०९ ९ सम्मादिट्ठिसुत्तम्

८९. एवं मे सुतं – एकं समयं भगवा सावत्थियं विहरति जेतवने अनाथपिण्डिकस्स आरामे। तत्र खो आयस्मा सारिपुत्तो भिक्खू आमन्तेसि – ‘‘आवुसो भिक्खवे’’ति। ‘‘आवुसो’’ति खो ते भिक्खू आयस्मतो सारिपुत्तस्स पच्चस्सोसुम्। आयस्मा सारिपुत्तो एतदवोच –
‘‘‘सम्मादिट्ठि [सम्मादिट्ठी (सी॰ स्या॰)] सम्मादिट्ठी’ति, आवुसो, वुच्चति। कित्तावता नु खो, आवुसो, अरियसावको सम्मादिट्ठि होति, उजुगतास्स दिट्ठि, धम्मे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो, आगतो इमं सद्धम्म’’न्ति?
‘‘दूरतोपि खो मयं, आवुसो, आगच्छेय्याम आयस्मतो सारिपुत्तस्स सन्तिके एतस्स भासितस्स अत्थमञ्ञातुम्। साधु वतायस्मन्तंयेव सारिपुत्तं पटिभातु एतस्स भासितस्स अत्थो। आयस्मतो सारिपुत्तस्स सुत्वा भिक्खू धारेस्सन्ती’’ति। ‘‘तेन हि, आवुसो, सुणाथ, साधुकं मनसि करोथ, भासिस्सामी’’ति। ‘‘एवमावुसो’’ति खो ते भिक्खू आयस्मतो सारिपुत्तस्स पच्चस्सोसुम्। आयस्मा सारिपुत्तो एतदवोच –
‘‘यतो खो, आवुसो, अरियसावको अकुसलञ्च पजानाति, अकुसलमूलञ्च पजानाति, कुसलञ्च पजानाति, कुसलमूलञ्च पजानाति – एत्तावतापि खो, आवुसो, अरियसावको सम्मादिट्ठि होति, उजुगतास्स दिट्ठि, धम्मे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो, आगतो इमं सद्धम्मम्। कतमं पनावुसो, अकुसलं, कतमं अकुसलमूलं, कतमं कुसलं, कतमं कुसलमूलं? पाणातिपातो खो, आवुसो, अकुसलं, अदिन्नादानं अकुसलं, कामेसुमिच्छाचारो अकुसलं, मुसावादो अकुसलं, पिसुणा वाचा [पिसुणवाचा (क॰)] अकुसलं, फरुसा वाचा [फरुसवाचा (क॰)] अकुसलं, सम्फप्पलापो अकुसलं, अभिज्झा अकुसलं, ब्यापादो अकुसलं, मिच्छादिट्ठि अकुसलं – इदं वुच्चतावुसो अकुसलम्। कतमञ्चावुसो, अकुसलमूलं? लोभो अकुसलमूलं, दोसो अकुसलमूलं, मोहो अकुसलमूलं – इदं वुच्चतावुसो, अकुसलमूलम्।
‘‘कतमञ्चावुसो , कुसलं? पाणातिपाता वेरमणी कुसलं, अदिन्नादाना वेरमणी कुसलं, कामेसुमिच्छाचारा वेरमणी कुसलं, मुसावादा वेरमणी कुसलं, पिसुणाय वाचाय वेरमणी कुसलं, फरुसाय वाचाय वेरमणी कुसलं, सम्फप्पलापा वेरमणी कुसलं, अनभिज्झा कुसलं, अब्यापादो कुसलं, सम्मादिट्ठि कुसलं – इदं वुच्चतावुसो, कुसलम्। कतमञ्चावुसो, कुसलमूलं? अलोभो कुसलमूलं, अदोसो कुसलमूलं, अमोहो कुसलमूलं – इदं वुच्चतावुसो, कुसलमूलम्।
‘‘यतो खो, आवुसो, अरियसावको एवं अकुसलं पजानाति, एवं अकुसलमूलं पजानाति, एवं कुसलं पजानाति, एवं कुसलमूलं पजानाति, सो सब्बसो रागानुसयं पहाय, पटिघानुसयं पटिविनोदेत्वा, ‘अस्मी’ति दिट्ठिमानानुसयं समूहनित्वा, अविज्जं पहाय विज्जं उप्पादेत्वा, दिट्ठेवधम्मे दुक्खस्सन्तकरो होति – एत्तावतापि खो, आवुसो, अरियसावको सम्मादिट्ठि होति, उजुगतास्स दिट्ठि, धम्मे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो, आगतो इमं सद्धम्म’’न्ति।
९०. ‘‘साधावुसो’’ति खो ते भिक्खू आयस्मतो सारिपुत्तस्स भासितं अभिनन्दित्वा अनुमोदित्वा आयस्मन्तं सारिपुत्तं उत्तरि [उत्तरिं (सी॰ स्या॰ पी॰)] पञ्हं अपुच्छुं [अपुच्छिंसु (स्या॰)] – ‘‘सिया पनावुसो, अञ्ञोपि परियायो यथा अरियसावको सम्मादिट्ठि होति, उजुगतास्स दिट्ठि, धम्मे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो, आगतो इमं सद्धम्म’’न्ति?
