06

BrahmaSree MVR Sharma’s Gita

(DhyaanaYoga) Chapter 6

01

---

श्रीभगवानुवाच-

अनाश्रितः कर्मफलं कार्यं कर्म करोति यः,

स संन्यासी च योगी च न निरग्निर्नचाक्रियः ।

---

नन्दिनी

( षष्ठाध्यायप्रतिपाद्यनिरूपणम् )

कर्मफलं - कर्मणां फलम् ( स्वर्गादिकम् )

अनाश्रितः - अनपेक्षमाणः

कार्यं - अवश्यकर्तव्यतया विहितं कर्म

यः करोति सः

संन्यासी - ज्ञानयोगनिष्ठः

योगी च - कर्मयोगनिष्ठः च ।

---

अत एव

निरग्निः - अग्निसाध्य श्रौतकर्मत्यागी

न भवति

अक्रियः -

अग्निनिरपेक्षस्मार्तक्रियात्यागी च न भवति

---

निरग्निः ’ एव ’ संन्यासीति न मंतव्यः,

अक्रिय ’ एव ’ योगीति नैव मंतव्यः।

किंतु

फलकामसंकल्पत्यागेन / चित्तनैश्चल्येन/ मदेकभक्त्या च गृहस्थः अपि संन्यासी एवं योगी च भवति इति शङ्करानन्दः!

साग्निः, सक्रियश्च निष्कामकर्मानुष्ठायी संन्यासी योगी च इति मधुसूदन सरस्वती!!

---

శ్రీభగవానువాచ -

అనాశ్రితః కర్మఫలం కార్యం కర్మ కరోతి యః ,

స సంన్యాసీ చ యోగీ చ న నిరగ్ని ర్నచాక్రియః.

---

నన్దిని

వాచ్యార్థము -

సంన్యాసి అని ఎవరిని అనవలె?

తను చేయవలసిన కర్మచేస్తూ, కర్మఫలాన్ని ఆకాంక్షించని వాడే సంన్యాసి, అతడే యోగి కూడా.

కేవలం కర్మ చేయని వాళ్ళందరూ, అగ్నిని ఉపాసించని వాళ్ళందరూ సంన్యాసులూ, యోగులూకారు.

In brief,

One who performs his work without dependence on the fruits of work is a Renouncer and

a Yogi .

Rejection of household fires and not doing any work do not qualify a person to be a Sanyasi or Yogi!

---

లక్ష్యార్థము, చర్చ -

పంచమాధ్యాయంలో కర్మ యోగం, జ్ఞానయోగం వివరించబడినాయి.

ఐదో అధ్యాయం చివరిలో రెండుశ్లోకాలలో ధ్యానయోగం సంక్షేపంగా చెప్పబడింది. అట్టిధ్యానయోగాన్ని యీ ఆరవ అధ్యాయంలో వివరిస్తున్నాడు. అక్కడ, సర్వకర్మల మానసిక త్యాగం గురించిన చర్చతో- ‘జ్ఞానంతో పోలిస్తే ‘కర్మ’ హీనము , కనుక కర్మను త్యజించవలెను’ అనే శంక కలుగుతుందేమోనని భగవంతుడు “అనాశ్రితః…” అనే శ్లోకంతో కర్మయోగాన్ని సంన్యాసరూపంగానే భావించవలెనని స్తుతిస్తున్నాడు.

గీతల ఉత్తరషట్కంలో చెప్పబోయే భగవజ్జ్ఞానం కోసమైన ఉపాయం యోగము. యోగంద్వివిధము -

1. కర్మయోగం, 2. ధ్యానయోగం.

కర్మయోగం బహిరంగ ఉపాయంగా ద్వితీయ అధ్యాయంలో సంక్షేపంగా,

తృతీయాధ్యాయంలో విస్తారంగా చెప్పబడింది.

జ్ఞానాంతరంగ సాధనత్వమూ, కర్మయోగ సాధ్యత్వమూ ఐన సమాధియోగాన్ని, గత

అధ్యాయంలో ‘స్పర్శాన్’ మొదలైన శ్లోకాలతో సంక్షిప్తంగా, ఇప్పుడు వివరంగా

చెప్పబోతున్నాడు.

ఇక్కడ ఆసనాదుల గురించి చెప్పినా అవి ధ్యానానికి అంగాలుగా మాత్రమే చెప్పాడు .

ఆహవనీయాది అగ్నిత్యాగం తోనో, అగ్నిహోత్రాది క్రియాత్యాగం తోనో ధ్యానాధికారి

అవుతాడని చెప్పిన సాంఖ్యమతాన్ని ‘నిరగ్నిరక్రియశ్చసంన్యాసీ,యోగీచ

న(భవతి)‘అనిభగవంతుడుఅపాకరిస్తున్నాడు.సంన్యాసాశ్రమ స్వీకారకాలంలో-

అగ్నినిఆత్మారోపణంచేయుటవల్లా, ‘दैवमेवापरेयज्ञं’మొదలైనవాక్యాలతోకూడా

అగ్నికార్యవైశిష్ట్యంతెలుస్తున్నది,

अनाश्रितः-స్వర్గాదికర్మఫలాన్నిఆశించకుండానిత్య,నైమిత్తికాదివిహితకర్మఅవశ్యంగాఆచరించువాడుజ్ఞానయోగనిష్ఠుడైనసంన్యాసియే,కర్మయోగనిష్ఠుడైనయోగియే-

-సంన్యాసిఅంటేచిత్తవృత్తులనుఉపలక్షించుకొనినఅక్రియుడనిఅర్థం.

-కర్మసంన్యాసిఅంటేకర్మఫలఅనపేక్షి.

-కర్మయోగంఅంటేవిహితాచరణం

-యోగిఅంటేనిరుద్ధచిత్తవృత్తికలవాడు.

-పైనచెప్పినవాటిఅన్యథాత్వంనిషేధించేందుకేननिरग्निःनचाक्रियःఅనిచెప్పుట.

కాన

-ननिरग्निः- అగ్నిసాపేక్ష/అగ్నిసాధ్యశ్రౌతాదికర్మలనులేదాలౌకికకర్మలనూ

విడిచిపెట్టినట్లు కాదు,

-नचाक्रियः-అగ్నినిరపేక్షస్మార్తాదిక్రియాదిహీనుడూకాదుఅనిఒకఅర్థం.

-అట్లనినిరగ్నీఅక్రియుడూఐనంతనఅతడుసంన్యాసి,యోగిఅనీఅనుకోవద్దు.

సాధారణంగా నిరగ్నిఅంటేసన్యాసి-निर्गताअग्नयःकर्मांगभूतायस्मात्सः

(దురదృష్టవశాత్తుఆధునికగృహస్థులుఅగ్నిముఖపారాయణంకూడాచేయుటలేదు.)

అక్రియుడుఅంటేయోగి.అతనిక్రియఅక్రియతోసమానంకదా. (మానసికరుగ్మతలోకూడాఅక్రియత్వంఉండవచ్చు).

-ఉభయనిష్ఠాసిద్ధివలనసర్వకర్మలఫలాన్నిత్యాగంచేసేకర్మానుష్ఠాయిని

సంన్యాసితుల్యుడుగా,యోగితుల్యుడుగాభావించవలెను!अपशवोअन्येगोअश्वेभ्यःपशवोगोअश्वाఅనిశ్రుతిఇలాంటివ్యక్తినిస్తుతించింది,ఇతిభావః….mvr

---

02

---

यंसंन्यासमितिप्राहुर्योगंतंविद्धिपाण्डव!

नह्यसंन्यस्तसङ्कल्पोयोगीभवतिकश्चन।

---

नन्दिनी

(संन्यासोयोगान्तर्भूतः)

संन्यासं-सर्वकर्मतत्फलपरित्यागम्(“न्यासएवअय्यरेचयत्"इतिश्रुतिः)

योगं-फलतृष्णाभिमानत्यागपूर्वक-कर्मानुष्ठानम्

विद्धि-जानीहि।(एवंभूतंकर्मैवसंन्यासंजानीहि-इत्यर्थः)।

---

असंन्यस्तसङ्कल्पः…

न

संन्यस्तः-त्यक्तः

सङ्कल्पःयेनसः

कश्चन-कश्चिदपि

योगी-ज्ञानोपायवान्

नभवति!-

---

In brief,

Know it to be Yoga that which is called as Renunciation.

No one can become a Yogi who has not discarded mental constructions(चित्तविक्षेपहेतवः).

---

నన్దిని

నిరగ్నీఅక్రియుడూఐనవాడేసంన్యాసిఅనిసుప్రసిద్ధముకదా!

మరి,కర్మచేసేవానికిసంన్యాసిత్వంఎలాసంభవముఅనేఆశంకకు

---

యంసన్యాసమితిప్రాహుర్యోగంతంవిద్ధిపాణ్డవ,

నహ్యసంన్యస్తసంకల్పోయోగీభవతికశ్చన.

---

వాచ్యార్థము-

సంన్యాసంఅనిదేనినిఅంటారోఅదేకర్మయోగమనితెలుసుకో!

సంకల్పాన్నివిడిచిపెట్టనివాడువాడెవడూయోగికాలేడుకదా.

లక్ష్యార్థము-

प्राहुः, (శ్రుతులు)ప్రకర్షతోచెపుతాయి,ఏమని?न्यासएवात्यरेचयत्,ब्राह्मणाःपुत्रैषणायाश्च वित्तैषणायाश्चव्युत्थायाथभिक्षाचर्यंचरन्तिజ్ఞానులుపుత్రైషణనూ,విత్తైషణనూ(దారేషణనుకూడా)విడిచిపెట్టిభిక్షాచర్యంచేస్తారు-సంన్యసిస్తారుఅని.

ఫలకర్తృత్వాభిమానంవీడి,చేసేకర్మనుయోగంగాతెలుసుకో.

అదేవిధంగాచేసినకర్మనుసంన్యాసంగాకూడాభావించు.

ఎందుకంటే,సంకల్పాన్నివిడిచిపెట్టనివాడుఎవడూయోగికాలేడు.

సంన్యాసికానప్పటికీ,సంన్యాసపదప్రయోగంలోనిమిత్తమైనగుణయోగాన్ని

చూపెట్టుతున్నాడు భగవంతుడు-

ఇక్కడసంన్యాసితోసాదృశ్యమేమిటి?యోగులందరూకర్మఫలసంకల్పాన్ని

విడిచిపెట్టినవారే.కనుకసామ్యాలురెండు,

1)ఫలత్యాగసామ్యము,

2)చిత్తవృత్తినిరోధసామ్యము.

గౌణ్యవృత్తితో,కర్మి-సంన్యాసిమరియుయోగికూడాఅవుతాడు.

భగవంతునిఅభిప్రాయం-సంన్యాసికర్మలనువదలిపెట్టుతాడనికాదు.కర్మలేఅతణ్ణివిడిచిపెట్టుతాయి.

దృష్టాంతాలు,

ఒకఊరినుండిమఱొకఊరికిప్రయాణించేవ్యక్తి-రోడ్డును/మార్గాన్నిఆలంబనగా

చేసుకుంటూవెళితే,గమ్యస్థానానికిచేరినవెంటనేఅతనిఅధ్వ(మార్గం)తనంతట

తానే అదృశ్యమవుతుంది.పథికుడు-కావాలని,ప్రయత్నించిమార్గాన్నివదలిపెట్టడు.

అరటిచెట్టుగెలవేసినతరువాతతనంతటతానుగానశిస్తుంది.

అదేవిధంగాజ్ఞానంపుట్టినతరువాతకర్మలువాటంతటఅవేసమాప్తమవుతాయి,

కర్మత్యాగం అవసరంలేదు!

పాణ్డవ!पाण्डव!-

కర్మనుస్తుతించుటకైకర్మినిసంన్యాసిగాఉత్కృష్టభావంతోచూడుమనిచెప్పుటఇక్కడ’పాణ్డవ’‘पाण्डव’అనిసంబోధించుటకుగూఢహేతువు.నీవువస్తుతఃఇన్ద్రపుత్రుడవే

ఐనా పాణ్డుక్షేత్రజుడవగుట వలనలోకులతోపాణ్డవుడవుగాచెప్పబడుతున్నావుకదా,

అలానేనీవు సంన్యాసివేఅయినాయోగిగామాత్రమేచెప్పబడుతున్నావనికర్మప్రశంస.

…….

అట్లానేयोगश्चित्तवृत्तिनिरोधःఅనిపతంజలిసూత్రం.

చిత్తవృత్తులుఐదు.

1 .ప్రమాణం

2 .విపర్యయం

3 .వికల్పం

4 .నిద్ర

5 .స్మృతి-అని.వీటిగురించిఆధునికసైకాలజీలోజ్ఞానంశూన్యము.

………………………

ప్రమాణాలు(కొద్దిమాసాలక్రితంచర్చించిఉన్నాము)ఆరుఅనివైదికులమతము,

మూడనియోగులమతము,అవి-ప్రత్యక్షం,అనుమానం,ఆగమం.

---

प्रमाणंప్రమాణం( a modeof proof / means of getting correct knowledge) -

1.प्रत्यक्ष

2.अनुमान

3.उपमान

4.शब्द

…………………..

పూర్వ,ఉత్తరమీమాంసకులకైతే

5.अनुपलब्धि

6.अर्थापत्तिఅనిఅదనంగారెండుప్రమాణాలుఉన్నాయి

---

చిత్తవృత్తులు

---

1.विपर्ययःఅంటేమిథ్యాజ్ఞానము,ఇందులోపంచభేదాలు-

a)అవిద్య

b)అస్మిత

c)రాగం(ఫలసంకల్పం)

d)ద్వేషం

e)అభినివేశం

2.विकल्पःఅంటేవస్తుశూన్యమైనశబ్దజ్ఞానానుపాతి

3.निद्राఅంటేజ్ఞానంమొదలైనవిలేకుండుటతోపాటుతమోగుణఆలంబనావృత్తి,

ఇందులోమిగిలిన4గుణాలూఉండవు.

4.स्मृतिःఅంటేఅనుభూతవిషయఅసంప్రమోషము-నిలిచిఉండుట

5.ज्ञानंఅంటేపూర్వానుభవసంస్కారజము.

---

ఈవిధమైనచిత్తవృత్తులన్నిటినిరోధాన్నియోగమనీ,సమాధిఅనీఅంటారు,

ఇతిభావః….mvr

---

03

---

आरुरुक्षोर्मुनेर्योगंकर्मकारणमुच्यते,

योगारूढस्यतस्यैवशमःकारणमुच्यते।

---

नन्दिनी

(कियत्कालंकर्मकरणीयम्?)

योगं-अन्तःकरणशुद्धिरूपंवैराग्यम्,ध्यानयोगम्

आरुरुक्षोः-आरोढुंइच्छोः(ध्यानयोगेअवस्थातुंअसमर्थस्य)

कस्य-मुनेः,कर्मफलसंन्यासिनः

कर्म-उक्तस्वरूपंकर्म

कारणंउच्यते-तत्प्राप्तौकारणमुच्यते।

---

तस्यैव-आरूढदशांप्राप्तस्य,ध्याननिष्ठस्य

योगारूढस्य-ज्ञानयोग-आरूढस्य

शमः-विक्षेप-उपरमः

कारणं-अनुष्ठेयम्।

---

अधिकारविभागेन१)कर्म,२)तत्त्यागम्।

श्लोकस्यपूर्वार्धेज्ञानार्थिनःकर्मअपेक्षितंइत्युक्तः;उत्तरार्धेज्ञानिनःशमपदेनकर्मोपशमःअपेक्षितः

इत्यपि उक्तः।

---

ఆరురుక్షోర్మునేర్యోగంకర్మకారణముచ్యతే,

యోగారూఢస్యతస్యైవశమఃకారణముచ్యతే.

---

నన్దిని

వాచ్యార్థము-

యోగికాదలుచుకున్నవానికి’కర్మ’సాధనము.

యోగిఅయినతరువాత’శమము’సాధనము.

---

In brief,

Work is said to be the cause for the seeker to scale the peak of Yoga.

Quiescence is said to be the cause for the very sage who has scaled it.

---

లక్ష్యార్థము,చర్చ-

కర్మనుసాధనముగాఅంగీకరిస్తేయావజ్జీవమూకర్మయేఅభిప్రేతమాయేమి?బతికి ఉన్నంతవఱకూకర్మచేస్తూనేఉండవలెనా?అనేఆశంకకుభగవంతునిసమాధానం-

ఆరురుక్షువు=పైకిఎక్కుటకు,పొందుటకుఇచ్ఛగలవాడు,

ఆరూఢుడు=ఎక్కిన,సాధించినవాడు.

జ్ఞానయోగపుఆరురుక్షువుకువిధ్యుక్తకర్మసాధనము.

అదేజ్ఞానయోగాన్నిసాధించినఆరూఢునికికర్మనివృత్తికారణమవుతుంది.

అంతరంగంఆత్మసాక్షాత్కారాన్నిపొందేవఱకేకర్మచేయవలసినది,‘కార్యము’.

అన్తఃకరణశుద్ధిరూపమైనయోగముఆరురుక్షువుకే;ఆరూఢునికికాదు.

యోగారూఢునికి,వైరాగ్యంప్రాప్తించినవానికి, -శమము/సర్వకర్మలసంన్యాసముజ్ఞానపరిపాకసాధనంగాచెప్పబడింది.

అతడుపూర్వంకర్మిఅయిఉన్నప్పటికీశమమేఅనుష్ఠేయము.

ముముక్షువులకుకర్మఅవశ్యకర్తవ్యముఅనినరుణ్ణిసిద్ధంచేసేందుకూ,

కర్మయోగాన్నీ,కర్మయోగినీసంన్యాసయోగంతోనూ,సంన్యాసితోనూసమంగా

ప్రతిపాదించి,స్తుతించుటకూ

తద్ద్వారాకర్మయోగంజ్ఞానానికిసాధనమనిచెప్పి,కర్మలఅవధినిసూచిస్తూ,

యోగారూఢుని విదేహముక్తికారణాన్నిభగవంతుడుఉపదేశిస్తున్నాడు-

కర్మాచరణచేసేగృహస్థునుఇక్కడगृहस्थःस्त्रियमुद्वहेत्అనేన్యాయంచేత’ముని’అనివ్యపదేశిస్తున్నాడు;వైద్యవిద్యార్థినిఆదరంగాడాక్టర్అన్నట్లు.ఈనాటివైద్యవిద్యార్థియేరేపటి డాక్టరుకద!నేటిఆరురుక్షువేరేపుమునికాగలడనిఆశయము!!

కర్మవినాచిత్తశుద్ధిప్రాప్తించేఉపాయంఇంకోటిలేదు.

मन्त्रेषुकर्माणिकवयोयान्यपश्यन्

तानित्रेतायांबहुसन्ततानि

तान्याचरय(సర్వజ్ఞులైనఋషులుమంత్రాలలోయేకర్మలనుచూచినారో,వాటినే

త్రేతాయుగంలో బహుధావిస్తరించినారు.వాటినిఅనుష్ఠించవలెను.)ఇత్యాదిశ్రుతుల

అర్థంఇదే.

ఐతే

शान्तोदान्तउपरतस्तितिक्षुःమొదలైనవేదవాక్కులతో

नैतादृशंब्राह्मणस्यास्तिवित्तंयथैकतासमतासत्यताचమొదలైనస్మార్తవాక్యములతోఆత్మజ్ఞానికిశమం/ఉపశమం/సంన్యాసం(ఆరోపితనామరూపాదులఅగ్రహణం)విదేహముక్తికి

కారణమవుతుంది.

కర్మఎంతవరకూచేయవలెను?సముద్రస్నానానికిబయలుదేరినగంతయొక్క

గమనంసముద్రపర్యంతమే!అలానేముముక్షువుకుకర్మలుజ్ఞానంసిద్ధించేవరకే!!

కనుకयावज्जीवमग्निहोत्रंजुहोतिబతికిఉన్నంతవరకూఅగ్నిహోత్రంచేయాలిమొదలైనశ్రుతులకు విషయంఅవిద్వాంసుడే!లేకపోతేयदहरेवविरजेत्…(ఏరోజువైరాగ్యం

కలిగితేఆరోజేసంన్యసించు)మొదలైనశ్రుతులతోవిరోధంప్రసక్తమవుతుంది.

विद्वान्यजतेమొదలైనవేదవాక్కులువిద్వాంసుడుయజ్ఞంచేయవలెఅంటున్నవికదాఅంటేవిద్వత్శబ్దార్థమువేదశ్రౌతార్థతత్ప్రయోగప్రాయశ్చిత్తవిత్అని.

అట్టివిద్వాంసుడుకర్మవిదుడేకానీబ్రహ్మవిదుడుకాదు.

వేదాధ్యయన,అర్థవిచార,తత్త్వనిశ్చయంలోఅనర్హులకూబ్రహ్మతత్త్వంఅవగాహనకురాని అబుధులకూ,ఆరురుక్షువులకూఅదిభావ్యమే.వేదజడులు(ఆదిశంకరుల

ప్రయోగం)అలాచేయుటసరైనదే!!

बहिःसूत्रंत्यजेद्बुधः(జ్ఞానిజంజాన్నితీసివేయాలి)మొదలైనశ్రుతివాక్యాలుబుధులకు,అపరోక్షజ్ఞానులకునైష్కర్మ్యాన్నేవిధిస్తున్నాయి,ఇతిభావః….mvr

---

04

---

यदाहिनेन्द्रियार्थेषुनकर्मस्वनुषज्जते

सर्वसङ्कल्पसंन्यासीयोगारूढस्तदोच्यते।

---

नन्दिनी

(योगारूढलक्षणम्)

कर्मआचरन्कदायोगारूढःभवति?

यदा-यस्मिन्काले

इन्द्रियार्थेषु-शब्दस्पर्शरूपरसगन्धेषु

कर्मसुच-विषयसाधनभूतेषुकर्मसुच

नअनुसज्जते-अहमेतेषांकर्ता,एतेममभोग्याःइतिअभिनिवेशःअनुषङ्गः,तत्नकरोति

सर्वसङ्कल्पसंन्यासी…

सर्वेषांसङ्कल्पानांइदंमयाकर्तव्यं/एतत्मयाभोक्तव्यंइत्यादिसङ्कल्पान्त्यक्तुंशीलंयस्यसः

(सङकल्पत्यागोनामममतात्यागएव)।

तदा-तस्यांअवस्थायाम्

योगारूढःइतिउच्यते।

---

నన్దిని

अथइदानींकदायोगारूढःभवतिइत्युच्यतेఇకఇప్పుడుయోగారూఢుడుఎప్పుడవుతాడో చెపుతున్నాడు

---

యదాహినేన్ద్రియార్థేషునకర్మస్వనుషజ్జతే,

సర్వసఙ్కల్పసంన్యాసీయోగారూఢస్తదోచ్యతే.

---

సంకల్పాలనువిడిచిపెట్టి,విషయాలయందుఆసక్తిలేకుండా,కర్మలందుకూడా

నిరాసక్తితో ఉన్నప్పుడుఅతడుయోగారూఢుడనిఅనబడుతాడు.

---

In brief,

One is said to have scaled the peak of Yoga when . a sage is neither attached to objects of sense ,nor to the works and discards all mental constructions .

---

బాహ్యవిషయాలనుండిఉపరతిచెందిశమంఅనేసాధనాన్నిఅవలంబించి

యోగారోహణంచేసేఆరురుక్షుయతి-ఎప్పుడుఆరూఢుడగును?అనేఆకాంక్షకు,

ఎప్పుడైతేఅన్నిచోట్లాబ్రహ్మదృష్టితోఇంద్రియార్థాలైనవిషయాలనూ,కర్మలనూఅవి’అసత్’అనినిశ్చయించి,వాటిలోప్రవృత్తిలేకుండాఉన్నప్పుడుఅతనికి

యోగారూఢత్వసిద్ధిఅయినదనితెలుస్తుంది.

…..

సర్వసంకల్పసంన్యాసి-అన్నిసంకల్పాలనూవిడిచిపెట్టినవాడు.

సర్వసంకల్పాః-అన్నివిషయాలూసంకల్పాలే.

సంకల్పః-అద్వితీయమైన(రెండోవస్తువులేని)బ్రహ్మములోఇదికుండ,ఇదిగుడ్డ,ఇదిగోడఅంటూసమ్యక్కల్ప్యంతఇతిసంకల్పాః.

ముత్యపుచిప్ప,నత్తగుల్లవంటివాటినివెన్నెలలోచూచివెండిఅనిభ్రమించినట్లు

(శుక్తిరజతన్యాయంగా)బ్రహ్మమునుఘటపటకుడ్యాదివస్తుజాలంగాభ్రమిస్తున్నాము.ఈభ్రమలేసంకల్పములు.అట్టిసంకల్పాలనుసంన్యసించినవాడు

సర్వసంకల్పసన్యాసి.

………..

ఇంద్రియార్థేషు-శబ్దస్పర్శరూపరసగంధములలో

కర్మసుచ-నానావిధకర్మలలోఅనగానిత్యనైమిత్తికకామ్యనిషిద్ధకర్మలలోకూడా

…….

నానుషజ్జతే-

1)ఈవస్తుజాలంనాది,వీటికోసంప్రయత్నించవలెఅనేఅభినివేశంఉండదు.

నానుషజ్జతే-

2)మిథ్యావిషయములనుమిథ్యేంద్రియసన్నికర్షతోచూచుటనుగ్రహించిఅందువల్ల

అవిమిథ్యాభూతాలు,నిష్ప్రయోజనాలనితెలుసుకొనితననుఅకర్తగాగ్రహించును

(नाहंकर्ता)

నానుషజ్జతే-

3)ఏభిక్షాటనకోవెళ్లినప్పుడుఅనుకోకుండాఎదురుపడిన/తారసపడినవిషయాల

వైపుమనోవృత్తులుమళ్ళీఅటువెళ్ళకుండాఆదృక్కునూ,ద్రష్టనూబ్రహ్మముతో

ప్రవిలాపంచేయును

నానుషజ్జతే-

4)అనుషంగం-కర్తృత్వాదిబుద్ధి,అట్టిబుద్ధినిచేయకుండును

నామషజ్జతే-

5)ఆసక్తినిచూపడు

నానుషజ్జతే-

6)సర్వకర్మలసంకల్పసంన్యాసంచేస్తాడు,

చిత్తైకాగ్ర్యంకలయోగి,ఇంద్రియాలకువిషయాలైనశబ్దాదిపంచకంతోనూ,

నిత్యనైమిత్తికాదికర్మచతుష్టయంతోనూసంగంపెట్టుకోడు;వీటివల్లప్రయోజనంలేదుఅనేజ్ఞానంకలిగి(భాగవతం-ప్రహ్లాదచరితం’దీనశుభములేదు,దివ్యకీర్తియులేదు’),ఈపనులుచేయదగినవనిఅనుకోడు.

ఇహ,పరలోకాలలోఉన్న( boththe worlds)సుఖాలపైకామహేతువులైన

సంకల్పాలనేవిడిచిపెట్టుట/సంన్యసించుటస్వభావంగాలేదాశీలంగాచేసుకున్నఆ

వ్యక్తియోగారూఢుడుఅనబడుతాడు.

శ్రుతిస్మృతిమూలములు-

सयथाकामोभवतितत्क्रतुर्भवतियत्क्रतुर्भवतितत्कर्मकुरुते(बृहउ)

కోరికనుబట్టిసంకల్పంఅట్టిదవుతుంది,సంకల్పానుగుణమైన కర్మనుచేస్తాడు.

यन्मनसामनुतेतद्वाचावदतितदेवकर्मणाकरोति(यजुसं)మనస్సులోఅనుకున్నది మాటల

రూపంలోమాట్లాడుతాడు,అదేకర్మగాచేస్తాడు.

यद्यद्धिकुरुतेकर्मतत्तत्कामस्यचेष्टितम्(मनु)చేసేపనికామంయొక్కచేష్టయే.

కర్మయోగమంటేవిషయాలతోసంబంధాన్నిదూరీకరించేప్రయత్నంకాదు;హవిరాది

విషయసంబంధమేఇంద్రియాలకులేకపోతేయజ్ఞంజరుగనేజరుగదుకదా!కనుక

సర్వసంకల్పసంన్యాసీఅనిభగవంతుడుఅన్నికోరికలనూ,అన్నికర్మలనూ

విడిచిపెట్టుమంటున్నాడు,ఇతిభావః….mvr

---

05

---

उद्धरेदात्मनात्मानंनात्मानमवसादयेत्

आत्मैवह्यात्मनोबन्धुरात्मैवरिपुरात्मनः।

---

नन्दिनी

यदायोगारूढःभवति,तदातेनआत्मनाआत्माउद्धृतोभवति।

विषयासक्तिःसंसारपातहेतुः;विषयविरक्तिस्तुतदुद्धरणहेतभूतःइतिबुद्ध्वास्वहितंकुर्यात्इत्याह

भगवान्-

आत्मना-विषय-अननुसक्तेनमनसा

आत्मानं-जीवम्

उद्धरेत्…

उत्ऊर्ध्वं,

हरेत्विषयासङ्गत्यागंकुर्यात्,तत

ऊर्ध्वंनयेत्

---

न-नतु

अवसादयेत्-संसारसमुद्रेमज्जयेत्,क्लेशभाजनंकुर्यात्

---

यस्मात्

आत्मैव-मनएव

आत्मनः-मनःसङ्गात्उपरतःस्वस्य

बन्धुः-हितकारी,उपकारी

---

आत्मैव-मनएव

आत्मनः-स्वस्य

रिपुः-अहितकारी,अपकारी,शत्रुः

---

నన్దిని

యోగారూఢుడుతననుతానేసంసారంనుంచీ,అనర్థాలనుంచీకూడా

ఉద్ధరించుకోగలడు.

