शीलोपदेशः

परिचयः

चूळसीलम्

भिक्खु पाणातिपातं पहाय पाणातिपाता पटिविरतो होति। निहितदण्डो निहित-सत्थो+++(=शस्त्रो)+++ लज्जी दयापन्नो सब्ब-पाण-भूत-हितानुकम्पी विहरति। इदम्पिस्स होति सीलस्मिम्।
अदिन्नादानं+++(=अदत्तादानं)+++ पहाय अदिन्नादाना+++(त्)+++ पटिविरतो होति। दिन्नादायी+++(=दत्तादायी)+++ दिन्न-पाटिकङ्खी, अथेनेन सुचिभूतेन अत्तना विहरति। इदम्पिस्स होति सीलस्मिम्।
अब्रह्मचरियं पहाय ब्रह्मचारी होति, आरा+++(त्)+++चारी विरतो मेथुना+++(त्)+++ गामधम्मा+++(त्)+++। इदम्पिस्स होति सीलस्मिम्।
मुसावादं पहाय मुसावादा पटिविरतो होति, सच्चवादी सच्चसन्धो थेतो+++(=स्थितो)+++ पच्चयिको अविसंवादको लोकस्स। इदम्पिस्स होति सीलस्मिम्।
पिसुणं वाचं पहाय पिसुणाय वाचाय पटिविरतो होति; इतो सुत्वा न अमुत्र अक्खाता+++(=आख्याता)+++ इमेसं+++(=एतेषां)+++ भेदाय; अमुत्र वा सुत्वा न इमेसं अक्खाता, अमूसं भेदाय। इति भिन्नानं वा सन्धाता, सहितानं वा +++(सहत्वस्य)+++ अनुप्प+++(प्र)+++दाता, समग्गारामो समग्गरतो समग्गनन्दी समग्ग-करणिं वाचं भासिता होति। इदम्पिस्स होति सीलस्मिम्।
फरुसं वाचं पहाय फरुसाय वाचाय पटिविरतो होति; या सा वाचा नेला+++(=??)+++ कण्ण-सुखा पेमनीया हदयङ्गमा पोरी+++(=पौरी)+++ बहुजनकन्ता बहुजन-मनापा तथारूपिं वाचं भासिता होति। इदम्पिस्स होति सीलस्मिम्।
सम्फ+++(=व्यर्थ)+++प्पलापं पहाय सम्फप्पलापा पटिविरतो होति। कालवादी भूतवादी अत्थवादी धम्मवादी विनयवादी, निधानवतिं वाचं भासिता होति, कालेन सापदेसं+++(=सकारणं)+++ परियन्तवतिं अत्थ+++(=अर्थ)+++संहितम्। इदम्पिस्स होति सीलस्मिम्।
बीज-गाम-भूत-गाम-+++(हिंसा)+++समारम्भा पटिविरतो होति।
एकभत्तिको होति- रत्तूपरतो+++(=रात्र्युपरतो)+++, विरतो विकालभोजना।
नच्च-गीत-वादित-विसूक+++(=विसूच)+++-दस्सना+++(त्)+++ पटिविरतो होति।
माला-गन्ध-विलेपन-धारण-मण्डन-विभूसन-ट्ठाना+++(=स्थापनात्)+++ पटिविरतो होति।
उच्चासयन-महासयना पटिविरतो होति।
जातरूप+++(=सुवर्ण)+++-रजत-पटिग्गहणा पटिविरतो होति।
आमक+++(=अपक्व)+++-धञ्ञ+++(=धान्य)+++-पटिग्गहणा पटिविरतो होति।
आमक-मंस-पटिग्गहणा पटिविरतो होति।
इत्थि+++(=स्त्री)+++-कुमारिक-पटिग्गहणा पटिविरतो होति।
दासि-दास-पटिग्गहणा पटिविरतो होति।