‘‘सिया, आवुसो। यतो खो, आवुसो, अरियसावको आहारञ्च पजानाति, आहारसमुदयञ्च पजानाति, आहारनिरोधञ्च पजानाति, आहारनिरोधगामिनिं पटिपदञ्च पजानाति – एत्तावतापि खो, आवुसो, अरियसावको सम्मादिट्ठि होति, उजुगतास्स दिट्ठि, धम्मे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो, आगतो इमं सद्धम्मम्। कतमो पनावुसो, आहारो, कतमो आहारसमुदयो, कतमो आहारनिरोधो, कतमा आहारनिरोधगामिनी पटिपदा? चत्तारोमे, आवुसो, आहारा भूतानं वा सत्तानं ठितिया, सम्भवेसीनं वा अनुग्गहाय। कतमे चत्तारो? कबळीकारो आहारो ओळारिको वा सुखुमो वा, फस्सो दुतियो, मनोसञ्चेतना ततिया, विञ्ञाणं चतुत्थम्। तण्हासमुदया आहारसमुदयो, तण्हानिरोधा आहारनिरोधो, अयमेव अरियो अट्ठङ्गिको मग्गो आहारनिरोधगामिनी पटिपदा, सेय्यथिदं – सम्मादिट्ठि सम्मासङ्कप्पो सम्मावाचा सम्माकम्मन्तो , सम्माआजीवो सम्मावायामो सम्मासति सम्मासमाधि’।
‘‘यतो खो, आवुसो, अरियसावको एवं आहारं पजानाति, एवं आहारसमुदयं पजानाति, एवं आहारनिरोधं पजानाति, एवं आहारनिरोधगामिनिं पटिपदं पजानाति, सो सब्बसो रागानुसयं पहाय, पटिघानुसयं पटिविनोदेत्वा, ‘अस्मी’ति दिट्ठिमानानुसयं समूहनित्वा, अविज्जं पहाय विज्जं उप्पादेत्वा, दिट्ठेवधम्मे दुक्खस्सन्तकरो होति – एत्तावतापि खो, आवुसो, अरियसावको सम्मादिट्ठि होति, उजुगतास्स दिट्ठि, धम्मे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो, आगतो इमं सद्धम्म’’न्ति।
९१. ‘‘साधावुसो’’ति खो ते भिक्खू आयस्मतो सारिपुत्तस्स भासितं अभिनन्दित्वा अनुमोदित्वा आयस्मन्तं सारिपुत्तं उत्तरि पञ्हं अपुच्छुं – ‘‘सिया पनावुसो, अञ्ञोपि परियायो यथा अरियसावको सम्मादिट्ठि होति, उजुगतास्स दिट्ठि, धम्मे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो, आगतो इमं सद्धम्म’’न्ति?
‘‘सिया, आवुसो। यतो खो, आवुसो, अरियसावको दुक्खञ्च पजानाति, दुक्खसमुदयञ्च पजानाति, दुक्खनिरोधञ्च पजानाति, दुक्खनिरोधगामिनिं पटिपदञ्च पजानाति – एत्तावतापि खो, आवुसो, अरियसावको सम्मादिट्ठि होति, उजुगतास्स दिट्ठि, धम्मे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो, आगतो इमं सद्धम्मम्। कतमं पनावुसो, दुक्खं, कतमो दुक्खसमुदयो, कतमो दुक्खनिरोधो, कतमा दुक्खनिरोधगामिनी पटिपदा? जातिपि दुक्खा, जरापि दुक्खा, मरणम्पि दुक्खं, सोकपरिदेवदुक्खदोमनस्सुपायासापि दुक्खा, अप्पियेहि सम्पयोगोपि दुक्खो, पियेहि विप्पयोगोपि दुक्खो, यम्पिच्छं न लभति तम्पि दुक्खं, संखित्तेन पञ्चुपादानक्खन्धा [पञ्चुपादानक्खन्धापि (क॰)] दुक्खा – इदं वुच्चतावुसो, दुक्खम्। कतमो चावुसो, दुक्खसमुदयो? यायं तण्हा पोनोब्भविका नन्दीरागसहगता [पोनोभविका (सी॰ पी॰)] तत्रतत्राभिनन्दिनी [नन्दिरागसहगता (सी॰ पी॰)], सेय्यथिदं, कामतण्हा भवतण्हा विभवतण्हा – अयं वुच्चतावुसो, दुक्खसमुदयो। कतमो चावुसो, दुक्खनिरोधो? यो तस्सायेव तण्हाय असेसविरागनिरोधो चागो पटिनिस्सग्गो मुत्ति अनालयो – अयं वुच्चतावुसो, दुक्खनिरोधो। कतमा चावुसो, दुक्खनिरोधगामिनी पटिपदा? अयमेव अरियो अट्ठङ्गिको मग्गो, सेय्यथिदं, सम्मादिट्ठि…पे॰… सम्मासमाधि – अयं वुच्चतावुसो, दुक्खनिरोधगामिनी पटिपदा।