ఉద్ధరేదాత్మనాత్మానంనాత్మానమవసాదయేత్,

ఆత్మైవహ్యాత్మనోబంధురాత్మైవరిపురాత్మనః .

---

వాచ్యార్థము-

తననుతానేఉద్ధరించుకోవలెను;క్షీణింపజేసుకోగూడదు.

తనకుతానేబంధువూ,శత్రువూకూడా.

---

In brief,

Elevate the self sunk in the sea of transmigratory life by means of the Self.

Pull it upwards from the sea of birth/ death cycle to make it scale the peak of Yoga.

Don’t weaken or push it down.

The Self alone is the Self’s friend. No other friend is to promote one’s liberation.

Even a relation , like brother and son , can prove to be adverse.

Here the stress in expressions,एवthe Self indeed is the friend , the Self alone is the foe.

---

లక్ష్యార్థము-

ఉత్+హరేత్-ఊర్ధ్వంహరేత్,

పైకితీసుకొనిరావలెను.యోగారూఢత్వంఆపాదించవలెను.

ఎవరినిపైకితీసుకొనిరావలెను?

ఆత్మానమ్-తనను.

ఎవరిచేత?

ఆత్మనా-తనచేతనే.

ఆత్మానమ్నఅవసాదయేత్-తానుక్షీణించగూడదు.

ఆత్మాఏవ-తానే,ఆత్మనఃబంధుఃహి-తనకుబంధువుకదా! (సాధారణబంధువులు హితకారులుకారు).

ఆత్మాఏవ-తానే,

రిపుః-శత్రువు

…..

సంసారంలోపడేందుకువిషయఆసక్తీ,ఉద్ధరించేందుకువిషయాలఫైవిరక్తీ

హేతువులని తెలిసి,

आत्मनाఆత్మనా-విషయాలపైకిపోనిమనస్సుతో

आत्मानंఆత్మానం-జీవుణ్ణి,

उद्धरेत्ఉద్ధరేత్-పైకితీసుకొనిరావలెను.విషయాసక్తివల్లసంసారంలో

పడుతున్నవానిని

దోషబుద్ధితోవిషయాలనువీడిపైకినడిపించవలెను.

नावसादयेत्నఅవసాదయేత్-విషయాసక్తివల్లసంసారసముద్రంలోమునిగిపోరాదు.

आत्मैवఆత్మైవ-మనస్సే

आत्मनोबन्धुःఆత్మనోబంధుః-తనకుఉపకారకము

रिपुःరిపుః-అపకారకంకూడా.

మనస్సుయోగారూఢుడుఅయ్యేట్లుచేయవలెను.

తనకుతానుకిందికిపడిపోవద్దు.

ఆత్మనుఉద్ధరించుటఅనగాఅవిద్యాబంధంలేకపోవుటతోసచ్చిదానందస్వరూపంలోస్థాపించుట,అదియేమోక్షమునుపొందుట.అంతేకానీఅవిద్యావాసనతోబహిర్ముఖులైతననుతానుక్షయింపజేసుకొనుటకాదు.ఎవరినివారుఎలాసంభవం?

అంటేఏవిధంగారోగి జిహ్వాదోషవశుడైవ్యాధికిప్రతికూలమైనఅపథ్యసేవనంచేసి

తనకుతానేహానిని కలిగించుకున్నట్లుగాముముక్షువుబాహ్యవాసనలతోఆత్మను

తరింపజేసేందుకుఅననుకూలమైనబాహ్యప్రవృత్తుడై తననుతానే

నశింపజేసుకోకుండాवाचंयच्छमनोयच्छयच्छप्राणेन्द्रियाणिच(యజ్ఞంచేసే తరుణంలో

యజమానినిమాటిమాటికీఇలాహెచ్చరిస్తారు),వాక్కును,మనస్సును,ఇంద్రియాలనూ

నియంత్రిస్తూఉండవలెను,అంతఃప్రవణుడైస్వోద్ధరణముచేసుకోవలెను.

(పథ్యముఅంటేఉండవలసినపద్ధతి,తినవలసినఆహారము,సేవించదగిన

అనుపానము.అపథ్యముఅంటేకూడనిది.రూఢిలోపథ్యముఅనిచేయగూడనిపని,

తినగూడనిఆహారములకుతప్పుగాఅన్వయించుటజరుగుతున్నది.

అసలుఅర్థానికిఉదాహరణ..

अप्रियस्यतुपथ्यस्यवक्ताश्रोताचदुर्लभः -वाल्मीकिरामायणम्यु.का. )

బురదఊబిలోకూరుకొనిపోయినపశువును,ఆపశువువలెనేబురదలోచిక్కుకున్న

సాటిపశువులుపైకిలాగలేవు;అట్లేచుట్టాలుకూడా.

మహారోగినిపరకర్తృకఔషధసేవ,పరకర్తృకపథ్యముఎలాతరింపజేయలేవో(పరకర్తృక=ఇతరులుచేసిన;ఉదాహరణకు,నవగ్రహశాంతికైజపాలుబ్రాహ్మణులతోచేయించుట)అలాగే ముముక్షువుస్వకర్తృకశ్రవణాదులులేకుండాభ్రాతృ,పుత్రాదులవల్ల

తరించడు.(పూర్వమీమాంసదీనికివిరుద్ధముకావచ్చును).శ్రుతిएतैरुपायैर्यततेयस्तुविद्वान्तस्यैवआत्मातस्यैवआत्माविशतेब्रह्मधामఅని-ప్రయత్నించినవానికేబ్రహ్మప్రాప్తిఅని

చెప్పింది;పైపెచ్చుసోదరాదులుబంధహేతువులేఅవుతారు!,అందుకే

ఆత్మైవహ్యాత్మనోబంధుఃఅనుట.ఇతిభావః…..mvr

---

06

---

बन्धुरात्मात्मनस्यस्ययेनात्मैवात्मनाजितः,

अनात्मनस्तुशत्रुत्वेवर्तेतात्मैवशत्रुवत्।

नन्दिनी

(जीवस्यमनःबन्धुः,शत्रुरपि)

अथआत्मनोबन्धुत्वंरिपुत्वंचप्रकटयन्…

कीदृशस्यआत्मनःकीदृशंमनःबन्धुःरिपुश्च?आहभगवान्

तस्यपुरुषस्य

आत्मा-मनः

आत्मनः-जीवस्य

बन्धुः-सुहृत्।

---

तस्यकस्य?

येनपुरुषेण-आत्मनाएव

स्वेनैवआत्मा-कार्यकरणसंघातरूपःजीवः

जितः-वशीकृतः

---

यद्वा

आत्मा-कार्यकरणसंघातः

येनजितः-वशीकृतः

आत्मनैव-विवेकयुक्तेनमनसैव(नतुअस्त्रशस्त्रादिना)

तस्यआत्मा-स्वरूपम्

आत्मनःबन्धुः-स्वहितकारणात्।

अथ

---

अनात्मनः-अजितात्मनःतु

आत्मैव

आत्मनःशत्रुत्वे-शत्रुवत्अपकारित्वे

वर्तेत-वर्तते।

---

బంధురాత్మాత్మనస్తస్యయేనాత్మైవాత్మనాజితః,

అనాత్మనస్తుశత్రుత్వేవర్తేతాత్మైవశత్రువత్.

---

నన్దిని

ఆత్మకుఆత్మయేబంధువు,ఆత్మయేశత్రువుఅన్నారు.

ఏవిధమైనఆత్మఆత్మకుబంధువో,ఎట్టిఆత్మఆత్మకుశత్రువోవివరిస్తున్నాడు.

ఎవడుదేహేన్ద్రియాలనుగెలిచితనవశంలోఉంచుకుంటాడోఅతడుతనకుతానే

బంధువు;

దేహేన్ద్రియాలనుజయించనివాడుతనకుతానేశత్రువు.

---

In brief,

Self is the friend of’that self ’ which has been subdued ;subdued self is the conglomerate of effect and instruments -ie body and its organsकार्यकरणसंघातः. Here self acts like a friend.

Here the word Atma refers to Jiva who has mastered his body and senses.

How about the unsubdued self?

Here the foe is his self alone. ( The non- self,अनात्मा, worksas adversary , will operateas afoe. )

ఏవిధమైనఆత్మబంధువుగా,ఇంకామరేవిధమైనఆత్మశత్రువుగాపిలువబడుతుంది?

ఎవరిఆత్మ(ఎవరిమనస్సు)విషయాలనుజయించిందోఅంటేవిషయాలనుండి

దూరంగా ఉండగలదోఅతనిఆత్మ(అతనిమనస్సు) ,హితకారి-బంధువు.

అనాత్మ,అనగావిషయాలనుజయించనిమనస్సుకల-వానికి-తనమనస్సేశత్రువు,

అనగా సంసారహేతువూఅవుతుంది.

పరాశరుడుఇలాఅన్నాడు-

मनएवमनुष्याणांकारणंबन्धमोक्षयोः,

बन्धायविषयासक्तंमुक्त्यैनिर्विषयंस्मृतम्।

ఈశ్లోకంలోఆత్మఅంటేకార్యకరణసమూహము,అదిజితఃఅంటేవశీకృతమైతేఅని

అర్థం.

ఆత్మనైవ-వివేకంకలిగినమనస్సుచేతజయించుట-ఆయుధాలతోకాదు.అతని

ఆత్మ-విశృంఖలంకాదుకనుక-హితకారిణిఅగును.

………… ……….

అనాత్మ-అనగాజయించనిమనస్సు,బయటిశత్రువువలెనేవినాశకారిగాపనిచేస్తుంది

……….. ………..

తనమనస్సేతనకుఇటుబంధువుగానూ,అటుశత్రువుగానూఎలాపనిచేస్తుందిఅంటే?

అనాదిగాఉన్నఅవిద్యావాసనవల్లా,

రాగద్వేషాదులవల్లాఇంద్రియాలకులోబడి,దేహంయొక్కప్రవృత్తినిఅది

స్వాభావికమేనని భావించి,అదితనఇష్టంగాకూడాఅనుకున్నవ్యక్తి

సంసారబంధంలోపడిపోతాడు.ఆమనస్సుశత్రువుగాపనిచేస్తుంది.అందుకే

శ్రుతిస్మృతులుनाविरतोदुश्चरितान्,वाचंयच्छमनोयच्छఅనీ చెపుతున్నాయి.

भीष्मोहिदेवः,सहसस्सहीयान्అనియజుస్సంహితమనస్సుదుర్యోధ్యమనీ,దుశ్శాస్యమనీఒకవైపుచెప్పుతూ,मनोयच्छఅనిమనస్సునుఅదుపులోపెట్టుకొమ్మనీ ఆదేశిస్తున్నది.

[सर्वमिदंजगत्मनसोवशेबभूवజగత్తుఅంతామనస్సుయొక్కఅధీనంలోఉన్నది,

मनसःसर्वदुःखापादकत्वंप्रसिद्धःమనస్సుఅన్నిదుఃఖాలనూకలుగజేసేదనేవిషయం

తెలిసిందే।

(मनसिसुप्तेसर्वंसुखमेवమనసునిద్రిస్తేఅంతాసుఖమే!!)

भीष्मः=भयंकरःభయంగొలిపేదైన

अतःअयं"मनोदेवः"మనసుఅనేఇన్ద్రియం, (देवः=इन्द्रियः)

सहसः=बलवतःబలవంతునికన్నా

सहीयान्=बलीयान्బలశాలి! …]

అదేమనస్సు,సదసద్వివేకంఉంటే-తీవ్రమైనవిరక్తికలిగి,మోక్షంకావాలనేకోరికతో వేదాంత శ్రవణాదులతోఆత్మజ్ఞానంపొందివిషయాలనుజయించిబంధువువలె

ప్రవర్తిస్తుంది!

……….. ………..

జితాత్మునికిమనస్సుశ్రేయస్సుకుఅభిముఖంగాప్రయాణిస్తుంది.

అజితాత్మునిమనస్సుశత్రువువలెప్రవర్తిస్తుంది.

………… ……….

బంధువుకూశత్రువుకూ-ఉభయత్రएवకారంప్రయోగించుటయొక్కఆశయంఏమిటి?

బంధుత్వ,శత్రుత్వాలుఅంతఃకరణంపైనఆధారపడినవి.రాగంఉన్నప్పుడు

బంధుత్వం కలుగుతుంది;అదేద్వేషంకలిగినప్పుడుశత్రుత్వంకలుగుతున్నది.

ఈబంధు/శత్రుభావంఆయావ్యక్తులఉపాధిపైఆధారపడినదికాదు;అంతఃకరణపై

ఆధారపడినదిఅనితెలుపుటకు ప్రయోగించినది,ఇతిభావః…mvr

---

07

---

जितात्मनःप्रशान्तस्यपरमात्मासमाहितः,

शीतोष्णसुखदुःखेषुतथामानापमानयोः।

नन्दिनी

(जितात्मनोयोगिनःफलम्)

जितात्मनः-जितःआत्मायेनतस्य, विकारशून्यमनसः

अतः

प्रशान्तस्य-रागादिरहितस्य

परं-केवलमात्मा

शीतोष्णसुखदुःखेषु-चित्तविक्षेपकरेषुसत्स्वपि

तथामानापमानयोः-विक्षेपहेत्वोःसतोरपि

समाहितः-समाधिविषयोयोगारूढोभवति(नअन्यस्य)

---

तस्मात्जितात्माप्रशान्तःचभवेत्।

---

In brief,

The Supreme Self is concentrated and exists as one’s immediate Self when arenouncer has

subdued the self or conglomerate of effects and instruments,कार्यकारणसंघातः,

and is quiescent.

He continues to be the samein states of duality like cold andheat/ pain and pleasure/ honour and disgrace.

---

జితాత్మనఃప్రశాన్తస్యపరమాత్మాసమాహితః,

శీతోష్ణసుఖదుఃఖేషుతథామానాపమానయోః.

---

నన్దిని

వాచ్యార్థము-

శరీరాన్నీ,ఇన్ద్రియాలనూగెలిచి

ప్రశాన్తంఐనవానికి

సాక్షాత్పరమాత్మయేఆత్మగాఉంటాడు.

అటువంటివ్యక్తి-చలి,వేడి/సుఖం,దుఃఖం/గౌరవం,అగౌరవంవంటిద్వన్ద్వాలలో

సమంగా ఉంటాడు.

---

లక్ష్యార్థము,చర్చ-

మనోజయంకలిగినవారికి’ఆత్మబంధువు’అనిప్రతిపాదించి,

యోగారూఢత్వాన్నిసంపాదించేవిశిష్టలక్షణాలను7, 8వశ్లోకాలలోస్మరింపజేస్తున్నాడు

ఇంతవరకూచెప్పినఇన్ద్రియములకుగలఅనాసక్తివలన,మనస్సుకు ఉద్వేగహేతువులున్నప్పటికీ

जितात्मनःజితాత్మనః-వికారాలులేనిమనస్సువల్ల

प्रशान्तस्यప్రశాన్తస్య-సుఖదుఃఖాదులలోరాగద్వేషాలులేని

परमात्माపరమాత్మా-

పరమః=మనస్సుకన్నా,బుద్ధికన్నాకూడాపరముడైన,స్వయంప్రకాశస్వరూపుడైన.

ఆత్మా=ఈశ్వరుడు

समाहितःసమాహితః-సమ్యక్ఆహితః,సుఖరూపంగాఉంటాడు.

అథవా

పరం=కేవలం,ఆత్మా=తానుమాత్రమేఉన్నప్పటికీ,సమాహితంగాఉండగలడు.

………… ………..

లేదా

शीतोष्णसुखदुःखेषुశీతోష్ణసుఖదుఃఖేషు-చిత్తవిక్షేపకారులుఉన్నా

मानापमानयोःమానాపమానయోః-చిత్తవిక్షేపహేతువులుఉన్నా,వాటియందుసమత్వభావంతో ఉన్నవానికి

परमात्माపరమాత్మా-అట్టివ్యక్తియొక్కఆత్మమాత్రమే

समाहितःసమాహితః-సమాధివిషయంగాఉంటుంది.ఇతరులకుసాధ్యంకాదు.

……. ……. ….. …..

ఇంకోఅభిప్రాయం,

परमात्माపరమాత్మా-శుద్ధః’తత్’పదార్థః,

समाहितःసమాహితః-సాక్షాత్ఆత్మభావంగాఉంటుంది.అట్టివ్యక్తిజీవన్ముక్తుడగును.

…….

ఇన్ద్రియాలుపనిచేస్తున్నా,

ద్వన్ద్వాలుఉన్నప్పటికీవాటినిసమం(బ్రహ్మ)గాచూస్తాడుఅన్నచో-

అటువంటిఆత్మ(అన్తఃకరణం) -ద్వన్ద్వాలుతారసపడినా

परं=అత్యర్థం,ఎంతో

समाहितः=సహనశీలుడై,అవిక్రియుడైఉంటాడుఅనేదిఇంకోఅభిప్రాయం,ఇతిభావః…mvr

---

08

---

ज्ञानविज्ञानतृप्तात्माकूटस्थोविजितेन्द्रियः,

युक्तइत्युच्यतेयोगीसमलोष्टाश्मकाञ्चनः।

---

नन्दिनी

(अपरोक्षज्ञानिलक्षणम्)

योगारूढस्यलक्षणंश्रैष्ठ्यंचउपपादयति-

ज्ञानं-परोक्षं,औपदेशिकम्( theory)

विज्ञानं-अपरोक्षं,अनुभवपूर्वकम्(practical)

ताभ्यां

तृप्तः-बाह्यार्थनिराकाङ्क्षः

आत्मा-चित्तंयस्यसः

कूटस्थः-विषयसन्निधावपिविकारशून्यः

अतएव

विजितेन्द्रियः-विजितानिइन्द्रियाणियेन

अतएव

समलोष्टाश्मकाञ्चनः-समानिमृत्पिण्डपाषाणसुवर्णानियस्यसः

योगी-युक्तः(योगारूढः,योगसंपूर्णः)इतिउच्यते=ईर्यते।

జ్ఞానవిజ్ఞానతృప్తాత్మాకూటస్థోవిజితేన్ద్రియః,

యుక్తఇత్యుచ్యతేయోగీసమలోష్టాశ్మకాఞ్చనః.

---

నన్దిని

వాచ్యార్థము-

శాస్త్రజ్ఞానంచేతా,ఆజ్ఞానంయొక్కఅనుభవంచేతాతృప్తుడై,స్థిరుడై,ఇంద్రియాలనుజయించి,మట్టిబెడ్డనూ,బంగారాన్నీసమంగాచూడగలిగినయోగి-

యుక్తుడుఅనబడుతాడు.

---

In brief,

Yogi who is content with the knowledge of shastras and realisation of that knowledge becomes immutable for he has subdued the senses. He is said to be integrated. A stone and

a piece of gold are alike for him.

---

లక్ష్యార్థము,చర్చ-

ज्ञानंజ్ఞానం-శాస్త్రోపదేశజన్యము,ఔపదేశికము,పరోక్షము

विज्ञानंవిజ్ఞానం-ఉపదిష్టార్థముఆత్మస్వరూపానుభవమగుట,అపరోక్షము

పైజ్ఞానవిజ్ఞానములతో

तृप्तःతృప్తః-బ్రహ్మార్థంతెలిసి,అలంబుద్ధికలవాడు,నిరాకాంక్షి

కనుక

कूटस्थःకూటస్థః-కూటం(పశువులపాకలోనిగూటము)వలెస్థిరుడు,శీతాదులతో

చలించని వాడు,నిర్వికారి

కనుకనే

विजितेन्द्रियःవిజితేంద్రియః-దేహధారణకోసంలభించినఆహారంఎలావున్నా

దానియందుప్రీతి/ద్వేషంలేనివాడు…

ఉదాహరణకు…భాగవతంపఞ్చమస్కంధం( 5.9. 11)లోజడభరతుడుకణ(నూకలు),

పిణ్యాక(तिलकल्काతెలికపిండి),ఫలీకరణ(విరిగినబియ్యంగింజలు),

కుల్మాష(కుత్సితఃమాషః,ముక్కిపోయినమినుములుమొ।।),స్థాలీపురీష (అడుగంటినది)ఆదులను అమృతంగాభావించితినేవాడు,

అందుకే

समलोष्टाश्मकाञ्चनःసమలోష్టాశ్మకాంచనః-లోష్టం=మట్టిబెడ్డ,అశ్మ=అశ్మశబ్దం పాషాణసామాన్యవాచికనుకదానివిశేషాలైనవజ్రాదులూ,సమం=హేయం,ఉపాదేయంఅని వివేచించనివాడు,బ్రహ్మముగాచూచేవాడు

युक्तःయుక్తః-యథార్థయోగయుక్తుడు,యోగారూఢుడు,ఇతిభావః…mvr

---

09

---

सुहृन्मित्रार्युदासीनमध्यस्थद्वेष्यबन्धुषु,

साधुष्वपिचपापेषुसमबुद्धिर्विशिष्यते।

---

नन्दिनी

धर्मस्यजयोऽस्तु;अधर्मस्यनाशोऽस्तु

(समबुद्धेर्वैशिष्ट्यम्)

नकेवलंसमलोष्टाश्मकाञ्चनइति,अपितुसुहृन्मित्रादिषुसमबुद्धिस्तुसर्वयोगिश्रेष्ठःइत्याहभगवान्-

1सुहृत्-प्रत्युपकारमनपेक्ष्यपूर्वस्नेहंसंबंधंचविनैवउपकर्ता

2मित्रं-स्नेहेनहितोपकारकः

3अरिः-सनिमित्तं,निर्निमित्तंवाअपकारी

4उदासीनः-विवदमानयोःउभयोरपिउपेक्षकः

5मध्यस्थः-विवदमानयोःउभयोरपिहितैषी

6द्वेष्यः-स्वभावतःअनिष्टेप्सुः

7बन्धुः-संबन्धापेक्ष-उपकारी

8साधवः-सदाचाराः

9पापाः-दुराचाराः,

एतेषु

समबुद्धिः-

समारागद्वेषशून्याबुद्धिःयस्यसः

विशिष्यते-विशिष्टःभवति,उत्कृष्टःभवति!

---

నన్దిని

ధర్మస్యవిజయోఽస్తు;అధర్మస్యనాశోఽస్తు

किञ्चఇంకాశ్రేష్ఠులు,కేవలమూ సమలోష్టాశ్మకాంచనులు(మట్టిబెడ్డనూబంగారాన్నీసమంగాచూసేవారు)మాత్రమేకాదు,పైపెచ్చు-

---

సుహృన్మిత్రార్యుదాసీనమధ్యస్థద్వేష్యబన్ధుషు,

సాధుష్వపిచపాపేషుసమబుద్ధిర్విశిష్యతే.

---

In brief,

The good person helps regardless of requital,

The friend is affectionate ,

The foe is adversary,

The indifferent takes no sides,

The neutral seeks wellbeing of both opposing each other

The antagonist is one who doesn’t like,

Relation is kith and kin,

The righteous conform to shaastras,

The unrighteous do evil….

………… ……….

The one who excels - will exceed persons who reached Yoga’s peak .

---

వాచ్యార్థము-

1మంచిమనసుకలవారు,

2మిత్రులు,

3శత్రువులు,

4ఉదాసీనులు,

5మధ్యస్థులు,

6ద్వేషింపదగినవాళ్ళు,

7బంధువులు,

8సాధువులు,

9పాపులూ-వీరందరివిషయంలోనూసమాన్నేచూచేవాడుఇంకాశ్రేష్ఠుడు.

---

सुहृत्సుహృత్-ప్రత్యుపకారంఅనపేక్షతో(ఇతడుతిరిగినాకుఉపకారంచేయవలెననేఅపేక్ష లేకుండా) ,అదివరకేస్నేహంలేకపోయినా-ఉపకారంచేసేవాడు,

मित्रम्మిత్రం- ‘ददातिप्रतिगृह्णाति’మొదలైనలక్షణాలుగలస్నేహంవల్లఉపకారంచేసేవాడు,

अरिःఅరిః-శత్రువు,స్వభావక్రౌర్యంవల్లఅపకారంచేసేవాడు,ఘాతకుడు

उदासीनःఉదాసీనః-ఎవరిపక్షంకూడాచేరకుండాఉపేక్షించేవాడు,పక్షపాతశూన్యుడు

मध्यस्थःమధ్యస్థః-వివాదంకలఇద్దరికీహితైషి,

द्वेष्यःద్వేష్యః-తనకుఅపకారంజరిగిందని,అపకారంచేసేవాడు.

योऽस्मान्द्वेष्टियश्चवयंद्विष्मःఅనిశ్రుతిపౌనఃపున్యంగాచెప్పినట్లు-

మననుద్వేషించేవారుకొందరైతే,మనంద్వేషించేవారుమరికొందరు,ఐతే

వేదాంతులకువారిని ద్వేషించేవారుఉండవచ్చునుగాక-ముముక్షువులైన

వేదాంతులుఎవరినీద్వేషించరు

बन्धुःబంధుః-సంభందంఉండుటవల్లఉపకారంచేసేవాడు

साधुःసాధుః-శాస్త్రవిహితకారి,సదాచారి

पापीపాపీ-శాస్త్రప్రతిషిద్ధకారి,దురాచారి

चచ-మిగిలినఅందరినీకూడా,कःकिं,కః? =కిం?అనిచూడకుండా(కః=ఎవడు,కిమ్=ఏదిఅనిపైకిఅర్థం).కశబ్దం

సుఖవాచకం,కంబ్రహ్మఅనిశ్రుతిచెప్పిందికావున,అన్నిపురుషార్థాలలోకీవిచార్యముబ్రహ్మకావునకిమ్అనేదీకఃఅనేదీవిష్ణుసహస్రనామాలలో… ‘విశ్వంవిష్ణుః’,తోప్రారంభించగా78వశ్లోకంలోఉండుటవల్లా"ఆబ్రహ్మపిపీలికాది

పర్యన్తం"పోతనభాగవతంలోచెప్పినట్లు’సర్వమున్నతని

దివ్యకళామయమంచు’చూచే,

समबुद्धिःసమబుద్ధిః-బ్రహ్మభావంకలవాడు(రాగద్వేషశూన్యుడు)

विशिष्यतेవిశిష్యతే-ఉత్కృష్టుడు

……….. ………..

ఈశ్లోకంలోనానావ్యక్తులస్వభావాలవర్ణమాల( spectrumస్పెక్ట్రమ్)-చంపేందుకు

ఉద్యుక్తులు ఒకచివరా,సాధువులుఇంకోచివరా,మధ్యస్థులుమధ్యలోనూఉన్నారు,

ఇతిభావః… mvr

---

10

---

नन्दिनी

धर्मस्यजयोऽस्तु;अधर्मस्यनाशोऽस्तु

(ध्यानयोगप्रकारः)

साङ्गंयोगंविधत्तेत्रयोविंशत्याश्लोकैः(१०आरभ्य३२तमश्लोकपर्यन्तम्) -

योगीयुञ्जीतसततमात्मानंरहसिस्थितः।
एकाकीयतचित्तात्मानिराशीरपरिग्रहः॥6.10॥

योगी-योगारूढः

आत्मानं-चित्तम्

सततं-निरन्तरम्

युञ्जीत-भगवन्निष्ठंकुर्यात्।

रहसि-गिरिगुहादौ

एकाकी-जनान्तरवर्जितः

यतचित्तात्मा…

चित्तंअन्तःकरणम्,आत्मादेहश्चयतौसंयतौ,योगप्रतिबन्धकव्यापाररहितौयस्यसः

निराशीः-विगततृष्णः

अपरिग्रहः-परिग्रहेणशून्यः।

---

నన్దిని

ధర్మస్యజయోఽస్తు;అధర్మస్యనాశోఽస్తు

-ధ్యానంచేసేపద్ధతి.

---

యోగీయుఞ్జీతసతతమాత్మానంరహసిస్థితః,

ఏకాకీయతచిత్తాత్మానిరాశీరపరిగ్రహః.

---

వాచ్యార్థము-

యోగిఏకాంతంగాఉంటూ,దేహాన్నీమనస్సునూతనవశంలోఉంచుకొని,కోరికలు

లేకుండా,ఇంటిపట్టునఉండక-చిత్తైకాగ్రానికియత్నించాలి

---

In brief,

May the meditator continue to concentrate on the self,stationing him self in undisturbed areas,keeping the body and mind under control,in solitude,away from home.

