०४ एकुत्तरिकनयो

एकुत्तरिकनयो

१. एककवारो

३२१. आपत्तिकरा धम्मा जानितब्बा। अनापत्तिकरा धम्मा जानितब्बा। आपत्ति जानितब्बा। अनापत्ति जानितब्बा। लहुका आपत्ति जानितब्बा। गरुका आपत्ति जानितब्बा। सावसेसा आपत्ति जानितब्बा। अनवसेसा आपत्ति जानितब्बा। दुट्ठुल्ला आपत्ति जानितब्बा। अदुट्ठुल्ला आपत्ति जानितब्बा। सप्पटिकम्मा आपत्ति जानितब्बा। अप्पटिकम्मा आपत्ति जानितब्बा। देसनागामिनी आपत्ति जानितब्बा। अदेसनागामिनी आपत्ति जानितब्बा। अन्तरायिका आपत्ति जानितब्बा। अनन्तरायिका आपत्ति जानितब्बा। सावज्जपञ्ञत्ति आपत्ति जानितब्बा। अनवज्जपञ्ञत्ति आपत्ति जानितब्बा। किरियतो समुट्ठिता आपत्ति जानितब्बा। अकिरियतो समुट्ठिता आपत्ति जानितब्बा। किरियाकिरियतो समुट्ठिता आपत्ति जानितब्बा। पुब्बापत्ति जानितब्बा। अपरापत्ति जानितब्बा। पुब्बापत्तीनं अन्तरापत्ति जानितब्बा। अपरापत्तीनं अन्तरापत्ति जानितब्बा। देसिता गणनूपगा आपत्ति जानितब्बा। देसिता न गणनूपगा आपत्ति जानितब्बा। पञ्ञत्ति जानितब्बा। अनुपञ्ञत्ति जानितब्बा। अनुप्पन्नपञ्ञत्ति जानितब्बा। सब्बत्थपञ्ञत्ति जानितब्बा। पदेसपञ्ञत्ति जानितब्बा। साधारणपञ्ञत्ति जानितब्बा । असाधारणपञ्ञत्ति जानितब्बा। एकतोपञ्ञत्ति जानितब्बा। उभतोपञ्ञत्ति जानितब्बा। थुल्लवज्जा आपत्ति जानितब्बा। अथुल्लवज्जा आपत्ति जानितब्बा। गिहिपटिसंयुत्ता आपत्ति जानितब्बा। न गिहिपटिसंयुत्ता आपत्ति जानितब्बा। नियता आपत्ति जानितब्बा। अनियता आपत्ति जानितब्बा। आदिकरो पुग्गलो जानितब्बो। अनादिकरो पुग्गलो जानितब्बो। अधिच्चापत्तिको पुग्गलो जानितब्बो। अभिण्हापत्तिको पुग्गलो जानितब्बो। चोदको पुग्गलो जानितब्बो। चुदितको पुग्गलो जानितब्बो। अधम्मचोदको पुग्गलो जानितब्बो। अधम्मचुदितको पुग्गलो जानितब्बो। धम्मचोदको पुग्गलो जानितब्बो। धम्मचुदितको पुग्गलो जानितब्बो । नियतो पुग्गलो जानितब्बो। अनियतो पुग्गलो जानितब्बो। अभब्बापत्तिको पुग्गलो जानितब्बो। भब्बापत्तिको पुग्गलो जानितब्बो। उक्खित्तको पुग्गलो जानितब्बो। अनुक्खित्तको पुग्गलो जानितब्बो। नासितको पुग्गलो जानितब्बो। अनासितको पुग्गलो जानितब्बो। समानसंवासको पुग्गलो जानितब्बो। असमानसंवासको पुग्गलो जानितब्बो। ठपनं जानितब्बन्ति।
एककं निट्ठितम्।
तस्सुद्दानं –
करा आपत्ति लहुका, सावसेसा च दुट्ठुल्ला।
पटिकम्मदेसना च, अन्तरा वज्जकिरियं॥
किरियाकिरियं पुब्बा, अन्तरा गणनूपगा।
पञ्ञत्ति अनानुप्पन्न, सब्बसाधारणा च एकतो [पञ्ञत्तानुप्पन्ना सब्बा, साधारणा च एकतो (स्या॰)]॥
थुल्लगिहिनियता च, आदि अधिच्चचोदको।
अधम्मधम्मनियतो, अभब्बोक्खित्तनासिता।
समानं ठपनञ्चेव, उद्दानं एकके इदन्ति॥

२. दुकवारो

३२२. अत्थापत्ति सञ्ञा विमोक्खा, अत्थापत्ति नो सञ्ञाविमोक्खा। अत्थापत्ति लद्धसमापत्तिकस्स, अत्थापत्ति न लद्धसमापत्तिकस्स। अत्थापत्ति सद्धम्मपटिसञ्ञुत्ता, अत्थापत्ति असद्धम्मपटिसञ्ञुत्ता। अत्थापत्ति सपरिक्खारपटिसञ्ञुत्ता, अत्थापत्ति परपरिक्खारपटिसञ्ञुत्ता। अत्थापत्ति सपुग्गलपटिसञ्ञुत्ता, अत्थापत्ति परपुग्गलपटिसञ्ञुत्ता। अत्थि सच्चं भणन्तो गरुकं आपत्तिं आपज्जति, मुसा भणन्तो लहुकम्। अत्थि मुसा भणन्तो गरुकं आपत्तिं आपज्जति, सच्चं भणन्तो लहुकम्। अत्थापत्ति भूमिगतो आपज्जति, नो वेहासगतो। अत्थापत्ति वेहासगतो आपज्जति, नो भूमिगतो। अत्थापत्ति निक्खमन्तो आपज्जति, नो पविसन्तो। अत्थापत्ति पविसन्तो आपज्जति, नो निक्खमन्तो। अत्थापत्ति आदियन्तो आपज्जति, अत्थापत्ति अनादियन्तो आपज्जति। अत्थापत्ति समादियन्तो आपज्जति , अत्थापत्ति न समादियन्तो आपज्जति। अत्थापत्ति करोन्तो आपज्जति, अत्थापत्ति न करोन्तो आपज्जति। अत्थापत्ति देन्तो आपज्जति, अत्थापत्ति न देन्तो आपज्जति। (अत्थापत्ति देसेन्तो आपज्जति, अत्थापत्ति न देसेन्तो आपज्जति।) [( ) (नत्थि कत्थचि)] अत्थापत्ति पटिग्गण्हन्तो आपज्जति, अत्थापत्ति न पटिग्गण्हन्तो आपज्जति। अत्थापत्ति परिभोगेन आपज्जति, अत्थापत्ति न परिभोगेन आपज्जति। अत्थापत्ति रत्तिं आपज्जति, नो दिवा। अत्थापत्ति दिवा आपज्जति, नो रत्तिम्। अत्थापत्ति अरुणुग्गे आपज्जति, अत्थापत्ति न अरुणुग्गे आपज्जति। अत्थापत्ति छिन्दन्तो आपज्जति, अत्थापत्ति न छिन्दन्तो आपज्जति। अत्थापत्ति छादेन्तो आपज्जति, अत्थापत्ति न छादेन्तो आपज्जति। अत्थापत्ति धारेन्तो आपज्जति, अत्थापत्ति न धारेन्तो आपज्जति।
द्वे उपोसथा – चातुद्दसिको च पन्नरसिको च। द्वे पवारणा – चातुद्दसिका च पन्नरसिका च। द्वे कम्मानि – अपलोकनकम्मं, ञत्तिकम्मम्। अपरानिपि द्वे कम्मानि – ञत्तिदुतियकम्मं, ञत्तिचतुत्थकम्मम्। द्वे कम्मवत्थूनि – अपलोकनकम्मस्स वत्थु, ञत्तिकम्मस्स वत्थु। अपरानिपि द्वे कम्मवत्थूनि – ञत्तिदुतियकम्मस्स वत्थु, ञत्तिचतुत्थकम्मस्स वत्थु। द्वे कम्मदोसा – अपलोकनकम्मस्स दोसो, ञत्तिकम्मस्स दोसो। अपरेपि द्वे कम्मदोसा – ञत्तिदुतियकम्मस्स दोसो, ञत्तिचतुत्थकम्मस्स दोसो। द्वे कम्मसम्पत्तियो – अपलोकनकम्मस्स सम्पत्ति, ञत्तिकम्मस्स सम्पत्ति। अपरापि द्वे कम्मसम्पत्तियो – ञत्तिदुतियकम्मस्स सम्पत्ति, ञत्तिचतुत्थकम्मस्स सम्पत्ति। द्वे नानासंवासकभूमियो – अत्तना वा अत्तानं नानासंवासकं करोति, समग्गो वा नं सङ्घो उक्खिपति अदस्सने वा अप्पटिकम्मे वा अप्पटिनिस्सग्गे वा। द्वे समानसंवासकभूमियो – अत्तना वा अत्तानं समानसंवासकं करोति, समग्गो वा नं सङ्घो उक्खित्तं ओसारेति दस्सने वा पटिकम्मे वा पटिनिस्सग्गे वा। द्वे पाराजिका – भिक्खूनञ्च भिक्खुनीनञ्च। द्वे सङ्घादिसेसा, द्वे थुल्लच्चया, द्वे पाचित्तिया, द्वे पाटिदेसनीया, द्वे दुक्कटा, द्वे दुब्भासिता – भिक्खूनञ्च भिक्खुनीनञ्च। सत्त आपत्तियो, सत्त आपत्तिक्खन्धा। द्वीहाकारेहि सङ्घो भिज्जति – कम्मेन वा सलाकग्गाहेन वा।
द्वे पुग्गला न उपसम्पादेतब्बा – अद्धानहीनो, अङ्गहीनो। अपरेपि द्वे पुग्गला न उपसम्पादेतब्बा – वत्थुविपन्नो, करणदुक्कटको। अपरेपि द्वे पुग्गला न उपसम्पादेतब्बा – अपरिपूरो परिपूरो नो च याचति। द्विन्नं पुग्गलानं निस्साय न वत्थब्बं – अलज्जिस्स च बालस्स च। द्विन्नं पुग्गलानं निस्सयो न दातब्बो – अलज्जिस्स च लज्जिनो च न याचति। द्विन्नं पुग्गलानं निस्सयो दातब्बो – बालस्स च लज्जिस्स च याचति। द्वे पुग्गला अभब्बा आपत्तिं आपज्जितुं – बुद्धा च पच्चेकबुद्धा च। द्वे पुग्गला भब्बा, आपत्तिं आपज्जितुं – भिक्खू च भिक्खुनियो च। द्वे पुग्गला अभब्बा सञ्चिच्च आपत्तिं आपज्जितुं – भिक्खू च भिक्खुनियो च अरियपुग्गला। द्वे पुग्गला भब्बा सञ्चिच्च आपत्तिं आपज्जितुं – भिक्खू च भिक्खुनियो च पुथुज्जना। द्वे पुग्गला अभब्बा सञ्चिच्च सातिसारं वत्थुं अज्झाचरितुं – भिक्खू च भिक्खुनियो च अरियपुग्गला। द्वे पुग्गला भब्बा सञ्चिच्च सातिसारं वत्थुं अज्झाचरितुं – भिक्खू च भिक्खुनियो च पुथुज्जना।
द्वे पटिक्कोसा – कायेन वा पटिक्कोसति वाचाय वा पटिक्कोसति। द्वे निस्सारणा – अत्थि पुग्गलो अप्पत्तो निस्सारणं तं चे सङ्घो निस्सारेति एकच्चो सुनिस्सारितो, एकच्चो दुन्निस्सारितो। द्वे ओसारणा – अत्थि पुग्गलो अप्पत्तो ओसारणं तं चे सङ्घो ओसारेति एकच्चो सोसारितो, एकच्चो दोसारितो। द्वे पटिञ्ञा – कायेन वा पटिजानाति वाचाय वा पटिजानाति। द्वे पटिग्गहा – कायेन वा पटिग्गण्हाति कायपटिबद्धेन वा पटिग्गण्हाति। द्वे पटिक्खेपा – कायेन वा पटिक्खिपति वाचाय वा पटिक्खिपति। द्वे उपघातिका – सिक्खूपघातिका च भोगूपघातिका च। द्वे चोदना – कायेन वा चोदेति वाचाय वा चोदेति। द्वे कथिनस्स पलिबोधा – आवासपलिबोधो च चीवरपलिबोधो च। द्वे कथिनस्स अपलिबोधा – आवासअपलिबोधो च चीवरअपलिबोधो च। द्वे चीवरानि – गहपतिकञ्च पंसुकूलञ्च। द्वे पत्ता – अयोपत्तो मत्तिकापत्तो। द्वे मण्डलानि – तिपुमयं, सीसमयम्। द्वे पत्तस्स अधिट्ठाना – कायेन वा अधिट्ठेति वाचाय वा अधिट्ठेति। द्वे चीवरस्स अधिट्ठाना – कायेन वा अधिट्ठेति वाचाय वा अधिट्ठेति। द्वे विकप्पना – सम्मुखाविकप्पना च परम्मुखाविकप्पना च। द्वे विनया – भिक्खूनञ्च भिक्खुनीनञ्च। द्वे वेनयिका – पञ्ञत्तञ्च पञ्ञत्तानुलोमञ्च। द्वे विनयस्स सल्लेखा – अकप्पिये सेतुघातो, कप्पिये मत्तकारिता। द्वीहाकारेहि आपत्तिं आपज्जति – कायेन वा आपज्जति वाचाय वा आपज्जति। द्वीहाकारेहि आपत्तिया वुट्ठाति – कायेन वा वुट्ठाति वाचाय वा वुट्ठाति। द्वे परिवासा – पटिच्छन्नपरिवासो, अप्पटिच्छन्नपरिवासो। अपरेपि द्वे परिवासा – सुद्धन्तपरिवासो समोधानपरिवासो। द्वे मानत्ता – पटिच्छन्नमानत्तं, अप्पटिच्छन्नमानत्तम्। अपरेपि द्वे मानत्ता – पक्खमानत्तं, समोधानमानत्तम्। द्विन्नं पुग्गलानं रत्तिच्छेदो – पारिवासिकस्स च मानत्तचारिकस्स च। द्वे अनादरियानि – पुग्गलानादरियञ्च धम्मानादरियञ्च। द्वे लोणानि – जातिमञ्च कारिमञ्च [जातिमयञ्च खारिमयञ्च (स्या॰)]। अपरानिपि द्वे लोणानि – सामुद्दं काळलोणम्। अपरानिपि द्वे लोणानि – सिन्धवं, उब्भिदं [उब्भिरं (इतिपि)]। अपरानिपि द्वे लोणानि – रोमकं, पक्कालकम्। द्वे परिभोगा – अब्भन्तरपरिभोगो च बाहिरपरिभोगो च। द्वे अक्कोसा – हीनो च अक्कोसो उक्कट्ठो च अक्कोसो। द्वीहाकारेहि पेसुञ्ञं होति – पियकम्यस्स वा भेदाधिप्पायस्स वा। द्वीहाकारेहि गणभोजनं पसवति – निमन्तनतो वा विञ्ञत्तितो वा। द्वे वस्सूपनायिका – पुरिमिका, पच्छिमिका। द्वे अधम्मिकानि पातिमोक्खट्ठपनानि। द्वे धम्मिकानि पातिमोक्खट्ठपनानि।
[अ॰ नि॰ २.९९ आदयो] द्वे पुग्गला बाला – यो च अनागतं भारं वहति, यो च आगतं भारं न वहति। द्वे पुग्गला पण्डिता – यो च अनागतं भारं न वहति, यो च आगतं भारं वहति। अपरेपि द्वे पुग्गला बाला – यो च अकप्पिये कप्पियसञ्ञी, यो च कप्पिये अकप्पियसञ्ञी। द्वे पुग्गला पण्डिता – यो च अकप्पिये अकप्पियसञ्ञी, यो च कप्पिये कप्पियसञ्ञी। अपरेपि द्वे पुग्गला बाला – यो च अनापत्तिया आपत्तिसञ्ञी, यो च आपत्तिया अनापत्तिसञ्ञी। द्वे पुग्गला पण्डिता – यो च आपत्तिया आपत्तिसञ्ञी, यो च अनापत्तिया अनापत्तिसञ्ञी। अपरेपि द्वे पुग्गला बाला – यो च अधम्मे धम्मसञ्ञी, यो च धम्मे अधम्मसञ्ञी। द्वे पुग्गला पण्डिता – यो च अधम्मे अधम्मसञ्ञी, यो च धम्मे धम्मसञ्ञी। अपरेपि द्वे पुग्गला बाला – यो च अविनये विनयसञ्ञी, यो च विनये अविनयसञ्ञी। द्वे पुग्गला पण्डिता – यो च अविनये अविनयसञ्ञी, यो च विनये विनयसञ्ञी।
[अ॰ नि॰ २.१०९] द्विन्नं पुग्गलानं आसवा वड्ढन्ति – यो च न कुक्कुच्चायितब्बं कुक्कुच्चायति, यो च कुक्कुच्चायितब्बं कुक्कुच्चायति। द्विन्नं पुग्गलानं आसवा न वड्ढन्ति – यो च कुक्कुच्चायितब्बं न कुक्कुच्चायति, यो च कुक्कुच्चायितब्बं कुक्कुच्चायति। अपरेसम्पि द्विन्नं पुग्गलानं आसवा वड्ढन्ति – यो च अकप्पिये कप्पियसञ्ञी, यो च कप्पिये अकप्पियसञ्ञी। द्विन्नं पुग्गलानं आसवा न वड्ढन्ति – यो च अकप्पिये अकप्पियसञ्ञी, यो च कप्पिये कप्पियसञ्ञी। अपरेसम्पि द्विन्नं पुग्गलानं आसवा वड्ढन्ति – यो च अनापत्तिया आपत्तिसञ्ञी, यो च आपत्तिया अनापत्तिसञ्ञी। द्विन्नं पुग्गलानं आसवा न वड्ढन्ति – यो च अनापत्तिया अनापत्तिसञ्ञी, यो च आपत्तिया आपत्तिसञ्ञी। अपरेसम्पि द्विन्नं पुग्गलानं आसवा वड्ढन्ति – यो च अधम्मे धम्मसञ्ञी, यो च धम्मे अधम्मसञ्ञी। द्विन्नं पुग्गलानं आसवा न वड्ढन्ति – यो च अधम्मे अधम्मसञ्ञी, यो च धम्मे धम्मसञ्ञी। अपरेसम्पि द्विन्नं पुग्गलानं आसवा वड्ढन्ति – यो च अविनये विनयसञ्ञी, यो च विनये अविनयसञ्ञी। द्विन्नं पुग्गलानं आसवा न वड्ढन्ति – यो च अविनये अविनयसञ्ञी, यो च विनये विनयसञ्ञी।
दुका निट्ठिता।
तस्सुद्दानं –
सञ्ञा लद्धा च सद्धम्मा, परिक्खारा च पुग्गला।
सच्चं भूमि निक्खमन्तो, आदियन्तो समादियं॥
करोन्तो देन्तो गण्हन्तो, परिभोगेन रत्ति च।
अरुणाछिन्दं छादेन्तो, धारेन्तो च उपोसथा॥
पवारणा कम्मापरा, वत्थु अपरा दोसा च।
अपरा द्वे च सम्पत्ति, नाना समानमेव च॥
पाराजिसङ्घथुल्लच्चय, पाचित्ति पाटिदेसना।
दुक्कटा दुब्भासिता चेव, सत्त आपत्तिक्खन्धा च॥
भिज्जति उपसम्पदा, तथेव अपरे दुवे।
न वत्थब्बं न दातब्बं, अभब्बाभब्बमेव च॥
सञ्चिच्च सातिसारा च, पटिक्कोसा निस्सारणा।
ओसारणा पटिञ्ञा च, पटिग्गहा पटिक्खिपा॥
उपघाति चोदना च, कथिना च दुवे तथा।
चीवरा पत्तमण्डला, अधिट्ठाना तथेव द्वे॥
विकप्पना च विनया, वेनयिका च सल्लेखा।
आपज्जति च वुट्ठाति, परिवासापरे दुवे॥
द्वे मानत्ता अपरे च, रत्तिच्छेदो अनादरि।
द्वे लोणा तयो अपरे, परिभोगक्कोसेन च॥
पेसुञ्ञो च गणावस्स, ठपना भारकप्पियम्।
अनापत्ति अधम्मधम्मा, विनये आसवे तथाति॥