‘‘यतो खो, आवुसो, अरियसावको एवं दुक्खं पजानाति, एवं दुक्खसमुदयं पजानाति, एवं दुक्खनिरोधं पजानाति, एवं दुक्खनिरोधगामिनिं पटिपदं पजानाति, सो सब्बसो रागानुसयं पहाय, पटिघानुसयं पटिविनोदेत्वा, ‘अस्मी’ति दिट्ठिमानानुसयं समूहनित्वा, अविज्जं पहाय विज्जं उप्पादेत्वा, दिट्ठेवधम्मे दुक्खस्सन्तकरो होति – एत्तावतापि खो, आवुसो, अरियसावको सम्मादिट्ठि होति, उजुगतास्स दिट्ठि, धम्मे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो, आगतो इमं सद्धम्म’’न्ति।
९२. ‘‘साधावुसो’’ति खो ते भिक्खू आयस्मतो सारिपुत्तस्स भासितं अभिनन्दित्वा अनुमोदित्वा आयस्मन्तं सारिपुत्तं उत्तरि पञ्हं अपुच्छुं – ‘‘सिया पनावुसो, अञ्ञोपि परियायो यथा अरियसावको सम्मादिट्ठि होति, उजुगतास्स दिट्ठि, धम्मे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो, आगतो इमं सद्धम्म’’न्ति?
‘‘सिया, आवुसो। यतो खो, आवुसो, अरियसावको जरामरणञ्च पजानाति, जरामरणसमुदयञ्च पजानाति, जरामरणनिरोधञ्च पजानाति, जरामरणनिरोधगामिनिं पटिपदञ्च पजानाति – एत्तावतापि खो, आवुसो, अरियसावको सम्मादिट्ठि होति, उजुगतास्स दिट्ठि, धम्मे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो, आगतो इमं सद्धम्मम्। कतमं पनावुसो, जरामरणं, कतमो जरामरणसमुदयो, कतमो जरामरणनिरोधो, कतमा जरामरणनिरोधगामिनी पटिपदा? या तेसं तेसं सत्तानं तम्हि तम्हि सत्तनिकाये जरा जीरणता खण्डिच्चं पालिच्चं वलित्तचता आयुनो संहानि इन्द्रियानं परिपाको – अयं वुच्चतावुसो, जरा। कतमञ्चावुसो, मरणं? या [यं (पी॰ क॰), सतिपट्ठानसुत्तेपि] तेसं तेसं सत्तानं तम्हा तम्हा सत्तनिकाया चुति चवनता भेदो अन्तरधानं मच्चु मरणं कालंकिरिया खन्धानं भेदो, कळेवरस्स निक्खेपो, जीवितिन्द्रियस्सुपच्छेदो – इदं वुच्चतावुसो, मरणम्। इति अयञ्च जरा इदञ्च मरणं – इदं वुच्चतावुसो, जरामरणम्। जातिसमुदया जरामरणसमुदयो, जातिनिरोधा जरामरणनिरोधो, अयमेव अरियो अट्ठङ्गिको मग्गो जरामरणनिरोधगामिनी पटिपदा, सेय्यथिदं – सम्मादिट्ठि…पे॰… सम्मासमाधि।
‘‘यतो खो, आवुसो, अरियसावको एवं जरामरणं पजानाति, एवं जरामरणसमुदं पजानाति, एवं जरामरणनिरोधं पजानाति, एवं जरामरणनिरोधगामिनिं पटिपदं पजानाति, सो सब्बसो रागानुसयं पहाय…पे॰… दुक्खस्सन्तकरो होति – एत्तावतापि खो, आवुसो, अरियसावको सम्मादिट्ठि होति, उजुगतास्स दिट्ठि, धम्मे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो, आगतो इमं सद्धम्म’’न्ति।
९३. ‘‘साधावुसो’’ति खो…पे॰… अपुच्छुं – सिया पनावुसो…पे॰… ‘‘सिया, आवुसो। यतो खो, आवुसो, अरियसावको जातिञ्च पजानाति, जातिसमुदयञ्च पजानाति, जातिनिरोधञ्च पजानाति, जातिनिरोधगामिनिं पटिपदञ्च पजानाति – एत्तावतापि खो, आवुसो, अरियसावको सम्मादिट्ठि होति, उजुगतास्स दिट्ठि, धम्मे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो, आगतो इमं सद्धम्मम्। कतमा पनावुसो, जाति, कतमो जातिसमुदयो, कतमो जातिनिरोधो, कतमा जातिनिरोधगामिनी पटिपदा? या तेसं तेसं सत्तानं तम्हि तम्हि सत्तनिकाये जाति सञ्जाति ओक्कन्ति अभिनिब्बत्ति खन्धानं पातुभावो, आयतनानं पटिलाभो – अयं वुच्चतावुसो, जाति। भवसमुदया जातिसमुदयो, भवनिरोधा जातिनिरोधो, अयमेव अरियो अट्ठङ्गिको मग्गो जातिनिरोधगामिनी पटिपदा, सेय्यथिदं – सम्मादिट्ठि…पे॰… सम्मासमाधि।