Let him be without psychological clingings and possessions.

---

లక్ష్యార్థము,చర్చ-

___ఇంతవరకూయోగారూఢునిలక్షణాలుచెప్పిపదవశ్లోకంనుండిముప్పైమూడోశ్లోకంవరకూ ధ్యానయోగాన్నిభగవంతుడుసాంగంగావిధిస్తున్నాడు-

योगीయోగీ-ఉత్తమఫలప్రాప్తికైయోగారూఢుడుకావలెననిఆకాంక్ష,

संन्यासयोगात्यतयश्शुद्धसत्त्वाःఅనియజురారణ్యకంలోస్తుతించుటవల్లసంన్యాసి

అనికూడాఅర్థం

सततंసతతం-అహరహం,నిరంతరం

आत्मानंఆత్మానం-మనస్సును

युञ्जीतస్వస్వరూపానుభవానికైసమాహితంచేసిన,చిత్తవృత్తినిరోధంతోఉన్న

చిత్తవృత్తులుఐదువిధాలు

---

1ప్రమాణం

2విపర్యయం

3వికల్పం

4నిద్ర

5స్మృతి.

సాంఖ్యులు

1 .ప్రత్యక్షం,

2 .అనుమానం, 3.ఆగమం.

గౌతములు4.ఉపమానాన్నికూడాఅంగీకరించారు

వేదాంతులూ,యాజ్ఞికులూ5అర్థాపత్తి,6.అనుపలబ్ధిఅనేవాటినీ

పౌరాణికులు7.సంభవం,8.ఐతిహ్యంఅనేవాటినికూడాఒప్పుకుంటారు.

…………….. …………….

విపర్యయం-మిథ్యాజ్ఞానరూపం

వికల్పం-భ్రమవిలక్షణం,ఇదిముత్యపుచిప్పనా,వెండియాఅనితికమకపడుట

నిద్ర,స్మృతిఇదివరకేవివరించాను.

ఇటువంటిచిత్తవృత్తులనిరోధంసంపాదించవలెననిఆశయము.

……….. ………… ……..

रहसिరహసి-విక్షేపహేతువైనజనాన్నివీడి,ఏకాంతంగా

एकाकीఏకాకీ-సంగశూన్యుడై,एकस्तपोद्विरध्यायीఅంటారుకనుకతపస్సుఏకాకిగా,

అధ్యయనంఇద్దరుకలిసిచేయవలెననినానుడి

यतचित्तात्माయతచిత్తాత్మా-చిత్తమూ,దేహమూనియమించి,వశీకృతచిత్త,

దేహములు కలవాడు

………… ……….. …

చిత్తం-అంతఃకరణపరిణామం

యతత్వం-అనుభూతార్థచింతావ్యావృత్తత్వము

निराशीःనిరాశీః-ఆకాంక్షలులేకుండా/ఇంద్రియాలఆహారంఅంటేభోగాలుతగ్గించి,

నిస్పృహుడై-

నిస్పృహుడుకనుకअपरिग्रहःఅపరిగ్రహః-వస్తుసంగ్రహంలేకుండా,

ఎవరిదగ్గరినుండీఏదీతీసుకోకుండా(శిష్టులుభిక్షాటనకుబయలుదేరి,దైవనామస్మరణచేస్తూవెళ్లుతూఉంటే, గృహస్థులువారిఅశ్వఅనబడేజోలెలోఅవసరానుగుణంగా

భిక్షాప్రదానము/భిక్షాస్వీకరణలకుఅభ్యనుజ్ఞకలదు;పరంపరగా వస్తున్నదికూడా).

భార్యనుండిదూరంగా ఉండిఅనిసంప్రదాయవివిదిశా/విద్వత్సంన్యాసుల విషయంలోఅర్థం,ఇతిభావః…mvr

---

11

---

शुचौदेशेप्रतिष्ठाप्यस्थिरमासनमात्मनः,

नात्युच्छ्रितंनातिनीचंचेलाजिनकुशोत्तरम्।

---

नन्दिनी

धर्मस्यजयोऽस्तु;अधर्मस्यनाशोऽस्तु

(आसननियमः)

शुचौ-स्वभावतःसंस्कारतोवाशुद्धे

देशे-स्थाने

आत्मनःआसनम्

स्थिरं-अचलम्

नात्युच्छ्रितं-न-अति-उच्चम्

नातिनीचं-नअपिअतिनीचम्

चैलाजिनकुशोत्तरं-चैलादीन्युत्तरेयस्मिंस्तत्

आदौकुशानांस्थापनं,तदुपरिअजिनं-मृगचर्म,तदुपरिचैलं-मृदुवस्त्रम्

“आत्मनः” -परेच्छानियम-अभावात्योगविक्षेपंनसंभवत्वितिपरासनव्यावृत्तिः।

---

శుచౌదేశేప్రతిష్ఠాప్యస్థిరమాసనమాత్మనః,

నాత్యుచ్ఛ్రితంనాతినీచంచైలాజినకుశోత్తరమ్.

---

నన్దిని

ధర్మస్యజయోఽస్తు;అధర్మస్యనాశోఽస్తు

__వాచ్యార్థము-

పవిత్రమైనప్రదేశంలోఎక్కువఎత్తుగానో,పల్లంగానోలేనిచోటస్థిరమైనసుఖమైనతనదర్భాసనాన్నిఏర్పాటుచేసుకొని,ఆదర్భలపైనచర్మం,చర్మంపైనవస్త్రం

ఒకదానిపైనమరొకటి పరచి- (శేషంతరువాతశ్లోకంలో)…

---

In brief,

One should choose a pious place which is clean by nature or through appropriate means,

set up a firm comfortable seat which is neither too high nor low. The seat should have the KUSHA grass as base,a hide above the grass and a cloth over the hide…

---

లక్ష్యార్థము,చర్చ-

शुचौశుచౌ-పవిత్రతీర్థాదిసంనిహితమైన

देशेదేశే-మనఃప్రసాదహేతుభూతప్రదేశంలో

आत्मनःఆత్మనః-తనదైన

स्थिरंస్థిరం-నిశ్చలమైన

नात्युच्छ्रितंనఅతిఉచ్ఛ్రితం-ఎక్కువఎత్తుకాని(పడిపోగూడదని)

नातिनीचंనఅతినీచం-చాలానిమ్నంకూడాకాని(శీతం,ఉష్ణం,పాషాణాలు

ఉండగూడదని)

…………. ………. ……….

ఆసనరచననుచెపుతున్నాడు-

వ్యుత్క్రమణంగా(విపరీతక్రమంలో)చైలాజినకుశోత్తరమ్అని,

चैलंచైలం-మృదువస్త్రము

अजिनंఅజినం-చనిపోయిదొరికిన,యేదోఒకజంతువుయొక్కచర్మము

कुशाకుశా-దర్భలు,ఒకానొకగడ్డి

उत्तरेఉత్తరే-ఉపర్యుపరి,మొదటభూమిపైనదర్భనుపరచి,దానిపైనచర్మం,

ఆచర్మంపైనశుభ్రమైనమెత్తనిబట్టనువేసి(కుశశబ్దాన్నివర్ణవ్యత్యయంచేస్తేసుఖమ్…కనుకకుశలుకింద ఉండవలె! )

आसनंఆసనం-आस्यतेअस्मिन्नित्यासनंకూచునేది

प्रतिष्ठाप्यప్రతిష్ఠాప్య-చక్కగాసిద్ధం చేసుకొని

(स्धिरसुखमासनम्అనిపతంజలిమహర్షికూడాచెప్పాడు),

బ్రహ్మసూత్రాలు(4.1.7आसीनस्संभवात्కూర్చొనిఉపాసనచేయవలెను,అప్పుడేఉపాసనసంభవం)అనిఇదేవిషయాన్నిచెప్పాయి.

ఉపాసనఅంటేసమానప్రత్యయప్రవాహకరణం,ప్రత్యయంఅంటేజ్ఞానం.

పడుకుంటేఅకస్మాత్తుగానిద్రపట్టవచ్చు,నడుస్తూ/పరుగెత్తుతూఉన్నప్పుడు

చిత్తవిక్షేపం కలుగుతుంది,నిలబడిఉంటేకూడామనస్సుదేహంనిలబెట్టి

ఉంచేందుకుకొంతవ్యాసక్తమై ఉంటుంది.అలావ్యాపృతమైనమనస్సు

సూక్ష్మవస్తువులదర్శనంచేయలేదు.

కాన,ఆసననియమము,

ఇతిభావః…mvr

---

12

---

तत्रैकाग्रंमनःकृत्वायतचित्तेन्द्रियक्रियः,

उपविश्यासनेयुञ्ज्याद्योगमात्मविशुद्धये।

---

नन्दिनी

धर्मस्यजयोऽस्तु;अधर्मस्यनाशोऽस्तु

एवमासनंप्रतिष्ठाप्यकिंकुर्यात्?

तत्र-तस्मिन्नासने

उपविश्य-उपविश्यैव/नतुशयानः,तिष्ठन्वा

यतचित्तेन्द्रियक्रियः…

यताः-उपरताः,

चित्तस्यइन्द्रियाणांचक्रियावृत्तयः

येनसः

योगं-समाधिम्

युञ्जीत-अभ्यसेत्।

किमर्थम्?

आत्मविशुद्धये…

आत्मनः-अन्तःकरणस्य

विशुद्धिः-आसत्प्रत्ययानां,तत्

कारणवासनानांचनिवृत्तिः

योगं-ब्रह्मणिआत्मभावेनपुरुषंयोजयतीतियोगः,समाधिः,तम्

युञ्जीत-कुर्यात्,अभ्यसेत्।

---

తత్రైకాగ్రంమనఃకృత్వాయతచిత్తేన్ద్రియక్రియః,

ఉపవిశ్యాసనేయుఞ్జ్యాద్యోగమాత్మవిశుద్ధయే

---

నన్దిని

ధర్మస్యజయోఽస్తు;అధర్మస్యనాశోఽస్తు

ఆసనంపైనకూచొని,చిత్తమూఇంద్రియాలూచేసేపనులనునియమించి,

అన్తఃకరణశుద్ధికోసం యోగాభ్యాసంచేయవలె.

In brief,

Seated so,one should practise Yoga with the aim of purifying mind.

How?

One should withdraw the mind from all objects,concentrate the mind and control the activities of five senses and mind.

---

చర్చ-

तत्रతత్ర-ఆ(ముందుగాచెప్పినట్టుగావున్న)ఆసనంలో

उपविश्यఉపవిశ్య-కూర్చొని( “నిలబడిలేదాపడుకొని"కాదు,आसीनःसंभवात्అనేన్యాయంప్రకారం)

एकाग्रंఏకాగ్రం-విక్షేపరహితం

यताःచిత్తాన్నీ,ఇంద్రియాలనూవాటివృత్తులనుండిఉపరతం చేసిన

मनःकृत्वाమనఃకృత్వా-మనస్సుకలవాడై,

ఎటువంటిమనస్సు?సమాధినిఅభ్యసించినమనస్సు.

………… ………… …………

సమాధి-అంటేలీనమగుట.ఇదిరెండువిధాలు

1)సవికల్పకసమాధి(సంప్రజ్ఞాతసమాధి),ఇందులోమనస్సుబ్రహ్మాకారాన్ని

పొందుతుంది;కానీ’నేనుజ్ఞాతను,ఇదిజ్ఞానము,ఇదిజ్ఞేయముఅనితెలుస్తుంది’.

ఉదాహరణకుమట్టితోచేసినఏనుగుబొమ్మనుచూచినప్పుడుఅదిఏనుగుగా

కనబడుతూ వున్నాఅదిమట్టిఅనితెలుస్తుంది.

2)నిర్వికల్పకసమాధి(అసంప్రజ్ఞాతసమాధి) ,ఇందులోజ్ఞాత-జ్ఞానం-జ్ఞేయం

అనేవివిడిగాలేక,రెండవవిషయమేలేనిబ్రహ్మలోసంపూర్ణంగాలీనమవుతాయి.

నిర్వికల్పసమాధిలోఉన్నవాడుమట్టిఏనుగులోఏనుగునుచూడక,మట్టినిమాత్రమేచూస్తాడు.

ఎటువంటిసమాధి?-

అసంప్రజ్ఞాతసమాధిలోధ్యానాభ్యాసంఐతున్నకొద్దీ

“అహంకృతిలేనిబ్రహ్మాకారప్రవృత్తి"కలుగుతుంది.

………… …………. ………..

సమాధిఎందుకు?

आत्मविशुद्धयेఆత్మవిశుద్ధయే-బంధవిముక్తికై,आत्मनःఅంతఃకరణంయొక్క,विशुद्धये సర్వవిక్షేపాలూశూన్యంఅగుటవల్లబ్రహ్మసాక్షాత్కార యోగ్యతకోసం.

दृश्यतेत्वग्र्ययाबुद्ध्यासूक्ष्मयासूक्ष्मदर्शिभिःఅనిశ్రుతిచెప్పిందికనుక,

योगंయోగం-మనుష్యుణ్ణిఆత్మభావంతో(బ్రహ్మతో)కలుపుతుందికనుకయోగము,

युञ्ज्यात्యుఞ్జ్యాత్-అభ్యాసంచేయవలెను,

అథవా

योगंयुञ्ज्यात्అనగాयोगं=సమాధియోగమును,అభ్యసించవలెను,ఇతిభావః…mvr

---

13

---

समंकायशिरोग्रीवंधारयन्नचलंस्थिरः,

संप्रेक्ष्यनासिकाग्रंस्वंदिशश्चानवलोकयन्।

---

नन्दिनी

(योगसंपूर्तिस्वरूपम्)

धर्मस्यविजयोऽस्तु;अधर्मस्यनाशोऽस्तु

ध्यानोपयोगिशरीरधारणप्रकारमाह-

कायशिरोग्रीवम्…

कायं-देहमध्यः,शिरश्चग्रीवाचइतिसमाहारःकायशिरोग्रीवम्

समं-अवक्रम्

अचलं-अकम्पम्

धारयन्-धारणांकुर्वन्

स्थिरः-दृढप्यत्नःभूत्वा,

---

स्वं-स्वीयम्

नासिकाग्रंसंप्रेक्ष्य-अर्धनिमीलितनेत्रःभूत्वा

दिशश्चअनवलोकयन्-अन्तरान्तरादिशांअवलोकनंअकुर्वन्…

(आसीभूतःइतिउत्तरेणसंबन्धः)।

---

योगशास्त्रप्रकारेणआसनोपवेशेगुदलिङ्गान्तरेस्थितात्आधारचक्रात्मूलबन्धादिबन्धत्रयसिद्धौ

आधिव्याधिवेगोपशमःसंभवति!

---

నన్దిని

సమంకాయశిరోగ్రీవంధారయన్నచలంస్థిరః,

సంప్రేక్ష్యనాసికాగ్రంస్వందిశశ్చానవలోకయన్.

---

ధర్మస్యవిజయోఽస్తు;అధర్మస్యనాశోఽస్తు

మొండెమూ,తలా,మెడావంగకుండా,నిలువుగావుంచి,

చలించకుండా,దృష్టినిఅటూఇటూపోనియ్యకుండా….(మిగతాఅర్థంతరువాతశ్లోకంతో అన్వయము)

---

In brief,

Holding the trunk ofthebody,head and neck evenly and steadily- ( the word steadily is incorporated to eliminate movements inspite of being even) ,

Be resolute and fix the gaze at the tip of the nose ( converge the sightfor the concentration of mind),not looking around frequently…

---

చర్చ-

ఈవిధంగాబాహ్యఆసనాన్నిగురించిచెప్పి,ధ్యానానికిఉపయోగించేశరీరధారణను

ఏవిధంగా చేయాలోవివరిస్తున్నాడు-

कायःకాయః-ఇక్కడకాయశబ్దాన్నిదేహమధ్యభాగంగాగ్రహించాలి.

ఎందుకు?శిరోగ్రీవాలువేరుగాచెప్పబడినాయికనుక.

शिरःశిరః-తల

ग्रीवःగ్రీవః-మెడ

కాయశిరోగ్రీవం,శరీరమధ్యమూ,మెడ,తల-మూలాధారంనుండిమూర్ధాంతము

समंసమం-వంకరలేకుండాఉండి

………….. ………..

దేహంఋజువుగాఉంచుటవల్లపక్కలలో,వెనుకాచూచుటా,స్పృశించుటాసాధ్యంకాదు

; అప్పటికీచీమలు,దోమలవంటిఉపద్రవాలతోచలించవచ్చునుకనుక,

अचलंఅచలం-కంపంలేకుండా

धारयन्ధారయన్-ధరించి

स्थिरःస్థిరః-దృఢప్రయత్నుడై

स्वंస్వం-తన

नासिकाग्रंसंप्रेक्ष्यనాసికాగ్రంసంప్రేక్ష్య-ముక్కుకొసనుచూస్తూ,(లయవిక్షేపరాహిత్యంకోసం-కనులనేఇంద్రియాలకువిషయంరూపము.ఆరూపగ్రహణంచేయకుండా,

అర్ధనిమీలిత నేత్రాలతో అనిఅర్థం.ముక్కుకొనయొక్కసౌందర్యమేదోచూస్తూ

ఉండుమనికాదు)

……….. ………… ……….

ఈ విధంగాదేహధారణనుఉపదేశించి,ఇకదృష్టిధారణనుగురించిచెపుతున్నాడు,

दिशश्चअनवलोकयन्దిశశ్చఅనవలోకయన్-నఅవలోకయన్-మధ్యమధ్య"దిక్కులుచూడకుండా”,దిగ్వీక్షణంయోగానికిప్రతిబంధకంకనుకఅటూఇటూచూడకుండా,

…. (కూర్చొనిఅనితరువాతశ్లోకంలోఅన్వయము)…mvr

---

14

---

प्रशान्तात्माविगतभीर्ब्रह्मचारिव्रतेस्थितः,

मनःसंयम्यमच्चित्तोयुक्तआसीतमत्परः।

---

नन्दिनी

धर्मस्यजयोऽस्तु,आधर्मस्यनाशोऽस्तु

प्रशान्तात्मा-प्रकर्षेणशान्तःआत्मा-अन्तःकरणंयस्यसः

विगतभीः-शास्त्रीयनिश्चयात्विगताभीः,युक्तायुक्तत्वशङ्कायस्यसः

ब्रह्मचारिव्रतेस्थितः-उपस्थस्यसंयमःब्रह्मचर्यम्।तस्मिन्,

यद्वा

आहारविषयेब्रह्मचारिणोव्रतं,भिक्षाशनमेव

मच्चित्तः-बहिर्गच्छत्चित्तंमयिपरमेश्वरेसम्यक्स्थापयित्वा

मत्परः-अहमेवपरमानन्दरूपत्वात्परःपुरुषार्थः,प्रियःयस्यसः( “तदेतत्प्रेयःपुत्रात्प्रेयोवित्तात्प्रेयोअन्यस्मात्सर्वस्वात्अन्तरतरंयदयमात्मा” )

युक्तः-मदेकविषयचित्तवृत्तिभिःयुक्तः

आसीत-उपविशेत्।

---

ప్రశాన్తాత్మావిగతభీర్బ్రహ్మచారివ్రతేస్థితః,

మనఃసంయమ్యమచ్చిత్తోయుక్తఆసీతమత్పరః.

---

నన్దిని

ధర్మస్యజయోఽస్తు;అధర్మస్యనాశోఽస్తు

ప్రశాంతమైనమనస్సుకలిగి,నిర్భయుడై,గురుశుశ్రూషభిక్షాచర్యముమొదలైన

బ్రహ్మచారి చేయవలసినవ్రతంఅంటేనియమపాలనచేస్తూ,నాపైచిత్తాన్నినిలిపి,

నేనేపరమలక్ష్యంగా ఏకాగ్రచిత్తుడైఉండవలెను.

---

In brief,

May the Yogi with tranquil mind and without fear.

The vow of chastity involves hearing the teacher’s teachings,eating food collected through mendicancy etc. One should abide by those rules.

Let the thoughts be directed to Me after controlling the mind.

Let him concentrate on Me and stay integrated.

Let him assume Me as the Reality.

---

పదమూడవశ్లోకంలోయోగసిద్ధికిబహిరంగములైన

1.ఋజువుగాకూర్చొనుట,

2.స్థిరత్వం,

3.నాసికాగ్రదృష్టి,

4.దిగనవలోకనం (దిక్కులుచూడకుండుట)లనుచెప్పి,

యోగి-అంతరంగసాధనమైనసమాధిస్థితినిపొందవలెననియీపదునాల్గవశ్లోకాన్ని

చెపుతున్నాడు…

प्रशान्तात्माప్రశాంతాత్మా-రాగద్వేషాలనేదోషాలులేకపోవుటచేతమనస్సుఅధికమైనశాంతితో ఉన్నవాడు

विगतभीःవిగతభీః-నిశ్శేషంగావినష్టమైనభయంఎవనికోవాడు,నిర్భయుడు.

దేనిభయంలేనివాడు?

1)అడవులలోవ్యాఘ్రాదిభయాలులేనివాడనిఒకఅర్థం.

2)ప్రారంభించినవేదపాఠానికిప్రత్యూహంచేయుటమొదలుగాగల-శాస్త్రీయకర్మలనుఅన్నింటినీ-విడిచిపెట్టుటతోశిష్టులునవ్విపోతారేమోననిభయపడకూడదుఅని శంకరానందాదులువ్యాఖ్యానించారు,అపరిపక్వమనస్కులకుసంన్యాసముకాషాయదండమాత్రపరిమితముకదా!

శ్రుతి-‘स्वाध्यायंचसर्वकर्माणिसंन्यस्य’(వేదాన్నీ,సర్వవైదికస్మార్తకర్మలనూవిడిచిపెట్టి..),

‘वेदानिमंलोकममुंचपरित्यज्यआत्मानमन्विच्छेत्’ (ఇహలోకంలోవేదాన్నీపరంలో

స్వర్గసుఖాదులనూలెక్కచేయకఆత్మాన్వేషణచేయుము),

‘त्यजधर्माधर्मंच’ (ధర్మాన్నీఅధర్మాన్నీత్యాగంచెయ్యు),

‘नैवधर्मीनचाधर्मीनचैवहिशुभाशुभी’ (ధర్మీఅధర్మీకాకుండా,శుభీఅశుభీకాకుండా…)ఇత్యాదిశ్రుతిస్మృతివాక్యాలను

అవలంబనంచేసుకొనినిర్భీకుడవైఉండుమనిఅర్థము.

ఎందుకుభయపడగూడదు?

उदरमन्तरंकुरुते,अथतस्यभयंभवतिఅనిశ్రుతిచెప్పిందికాబట్టిస్వ/పరభేదంఉంటే

ముక్తిరాహిత్యభయంఉంటుంది,కనుకభయానికికారణంభేదబుద్ధి.

ब्रह्मचारिव्रतेस्थितःబ్రహ్మచారివ్రతేస్థితః-

A)సాధారణార్థం…వేదంచదువుకొనుట,భిక్షాన్నముతినుట,గురుశుశ్రూష(శ్రోతుమిచ్ఛా శుశ్రూషా=వినేందుకుఇచ్ఛకలిగిఉండుట)మొదలైనవి,బ్రహ్మచారివ్రతము

………………… …………….

B) ఇక్కడ….ఉపస్థయొక్కసంయమమేబ్రహ్మచర్యము.ఇదిఅష్టవిధ/

అష్టదశాయుతమైథునత్యాగరూపము-

1.స్మరణ2.కీర్తన3.కేళి

4.ప్రేక్షణ,చూచుట

5.గుహ్యభాషణ,రహస్యంగామాట్లాడుట

6.సంకల్పం

7.అధ్యవసాయం,ప్రయత్నించుట

8.క్రియానిర్వృతి,నచ్చినవ్యక్తిచుట్టూతిరుగుట.

ఈఎనిమిదిలక్షణాలకూవిపరీతమేబ్రహ్మచర్యము.

………………… ……………….

ఇంకా

C)బ్రహ్మచర్యానికివేరేఅర్థాలుకూడాఉన్నాయి… छान्दोग्यउपनिषत्8.5

1.యజ్ఞము

2.సత్త్రాయణము(సత్త్రములోఋత్విజులుఅందరూయజమానులే),అనగా

నైకయజమానులు (ఏకముకానియజమానులు,ఎక్కువమంది)చేసేకర్మ

3.అనాశకాయనము,ఉపవాసవ్రతము

4.అరణ్యాయనము,వనవాసము

…………. …………. ……….

मच्चित्तःమచ్చిత్తః-బహిర్విషయప్రవణలేకుండా(బాహ్యవిషయాలకుఅంకితం

కాకుండా),

చిత్తవృత్తులకుసాక్షియైనచైతన్యమాత్రమైనబ్రహ్మమగునాయందుచిత్తము

ఎవనికోవాడు మచ్చిత్తుడు.

मत्परःమత్పరః-నన్నేపరమపురుషార్థంగా,పరమప్రేయంగాభావించేవాడుयोवित्तात्प्रेयोअन्यस्मात्सर्वस्मादन्तरतरंयदयमात्माఅనిచెప్పినట్లుగాధనం/సంతానంమొ.

అన్నిటికన్నా,అందరికన్నాతనకుతానేప్రేయము.

అటువంటిమత్పరుడుब्रह्मैवाहंనేనేబ్రహ్మమునుఅనేబ్రహ్మభావనవృత్తితోఆసనంలోకూర్చొని యేమీచేయకుండాఉండవలెననిసంన్యాసులనుద్దేశించిచెప్పినాడు,

ఇతిభావః…mvr

---

15

---

युञ्जन्नेवंसदाऽऽत्मानंयोगीनियतमानसः,

शान्तिंनिर्वाणपरमांमत्संस्थामधिगच्छति।

---

नन्दिनी

धर्मस्यविजयोऽस्तु;अधर्मस्यनाशोऽस्तु

(योगफलम्)

संप्रज्ञातसमाधिनाआसीनस्यफलंकिंस्यात्?

योगी-योगाभ्यासपरः

नियतमानसः…

नियतं-निरुद्धम्(कथंनिरुद्धम्?

वृत्तिनिरोधेन)

मानसं-मनएवयस्यसः

आत्मानं-मनः

सदायुञ्जन्-सदाअनुसन्धानंकुर्वन्

शान्तिं-संसार-उपरतिम्

कथंभूतांशान्तिम्?

निर्वाणपरमां…

निर्वाणंपरमंप्राप्यांयस्यांताम्

(निर्वाणं=शरीरसंबन्धरहितम्).

निर्वान्तिनिर्गच्छन्तिदुःखादयःअस्मिन्नितिनिर्वाणम्।

मत्संस्थां…

ममैवसंस्था=स्थितिःयत्र

अधिगच्छति-प्राप्नोति।

---

विदेहमुक्त्यैसमाधिःकर्तव्यःइतिसूचितम्।

---

श्रुतिः- “युञ्जानःप्रथमंमनःतत्त्वायसविताधियः” (प्रथमं=प्रारम्भे,मनोयुञ्जानः=स्वाधीनंकुर्वाणः,

अनन्तरंतत्त्वाय=आत्मप्राप्तये,धियः=बुद्धीः,युञ्जानःपुरुषः-सवितास्वयंआत्मैवभवति।)

యుఞ్జన్నేవంసదాత్మానంయోగీనియతమానసః,

శాన్తింనిర్వాణపరమాంమత్సంస్థామధిగచ్ఛతి.

---

నన్దిని

ధర్మస్యవిజయోఽస్తు;అధర్మస్యనాశోఽస్తు

ఉక్తప్రకారంగామనస్సునుబ్రహ్మనిష్ఠంచేసి,చిత్తవిక్షేపాలులేనియోగి-నాస్థితిని

పొందుతాడు.

---

In brief,

The Yogi with a disciplined mind,applying ( concentrating) himself unintermittently attains utmost peace( withdrawalfrom the objects).

Nirvana ( emancipation) is the fruit of the discipline of peace which is abiding in Me.