अजेळक+++(=अज+एडक=अवि)+++-पटिग्गहणा पटिविरतो होति।
कुक्कुट-सूकर-पटिग्गहणा पटिविरतो होति।
हत्थि-गव्-अस्सव+++(=अश्व)+++-ळव+++(=अश्वी??)+++-पटिग्गहणा पटिविरतो होति।
खेत्त-वत्थु-पटिग्गहणा पटिविरतो होति ।
दूतेय्य-पहिण+++(=प्रहिणन)+++-गमनानुयोगा पटिविरतो होति।
कय+++(=क्रय)+++-विक्कया+++(=विक्रयात्)+++ पटिविरतो होति।
तुलाकूट-कंस+++(→लोह)+++कूट-मानकूटा पटिविरतो होति।
उक्कोटन+++(=उत्कोचन)+++-वञ्चन-निक+++(कृ)+++ति+++(=शठता)+++-साचि+++(=वक्र)+++योगा पटिविरतो होति।
छेदन-वध-बन्धन-विपरामोस+++(=मार्गचौर्य)+++-आलोप+++(भ)+++-सहसाकारा पटिविरतो होति। इदम्पिस्स होति सीलस्मिम्।
चूळसीलं निट्ठितम्।

मज्झिमसीलम्

१९५. [यथा वा पन् एके भोन्तो समण-ब्राह्मणा सद्धाऽऽदेय्यानि भोजनानि भुञ्जित्वा] ते एवरूपं बीजगाम-भूतगाम-+++(हिंसा-)+++समारम्भं अनुयुत्ता विहरन्ति। सेय्यथिदं – मूलबीजं +++(आलुकसदृशम्)+++ खन्धबीजं +++(कदलीसदृशं)+++ फळुबीजं +++(नारिकेलसदृशं)+++ अग्ग+++(=मुकुल)+++बीजं बीजबीजमेव पञ्चमं +++(पादपम्)+++, इति एवरूपा बीजगाम-भूतगाम-समारम्भा पटिविरतो होति। [इदम्पिस्स होति सीलस्मिम्।]
१९६. … ते एवरूपं +++(आहारादि)+++सन्निधि+++(=सङ्ग्रह)+++-कार-परिभोगं अनुयुत्ता विहरन्ति। सेय्यथिदं – अन्नसन्निधिं पानसन्निधिं वत्थसन्निधिं यानसन्निधिं सयनसन्निधिं गन्धसन्निधिं आमिससन्निधिं, इति वा इति एवरूपा सन्निधिकारपरिभोगा पटिविरतो होति। …
१९७. … ते एवरूपं विसूक+++(=विसूच)+++-दस्सनं अनुयुत्ता विहरन्ति। सेय्यथिदं – नच्चं गीतं वादितं पेक्खं अक्खानं पाणिस्सरं+++(=करताडनम्)+++ वेताळं कुम्भ-थूणं+++(=घटम्)+++ सोभनकं चण्डालं वंसं धोवनं+++(=धावनम् → इन्द्रजालचमत्कारः)+++ हत्थियुद्धं अस्सयुद्धं महिंसयुद्धं उसभयुद्धं अजयुद्धं मेण्ड+++(ष)+++युद्धं कुक्कुटयुद्धं वट्टक+++(=बतक)+++युद्धं दण्डयुद्धं मुट्ठियुद्धं निब्बुद्धं+++(=नियुद्धम् → मल्लयुद्धम्)+++ उय्+++(=उद्)+++योधिकं+++(=कृत्रिमयुद्धम्)+++ बलग्गं+++(=बलाग्रम्)+++ सेनाब्यूहं अनीकदस्सनं इति वा। इति एवरूपा विसूकदस्सना पटिविरतो होति। …