‘‘यतो खो, आवुसो, अरियसावको एवं जातिं पजानाति, एवं जातिसमुदयं पजानाति, एवं जातिनिरोधं पजानाति, एवं जातिनिरोधगामिनिं पटिपदं पजानाति, सो सब्बसो रागानुसयं पहाय…पे॰… दुक्खस्सन्तकरो होति – एत्तावतापि खो, आवुसो, अरियसावको सम्मादिट्ठि होति, उजुगतास्स दिट्ठि, धम्मे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो, आगतो इमं सद्धम्म’’न्ति।
९४. ‘‘साधावुसो’’ति खो…पे॰… अपुच्छुं – सिया पनावुसो…पे॰… ‘‘सिया, आवुसो। यतो खो, आवुसो, अरियसावको भवञ्च पजानाति, भवसमुदयञ्च पजानाति, भवनिरोधञ्च पजानाति, भवनिरोधगामिनिं पटिपदञ्च पजानाति – एत्तावतापि खो, आवुसो, अरियसावको सम्मादिट्ठि होति, उजुगतास्स दिट्ठि, धम्मे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो, आगतो इमं सद्धम्मम्। कतमो पनावुसो, भवो, कतमो भवसमुदयो, कतमो भवनिरोधो, कतमा भवनिरोधगामिनी पटिपदा? तयोमे, आवुसो, भवा – कामभवो, रूपभवो, अरूपभवो। उपादानसमुदया भवसमुदयो, उपादाननिरोधा भवनिरोधो, अयमेव अरियो अट्ठङ्गिको मग्गो भवनिरोधगामिनी पटिपदा, सेय्यथिदं – सम्मादिट्ठि…पे॰… सम्मासमाधि।
‘‘यतो खो, आवुसो, अरियसावको एवं भवं पजानाति, एवं भवसमुदयं पजानाति, एवं भवनिरोधं पजानाति, एवं भवनिरोधगामिनिं पटिपदं पजानाति, सो सब्बसो रागानुसयं पहाय…पे॰… दुक्खस्सन्तकरो होति। एत्तावतापि खो, आवुसो, अरियसावको सम्मादिट्ठि होति, उजुगतास्स दिट्ठि, धम्मे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो, आगतो इमं सद्धम्म’’न्ति।
९५. ‘‘साधावुसो’’ति खो…पे॰… अपुच्छुं – सिया पनावुसो…पे॰… ‘‘सिया, आवुसो। यतो खो, आवुसो, अरियसावको उपादानञ्च पजानाति, उपादानसमुदयञ्च पजानाति, उपादाननिरोधञ्च पजानाति, उपादाननिरोधगामिनिं पटिपदञ्च पजानाति – एत्तावतापि खो, आवुसो, अरियसावको सम्मादिट्ठि होति, उजुगतास्स दिट्ठि, धम्मे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो, आगतो इमं सद्धम्मम्। कतमं पनावुसो, उपादानं, कतमो उपादानसमुदयो, कतमो उपादाननिरोधो, कतमा उपादाननिरोधगामिनी पटिपदा? चत्तारिमानि, आवुसो, उपादानानि – कामुपादानं, दिट्ठुपादानं, सीलब्बतुपादानं, अत्तवादुपादानम्। तण्हासमुदया उपादानसमुदयो, तण्हानिरोधा उपादाननिरोधो, अयमेव अरियो अट्ठङ्गिको मग्गो उपादाननिरोधगामिनी पटिपदा, सेय्यथिदं – सम्मादिट्ठि…पे॰… सम्मासमाधि।
‘‘यतो खो, आवुसो, अरियसावको एवं उपादानं पजानाति, एवं उपादानसमुदयं पजानाति, एवं उपादाननिरोधं पजानाति, एवं उपादाननिरोधगामिनिं पटिपदं पजानाति, सो सब्बसो रागानुसयं पहाय…पे॰… दुक्खस्सन्तकरो होति – एत्तावतापि खो, आवुसो, अरियसावको सम्मादिट्ठि होति, उजुगतास्स दिट्ठि, धम्मे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो, आगतो इमं सद्धम्म’’न्ति।