(Nirvana is a state where in there are no difficulties like sadness according to Buddhism.Here in Gitas the word Nirvana is not dissimilar to Moksha. )

---

చర్చ-

‘యోగమాత్మవిశుద్ధయే’అనేవచనంవల్లయోగానుష్ఠాన ఫలముచిత్తశుద్ధి,చిత్తశుద్ధికి

ఫలము జ్ఞానసిద్ధిద్వారాబ్రహ్మనిర్వాణమేఅనిసూచించుటకుయీశ్లోకంతో

భగవంతుడుయోగనిష్ఠాఫలాన్నిచెపుతున్నాడు…

योगीయోగీ-యోగనిష్ఠాపరాయణుడు

आत्मानंఆత్మానం-మనస్సును

युञ्जन्యుంజన్-ధ్యానాభ్యాసంతోసమాహితంచేసుకొని,అనుసంధానంచేసి

नियतमानसःనియతమానసః-నిరుద్ధమైనచిత్తవృత్తులుకలవాడై,

मनसैवानुद्रष्टव्यम्అనిశ్రుతిచెప్పిందికనుక’ఇదినేనే’అనిమనస్సుతోमनुत

అనుకుంటాడు,బ్రహ్మనుసాక్షాత్కరించుకుంటాడుకనుకఇదిमनः’మనస్సు’;

మనస్సునునిర్వికారంచేసుకొని, నియతమానసుడుఅంటేఅప్రతిబద్ధమైన

ఆత్మవిజ్ఞానంకలవాడు

शान्तिंశాంతిం-సంసారోపరతి(సర్వవృత్తులఉపరతి)రూపమైనశాంతిని

निर्वाणपरमांనిర్వాణపరమాం-నిర్వాణం=శరీరసంబన్ధరహితమ్,శాంతిః,

(మోక్షోథనిర్వాణం) ,

బౌద్ధులకైతేదుఃఖాదులునిర్గతమైనస్థితియేనిర్వాణము.

గీతలలోనిర్వాణముమోక్షమునకుపర్యాయపదము.

కనుకమోక్షముపరమాం=పర్యవసానంగాకల

मत्संस्थांమత్సంస్థాం-నాస్వరూపమైనపరమానందరూపాన్ని,నానిష్ఠను

अधिगच्छतिఅధిగచ్ఛతి-సంపాదించుకుంటాడు,పొందుతాడు.

దీనివల్లయోగానికిఫలము-భోజనంచేస్తేతృప్తికలిగినట్లు-తనకేప్రత్యక్షమయ్యేది.

కనుక శ్రవణమాత్రంతోముక్తులమౌతామనేభ్రమనువీడివిదేహముక్తికై

ప్రయత్నపూర్వకంగాసమాధిని ప్రాప్తింపజేసుకోవలెను,ఇతిభావః…mvr

---

16

---

नात्यश्नतस्तुयोगोऽस्तिनचैकान्तमनश्नतः,

नचातिस्वप्नशीलस्यजाग्रतोनैवचार्जुन!

---

नन्दिनी

धर्मस्यविजयोऽस्तु;अधर्मस्यनाशोऽस्तु

(आहारनिद्रानियमः-आहारादिनियमविरहिणोयोगव्यतिरेकतांप्राह।)

अत्यश्नतः-अति+अश्नतः-अधिकंभुञ्जानस्य

योगः-ध्याननिष्ठा

नअस्ति-नभवति।(अजीर्णदोषेन)

---

एकान्तं-अत्यन्तम्(एकःअन्तःनिश्चयोयत्रतत्एकान्तम्)

अनश्नतः-अभुञ्जानस्यअपि

योगःनास्ति।

---

नचअतिस्वप्नशीलस्य-अतिनिद्रालोःयोगःनास्ति,

जाग्रतः-अति-अवबोधतः

नैवअस्ति-योगःनसिद्ध्यति।

---

अर्जुन!-दुःखरूपसंसारहान्याशुद्धत्वआविर्भावःदूरंनिरस्तःइतिसूचयन्संबोधयतिअर्जुन!इति।

---

शातपथश्रुतिःवदति,“यदुहवाआत्मसंमितमन्नंतदवतितन्नहिनस्ति,यद्भूयोहिनस्तितद्यत्कनीयोन

तदवति” (आत्मसंमितंस्वोदरपरिमाणंअनुकूलंचयदन्नंभुज्यते,तदन्नंभोक्तारमवति।धर्मनिर्वाहायचभवति।

यद्भूयः=अतिरिक्तमन्नंभुज्यतेतत्हिनस्ति।यत्कनीयः=अल्पमन्नंभुज्यतेनतत्पुरुषमवति।)

---

నన్దిని

ధర్మస్యవిజయోఽస్తు;అధర్మస్యనాశోఽస్తు

శాస్త్రజ్ఞానఅవగాహనకోసం’అన్వయవ్యతిరేకాలు’ఉపయోగిస్తాయి.

అన్వయం(యత్సత్త్వేయత్సత్త్వం)అంటేపరస్పరమర్థాగమము.దీనికిఉదాహరణలురాబోయే 17వశ్లోకంలోకనబడుతాయి.

వ్యతిరేకం(యదభావేయదభావః) అంటేపరస్పరమర్థానాగమము-

ఈశ్లోకంలో’ఎక్కువగాతినేవారికియోగంలేదు’ , ‘అతినిద్రాశీలునికియోగంలేదు’మొదలైనవి ఉదాహరణలు,

---

నాత్యశ్నతస్తుయోగోస్తినచైకాంతమనశ్నతః,

నచాతిస్వప్నశీలస్యజాగ్రతోనైవచార్జున.

---

In brief,

There is no Yoga for the one who eats exceeding the measure of food that is suffice for him; nor for the one who who eats not at all.

शतपथब्राह्मणम्9.2 .1. 2

saysयदुहवाआत्मसंमितंअन्नंतदवति,तन्नहिनस्ति,तत्कनीयोन्नंनतदवति,’ the food,in sufficient measure,protects and does not hurt. What exceeds it,hurts; what is less,

protects not.’

Therefore the Yogi shall eat neither less nor more than what suffices for himself.

Yoga shaastra says

अर्धंसव्यञ्जनान्नस्यतृतीयमुदकस्यच,वायोःसञ्चरणार्थंतुचतुर्थमवशेषयेत्( ’ half of the stomach is to be filled with the main course or staple food and condiments , the 3rd quarter is for water,leave the 4th for the movements of air ‘) .

What is meant by sufficient amount ?अमेदोवृद्धिकरम्that amount of food which is not going to becomefat .

There is no Yoga for him him who sleeps too much; nor,for him who keeps awake too long.

---

ఆహారంఎక్కువగాతినేవానికీ,అసలుతిననివానికీకూడాయోగంకుదురదు.

అతినిద్రాలోలునికీ,నిద్రలేనివానికీకూడాయోగంకుదురదు.

---

యోగాభ్యాసనిష్ఠునికిభగవంతుడుఆహారాదినియమాన్నిచెపుతున్నాడు-

नअत्यश्नतःనఅత్యశ్నతః-

దేహానికిసంమితమైనఅన్నం(ఆహారము)మాత్రమేతీసుకోవలెను,దాన్నిమించి

అధికంగా తినేవానికియోగంలేదు,అనగాయోగంకుదురదు,

ఎందుకుకుదురదు?

అజీర్ణదోషంతోవ్యాధులుపీడిస్తాయికనుక.

नचएकांतमनश्नतःనచఏకాంతమనశ్నతః-అల్పాహారంమాత్రమేతీసుకుంటేలేదా

నిరాహారంగాఉంటేపోషకరసాలలోపంవల్లదేహపుకార్యక్షమతతగ్గుతుంది.దానివల్ల

శ్రవణమననాదులుసిద్ధించవు…..నిరాహారమేఅయితేప్రాణహానికిఅవకాశంకలదు.

तमेतंवेदानुवचनेनब्राह्मणाविविदीषंतियज्ञेनदानेनतपसाअनाशकेन(बृहउप4.4.20)

ఈఆత్మను వేదజ్ఞులు

1.యజ్ఞం,

2.దానం,

3.నిష్కామతపస్సు,

4.అనాశకేన(कामानशनंअनाशकम्,नतुभोजननिवृत्तिः,भोजननिवृत्तौम्रियतेएव,नआत्मवेदनम् అంటే,అనాశకేనఅనేశబ్దానికిరాగద్వేషాలులేకుండావిషయాలనుసేవించుట

అంతేకాని భోజనంచేయకుండాఉండుటకాదు,భోజనంమానివేస్తేమనిషి

మరణిస్తాడేకానీఆత్మజ్ఞానాన్నిపొందడు)అనిశాంకరభాష్యార్థము.

అయితేతనకడుపుపరిమితంగా,కొవ్వుపెరిగేందుకుఅవకాశంలేనట్టిఆహారం

స్వీకరించుటవల్ల దివాస్వాపం(పగటిపూటనిద్రించుట),మొదలైనదోషాలు

రాకపోవుటతోబాటుశ్రవణమననాదులుకూడాసిద్దిస్తాయి.

यदुहवा….नतदवतिఅనేశాతపథశ్రుతి’దేహానికిసరిపోయేంతఆహారమైతేఅది

రక్షిస్తుంది,ఎక్కువఐతేహింసిస్తుంది,తక్కువగాతీసుకుంటేదేహరక్షణచేయలేదు’

అనిచెప్పింది.

కనుకయోగిఅధికంగా/లేదంటేఅతిన్యూనంగా-తినగూడదు.

అథవా

पूरयेदशनेनार्धं…….अवशेषयेत्ఇత్యాదిగాయోగశాస్త్రాదులలోచెప్పినవిధంగాపొట్టలోసగంఆహారంతో,ఒకపావుభాగంనీటితో,మిగతాపావుఖాళీగాఉంచవలెను.

మరియు

नचअतिस्वप्नशीलःనచఅతిస్వప్నశీలః-ఎక్కువగానిద్రించేస్వభావంఉండగూడదు

नैवजाग्रतःనైవజాగ్రతః-ఎక్కువసేపుమెలకువగానూఉండవద్దు

अर्जुन!అర్జున!-అర్జునా(శుద్ధుడా)అనిహేతుగర్భసంబోధన,దుఃఖరూపమైనసంసారపంకం తొలగిపోయి,శుద్ధత్వంఆవిర్భవించుటతోనీకుయోగంసిద్ధించకపోవుట

అనేదిలేదని అంతరార్థము,ఇతిభావః…mvr

---

17

---

युक्ताहारविहारस्ययुक्तचेष्टस्यकर्मसु

युक्तस्वप्नावबोधस्ययोगोभवतिदुःखहा।

---

नन्दिनी

धर्मस्यविजयोऽस्तु;अधर्मस्यनाशोऽस्तु

(कीदृशस्ययोगःसिद्ध्यति?)

आहारनिद्रादिनियमवतोयोगान्वयमाह-

युक्तौ-नियतपरिमाणौ

आहारः-आह्रियतइतिअन्नम्

विहरणं-विहारः,पादश्रमः( walking)

---

कर्मसु-अन्येष्वपिओंकारजपउपनिषत्पठनादिषुकर्मसु

युक्ताः-नियतकालाः

चेष्टाः- ‘विनाप्रयोजनंचेष्टांनकुर्याद्धस्तपादयोः’ ,वागादिचापलत्यागः(वाचोविग्लापनंहितत्)

स्वप्नः-निद्रा

अवबोधः-जागरणम्

तौयुक्तौ,नियतकालौयस्य

---

दुःखहा-संसारदुःखनिवृत्तिहेतुः

योगःभवति-योगोनिष्पन्नोभवति।

---

నన్దిని

ధర్మస్యవిజయోఽస్తు;అధర్మస్యనాశోఽస్తు

అన్వయపద్ధతినిఅనుసరించి’ఏదిఉంటేయోగంసిద్ధిస్తుందో’అదిభగవంతుడు చెపుతున్నాడు,

---

యుక్తాహారవిహారస్యయుక్తచేష్టస్యకర్మసు,

యుక్తస్వప్నావబోధస్యయోగోభవతిదుఃఖహా.

---

In brief,

One achieves Yoga that destroys all pains who eats and makes movements in the proper ways

आह्रियतइतिआहारः,अन्नं, That which is taken in (eaten ) is food.

विहारःविहरणं,पादक्रमः, Walk.

Yoga accrues

i.to him whose food andwalking are in proper measure ,

ii.to him whose application to works is in due measure, and

iii.whose sleep and wakefulness are of measured duration .

This Yoga destroys all the pains of empirical life.

---

సరైనఆహారం,నడక(నడతకూడా)వున్నవానికి,

తగినవిధంగానియతకర్మలలో(పనులలో)ప్రవృత్తిగలవానికి,

సరైనపద్ధతిలోనిద్రిస్తూ,విధ్యుక్తంగామెలకువగానూవున్నవానికీ-యోగంసంసారదుఃఖాన్ని పోగొట్టుతుంది.

---

చర్చ-

పూర్వశ్లోకంలోవ్యతిరేకపద్ధతినిచెప్పి,ప్రకృతంలోఅన్వయపద్ధతి-ఏవిఉంటేయోగంసిద్ధిస్తుందో చెపుతున్నాడు-

युक्ताहारविहारःయుక్తాహారవిహారః-

ఆహారః-అన్నం

విహారః-పాదశ్రమము/విహరణము,

ఇవిరెండూనియతపరిమాణంలోఉన్నవానికి,(ఆహారనియతత్వంపదహారవశ్లోకంలో చెప్పబడింది,నడకयोजनान्नपरंगच्छेत्యోజనదూరంవరకేవెళ్లవచ్చును(ఇది

కుటీచకసంన్యాసి విషయం) ,नग्रामेनगरेवसेत्గ్రామంలో/నగరంలోఉండవద్దు

(ఇదిబహూదకులవిషయం)వంటినియమాలుఉన్నాయి.

………………..

कर्मसुयुक्तचेष्टःకర్మసుయుక్తచేష్టః-నియతకాలంలోజపం,ఉపనిషత్తులపారాయణం చేసినవానికి,चेष्टाచేష్టా-దేహేన్ద్రియ వ్యాపారము

………………

युक्तस्वप्नावबोधःయుక్తస్వప్నావబోధః-

స్వప్నః=నిద్ర,అవబోధః=మెలకువతోఉండుట,యీరెండూనియతకాలంలో

ఉన్నవానికి(రాత్రినిమూడువిభాగాలుచేసి,నడిమివిభాగంలోనిద్రించి,ప్రథమ

అంత్యవిభాగాలలో మెలకువగాఉండుటయోగశాస్త్రోక్తము.)

……………….

दुःखहाదుఃఖహా-జ్ఞానప్రాప్తిద్వారాఅవిద్యానివృత్తి,అవిద్యనశించుటతో

సర్వసంసారక్షయాన్నిచేసేదైన

योगोभवतिయోగోభవతి-యోగంసిద్ధిస్తుంది,ఇతిభావః…mvr

---

18

---

यदाविनियतंचित्तमात्मन्येवावतिष्ठते

निःस्पृहःसर्वकामेभ्योयुक्तइत्युच्यतेतदा।

---

नन्दिनी

धर्मस्यजयोऽस्तु;अधर्मस्यनाशोऽस्तु

(योगसंपूर्तिस्वरूपम्)

एवंसंप्रज्ञातसमाधिंप्राप्यअसंप्रज्ञातसमाधिमपिवक्तुंप्राह-

यदा-यस्मिन्काले

विनियतं-विशेषेणनियतम्(सर्ववृत्तिशून्यम्)

चित्तं-अन्तःकरणम्

आत्मन्येव-ब्रह्मणिएव

अवतिष्ठते-निश्चलंभवति,

तदा

निस्पृहः-सर्वकामेभ्योनिर्गतातृष्णायस्यसःनिस्पृहःभूत्वा

सर्वकामेभ्यः-दृष्टादृष्टविषयेभ्यः,काम्यन्तइतिकामाः,इहामुत्रफलेभ्यः

निस्पृहःसन्

युक्तः-निष्पन्नयोगः

इतिपण्डितैःउच्यते।

---

In brief,

One is said to beयुक्त,integrated,when the well controlled mind,being one-pointed,

giving up all thoughts of external objects and stays in Self alone.

He has no more cravings for objects of desires,both seen and unseen.

---

నన్దినీ

ధర్మస్యజయోఽస్తు;అధర్మస్యనాశోఽస్తు

యదావినియతంచిత్తమాత్మన్యేవావతిష్ఠతే,

నిస్పృహఃసర్వకామేభ్యోయుక్తఇత్యుచ్యతేతదా.

---

ఎప్పుడైతేచిత్తాన్నినియమించి,ఆత్మయందేనిశ్చలంగాఉంచుతాడో,అప్పుడు

నిరాసక్తుడైన అతనినియుక్తుడుఅంటారు.

---

ఇంతవరకూఏకాగ్రతానే పథ్యంలోసవికల్పసమాధినిసాధించినయోగి,ఇకపైవేరే

విషయాలు మనస్సులోనికిరానినిరోధభూమికలోఇంకావిశేషంగానియమించిన

మనస్సుతో నిర్వికల్పకసమాధినికూడాపొందుటనుభగవంతుడుచెపుతున్నాడు–

అంటేబ్రహ్మవేత్తయొక్క లక్షణాలనుతెలుసుకున్న( theoretical knowledgeవంటి

పరోక్షజ్ఞానాన్నిపొందిన)ముముక్షువు-బ్రహ్మవిదులనుఆశ్రయించి,ఆరాధించివారిద్వారా( practical knowledgeవంటిఅపరోక్షానుభూతిని)అనగాజ్ఞానాన్నీముక్తినీ

పొందుటసాధ్యమనితెలుపుతున్నాడు…

यदाఎప్పుడైతే,బహిరంగసాధనసంపత్తీఅంతరంగసాధనసంపత్తీ-రెండూకలిగి

विनियतंవినియతం-ఎప్పుడువిషయసంబంధంలేకుండాఅనాత్మవిషయాలపై

రాగంలేకుండాస్వచ్ఛంగామారుతాడో

आत्मनिएवअवतिष्ठतेఆత్మనిఏవఅవతిష్ఠతే-ఎప్పుడుచిత్తాన్నిఆత్మయందేనిశ్చలంగాఉంచుతాడో

…………. ……….. …………

तदाతదా-అప్పుడు

सर्वकामेभ्योनिःस्पृहःసర్వకామేభ్యోనిఃస్పృహః-దోషదృష్టితోచూడగలుగుటవల్ల

దృష్టాదృష్టవిషయాల మీదిస్పృహఅనగాకావాలనేకోరికపోవుటవల్ల

(దోషదృష్టి=విషయాలుఅశాశ్వతాలనీ,పరమసుఖాన్నిఇయ్యలేవనీఎఱుక)

युक्तःइतिउच्यतेయుక్తఃఇతిఉచ్యతే-అసంప్రజ్ఞాతసమాధిసిద్ధించియోగారూఢుడైనాడని యోగంగురించితెలిసినవారితోచెప్పబడుతాడు,ఇతిభావః…mvr

---

19

---

यथादीपोनिवातस्थोनेङ्गतेसोपमास्मृता,

योगिनोयतचित्तस्ययुञ्जतोयोगमात्मनः।

---

नन्दिनी

धर्मस्यविजयोऽस्तु;अधर्मस्यनाशोऽस्तु

आत्मैक्य-आकारतयाअवस्थितस्यचित्तस्यउपमानमाह-

निवातस्थः-वातेनरहितेदेशेस्थितः

(वातःदीपचलनहेतुः)

दीपः-तैलदीपः

यथानेङ्गते-यथानविचलति,

(साउपमादृष्टान्तःस्मृताचिन्तिता)

कस्य?

यतचित्तस्ययोगिनः-यतस्यचित्तस्य,संयतअन्तःकरणस्य।

आत्मनः-आत्मविषयम्

योगंयुञ्जतः-योगंअभ्यस्यतः

---

एवंभूतस्ययतचित्तस्यकोवालाभः?

आत्मनः-आत्मस्वरूपस्य

अनात्माकारतानिवर्त्यते।

विक्षेपशून्यचित्तस्यतत्रत्यंपदार्थमात्रंस्पष्टतयापूरकाशयति।

---

In brief,

Mind , the inner sense of a Yogi , is controlled andhe practises Yoga ie concentration.

This is like an oil lamp in a windless spot which doesn’t stir , this is Upama or simile where in the object to which the Yogi is likened by the knowers of Yoga. These knowledgeable people are conversant with the movements of the mind.

---

యథాదీపోనివాతస్థోనేఙ్గతేసోపమాస్మృతా,

యోగినోయతచిత్తస్యయుఞ్జతోయోగమాత్మనః.

---

నన్దిని

ధర్మస్యవిజయోఽస్తు;అధర్మస్యనాశోఽస్తు

మనస్సుయొక్కయోగాన్నిఅనుష్ఠించే,చిత్తాన్నినియమించినయోగికిఉపమానంగా,గాలివీచనిప్రదేశంలోకదులకుండాఉన్ననూనెతోవెలిగేదీపంచెప్పబడింది.

---

చర్చ-

సమాధిస్థుడైనయోగినిఉపమిస్తున్నాడు…

निवातस्थःనివాతస్థః-వాయువువీచనిగదివంటిప్రదేశంలో(చలనహేతువైనగాలి

యొక్క అభావంవల్ల)

दीपःयथाదీపఃయథా-నూనెతోవెలిగేదీపంవలె

नेङ्गतेనేంగతే(న+ఇంగతే)-చలించదు.

सोपमास्मृताసోపమాస్మృతా-సాఉపమాస్మృతా(యోగవేత్తలచేత)ఆవిధంగా

ఉపమించబడుతుంది.

………… ………… ………..

आत्मनःఆత్మనః-మనసుయొక్క

योगंयुञ्जतःయోగంయుంజతః-

యోగాన్నిఅనుష్ఠిస్తున్న

यतचित्तस्यయతచిత్తస్య-నియమించినచిత్తంగల

योगिनःయోగినః- యోగికి,

यथानइंगतेయథానఇంగతే-ఎలాగైతే(మనస్సు)చలించదో,

అలాగేచలించదు;బ్రహ్మములోనేసుస్థిరంగాఅసంప్రజ్ఞాతసమాధిలోఉంటుంది

ఇతిభావః….mvr

---

20

---

नन्दिनी

धर्मस्यजयोऽस्तु;अधर्मस्यनाशोऽस्तु

षष्ठाध्यायेद्वितीयेश्लोके"योग"शब्दार्थःकर्मइतिप्रोक्तं;६.१६मध्येतुयोगशब्दार्थःसमाधीतिउक्तम्!

कोवामुख्यार्थः?उच्यते-

यत्र-यस्मिन्नवस्थाविशेषे

योगसेवया-योगाभ्यासेन

निरुद्धंचित्तं-निःस्नेहदीपवत्शान्तमन्तःकरणम्

उपरतं-इतरस्मात्।

---

यत्रच-अवस्थाविशेषे

आत्मना-शुद्धेनमनसा

आत्मानंपश्यन्-प्रत्यक्चैतन्यंपश्यन्,अन्यनिरपेक्षः

आत्मनिएवतुष्यति-नदेहेन्द्रियसङ्घाते,

(तत्पदार्थंज्योतिःस्वरूपंपश्यन्=उपलभमानः,त्वंपदार्थआत्मन्येवतुष्यति!)

तुष्यति-तोषमाप्नोति।

---

श्रुतिः- “समेदतेमोदनीयंहिलब्ध्वा”

---

నన్దిని

రాబోయేమూడుశ్లోకాలూకలిపిచదువుకొని23వశ్లోకంలోజవాబునుచూడవలె-

---

యత్రోపరమతేచిత్తంనిరుద్ధంయోగసేవయా,

యత్రచైవాత్మనాత్మానంపశ్యన్నాత్మనితుష్యతి.

यत्रोपरमतेचित्तंनिरुद्धंयोगसेवया

यत्रचैवात्मनात्मानंपश्यन्नात्मनितुष्यति।

---

_ధర్మస్యజయోఽస్తు;అధర్మస్యనాశోఽస్తు

In brief,

When the purified mind withdraws, avoiding all external movements,

When one rejoices in his own self

Perceiving the Supreme Spirit through concentration

…..

---

ఎప్పుడైతేయోగాభ్యాసంచేతచిత్తంఅటూయిటూవెళ్లకుండాఉపరమిస్తుందో,

ఎప్పుడైతేశుద్ధాంతఃకరణంతోచైతన్యమయ ఆత్మనుతనలోనేచూచుకొని,

యితరవిషయఅపేక్షలేకుండాసంతోషంగాఉంటాడో…

(మిగతా21, 22వశ్లోకాలతోఅన్వయము)

---

చర్చ-

ఇంతవరకూభగవంతుడుసామాన్యసమాధినిప్రస్తావించిఇకపైనిరోధసమాధిని

సవివరంగా చెపుతున్నాడు.

यत्रయత్ర-ఏవిశేషపరిణామంతో

योगसेवयाయోగసేవయా-యోగాభ్యాసంవల్లఉద్భవించినబలంతో

चित्तंनिरुद्धंచిత్తంనిరుద్ధం-బ్రహ్మజ్ఞానంపైనిచిత్తవృత్తులప్రవాహపుఏకాగ్రతతో,

విపరీతచిత్తవృత్తులనునిరోధించి

उपरमतेఉపరమతే-ఉపశమనాన్నిపొందుతుందో

आत्मनाఆత్మనా-రజోగుణమూ,తమోగుణమూపైచేయికానట్టి,సత్త్వగుణయుతమైన మనస్సుతో

आत्मानंఆత్మానం-శ్రుతిచెప్పినअहंब्रह्मास्मि’నేనేబ్రహ్మమును’అనిపరమాత్మనుండి భిన్నముకాని,సత్చిత్ఆనందమూ,అద్వితీయమూ(రెండవదిలేనిదీ)ఐనదాన్ని

पश्यन्పశ్యన్-వేదాంతజన్యప్రమాణంతోప్రత్యక్షంచేసుకొని

आत्मनिఆత్మని-నిర్మలమైనమనస్సులో/పరమానందఘనములోనే

तुष्यतिతుష్యతి-సంతోషిస్తాడు

1.తనలోపలతానేసంతుష్టినిపొందుతాడు-దేహేంద్రియాదులతోనో,వాటితోపొందేభోగాలతోనోకాదు,

అథవా

2.పరమాత్మదర్శనమేఐనవానికిఅసంతుష్టిఉండనేవుండదుకనుక

సంతుష్టుడవుతాడు!

శ్రుతిచెప్పినట్లుसमोदतेमोदनीयंहिलब्ध्वा(నేనుకృతార్థుణ్ణీ,ముక్తుణ్ణీఐనానని

ప్రమోదంతో ఉంటాడు),ఇతిభావః…mvr

---

21

____________________________

सुखमात्यन्तिकं यत्तद्बुद्धिग्राह्यमतीन्द्रियम् ,

वेत्ति यत्र नचैवायं स्थितश्चलति तत्त्वतः।

_____________________________________

नन्दिनी

धर्मस्य जयोऽस्तु;अधर्मस्य नाशोऽस्तु

आत्मन्येव तोषे हेतुमाह भगवान्-

यत्र- यस्मिन् अवस्थाविशेषे

आत्यन्तिकं- अनन्तम्( ब्रह्मानन्दस्वरूपकथनम् )

अतीन्द्रियं- इन्द्रियनिरपेक्षम्( विषयसुखव्यावृत्तिः)

बुद्धिग्राह्यं-

बुद्ध्यैव- रजस्तमो मलरहितया बुद्ध्यैव

ग्राह्यं- ग्रहणयोग्यम् ( “दृश्यते त्वग्र्यया बुद्ध्या सूक्ष्मया सूक्ष्मदर्शिभिः इति श्रुतेः) , सुषुप्तिसंबन्धसुखव्यावृत्तिः सूचितं बुद्धिग्राह्यशब्देन,

सुखं- सुष्ठु खनत्यशुभमिति सुखम्, न तु शोभनानि खानि इन्द्रियाणि अस्मिन्निति!

वेत्ति-अनुभवति।

---

स्थितः- यस्मिन् सुखे स्थितः

तत्त्वतः- आत्मस्वरूपात्

न चलति- नैव चलति।

_____________________________________

సుఖమాత్యన్తికంయత్తద్బుద్ధిగ్రాహ్యమతీన్ద్రియమ్,

వేత్తి యత్ర నచైవాయం స్థితశ్చలతి తత్త్వతః.

____________________________

In brief,

आत्यन्तिकंसुखंisendless bliss , it’s everlasting ,

बुद्धिग्राह्यंisgrasped by only the faculty of mind,

अतीन्द्रियं is independent of sense organs skin,eyes , ears,tongue and nose,

वेत्ति knows ( experiences)

यत्र when

अयंthis Yogi

स्थितः-anchored in the Self

तत्त्वतः न चैव चलति- does not slip from the Truth.

When Yogi experiences the endless bliss which is beyond the senses and graspable by the intellect alone- he becomes steadfast,not moving away from the Truth .

---

నన్దిని

ధర్మస్య జయోఽస్తు;అధర్మస్య నాశోఽస్తు

ఎట్టి స్థితిలో లేదా ఎప్పుడైతే బుద్ధితో మాత్రమే గ్రహించేదీ ,ఇంద్రియాలతో గ్రహించలేనిదీ ( విషయభోగాలనుండి రానిదీ), అనంతమైనదీ ఐన అత్యంత సుఖాన్నిఅనుభవిస్తూ,ఆత్మస్వరూపుడై,ఆ తత్త్వంనుంచి చలించకుండా ఉన్నప్పుడు…..