३. तिकवारो

३२३. अत्थापत्ति तिट्ठन्ते भगवति आपज्जति, नो परिनिब्बुते; अत्थापत्ति परिनिब्बुते भगवति आपज्जति, नो तिट्ठन्ते; अत्थापत्ति तिट्ठन्तेपि भगवति आपज्जति परिनिब्बुतेपि। अत्थापत्ति काले आपज्जति, नो विकाले; अत्थापत्ति विकाले आपज्जति, नो काले; अत्थापत्ति काले चेव आपज्जति विकाले च। अत्थापत्ति रत्तिं आपज्जति, नो दिवा; अत्थापत्ति दिवा आपज्जति, नो रत्तिं; अत्थापत्ति रत्तिञ्चेव आपज्जति दिवा च। अत्थापत्ति दसवस्सो आपज्जति, नो ऊनदसवस्सो; अत्थापत्ति ऊनदसवस्सो आपज्जति, नो दसवस्सो; अत्थापत्ति दसवस्सो चेव आपज्जति ऊनदसवस्सो च। अत्थापत्ति पञ्चवस्सो आपज्जति, नो ऊनपञ्चवस्सो; अत्थापत्ति ऊनपञ्चवस्सो आपज्जति, नो पञ्चवस्सो; अत्थापत्ति पञ्चवस्सो चेव आपज्जति ऊनपञ्चवस्सो च। अत्थापत्ति कुसलचित्तो आपज्जति; अत्थापत्ति अकुसलचित्तो आपज्जति; अत्थापत्ति अब्याकतचित्तो आपज्जति। अत्थापत्ति सुखवेदनासमङ्गी आपज्जति; अत्थापत्ति दुक्खवेदनासमङ्गी आपज्जति; अत्थापत्ति अदुक्खमसुखवेदनासमङ्गी आपज्जति। तीणि चोदनावत्थूनि – दिट्ठेन, सुतेन, परिसङ्काय। तयो सलाकग्गाहा – गुळ्हको, विवटको [विवट्टको (क॰)], सकण्णजप्पको। तयो पटिक्खेपा – महिच्छता, असन्तुट्ठिता [असन्तुट्ठता (स्या॰)], असल्लेखता। तयो अनुञ्ञाता – अप्पिच्छता, सन्तुट्ठिता, सल्लेखता। अपरेपि तयो पटिक्खेपा – महिच्छता, असन्तुट्ठिता, अमत्तञ्ञुता। तयो अनुञ्ञाता – अप्पिच्छता, सन्तुट्ठिता, मत्तञ्ञुता। तिस्सो पञ्ञत्तियो – पञ्ञत्ति, अनुपञ्ञत्ति, अनुप्पन्नपञ्ञत्ति। अपरापि तिस्सो पञ्ञत्तियो – सब्बत्थपञ्ञत्ति, पदेसपञ्ञत्ति, साधारणपञ्ञत्ति। अपरापि तिस्सो पञ्ञत्तियो – असाधारणपञ्ञत्ति, एकतोपञ्ञत्ति, उभतोपञ्ञत्ति।
अत्थापत्ति बालो आपज्जति, नो पण्डितो; अत्थापत्ति पण्डितो आपज्जति, नो बालो; अत्थापत्ति बालो चेव आपज्जति पण्डितो च। अत्थापत्ति काळे आपज्जति, नो जुण्हे; अत्थापत्ति जुण्हे आपज्जति, नो काळे; अत्थापत्ति काळे चेव आपज्जति जुण्हे च। अत्थि काळे कप्पति, नो जुण्हे; अत्थि जुण्हे कप्पति, नो काळे; अत्थि काळे चेव कप्पति जुण्हे च। अत्थापत्ति हेमन्ते आपज्जति, नो गिम्हे नो वस्से; अत्थापत्ति गिम्हे आपज्जति, नो हेमन्ते नो वस्से; अत्थापत्ति वस्से आपज्जति, नो हेमन्ते नो गिम्हे। अत्थापत्ति सङ्घो आपज्जति, न गणो न पुग्गलो; अत्थापत्ति गणो आपज्जति, न सङ्घो न पुग्गलो; अत्थापत्ति पुग्गलो आपज्जति, न सङ्घो न गणो। अत्थि सङ्घस्स कप्पति, न गणस्स न पुग्गलस्स; अत्थि गणस्स कप्पति, न सङ्घस्स न पुग्गलस्स; अत्थि पुग्गलस्स कप्पति, न सङ्घस्स न गणस्स। तिस्सो छादना वत्थुं छादेति, नो आपत्तिं; आपत्तिं छादेति, नो वत्थुं; वत्थुञ्चेव छादेति आपत्तिञ्च। तिस्सो पटिच्छादियो – जन्ताघरपटिच्छादि, उदकपटिच्छादि, वत्थपटिच्छादि। [अ॰ नि॰ ३.१३२] तीणि पटिच्छन्नानि वहन्ति, नो विवटानि – मातुगामो पटिच्छन्नो वहति, नो विवटो; ब्राह्मणानं मन्ता पटिच्छन्ना वहन्ति, नो विवटा; मिच्छादिट्ठि पटिच्छन्ना वहति, नो विवटा। तीणि विवटानि विरोचन्ति, नो पटिच्छन्नानि – चन्दमण्डलं विवटं विरोचति, नो पटिच्छन्नं; सूरियमण्डलं विवटं विरोचति, नो पटिच्छन्नं; तथागतप्पवेदितो धम्मविनयो विवटो विरोचति, नो पटिच्छन्नो। तयो सेनासनग्गाहा – पुरिमको , पच्छिमको, अन्तरामुत्तको। अत्थापत्ति गिलानो आपज्जति, नो अगिलानो; अत्थापत्ति अगिलानो आपज्जति, नो गिलानो; अत्थापत्ति गिलानो चेव आपज्जति अगिलानो च।
तीणि अधम्मिकानि पातिमोक्खट्ठपनानि। तीणि धम्मिकानि पातिमोक्खट्ठपनानि। तयो परिवासा – पटिच्छन्नपरिवासो, अप्पटिच्छन्नपरिवासो, सुद्धन्तपरिवासो। तयो मानत्ता – पटिच्छन्नमानत्तं, अप्पटिच्छन्नमानत्तं, पक्खमानत्तम्। तयो पारिवासिकस्स भिक्खुनो रत्तिच्छेदा – सहवासो, विप्पवासो, अनारोचना। अत्थापत्ति अन्तो आपज्जति, नो बहि; अत्थापत्ति बहि आपज्जति, नो अन्तो; अत्थापत्ति अन्तो चेव आपज्जति बहि च। अत्थापत्ति अन्तोसीमाय आपज्जति, नो बहिसीमाय; अत्थापत्ति बहिसीमाय आपज्जति, नो अन्तोसीमाय; अत्थापत्ति अन्तोसीमाय चेव आपज्जति बहिसीमाय च। तीहाकारेहि आपत्तिं आपज्जति – कायेन आपज्जति, वाचाय आपज्जति, कायेन वाचाय आपज्जति। अपरेहिपि तीहाकारेहि आपत्तिं आपज्जति – सङ्घमज्झे, गणमज्झे, पुग्गलस्स सन्तिके। तीहाकारेहि आपत्तिया वुट्ठाति – कायेन वुट्ठाति, वाचाय वुट्ठाति, कायेन वाचाय वुट्ठाति। अपरेहिपि तीहाकारेहि आपत्तिया वुट्ठाति – सङ्घमज्झे, गणमज्झे, पुग्गलस्स सन्तिके। तीणि अधम्मिकानि अमूळ्हविनयस्स दानानि। तीणि धम्मिकानि अमूळ्हविनयस्स दानानि।
[चूळव॰ ६] तीहङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो आकङ्खमानो सङ्घो तज्जनीयकम्मं करेय्य – भण्डनकारको होति कलहकारको विवादकारको भस्सकारको सङ्घे अधिकरणकारको, बालो होति अब्यत्तो, आपत्तिबहुलो अनपदानो गिहिसंसट्ठो विहरति अननुलोमिकेहि गिहिसंसग्गेहि। [चूळव॰ १५] तीहङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो आकङ्खमानो सङ्घो नियस्सकम्मं करेय्य – भण्डनकारको होति…पे॰… सङ्घे अधिकरणकारको, बालो होति अब्यत्तो, आपत्तिबहुलो अनपदानो गिहिसंसट्ठो विहरति अननुलोमिकेहि गिहिसंसग्गेहि। [चूळव॰ २७] तीहङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो आकङ्खमानो सङ्घो पब्बाजनीयकम्मं करेय्य – भण्डनकारको होति…पे॰… सङ्घे अधिकरणकारको, बालो होति अब्यत्तो, आपत्तिबहुलो अनपदानो कुलदूकको होति पापसमाचारो पापसमाचारा दिस्सन्ति चेव सुय्यन्ति च। तीहङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो आकङ्खमानो सङ्घो पटिसारणीयकम्मं करेय्य – भण्डनकारको होति…पे॰… सङ्घे अधिकरणकारको, बालो होति अब्यत्तो, आपत्ति बहुलो अनपदानो गिही अक्कोसति परिभासति। [चूळव॰ ५०] तीहङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो आकङ्खमानो सङ्घो आपत्तिया अदस्सने उक्खेपनीयकम्मं करेय्य – भण्डनकारको होति…पे॰… सङ्घे अधिकरणकारको, बालो होति अब्यत्तो, आपत्तिबहुलो अनपदानो आपत्तिं आपज्जित्वा न इच्छति आपत्तिं पस्सितुम्। [चूळव॰ ५९] तीहङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो आकङ्खमानो सङ्घो आपत्तिया अप्पटिकम्मे उक्खेपनीयकम्मं करेय्य – भण्डनकारको होति…पे॰… सङ्घे अधिकरणकारको, बालो होति अब्यत्तो, आपत्तिबहुलो अनपदानो आपत्तिं आपज्जित्वा न इच्छति आपत्तिं पटिकातुम्। [चूळव॰ ६९] तीहङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो आकङ्खमानो सङ्घो पापिकाय दिट्ठिया अप्पटिनिस्सग्गे उक्खेपनीयकम्मं करेय्य – भण्डनकारको होति…पे॰… सङ्घे अधिकरणकारको, बालो होति अब्यत्तो, आपत्तिबहुलो अनपदानो न इच्छति पापिकं दिट्ठिं पटिनिस्सज्जितुम्।
तीहङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो आकङ्खमानो सङ्घो आगाळ्हाय चेतेय्य – भण्डनकारको होति कलहकारको विवादकारको भस्सकारको सङ्घे अधिकरणकारको, बालो होति अब्यत्तो आपत्तिबहुलो अनपदानो, गिहिसंसट्ठो विहरति अननुलोमिकेहि गिहिसंसग्गेहि। तीहङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो कम्मं कातब्बं – अलज्जी च होति, बालो च, अपकतत्तो च। अपरेहिपि तीहङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो कम्मं कातब्बं – अधिसीले सीलविपन्नो होति, अज्झाचारे आचारविपन्नो होति, अतिदिट्ठिया दिट्ठिविपन्नो होति। अपरेहिपि तीहङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो कम्मं कातब्बं – कायिकेन दवेन समन्नागतो होति, वाचसिकेन दवेन समन्नागतो होति, कायिकवाचसिकेन दवेन समन्नागतो होति। अपरेहिपि तीहङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो कम्मं कातब्बं – कायिकेन अनाचारेन समन्नागतो होति, वाचसिकेन अनाचारेन समन्नागतो होति, कायिकवाचसिकेन अनाचारेन समन्नागतो होति। अपरेहिपि तीहङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो कम्मं कातब्बं – कायिकेन उपघातिकेन समन्नागतो होति, वाचसिकेन उपघातिकेन समन्नागतो होति, कायिकवाचसिकेन उपघातिकेन समन्नागतो होति। अपरेहिपि तीहङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो कम्मं कातब्बं – कायिकेन मिच्छाजीवेन समन्नागतो होति, वाचसिकेन मिच्छाजीवेन समन्नागतो होति, कायिकवाचसिकेन मिच्छाजीवेन समन्नागतो होति। अपरेहिपि तीहङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो कम्मं कातब्बं – आपत्तिं आपन्नो कम्मकतो उपसम्पादेति, निस्सयं देति, सामणेरं उपट्ठापेति। अपरेहिपि तीहङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो कम्मं कातब्बं – याय आपत्तिया सङ्घेन कम्मं कतं होति तं आपत्तिं आपज्जति, अञ्ञं वा तादिसिकं, ततो वा पापिट्ठतरम्। अपरेहिपि तीहङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो कम्मं कातब्बं – बुद्धस्स अवण्णं भासति, धम्मस्स अवण्णं भासति, सङ्घस्स अवण्णं भासति।
तीहङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो सङ्घमज्झे उपोसथं ठपेन्तस्स – ‘‘अलं, भिक्खु, मा भण्डनं मा कलहं मा विग्गहं मा विवाद’’न्ति ओमद्दित्वा सङ्घेन उपोसथो कातब्बो – अलज्जी च होति, बालो च, अपकतत्तो च। तीहङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो सङ्घमज्झे पवारणं ठपेन्तस्स – ‘‘अलं, भिक्खु, मा भण्डनं मा कलहं मा विग्गहं मा विवाद’’न्ति ओमद्दित्वा सङ्घेन पवारेतब्बं – अलज्जी च होति, बालो च, अपकतत्तो च। तीहङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो न काचि सङ्घसम्मुति दातब्बा – अलज्जी च होति, बालो च, अपकतत्तो च। तीहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना सङ्घे न वोहरितब्बं [संघो न वोहरितब्बो (स्या॰)] – अलज्जी च होति, बालो च, अपकतत्तो च। तीहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु न किस्मिं चि पच्चेकट्ठाने ठपेतब्बो – अलज्जी च होति, बालो च, अपकतत्तो च। तीहङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो निस्साय न वत्थब्बं – अलज्जी च होति, बालो च, अपकतत्तो च। तीहङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो निस्सयो न दातब्बो – अलज्जी च होति, बालो च, अपकतत्तो च। तीहङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो ओकासकम्मं कारापेन्तस्स नालं ओकासकम्मं कातुं – अलज्जी च होति, बालो च, अपकतत्तो च। तीहङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो सवचनीयं नादातब्बं – अलज्जी च होति, बालो च, अपकतत्तो च। तीहङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो विनयो न पुच्छितब्बो – अलज्जी च होति, बालो च, अपकतत्तो च। तीहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना विनयो न पुच्छितब्बो – अलज्जी च होति, बालो च, अपकतत्तो च। तीहङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो विनयो न विस्सज्जेतब्बो – अलज्जी च होति, बालो च, अपकतत्तो च। तीहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना विनयो न विस्सज्जेतब्बो – अलज्जी च होति, बालो च, अपकतत्तो च। तीहङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो अनुयोगो न दातब्बो – अलज्जी च होति, बालो च, अपकतत्तो च। तीहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना सद्धिं विनयो न साकच्छितब्बो [साकच्छातब्बो (क॰)] – अलज्जी च होति, बालो च, अपकतत्तो च। तीहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना न उपसम्पादेतब्बं न निस्सयो दातब्बो न सामणेरो उपट्ठापेतब्बो – अलज्जी च होति, बालो च, अपकतत्तो च।
तयो उपोसथा – चातुद्दसिको, पन्नरसिको, सामग्गिउपोसथो। अपरेपि तयो उपोसथा – सङ्घेउपोसथो, गणेउपोसथो, पुग्गलेउपोसथो। अपरेपि तयो उपोसथा – सुत्तुद्देसोउपोसथो, पारिसुद्धिउपोसथो, अधिट्ठानुपोसथो। तिस्सो पवारणा – चातुद्दसिका, पन्नरसिका, सामग्गिपवारणा। अपरापि तिस्सो पवारणा – सङ्घेपवारणा, गणेपवारणा, पुग्गलेपवारणा। अपरापि तिस्सो पवारणा – तेवाचिकापवारणा , द्वेवाचिकापवारणा, समानवस्सिकापवारणा।
तयो आपायिका नेरयिका – इदमप्पहाय, यो च अब्रह्मचारी ब्रह्मचारिपटिञ्ञो, यो च सुद्धं ब्रह्मचारिं परिसुद्धब्रह्मचरियं चरन्तं अमूलकेन अब्रह्मचरियेन अनुद्धंसेति, यो चायं एवंवादी एवंदिट्ठि [एवंदिट्ठी (सी॰)] – ‘‘नत्थि कामेसु दोसो’’ति सो कामेसु पातब्यतं आपज्जति। [अ॰ नि॰ ३.७०] तीणि अकुसलमूलानि – लोभो अकुसलमूलं, दोसो अकुसलमूलं, मोहो अकुसलमूलम्। [अ॰ नि॰ ३.७०] तीणि कुसलमूलानि – अलोभो कुसलमूलं, अदोसो कुसलमूलं, अमोहो कुसलमूलम्। तीणि दुच्चरितानि – कायदुच्चरितं, वचीदुच्चरितं, मनोदुच्चरितम्। तीणि सुचरितानि – कायसुचरितं, वचीसुचरितं, मनोसुचरितम्। तयो अत्थवसे पटिच्च भगवता कुलेसु तिकभोजनं पञ्ञत्तं – दुम्मङ्कूनं पुग्गलानं निग्गहाय, पेसलानं भिक्खूनं फासुविहाराय, ‘‘मा पापिच्छा पक्खं निस्साय सङ्घं भिन्देय्यु’’न्ति कुलानुद्दयताय च। [चूळव॰ ३५०] तीहि असद्धम्मेहि अभिभूतो परियादिन्नचित्तो देवदत्तो आपायिको नेरयिको कप्पट्ठो अतेकिच्छो पापिच्छता पापमित्तता ओरमत्तकेन विसेसाधिगमेन अन्तरा वोसानं आपादि। तिस्सो सम्मुतियो – दण्डसम्मुति, सिक्कासम्मुति, दण्डसिक्कासम्मुति। तिस्सो पादुका धुवट्ठानिका असङ्कमनीया – वच्चपादुका, पस्सावपादुका, आचमनपादुका। तिस्सो पादघंसनियो – सक्खरं, कथला, समुद्दफेणकोति।
तिकं निट्ठितम्।
तस्सुद्दानं –
तिट्ठन्ते काले रत्तिञ्च, दस पञ्च कुसलेन।
वेदना चोदना वत्थु, सलाका द्वे पटिक्खिपा॥
पञ्ञत्ति अपरे द्वे च, बालो काळे च कप्पति।
हेमन्ते सङ्घो सङ्घस्स, छादना च पटिच्छादि॥
पटिच्छन्ना विवटा च, सेनासनगिलायना।
पातिमोक्खं परिवासं, मानत्ता पारिवासिका॥
अन्तो अन्तो च सीमाय, आपज्जति पुनापरे।
वुट्ठाति अपरे चेव, अमूळ्हविनया दुवे॥
तज्जनीया नियस्सा च, पब्बाजपटिसारणी।
अदस्सना पटिकम्मे, अनिस्सग्गे च दिट्ठिया॥
आगाळ्हकम्माधिसीले, दवानाचार घातिका।
आजीवापन्ना तादिसिका, अवण्णुपोसथेन च॥
पवारणा सम्मुति च, वोहारपच्चेकेन च।
न वत्थब्बं न दातब्बं, ओकासं न करे तथा॥
न करे सवचनीयं, न पुच्छितब्बका दुवे।
न विस्सज्जे दुवे चेव, अनुयोगम्पि नो ददे॥
साकच्छा उपसम्पदा, निस्सयसामणेरा च।
उपोसथतिका तीणि, पवारणतिका तयो॥
आपायिका अकुसला, कुसला चरिता दुवे।
तिकभोजनसद्धम्मे, सम्मुति पादुकेन च।
पादघंसनिका चेव, उद्दानं तिकके इदन्ति॥