९६. ‘‘साधावुसो’’ति खो…पे॰… अपुच्छुं – सिया पनावुसो…पे॰… ‘‘सिया, आवुसो। यतो खो, आवुसो, अरियसावको तण्हञ्च पजानाति, तण्हासमुदयञ्च पजानाति, तण्हानिरोधञ्च पजानाति, तण्हानिरोधगामिनिं पटिपदञ्च पजानाति – एत्तावतापि खो, आवुसो, अरियसावको सम्मादिट्ठि होति, उजुगतास्स दिट्ठि, धम्मे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो, आगतो इमं सद्धम्मम्। कतमा पनावुसो, तण्हा, कतमो तण्हासमुदयो, कतमो तण्हानिरोधो, कतमा तण्हानिरोधगामिनी पटिपदा? छयिमे, आवुसो, तण्हाकाया – रूपतण्हा, सद्दतण्हा, गन्धतण्हा, रसतण्हा, फोट्ठब्बतण्हा, धम्मतण्हा। वेदनासमुदया तण्हासमुदयो, वेदनानिरोधा तण्हानिरोधो, अयमेव अरियो अट्ठङ्गिको मग्गो तण्हानिरोधगामिनी पटिपदा, सेय्यथिदं – सम्मादिट्ठि…पे॰… सम्मासमाधि।
‘‘यतो खो, आवुसो, अरियसावको एवं तण्हं पजानाति, एवं तण्हासमुदयं पजानाति, एवं तण्हानिरोधं पजानाति, एवं तण्हानिरोधगामिनिं पटिपदं पजानाति, सो सब्बसो रागानुसयं पहाय…पे॰… दुक्खस्सन्तकरो होति – एत्तावतापि खो, आवुसो, अरियसावको सम्मादिट्ठि होति, उजुगतास्स दिट्ठि, धम्मे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो, आगतो इमं सद्धम्म’’न्ति।
९७. ‘‘साधावुसो’’ति खो…पे॰… अपुच्छुं – सिया पनावुसो…पे॰… ‘‘सिया, आवुसो। यतो खो, आवुसो, अरियसावको वेदनञ्च पजानाति, वेदनासमुदयञ्च पजानाति, वेदनानिरोधञ्च पजानाति, वेदनानिरोधगामिनिं पटिपदञ्च पजानाति – एत्तावतापि खो, आवुसो, अरियसावको सम्मादिट्ठि होति, उजुगतास्स दिट्ठि, धम्मे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो, आगतो इमं सद्धम्मम्। कतमा पनावुसो, वेदना, कतमो वेदनासमुदयो, कतमो वेदनानिरोधो, कतमा वेदनानिरोधगामिनी पटिपदा? छयिमे, आवुसो, वेदनाकाया – चक्खुसम्फस्सजा वेदना, सोतसम्फस्सजा वेदना, घानसम्फस्सजा वेदना, जिव्हासम्फस्सजा वेदना, कायसम्फस्सजा वेदना, मनोसम्फस्सजा वेदना। फस्ससमुदया वेदनासमुदयो, फस्सनिरोधा वेदनानिरोधो, अयमेव अरियो अट्ठङ्गिको मग्गो वेदनानिरोधगामिनी पटिपदा, सेय्यथिदं – सम्मादिट्ठि…पे॰… सम्मासमाधि।
‘‘यतो खो, आवुसो, अरियसावको एवं वेदनं पजानाति, एवं वेदनासमुदयं पजानाति, एवं वेदनानिरोधं पजानाति, एवं वेदनानिरोधगामिनिं पटिपदं पजानाति, सो सब्बसो रागानुसयं पहाय…पे॰… दुक्खस्सन्तकरो होति – एत्तावतापि खो, आवुसो, अरियसावको सम्मादिट्ठि होति, उजुगतास्स दिट्ठि, धम्मे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो, आगतो इमं सद्धम्म’’न्ति।
९८. ‘‘साधावुसो’’ति खो…पे॰… अपुच्छुं – सिया पनावुसो…पे॰… ‘‘सिया, आवुसो। यतो खो, आवुसो, अरियसावको फस्सञ्च पजानाति, फस्ससमुदयञ्च पजानाति, फस्सनिरोधञ्च पजानाति, फस्सनिरोधगामिनिं पटिपदञ्च पजानाति – एत्तावतापि खो, आवुसो, अरियसावको सम्मादिट्ठि होति, उजुगतास्स दिट्ठि, धम्मे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो, आगतो इमं सद्धम्मम्। कतमो पनावुसो, फस्सो, कतमो फस्ससमुदयो, कतमो फस्सनिरोधो, कतमा फस्सनिरोधगामिनी पटिपदा? छयिमे, आवुसो, फस्सकाया – चक्खुसम्फस्सो, सोतसम्फस्सो , घानसम्फस्सो, जिव्हासम्फस्सो, कायसम्फस्सो, मनोसम्फस्सो। सळायतनसमुदया फस्ससमुदयो, सळायतननिरोधा फस्सनिरोधो, अयमेव अरियो अट्ठङ्गिको मग्गो फस्सनिरोधगामिनी पटिपदा, सेय्यथिदं – सम्मादिट्ठि…पे॰… सम्मासमाधि।