---

చర్చ -

తనలో తానే సంతోషాన్ని పొందుటకు కారణం కారణాన్ని భగవంతుడు చెపుతున్నాడు-

यत्र యత్ర- ఏ విశేషావస్థలో

आत्यन्तिकं ఆత్యన్తికం- అనన్తమైన,నిరతిశయమైన బ్రహ్మస్వరూపము

अतीन्द्रियं అతీన్ద్రియం - ఇన్ద్రియాలకు గోచరం కానట్టి

बुद्धिग्राह्यं బుద్ధిగ్రాహ్యం- రజో తమో గుణాలు లేని కేవలసత్త్వగుణం కల బుద్ధి మాత్రమే గ్రహించే

वेत्ति వేత్తి- తెలుసుకుంటాడు,అనుభవించుతాడు.

……

तत्त्वतः తత్త్వతః- ఆత్మస్వరూపం నుండి

नैव चलतिనైవ చలతి- చలించడు. స్థిరంగా ఉంటాడు.

……….. ………… ………..

ఆత్యన్తికము ( అన్తాన్ని అతిక్రమించి) అనుటలో బ్రహ్మసుఖస్వరూపాన్ని వివరిస్తున్నాడు,एषोऽस्य परमानन्दः

అని శ్రుతి చెప్పింది.

అతీన్ద్రియం అనుటవల్ల విషయసుఖ వ్యావృత్తి( వ్యావృత్తి అంటే దూరీకరణము) ,

బుద్ధి గ్రాహ్యం అనుటతో నిద్రాసుఖాన్ని వ్యావృత్తి చేయుట,

శ్రుతి दृश्यते त्वग्र्यया बुद्ध्या सूक्ष्मया सूक्ष्मदर्शिभिः అనీ ,

समाधिनिर्धूतमलस्य चेतसो निवेशितस्यात्मनि यत्सुखं भवेत्

न शक्यते वर्णयितुं गिरा सदायदेतदन्तःकरणेन गृह्यते ।

అనీ, నిరుద్ధసర్వవృత్తులు గల అంతఃకరణంతో అని ఇదే విషయాన్ని చెప్పింది.గౌడపాదులుసుఖాస్వాదనాన్ని ప్రతిషేధించారు.

సుఖాస్వాదం అంటే ఈ సమాధిలో నేను సుఖాన్ని అనుభవిస్తాను అనే సవికల్పక సమాధి. దీన్ని యోగి పరిహరించవలెను.

అట్టి యోగి,

తత్త్వతఃఅనగా పరమాత్మ స్వరూపం నుండి

న చలతి, బయటా లోపలా చిత్తవిక్షేపకారణాలు ఎన్ని ఉన్నా స్థిరుడై ఉంటాడు , సుఖాంతరాన్ని అపేక్షించడు,ఎందుకు అపేక్షించడు అంటే పరమానందంలో క్షుద్రానందాలు ఇమిడియే ఉంటాయి కనుక,( గజపాదముద్రలో ఇతర జంతుపాదముద్రలు అంతర్గతమైనట్లు ), ఇతిభావః…mvr

---

22

____________________________

యం లబ్ధ్వాచాపరం లాభం మన్యతేనాధికంతతః,

యస్మిన్ స్థితో న దుఃఖేన గురుణాపి విచాల్యతే.

यं लब्ध्वाचापरं लाभं मन्यते नाधिकं ततः,

यस्मिन् स्थितो न दुःखेन गुरुणापि विचाल्यते ।

____________________________

अचलत्वमेव पुनरुपपादयति …

1) अपरं लाभं-आत्मसाक्षात्कार एव परमो लाभः,

यं -तम्

लब्ध्वा- संपाद्य,

2) अपरं- अनात्मसुखम्

ततः अधिकं-ब्रह्मानन्दसुखात्अधिकं सुखम्

न मन्यते- न चिन्तयति । ( “आत्मलाभात् न परं विन्दते” इति श्रुतिः ,

“तस्मादायतं न बोधयेद्दुर्भिषज्यं हास्य भवति” अपि च ( सुषुप्तौ सुखं विद्यते , निद्रितं न बोधयेत् = जागरं प्रापयेत्, प्रापितस्य दुःखं भवति) ,

सुषुप्तस्य सुखंतु ब्रह्मानन्दापेक्षया लवलेशमेवेति ज्ञातमेव!

कृतं कृत्यं प्राप्तं प्रापणीयं इत्यात्मलाभात् न परं विद्यते इति स्मृतिः च ।)

---

एवं

यस्मिन् स्थितः- परमात्मसुखमये स्थितः योगी

गुरुणा दुःखेन-अतिप्रयासेन अपि

न विचाल्यते- न च्यवते।

---

In brief,

One deems not no other thing as greater having won that state of benefit,

One is not over powered even by severe pain through weapons…….

---

నన్దిని

ఏ స్థితిని పొందిన తరువాత ఇతరలాభాలను వేటినీ ఆ స్థితి కంటే అధికంగా భావించడో,

ఏ స్థితిలో స్థిరుడైన తరువాత ఎంతటి దుఃఖం వల్లనైనా చలించడో…… ( 20, 21, 22 శ్లోకాలకు కూడా23వ శ్లోకంతో అన్వయము)

---

చర్చ-

స్థిరత్వానికి (చలించకుండా ఉండుటకు ) హేతువును యింకో శ్లోకంలో చెపుతున్నాడు-

यं च యం చ -స్వరూపం,అనగా ఆత్మజ్ఞానం,అనుభవం లోనికి వచ్చినందువల్ల కలిగే చిత్తసుఖం

लब्ध्वा లబ్ధ్వా- పొంది

लाभं अधिकं न मन्यतेఅధికంలాభం న మన్యతే - అంతకన్నా ఎక్కువైన మరో యితరలాభం ఉంటుందనియే భావించడు ,

यस्मिन् स्थितः యస్మిన్ స్థితః- పరమాత్మసుఖమయమైన దశలో ఉండియే ఉండుట వల్ల

गुरुणा दुःखेन अपि గురుణా దుఃఖేన అపి- పెద్ద పెద్ద కష్టాలేవచ్చినా , ( గురుబలం లేకపోతే వచ్చే దుఃఖం

అని దూరాన్వయ,దురన్వయాలు చెప్పుట క్లిష్టమైన కల్పనయే కాక అప్రసక్తవిషయాన్ని చెప్పి , దాన్ని ప్రతిషేధించుటయే అవుతుంది. )

न विचाल्यते న విచాల్యతే- చలించడు.

నిశ్చలస్థితికి కారణం ఏమిటి? అంటే,ఆత్మసాక్షాత్కారమే అన్నిటికన్నా గొప్పలాభం,

దానికి హేతుభూతమైన యోగసిద్ధి కూడా గొప్ప లాభమే కనుక (కారణం కన్నా కార్యం భేదమేమీ కాదు కదా! ) .

స్మృతి,आत्मलाभान्नपरं विद्यते ఆత్మలాభానికన్నా మించిన లాభం ఉండదు,అని చెప్పింది కనుక, సత్యలోకం,విష్ణులోకం మొదలైనవి మాయాయుతాలు కనుక,వాటిని మిథ్యగా భావించిన బ్రహ్మవేత్త -

చిత్తపరిపాకదశలో ఆత్మసాక్షాత్కారాన్నే అన్నిటికన్నా గొప్ప అని తలుస్తాడు.

అటువంటి బ్రహ్మవేత్త యైన యతి,గురుణా,అనగా బాహ్యాలైన శీతోష్ణాదులు,వ్యాధులు (శారీరక రుగ్మతలు)కానీ లేదా ఆభ్యంతరాలైన చిత్త విక్షేపాన్ని కలిగించేఆధులు (మానసిక రుగ్మతలు) వచ్చినా -పెద్ద కష్టాలే ఐనా సరే ‘స్వ’ రూపం నుండి చలించడు,

(నిద్రలో కూడా నిరతిశయానందం ఉంటుంది,మానసిక రుగ్మతలతో బాధపడే వాళ్ళు నిద్రలేకపోవుటతో చాలా బాధపడుతుంటారు,వైద్యుణ్ణి నిద్ర పట్టేందుకు ఔషధాలు యిమ్మని ప్రార్థిస్తుంటారు కూడా.

అందుకే,హాయిగా నిద్రిస్తున్న వ్యక్తిని ఏ భోజనానికోలేపగూడదనిఅంటారు,శ్రుతి तस्मादायतं न बोधयेत् दुर्भिषज्यं हास्यभवति అని ఈవిషయాన్ని చెప్పింది. నిద్రలోనే నిరతిశయసుఖం,నిద్ర లేనిచో అమితబాధా ఉంటాయంటే - బ్రహ్మానన్దాన్ని గురించి వేరే చెప్పాలా?)ఇతిభావః…mvr

---

23

That Yoga whose characteristics are described in shlokas 20, 21 and 22 consisting of a certain status of the Self is defined-

__ఈఅధ్యాయం ఇరువైయవ , ఇరువై ఒకటవ,ఇరువై రెండవ శ్లోకాలలో చెప్పబడ్డ విశేషణాలతోఉన్న ఆ యోగం-

---

తం విద్యాద్దుఃఖసంయోగవియోగం యోగసంజ్ఞితమ్,

స నిశ్చయేన యోక్తవ్యో యోగేఽనిర్విణ్ణచేతసా .

तं विद्याद्दुःखसंयोगवियोगं योगसंज्ञितम् ,

स निश्चय योक्तव्यो योगो ఽनिर्विण्णचेतसा ।

____________________________

नन्दिनी

धर्मस्य विजयोऽस्तु;अधर्मस्य नाशोऽस्तु

दुःखसंयोगवियोगं… दुःखसंयोगेन वियुज्यमानम्

वियोगः- वियुज्यते अनेन इति वियोगः,

संयोगपदेन न केवलं उत्पन्नदुःखं नाशयति, किंतु उत्पत्तिमेव निवारयति।

सः- यथोक्त फलः योगः

निश्चयेन- विश्वासेन

योक्तव्यः- अभ्यसनीयः।

---

सिद्धौ विलम्बे सति

अनिर्विण्ण चेतसा योक्तव्यः

निर्विण्णत्वं-समाधिकरणे अलसत्वम् , प्रयत्नशैथिल्यं निर्वेदः

चेतसा- धैर्ययुक्तेन मनसा

---

In brief,

Know that to be a Yoga which is a “disjunctionfrom experienced pains” .

This knowledge is aimed at a process of’ knowing through exclusion ’ , विपरीत लक्षणा .

The discussion is set forth onceagain to teach that निश्चय,determination and अनिर्वेद ,

non - dejectionare to be pursued .

---

నన్దిని

ధర్మస్య విజయోఽస్తు;అధర్మస్య నాశోఽస్తు

దుఃఖరహితమైన అట్టి స్థితిని యోగం అని తెలుసుకో!

ఆ యోగాన్ని దృఢనిశ్చయంతోటీ , నిర్వేదం లేని చిత్తం తోటీ అనుష్ఠించవలెను.

---

చర్చ-

दुःखं దుఃఖం-

1. బాధ కలిగించే ఎన్నో సన్నివేశాలు దుఃఖాలే . వైషయిక సుఖం కూడా దుఃఖమిశ్రితమే,కనుక దుఃఖమే

2 . విషయజన్య సుఖము కూడా దుఃఖం తోనే అంతమయేదే కనుక సుఖంకూడా దుఃఖంగానే పర్యవసిస్తుంది కనుక దుఃఖమే!

3. సంయోగాలుఉన్నప్పుడువియోగాలు కూడా ఎప్పుడో ఒకప్పుడు జరిగేవే ( संयोगाद्या वियोगान्ताः),కనుక సంయోగం కూడాదుఃఖమే!

4. ఐహికసుఖప్రాప్తిసమయంలో ‘యోగం’ దూరమౌతుంది కనుక వి + యోగం ఇంకో విధమైన దుఃఖము!

5. ‘యత్రోపరమతే చిత్తం’ అనే శ్లోకం అన్తఃకరణసంబంధం యొక్క వియోగాన్ని గురించి ఇదివరకే చెప్పి వున్నది.ఐనప్పటికీ స్థూలానిఖనన న్యాయం చేత దృఢపరిచేందుకు (కఱ్ఱ నేలలో లోతుగా దిగేందుకై మళ్ళీ మళ్ళీ తవ్వి పాతుట స్థూణానిఖనన న్యాయము), శతకృత్వోఽపి పథ్యం వదితవ్యమ్ ( సద్విషయాన్ని అనేక పర్యాయాలైనా చెప్పవలె) కనుకవిరుద్ధలక్షణతో మళ్ళీ చెపుతున్నాడు-

దుఃఖసంయోగమైన వియోగం’యోగం’ అని చెప్పబడుతుంది -

రాక్షసులను పుణ్యజనులని అన్నట్లు (… यातुधानः पुण्यजनो नैर्ऋतो यातु रक्षसी- अमरः)

विद्यात् విద్యాత్ - తెలుసుకొనుము.

……………….. …………………

निश्चयेन నిశ్చయేన- పై మూడు శ్లోకాలలో చెప్పిన లక్షణాలతో కూడినవిశ్వాసంతో

योक्तव्यः యోక్తవ్యః- అభ్యసనీయము,అభ్యాసం చేయవలె.

अनिर्विण्णचेतसः అనిర్విణ్ణ చేతసః -

యోగం సిద్ధించుట ఆలస్యమైతే నిర్వేదం చెందగూడదు.

నిర్వేదం అంటే సిద్ధి కలుగునా కలుగదా అనే సందేహంతో ఏర్పడినప్రయత్నలోపము. అది అవాంఛనీయము.

నిర్వేదరహితంగా ఈ జన్మలో కాకపోయినా వచ్చే జన్మలో సిద్ధించనీ, అనంతమైన కాలంలో ఈమాత్రానికై తొందర యెందుకు? అని ధైర్యంగా ఉండుట అని అర్థం.

ఇప్పుడు ఓ పిట్ట కథ

---

గహన గంభీరంగా ఉండే వేదాంతంలో కూడా గౌడపాదులు ( శంకరాచార్యుల గురువు గోవింద భగవత్పాదులు,గోవింద భగవత్పాదులగురువు గౌడపాదులు) ఇక్కడ ఒక ఆఖ్యాయిక ( కథానిక) ను ఉదాహరిస్తున్నారు-

उत्सेक उदधेर्यद्वत् कुशाग्रेणैकबिंदुना

मनसो निग्रहस्तद्वत् भवेदपरिखेदतः । అని….

ఒకానొక పక్షి సముద్రతీరంలో పెట్టిన గుడ్లను సముద్రతరంగాలు ఈడ్చుకొని పోయాయి. ఆ పక్షికిసముద్రం మీద ఎనలేని కోపం వచ్చింది; సముద్రాన్ని ఎండిపోయేట్టుగా చేద్దామని ఒక పుడకను నోట కరచిపట్టుకొని సముద్రంలోముంచి ఆ పుడక చివరన ఉన్న నీటిబిందువునల్లా దూరంగా దులిపి వేస్తున్నది. దీన్ని చూసిన మిగతా పక్షులూవాటి చుట్టాలూ ఈ పనిని ఆపేందుకు యత్నించినావినిపించుకోకుండా

ఆ పక్షి తన పనిలో నిమగ్నమై పోయింది.యదృఛ్ఛయా త్రిలోకసంచారి నారదుడు అక్కడికి వచ్చి నివారించేందుకై ప్రయత్నించాడు. ఆపక్షి’ఈ జన్మలో కాకపోతే వచ్చే జన్మలోనైనా సరే సముద్రాన్ని ఎండబెట్టి తీరుతానని ప్రతిజ్ఞ చేసింది.కృపాళువైన నారదుడు - సముద్రుడు నీ జ్ఞాతులకు ద్రోహం చేసి నిన్నే అవమానించాడు సుమా,

ఆ పక్షికి సాయం చెయ్యుమని గరుత్మంతుణ్ణి పంపాడు.గరుడుని రెక్కల గాలికి ఎండిపోతాననే భయంతో సముద్రుడు ఆ పక్షి అండాలను భద్రంగా తిరిగి

తెచ్చి యిచ్చాడు.

---

అలాగే,యోగి - ఖేదపడకుండా,మనస్సును నిరోధించి అభ్యసనం చేయగా చేయగా ఈశ్వరుడు అనుగ్రహిస్తాడు,యోగి అభిమతం సిద్ధిస్తుంది,ఇతిభావః…mvr

---

24

____________________________

సంకల్పప్రభవాన్ కామాంస్త్యక్త్వా సర్వానశేషతః,

మనసైవేంద్రియగ్రామం వినియమ్య సమన్తతః.

संकल्पप्रभवान्कामांस्त्क्त्वासर्वानशेषतः,

मनसैवेन्द्रियग्रामं विनियम्य समन्ततः ।

____________________________

नन्दिनी

धर्मस्य जयोऽस्तु ; अधर्मस्य नाशोऽस्तु

योगमभ्यसनीयं चेत् किं च कुर्याम्? इत्याकांक्षायां,

कामत्यागप्रयत्नमुपदिशति-

कामान्-

योगप्रतिकूलान्कामान्-

सङ्कल्पः -विषयेषु शोभनाध्यासः

तस्मात् सङ्कल्पात्कामाः प्रभवन्ति

---

तान्सर्वान्

१) दृष्टान्= ऐहिकान्

२) अदृष्टान्= पारलौकिकानपि

अशेषतः- निरवशेषत्वेन ( सवासनान्)

त्यक्त्वा

मनसैव इन्द्रियग्रामं-चक्षुरादि करणसमंहम्

समन्ततः- सर्वेभ्यः

विनियम्य- प्रत्याहृत्य …(शनैः शनैरुपरमेदिति अन्वयः)

---

In brief,

The Yogi giving up all the desires,wholly,which are born of psychological constructions

and controlling the senses with the mind on all sides….

---

నన్దిని

ధర్మస్య జయోఽస్తు; అధర్మస్య నాశోఽస్తు

కోరికలన్నీ సంకల్పం వల్ల పుట్టేవే.ఆ కోరికలనన్నిటినీ పూర్తిగా విడిచిపెట్టి , ఇన్ద్రియాల సమూహాన్ని మనస్సుతోనే అన్ని వైపులనుండీ నియమనం చేసి…

---

చర్చ-

ఇతఃపూర్వం కోరికలనువిడిచిపెట్టి ధ్యాననిష్ఠలో ఉండుమని ( निस्पृहः सर्वकामेभ्यः …) నిర్దేశించిన భగవంతుడు , ఇప్పుడు త్వరత్వరగా విడుచుటకు అశక్యాలైన యోగవిరోధి ప్రధానభూత కామాలను దృష్టిలో పెట్టుకొని అటువంటి వాటిని త్యాగం చేసే ప్రయత్నాన్ని ఉపదేశిస్తున్నాడు-

संकल्पःసంకల్పః-అంటే అజ్ఞానంవల్ల “వస్తువులు సుఖహేతువులు” అని కల్పించుకొనుట. దీనిని ‘శోభనాధ్యాస’ అంటారు. ఇది ఒక అధ్యాస!

---

अध्यासः అధ్యాస

परत्र परावभासः।स द्विविधो

1) ज्ञानाध्यासः , प्रमाण-अजन्यज्ञानविषयत्वे सति

अतस्मिंस्तद्बुद्धिः

, 2) अर्थाध्यासः ( शुक्तौ रजत इव पूर्वदृष्टसजातीय अध्यासः)

इति।

a) పొరపాటుగా ఒక వస్తువును మఱియొక వస్తువునుగా గ్రహించుట ,

b) ఒక వస్తువు మీద ఇంకొక వస్తువు యొక్క ధర్మాలను ఆరోపించుట,

c) ఉపాసనలో ఆలంబనాన్ని ప్రధానంగా ధ్యానించుట, నికృష్టమును కూడా ఉత్కృష్టముగా భావించుట

[ ఉదాహరణకు సాలగ్రామమును విష్ణువుగా( లేనిదానినిఉపాసించుట/ చిన్న దానిలో పెద్ద విషయమును ఉపాసించుట) -“ప్రతీకోపాసన “.]

---

ఆ సంకల్పం నుంచి పుట్టేవి సంకల్ప ప్రభవాలు,అనగా కామాలు , విషయాభిలాషలు - ఈ వస్తువు నాది అగుగాక,నేను దీన్ని పొందుదును గాక మొ.

सर्वान् సర్వాన్-ఐహిక,ఆముష్మికాలనూ

अशेषतः అశేషతః- వాసనలతో

त्यक्त्वाత్యక్త్వా- వీడి ,

समन्ततः సమంతతః- ఆయా విషయాలు అన్నిటినుండీ

इन्द्रियग्रामं ఇంద్రియగ్రామం- విషయాభిముఖమైన ఇన్ద్రియ సమూహమును

मनसा మనసా-మనస్సుతోనే,

विनियम्यవినియమ్య - విశేషంగా నియమించి(వాయుధారణాదులతో కాదని సూచన) ,

ఇంద్రియాలను మనస్సుతోసంయోగం చేయకుండా అని అంతరార్థము ….

( శేషం 25 వశ్లోకంతో అనుబంధం )…mvr

---

25

---

శనైః శనైరుపరమేద్బుద్ధ్యా ధృతిగృహీతయా,

ఆత్మసంస్థం మనఃకృత్వా న కిఞ్చిదపి చిన్తయేత్.

शनैः शनैरुपरमेद्बुद्ध्या धृति गृहीतया

आत्मसंस्थं मनःकृत्वा न किंचिदपि चिन्तयेत् ।

---

शनैः शनैः- अभ्यासक्रमेण, न तु सहसा , भूमिचतुष्टयमपेक्ष्य

(१ वाङ्निरोधः

२ मनो "

३ अहङ्कार राहित्यम्

४ महत्तत्त्व राहित्यम्)

उपरमेत्- निवृत्तो भवेत्

धृतिः- धारणा, धैर्यं ,दुःखे प्राप्ते अपि स्वनिष्ठायां स्थितिः

तया

गृहीतया- वशीकृतया,अवश्यकर्तव्यतायां दृढीकृता

[ अष्टादशाध्याये ( 33 तमे) यदुक्तं सात्त्विकी धृतिरिति तया गृहीतया]

तया

आत्मसंस्थं मनः कृत्वा-आत्मनि एव सम्यक् स्थितं , निश्चलं , कृत्वा

न किञ्चिदपि चिन्तयेत्- बाह्यं वस्तु न चिन्तयेत्

यद्वा

अनात्मानं न चिन्तयेत्!

अनात्मनि व्युत्थानमेव स्यात् संप्रज्ञातः।

---

In brief,

Withdraw gradually with the help of the resolute intellect;

Think of nothing whatsoever,anchoring mind in the Self.

(शनैः शनैःgradually, ‘step by step’ ,

न सहसाnot impetuously , उपरमेत्one should withdraw.

धृति गृहीतया बुद्ध्याwiththe help.

आत्मसंस्थं मनः perceiving that everything is Self).

---

నన్దిని

బుద్ధిని ధైర్యంతో నిలబెట్టి,

విషయాలనుండి మెల్లమెల్లగా వెనుకకు మరలవలె.

మనస్సును ఆత్మయందే నిలిపి,ఇంకో వస్తువు దేన్నిగూర్చి కూడా ఆలోచించవద్దు.

---

చర్చ-

शनैः शनैः శనైః శనైః-అభ్యాసక్రమంతో,తొందరపడకుండా . सहसा विदधीत न क्रियामविवेकः परमापदां पदः ఏ పనీ తొందరపడి చేయకూడదు,అవివేకం పెద్ద పెద్ద కష్టాలకు ఆలవాలమవుతుంది.

उपरमेत्ఉపరమేత్ - నివృత్తుడు కావలె

बुद्ध्याబుద్ధ్యా- బుద్ధితో,

ఎటువంటి బుద్ధితో?

धृतिः ధృతిః- దుఃఖం ప్రాప్తించినా నిర్వేదం లేకుండాతన నిష్ఠలోనే ఉండుట అనేది వివక్షితము.धृति गृहीतया ధృతిగృహీతయా- అవశ్యం చేయదగిన పనియందు దృఢంగా చేసుకున్న బుద్ధితో

आत्मसंस्थंमनः ఆత్మసంస్థం- ఆత్మయందే సుస్థితమైన , నిశ్చలమైన

मनः कृत्वाమనఃకృత్వా- మనస్సును అలా స్థిరంగా చేసుకొని

किंचिदपि కించిదపి- బాహ్యమైన విషయంయే కొంచెం కూడా

न चिन्तयेत्న చింతయేత్- ఆలోచించవద్దు.

భగవంతుడు యోగాభ్యాసం అభ్యసనీయమని చెపుతున్నాడు.

సంకల్పాలు దుష్టాలేఐనా,అశోభనీయ విషయాలు శోభనాధ్యాసను కలిగిస్తాయి.

ఆ సంకల్పం తో పుట్టే ‘నాకు ఇది కావాలి,అది కావాలి’అనే రూపాలే కామాలు. ఆ శోభనాధ్యాస నుండి పుట్టిన విషయాభిలాషలు అశోభనాలని విచారణ ద్వారా నిశ్చయించవలెను.అధ్యాస బాధించబడుటతో

1)దృష్టాలైన ( కనబడే)విషయభోగాలూ

2)అదృష్టాలైన ( కనబడని) స్వర్గాది సుఖాలూ,

పై రెండు విధాల సుఖాలనూ , వాసనలతో సహ విడిచిపెట్టి , ఇంద్రియాల సమూహాన్ని వివేకయుక్తమైన మనస్సుతో నియమించి,అన్ని విషయాలనుండీ వెనుకకు మరల్చి,’ శనైః శనైః’-ఉపరమింప జేయవలెను.

శనైః శనైః అంటే ఏమిటి?

ఒకటవ తరగతి తరువాత రెండవ తరగతి,ఆ తరువాత మూడవ తరగతి అన్నట్లు- నాలుగు భూమికలను జయించి క్రమంగాముందుకు సాగవలెను.

శ్రుతి -

यच्छेद्वाङ्मनसी प्राज्ञः तद्यच्छेज्ज्ञान आत्मनि ,

ज्ञानमात्मनि महति नियच्छ तद्यच्छेच्छान्त आत्मनि ।అని చెప్పింది….వాక్ అంటేA లౌకిక వాక్కు,B వైదికవాక్కు. ఆ వాక్కును మనస్సులో ఉంచవలెను; नानुध्यायादनुच्छन्दान्वाचो विग्लापनं हि तत् అనే శ్రుతి వాగ్ వృత్తి నిరోధంతో మనోవృత్తి నిరోధము,जानातीति ज्ञानं అనే వ్యుత్పత్తితో , జ్ఞాత యైన ఆత్మలో ,జ్ఞాతృత్వ ఉపాధిఅయిన అహంకారంలోనియమించుతూ,ఆ జ్ఞానాన్ని జ్ఞాతృత్వ ఉపాధి అయిన సర్వవ్యాపక మహత్తత్వంలో నియమించవలెను.ఈ పద్ధతి సృష్టి క్రమానికి వ్యతిక్రమము.

( మహత్తత్త్వం నుంచి అహఙ్కారం; అహఙ్కారం నుండి మనస్సు ; మనస్సు నుండి వాక్కు అనేదేమో సృష్టిక్రమము కదా! - భాగవతం ద్వితీయ స్కంధము.)

అహంకారం రెండు విధాలు-

1) విశేష రూపం, నేను ఫలానా వాని కొడుకును మొదలైన వ్యష్టి అహంకారం,

2) సామాన్య రూపం,‘అస్మి’నేను ఉన్నాను అనే సమష్టి అహంకారం.

భూమికా చతుష్టయజయక్రమము

---

1. వాఙ్నిరోధము..

గోవు మొదలైన జంతువులవలె వాక్కును నిరోధించుట మొదటిది

2. నిర్మనస్త్వము.. పిల్లల వలె ముగ్ధులవలె మనో నిరోధము రెండవది

3. అహఙ్కార రాహిత్యము..తన్ద్ర ( బడలిక) వలె, తన్ద్రలో ఇన్ద్రియ,అవయవాలు అలసి- స్వాధీనం తప్పి ఉంటాయి,అహంకార రాహిత్యం,మూడవది

4. నిద్రిస్తున్న వానివలె మహత్తత్త్వ రాహిత్యం నాలుగోది. మహత్త్త్వమంటే ప్రమాణాగమ్య శరీరకత్వము.

ఈ భూమిచతుష్టయాన్ని దృష్టిలో పెట్టుకొని’శనైః శనైః’ అని వీప్సతో భగవంతుడు అన్నాడు, ఇతిభావః…mvr

---

26

---

యతో యతో నిశ్చరతి మనశ్చఞ్చలమస్థిరమ్, తతస్తతోనియమ్యైతదాత్మన్యేవవశంనయేత్ .