४. चतुक्कवारो

३२४. अत्थापत्ति सकवाचाय आपज्जति, परवाचाय वुट्ठाति; अत्थापत्ति परवाचाय आपज्जति, सकवाचाय वुट्ठाति; अत्थापत्ति सकवाचाय आपज्जति, सकवाचाय वुट्ठाति; अत्थापत्ति परवाचाय आपज्जति, परवाचाय वुट्ठाति। अत्थापत्ति कायेन आपज्जति, वाचाय वुट्ठाति; अत्थापत्ति वाचाय आपज्जति, कायेन वुट्ठाति; अत्थापत्ति कायेन आपज्जति, कायेन वुट्ठाति; अत्थापत्ति वाचाय आपज्जति, वाचाय वुट्ठाति। अत्थापत्ति पसुत्तो आपज्जति, पटिबुद्धो वुट्ठाति; अत्थापत्ति पटिबुद्धो आपज्जति, पसुत्तो वुट्ठाति; अत्थापत्ति पसुत्तो आपज्जति, पसुत्तो वुट्ठाति; अत्थापत्ति पटिबुद्धो आपज्जति, पटिबुद्धो वुट्ठाति। अत्थापत्ति अचित्तको आपज्जति, सचित्तको वुट्ठाति; अत्थापत्ति सचित्तको आपज्जति, अचित्तको वुट्ठाति; अत्थापत्ति अचित्तको आपज्जति, अचित्तको वुट्ठाति; अत्थापत्ति सचित्तको आपज्जति, सचित्तको वुट्ठाति। अत्थापत्ति आपज्जन्तो देसेति; देसेन्तो आपज्जति; अत्थापत्ति आपज्जन्तो वुट्ठाति; वुट्ठहन्तो आपज्जति। अत्थापत्ति कम्मेन आपज्जति, अकम्मेन वुट्ठाति; अत्थापत्ति अकम्मेन आपज्जति, कम्मेन वुट्ठाति; अत्थापत्ति कम्मेन आपज्जति, कम्मेन वुट्ठाति; अत्थापत्ति अकम्मेन आपज्जति, अकम्मेन वुट्ठाति।
[अ॰ नि॰ ४.२५०; दी॰ नि॰ ३.३१३; विभ॰ ९३९] चत्तारो अनरियवोहारा – अदिट्ठे दिट्ठवादिता, अस्सुते सुतवादिता, अमुते मुतवादिता, अविञ्ञाते विञ्ञातवादिता। चत्तारो अरियवोहारा – अदिट्ठे अदिट्ठवादिता, अस्सुते अस्सुतवादिता, अमुते अमुतवादिता, अविञ्ञाते अविञ्ञातवादिता। अपरेपि चत्तारो अनरियवोहारा – दिट्ठे अदिट्ठवादिता, सुते अस्सुतवादिता, मुते अमुतवादिता, विञ्ञाते अविञ्ञातवादिता। चत्तारो अरियवोहारा – दिट्ठे दिट्ठवादिता, सुते सुतवादिता, मुते मुतवादिता, विञ्ञाते विञ्ञातवादिता।
चत्तारो पाराजिका भिक्खूनं भिक्खुनीहि साधारणा; चत्तारो पाराजिका भिक्खुनीनं भिक्खूहि असाधारणा। चत्तारो परिक्खारा – अत्थि परिक्खारो रक्खितब्बो गोपेतब्बो ममायितब्बो परिभुञ्जितब्बो; अत्थि परिक्खारो रक्खितब्बो गोपेतब्बो ममायितब्बो, न परिभुञ्जितब्बो; अत्थि परिक्खारो रक्खितब्बो गोपेतब्बो, न ममायितब्बो न परिभुञ्जितब्बो; अत्थि परिक्खारो न रक्खितब्बो न गोपेतब्बो, न ममायितब्बो न परिभुञ्जितब्बो। अत्थापत्ति सम्मुखा आपज्जति, परम्मुखा वुट्ठाति; अत्थापत्ति परम्मुखा आपज्जति , सम्मुखा वुट्ठाति; अत्थापत्ति सम्मुखा आपज्जति, सम्मुखा वुट्ठाति; अत्थापत्ति परम्मुखा आपज्जति, परम्मुखा वुट्ठाति। अत्थापत्ति अजानन्तो आपज्जति, जानन्तो वुट्ठाति; अत्थापत्ति जानन्तो आपज्जति, अजानन्तो वुट्ठाति; अत्थापत्ति अजानन्तो आपज्जति, अजानन्तो वुट्ठाति; अत्थापत्ति जानन्तो आपज्जति, जानन्तो वुट्ठाति।
चतूहाकारेहि आपत्तिं आपज्जति – कायेन आपज्जति, वाचाय आपज्जति, कायेन वाचाय आपज्जति, कम्मवाचाय आपज्जति। अपरेहिपि चतूहाकारेहि आपत्तिं आपज्जति – सङ्घमज्झे, गणमज्झे, पुग्गलस्स सन्तिके, लिङ्गपातुभावेन। चतूहाकारेहि आपत्तिया वुट्ठाति – कायेन वुट्ठाति, वाचाय वुट्ठाति, कायेन वाचाय वुट्ठाति, कम्मवाचाय वुट्ठाति। अपरेहिपि चतूहाकारेहि आपत्तिया वुट्ठाति – सङ्घमज्झे, गणमज्झे, पुग्गलस्स सन्तिके, लिङ्गपातुभावेन। सह पटिलाभेन पुरिमं जहति, पच्छिमे पतिट्ठाति, विञ्ञत्तियो पटिप्पस्सम्भन्ति, पण्णत्तियो निरुज्झन्ति। सह पटिलाभेन पच्छिमं जहति, पुरिमे पतिट्ठाति, विञ्ञत्तियो पटिप्पस्सम्भन्ति, पप्णत्तियो निरुज्झन्ति। चतस्सो चोदना – सीलविपत्तिया चोदेति , आचारविपत्तिया चोदेति, दिट्ठिविपत्तिया चोदेति, आजीवविपत्तिया चोदेति। चत्तारो परिवासा – पटिच्छन्नपरिवासो , अप्पटिच्छन्नपरिवासो, सुद्धन्तपरिवासो, समोधानपरिवासो। चत्तारो मानत्ता – पटिच्छन्नमानत्तं, अप्पटिच्छन्नमानत्तं, पक्खमानत्तं, समोधानमानत्तम्। चत्तारो मानत्तचारिकस्स भिक्खुनो रत्तिच्छेदा – सहवासो, विप्पवासो, अनारोचना, ऊने गणे चरति। चत्तारो सामुक्कंसा । चत्तारो पटिग्गहितपरिभोगा – यावकालिकं, यामकालिकं, सत्ताहकालिकं, यावजीविकम्। चत्तारि महाविकटानि – गूथो, मुत्तं, छारिका, मत्तिका। चत्तारि कम्मानि – अपलोकनकम्मं, ञत्तिकम्मं, ञत्तिदुतियकम्मं, ञत्तिचतुत्थकम्मम्। अपरानिपि चत्तारि कम्मानि – अधम्मेन वग्गकम्मं, अधम्मेन समग्गकम्मं, धम्मेन वग्गकम्मं, धम्मेन समग्गकम्मम्। चतस्सो विपत्तियो – सीलविपत्ति, आचारविपत्ति, दिट्ठिविपत्ति, आजीवविपत्ति। चत्तारि अधिकरणानि – विवादाधिकरणं, अनुवादाधिकरणं, आपत्ताधिकरणं, किच्चाधिकरणम्। [अ॰ नि॰ ४.२११] चत्तारो परिसदूसना – भिक्खु दुस्सीलो पापधम्मो परिसदूसनो, भिक्खुनी दुस्सीला पापधम्मा परिसदूसना, उपासको दुस्सीलो पापधम्मो परिसदूसनो, उपासिका दुस्सीला पापधम्मा परिसदूसना। चत्तारो परिससोभना [परिससोभणा (स्या॰ क॰)] – भिक्खु सीलवा कल्याणधम्मो परिससोभनो, भिक्खुनी सीलवती कल्याणधम्मा परिससोभना, उपासको सीलवा कल्याणधम्मो परिससोभनो, उपासिका सीलवती कल्याणधम्मा परिससोभना।
अत्थापत्ति आगन्तुको आपज्जति, नो आवासिको; अत्थापत्ति आवासिको आपज्जति, नो आगन्तुको; अत्थापत्ति आगन्तुको चेव आपज्जति आवासिको च अत्थापत्ति नेव आगन्तुको आपज्जति, नो आवासिको। अत्थापत्ति गमिको आपज्जति, नो आवासिको; अत्थापत्ति आवासिको आपज्जति, नो गमिको; अत्थापत्ति गमिको चेव आपज्जति आवासिको च; अत्थापत्ति नेव गमिको आपज्जति नो आवासिको। अत्थि वत्थुनानत्तता नो आपत्तिनानत्तता, अत्थि आपत्तिनानत्तता नो वत्थुनानत्तता, अत्थि वत्थुनानत्तता चेव आपत्तिनानत्तता च, अत्थि नेव वत्थुनानत्तता नो आपत्तिनानत्तता। अत्थि वत्थुसभागता नो आपत्तिसभागता, अत्थि आपत्तिसभागता नो वत्थुसभागता, अत्थि वत्थुसभागता चेव आपत्तिसभागता च अत्थि नेव वत्थुसभागता नो आपत्तिसभागता। अत्थापत्ति उपज्झायो आपज्जति नो सद्धिविहारिको, अत्थापत्ति सद्धिविहारिको आपज्जति नो उपज्झायो, अत्थापत्ति उपज्झायो चेव आपज्जति सद्धिविहारिको च, अत्थापत्ति नेव उपज्झायो आपज्जति नो सद्धिविहारिको। अत्थापत्ति आचरियो आपज्जति नो अन्तेवासिको, अत्थापत्ति अन्तेवासिको आपज्जति नो आचरियो, अत्थापत्ति आचरियो चेव आपज्जति अन्तेवासिको च, अत्थापत्ति नेव आचरियो आपज्जति नो अन्तेवासिको। चत्तारो पच्चया अनापत्ति वस्सच्छेदस्स – सङ्घो वा भिन्नो होति, सङ्घं वा भिन्दितुकामा होन्ति, जीवितन्तरायो वा होति, ब्रह्मचरियन्तरायो वा होति। चत्तारि वचीदुच्चरितानि – मुसावादो, पिसुणा वाचा, फरुसा वाचा, सम्फप्पलापो। चत्तारि वचीसुचरितानि – सच्चवाचा, अपिसुणा वाचा, सण्हा वाचा, मन्ता भासा। अत्थि आदियन्तो गरुकं आपत्तिं आपज्जति, पयोजेन्तो लहुकं; अत्थि आदियन्तो लहुकं आपत्तिं आपज्जति, पयोजेन्तो गरुकं, अत्थि आदियन्तोपि पयोजेन्तोपि गरुकं आपत्तिं आपज्जति; अत्थि आदियन्तोपि पयोजेन्तोपि लहुकं आपत्तिं आपज्जति।
अत्थि पुग्गलो अभिवादनारहो, नो पच्चुट्ठानारहो; अत्थि पुग्गलो पच्चुट्ठानारहो, नो अभिवादनारहो; अत्थि पुग्गलो अभिवादनारहो चेव पच्चुट्ठानारहो च; अत्थि पुग्गलो नेव अभिवादनारहो नो पच्चुट्ठानारहो। अत्थि पुग्गलो आसनारहो, नो अभिवादनारहो; अत्थि पुग्गलो अभिवादनारहो, नो आसनारहो; अत्थि पुग्गलो आसनारहो चेव अभिवादनारहो च; अत्थि पुग्गलो नेव आसनारहो नो अभिवादनारहो। अत्थापत्ति काले आपज्जति, नो विकाले; अत्थापत्ति विकाले आपज्जति, नो काले; अत्थापत्ति काले चेव आपज्जति विकाले च; अत्थापत्ति नेव काले आपज्जति नो विकाले। अत्थि पटिग्गहितं काले कप्पति, नो विकाले; अत्थि पटिग्गहितं विकाले कप्पति, नो काले; अत्थि पटिग्गहितं काले चेव कप्पति विकाले च; अत्थि पटिग्गहितं नेव काले कप्पति नो विकाले। अत्थापत्ति पच्चन्तिमेसु जनपदेसु आपज्जति, नो मज्झिमेसु; अत्थापत्ति मज्झिमेसु जनपदेसु आपज्जति, नो पच्चन्तिमेसु; अत्थापत्ति पच्चन्तिमेसु चेव जनपदेसु आपज्जति मज्झिमेसु च; अत्थापत्ति नेव पच्चन्तिमेसु जनपदेसु आपज्जति नो मज्झिमेसु। अत्थि पच्चन्तिमेसु जनपदेसु कप्पति, नो मज्झिमेसु; अत्थि मज्झिमेसु जनपदेसु कप्पति, नो पच्चन्तिमेसु; अत्थि पच्चन्तिमेसु चेव जनपदेसु कप्पति मज्झिमेसु च; अत्थि नेव पच्चन्तिमेसु जनपदेसु कप्पति नो मज्झिमेसु। अत्थापत्ति अन्तो आपज्जति, नो बहि; अत्थापत्ति बहि आपज्जति, नो अन्तो; अत्थापत्ति अन्तो चेव आपज्जति बहि च; अत्थापत्ति नेव अन्तो आपज्जति नो बहि। अत्थापत्ति अन्तोसीमाय आपज्जति, नो बहिसीमाय; अत्थापत्ति बहिसीमाय आपज्जति, नो अन्तोसीमाय; अत्थापत्ति अन्तोसीमाय चेव आपज्जति बहिसीमाय च; अत्थापत्ति नेव अन्तोसीमाय आपज्जति नो बहिसीमाय। अत्थापत्ति गामे आपज्जति, नो अरञ्ञे; अत्थापत्ति अरञ्ञे आपज्जति, नो गामे; अत्थापत्ति गामे चेव आपज्जति अरञ्ञे च; अत्थापत्ति नेव गामे आपज्जति नो अरञ्ञे।
चतस्सो चोदना – वत्थुसन्दस्सना, आपत्तिसन्दस्सना, संवासपटिक्खेपो , सामीचिपटिक्खेपो। चत्तारो पुब्बकिच्चा। चत्तारो पत्तकल्ला। चत्तारि अनञ्ञपाचित्तियानि। चतस्सो भिक्खुसम्मुतियो। [अ॰ नि॰ ४.१७; विभ॰ ९३९; दी॰ नि॰ ३.३११] चत्तारि अगतिगमनानि – छन्दागतिं गच्छति, दोसागतिं गच्छति, मोहागतिं गच्छति, भयागतिं गच्छति। चत्तारि नागतिगमनानि – न छन्दागतिं गच्छति, न दोसागतिं गच्छति, न मोहागतिं गच्छति, न भयागतिं गच्छति। चतूहङ्गेहि समन्नागतो अलज्जी भिक्खु सङ्घं भिन्दति – छन्दागतिं गच्छन्तो, दोसागतिं गच्छन्तो, मोहागतिं गच्छन्तो, भयागतिं गच्छन्तो। चतूहङ्गेहि समन्नागतो पेसलो भिक्खु भिन्नं सङ्घं समग्गं करोति – न छन्दागतिं गच्छन्तो, न दोसागतिं गच्छन्तो, न मोहागतिं गच्छन्तो, न भयागतिं गच्छन्तो। चतूहङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो विनयो न पुच्छितब्बो – छन्दागतिं गच्छति, दोसागतिं गच्छति, मोहागतिं गच्छति , भयागतिं गच्छति। चतूहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना विनयो न पुच्छितब्बो – छन्दागतिं गच्छति, दोसागतिं गच्छति, मोहागतिं गच्छति, भयागतिं गच्छति। चतूहङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो विनयो न विस्सज्जेतब्बो – छन्दागतिं गच्छति, दोसागतिं गच्छति, मोहागतिं गच्छति, भयागतिं गच्छति। चतूहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना विनयो न विस्सज्जेतब्बो – छन्दागतिं गच्छति, दोसागतिं गच्छति, मोहागतिं गच्छति, भयागतिं गच्छति। चतूहङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो अनुयोगो न दातब्बो – छन्दागतिं गच्छति , दोसागतिं गच्छति, मोहागतिं गच्छति, भयागतिं गच्छति। चतूहङ्गेहि समन्नागते भिक्खुना सद्धिं विनयो न साकच्छितब्बो – छन्दागतिं गच्छति, दोसागतिं गच्छति, मोहागतिं गच्छति, भयागतिं गच्छति। अत्थापत्ति गिलानो आपज्जति, नो अगिलानो; अत्थापत्ति अगिलानो आपज्जति, नो गिलानो; अत्थापत्ति गिलानो चेव आपज्जति अगिलानो च; अत्थापत्ति नेव गिलानो आपज्जति नो अगिलानो। चत्तारि अधम्मिकानि पातिमोक्खट्ठपनानि। चत्तारि धम्मिकानि पातिमोक्खट्ठपनानि।
चतुक्कं निट्ठितम्।
तस्सुद्दानं –
सकवाचाय कायेन, पसुत्तो च अचित्तको।
आपज्जन्तो च कम्मेन, वोहारा चतुरो तथा॥
भिक्खूनं भिक्खुनीनञ्च, परिक्खारो च सम्मुखा।
अजानकाये मज्झे च, वुट्ठाति दुविधा तथा॥
पटिलाभेन चोदना, परिवासा च वुच्चति।
मानत्तचारिका चापि, सामुक्कंसा पटिग्गहि॥
महाविकटकम्मानि, पुन कम्मे विपत्तियो।
अधिकरणा दुस्सीला च, सोभनागन्तुकेन च॥
गमिको वत्थुनानत्ता, सभागुपज्झायेन च।
आचरियो पच्चया वा, दुच्चरितं सुचरितं॥
आदियन्तो पुग्गलो च, अरहो आसनेन च।
काले च कप्पति चेव, पच्चन्तिमेसु कप्पति॥
अन्तो अन्तो च सीमाय, गामे च चोदनाय च।
पुब्बकिच्चं पत्तकल्लं, अनञ्ञा सम्मुतियो च॥
अगति नागति चेव, अलज्जी पेसलेन च।
पुच्छितब्बा दुवे चेव, विस्सज्जेय्या तथा दुवे।
अनुयोगो च साकच्छा, गिलानो ठपनेन चाति॥