१९८. … ते एवरूपं जूत+++(=द्यूत)+++-प्पमाद-ट्ठानानुयोगं अनुयुत्ता विहरन्ति। सेय्यथिदं – अट्ठपदं+++(=चतुरगङ्गक्रीडा)+++ दसपदं आकासं परिहारपथं+++(=hopscotch)+++ सन्तिकं+++(=spillikin)+++ +++(द्यूत-)+++खलिकं घटिकं स+++(श)+++लाक-हत्थं अक्खं+++(=अक्षम्)+++ पङ्गचीरं+++(=पत्रनालिकाधमनम्)+++ वङ्क+++(=वक्र)+++कं मोक्खचिकं+++(=मुख्य+अच् → ಮೊಗಚುವುದು, somersault)+++ चिङ्गुलिकं+++(=तालनिर्मितवायुचक्रम्)+++ पत्ताळ्हकं+++(=toy measures??)+++ रथकं धनुकं अक्खरिकं+++(→वायुलेखवचनम्)+++ मनेसिकं+++(→मनोचिन्तितवचनम्)+++ यथावज्जं इति वा। इति एवरूपा जूतप्पमादट्ठानानुयोगा पटिविरतो होति। …
१९९. … ते एवरूपं उच्चासयन-महासयनं अनुयुत्ता विहरन्ति। सेय्यथिदं – आसन्दिं पल्लङ्कं गोनकं+++(=लम्बोर्णकम्पलम्)+++, चित्तकं +++(कम्बलम्)+++, पटिकं पटलिकं तूलिकं विकतिकं उद्दलोमिं एकन्तलोमिं कट्टिस्सं कोसेय्यं कुत्तकं हत्थत्थरं अस्सत्थरं रथत्थरं अजिनप्पवेणिं कदलिमिगपवरपच्चत्थरणं सउत्तरच्छदं उभतोलोहितकूपधानं इति वा इति एवरूपा उच्चासयनमहासयना पटिविरतो होति। …
२००. … ते एवरूपं मण्डनविभूसनट्ठानानुयोगं अनुयुत्ता विहरन्ति। सेय्यथिदं – उच्छादनं परिमद्दनं न्हापनं सम्बाहनं आदासं अञ्जनं मालागन्धविलेपनं मुखचुण्णं मुखलेपनं हत्थबन्धं सिखाबन्धं दण्डं नाळिकं असिं [खग्गं (सी॰ पी॰), असिं खग्गं (स्या॰ कं॰), खग्गं असिं (क॰)] छत्तं चित्रुपाहनं उण्हीसं मणिं वालबीजनिं ओदातानि वत्थानि दीघदसानि इति वा इति एवरूपा मण्डनविभूसनट्ठानानुयोगा पटिविरतो होति। …
२०१. … ते एवरूपं तिरच्छानकथं अनुयुत्ता विहरन्ति। सेय्यथिदं – राजकथं चोरकथं महामत्तकथं सेनाकथं भयकथं युद्धकथं अन्नकथं पानकथं वत्थकथं सयनकथं मालाकथं गन्धकथं ञातिकथं यानकथं गामकथं निगमकथं नगरकथं जनपदकथं इत्थिकथं [इत्थिकथं पुरिसकथं कुमारकथं कुमारिकथं (क॰)] सूरकथं विसिखाकथं कुम्भट्ठानकथं पुब्बपेतकथं नानत्तकथं लोकक्खायिकं समुद्दक्खायिकं इतिभवाभवकथं इति वा इति एवरूपाय तिरच्छानकथाय पटिविरतो होति। …
२०२. … ते एवरूपं विग्गाहिककथं अनुयुत्ता विहरन्ति। सेय्यथिदं – न त्वं इमं धम्मविनयं आजानासि, अहं इमं धम्मविनयं आजानामि, किं त्वं इमं धम्मविनयं आजानिस्ससि, मिच्छा पटिपन्नो त्वमसि, अहमस्मि सम्मा पटिपन्नो, सहितं मे, असहितं ते, पुरे वचनीयं पच्छा अवच, पच्छा वचनीयं पुरे अवच, अधिचिण्णं ते विपरावत्तं, आरोपितो ते वादो, निग्गहितो त्वमसि, चर वादप्पमोक्खाय, निब्बेठेहि वा सचे पहोसीति इति वा इति एवरूपाय विग्गाहिककथाय पटिविरतो होति। …