यतो यतो निश्चरति मनश्चञ्चलमस्थिरम् ,

ततस्ततो नियम्यैतदात्मन्येव वशंनयेत् ।

____________________________

नन्दिनी

धर्मस्य जयोऽस्तु;अधर्मस्य नाशोऽस्तु

यतो यतो-यस्मात् यस्मात् निमित्तात्

निश्चरति-निःसरति- निर्गच्छति

ततस्ततः- १) विक्षेपनिमित्तात्

२) लयनिमित्तात् च

नियम्य-मनः निर्वृत्तिकं कृत्वा , प्रत्याहृत्य

एतत्- मनः ( स्वभावदोषात् मनः चञ्चलं, अत एव अस्थिरम्)

आत्मनि एव- सच्चिदानन्दघने

नियम्य- प्रत्याहृत्य

वशं नयेत्- निरुन्ध्यात्।

---

एतदेव विवृणोति

" हस्तं हस्तेन संपीड्य दन्तैर्दन्तान्विचूर्ण्य च ,

अङ्गान्यङ्गैः समाक्रम्य जयेदादौ स्वकं मनः। " इति योगवासिष्ठे

एवं

" विषयेभ्यः समाहृत्य…आत्मभावं नयत्येनं तद्ब्रह्मध्यायनं मुने।” इति विष्णुपुराणे च ।

In brief,

Yogi should bring fickle and unsteady mind under the sole control of his Self,

withdrawing from all causes that make a sudden attack.

‘All causes’ , such as listening to some sounds,because the mind being fickle, gets distracted easily.

---

నన్దిని

ధర్మస్య జయోఽస్తు;అధర్మస్య నాశోఽస్తు

స్థిరత్వం లేని ,చంచలమైన మనస్సు- ఏయే నిమిత్తాలవల్ల ఆత్మనుండి బయటికి పోతూ ఉంటుందో

ఆయా విషయాలనుండి వెనుకకు లాగి,మనస్సును ఆత్మయందే స్థిరం చేసుకోవలె.

---

నిరోధసమాధిని అభ్యసించే యోగి,చిత్తవిక్షేపహేతువులైనశబ్దస్పర్శరూపరసగంధాల వల్లా,రాగద్వేషాదులవల్లా

यतः यतः యతః యతః- ఏయే నిమిత్తాలవలన -‘స్వభావో దురతిక్రమః’ కదా , ఎప్పుడెప్పుడు సిద్ధికి ఆటంకం కలుగుతుందో,

चञ्चलं చంచలం-విక్షేపానుకూలమైన

अस्थिरंఅస్థిరం- లయాభిముఖమైన,

నిలుకడ లేని

मनः మనః- సంకల్ప వికల్పాత్మకమైన అంతఃకరణము

निश्चरति నిశ్చరతి- విక్షిప్తమై విషయాభిముఖమగునో,

బయటికి వెళ్ళునో ,

1. ప్రమాణం ( అజ్ఞాతార్థజ్ఞాపకము)

2. విపర్యయం (అతస్మింస్తత్ప్రకారక నిర్ణయము)

3. వికల్పం ( వివిధకల్పనము ; పక్షాన్తర బోధకశబ్దము)

4. స్మృతి ( స్మరణము; సాదృశ్యానుభవముతో వస్త్వన్తరము తోచే శక్తి ) ,

5. నిద్రా ( అభావప్రత్యయాలమ్బనా వృత్తి),

మొదలైన సమాధివిరోధినీ వృత్తిని ,నిద్రాదులను -కలుగజేస్తుందో

……………… …………….

ततः ततः తతః తతః- అటువంటి ప్రతిదాని నుండీ

एतत्ఏతత్- దీన్ని

नियम्य నియమ్య- మనస్సును నిర్వృత్తికం చేస్తూ,నియమించుతూ

………….. …………… …….

आत्मनि एव ఆత్మని ఏవ- స్వప్రకాశపరమానందఘనమైన

ఆత్మ యందే

वशं नयेत्వశం నయేత్- నిరోధించవలెను ,వశంలోనికి వచ్చేట్లుగా చేసుకోవలెను. , యోగవాశిష్ఠం हस्तं हस्तेन संपीड्य दन्तैर्दन्तान्निचूर्ण्य च , अंगान्यंगैः समाक्रम्य जयेदादौ स्वकं मनः ….అనీ,

విష్ణు పురాణం

विषयेभ्यः समाहृत्य ……

चिन्तयेन्मुक्तये तेन ब्रह्मसूत्रं परेश्वरम्

…..लोहमाकर्षको यथा ।అని ఇదే విషయాన్ని చెపుతున్నాయి.

1920 లోని Edmund Jacobson ప్రతిపాదించిన PROGRESSIVE MUSCLE RELAXATION

Tense and release individual muscle groups sequentially అనే అంశం

ఇదే విషయాన్ని అప్రాచ్యపు భాషలో చెపుతున్నదని నేను ఘంటాపథంగా చెప్పగలను!,

ఇతిభావః…mvr

---

27

____________________________

ప్రశాంతమనసంహ్యేనం యోగినం సుఖముత్తమమ్

ఉపైతి శాన్తరజసం బ్రహ్మభూతమకల్మషమ్.

प्रशान्तमनसं ह्येनं योगिनं सुखमुत्तमम्

उपैति शान्तरजसं ब्रह्मभूतमकल्मषम्

____________________________

नन्दिनी

धर्मस्य जयोऽस्तु; अधर्मस्य नाशोऽस्तु

मनोवशीकरणेन रजोगुणक्षयः, अतः स्वत एव आत्मसुखप्राप्तिः, आह भगवान्

प्रशान्तमनसं-प्रत्याहारादिभिः मनो १ वशीकुर्वन्तं शान्तं रजः यस्य तम्

२ अकल्मषं- निर्गतपापम्

अत एव

ब्रह्मभूतं-निर्दोषसमरूपं, एनं, ब्रह्मप्राप्तम्

हिः- सुषुप्तौअन्तःकरणस्य अभावे स्वरूपसुखं यत्

योगिनं-उत्तमम्

उपैति- प्राप्नोति।

---

In brief,

Yogi accrues bliss andbecomes Brahma easily

, integrating himself always and being sinless .

---

నన్దిని

ధర్మస్య జయోఽస్తు; అధర్మస్య నాశోఽస్తు

ప్రకర్షంగా ( మిక్కుటంగా) శాంతమైన మనస్సు కలిగి,రజం అనగా పాపం తొలగిపోయి, బ్రహ్మభూతుడు అనగా తానే బ్రహ్మమైన,‘ఈ’ యోగికిఉత్తమసుఖం ప్రాప్తిస్తుంది.

---

మనస్సునువిషయాలనుండి మరల్చి , ఆత్మయందు నిలిపిన యోగికి ఫలాన్ని చెపుతున్నాడు-

प्रशान्त मनसं ప్రశాన్త మనసం - పౌనఃపున్యంగా నిరోధించుట వలన ప్రశాన్తమైనమనస్సు - ఆత్మయందు స్థిరంగా ఉన్నవానికి

ఇక్కడ హేతుగర్భితవిశేషణద్వయం ఉన్నది,

1. शान्तरजसंశాన్తరజసం- ఎవనిసర్వకామనామూలమైనరజస్సు అనే మనసు శాంతమైందో, శాంతం =విక్షేపశూన్యము

2. अकल्मषं అకల్మషం- ఎవనిసమస్త పాపాలూ పోయినవో, ధర్మాధర్మాదిరూప కల్మషవర్జితమే అకల్మషమని కొందరు వ్యాఖ్యానించారు

……….

ब्रह्मभूतं బ్రహ్మభూతం- నిర్దోషమైన సమరూపము గల ( निर्दोषं हि समं ब्रह्म) , బ్రహ్మైవ సర్వం అనే శ్రుత్యర్థాన్ని నిశ్చయరూపంగా తెలుసుకున్న

एनंఏనంयोगिनंయోగినం- జీవన్ముక్తుడైన యిట్టి యోగిని , किं भूतं योगिनंఎట్టి యోగిని? ब्रह्मभूतं + अकल्मषंప్రశాంతమనస్కుడూ,శాంతరజసుడూ కనుక మోహజాలము నిరస్తమైనవానిని

उत्तमं ఉత్తమం - నిరతిశయమైన

सुखं उपैतिసుఖం ఉపైతి- సుఖము తానై వచ్చిచేరును, ఇతిభావః…mvr

---

28

____________________________

యుఞ్జన్నేవం సదాత్మానం యోగీ విగతకల్మషః,

సుఖేన బ్రహ్మసంస్పర్శమత్యన్తం సుఖమశ్నుతే.

युञ्जन्नेवं सदात्मानं योगी विगतकल्मषः,

सुखेन ब्रह्मसंस्पर्शमत्यन्तं सुखमश्नुते ।

____________________________

नन्दिनी

धर्मस्य जयोऽस्तु; अधर्मस्य नाशोऽस्तु

सदा- नित्यम्

आत्मानं युञ्जन्-मनः वशीकुर्वन्

योगी- योगेन नित्यसंबन्धी

विगयकल्मषः- विशेषेण गतं समस्तप्राचीनमलं यस्य ( संसारहेतुधर्माधर्मरहितः)

सुखेन- अप्रयत्नेन

ब्रह्मसंस्पर्शं-ब्रह्मणः संस्पर्शम्

संस्पर्शं - सम्यक्त्वेन = विषयास्पर्शेन, स्पर्शः =साक्षात्कारं , तादात्म्यम् ,

अत्यन्तं- सर्वान् अन्तान् = परिच्छेदान् अतिक्रान्तम्

सुखं- ब्रह्मस्वरूपम्

अश्नुते-प्राप्नोति। जीवन्मुक्तो भवति।

---

In brief,

The Yogi who is without worldly attachments , integrating himself- achieves contact with Infinite Bliss or Brahmawithout effort.

युञ्जन्Integrating the Self,according to the steps as described so far,the Yogi,getting rid of all the impediments to Yoga and being untouched by sins ie worldly attachments achieves the highest Bliss,in which state one is in contact withSupreme,the Brahma .

---

నన్దిని

ధర్మస్య జయోఽస్తు;అధర్మస్య నాశోఽస్తు

ఈవిధంగా ఆత్మను ఏకాగ్రచిత్తంతో సదా చూస్తూ,విగతపాపుడైన యోగి-

అనాయాసంగా,పరబ్రహ్మ స్పర్శగల ఎంతోగొప్పనైన సుఖాన్ని పొందుతాడు.

---

యోగాభ్యాసం చేస్తున్నవానికి నిరతిశయసుఖం కలుగుతుంది.

युञ्जन् యుఞ్జన్- వశీకరించిన, ఆత్మయందు స్థిరీకరించిన,యోగాన్తరాయవర్జితమైన

---

ఆ యోగాన్తరాయాలు ఏవి?-

---

अन्तरायाःఇవి చిత్తవిక్షేపాలు,యోగం నుండి దూరంగా తీసుకొని పోయేవి…

1. व्याधि ధాతు వైషమ్యనిమిత్త వికారాలు-metabolic disorders ,జ్వరాదులు

2 . स्त्यान అకర్మణ్యత,గురువు నేర్పినా సరే,ఆసనాదులు ఆచరించకుండుట

3. संशय యోగం సాధనీయము/ కాదు అని రెండు విధాలుగా ఉభయకోటిస్పృక్కయిన విజ్ఞానం

4 . विपर्यय సాధనీయం కాదు అని ఏకకోటిస్పర్శిత్వ రూప అవాన్తర విశేషము

5 . प्रमाद అనుష్ఠానసామర్థ్యం ఉన్నా,అననుష్ఠానశీలత , వేరే పనులలో మునిగి ఉండి యోగాన్ని ఉదాసీనంగా చూచుట

6 . आलस्य తామసగుణంతో సమయపాలన చేయకపోవుట

7 . अविरतिవిషయ అభిలాష

8 . भ्रान्तिदर्शन యోగసాధన ఐన తరువాత కూడా సాధించలేదనే అనుకొనుట,

యోగ అసాధన లోనేమో సాధించినానని అనుకొనుట ,

9 . अलब्धभूमिकत्वं సమాధిభూమికలో ఏకాగ్రతా రాహిత్యం

10. अनवस्थिति సమాధి లభించినా అది నిలువకపోవుట,

11. आधिभौतिकं మృగాదుల వల్లబాధ

12. आधिदैविकं వాతావరణంలో మార్పులు

13. ఇతరులపై ద్వేషంతో మనం బాధపడుట,మొదలైనవి

---

विगतकल्मषःవిగతకల్మషః- विशिष्य गतं विगतं నిశ్శేషంగా నశించిన,कल्मषं వాసనాగత భేదదర్శన లక్షణము, ప్రాచీనకల్మషం మొత్తమూ పోయినవాడు,సంసారహేతువులైన ధర్మం,అధర్మం కూడా లేనివాడు,

ब्रह्मसंस्पर्शं బ్రహ్మ సంస్పర్శం- బ్రహ్మానుభవరూపము

अत्यन्तसुखेन అత్యన్త సుఖేన- అనాయాసంగా , ( अत्यन्तं,अन्तं परिमाणं अतीत्य )

अश्नुते అశ్నుతే- పొందుతాడు , ఇతిభావః…mvr

---

29

---

( उत्तमाधिकारिध्येयनिरूपणम्-

1. आत्मसमत्वदर्शी )

---

సర్వభూతస్థమాత్మానం సర్వభూతానిచాత్మని,

ఈక్షతే యోగయుక్తాత్మా సర్వత్రసమదర్శనః.

सर्वभूतस्थमात्मानं सर्वभूतानिचात्मनि

ईक्षते योगयुक्तात्मा सर्वत्र समदर्शनः ।

____________________________

नन्दिनी

धर्मस्य जयोऽस्तु; अधर्मस्य नाशोऽस्तु

( उत्तमाधिकारिध्येयनिरूपणम् )

त्वं पद ल्क्ष्योपस्थितिः

योगयुक्तात्मा …

योगः- आत्मयाथात्म्यविचारः

योगयुक्तः - योगे प्रसादं प्राप्तः

आत्मा- मनः, यस्य सः

सर्वभूतस्थं- सर्वभूतेषु , स्थूलव्यष्टिरूपेषु, अन्तर्यामित्वेन तिष्ठन्तम्

आत्मानं-

---

सर्वभूतानि-षर्वाणि च भूतानि

आत्मनि- स्वस्वरूपे

---

समदर्शनः- सर्वत्र समं ब्रह्मैव पश्यतीति समदर्शनः

ईक्षते- पश्यति।

---

In brief ,

योगयुक्त आत्मा

One whose inner sense is tuned to Yoga

सर्वत्र समदर्शिनः

Who has the vision of sameness everywhere,

looks at all beings as Self and all beings in the Self .

सर्वभूतानि, All beings , means from Brahma down to a blade of grass

ईक्षते sees ;

आत्मानं- his own Self

सर्वभूतस्थं-existing in everything

And

सर्वभूतानिeverything from Brahma to a blade of grass

आत्मनि, In his Self , means

‘has become one with the Self’ समम्, how? He has equality of vision everywhere- this is ब्रह्मादि स्तंबपर्यन्तंfrom Brahma to a blade of grass are, to his knowledge, the same- the same Brahma.

---

నన్దిని

ధర్మస్య జయోఽస్తు; అధర్మస్య నాశోఽస్తు

“త్వం” పద వివరణము.

అన్ని చోట్లా సమమైన బ్రహ్మను చూచే,చిత్తైకాగ్రం కల యోగి -

సకలభూతాలలోనూ ఉన్నది తానేననీ,తనలోనే సకలభూతాలూ ఉన్నాయనీ అనుభవపూర్వకంగా తెలుసుకుంటాడు.

---

చర్చ-

తత్త్వమసి మహావాక్యంలో గల ‘త్వం’ పదలక్ష్యోపస్థితిని గూర్చి వివరిస్తున్నాడు.

యోగం వంట వంటిది; లేత పాకం,ముదురు పాకం వంటి భేదాలు ఉన్నప్పటికీ పాకం పాకమే!

………………………………………….

యోగవిపాకం పొందినవారునాలుగు విధాలు-

1 . ఆత్మసమత్వ దర్శి

2 . సర్వత్ర పరమాత్మదర్శి

3 . యోగారూఢుడు

4 . ఆత్మౌపమ్యంతో సర్వత్ర సమదర్శి .

( వీరు ఒకరిని మించిన వారు మరొకరు.సర్పశ్రేష్ఠుడు ఆత్మోపమ సాదృశ్యంతో అందరిలోనూ సమాన్ని చూసేవాడు).

………………………………………….

అట్టి యోగవిపాకాలలో దశాభేదంతో’ सर्वभूतस्थं…’ అంటూ భగవంతుడు మొదటి దశను గురించి చెపుతున్నాడు-

योगयुक्तात्मा యోగయుక్తాత్మా- యోగః = ఆత్మ యాథాత్మ్యవిచారము,దానితో కూడిన ఆత్మ కలవాడు

…………

सर्वत्र समदर्शनःఅనే హేతుగర్భసంబోధన ….

ప్రాణులను ఆత్మలోనూ,ప్రాణులలో ఆత్మనూ అనుటలో అనుపపత్తిని నివారించేందుకు

सर्वभूतस्थंఅని చెప్పుట - సర్వభూతస్థం =సర్వభూతాలలో అనగా ప్రాణులలో ఉన్న ఆత్మను

सर्वभूतानि ( च) आत्मनि ईक्षते సర్వభూతాని = అన్ని ప్రాణులనూ , ఆత్మని = స్వస్వరూపంలో,ఈక్షతే = చూస్తాడు

सर्वेषुసర్వేషు- బ్రహ్మ మొదలు స్థావరములవరకూ,పరస్పరం సమంగా లేనట్టి ప్రాణులలో కూడా-వైషమ్యానికి కారణం ప్రకృతికార్యాలైన దేహాదులే కనుక,

समं సమం- జ్ఞానస్వరూపంగా సమము,బ్రహ్మాత్వకత్వంగా కూడా సమమే

दर्शनं దర్శనం - జ్ఞానము,

అంతేకాక

దేహాన్ని పక్కన పెట్టిచూస్తే తనకూ,ఇతరులకూ స్వరూపం శుద్ధమే,విశేషం యేమీ లేనిదే కనుక - ఆత్మ లో ఏఒక్కవస్తువునుతెలుసుకున్నా అన్ని వస్తువుల జ్ఞానమూ కలిగినట్లే! ( స్థాలీపులాకన్యాయం - గిన్నెలోని ఒక్క మెతుకును పట్టుకొని చూస్తేచాలును,అన్నం అంతా ఉడికినట్లు తెలిసిన విధంగా) .

దేహాలన్నిటిలోనూ ప్రకృతిపరంగా చూస్తే ఒక్కొక్క దేహానికీ విశేషం యేమీ ఉండదు కనుక కూడా సమత్వం విరుద్ధమేమీ కాదు , ఇతిభావః….mvr

---

31

---

( योगारूढः,तत्त्वमसि वाक्यार्थनिर्णयः)

సర్వభూతస్థితంయోమాం భజత్యేకత్వమాస్థితః,

సర్వథా వర్తమానోపి స యోగీ మయి వర్తతే.06.31

सर्वभूतस्थितं यो मां भजत्येकत्वमास्थितः

सर्वथा वर्तमानोपि सयोगी मयिवर्तते ।

____________________________

नन्दिनी

धर्मस्य जयोऽस्तु; अधर्मस्य नाशोऽस्तु

( योगारूढः; तत्त्वमासि महावाक्यार्थनिर्णयः)

केवलात्मसमत्वदर्शिनः < सर्वत्र परमात्मदर्शिनः < योगारूढाः

मां- ईश्वरम्( तत् पदलक्ष्यम्)

यः-जीवः(त्वं पदलक्ष्येण सह)

एकत्वं- अभेदम्

आस्थितः सन्- पश्यन्, निश्चिन्वन्

सर्वभूतस्थितं- सर्वेषु प्राणिषु अधिष्ठानतया स्थितम्

भजति- अपरोक्षीकरोति,

सः योगी - मद्भावापन्नः ब्रह्मवित्

सर्वथा वर्तमानः अपि- अकर्मकः इव, सकर्मकः इव , विकर्मकः इव वा , बालोन्मत्तपिशाचादिवत् वा- येन केन प्रकारेण वर्तमानः अपि

मयि वर्तते- यय्येव वर्तते, मत्तः न वियुज्यते।

“तस्य ह न देवाश्च नाभूत्या ईशत आत्मा ह्येषां स भवति " ( देवा अपि तस्य मोक्षाभवनाय नेशते; किमुत अन्ये क्षुद्राः? )

---

The Yogi livesin Me who adores Me conforming to unity present in all beings - no matter how he appears to live!

The external appearance can be deceptive. A Yogi may look like a samsaari , child like, a mad cap etc.

Though living in all manner of ways , Yogi with right perception lives in Me , the state of Vishnu, according to Adi Shankara. He is liberated eternally. Nothing can be an obstacle for his liberation.

---

నన్దిని

ధర్మస్య జయోఽస్తు; అధర్మస్య నాశోఽస్తు

చర్చ-

1.ఆత్మసమత్వదర్శినీ,

అంతకన్నా శ్రేష్ఠుడైన 2.సర్వత్రపరమాత్మదర్శినీ గురించి చెప్పిన భగవంతుడు ఇంకా శ్రేష్ఠుడైన

3.యోగారూఢుని గూర్చి వివరిస్తున్నాడు-

శ్లోకం యొక్క పూర్వార్ధంలో,यो मां पश्यति…. అనే గత శ్లోకం యొక్క అర్థాన్ని చెప్పి, యీ శ్లోకంలో सर्वभूतस्थितं …అంటూ ఫలాన్ని చెపుతున్నాడు,

सर्वभूतस्धितं సర్వభూతస్థితం -సర్వేషు భూతేషు- అన్ని పరిచ్ఛిన్నమైన ప్రాణులలోనూ అపరిచ్ఛిన్నంగా వ్యాపించి ఉన్న

मां మాం- వాసుదేవుడనూ,భగవంతుడనూ ఐన నన్ను

भजतेభజతే- అన్ని చోట్లా నేనే ఉన్నాననే బుద్ధిగలవాడు,

( శ్రీమద్భాగవత పురాణం,ప్రహ్లాద చరిత్రలో ‘తనయందు నఖిల భూతములందు నొకభంగి…’ గా ఉన్న ,

విష్ణు పురాణం లో కూడా

मय्यन्यत्र तथाशेषभूतेषु भुवनेषुच,

तवैव व्याप्तिरैश्वर्यगुणसूचनकी प्रभो

सर्वगत्यादनंतस्य स एवाहमवस्थितः అని ప్రహ్లాదుడు చెప్పినట్లుగా ఉన్నట్టి) ,

स योगी सर्वथा वर्तमानोपि

ధ్యానయోగంతో లేదా కర్మయోగంతో లేదా కర్మత్యాగంతో,స్వేచ్ఛగా - యేన కేన ప్రకారేణ- ఏదో వొక పద్ధతి ప్రకారం ప్రవర్తించి- నా స్వరూపానుభవం వల్ల

‘నాలోనే ఉంటాడు.’ ‘నానుండి దూరము కాడు.’ అని అర్థము.

‘త్వం’ పదార్థ’తత్’ పదార్థాలను గతించిన రెండు శ్లోకాలలో వివరించిన భగవంతుడు ‘తత్త్వమసి’ మహావాక్యాన్ని నిరూపిస్తున్నాడు -

అన్ని ప్రాణులకూ అధిష్ఠానంగా ఉంటూ,అన్నిటిలోనూ సత్ పదార్థంగా అనుస్యూతంగా వున్న ఈశ్వరుడనైన ‘తత్’ పద లక్ష్యమైన నన్ను-

‘త్వం’ పదలక్ష్యమైన నీతో ఏకత్వం ఎలా సాధించుట?

ద్వైతము సిద్ధము,అద్వైతము సాధ్యము!

గదిలో ఉండేది మఠాకాశం,కుండలోనిది ఘటాకాశము.

మఠాకాశానికి ఉపాధి గోడలు; కుండలోని ఆకాశానికి ఉపాధి మట్టి.ఈ రెండు ఉపాధులనూ దూరంపెట్టగా ఉన్నది మహాకాశమేనని నిశ్చయించి, मां भजतिనన్ను భజించేవాడు - అనగా अहं ब्रह्मास्मि మొదలైన వేదాంతవాక్యాలవల్ల పుట్టిన తత్త్వసాక్షాత్కారంతో అపరోక్షజ్ఞానం కలిగి,అవిద్య నశించి జీవన్ముక్తుడవుతాడు;

అదే కృతకృత్యత.

ప్రారబ్ధం అయిపోయేవరకూయాజ్ఞవల్క్యుని వలె కర్మత్యాగం చేసి,

లేదా జనకునివలెవిహిత కర్మలను ఆచరించి,అథ వా దత్తాత్రేయాదులవలె ప్రతిషిద్ధకర్మలతో- ఏదో ఒక రూపంలో వ్యవహరించినా ఆ విద్వాంసుడు పరమాత్మతో అభేదంగానే ఉంటాడు . तस्य ह न देवाश्च नाभूत्या ईशत आत्माह्येषां स भवति ( దేవతలు మహాప్రభావవంతులే ఐనప్పటికీ వారికే మోక్షం అలభ్యమన్నప్పుడు; క్షుద్రజీవుల గురించి చెప్పేదేమున్నది ? )

అని శ్రుతి చెప్పినట్లుగా కాకతనకు మోక్షం దొరుకదేమోనని శంకించడు.

బ్రహ్మవేత్త నిషిద్ధకర్మప్రవర్తకుడైనా,రాగద్వేషరహితుడు కనుక అతని జ్ఞానస్తుత్యర్థం ఇలా చెప్పబడింది.

నామరూపాలతో ఉన్నా,సంసారయాత్రను చేస్తూఉన్నా ,యోగి నాలోనే ఉంటాడు, నా ఆకారాన్నే పొందుతాడుఅని శ్రుతి तस्य को मोहः कः शोकः एकत्वमनुपश्यतः,భూతభావనా రాహిత్యంతో ఆత్మాకారమే అయి, ఏకత్వాన్ని చూచే యోగికి మోహం,మాయావిలాసమైన అజ్ఞానం ఉండవు,అజ్ఞానం వలన కలిగే శోకం కూడా ఉండదు - అని చెప్పింది,

ఇతిభావః…mvr

---

32

____________________________

ఆత్మౌపమ్యేన సర్వత్ర సమం పశ్యతి యోర్జున,

సుఖం వా యది వా దుఃఖం స యోగీ పరమో మతః.

आत्मौपम्येन सर्वत्र समं पश्यति योऽर्जुन,

सुखं वा यदि वा दुःखं स योगी परमो मतः

___________________________

नन्दिनी

धर्मस्य जयोऽस्तु; अधर्मस्य नाशोऽस्तु

भजतां योगिनां मध्ये सर्वभूतानुकम्पी श्रेष्ठः

आत्मौपम्येन- आत्मा स्वयमेव उपमाया भावः औपम्यम्।

स्वसादृश्येन

आत्मनः- स्वस्य, उपमा

आत्मोपमा, तस्या भावः आत्मौपम्यं

तेन स्वसादृश्येन

सर्वत्र- प्राणिमात्रे

सुखं वा यदि वा दुःखं

समं- तुल्यम्

यः योगी पश्यति सः -

यथा मम सुखं प्रियं; दुःखं च अप्रियं

तथा अन्येषामपि इति

परमः- श्रेष्ठः , मम अभिमतः।

---

In brief,

O’ Arjuna,

He is deemed the Supreme Yogi who sees pleasure and pain alike in all beings,on the analogy of his own Self.

आत्मौपम्येन, On the analogy of the Self ( the analogue is one’s own Self) ,

समं पश्यति, Who sees alike ( in the same manner) in all beings,

What does he see?

’ As I like pleasure,so do all beings ’ ,

and

’ As I am averse to pain and shun or refrain from it,so do all beings. '

Yogi does not act against any one,does not hurt anyone.

So he who injures none and adheres right perception is deemed to be Supreme Yogi.

---

నన్దిని

ధర్మస్య జయోఽస్తు; అధర్మస్య నాశోఽస్తు

అన్ని ప్రాణుల సుఖాన్ని గానీ,

దుఃఖాన్ని గానీ- తన సుఖదుఃఖాలతో పోల్చిచూసుకొని- అవి తన సుఖదుఃఖాల వంటివే అని భావించే యోగి ఎంతో శ్రేష్ఠుడు.