‘‘यतो खो, आवुसो, अरियसावको एवं फस्सं पजानाति, एवं फस्ससमुदयं पजानाति, एवं फस्सनिरोधं पजानाति, एवं फस्सनिरोधगामिनिं पटिपदं पजानाति, सो सब्बसो रागानुसयं पहाय…पे॰… दुक्खस्सन्तकरो होति – एत्तावतापि खो, आवुसो, अरियसावको सम्मादिट्ठि होति, उजुगतास्स दिट्ठि, धम्मे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो, आगतो इमं सद्धम्म’’न्ति।
९९. ‘‘साधावुसो’’ति खो…पे॰… अपुच्छुं – सिया पनावुसो…पे॰… ‘‘सिया, आवुसो। यतो खो, आवुसो, अरियसावको सळायतनञ्च पजानाति, सळायतनसमुदयञ्च पजानाति, सळायतननिरोधञ्च पजानाति, सळायतननिरोधगामिनिं पटिपदञ्च पजानाति – एत्तावतापि खो, आवुसो, अरियसावको सम्मादिट्ठि होति, उजुगतास्स दिट्ठि, धम्मे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो, आगतो इमं सद्धम्मम्। कतमं पनावुसो, सळायतनं, कतमो सळायतनसमुदयो, कतमो सळायतननिरोधो, कतमा सळायतननिरोधगामिनी पटिपदा ? छयिमानि, आवुसो, आयतनानि – चक्खायतनं, सोतायतनं, घानायतनं, जिव्हायतनं, कायायतनं, मनायतनम्। नामरूपसमुदया सळायतनसमुदयो, नामरूपनिरोधा सळायतननिरोधो, अयमेव अरियो अट्ठङ्गिको मग्गो सळायतननिरोधगामिनी पटिपदा, सेय्यथिदं – सम्मादिट्ठि…पे॰… सम्मासमाधि।
‘‘यतो खो, आवुसो, अरियसावको एवं सळायतनं पजानाति, एवं सळायतनसमुदयं पजानाति, एवं सळायतननिरोधं पजानाति , एवं सळायतननिरोधगामिनिं पटिपदं पजानाति, सो सब्बसो रागानुसयं पहाय…पे… दुक्खस्सन्तकरो होति – एत्तावतापि खो, आवुसो, अरियसावको सम्मादिट्ठि होति, उजुगतास्स दिट्ठि, धम्मे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो, आगतो इमं सद्धम्म’’न्ति।
१००. ‘‘साधावुसो’’ति खो…पे॰… अपुच्छुं – सिया पनावुसो…पे॰… ‘‘सिया, आवुसो। यतो खो, आवुसो, अरियसावको नामरूपञ्च पजानाति, नामरूपसमुदयञ्च पजानाति, नामरूपनिरोधञ्च पजानाति, नामरूपनिरोधगामिनिं पटिपदञ्च पजानाति – एत्तावतापि खो, आवुसो, अरियसावको सम्मादिट्ठि होति, उजुगतास्स दिट्ठि, धम्मे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो, आगतो इमं सद्धम्मम्। कतमं पनावुसो, नामरूपं, कतमो नामरूपसमुदयो, कतमो नामरूपनिरोधो, कतमा नामरूपनिरोधगामिनी पटिपदा? वेदना, सञ्ञा, चेतना, फस्सो, मनसिकारो – इदं वुच्चतावुसो, नामं; चत्तारि च महाभूतानि, चतुन्नञ्च महाभूतानं उपादायरूपं – इदं वुच्चतावुसो, रूपम्। इति इदञ्च नामं इदञ्च रूपं – इदं वुच्चतावुसो, नामरूपम्। विञ्ञाणसमुदया नामरूपसमुदयो, विञ्ञाणनिरोधा नामरूपनिरोधो, अयमेव अरियो अट्ठङ्गिको मग्गो नामरूपनिरोधगामिनी पटिपदा, सेय्यथिदं – सम्मादिट्ठि…पे॰… सम्मासमाधि।
‘‘यतो खो, आवुसो, अरियसावको एवं नामरूपं पजानाति, एवं नामरूपसमुदयं पजानाति, एवं नामरूपनिरोधं पजानाति, एवं नामरूपनिरोधगामिनिं पटिपदं पजानाति, सो सब्बसो रागानुसयं पहाय…पे॰… दुक्खस्सन्तकरो होति – एत्तावतापि खो, आवुसो, अरियसावको सम्मादिट्ठि होति, उजुगतास्स दिट्ठि, धम्मे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो, आगतो इमं सद्धम्म’’न्ति।