२०३. … ते एवरूपं दूतेय्यपहिणगमनानुयोगं अनुयुत्ता विहरन्ति। सेय्यथिदं – रञ्ञं, राजमहामत्तानं, खत्तियानं, ब्राह्मणानं, गहपतिकानं, कुमारानं – ‘इध गच्छ, अमुत्रागच्छ, इदं हर, अमुत्र इदं आहरा’ति इति वा इति एवरूपा दूतेय्यपहिणगमनानुयोगा पटिविरतो होति। …
२०४. … ते कुहका च होन्ति लपका च नेमित्तिका च निप्पेसिका च लाभेन लाभं निजिगींसितारो च। इति एवरूपा कुहनलपना पटिविरतो होति। इदम्पिस्स होति सीलस्मिं’’।
मज्झिमसीलं निट्ठितम्।

महासीलम्

२०५. यथा वा पनेके भोन्तो समणब्राह्मणा सद्धादेय्यानि भोजनानि भुञ्जित्वा ते एवरूपाय तिरच्छान-विज्जाय+++(=विद्यया)+++ मिच्छा+++(थ्या)+++-जीवेन जीवितं कप्पेन्ति+++(=कल्पयन्ति)+++। सेय्यथिदं – अङ्गं निमित्तं उप्पातं सुपिनं लक्खणं मूसिकच्छिन्नं अग्गिहोमं दब्बिहोमं थुसहोमं कणहोमं तण्डुलहोमं सप्पिहोमं तेलहोमं मुखहोमं लोहितहोमं अङ्गविज्जा वत्थुविज्जा खत्तविज्जा सिवविज्जा भूतविज्जा भूरिविज्जा अहिविज्जा विसविज्जा विच्छिकविज्जा मूसिकविज्जा सकुणविज्जा वायसविज्जा पक्कज्झानं सरपरित्ताणं मिगचक्कं इति वा इति एवरूपाय तिरच्छानविज्जाय मिच्छाजीवा पटिविरतो होति। इदम्पिस्स होति सीलस्मिम्।
२०६. … सेय्यथिदं – मणिलक्खणं वत्थलक्खणं दण्डलक्खणं सत्थलक्खणं असिलक्खणं उसुलक्खणं धनुलक्खणं आवुधलक्खणं इत्थिलक्खणं पुरिसलक्खणं कुमारलक्खणं कुमारिलक्खणं दासलक्खणं दासिलक्खणं हत्थिलक्खणं अस्सलक्खणं महिंसलक्खणं उसभलक्खणं गोलक्खणं अजलक्खणं मेण्डलक्खणं कुक्कुटलक्खणं वट्टकलक्खणं गोधालक्खणं कण्णिकलक्खणं कच्छपलक्खणं मिगलक्खणं इति वा इति एवरूपाय तिरच्छानविज्जाय मिच्छाजीवा पटिविरतो होति। इदम्पिस्स होति सीलस्मिम्।
२०७. … सेय्यथिदं – रञ्ञं निय्यानं भविस्सति, रञ्ञं अनिय्यानं भविस्सति, अब्भन्तरानं रञ्ञं उपयानं भविस्सति, बाहिरानं रञ्ञं अपयानं भविस्सति, बाहिरानं रञ्ञं उपयानं भविस्सति, अब्भन्तरानं रञ्ञं अपयानं भविस्सति, अब्भन्तरानं रञ्ञं जयो भविस्सति, बाहिरानं रञ्ञं पराजयो भविस्सति, बाहिरानं रञ्ञं जयो भविस्सति, अब्भन्तरानं रञ्ञं पराजयो भविस्सति, इति इमस्स जयो भविस्सति, इमस्स पराजयो भविस्सति इति वा इति एवरूपाय तिरच्छानविज्जाय मिच्छाजीवा पटिविरतो होति। इदम्पिस्स होति सीलस्मिम्।