---

చర్చ-

ఇంతవరకూ 29,30,31 వ శ్లోకాలలోచెప్పిన

1) ఆత్మ సమత్వదర్శి

2) సర్వత్ర పరమాత్మ దర్శి

3) సర్వభూతస్థితుడనైన నన్ను ఒకటిగానే చూచేవాడూ-

వీరందరినీ మించిన

4) శ్రేష్ఠతమ యోగిని గురించి భగవంతుడు చెపుతున్నాడు-

अर्जुन! ఓ అర్జునా! అని సంబోధన.అర్జునశబ్దం తోనే సంబోధనఎందుకు? అంటే,యోగి , ప్రయత్నం చేసినప్పటికీచెప్పిన లక్షణాలన్నీ ఒకవేళపొందలేక పోయినా కూడా నిష్కలంకుడే,శుద్ధుడే , జ్ఞానియే,ముక్తుడే అవుతాడు అని సూచించుటకు నిత్య- శుద్ధ- బుద్ధ- ముక్త స్వభావాన్ని ఆవిష్కరించేఅర్జునశబ్దం ప్రయోగించబడ్డది

सर्वत्र समदर्शी ప్రాణిమాత్రాలన్నిటిలో

सुखं वा సుఖం వా- ప్రియమే అవనీ

यदि वादुःखं( दुःखं यदि वा ) యది వా దుఃఖం- లేదా అప్రియమే అవనీ ,

యోగికి- సంచితకర్మ నష్టమైనా,ప్రారంభమైన ప్రారబ్ధకర్మమాత్రాన్నిఅనుభవిస్తున్నాను అనుకుంటాడు.

పుణ్య ,పాప కర్మల కార్యాలే సుఖదుఃఖాలు - అవి రెండూ భగవత్ ప్రాప్తికి ప్రతిబంధకాలే , పాపం ఇనుప సంకెల ఐతే పుణ్యం బంగారు సంకెల ;ఇనుమైనా,బంగారమే ఐనా సంకెల బంధకారకమే!

---

సుఖభోగంతో పుణ్యక్షయమూ,దుఃఖభోగంతో పాపక్షయమూ కలిగితేనే ముక్తికి అర్హత. భాగవతం 10. 29.10 గోపికల ముక్తికారణాన్ని ఇలాగే వర్ణించింది - శ్రీకృష్ణ విరహతాపంతో వారి అశుభసంస్కారాలు నశించి,అచ్యుతదర్శనంతో పుణ్యకర్మలన్నీ క్షీణించుటతో వారు శ్రీకృష్ణైక్యాన్ని పొందగలిగారు

( दुस्सहप्रेष्ठविरहतीव्रतापधुताशुभाः

ध्यानप्राप्ताच्युताश्लेषनिर्वृत्याक्षीणमंलाः) .

---

అదేవిధంగా పొగిడే వాళ్ళూ,తెగిడే వాళ్ళూ - అందరూమనకు ఉపకారులే,వారివల్ల కదా మనకు పుణ్య పాపక్షయం కలిగేది!

आत्मौपम्येन ఆత్మౌపమ్యేన- తన యొక్క ఉపమ ఆత్మోపమ. అట్టి భావం ఆత్మౌపమ్యము.

అటువంటి స్వ సాదృశ్యం తో అన్ని ప్రాణులలోనూ

समम् సమమ్- తుల్యమైన బ్రహ్మమును

यः पश्यति యః పశ్యతి- ఎవడు చూస్తాడో- తనకు అనిష్టము ఏవిధంగా ఇష్టపడడో అదేవిధంగా ఇతరుల అనిష్టం కూడా ఇష్టపడడు, ఎందుకు ఇష్టపడడు? అంటే రాగద్వేషాదులు లేవు కనుక

सः योगी సః యోగీ- అట్టి ఆత్మజ్ఞుడైన యోగి

परमः పరమః- శ్రేష్ఠుడు

मतः మతః- నా అభిమతము ,

………………… …………..

ఒకానొకనికి తత్త్వబోధ కలిగినా ,

మనోనాశనం,వాసనాక్షయం లేక- జీవన్ముక్తి సుఖం అనుభవంలోనికి రాదు. అటువంటి యోగి- ఈ దేహం పడిపోయేంతవరకూ కూడా అనుభవంలోనికి వచ్చే దుఃఖాలను తగ్గించుకోవచ్చు.ఎలా అంటే,“ఆత్మౌపమ్యంతో” . అతడు సమాధిస్థితి నుండి బయటికి వచ్చినప్పుడల్లా

1.తత్త్వజ్ఞానంతో బాటుగా,

2. మనో నాశాన్నీ

3. వాసనాక్షయాన్నీ కూడా అభ్యసించవలె.

…………… ………… ……….

తత్త్వజ్ఞానం అంటే - నేను సచ్చిదానందరూపాన్ని,కనబడే స్వేతర పదార్థాలన్నీ మాయవలన పరమాత్మ పై కల్పితాలు అనే జ్ఞానము.

…………. …………. ……….

మనోనాశం అంటే-

అన్తఃకరణం,ఒక దీపం మరొక దీపాన్ని వెలిగించుతున్నట్లు వెళ్ళగా పెరిగిపోతున్న సన్తానం మనస్సు.

ఆ మనోవృత్తి రూపాల పరిణామాన్ని ఆపివేసి,నిరోధించుట మనోనాశం.

………….. ………….. ……..

వాసనాక్షయం అంటే-

ముందూ వెనుకా చూడకుండా,తొందరలో పుట్టే క్రోధం మొదలైన చిత్తగతసంస్కారం - వాసన. ( चित्ते वास्यमानत्वात् वासना) .

వాసన యొక్క క్షయం అంటే-

వివేకం నుండి పుట్టిన చిత్తప్రశమన వాసన బాగాఉన్నప్పటికీ,బయటి కారణాల వలన క్రోధాదులు పుట్టకనే పోవుట- ఇది చాలా కష్టసాధ్యం ! అందుకే వసిష్ఠుడు तस्माद्राघव! यत्नेन पौरुषेण विवेकिना ….. त्रयमेतत् समाश्रय అని శ్రీరామునికి చెప్పాడు. యోగి గుణగణాలను గురించి ఇంకా చాలా తెలుసుకోవలసి ఉన్నది….(సశేషం)…mvr

---

33

____________________________

అర్జున ఉవాచ-

యోఽయం యోగస్త్వయాప్రోక్తః సామ్యేన మధుసూదన,

ఏతస్యాహం న పశ్యామి చఞ్చలత్వాత్స్థితిం స్థిరామ్.

अर्जुन उवाच-

योऽयं योगस्त्वया प्रोक्तः साम्येन मधुसूदन!

एतस्याहं न पश्यामि चञ्चलत्वात्स्थितिं स्थिराम् ।

____________________________

नन्दिनी

धर्मस्य जयोऽस्तु; अधर्मस्य नाशोऽस्तु

एतादृशं योगं अशक्यं मन्वानः

उक्तमर्थमाक्षिपन् अर्जुनः ब्रूते-

यः अयं- समत्वलक्षणः

योगः- परमो योगः

साम्येन- समत्वेन

त्वया- सर्वज्ञेन, ईश्वरेण

प्रोक्तः- प्रकर्षेण उक्तः, अपि च , न तु मनोनिरोधनसाधन सहितं उक्तः।

---

एतस्य- त्वदुक्तस्य

स्थिरां स्थितिं- दीर्घकालवर्तिनीम्

न पश्यामि- न सम्भावयामि ।

कस्मात्?

चञ्चलत्वात्- अस्थिरम् ( चञ्चति चलतीति चञ्चलम् )

हे मधुसूदन!- त्वं अचञ्चलत्वं प्रापयितुं समर्थः!!

---

In brief,

O’ Madhusoodana! You did elucidate sameness in this Yoga. But, I don’t see certitude- mind being fickle.

---

నన్దిని

ధర్మస్య జయోఽస్తు; అధర్మస్య నాశోఽస్తు

హే, మధువనే రాక్షసుణ్ణి కూడాఅంతం చేయగలిగినట్టిభగవన్,

నువ్వు చెప్పిన సమత్వయోగ దృష్టితో కూడిన యోగం సుస్థిరమని

నేను అనుకొనుట లేదు; కారణం మనస్సు యొక్క స్వభావమే చఞ్చలము!

---

చర్చ-

ఇంతవరకూ చెప్పిన సమత్వదర్శన లక్షణం అసంభవమని తలచిన అర్జునుడు- ఆక్షేపపూర్వకంగా ఇలా అంటున్నాడు.

मधुसूदन! మధుసూదన!- మనస్సు చంచలం కనుక,అనేక విక్షేపాలవల్ల అస్థిరం కనుకా- మధు కైటభాది రాక్షసులను అన్తమొందించిన వాడవు కాన,

తమో రజః సూదనం తో నా చిత్తాన్ని అచఞ్చలంగా చేసేందుకు సమర్థుడవు సుమా అని సూచన!

साम्येनసామ్యేన- సమత్వంతో,మనోగతాలైన విషమదృష్టికి కారణమైన రాగద్వేషాలను నిరాకరిస్తూ నీవు చెప్పిన యోగం పరమమే,వైదికమే,మనస్సును నిరోధించే స్థితి ఎక్కువ కాలం నిలువలేదనిపిస్తున్నది; మనస్సు యొక్క చంచలత్వమే దీనికి కారణం- అని. ఐతే,అటువంటి మనస్సును కూడా భగవంతుడు అదుపులో పెట్టగలడని ఆకాంక్షా పూర్వక సంబుద్ధి,ఇతిభావః…mvr

---

34

____________________________

చఞ్చలం హి మనః కృష్ణ ! ప్రమాథి బలవద్దృఢమ్,

తస్యాహం నిగ్రహం మన్యే వాయోరివ సుదుష్కరమ్.

चञ्चलं हि मनः कृष्ण प्रमाथि बलवद्दृढम् ,

तस्याहं निग्रहं मन्ये वायोरिव सुदुष्करम् ।

____________________________

नन्दिनी

धर्मस्य जयोऽस्तु; अधर्मस्य नाषोऽस्तु

तदेव अन्तःकरणनिग्रहमेव विस्पष्टयति

यदुक्तं चञ्चलत्वमिति ३३तमे श्लोके-

मनः कीदृशः?

1) चञ्चलं- अत्यर्थं चलं, चपलस्वभावम्

हि- हिः, प्रसिद्धत्व सूचकः

---

पुनः कीदृशः?

2) प्रमाथि- क्षोभयितुं शीलम्

---

किंच

3) बलवत्-महाजववत् ( ततः निवारयितुमशक्यम् ) ,

4) दृढं- भेत्तुं अशक्यम्,

ततः, मनोनिग्रहं दुष्करमिति मन्ये।

दृष्टान्तमप्याह,

आकाशे दोधूयमानस्य वायोः पात्रेषु निरोधनं " दुर्घटं “तथा मनसोऽपि।

---

In brief,O’ Krishna !

The mind indeed is fickle. I feel the control of mind is extremely difficult- as that of wind!

Bhagavan is addressed as Krishna in the vocative sense.

The word Krishna has it’s root क्रिष् meaning to cut through,cutting off taints,sins etc. of Devotees.

The mind is fickle,not just fickle,in addition,a tormentor- mind robs one’s freedom,प्रमथ्नाति शरिरं,इन्द्रियाणि च tormenting body and senses .

Not just a tormentor but प्रबलंpowerful,uncontrolled by any means.

Not just powerful but दृढं, hard.It can’t be cut to pieces like a shark Tantunaga.Like wind,mind too is difficult.

---

నన్దిని

ధర్మస్య జయోఽస్తు; అధర్మస్య నాశోఽస్తు

కృష్ణా!మనస్సు చఞ్చలమూ,పీడించేదీ,బలమైనదీ కూడా.

మనస్సును నిగ్రహించుట- గాలిని నిగ్రహించుట వలెనే- చాలా కష్టమైన పనిగా భావిస్తున్నాను.

---

చర్చ-

कृष्ण! (హే) కృష్ణ ! - అని సంబోధన.భగవంతునికి ఎన్నో పేర్లు ఉండగా,సంబోధన “కృష్ణ” అనియే ఎందుకు?

నీ భక్తుడనైన నా పాపాలను లాగి తీసివేసే శక్తిగల నీవు నా మనోనిగ్రహరూపమైన దుఃఖాన్ని తీసివేయుమని అన్తరార్థము.

మనస్సుయే లక్షణాలు కలది?

1. चञ्चलंచఞ్చలం- మనస్సుచపల స్వభావము అనేది ప్రసిద్ధమైన విషయమే .

మనస్సు ఇంకా యే లక్షణం కలది?

2. प्रमाथिప్రమాథి- దేహాన్నీ,ఇంద్రియాలనూ క్షోభపెట్టే

‘ప్రమథనశీలం’ కలది.

ఇంకా

3. बलवत्బలవత్- విషంతో సమానమైన విషయాలవైపే వెళ్ళి - అటువంటి అసద్విషయాలనుండి సద్విషయాలవైపుకు తిప్పుటకు శక్యం కానిది.

ఇంకా

4. दृढम्దృఢమ్- రకరకాల విషయాల వాసనలతోసంబంధం పెట్టుకున్నందు వలన ధ్వంసం చేయుటకూ శక్యం కానిది.

5. दुर्निग्रहंదుర్నిగ్రహం -నిరోధించుట అనేది,सुदुष्करम्సు దుష్కరమ్- అన్ని విధాలా దుష్కరము,చేయుట కష్టము.

ఏవిధంగా చాలా కష్టము?

వాయువును,గాలిని, యే గుడ్డలోనో నిర్బంధించుట వలె చాలా కష్టమైన పని.

ఘటించుట కష్టము - దుర్ఘటము.( ఉదా. अघटनघटना पटीयसी माया, कृधा संधिं भीमो विघटयति यूयं घटयत - వేణీసంహారం) .

సర్వలోక ప్రసిద్ధమూ, పూర్వశ్లోకంలో చెప్పినదీ ఐనమనశ్చాఞ్చల్యాన్నే ఉపపాదిస్తున్నాడు.

---

కృష్ణశబ్దానికి అర్థం-

---

A)నివారించుటకు వీలే లేనిఅన్నివిధాల భక్తుల పాపాలనూ कृषतिకనుక కృష్ణుడు.

లేదా

B)భక్తులకు అశక్యమైన పురుషార్థాలను కూడాఆకర్షించేవాడు/ ప్రాపింపజేసేవాడు కనుక కృష్ణుడు.

చిత్త చాంచల్యం దుర్నివార్యమే,దుష్ప్రాప్యమే ఐనా ఆ చాంచల్యాన్ని నివారించి,సమాధిసుఖాన్ని కూడా నీవే ప్రాప్తింపజేయగలందులకు శక్తుడవు అని సూచన.

C) कृषिर्भूवाचकः शब्दो ण श्च निर्वृतिवाचकः,

तयोरैक्यं परंब्रह्म कृष्ण इत्यभिधीयते ।

కనుక కృష్ణశబ్దం సదానందస్వరూపత్వం వలన పరమాత్మ అనే అర్థసూచకము

---

మనస్సు చఞ్చలము.

చఞ్చలం మాత్రమే ఐతే అంత నష్టం లేదు; కను రెప్పలు చఞ్చలాలే కదా!

మనస్సుకేవలమూ చఞ్చలమే కాదు ;

प्रमाथि, అనగా దేహాన్నీ,ఇన్ద్రియాలనూ క్షోభింపజేయుటయే దాని స్వభావము , శరీరేన్ద్రియాలను వివశం చేసేది అని అర్థం .

చఞ్చలమూ,ప్రమాథీ మాత్రమేకాదు,

बलवत् మనస్సుకు ఇష్టమైన విషయాలనుండి ఏ ఉపాయంతోనూ నివారించుటకు

శక్యం కానిది , జయింపనలవి కానిది.

చఞ్చలమూ,ప్రమాథీ,బలయుతమూ మాత్రమే కాదు,

दृढं దృఢం-అనన్తవిషయవాసనలతో అల్లుకొని ఉన్నందున దుర్భేద్యము.

శాఙ్కర భాష్యంలోదుర్భేద్యత్వానికి దృష్టాన్తాన్ని చెపుతున్నాడు- तन्तुनाग इव అని,తన్తునాగమంటే నాగపాశం.రామరావణయుద్ధంలో నాగపాశం ఎంత దృఢంగా తన దుర్భేద్యత్వాన్ని నిరూపించుకున్నదీ ప్రసిద్ధమే.

ఐతే"ఛన్దః"స్వరూపుడైన (వేదమే తన స్వరూపమైన) గరుత్మంతుని రాకతో ఆ తన్తునాగం కూడా సడలిపోయింది,छन्दोमयेन गरुडेन समुह्यमानः అని భాగవతం గజేన్ద్ర మోక్షంలో చెప్పినట్లువేదవేద్యుడైన పరమాత్మ కృపతో , వేదాన్త జ్ఞానం తో అంతటి బలమైన మనస్సూ దుర్బలమవుతుందని సూచన!

చఞ్చలమూ,ప్రమాథీ,బలీ మాత్రమేకాదు ,

दुर्निग्रहंమదించిన ఏనుగు వలె నిగ్రహించరానిది ,నిరోధించుట కష్టము

మనస్సు ఎల్లప్పుడూ చలనమే స్వభావంగా కలది ,

వేయేల ?సాక్షాత్ శ్రుతియే भीष्मो हि देवः అని మనస్సు మిగతా అన్ని ఇన్ద్రియాలన్నిటికన్నా భయంకరమని చెప్పింది కాబట్టి దుర్నిగ్రహమని గ్రాహ్యము,ఇతిభావః….mvr

---

35

_____________________________________

శ్రీభగవానువాచ

అసంశయం మహాబాహో మనో దుర్నిగ్రహం చలమ్,

అభ్యాసేన తు కౌన్తేయ వైరాగ్యేణ చ గృహ్యతే.

________________________________________

श्रीभगवानुवाच-

असंशयं महाबाहो मनो दुर्निग्रहं चलम्

अभ्यासेन तु कौन्तेय वैराग्येण च गृह्यते ।

____________________________

नन्दिनी

धर्मस्य जयोऽस्तु; अधर्मस्य नाशोऽस्तु

( मनोनिग्रहोपायनिरूपणम्)

महाबाहो ! - शत्रुनिग्रहणे महान्तौ बाहूयस्य ( एवंभूतः त्वं मनःशत्रुनिबर्हणे समर्थो भविष्यसि इति आशयः)।

मनसो निग्रहः केवल बाह्वादि बलसाध्यः न भवति; किंतु अभ्यासेन च वैराग्येण च असाध्यमपि सुसाध्यं भवतीति …

कौन्तेय!- अबलया मात्रा कुन्त्या दुर्वासस्य शुश्रूषाभ्यासेन प्रसादिता।विषयवैराग्येणैव सा मुनेः परिचर्या कृतवती।भवान् कुन्तीपुत्रः अभ्यासपुष्कलोसि इति संबुद्धिः।

असंशयं- चञ्चलत्वादिना मनः दुःखेनापि ग्रहीतुं अशक्यमिति असंशयमेव

तथापि

प्रयत्नेन निग्राह्यम्।

तुः इति प्रयत्न शैथिल्यव्यावृत्तिपरः।

तत्र उपकरणौद्वौ

अ) अभ्यासः - विषयाचिन्तनपूर्वकमभ्यासेन ,

विषयवैमुख्यकरणं + आत्माभिमुखीकरणं अभ्यासः।

आ) वैराग्यम्-

विषयवैतृष्ण्येन साध्यम्।

---

In brief,

O hero and brother in law,

There is no doubt that the mind is fickle and difficult to control.

But,mind can be checked through the practice and detachment.

Practice means making an unchanging idea to prevail.

Detachment is freedom from cravings by driving out the desires through discovering implicit flaws in those objects.

---

నన్దిని

ధర్మస్య జయోఽస్తు; అధర్మస్య నాశోఽస్తు

వాచ్యార్థము-

గొప్పబాహువులు కలవాడా!

నిస్సన్దేహంగా

మనోనిగ్రహం కష్టమే,మనస్సు చంచలమైందే,

కున్తీకుమారా!! అభ్యాస , వైరాగ్యాలతో మనస్సును నిగ్రహించవచ్చు.

---

చర్చ-

అర్జునుడు చెప్పిన విషయంలోని అర్థాన్ని असंशयं ..అంటూ అంగీకరిస్తూనేశ్రీభగవంతుడు ‘మనోనిగ్రహ ఉపాయా’న్నిచెపుతున్నాడు-

ఇక్కడ,సామాన్యజనంచేత అశక్యమైన పనిని కూడా విశేషపురుషులు ప్రయత్నంతో చేసేందుకు శక్తులౌతారు అనే అభిప్రాయంతో

महाबाहो ! మహాబాహో !- శత్రునిగ్రహణంలో గొప్ప శక్తి , బాహువులను కలిగి , సమర్థుడవైన నీవు , (సాక్షాత్ మహాదేవుణ్ణే ప్రహారం చేసిన బాహువులు కలవానివి సుమా, అని ఉత్కర్షార్థం వాడిన సంబోధన) మనోరూప శత్రునిగ్రహంలో సమర్థుడవే అయివున్నావుఅని సంబోధనలోనిభావము.

శంకరునితోనే కుస్తీపట్టగలిగిన జోదు - ఈనాడుయీస్థితిలో ఉండుటకు కారణం ఏమిటి ? అంటే ప్రారబ్ధవశాన అని చెప్పవలసి ఉంటుంది.

మనస్సు దుర్నిగ్రహం,

ప్రమాథి

బలవత్తు

దృఢం,

అనే విశేషణాలను పిణ్డీకృతం చేసి ‘చఞ్చలము’ అని కూడా అంటున్నాడు.ఐనప్పటికీ - సమాధియోగంతో,అభ్యాస వైరాగ్యాలతో వశం చేసుకోవచ్చునని ధైర్యం చెపుతున్నాడు.

ప్రథమార్ధంలో చిత్తం యొక్క హఠనిగ్రహం అసాధ్యమని చెప్పి,

ద్వితీయార్ధంలో క్రమనిగ్రహం సాధ్యమని విశదీకరిస్తున్నాడు-

कौन्तेयకౌంతేయ- నీవు నా మేనత్త కొడుకువు,నిన్ను సుఖపెట్టుట నా ధర్మం అని యింకోసంబోధన-

సంబోధనద్వయం ఒకే శ్లోకంలో ఉండుట గమనార్హము,

1. మహాబాహూ !

2. కౌన్తేయ !!

ప్రథమార్ధంలోని ప్రథమసంబోధనస్ఫూర్తిదాయకము; ద్వితీయార్ధంలోని ద్వితీయ సంబోధనరహస్యోపాయ ప్రతిపాదకము.

చఞ్చలత్వం,అదృశ్యత్వం మొదలైన లక్షణాలతో వాయువు వలె ఉండే మనస్సు ….

दुर्निग्रहं దుర్నిగ్రహం- ఎంతో కష్టంగా నైనా పట్టుకునేందుకు అశక్యమైందని నీవు అన్నమాటలో అనుమానం లేదు.

ఐనప్పటికీ పిరికితనం విడిచిపెట్టి ప్రయత్నంతో నిగ్రహించుట సాధ్యమే.

तु’తు’శబ్దం ప్రయత్నలోపాన్ని వ్యావృత్తి చేసేందుకు.

अभ्यासेन అభ్యాసేన- లయ ప్రతిబంధంతోఅనగా మనోవృత్తులను కొంచెం కొంచెంగా విషయవైముఖ్యం చేయుటతో బాటు, ఆత్మాభిముఖం కూడాచేయుటయే అభ్యాసము.

वैराग्येण च వైరాగ్యేణ చ - విక్షేప ప్రతిబంధంతో ( ఉపరతి తో) నూ [వైరాగ్యం అంటే

ఆత్మ వ్యతిరిక్తవిషయాలలో దోషబుద్ధితో ( दोषदृष्ट्या मुहुर्मुहुः-विवेक चूडामणिः) అనాత్మవిషయాలపై ఉపేక్ష కలిగి ఉండుట ].

च’చ’ శబ్దం అభ్యాసంతో ‘బాటు’ వైరాగ్యం అని సముచ్చయార్థంలో వాడినది.

………………………………………….

నిగ్రహం ద్వివిధము -

1 . హఠంతో ( బలవంతంగా) చేసేది , జ్ఞానేన్ద్రియాలనూ ,కర్మేన్ద్రియాలనూ హఠాత్తుగా నిరోధించవచ్చును; అవి గోళకమాత్ర ఉపరోధాలు

2 . క్రమంగా చేసేది.

మనస్సు అనే భయంకర ఇన్ద్రియాన్ని ( भीष्मो हि देवः)నిరోధించుటకుఅనాత్మవిషయముల పై దోషబుద్ధిని ఉత్పాదించుకొని వైరాగ్యమును పెంచుకొనుటయే మార్గము. మనోవృత్తుల విషయవైముఖ్యంతో ఆత్మాభిముఖం చేయుట అభ్యాసము. వైరాగ్య , అభ్యాసములు మెలమెల్లగా చేయవలసినవి. కనుక,క్రమనిగ్రహమే యుక్తము.

………………………………………….

गृह्यते గృహ్యతే- అభ్యాస , వైరాగ్యాలతో వశీకరించుకొనగలడు , ఇతిభావః…mvr

---

36

____________________________

असंयतात्मना योगो दुष्प्राप इति मे मतिः ,

वश्यात्मना तु यतता शक्योवाप्तुमुपायतः ।

_____________________________________

नन्दिनी

धर्मस्य जयोऽस्तु ; अधर्मस्य नाशोऽस्तु

असंयतात्मा-

असंयतः - विषयेभ्यो न निगृहीतः

आत्मा- मनः येन सः

असंयतात्मना- तेन पुरुषेण

योगः- समत्वदर्शनलक्षणो योगः

दुष्प्रापः- दुःखेनापि प्राप्तुं न शक्यते

इति

मे- मम

मतिः- संमतिः, अभिमतः।

---

वश्यात्मना-अभ्यास वैराग्याभ्यां वश्यत्वं प्रापितः आत्मा = मनः येन सः वश्यात्मा

तु-असंयतात्मनो वैलक्षण्य द्योतनार्थः

यतता- प्रयत्नं कुर्वता

उपायतः- उपायात्( उपायः = पुरुषकारः )

योगः

अवाप्तुं- प्राप्तुम्

शक्यः- न अन्येन शक्यः ।

_____________________________________

అసంయతాత్మనా యోగో దుష్ప్రాప ఇతి మే మతిః ,

వశ్యాత్మనాతు యతతా శక్యోవాప్తుముపాయతః.

____________________________

In brief,

Yoga is hard to achievewhose Self is uncontrolled.

On the contrary,Yoga can be won by him who controls the mind through appropriate measures.

Yoga is hard to win , दुष्प्रापः , whose Self is not controlled through application and detachment अभ्यास,वैराग्य .

On the contrary,Yoga is achievable who has brought the mind under control.

---

నన్దిని

ధర్మస్య జయోఽస్తు; అధర్మస్య నాశోఽస్తు

వాచ్యార్థము-

మనస్సును నిగ్రహించుకోలేనివాడు యోగం సాధించలేడు.

వశ్యమైన ఆత్మకలవాడు ప్రయత్నించీ,ఇదివరలో చెప్పిన ఉపాయాలచేతా సాధించగలడు.

---

చర్చ-

असंयतःఅసంయతః- విషయాలచేత నిగ్రహించబడని ఆత్మ . తత్త్వసాక్షాత్కారం ఐనప్పటికీకొందరు

వేదాంత వ్యాఖ్యానం మొదలైన వ్యాసంగాలతోనో, ఆలస్యం మొదలైన దోషాలతోనో- “అభ్యాస వైరాగ్యాలతో నిరోధించని మనస్సు” తో ఉంటారు- వారు అసంయతాత్ములు.

योगःయోగః- సమత్వదర్శనలక్షణమైన పూర్వోక్తయోగము

दुष्प्रापः దుష్ప్రాపః- పొందుటకు శక్యం కానిది

मे मतिःమే మతిః- నా సంమతి!

…………………..

वश्यात्माవశ్యాత్మా- అభ్యాస,వైరాగ్యాలతో వశమైన ఆత్మ ( మనస్సు)

यतताయతతా- ప్రయత్నం చేస్తూ ఉండగా

उपायतःఉపాయతః- ఇదివరలో చెప్పిన అభ్యాస, వైరాగ్యములనే ఉపాయాలతో

अवाप्तुं शक्यःఅవాప్తుం శక్యః- పొందుట శక్యమే!

ఇతిభావః… mvr

---

37

( योगभ्रष्टगतिः)

____________________________

అర్జున ఉవాచ

అయతిః శ్రద్ధయోపేతో యోగాచ్చలితమానసః

అప్రాప్యయోగసంసిద్ధిం కాంగతిం కృష్ణ ! గచ్ఛతి ?

अर्जुन उवाच-

अयतिः श्रद्धयोपेतो योगाच्चलितमानसः

अप्राप्य योगसंसिद्धिं कां गतिं कृष्ण ! गच्छति ?

____________________________

नन्दिनी

धर्मस्य जयोऽस्तु;अधर्मस्य नाशोऽस्तु

( योगभ्रष्टस्य गतिः)

यो मुमुक्षुः

श्रद्धयोपेतः- श्रद्धापूर्वकं प्रवृत्तः ( अपि)

अयतिः-अल्पयत्नः, शिथिलप्रयत्नः

योगात् चलितमानसः-

योगात्- आत्मैकाग्र्यात्

चलितमानसः- चलितं मानसं =

मनसः यस्य, विषयप्रवणं चित्तं यस्य

---

योगसंसिद्धिं-योगस्य संसिद्धिम्, आत्मदर्शनम्

अप्राप्य- अप्राप्त आत्मदर्शनस्य उभयभ्रष्टत्वात्

कां गतिं गच्छति? - कां गतिं प्राप्नोति?