५. पञ्चकवारो

३२५. पञ्च आपत्तियो। पञ्च आपत्तिक्खन्धा। पञ्च विनीतवत्थूनि। पञ्च कम्मानि आनन्तरिकानि। पञ्च पुग्गला नियता। पञ्च छेदनका आपत्तियो। पञ्चहाकारेहि आपत्तिं आपज्जति। पञ्च आपत्तियो। मुसावादपच्चया पञ्चहाकारेहि कम्मं न उपेति – सयं वा कम्मं न करोति, परं वा न अज्झेसति, छन्दं वा पारिसुद्धिं वा न देति, कयिरमाने कम्मे पटिक्कोसति, कते वा पन कम्मे अधम्मदिट्ठि होति। पञ्चहाकारेहि कम्मं उपेति – सयं वा कम्मं करोति, परं वा अज्झेसति, छन्दं वा पारिसुद्धिं वा देति, कयिरमाने कम्मे नप्पटिक्कोसति, कते वा पन कम्मे धम्मदिट्ठि होति। पञ्च पिण्डपातिकस्स भिक्खुनो कप्पन्ति – अनामन्तचारो, गणभोजनं, परम्परभोजनं, अनधिट्ठानं, अविकप्पना। [अ॰ नि॰ ५.१०२] पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु उस्सङ्कितपरिसङ्कितो होति – पापभिक्खुपि अकुप्पधम्मोपि वेसियागोचरो वा होति, विधवागोचरो वा होति, थुल्लकुमारिगोचरो वा होति, पण्डकगोचरो वा होति, भिक्खुनिगोचरो वा होति। पञ्च तेलानि – तिलतेलं, सासपतेलं, मधुकतेलं, एरण्डकतेलं, वसातेलम्। पञ्च वसानि – अच्छवसं, मच्छवसं, सुसुकावसं, सूकरवसं, गद्रभवसम्। [अ॰ नि॰ ५.१३०; दी॰ नि॰ ३.३१६] पञ्च ब्यसनानि – ञातिब्यसनं, भोगब्यसनं, रोगब्यसनं, सीलब्यसनं, दिट्ठिब्यसनम्। [अ॰ नि॰ ५.१३०; दी॰ नि॰ ३.३१६] पञ्च सम्पदा – ञातिसम्पदा, भोगसम्पदा, अरोगसम्पदा, सीलसम्पदा, दिट्ठिसम्पदा। पञ्च निस्सयपटिप्पस्सद्धियो उपज्झायम्हा – उपज्झायो पक्कन्तो वा होति, विब्भन्तो वा, कालङ्कतो वा, पक्खसङ्कन्तो वा, आणत्तियेव पञ्चमी। पञ्च पुग्गला न उपसम्पादेतब्बा – अद्धानहीनो, अङ्गहीनो, वत्थुविपन्नो, करणदुक्कटको, अपरिपूरो। पञ्च पंसुकूलानि – सोसानिकं, पापणिकं, उन्दूरक्खायिकं, उपचिकक्खायिकं, अग्गिदड्ढम्। अपरानिपि पञ्च पंसुकूलानि – गोखायिकं, अजक्खायिकं, थूपचीवरं, आभिसेकिकं, गतपटियागतं [भतपटियाभतं (क॰)]। पञ्च अवहारा – थेय्यावहारो, पसय्हावहारो, परिकप्पावहारो , पटिच्छन्नावहारो, कुसावहारो। पञ्च महाचोरा सन्तो संविज्जमाना लोकस्मिम्। पञ्च अविस्सज्जनियानि। पञ्च अवेभङ्गियानि। पञ्चापत्तियो कायतो समुट्ठन्ति, न वाचतो न चित्ततो। पञ्चापत्तियो कायतो च वाचतो च समुट्ठन्ति, चित्ततो। पञ्चापत्तियो देसनागामिनियो। पञ्च सङ्घा । पञ्च पातिमोक्खुद्देसा। सब्बपच्चन्तिमेसु जनपदेसु विनयधरपञ्चमेन गणेन उपसम्पादेतब्बम्। पञ्चानिसंसा कथिनत्थारे। पञ्च कम्मानि। यावततियके पञ्च आपत्तियो। पञ्चहाकारेहि अदिन्नं आदियन्तस्स आपत्ति पाराजिकस्स। पञ्चहाकारेहि अदिन्नं आदियन्तस्स आपत्ति थुल्लच्चयस्स। पञ्चहाकारेहि अदिन्नं आदियन्तस्स आपत्ति दुक्कटस्स। पञ्च अकप्पियानि न परिभुञ्जितब्बानि – अदिन्नञ्च होति, अविदितञ्च होति, अकप्पियञ्च होति, अप्पटिग्गहितञ्च होति, अकतातिरित्तञ्च होति। पञ्च कप्पियानि परिभुञ्जितब्बानि – दिन्नञ्च होति, विदितञ्च होति, कप्पियञ्च होति, पटिग्गहितञ्च होति, कतातिरित्तञ्च होति। पञ्च दानानि अपुञ्ञानि पुञ्ञसम्मतानि लोकस्मिं [लोकस्स (स्या॰)] – मज्जदानं, समज्जदानं, इत्थिदानं, उसभदानं, चित्तकम्मदानम्। पञ्च उप्पन्ना दुप्पटिविनोदया [विनोदिया (स्या॰)] – उप्पन्नो रागो दुप्पटिविनोदयो, उप्पन्नो दोसो दुप्पटिविनोदयो, उप्पन्नो मोहो दुप्पटिविनोदयो, उप्पन्नं पटिभानं दुप्पटिविनोदयं, उप्पन्नं गमियचित्तं दुप्पटिविनोदयम्। पञ्चानिसंसा सम्मज्जनिया – सकचित्तं पसीदति, परचित्तं पसीदति, देवता अत्तमना होन्ति, पासादिकसंवत्तनिककम्मं उपचिनति, कायस्स भेदा परं मरणा सुगतिं सग्गं लोकं उपपज्जति। अपरेपि पञ्चानिसंसा सम्मज्जनिया – सकचित्तं पसीदति, परचित्तं पसीदति, देवता अत्तमना होन्ति, सत्थुसासनं कतं होति, पच्छिमा जनता दिट्ठानुगतिं आपज्जति।
पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो विनयधरो ‘‘बालो’’ त्वेव सङ्खं गच्छति – अत्तनो भासपरियन्तं न उग्गण्हाति, परस्स भासपरियन्तं न उग्गण्हाति, अत्तनो भासपरियन्तं न उग्गहेत्वा परस्स भासपरियन्तं न उग्गहेत्वा अधम्मेन कारेति अप्पटिञ्ञाय। पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो विनयधरो ‘‘पण्डितो’’ त्वेव सङ्खं गच्छति – अत्तनो भासपरियन्तं उग्गण्हाति, परस्स भासपरियन्तं उग्गण्हाति, अत्तनो भासपरियन्तं उग्गहेत्वा परस्स भासपरियन्तं उग्गहेत्वा धम्मेन कारेति पटिञ्ञाय। अपरेहिपि पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो विनयधरो बालो त्वेव सङ्खं गच्छति – आपत्तिं न जानाति, आपत्तिया मूलं न जानाति, आपत्तिसमुदयं न जानाति, आपत्तिनिरोधं न जानाति, आपत्तिनिरोधगामिनिं पटिपदं न जानाति। पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो विनयधरो पण्डितो त्वेव सङ्खं गच्छति – आपत्तिं जानाति, आपत्तिया मूलं जानाति, आपत्तिसमुदयं जानाति, आपत्तिनिरोधं जानाति , आपत्तिनिरोधगामिनिं पटिपदं जानाति। अपरेहिपि पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो विनयधरो बालो त्वेव सङ्खं गच्छति – अधिकरणं न जानाति, अधिकरणस्स मूलं न जानाति, अधिकरणसमुदयं न जानाति, अधिकरणनिरोधं न जानाति, अधिकरणनिरोधगामिनिं पटिपदं न जानाति। पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो विनयधरो पण्डितो त्वेव सङ्खं गच्छति – अधिकरणं जानाति , अधिकरणस्स मूलं जानाति, अधिकरणसमुदयं जानाति, अधिकरणनिरोधं जानाति, अधिकरणनिरोधगामिनिं पटिपदं जानाति। अपरेहिपि पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो विनयधरो बालो त्वेव सङ्खं गच्छति – वत्थुं न जानाति, निदानं न जानाति, पञ्ञत्तिं न जानाति, अनुपञ्ञत्तिं न जानाति, अनुसन्धिवचनपथं न जानाति। पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो विनयधरो पण्डितो त्वेव सङ्खं गच्छति – वत्थुं जानाति, निदानं जानाति, पञ्ञत्तिं जानाति, अनुपञ्ञत्तिं जानाति, अनुसन्धिवचनपथं जानाति। अपरेहिपि पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो विनयधरो बालो त्वेव सङ्खं गच्छति – ञत्तिं न जानाति, ञत्तिया करणं न जानाति, न पुब्बकुसलो होति, न अपरकुसलो होति, अकालञ्ञू च होति। पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो विनयधरो पण्डितो त्वेव सङ्खं गच्छति – ञत्तिं जानाति, ञत्तिया करणं जानाति, पुब्बकुसलो होति, अपरकुसलो होति, कालञ्ञू च होति। अपरेहिपि पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो विनयधरो बालो त्वेव सङ्खं गच्छति – आपत्तानापत्तिं न जानाति, लहुकगरुकं आपत्तिं न जानाति, सावसेसानवसेसं आपत्तिं न जानाति, दुट्ठुल्लादुट्ठुल्लं आपत्तिं न जानाति, आचरियपरम्परा खो पनस्स न सुग्गहिता होति न सुमनसिकता न सूपधारिता। पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो विनयधरो पण्डितोत्वेव सङ्खं गच्छति – आपत्तानापत्तिं जानाति, लहुकगरुकं आपत्तिं जानाति, सावसेसानवसेसं आपत्तिं जानति, दुट्ठुल्लादुट्ठुल्लं आपत्तिं जानाति, आचरियपरम्परा खो पनस्स सुग्गहिता होति सुमनसिकता सूपधारिता। अपरेहिपि पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो विनयधरो बालो त्वेव सङ्खं गच्छति – आपत्तानापत्तिं न जानाति, लहुकगरुकं आपत्तिं न जानाति, सावसेसानवसेसं आपत्तिं न जानाति, दुट्ठुल्लादुट्ठुल्लं आपत्तिं जानाति, उभयानि खो पनस्स पातिमोक्खानि न वित्थारेन स्वागतानि होन्ति न सुविभत्तानि न सुप्पवत्तीनि न सुविनिच्छितानि सुत्तसो अनुब्यञ्जनसो। पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो विनयधरो पण्डितो त्वेव सङ्खं गच्छति – आपत्तानापत्तिं जानाति, लहुकगरुकं आपत्तिं जानाति, सावसेसानवसेसं आपत्तिं जानाति, दुट्ठुल्लादुट्ठुल्लं आपत्तिं जानाति, उभयानि खो पनस्स पातिमोक्खानि वित्थारेन स्वागतानि होन्ति सुविभत्तानि सुप्पवत्तीनि सुविनिच्छितानि सुत्तसो अनुब्यञ्जनसो। अपरेहिपि पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो विनयधरो बालो त्वेव सङ्खं गच्छति – आपत्तानापत्तिं न जानाति, लहुकगरुकं आपत्तिं न जानाति, सावसेसानवसेसं आपत्तिं न जानाति, दुट्ठुल्लादुट्ठुल्लं आपत्तिं न जानाति, अधिकरणे च न विनिच्छयकुसलो होति। पञ्चहङ्गेहि समन्नागतो विनयधरो पण्डितो त्वेव सङ्खं गच्छति – आपत्तानापत्तिं जानाति, लहुकगरुकं आपत्तिं जानाति, सावसेसानवसेसं आपत्तिं जानाति, दुट्ठुल्लादुट्ठुल्लं आपत्तिं जानाति, अधिकरणे च विनिच्छयकुसलो होति।