२०८. … सेय्यथिदं – चन्दग्गाहो भविस्सति, सूरियग्गाहो भविस्सति, नक्खत्तग्गाहो भविस्सति, चन्दिमसूरियानं पथगमनं भविस्सति, चन्दिमसूरियानं उप्पथगमनं भविस्सति, नक्खत्तानं पथगमनं भविस्सति, नक्खत्तानं उप्पथगमनं भविस्सति , उक्कापातो भविस्सति, दिसाडाहो भविस्सति, भूमिचालो भविस्सति, देवदुद्रभि भविस्सति, चन्दिमसूरियनक्खत्तानं उग्गमनं ओगमनं संकिलेसं वोदानं भविस्सति, एवंविपाको चन्दग्गाहो भविस्सति, एवंविपाको सूरियग्गाहो भविस्सति, एवंविपाको नक्खत्तग्गाहो भविस्सति, एवंविपाकं चन्दिमसूरियानं पथगमनं भविस्सति, एवंविपाकं चन्दिमसूरियानं उप्पथगमनं भविस्सति, एवंविपाकं नक्खत्तानं पथगमनं भविस्सति, एवंविपाकं नक्खत्तानं उप्पथगमनं भविस्सति, एवंविपाको उक्कापातो भविस्सति, एवंविपाको दिसाडाहो भविस्सति, एवंविपाको भूमिचालो भविस्सति, एवंविपाको देवदुद्रभि भविस्सति, एवंविपाकं चन्दिमसूरियनक्खत्तानं उग्गमनं ओगमनं संकिलेसं वोदानं भविस्सति इति वा इति एवरूपाय तिरच्छानविज्जाय मिच्छाजीवा पटिविरतो होति। इदम्पिस्स होति सीलस्मिम्।
२०९. … सेय्यथिदं – सुवुट्ठिका भविस्सति, दुब्बुट्ठिका भविस्सति, सुभिक्खं भविस्सति, दुब्भिक्खं भविस्सति, खेमं भविस्सति, भयं भविस्सति, रोगो भविस्सति, आरोग्यं भविस्सति, मुद्दा, गणना, सङ्खानं, कावेय्यं, लोकायतं इति वा इति एवरूपाय तिरच्छानविज्जाय मिच्छाजीवा पटिविरतो होति। इदम्पिस्स होति सीलस्मिम्।
२१०. … सेय्यथिदं – आवाहनं विवाहनं संवरणं विवरणं सङ्किरणं विकिरणं सुभगकरणं दुब्भगकरणं विरुद्धगब्भकरणं जिव्हानिबन्धनं हनुसंहननं हत्थाभिजप्पनं हनुजप्पनं कण्णजप्पनं आदासपञ्हं कुमारिकपञ्हं देवपञ्हं आदिच्चुपट्ठानं महतुपट्ठानं अब्भुज्जलनं सिरिव्हायनं इति वा इति एवरूपाय तिरच्छानविज्जाय मिच्छाजीवा पटिविरतो होति। इदम्पिस्स होति सीलस्मिम्।
२११. … सेय्यथिदं – सन्तिकम्मं पणिधिकम्मं भूतकम्मं भूरिकम्मं वस्सकम्मं वोस्सकम्मं वत्थुकम्मं वत्थुपरिकम्मं आचमनं न्हापनं जुहनं वमनं विरेचनं उद्धंविरेचनं अधोविरेचनं सीसविरेचनं कण्णतेलं नेत्ततप्पनं नत्थुकम्मं अञ्जनं पच्चञ्जनं सालाकियं सल्लकत्तियं दारकतिकिच्छा, मूलभेसज्जानं अनुप्पदानं, ओसधीनं पटिमोक्खो इति वा इति एवरूपाय तिरच्छानविज्जाय मिच्छाजीवा पटिविरतो होति। इदम्पिस्स होति सीलस्मिम्।
महासीलं निट्ठितम्।