१०१. ‘‘साधावुसो’’ति खो…पे॰… अपुच्छुं – सिया पनावुसो…पे॰… ‘‘सिया, आवुसो। यतो खो, आवुसो, अरियसावको विञ्ञाणञ्च पजानाति, विञ्ञाणसमुदयञ्च पजानाति, विञ्ञाणनिरोधञ्च पजानाति, विञ्ञाणनिरोधगामिनिं पटिपदञ्च पजानाति – एत्तावतापि खो, आवुसो, अरियसावको सम्मादिट्ठि होति, उजुगतास्स दिट्ठि, धम्मे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो, आगतो इमं सद्धम्मम्। कतमं पनावुसो, विञ्ञाणं, कतमो विञ्ञाणसमुदयो, कतमो विञ्ञाणनिरोधो, कतमा विञ्ञाणनिरोधगामिनी पटिपदा? छयिमे, आवुसो, विञ्ञाणकाया – चक्खुविञ्ञाणं, सोतविञ्ञाणं, घानविञ्ञाणं, जिव्हाविञ्ञाणं, कायविञ्ञाणं, मनोविञ्ञाणम्। सङ्खारसमुदया विञ्ञाणसमुदयो, सङ्खारनिरोधा विञ्ञाणनिरोधो, अयमेव अरियो अट्ठङ्गिको मग्गो विञ्ञाणनिरोधगामिनी पटिपदा, सेय्यथिदं – सम्मादिट्ठि…पे॰… सम्मासमाधि।
‘‘यतो खो, आवुसो, अरियसावको एवं विञ्ञाणं पजानाति, एवं विञ्ञाणसमुदयं पजानाति, एवं विञ्ञाणनिरोधं पजानाति, एवं विञ्ञाणनिरोधगामिनिं पटिपदं पजानाति , सो सब्बसो रागानुसयं पहाय…पे॰… दुक्खस्सन्तकरो होति – एत्तावतापि खो, आवुसो, अरियसावको सम्मादिट्ठि होति, उजुगतास्स दिट्ठि, धम्मे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो, आगतो इमं सद्धम्म’’न्ति।
१०२. ‘‘साधावुसो’’ति खो…पे॰… अपुच्छुं – सिया पनावुसो…पे॰… ‘‘सिया, आवुसो। यतो खो, आवुसो, अरियसावको सङ्खारे च पजानाति, सङ्खारसमुदयञ्च पजानाति, सङ्खारनिरोधञ्च पजानाति, सङ्खारनिरोधगामिनिं पटिपदञ्च पजानाति – एत्तावतापि खो, आवुसो, अरियसावको सम्मादिट्ठि होति, उजुगतास्स दिट्ठि, धम्मे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो, आगतो इमं सद्धम्मम्। कतमे पनावुसो, सङ्खारा, कतमो सङ्खारसमुदयो, कतमो सङ्खारनिरोधो, कतमा सङ्खारनिरोधगामिनी पटिपदा? तयोमे, आवुसो, सङ्खारा – कायसङ्खारो, वचीसङ्खारो, चित्तसङ्खारो। अविज्जासमुदया सङ्खारसमुदयो, अविज्जानिरोधा सङ्खारनिरोधो, अयमेव अरियो अट्ठङ्गिको मग्गो सङ्खारनिरोधगामिनी पटिपदा, सेय्यथिदं – सम्मादिट्ठि…पे॰… सम्मासमाधि।
‘‘यतो खो, आवुसो, अरियसावको एवं सङ्खारे पजानाति, एवं सङ्खारसमुदयं पजानाति, एवं सङ्खारनिरोधं पजानाति, एवं सङ्खारनिरोधगामिनिं पटिपदं पजानाति, सो सब्बसो रागानुसयं पहाय, पटिघानुसयं पटिविनोदेत्वा, ‘अस्मी’ति दिट्ठिमानानुसयं समूहनित्वा, अविज्जं पहाय विज्जं उप्पादेत्वा, दिट्ठेव धम्मे दुक्खस्सन्तकरो होति – एत्तावतापि खो, आवुसो, अरियसावको सम्मादिट्ठि होति, उजुगतास्स दिट्ठि, धम्मे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो, आगतो इमं सद्धम्म’’न्ति।
१०३. ‘‘साधावुसो’’ति खो…पे॰… अपुच्छुं – सिया पनावुसो…पे॰… ‘‘सिया, आवुसो। यतो खो, आवुसो, अरियसावको अविज्जञ्च पजानाति, अविज्जासमुदयञ्च पजानाति, अविज्जानिरोधञ्च पजानाति, अविज्जानिरोधगामिनिं पटिपदञ्च पजानाति – एत्तावतापि खो, आवुसो, अरियसावको सम्मादिट्ठि होति, उजुगतास्स दिट्ठि, धम्मे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो, आगतो इमं सद्धम्मम्। कतमा पनावुसो, अविज्जा, कतमो अविज्जासमुदयो, कतमो अविज्जानिरोधो, कतमा अविज्जानिरोधगामिनी पटिपदा? यं खो, आवुसो, दुक्खे अञ्ञाणं, दुक्खसमुदये अञ्ञाणं, दुक्खनिरोधे अञ्ञाणं, दुक्खनिरोधगामिनिया पटिपदाय अञ्ञाणं – अयं वुच्चतावुसो, अविज्जा। आसवसमुदया अविज्जासमुदयो, आसवनिरोधा अविज्जानिरोधो, अयमेव अरियो अट्ठङ्गिको मग्गो अविज्जानिरोधगामिनी पटिपदा, सेय्यथिदं – सम्मादिट्ठि…पे॰… सम्मासमाधि।