[अ॰ नि॰ ५.१८१; परि॰ ४४३] पञ्च आरञ्ञिका – मन्दत्ता मोमूहत्ता आरञ्ञिको होति, पापिच्छो इच्छापकतो आरञ्ञिको होति, उम्मादा चित्तक्खेपा आरञ्ञिको होति, वण्णितं बुद्धेहि बुद्धसावकेहीति आरञ्ञिको होति, अपि च अप्पिच्छञ्ञेव निस्साय सन्तुट्ठिञ्ञेव निस्साय सल्लेखञ्ञेव निस्साय पविवेकञ्ञेव निस्साय इदमत्थितञ्ञेव [इदमट्ठितञ्ञेव (सी॰ स्या॰)] निस्साय आरञ्ञिको होति। पञ्च पिण्डपातिका…पे॰… पञ्च पंसुकूलिका…पे॰… पञ्च रुक्खमूलिका…पे॰… पञ्च सोसानिका…पे॰… पञ्च अब्भोकासिका…पे॰… पञ्च तेचीवरिका…पे॰… पञ्च सपदानचारिका…पे॰… पञ्च नेसज्जिका…पे॰… पञ्च यथासन्थतिका…पे॰… पञ्च एकासनिका…पे॰… पञ्च खलुपच्छाभत्तिका…पे॰… पञ्च पत्तपिण्डिका – मन्दत्ता मोमूहत्ता पत्तपिण्डिको होति, पापिच्छो इच्छापकतो पत्तपिण्डिको होति, उम्मादा चित्तक्खेपा पत्तपिण्डिको होति, वण्णितं बुद्धेहि बुद्धसावकेहीति पत्तपिण्डिको होति, अपि च अप्पिच्छञ्ञेव निस्साय सन्तुट्ठिञ्ञेव निस्साय सल्लेखञ्ञेव निस्साय पविवेकञ्ञेव निस्साय इदमत्थितञ्ञेव निस्साय पत्तपिण्डिको होति।
[परि॰ ४१७] पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना नानिस्सितेन वत्थब्बं – उपोसथं न जानाति, उपोसथकम्मं न जानाति, पातिमोक्खं न जानाति, पातिमोक्खुद्देसं न जानाति, ऊनपञ्चवस्सो होति। पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना अनिस्सितेन वत्थब्बं – उपोसथं जानाति, उपोसथकम्मं जानाति, पातिमोक्खं जानाति, पातिमोक्खुद्देसं जानाति, पञ्चवस्सो वा होति अतिरेकपञ्चवस्सो वा। अपरेहिपि पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना नानिस्सितेन वत्थब्बं – पवारणं न जानाति, पवारणाकम्मं न जानाति, पातिमोक्खं न जानाति, पातिमोक्खुद्देसं न जानाति, ऊनपञ्चवस्सो होति। पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना अनिस्सितेन वत्थब्बं – पवारणं जानाति, पवारणाकम्मं जानाति, पातिमोक्खं जानाति, पातिमोक्खुद्देसं जानाति, पञ्चवस्सो वा होति अतिरेकपञ्चवस्सो वा। अपरेहिपि पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना नानिस्सितेन वत्थब्बं – आपत्तानापत्तिं न जानाति, लहुकगरुकं आपत्तिं न जानाति, सावसेसानवसेसं आपत्तिं न जानाति, दुट्ठुल्लादुट्ठुल्लं आपत्तिं न जानाति, ऊनपञ्चवस्सो होति। पञ्चहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना अनिस्सितेन वत्थब्बं – आपत्तानापत्तिं जानाति, लहुकगरुकं आपत्तिं जानाति, सावसेसानवसेसं आपत्तिं जानाति, दुट्ठुल्लादुट्ठुल्लं आपत्तिं जानाति, पञ्चवस्सो वा होति अतिरेकपञ्चवस्सो वा। पञ्चहङ्गेहि समन्नागताय भिक्खुनिया नानिस्सिताय वत्थब्बं – उपोसथं न जानाति, उपोसथकम्मं न जानाति, पातिमोक्खं न जानाति, पातिमोक्खुद्देसं न जानाति, ऊनपञ्चवस्सा होति। पञ्चहङ्गेहि समन्नागताय भिक्खुनिया अनिस्सिताय वत्थब्बं – उपोसथं जानाति, उपोसथकम्मं जानाति, पातिमोक्खं जानाति, पातिमोक्खुद्देसं जानाति, पञ्चवस्सा वा होति अतिरेकपञ्चवस्सा वा। अपरेहिपि पञ्चहङ्गेहि समन्नागताय भिक्खुनिया नानिस्सिताय वत्थब्बं – पवारणं न जानाति, पवारणाकम्मं न जानाति, पातिमोक्खं न जानाति, पातिमोक्खुद्देसं न जानाति, ऊनपञ्चवस्सा होति। पञ्चहङ्गेहि समन्नागताय भिक्खुनिया अनिस्सिताय वत्थब्बं – पवारणं जानाति, पवारणाकम्मं जानाति, पातिमोक्खं जानाति, पातिमोक्खुद्देसं जानाति, पञ्चवस्सा वा होति अतिरेकपञ्चवस्सा वा। अपरेहिपि पञ्चहङ्गेहि समन्नागताय भिक्खुनिया नानिस्सिताय वत्थब्बं – आपत्तानापत्तिं न जानाति, लहुकगरुकं आपत्तिं न जानाति, सावसेसानवसेसं आपत्तिं न जानाति, दुट्ठुल्लादुट्ठुल्लं आपत्तिं न जानाति, ऊनपञ्चवस्सा होति। पञ्चहङ्गेहि समन्नागताय भिक्खुनिया अनिस्सिताय वत्थब्बं – आपत्तानापत्तिं जानाति, लहुकगरुकं आपत्तिं जानाति, सावसेसानवसेसं आपत्तिं जानाति, दुट्ठुल्लादुट्ठुल्लं आपत्तिं जानाति, पञ्चवस्सा वा होति अतिरेकपञ्चवस्सा वा।
पञ्च आदीनवा अपासादिके – अत्तापि अत्तानं उपवदति, अनुविच्चपि विञ्ञू गरहन्ति, पापको कित्तिसद्दो अब्भुग्गच्छति, सम्मूळ्हो कालं करोति, कायस्स भेदा परं मरणा अपायं दुग्गतिं विनिपातं निरयं उपपज्जति। पञ्चानिसंसा पासादिके – अत्तापि अत्तानं न उपवदति, अनुविच्चपि विञ्ञू पसंसन्ति, कल्याणो कित्तिसद्दो अब्भुग्गच्छति, असम्मूळ्हो कालं करोति, कायस्स भेदा परं मरणा सुगतिं सग्गं लोकं उपपज्जति। अपरेपि पञ्च आदीनवा अपासादिके – अप्पसन्ना न पसीदन्ति, पसन्नानं एकच्चानं अञ्ञथत्तं होति, सत्थुसासनं अकतं होति, पच्छिमा जनता दिट्ठानुगतिं नापज्जति, चित्तमस्स न पसीदति। पञ्चानिसंसा पासादिके – अप्पसन्ना पसीदन्ति, पसन्नानं भिय्योभावाय होति, सत्थुसासनं कतं होति, पच्छिमा जनता दिट्ठानुगतिं आपज्जति, चित्तमस्स पसीदति। पञ्च आदीनवा कुलूपके – अनामन्तचारे आपज्जति, रहो निसज्जाय आपज्जति, पटिच्छन्ने आसने आपज्जति, मातुगामस्स उत्तरिछप्पञ्चवाचाहि धम्मं देसेन्तो आपज्जति, कामसङ्कप्पबहुलो च विहरति। पञ्च आदीनवा कुलूपकस्स भिक्खुनो – अतिवेलं कुलेसु संसट्ठस्स विहरतो मातुगामस्स अभिण्हदस्सनं, दस्सने सति संसग्गो, संसग्गे सति विस्सासो, विस्सासे सति ओतारो, ओतिण्णचित्तस्सेतं भिक्खुनो पाटिकङ्खं अनभिरतो वा ब्रह्मचरियं चरिस्सति अञ्ञतरं वा संकिलिट्ठं आपत्तिं आपज्जिस्सति सिक्खं वा पच्चक्खाय हीनायावत्तिस्सति।
[पाचि॰ ९२] पञ्च बीजजातानि – मूलबीजं, खन्धबीजं, फळुबीजं, अग्गबीजं, बीजबीजञ्ञेव [बीजबीजमेव (क॰)] पञ्चमम्। पञ्चहि समणकप्पेहि फलं परिभुञ्जितब्बं – अग्गिपरिजितं, सत्थपरिजितं, नखपरिजितं, अबीजं, निब्बत्तबीजञ्ञेव [निब्बट्टबीजञ्ञेव (सी॰), निब्बटबीजञ्ञेव (स्या॰), निप्पट्टबीजञ्ञेव (क॰)] पञ्चमम्। पञ्च विसुद्धियो – निदानं उद्दिसित्वा अवसेसं सुतेन सावेतब्बं, अयं पठमा विसुद्धि; निदानं उद्दिसित्वा चत्तारि पाराजिकानि उद्दिसित्वा अवसेसं सुतेन सावेतब्बं, अयं दुतिया विसुद्धि; निदानं उद्दिसित्वा चत्तारि पाराजिकानि उद्दिसित्वा तेरस सङ्घादिसेसे उद्दिसित्वा अवसेसं सुतेन सावेतब्बं, अयं ततिया विसुद्धि; निदानं उद्दिसित्वा चत्तारि पाराजिकानि उद्दिसित्वा तेरस सङ्घादिसेसे उद्दिसित्वा द्वे अनियते उद्दिसित्वा अवसेसं सुतेन सावेतब्बं, अयं चतुत्था विसुद्धि; वित्थारेनेव पञ्चमी। अपरापि पञ्च विसुद्धियो – सुत्तुद्देसो, पारिसुद्धिउपोसथो, अधिट्ठानुपोसथो, पवारणा, सामग्गीउपोसथोयेव पञ्चमो। पञ्चानिसंसा विनयधरे – अत्तनो सीलक्खन्धो सुगुत्तो होति सुरक्खितो, कुक्कुच्चपकतानं पटिसरणं होति, विसारदो सङ्घमज्झे वोहरति, पच्चत्थिके सहधम्मेन सुनिग्गहितं निग्गण्हाति, सद्धम्मट्ठितिया पटिपन्नो होति। पञ्च अधम्मिकानि पातिमोक्खट्ठपनानि । पञ्च धम्मिकानि पातिमोक्खट्ठपनानीति।
पञ्चकं निट्ठितम्।
तस्सुद्दानं –
आपत्ति आपत्तिक्खन्धा, विनीतानन्तरेन च।
पुग्गला छेदना चेव, आपज्जति च पच्चया॥
न उपेति उपेति च, कप्पन्तुसङ्कितेलञ्च।
वसं ब्यसना सम्पदा, पस्सद्धि पुग्गलेन च॥
सोसानिकं खायितञ्च, थेय्यं चोरो च वुच्चति।
अविस्सज्जि अवेभङ्गि, कायतो कायवाचतो॥
देसना सङ्घं उद्देसं, पच्चन्तिकथिनेन च।
कम्मानि यावततियं, पाराजिथुल्लदुक्कटं॥
अकप्पियं कप्पियञ्च, अपुञ्ञदुविनोदया।
सम्मज्जनी अपरे च, भासं आपत्तिमेव च॥
अधिकरणं वत्थु ञत्ति, आपत्ता उभयानि च।
लहुकट्ठमका एते, कण्हसुक्का विजानथ॥
अरञ्ञं पिण्डपातञ्च, पंसुरुक्खसुसानिका।
अब्भोकासो चीवरञ्च, सपदानो निसज्जिको॥
सन्थति खलु पच्छापि, पत्तपिण्डिकमेव च।
उपोसथं पवारणं, आपत्तानापत्तिपि च॥
कण्हसुक्कपदा एते, भिक्खुनीनम्पि ते तथा।
अपासादिकपासादि, तथेव अपरे दुवे॥
कुलूपके अतिवेलं, बीजं समणकप्पि च।
विसुद्धि अपरे चेव, विनयाधम्मिकेन च।
धम्मिका च तथा वुत्ता, निट्ठिता सुद्धिपञ्चकाति॥

