्झति पटिग्गाहकतो च? इधानन्द, दायको च होति सीलवा कल्याणधम्मो, पटिग्गाहका च होन्ति सीलवन्तो कल्याणधम्मा – एवं खो, आनन्द, दक्खिणा दायकतो चेव विसुज्झति पटिग्गाहकतो च। इमा खो, आनन्द, चतस्सो दक्खिणा विसुद्धियो’’ति।
इदमवोच भगवा। इदं वत्वान सुगतो अथापरं एतदवोच सत्था –
३८२.
‘‘यो सीलवा दुस्सीलेसु ददाति दानं,
धम्मेन लद्धं [लद्धा (सी॰ पी॰)] सुपसन्नचित्तो।
अभिसद्दहं कम्मफलं उळारं,
सा दक्खिणा दायकतो विसुज्झति॥
‘‘यो दुस्सीलो सीलवन्तेसु ददाति दानं,
अधम्मेन लद्धं अप्पसन्नचित्तो।
अनभिसद्दहं कम्मफलं उळारं,
सा दक्खिणा पटिग्गाहकतो विसुज्झति॥
‘‘यो दुस्सीलो दुस्सीलेसु ददाति दानं,
अधम्मेन लद्धं अप्पसन्नचित्तो।
अनभिसद्दहं कम्मफलं उळारं,
न तं दानं विपुलप्फलन्ति ब्रूमि॥
‘‘यो सीलवा सीलवन्तेसु ददाति दानं,
धम्मेन लद्धं सुपसन्नचित्तो।
अभिसद्दहं कम्मफलं उळारं,
तं वे दानं विपुलप्फलन्ति ब्रूमि [सा दक्खिणा नेवुभतो विसुज्झति (सी॰ पी॰)]॥
‘‘यो वीतरागो वीतरागेसु ददाति दानं,
धम्मेन लद्धं सुपसन्नचित्तो।
अभिसद्दहं कम्मफलं उळारं,
तं वे दानं आमिसदानानमग्ग’’ [तं वे दानं विपुलन्ति ब्रूमि (सी॰)] न्ति॥
दक्खिणाविभङ्गसुत्तं निट्ठितं द्वादसमम्।
विभङ्गवग्गो निट्ठितो चतुत्थो।
तस्सुद्दानं –
भद्देकानन्दकच्चान, लोमसकङ्गियासुभो।
महाकम्मसळायतनविभङ्गा, उद्देसअरणा धातु सच्चं॥
दक्खिणाविभङ्गसुत्तन्ति।