‘‘यतो खो, आवुसो, अरियसावको एवं अविज्जं पजानाति, एवं अविज्जासमुदयं पजानाति, एवं अविज्जानिरोधं पजानाति, एवं अविज्जानिरोधगामिनिं पटिपदं पजानाति, सो सब्बसो रागानुसयं पहाय, पटिघानुसयं पटिविनोदेत्वा, ‘अस्मी’ति दिट्ठिमानानुसयं समूहनित्वा, अविज्जं पहाय विज्जं उप्पादेत्वा, दिट्ठेव धम्मे दुक्खस्सन्तकरो होति – एत्तावतापि खो, आवुसो, अरियसावको सम्मादिट्ठि होति, उजुगतास्स दिट्ठि, धम्मे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो, आगतो इमं सद्धम्म’’न्ति।
१०४. ‘‘साधावुसो’’ति खो ते भिक्खू आयस्मतो सारिपुत्तस्स भासितं अभिनन्दित्वा अनुमोदित्वा आयस्मन्तं सारिपुत्तं उत्तरि पञ्हं अपुच्छुं – ‘‘सिया पनावुसो, अञ्ञोपि परियायो यथा अरियसावको सम्मादिट्ठि होति, उजुगतास्स दिट्ठि, धम्मे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो, आगतो इमं सद्धम्म’’न्ति?
‘‘सिया, आवुसो। यतो खो, आवुसो, अरियसावको आसवञ्च पजानाति, आसवसमुदयञ्च पजानाति, आसवनिरोधञ्च पजानाति, आसवनिरोधगामिनिं पटिपदञ्च पजानाति – एत्तावतापि खो, आवुसो, अरियसावको सम्मादिट्ठि होति, उजुगतास्स दिट्ठि, धम्मे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो, आगतो इमं सद्धम्मम्। कतमो पनावुसो, आसवो, कतमो आसवसमुदयो, कतमो आसवनिरोधो, कतमा आसवनिरोधगामिनी पटिपदाति? तयोमे, आवुसो, आसवा – कामासवो, भवासवो, अविज्जासवो। अविज्जासमुदया आसवसमुदयो, अविज्जानिरोधा आसवनिरोधो, अयमेव अरियो अट्ठङ्गिको मग्गो आसवनिरोधगामिनी पटिपदा, सेय्यथिदं – सम्मादिट्ठि…पे॰… सम्मासमाधि।
‘‘यतो खो, आवुसो, अरियसावको एवं आसवं पजानाति, एवं आसवसमुदयं पजानाति, एवं आसवनिरोधं पजानाति, एवं आसवनिरोधगामिनिं पटिपदं पजानाति, सो सब्बसो रागानुसयं पहाय, पटिघानुसयं पटिविनोदेत्वा, ‘अस्मी’ति दिट्ठिमानानुसयं समूहनित्वा, अविज्जं पहाय विज्जं उप्पादेत्वा, दिट्ठेव धम्मे दुक्खस्सन्तकरो होति – एत्तावतापि खो, आवुसो, अरियसावको सम्मादिट्ठि होति , उजुगतास्स दिट्ठि, धम्मे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो, आगतो इमं सद्धम्म’’न्ति।
इदमवोचायस्मा सारिपुत्तो। अत्तमना ते भिक्खू आयस्मतो सारिपुत्तस्स भासितं अभिनन्दुन्ति।
सम्मादिट्ठिसुत्तं निट्ठितं नवमम्। [इतो परं केसुचि पोत्थकेसु इमापि गाथायो§एवं दिस्सन्ति –§दुक्खं जरामरणं उपादानं, सळायतनं नामरूपम्। विञ्ञाणं या सा परे, कतमा पनावुसो पदानं॥§किं जाति तण्हा च वेदना, अविज्जाय चतुक्कनयो। चत्तारि परे कतमा, पनावुसो पदानं केवलं॥§आहारो च भवो फस्सो, सङ्खारो आसवपञ्चमो। याव पञ्च परे कतमा, पनावुसो पदानं किं॥§कतमन्ति छब्बिधा वुत्तं, कतमानि चतुब्बिधानि। कतमो पञ्चविधो वुत्तो, सब्बेसं एकसङ्खानं पञ्चनयपदानि चाति॥ ]