६. छक्कवारो

३२६. [दी॰ नि॰ ३.३२४] छ अगारवा। छ गारवा। छ विनीतवत्थूनि। छ सामीचियो। छ आपत्तिसमुट्ठाना। छच्छेदनका आपत्तियो। छहाकारेहि आपत्तिं आपज्जति। छानिसंसा विनयधरे। छ परमानि। छारत्तं तिचीवरेन विप्पवसितब्बम्। छ चीवरानि । छ रजनानि। छ आपत्तियो कायतो च चित्ततो च समुट्ठन्ति न वाचतो। छ आपत्तियो वाचतो च चित्ततो च समुट्ठन्ति न कायतो। छ आपत्तियो कायतो च वाचतो च चित्ततो च समुट्ठन्ति। छ कम्मानि। छ विवादमूलानि। छ अनुवादमूलानि। छ सारणीया धम्मा दीघसो। छ विदत्थियो, सुगतविदत्थिया, तिरियं छ विदत्थियो। छ निस्सयपटिप्पस्सद्धियो आचरियम्हा। छ नहाने अनुपञ्ञत्तियो – विप्पकतचीवरं आदाय पक्कमति, विप्पकतचीवरं समादाय पक्कमति।
[महाव॰ ८५ आदयो] छहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना उपसम्पादेतब्बं निस्सयो दातब्बो सामणेरो उपट्ठापेतब्बो – असेक्खेन सीलक्खन्धेन समन्नागतो होति, असेक्खेन समाधिक्खन्धेन समन्नागतो होति, असेक्खेन पञ्ञक्खन्धेन समन्नागतो होति, असेक्खेन विमुत्तिक्खन्धेन समन्नागतो होति, असेक्खेन विमुत्तिञाणदस्सनक्खन्धेन समन्नागतो होति, दसवस्सो वा होति अतिरेकदसवस्सो वा।
अपरेहिपि छहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना उपसम्पादेतब्बं निस्सयो दातब्बो सामणेरो उपट्ठापेतब्बो – अत्तना असेक्खेन सीलक्खन्धे समन्नागतो होति, परं असेक्खे सीलक्खन्धे समादपेता; अत्तना असेक्खेन समाधिक्खन्धेन समन्नागतो होति, परं असेक्खे समाधिक्खन्धे समादपेता; अत्तना असेक्खेन पञ्ञक्खन्धेन समन्नागतो होति, परं असेक्खे पञ्ञक्खन्धे समादपेता; अत्तना असेक्खेन विमुत्तिक्खन्धेन समन्नागतो होति, परं असेक्खे विमुत्तिक्खन्धे समादपेता; अत्तना असेक्खेन विमुत्तिञाणदस्सनक्खन्धेन समन्नागतो होति, परं असेक्खे विमुत्तिञाणदस्सनक्खन्धे समादपेता; दसवस्सो वा होति अतिरेकदसवस्सो वा।
अपरेहिपि छहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना उपसम्पादेतब्बं निस्सयो दातब्बो सामणेरो उपट्ठापेतब्बो – सद्धो होति, हिरिमा होति, ओत्तप्पी होति, आरद्धवीरियो होति , उपट्ठितस्सति होति, दसवस्सो वा होति अतिरेकदसवस्सो वा।
अपरेहिपि छहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना उपसम्पादेतब्बं निस्सयो दातब्बो सामणेरो उपट्ठापेतब्बो – न अधिसीले सीलविपन्नो होति, न अज्झाचारे आचारविपन्नो होति, न अतिदिट्ठिया दिट्ठिविपन्नो होति, बहुस्सुतो होति, पञ्ञवा होति, दसवस्सो वा होति अतिरेकदसवस्सो वा।
अपरेहिपि छहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना उपसम्पादेतब्बं निस्सयो दातब्बो सामणेरो उपट्ठापेतब्बो – पटिबलो होति अन्तेवासिं वा सद्धिविहारिं वा गिलानं उपट्ठातुं वा उपट्ठापेतुं वा, अनभिरतं वूपकासेतुं वा वूपकासापेतुं वा [अनभिरतिं (क॰)], उप्पन्नं कुक्कुच्चं धम्मतो विनोदेतुं [विनोदेतुं वा विनोदापेतुं वा (स्या॰) महाव॰ ८५], आपत्तिं जानाति, आपत्तिवुट्ठानं जानाति, दसवस्सो वा होति अतिरेकदसवस्सो वा।
अपरेहिपि छहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना उपसम्पादेतब्बं निस्सयो दातब्बो सामणेरो उपट्ठापेतब्बो – पटिबलो होति अन्तेवासिं वा सद्धिविहारिं वा आभिसमाचारिकाय सिक्खाय सिक्खापेतुं, आदिब्रह्मचारियकाय सिक्खाय विनेतुं, अभिधम्मे विनेतुं, अभिविनये विनेतुं, उप्पन्नं दिट्ठिगतं धम्मतो विवेचेतुं, दसवस्सो वा होति अतिरेकदसवस्सो वा।
अपरेहिपि छहङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना उपसम्पादेतब्बं निस्सयो दातब्बो सामणेरो उपट्ठापेतब्बो – आपत्तिं जानाति, अनापत्तिं जानाति, लहुकं आपत्तिं जानाति, गरुकं आपत्तिं जानाति, उभयानि खो पनस्स पातिमोक्खानि वित्थारेन स्वागतानि होन्ति सुविभत्तानि सुप्पवत्तीनि सुविनिच्छितानि सुत्तसो अनुब्यञ्जनसो, दसवस्सो वा होति अतिरेकदसवस्सो वा।
छ अधम्मिकानि पातिमोक्खट्ठपनानि, छ धम्मिकानि पातिमोक्खट्ठपनानीति।
छक्कं निट्ठितम्।
तस्सुद्दानं –
अगारवा गारवा च, विनीता सामीचिपि च।
समुट्ठाना छेदना चेव, आकारानिसंसेन च॥
परमानि च छारत्तं, चीवरं रजनानि च।
कायतो चित्ततो चापि, वाचतो चित्ततोपि च॥
कायवाचाचित्ततो च, कम्मविवादमेव च।
अनुवादा दीघसो च, तिरियं निस्सयेन च॥
अनुपञ्ञत्ति आदाय, समादाय तथेव च।
असेक्खे समादपेता, सद्धो अधिसीलेन च।
गिलानाभिसमाचारी, आपत्ताधम्मधम्मिकाति॥

७. सत्तकवारो

३२७. सत्तापत्तियो । सत्तापत्तिक्खन्धा। सत्त विनीतवत्थूनि। सत्त सामीचियो। सत्त अधम्मिका पटिञ्ञातकरणा। सत्त धम्मिका पटिञ्ञातकरणा। सत्तन्नं अनापत्ति सत्ताहकरणीयेन गन्तुम्। सत्तानिसंसा विनयधरे। सत्त परमानि । सत्तमे अरुणुग्गमने निस्सग्गियं होति। सत्त समथा। सत्त कम्मानि। सत्त आमकधञ्ञानि। तिरियं सत्तन्तरा। गणभोजने सत्त अनुपञ्ञत्तियो। भेसज्जानि पटिग्गहेत्वा सत्ताहपरमं सन्निधिकारकं परिभुञ्जितब्बानि। कतचीवरं आदाय पक्कमति। कतचीवरं समादाय पक्कमति। भिक्खुस्स न होति आपत्ति दट्ठब्बा। भिक्खुस्स होति आपत्ति दट्ठब्बा। भिक्खुस्स होति आपत्ति दट्ठब्बा [पटिकातब्बा (सब्बत्थ) अट्ठकथा च चम्पेय्यक्खन्धके अधम्मकम्मादिकथा च ओलोकेतब्बा]। सत्त अधम्मिकानि पातिमोक्खट्ठपनानि। सत्त धम्मिकानि पातिमोक्खट्ठपनानि।
[अ॰ नि॰ ७.७५] सत्तहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु विनयधरो होति – आपत्तिं जानाति, अनापत्तिं जानाति, लहुकं आपत्तिं जानाति, गरुकं आपत्तिं जानाति, सीलवा होति, पातिमोक्खसंवरसंवुतो विहरति आचारगोचरसम्पन्नो अणुमत्तेसु वज्जेसु भयदस्सावी समादाय सिक्खति सिक्खापदेसु, चतुन्नं झानानं आभिचेतसिकानं दिट्ठधम्मसुखविहारानं निकामलाभी होति अकिच्छलाभी अकसिरलाभी, आसवानञ्च खया अनासवं चेतोविमुत्तिं पञ्ञाविमुत्तिं दिट्ठेव धम्मे सयं अभिञ्ञा सच्छिकत्वा उपसम्पज्ज विहरति।
अपरेहिपि सत्तहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु विनयधरो होति – आपत्तिं जानाति, अनापत्तिं जानाति, लहुकं आपत्तिं जानाति, गरुकं आपत्तिं जानाति, बहुस्सुतो होति सुतधरो सुतसन्निचयो ये ते धम्मा आदिकल्याणा मज्झेकल्याणा परियोसानकल्याणा सात्थं सब्यञ्जनं केवलपरिपुण्णं परिसुद्धं ब्रह्मचरियं अभिवदन्ति तथारूपस्स धम्मा बहुस्सुता होन्ति धाता [धता (सी॰ स्या॰)] वचसा परिचिता मनसानुपेक्खिता दिट्ठिया सुप्पटिविद्धा, चतुन्नं झानानं आभिचेतसिकानं दिट्ठधम्मसुखविहारानं निकामलाभी होति अकिच्छलाभी अकसिरलाभी, आसवानञ्च खया अनासवं चेतोविमुत्तिं पञ्ञाविमुत्तिं दिट्ठेव धम्मे सयं अभिञ्ञा सच्छिकत्वा उपसम्पज्ज विहरति।
अपरेहिपि सत्तहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु विनयधरो होति – आपत्तिं जानाति, अनापत्तिं जानाति, लहुकं आपत्तिं जानाति, गरुकं आपत्तिं जानाति, उभयानि खो पनस्स पातिमोक्खानि वित्थारेन स्वागतानि होन्ति सुविभत्तानि सुप्पवत्तीनि सुविनिच्छितानि सुत्तसो अनुब्यञ्जनसो, चतुन्नं झानानं आभिचेतसिकानं दिट्ठधम्मसुखविहारानं निकामलाभी होति अकिच्छलाभी अकसिरलाभी, आसवानञ्च खया अनासवं चेतोविमुत्तिं पञ्ञाविमुत्तिं दिट्ठेव धम्मे सयं अभिञ्ञा सच्छिकत्वा उपसम्पज्ज विहरति।
अपरेहिपि सत्तहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु विनयधरो होति – आपत्तिं जानाति; अनापत्तिं जानाति; लहुकं आपत्तिं जानाति; गरुकं आपत्तिं जानाति; अनेकविहितं पुब्बेनिवासं अनुस्सरति, सेय्यथिदं – एकम्पि जातिं द्वेपि जातियो तिस्सोपि जातियो चतस्सोपि जातियो पञ्चपि जातियो दसपि जातियो वीसम्पि जातियो तिंसम्पि जातियो चत्तालीसम्पि जातियो पञ्ञासम्पि जातियो जातिसतम्पि जातिसहस्सम्पि जातिसतसहस्सम्पि अनेकेपि संवट्टकप्पे अनेकेपि विवट्टकप्पे अनेकेपि संवट्टविवट्टकप्पे – ‘‘अमुत्रासिं एवंनामो एवंगोत्तो एवंवण्णो एवमाहारो एवंसुखदुक्खप्पटिसंवेदी एवमायुपरियन्तो, सो ततो चुतो अमुत्र उदपादिं; तत्रापासिं एवंनामो एवंगोत्तो एवंवण्णो एवमाहारो एवंसुखदुक्खप्पटिसंवेदी एवमायुपरियन्तो, सो ततो चुतो इधूपपन्नो’’ति इति साकारं सउद्देसं अनेकविहितं पुब्बेनिवासं अनुस्सरति; दिब्बेन चक्खुना विसुद्धेन अतिक्कन्तमानुसकेन [अतिक्कन्तमानुस्सकेन (क॰)] सत्ते पस्सति चवमाने उपपज्जमाने हीने पणीते सुवण्णे दुब्बण्णे, सुगते दुग्गते यथाकम्मूपगे सत्ते पजानाति – ‘‘इमे वत भोन्तो सत्ता कायदुच्चरितेन समन्नागता वचीदुच्चरितेन समन्नागता मनोदुच्चरितेन समन्नागता अरियानं उपवादका मिच्छादिट्ठिका मिच्छादिट्ठिकम्मसमादाना, ते कायस्स भेदा परं मरणा अपायं दुग्गतिं विनिपातं निरयं उपपन्ना, इमे वा पन भोन्तो सत्ता कायसुचरितेन समन्नागता वचीसुचरितेन समन्नागता मनोसुचरितेन समन्नागता अरियानं अनुपवादका सम्मादिट्ठिका सम्मादिट्ठिकम्मसमादाना, ते कायस्स भेदा परं मरणा सुगतिं सग्गं लोकं उपपन्ना’’ति इति दिब्बेन चक्खुना विसुद्धेन अतिक्कन्तमानुसकेन सत्ते पस्सति चवमाने उपपज्जमाने हीने पणीते सुवण्णे दुब्बण्णे सुगते दुग्गते यथाकम्मूपगे सत्ते पजानाति; आसवानञ्च खया अनासवं चेतोविमुत्तिं पञ्ञाविमुत्तिं दिट्ठेव धम्मे सयं अभिञ्ञा सच्छिकत्वा उपसम्पज्ज विहरति।
सत्तहङ्गेहि समन्नागतो विनयधरो सोभति – आपत्तिं जानाति, अनापत्तिं जानाति, लहुकं आपत्तिं जानाति, गरुकं आपत्तिं जानाति, सीलवा होति…पे॰… समादाय सिक्खति सिक्खापदेसु, चतुन्नं झानानं आभिचेतसिकानं दिट्ठधम्मसुखविहारानं निकामलाभी होति अकिच्छलाभी अकसिरलाभी, आसवानञ्च खया अनासवं चेतोविमुत्तिं पञ्ञाविमुत्तिं दिट्ठेव धम्मे सयं अभिञ्ञा सच्छिकत्वा उपसम्पज्ज विहरति।
अपरेहिपि सत्तहङ्गेहि समन्नागतो विनयधरो। सोभति – आपत्तिं जानाति, अनापत्तिं जानाति, लहुकं आपत्तिं जानाति, गरुकं आपत्तिं जानाति, बहुस्सुतो होति…पे॰… दिट्ठिया सुप्पटिविद्धो चतुन्नं झानानं आभिचेतसिकानं दिट्ठधम्मसुखविहारानं निकामलाभी होति अकिच्छलाभी अकसिरलाभी, आसवानञ्च खया अनासवं चेतोविमुत्तिं पञ्ञाविमुत्तिं दिट्ठेव धम्मे सयं अभिञ्ञा सच्छिकत्वा उपसम्पज्ज विहरति।
अपरेहिपि सत्तहङ्गेहि समन्नागतो विनयधरो सोभति – आपत्तिं जानाति, अनापत्तिं जानाति, लहुकं आपत्तिं जानाति, गरुकं आपत्तिं जानाति, उभयानि खो पनस्स पातिमोक्खानि वित्थारेन स्वागतानि होन्ति सुविभत्तानि सुप्पवत्तीनि सुविनिच्छितानि सुत्तसो अनुब्यञ्जनसो, चतुन्नं झानानं आभिचेतसिकानं दिट्ठधम्मसुखविहारानं निकामलाभी होति अकिच्छलाभी अकसिरलाभी, आसवानञ्च खया अनासवं चेतोविमुत्तिं पञ्ञाविमुत्तिं दिट्ठेव धम्मे सयं अभिञ्ञा सच्छिकत्वा उपसम्पज्ज विहरति।
अपरेहिपि सत्तहङ्गेहि समन्नागतो विनयधरो सोभति – आपत्तिं जानाति; अनापत्तिं जानाति; लहुकं आपत्तिं जानाति; गरुकं आपत्तिं जानाति; अनेकविहितं पुब्बेनिवासं अनुस्सरति, सेय्यथिदं – एकम्पि जातिं द्वेपि जातियो…पे॰… इति साकारं सउद्देसं अनेकविहितं पुब्बेनिवासं अनुस्सरति, दिब्बेन चक्खुना विसुद्धेन अतिक्कन्तमानुसकेन सत्ते पस्सति चवमाने उपपज्जमाने हीने पणीते सुवण्णे दुब्बण्णे सुगते दुग्गते यथाकम्मूपगे सत्ते पजानाति…पे॰… इति दिब्बेन चक्खुना विसुद्धेन अतिक्कन्तमानुसकेन सत्ते पस्सति चवमाने उपपज्जमाने हीने पणीते सुवण्णे दुब्बण्णे सुगते दुग्गते यथाकम्मूपगे सत्ते पजानाति; आसवानञ्च खया अनासवं चेतोविमुत्तिं पञ्ञाविमुत्तिं दिट्ठेव धम्मे सयं अभिञ्ञा सच्छिकत्वा उपसम्पज्ज विहरति।
[दी॰ नि॰ ३.३३०] सत्त असद्धम्मा – अस्सद्धो होति, अहिरिको होति, अनोत्तप्पी होति, अप्पस्सुतो होति, कुसीतो होति, मुट्ठस्सति होति, दुप्पञ्ञो होति।
[दी॰ नि॰ ३.३३०] सत्त सद्धम्मा – सद्धो होति, हिरिमा होति, ओत्तप्पी होति, बहुस्सुतो होति, आरद्धवीरियो होति, उपट्ठितस्सति होति, पञ्ञवा होतीति।
सत्तकं निट्ठितम्।
तस्सुद्दानं –
आपत्ति आपत्तिक्खन्धा, विनीता सामीचिपि च।
अधम्मिका धम्मिका च, अनापत्ति च सत्ताहं॥
आनिसंसा परमानि, अरुणसमथेन च।
कम्मा आमकधञ्ञा च, तिरियं गणभोजने॥
सत्ताहपरमं आदाय, समादाय तथेव च।
न होति होति होति च, अधम्मा धम्मिकानि च॥
चतुरो विनयधरा, चतुभिक्खू च सोभने।
सत्त चेव असद्धम्मा, सत्त सद्धम्मा देसिताति॥

८. अट्ठकवारो

३२८. अट्ठानिसंसे सम्पस्समानेन न सो भिक्खु आपत्तिया अदस्सने उक्खिपितब्बो। अट्ठानिसंसे सम्पस्समानेन परेसम्पि सद्धाय सा आपत्ति देसेतब्बा। अट्ठ यावततियका। अट्ठहाकारेहि कुलानि दूसेति। अट्ठ मातिका चीवरस्स उप्पादाय। अट्ठ मातिका कथिनस्स उब्भाराय। अट्ठ पानानि। [चूळव॰ ३४८; अ॰ नि॰ ८.७] अट्ठहि असद्धम्मेहि अभिभूतो परियादिन्नचित्तो देवदत्तो आपायिको नेरयिको कप्पट्ठो अतेकिच्छो । अट्ठ लोकधम्मा। अट्ठ गरुधम्मा। अट्ठ पाटिदेसनीया। अट्ठङ्गिको मुसावादो । अट्ठ उपोसथङ्गानि। अट्ठ दूतेय्यङ्गानि। अट्ठ तित्थियवत्तानि। अट्ठ अच्छरिया अब्भुतधम्मा महासमुद्दे। अट्ठ अच्छरिया अब्भुतधम्मा इमस्मिं धम्मविनये। अट्ठ अनतिरित्ता। अट्ठ अतिरित्ता। अट्ठमे अरुणुग्गमने निस्सग्गियं होति। अट्ठ पाराजिका। अट्ठमं वत्थुं परिपूरेन्ती नासेतब्बा। अट्ठमं वत्थुं परिपूरेन्तिया देसितापि अदेसिता होति। अट्ठवाचिका उपसम्पदा। अट्ठन्नं पच्चुट्ठातब्बम्। अट्ठन्नं आसनं दातब्बम्। उपासिका अट्ठ वरानि याचति। अट्ठहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु भिक्खुनोवादको सम्मन्नितब्बो [सम्मनितब्बो (क॰)]। अट्ठानिसंसा विनयधरे। अट्ठ परमानि। तस्सपापियसिककम्मकतेन भिक्खुना अट्ठसु धम्मेसु सम्मा वत्तितब्बम्। अट्ठ अधम्मिकानि पातिमोक्खट्ठपनानि अट्ठ धम्मिकानि पातिमोक्खट्ठपनानीति।
अट्ठकं निट्ठितम्।
तस्सुद्दानं –
न सो भिक्खु परेसम्पि, यावततियदूसना।
मातिका कथिनुब्भारा, पाना अभिभूतेन च॥
लोकधम्मा गरुधम्मा, पाटिदेसनीया मुसा।
उपोसथा च दूतङ्गा, तित्थिया समुद्देपि च॥
अब्भुता अनतिरित्तं, अतिरित्तं निस्सग्गियम्।
पाराजिकट्ठमं वत्थु, अदेसितूपसम्पदा॥
पच्चुट्ठानासनञ्चेव, वरं ओवादकेन च।
आनिसंसा परमानि, अट्ठधम्मेसु वत्तना।
अधम्मिका धम्मिका च, अट्ठका सुप्पकासिताति॥

९. नवकवारो

३२९. नव आघातवत्थूनि। नव आघातपटिविनया। नव विनीतवत्थूनि। नव पठमापत्तिका। नवहि सङ्घो भिज्जति। नव पणीतभोजनानि । नवमंसेहि दुक्कटम्। नव पातिमोक्खुद्देसा। नव परमानि। नव तण्हामूलका धम्मा। नव विधमाना। नव चीवरानि अधिट्ठातब्बानि। नव चीवरानि न विकप्पेतब्बानि। दीघसो नव विदत्थियो सुगतविदत्थिया। नव अधम्मिकानि दानानि। नव अधम्मिका पटिग्गहा। नव अधम्मिका परिभोगा – तीणि धम्मिकानि दानानि, तयो धम्मिका पटिग्गहा, तयो धम्मिका परिभोगा। नव अधम्मिका सञ्ञत्तियो [पञ्ञत्तियो (सब्बत्थ) अट्ठकथा च समथक्खन्धके कण्हपक्खनवकञ्च ओलोकेतब्बं]। नव धम्मिका सञ्ञत्तियो। अधम्मकम्मे द्वे नवकानि। धम्मकम्मे द्वे नवकानि। नव अधम्मिकानि पातिमोक्खट्ठपनानि। नव धम्मिकानि पातिमोक्खट्ठपनानीति।
नवकं निट्ठितम्।
तस्सुद्दानं –
आघातवत्थुविनया, विनीता पठमेन च।
भिज्जति च पणीतञ्च, मंसुद्देसपरमानि च॥
तण्हा माना अधिट्ठाना, विकप्पे च विदत्थियो।
दाना पटिग्गहा भोगा, तिविधा पुन धम्मिका॥
अधम्मधम्मसञ्ञत्ति, दुवे द्वे नवकानि च।
पातिमोक्खट्ठपनानि, अधम्मधम्मिकानि चाति॥

१०. दसकवारो

३३०. दस आघातवत्थूनि। दस आघातपटिविनया। दस विनीतवत्थूनि। दसवत्थुका मिच्छादिट्ठि। दसवत्थुका सम्मादिट्ठि। दस अन्तग्गाहिका दिट्ठि। दस मिच्छत्ता। दस सम्मत्ता। दस अकुसलकम्मपथा। दस कुसलकम्मपथा। दस अधम्मिका सलाकग्गाहा। दस धम्मिका सलाकग्गाहा। सामणेरानं दस सिक्खापदानि। दसहङ्गेहि समन्नागतो सामणेरो नासेतब्बो।
दसहङ्गेहि समन्नागतो विनयधरो बालो त्वेव सङ्खं गच्छति – अत्तनो भासपरियन्तं न उग्गण्हाति, परस्स भासपरियन्तं न उग्गण्हाति , अत्तनो भासपरियन्तं अनुग्गहेत्वा परस्स भासपरियन्तं अनुग्गहेत्वा अधम्मेन कारेति, अप्पटिञ्ञाय आपत्तिं न जानाति, आपत्तिया मूलं न जानाति, आपत्तिसमुदयं न जानाति, आपत्तिनिरोधं न जानाति, आपत्तिनिरोधगामिनिं पटिपदं न जानाति।
दसहङ्गेहि समन्नागतो विनयधरो पण्डितो त्वेव सङ्खं गच्छति – अत्तनो भासपरियन्तं उग्गण्हाति, परस्स भासपरियन्तं उग्गण्हाति, अत्तनो भासपरियन्तं उग्गहेत्वा परस्स भासपरियन्तं उग्गहेत्वा धम्मेन कारेति, पटिञ्ञाय आपत्तिं जानाति, आपत्तिया मूलं जानाति, आपत्तिसमुदयं जानाति, आपत्तिनिरोधं जानाति, आपत्तिनिरोधगामिनिं पटिपदं जानाति।
अपरेहिपि दसहङ्गेहि समन्नागतो विनयधरो बालो त्वेव सङ्खं गच्छति – अधिकरणं न जानाति, अधिकरणस्स मूलं न जानाति, अधिकरणसमुदयं न जानाति, अधिकरणनिरोधं न जानाति, अधिकरणनिरोधगामिनिं पटिपदं न जानाति, वत्थुं न जानाति, निदानं [उद्दानं (क॰)] न जानाति, पञ्ञत्तिं न जानाति, अनुपञ्ञत्तिं न जानाति , अनुसन्धिवचनपथं न जानाति।
दसहङ्गेहि समन्नागतो विनयधरो पण्डितो त्वेव सङ्खं गच्छति – अधिकरणं जानाति, अधिकरणस्स मूलं जानाति, अधिकरणसमुदयं जानाति, अधिकरणनिरोधं जानाति, अधिकरणनिरोधगामिनिं पटिपदं जानाति, वत्थुं जानाति, निदानं जानाति, पञ्ञत्तिं जानाति, अनुपञ्ञत्तिं जानाति, अनुसन्धिवचनपथं जानाति।
अपरेहिपि दसहङ्गेहि समन्नागतो विनयधरो बालो त्वेव सङ्खं गच्छति – ञत्तिं न जानाति, ञत्तिया करणं न जानाति, न पुब्बकुसलो होति, न अपरकुसलो होति, अकालञ्ञू च होति, आपत्तानापत्तिं न जानाति, लहुकगरुकं आपत्तिं न जानाति, सावसेसानवसेसं आपत्तिं न जानाति, दुट्ठुल्लादुट्ठुल्लं आपत्तिं न जानाति, आचरियपरम्परा खो पनस्स न सुग्गहिता होति न सुमनसिकता न सूपधारिता।
दसहङ्गेहि समन्नागतो विनयधरो पण्डितो त्वेव सङ्खं गच्छति – ञत्तिं जानाति, ञत्तिया करणं जानाति, पुब्बकुसलो होति, अपरकुसलो होति, कालञ्ञू च होति, आपत्तानापत्तिं जानाति, लहुकगरुकं आपत्तिं जानाति, सावसेसानवसेसं आपत्तिं जानाति, दुट्ठुल्लादुट्ठुल्लं आपत्तिं जानाति, आचरियपरम्परा खो पनस्स सुग्गहिता होति सुमनसिकता सूपधारिता।
अपरेहिपि दसहङ्गेहि समन्नागतो विनयधरो बालो त्वेव सङ्खं गच्छति – आपत्तानापत्तिं न जानाति, लहुकगरुकं आपत्तिं न जानाति, सावसेसानवसेसं आपत्तिं न जानाति, दुट्ठुल्लादुट्ठुल्लं आपत्तिं न जानाति, उभयानि खो पनस्स पातिमोक्खानि वित्थारेन न स्वागतानि होन्ति न सुविभत्तानि न सुप्पवत्तीनि न सुविनिच्छितानि सुत्तसो अनुब्यञ्जनसो , आपत्तानापत्तिं न जानाति, लहुकगरुकं आपत्तिं न जानाति, सावसेसानवसेसं आपत्तिं न जानाति, दुट्ठुल्लादुट्ठुल्लं आपत्तिं न जानाति, अधिकरणे च न विनिच्छयकुसलो होति।
दसहङ्गेहि समन्नागतो विनयधरो पण्डितो त्वेव सङ्खं गच्छति – आपत्तानापत्तिं जानाति, लहुकगरुकं आपत्तिं जानाति, सावसेसानवसेसं आपत्तिं जानाति, दुट्ठुल्लादुट्ठुल्लं आपत्तिं जानाति, उभयानि खो पनस्स पातिमोक्खानि वित्थारेन स्वागतानि होन्ति सुविभत्तानि सुप्पवत्तीनि सुविनिच्छितानि सुत्तसो अनुब्यञ्जनसो, आपत्तानापत्तिं जानाति, लहुकगरुकं आपत्तिं जानाति, सावसेसानवसेसं आपत्तिं जानाति, दुट्ठुल्लादुट्ठुल्लं आपत्तिं जानाति, अधिकरणे च विनिच्छयकुसलो होति।
[अ॰ नि॰ १०.३३] दसहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु उब्बाहिकाय सम्मन्नितब्बो। दस अत्थवसे पटिच्च तथागतेन सावकानं सिक्खापदं पञ्ञत्तम्। दस आदीनवा राजन्तेपुरप्पवेसने। दस दानवत्थूनि। दस रतनानि। दसवग्गो भिक्खुसङ्घो। दसवग्गेन गणेन उपसम्पादेतब्बम्। दस पंसुकूलानि। दस चीवरधारणा [चीवरधारणानि (स्या॰)]। दसाहपरमं अतिरेकचीवरं धारेतब्बम्। दस सुक्कानि। दस इत्थियो। दस भरियायो। वेसालिया दस वत्थूनि दीपेन्ति। दस पुग्गला अवन्दिया। दस अक्कोसवत्थूनि। दसहाकारेहि पेसुञ्ञं उपसंहरति। दस सेनासनानि। दस वरानि याचिंसु। दस अधम्मिकानि पातिमोक्खट्ठपनानि। दस धम्मिकानि पातिमोक्खट्ठपनानि। दसानिसंसा यागुया। दस मंसा अकप्पिया। दस परमानि। दसवस्सेन भिक्खुना ब्यत्तेन पटिबलेन पब्बाजेतब्बं उपसम्पादेतब्बं निस्सयो दातब्बो सामणेरो उपट्ठापेतब्बो। दसवस्साय भिक्खुनिया ब्यत्ताय पटिबलाय पब्बाजेतब्बं उपसम्पादेतब्बं निस्सयो दातब्बो सामणेरी उपट्ठापेतब्बा। दसवस्साय भिक्खुनिया ब्यत्ताय पटिबलाय वुट्ठापनसम्मुति सादितब्बा। दसवस्साय गिहिगताय सिक्खा दातब्बाति।
दसकं निट्ठितम्।
तस्सुद्दानं –
आघातं विनयं वत्थु, मिच्छा सम्मा च अन्तगा।
मिच्छत्ता चेव सम्मत्ता, अकुसला कुसलापि च॥
सलाका अधम्मा धम्मा, सामणेरा च नासना।
भासाधिकरणञ्चेव, ञत्तिलहुकमेव च॥
लहुका गरुका एते, कण्हसुक्का विजानथ।
उब्बाहिका च सिक्खा च, अन्तेपुरे च वत्थूनि॥
रतनं दसवग्गो च, तथेव उपसम्पदा।
पंसुकूलधारणा च, दसाहसुक्कइत्थियो॥
भरिया दस वत्थूनि, अवन्दियक्कोसेन च।
पेसुञ्ञञ्चेव सेनानि, वरानि च अधम्मिका॥
धम्मिका यागुमंसा च, परमा भिक्खु भिक्खुनी।
वुट्ठापना गिहिगता, दसका सुप्पकासिताति॥

११. एकादसकवारो

३३१. एकाद पुग्गला अनुपसम्पन्ना न उपसम्पादेतब्बा, उपसम्पन्ना नासेतब्बा। एकादस पादुका अकप्पिया। एकादस पत्ता अकप्पिया। एकादस चीवरानि अकप्पियानि। एकादस यावततियका। भिक्खुनीनं एकादस अन्तरायिका धम्मा पुच्छितब्बा। एकादस चीवरानि अधिट्ठातब्बानि। एकादस चीवरानि न विकप्पेतब्बानि। एकादसे अरुणुग्गमने निस्सग्गियं होति। एकादस गण्ठिका कप्पिया। एकादस विधा [वीथा (स्या॰)] कप्पिया। एकादस पथवी अकप्पिया। एकादस पथवी कप्पिया। एकादस निस्सयपटिप्पस्सद्धियो। एकादस पुग्गला अवन्दिया। एकादस परमानि। एकादस वरानि याचिंसु। एकादस सीमादोसा। अक्कोसकपरिभासके पुग्गले एकादसादीनवा पाटिकङ्खा। [अ॰ नि॰ ११.१५; मि॰ प॰ ४.४.६] मेत्ताय चेतोविमुत्तिया आसेविताय भाविताय बहुलीकताय यानीकताय वत्थुकताय अनुट्ठिताय परिचिताय सुसमारद्धाय एकादसानिसंसा पाटिकङ्खा । सुखं सुपति, सुखं पटिबुज्झति, न पापकं सुपिनं पस्सति, मनुस्सानं पियो होति, अमनुस्सानं पियो होति, देवता रक्खन्ति, नास्स अग्गि वा विसं वा सत्थं वा कमति, तुवट्टं चित्तं समाधियति, मुखवण्णो विप्पसीदति, असम्मूळ्हो कालङ्करोति, उत्तरि अप्पटिविज्झन्तो ब्रह्मलोकूपगो होति – मेत्ताय चेतोविमुत्तिया आसेविताय भाविताय बहुलीकताय यानीकताय वत्थुकताय अनुट्ठिताय परिचिताय सुसमारद्धाय इमे एकादसानिसंसा पाटिकङ्खाति।
एकादसकं निट्ठितम्।
तस्सुद्दानं –
नासेतब्बा पादुका च, पत्ता च चीवरानि च।
ततिया पुच्छितब्बा च, अधिट्ठानविकप्पना॥
अरुणा गण्ठिका विधा, अकप्पिया च कप्पियम्।
निस्सयावन्दिया चेव, परमानि वरानि च।
सीमादोसा च अक्कोसा, मेत्तायेकादसा कताति॥
एकुत्तरिकनयो।
तस्सुद्दानं –
एकका च दुका चेव, तिका च चतुपञ्चका।
छसत्तट्ठनवका च, दस एकादसानि च॥
हिताय सब्बसत्तानं, ञातधम्मेन तादिना।
एकुत्तरिका विमला, महावीरेन देसिताति॥
एकुत्तरिकनयो निट्ठितो।