---

In brief,

What is the fate of a lax practitioner of Yoga whose mind is rich with faith but who fails to reach perfection in Yoga?

---

నన్దిని

ధర్మస్య జయోఽస్తు ;అధర్మస్య నాశోఽస్తు

వాచ్యార్థము-

శ్రద్ధ ఉండీ,ప్రయత్నం కొంత లోపించుటతో

యోగం నుంచి మనస్సు చలించిన వాడు- యోగసిద్ధిని పొందకపోతే-

అతని గతి యేమి?

---

చర్చ-

ఇది -ఒకడు,అభ్యాస వైరాగ్యాది ఉపాయాలతో

అత్యన్త సుఖానుభవరూపమూ,సదా పరమాత్మ దర్శనమూ ప్రాప్తింపజేసుకోవచ్చునని తెలుసుకొని, శ్రద్ధతో ప్రయత్నించినా - యత్కిఞ్చిల్లోపం వల్ల యోగసిద్ధి పొందని వాని గతి యేమి,అని సన్దేహించిన అర్జునుని ప్రశ్న .

श्रद्धयोपेतः శ్రద్ధయోపేతః-ఈశ్వరార్పణబుద్ధితో కర్మనుచేసి,యోగంలో ప్రవృత్తుడై ,

अयतिः అయతిః- श्रेयांसि बहु विघ्नानि,మంచి పనికి ఎన్నో అడ్డంకులు ( శ్రేయః = ప్రశస్తతరము , మోక్షము),కనుక,ప్రయత్నంలో ఏదో ఒకలోపం ఏర్పడి

योगात् चलितमानसः యోగాత్ చలితమానసః- यान्ते मतिः सा गतिः,మరణించే సమయంలో మనస్సు ఎట్లా ఉంటుందో,అదే గమ్యస్థానం, అన్నట్లుగా ( ఉదాహరణకుఅన్తకాలంలో లేడిపిల్లను తలుచుకుంటూ మరణించిన భరతుడు అనన్తరం లేడిగా పుట్టుట -..मृगशरीरमवाप భాగవతమ్5.8.27 ) , తనువు చాలించేటప్పుడు మనస్సు ఆత్మైకాగ్ర్యం కాకుండా విషయాభిముఖమే గనుక ఐతే -

योग संसिद्धिंअप्राप्यయోగసంసిద్ధిం అప్రాప్య- యోగఫలమైన సమ్యక్ దర్శనాన్ని పొందకుండానే

कां गतिं गच्छति కాం గతిం గచ్ఛతి- ఏ గతిని పొందుతాడు? ఏమి అవుతాడు??

1 . తత్త్వజ్ఞానం పొంది , జీవన్ముక్తుడు కానివాడు అపరమయోగి;

2 . తత్త్వజ్ఞానం పొంది,జీవన్ముక్తుడు కూడా ఐనవాడు పరమయోగి,అని ఇంతవరకూ చెప్పావు.

ఈ రెండు కోటులకూ విదేహకైవల్యం దొరుకుతుందనుట నిస్సన్దేహమే.ఎందుకంటే,

ఈ యిరువర్గాలకూ జ్ఞానప్రాప్తితో అజ్ఞాననాశం ఐనప్పటికీ- ప్రారబ్ధం అనుభవించుట తప్పదు. దేహాన్నీ,ఇన్ద్రియాలనూ విడిచిపెట్టినప్పుడే,వర్తమాన దేహం పడిపోయినప్పుడు , పునర్జన్మ ఉండదు కనుక విదేహకైవల్యమే!

ఐతే,వివిదిశాపర్యన్తం చిత్తశుద్ధి కోసం చేసే కర్మలలో భేదం ఉన్నది.

అతడు

a) అల్పాయుష్కుడో,

b)శ్రద్ధాళువైనప్పటికీ అల్పప్రయత్నం వల్ల జ్ఞానపరిపాకం కానివాడో- అయితే ఎలా?

• అనష్టజ్ఞానికా ముక్తి లేదు.

• ఉపాసనాసహిత కర్మఫలం,దేవలోకమూ,అనుభవించడు

• అర్చిరాదిమార్గంలో కేవల కర్మఫలం, పితృలోకమూ,దొరుకదు

( ధూమాదిమార్గంలో ఉపాసనలు లేవు) .

మరి,వీనికి దేవయాన,పితృయానాలు సంబంధించనివి - కాన వర్ణాశ్రమాచారభ్రష్టునివలె దుర్గతులూ ఉండవు.

వామదేవాదులవలె శాస్త్రనిన్దితకర్మలూ చేయకపోవుటతో కష్టాలు కూడా పొందడు.

ఇలాంటి వారిని గురించిన సంశయంతో -అర్జునుడుअयतिः …మొదలైన పృచ్ఛ చేస్తున్నాడు-

यतिः యతిః- యత్నశీలుడు,ఏదో మిథ్యాచారంతో కాదు ( సినిమాలోత్యాగరాజు గారి అన్న- పెద్ద మనుషులుఇంటికి వస్తున్నారనగానే,స్నానాత్పూర్వమే భస్మధారణ చేసి అనుష్ఠానం పూర్తి అయినట్లు నటించుట కాదు )

अयतिः అయతిః- అల్పయత్నం చేసినవాడు,( अल्पार्थे नञ् ‘అలవణా యవాగూ’ అంటే కొంచెం ఉప్పు తక్కువైన గంజి అని టీకాకారుల ఉదాహరణ ) . ఇది షుగర్ లెస్ టీ వంటిది ; టీ విథౌట్ షుగర్ కానేరదు.గురు,వేదాన్త వాక్యాలలో విశ్వాసం అనే శ్రద్ధతో"శాన్తో,దాన్త,ఉపరతః,తితిక్షుః, శ్రద్ధాన్వితో భూత్వా ఆత్మన్యేవాత్మానం పశ్యతి"అనే శ్రుతి వాక్యాన్ని అనుసరించి,

.నిత్యానిత్యవస్తువివేకము

.ఇహాముత్రఫలవిరాగము

. శమాది షట్క సంపత్తి

.ముముక్షుత్వము- అనే

సాధనచతుష్టయసంపత్తితో గురూపసదనం చేసి,శ్రవణాదులు చేసినా - మరణసమయంలో ఇన్ద్రియాలు వ్యాకులమగుట వల్ల ( కఫవాతపిత్తైః..) సాధనానుష్ఠానం అసంభవం అగుటతో

योगात् चलितमानसः యోగాత్ చలిత మానసః- ఫలప్రాప్తి కలుగని

योगसंसिद्धिंअप्राप्यయోగసంసిద్ధిం అప్రాప్య-తత్త్వజ్ఞానం పొందకనే , మరణించిన వాడు

कां गतिं गच्छति? కాం గతిం గచ్ఛతి? - ఏ గతిని పొందుతాడు?

సద్గతిని పొందుతాడా లేదా దుర్గతిని పొందుతాడా? (ఇతడు కర్మలనా పరిత్యజించాడు,

జ్ఞానోత్పత్తి యేమోకాలేదు ) , ఇతిభావః … mvr

---

38

____________________________

కచ్చిన్నోభయవిభ్రష్టచ్ఛిన్నాభ్రమివ నశ్యతి ,

అప్రతిష్ఠో మహాబాహో విమూఢో బ్రహ్మణః పథి.

कच्चिन्नोभयविभ्रष्टच्छिन्नाभ्रमिव नश्यति,

अप्रतिष्ठो महाबाहो विमूढो ब्रह्मणः पथि ।

____________________________

नन्दिनी

धर्मस्य जयोऽस्तु ; अधर्मस्य नाशोऽस्तु

३७ तम प्रश्नाभिप्रायं विशदयति-

कच्चित् इति साभिलाषप्रश्ने, उभयभ्रष्टः नश्यति उत न नश्यति इति

१ ) पूर्वमेव श्रद्धया कर्मणां ईश्वरार्पणतया स्वर्गादिफलभ्रष्टः ;

२ )पुनः योगात् चलितत्वात् मोक्षः अनधिगतः,

एवं उभयविभ्रष्टः। छिन्न- अभ्रमिव , यथा पूर्वस्मात् अभ्रात् विच्छिन्नः अभ्रैकदेशः, परं अभ्रं अप्राप्य- अग्रतः पृष्ठतो वाअभ्रान्तर अभावात् - मध्य एव नश्यति, वृष्टि- अयोग्यतां आप्नोति, तद्वत्।

दृष्टान्ते पूर्व मेघः कर्ममार्गः;

उत्तरमेघः ज्ञानमार्गः।

अप्रतिष्ठः - निराश्रयः

ब्रह्मणः पथि-ब्रह्मप्राप्तिमार्गे

विमूढः-ज्ञानसाधनात् योगात् च्युतः

महाबाहो इति संबोधयन् , त्वं भक्तोद्धारणसमर्थैः बाहुभिः युक्तः, त्वयि सति तस्य नाशः न युक्तः इति द्योतयति।

---

In brief ,

Having fallen from both ie Karma Yoga,confounded and not established in the path of Brahma,will he not perish like a scattered cloud,छिन्न अभ्रम्?

उभय विभ्रष्टः,fallen from both Karma ( the way of works) and Yoga ( the way of Yoga,

lacking a firm hold , अप्रतिष्ठः,path leading to the attainment of Brahma,ब्रह्मणः पथि .

---

నన్దిని

ధర్మస్య జయోఽస్తు; అధర్మస్య నాశోఽస్తు

మహాబాహో ! అటువంటి వ్యక్తి

రెంటికీ చెడి- అనగా కర్మ / యోగఫలాలు రెండూ పోగొట్టుకొని,చెదిరిన మేఘం వలె నశించడు కదా?

చర్చ -

कच्चित् కచ్చిత్… అనేది సాభిలాషమైన ప్రశ్న.సన్దేహ నివారణకై ఉద్దేశించినది.

ఎందుకు నీకీ సన్దేహం అంటే విను,

మొదట , ఫలాభిసంధి లేని కర్మలను అనుష్ఠించుటతో స్వర్గాదిసాధనభూత యజ్ఞాది అనుష్ఠానాలు లేవుగనుక -స్వర్గం మొదలైనఫలాలా లేకుండా పోయినాయి;

కనుక अप्रतिष्ठः,

ప్రతిష్ఠ దేనితో?

దేవయానమార్గమైతే ఉపాసనయే ప్రతిష్ఠ !

పితృయానమార్గమే అభీప్సితమైతే’కర్మ’ యేప్రతిష్ఠ!!

ఇతడు ఉపాసనలు లేక అటు దేవయానం పోగొట్టుకున్నాడు;కర్మానుష్ఠానమూ లేకఇటు పితృయానమార్గం నుండి కూడా చ్యుతుడైనాడు.రెండు మార్గాలూ పోగొట్టుకొనినిరాశ్రయుడైనాడు.

ఆ తరువాత బ్రహ్మప్రాప్తిమార్గమైన జ్ఞానమా పొందలేదు, బ్రహ్మాత్మైక్యసాక్షాత్కారం కలుగదు!!!

महाबाहोమహాబాహో!- భక్తులందరి ఉపద్రవాలనూ నివారించేందుకు సమర్థాలైన,

చతుర్విధ పురుషార్థప్రదాలైన చతుర్భుజుడా అని ఒక అర్థం.

మాటిమాటికీ ప్రశ్నిస్తూవున్నా క్రోధం లేకుండా ఆయా ప్రశ్నలకు ప్రత్యుత్తరాలు ఓపికగా ‘ఇచ్చే’ ఉత్తర’దా’న సహిష్ణుత్వము(‘द ’ అంటే ప్రదానం)సామర్థ్యం కలవాడు అని సూచన.

ब्रह्मणः पथि బ్రహ్మణః పథి- బ్రహ్మప్రాప్తిమార్గమైన జ్ఞానమందు

विमूढःవిమూఢః- బ్రహ్మాత్మైక్యజ్ఞానం లేనివాడు

अप्रतिष्ठः అప్రతిష్ఠః- ఉపాసనలు లేకపోవుటతో దేవయానమార్గాన్నీ,కర్మలు లేకపోవుటతో పితృయానమార్గాన్నీ పోగొట్టుకొని- రెండు సాధనమార్గాలూ లేక ఉభయ భ్రష్టుడై

छिन्नाभ्रमिव ఛిన్న అభ్రం ఇవ- గాలికి ముక్కలు ముక్కలైన మేఘం వంటి ( మొదటి మేఘం నుండి దూరమై రెండవ మేఘాన్నేమో పొందక , ఆకాశంలో తునాతునకలైన మేఘపు ముక్క -వానగా కురువటానికి అయోగ్యమైనట్లు) , కర్మమార్గాన్ని వీడి - జ్ఞానమార్గాన్నేమో అందుకోలేక

नश्यति किंనశ్యతి కిమ్- స్వరూపనాశం పొందడుగదా ?

( కర్మలను

a)ఈశ్వరునికి అర్పణం చేసినా

b) విడిచిపెట్టినా, కూడా

స్వర్గమా లభించదు!

యోగసిద్ధినా ఇంకా పొందలేదు- కనుక మోక్షము ఉండదు!!

అటు స్వర్గమూ, ఇటు మోక్షమూ రెండింటికీ చెడినవాడు ‘ఉభయ విభ్రష్టుడు’.) ఇతిభావః…mvr

---

39

---

एतन्मे संशयं कृष्ण छेत्तुमर्हत्यशेषतः त्वदन्यः संशयस्यास्य छेत्ता नह्युपपद्यते ।

---

नन्दिनी

धर्मस्य जयोऽस्तु; अधर्मस्य नाशोऽस्तु

मे संशयं-मम संशयम्

एतत्-एतं पूर्वोक्तम्, प्रतिपादितम्

अशेषतः-निःशेषं यथा तथा

छेत्तुं-श्रुति स्मृति युक्तिभिःअपनेतुम्

अर्हसि- समर्थः असि।

---

मदन्यः कश्चित् ऋषिः/ देवो वा इदं संशयं छेत्स्यति इति आशङ्कायां आह अर्जुनः-

त्वदन्यः …

त्वत्-परमेश्वरात्, सर्वज्ञात्

अन्यः-असर्वज्ञः ( जीवाः असर्वज्ञाः इति )

अस्य- योगभ्रष्टपरलोकगतिविषयस्य

छेत्ता-सम्यगुत्तरदानेन नाशयिता

न उपपद्यते- न संभवति

हिः-” ..मेधावी छिन्नसंशयः " इति संशयच्छेत्तृत्वं प्रसिद्धमिति प्रसिद्धिद्योतनार्थम्

कृष्ण!- भक्तकश्मल नाशक!

---

In brief,

You ought to dispel this doubt in its entirety.

No one elsebut you can dispel doubt.

No one else- neither a seernor celestial may be eligible to do so

---

నన్దిని

ధర్మస్య జయోఽస్తు; అధర్మస్య నాశోఽస్తు

కృష్ణా! నా యీ సంశయాన్ని నువ్వే పూర్తిగా తొలగించగలవు.

ఇంకొకరెవరూ ఈ సంశయనిర్మూలనం చేయజాలరు

---

చర్చ-

సంశయచ్ఛేదనం కొరకు"ఏతన్మే సంశయం…” అని అర్జునుడుభగవంతుణ్ణి ప్రార్థిస్తున్నాడు…

कृष्ण! కృష్ణా! - స్వభక్త కశ్మల నాశకా / సదానన్దస్వరూపా/ పరమాత్మా…అని కూడాకృష్ణశబ్దానికి అర్థాలు

एतत्ఏతత్- ఇదివరలో చూపెట్టిన

मे संशयंమే సంశయం- నా సంశయాన్ని

अशेषतःఅశేషతః- సంశయానికి మూలమైన అధర్మాన్ని నిర్మూలిస్తూ

छेत्तुं अर्हसिఛేత్తుం అర్హసి- తొలగింపదగిన వానివి

( నేను కాకుండా ఎవరైనా ఋషియో,దేవుడో కూడాసంశయనిర్మూలనం చేయగలడని భగవంతుడుఅంటాడేమోననే ఆశంకతో - अहमादिर्हि देवानां महर्षीणांच सर्वशःఅని ప్రమాణం కనుక,ఇలా అంటున్నాడు …. )

त्वदन्यः संशयच्छेत्ता త్వదన్యః= నీవు కాక మరొకరు,

త్వత్ = నీకన్నాసర్వజ్ఞుడూ,పరమేశ్వరుడూ ,శాస్త్రకర్తా ,పరమ కారుణికుడూ

అన్యః= ఇతరుడు

సంశయచ్ఛేత్తా= సరైన జవాబు ఇచ్చి సంశయం నిర్మూలం చేసేవాడు

न हि उपपद्यतेనహి ఉపపద్యతే- మరొకడు ఉండడు,పుట్టడు, ఇతిభావః…mvr

---

28 Nov 2023

40

---

श्रीभगवानुवाच- భగవంతుడు ఇలా అన్నాడు

పార్థ నైవేహ నాముత్రవినాశస్తస్య విద్యతే,

న హి కల్యాణకృత్కశ్చిద్దుర్గతిం తాత గచ్ఛతి.

पार्थ नैवेह नामुत्र विनाशस्तस्य विद्यते

नहि कल्याणकृत्कश्चित् दुर्गतिं तात गच्छति ।

---

नन्दिनी

धर्मस्य जयोऽस्तु; अधर्मस्य नाशोऽस्तु

योगिनं प्रति नाश-आशङ्कां परिहरति श्रीभगवान्

योगविभ्रष्टः नश्यति, इत्यत्र को वा अर्थः?

१ वेदविहितकर्मत्यागात् इहलोके गर्हणीयो भवति, इति किं,

अथवा

२ परत्र निकृष्टतां प्राप्नोति, इति वा ?

कल्याणकृत्-शुभाचरणः

कश्चित् अपि

दुर्गतिं- लोकद्वयहानिम्

न गच्छति- लोकद्वयहानिं न गच्छति

इहफलं , मोचकज्ञानलक्षणं

अमुत्रफलं , स्वर्गादिकं , विनाशः नैव

विद्यते

तात!-तनोति आत्मानं इति तत्, स एव तातः पिता, तद्रूपत्वात् पुत्रः अपि तातेति उच्यते।संबोधनं कृपाविशेषद्योतनाय।

---

श्रुतिः , अथैतयोः पथोर्न कतरेण च न ते कीटाः पतङ्गा यदिदं दन्दशूकम् ( कीटादिरूपतां न गच्छति) ,

पञ्चाग्निविद्यायां, य इत्थं विदुर्ये चामी …ते अर्चिरभिसंभवन्ति, इति ब्रह्मलोकप्राप्तिकथनात्।

---

In brief,

That person will not get ruined in this world or in the life after death ;

No evil betides the doer of good.

---

నన్దిని

ధర్మస్య జయోఽస్తు; అధర్మస్య నాశోఽస్తు

పృథాకుమారా,అర్జునా!

అటువంటి వానికి ఇహ, పరలోకాలలో వినాశం ఉండదు,బాబూ!

మంచిపనిచేసేవానికి దుర్గతి ఉండదుకదా!

---

అర్జునుని యీ సంశయ నిరాస చేసేందుకు శ్రీభగవంతుడు ప్రశ్నకు ఉత్తరం’పార్ధ!’ అని ప్రారంభిస్తున్నాడు-

पार्थ !పార్థ ! - అర్జునా! పృథ అని కుంతికి పేరు,పృథ యొక్క కొడుకు పార్థుడు

…………………

1 మేనత్త కొడుకా అని ఆప్యాయంగాపిలుచుట,

2 निर्यासं मुञ्चति इति पृथुःబంక ( జిడ్డు, జిగురు) వలె విడువకుండా ‘ప్రశ్న తరువాత ప్రశ్న’అడుగుతూనే ఉన్నావని ( స్వల్పమప్యస్య ధర్మస్య త్రాయతే మహతో భయాత్,అని ఇదివరకే చెప్పి ఉన్నా,మళ్ళీ మళ్ళీ అడుగుతున్నావని ) చమత్కృతి,

3 बहुकार्यकरत्वात्पृथुः అటు కర్మఠులకూ ఇటు జ్ఞానైక ధ్యేయం కలిగిన వారికీ,ఇలా అనేకులకు ప్రయోజనం కలిగే ప్రశ్నలు అడుగుతున్నావని సంతోషప్రకటన,

4 प्रथतइति पृथुప్రసిద్దిని నోచుకోవలసిన ప్రశ్న అని అభినందన

…………………

అభ్యాస,వైరాగ్యాల లోపంతో యోగభ్రష్టుడైన ముముక్షువుకు

नैव इह నైవ ఇహ -ఇహలోకంలో

न अमुत्र న అముత్ర- పరలోకంలోనే కానీ

विनाशः नैव विद्यतेవినాశః నైవ విద్యతే- ఇతర,సకామ జనులవంటి గతి సంభవించదు.ఏవిధంగానైతే’కోరికతో ’ దేవతల ఆరాధన,పితరుల ఆరాధనలో మునిగివుండేవారు కర్మ సరిగ్గా చేయకపోతే-

A ఇహలోకంలోకర్మఫలం దొరుకక లోకంలో అపవాదం,భోగాలు దొరుకకపోవుట,వినాశమూ

B మరణించిన తర్వాత పశువులు మొదలైన కష్టజన్మల రూపమైన దుర్గతీ

न हि कल्याणकृत् న హి కల్యాణకృత్ - అందరికీ మేలు చేసేవానికి ఎప్పుడూ కలుగదు.

दुर्गतिं न गच्छति దుర్గతిం న గచ్ఛతి- లోకద్వయహాని కలుగనే కలుగదు

तातः తాతః- तनोति आत्मानमिति तत् स एव तातः,వంశాన్ని విస్తరింపజేసేవాడు,తండ్రి

पिता तद्रूपत्वात् पुत्रोपि तात उच्यते తండ్రి వలె ఉంటాడు కనుక కొడుకును ‘తాత’ అని కూడాముద్దుగా పిలుస్తారు

శుభాచరణ చేసేవారికే ఉభయలోకలాభమూ ఉంటుందంటే,శాస్త్రవిహిత శుభకారి గురించి చెప్పేదేమున్నది,ఇతిభావః…mvr

---

MVR’s Gita 2nd Ed 6(41-47)

29 Nov 2023

41

---

अस्य किं भवति? What happens to him who slippedfrom Yoga,then? అప్పుడు,శాస్త్ర విహిత శుభకార్యాలు చేసీ,యోగం నుండి భ్రష్టుడెనవాని గతి యేమి?వానికిఏమి జరుగుతుంది?

---

ప్రాప్య పుణ్యకృతాంల్లోకాన్ ఉషిత్వా శాశ్వతీస్సమాః,శుచీనాం శ్రీమతాం గేహే యోగభ్రష్టోభిజాయతే.

प्राप्य पुण्यकृतां लोकान् उषित्वा शाश्वतीस्समाः,शुचीनां श्रीमतां गेहे योगभ्रष्टोभिजायते ।

---

नन्दिनी

धर्मस्य जयोऽस्तु; अधर्मस्य नाशोऽस्तु

यदा योगात् भ्रष्टः मृतो भवति , तदा सः दुर्गतिं न गच्छति चेत्, तर्हि कां गतिं गच्छति?

योगभ्रष्टः- योगात् भ्रष्टः यतिः

( यदि विषयेभ्यो स्पृहयति, वैराग्यभावना द्रार्ढ्यं नास्ति चेत् …)

मृत्वा

पुण्यकृतान् लोकान्-पुण्यसंपाद्यान् लोकान्

( लोकान् इति बहुवचनं भोगभूमिभेदापेक्षया )

प्राप्य- प्राप्यत्वान् प्राप्य

तत्र

शाश्वतीः समाः-बह्वीः संवत्सरान्

उषित्वा-वासं अनुभूय ,

---

तदन्ते

a ) श्रीमतां- आढ्यानां (श्रीमतां धनदुर्मदान्धतां वारयन् आह ’ शुचीनां ’ इति)

b) शुचीनां-स्वधर्माचरणेन शुद्धानाम्

गेहे- वंशे

अभिजायते- जन्म प्राप्नोति।

---

In brief ,

The one who has slipped from Yoga is born in a home of householders who conform to

i) purity and

ii) wealth ,

after experiencing

the Lokas of the meritorious and after sojourning for long lasting years of those Lokas.

---

నన్దిని

ధర్మస్య జయోఽస్తు; అధర్మస్య నాశోఽస్తు

యోగం నుండి భ్రష్టుడైనవాడు,ఉత్తమలోకాలకు వెళ్ళి,అక్కడ చాలానాళ్ళు నివసించి- క్షీణే పుణ్యే మర్త్యలోకం విశన్తి అని శ్రుతి చెప్పినట్లు,భూమి మీదికితిరిగివచ్చి , పవిత్రులైన,సంపదకల వారి ఇంటిలో జన్మిస్తాడు.

---

చర్చ-

ఇంతవరకూ దుర్గతి ఉండదని చెప్పి ,ఇకపై సుగతి ఉంటుందని కూడా చెపుతున్నాడు.

ఎందుకంటే,ఒకానొక వస్తువు యొక్క అభావం,దాని ప్రతిపక్షపు ఉనికి కూడా అయివుండ నక్కర లేదు.

యోగభ్రష్టుడుమరణించిన తరువాత ,

(ఏ లక్షణాలు గల యోగభ్రష్టుడు మరణించిన పిమ్మట ? )

a)యోగమార్గమే ప్రవృత్తిగా కలవాడు

b) సర్వ కర్మలూ విడిచిపెట్టిన సంన్యాసి

c) వేదాన్తశ్రవణం చేస్తూ ఉన్నవాడు మృతుడైతే

• దుర్గతిని పొందని పక్షంలో,మరి యేగతిని పొందుతాడు? అనే సందేహానికి భగవంతుడు ఇలా సమాధానం చెపుతున్నాడు-

శ్రద్ధగా యోగాభ్యాసం చేసే వ్యక్తి - ఏదోవొక భోగంపైనగల ఆకాంక్షతో యోగం నుండిగనుకభ్రష్టుడే అయి,మరణించినట్లయితే…

………….. ………… ……….

ఇలా మరణించేవారు రెండు విధాలు-

a) విషయాలమీద ఇంకా స్పృహ ఉన్నవారు ( ఈ జన్మలోనో/ ప్రాగ్జన్మలలోనో పోగుచేసుకున్న వాసనలవల్ల ఇంకా విషయ స్పృహ కలవారు)

b) వైరాగ్యం దృఢంగా ఉండుటతో నిఃస్పృహులు - వీరికి ప్రాగ్జన్మలలో పుణ్యకార్యాలు చేసివుండవలసిన అగత్యమేమీ లేదు.

………… ………… …………

యోగభ్రష్టులు యోగాన్ని

అల్పకాలమే అభ్యసించినప్పటికీ ఆయోగప్రభావంతో

पुण्यकृतां పుణ్యకృతాం -అతిపుణ్యకారులు,అశ్వమేధాది క్రతువులను ఆచరించిన వారు మాత్రమేపొందే అర్చిరాదిమార్గంలో బ్రహ్మలోకాన్ని పొంది

लोकान् प्राप्यలోకాన్ ప్రాప్య - ఆయా లోకాలను అనుభవించి, లోకాన్ అని బహువచనమెందుకు? భోగభూమి భేదాలను అనుసరించి బహువచనము.

వైరాగ్యం దృఢంగా ఉంటే ఒకడు విషయాలను కోరడు; మఱియొకడు పూర్వోపచిత భోగ వాసనలు ప్రాదుర్భవించి విషయాలను కోరనూ వచ్చు. విషయాలను కోరేవాడు పుణ్య లోకా’ల’ను పొందుతాడు.

( ఎంతకాలం అనుభవించి?)

शाश्वतीः समाःశాశ్వతీః సమాః- దేవమానం ప్రకారం చాలా సంవత్సరాలు

उषित्वाఉషిత్వా- ఆలోకాలలోనివసించి ( ఆ సుఖభోగాలతో తృప్తుడై ) ,

భోగవాసనా ప్రాబల్యంతో _సర్వకర్మసంన్యాసయోగ్యత ఉండీ ఐశ్వర్యవన్తమైన కుటుంబంలో జన్మిస్తాడు. ఉదాహరణకు జనకుడు.

[ దేవతాభావం పొందబోయే వారి ప్రాణోత్క్రమణ - తదనన్తరసుగతిని (అర్చిరాది మార్గం) “యువా సువాసా " అని ఋగ్వేదం కూడా వర్ణించింది. శ్రాద్ధంలో వినియోగించే యీ మన్త్రం ప్రసఙ్గ వశాత్తు స్ఫురించింది. కార్తిక బహుళ తృతీయ మా తండ్రి శ్రాద్ధము.

ప్రసఙ్గం అంటే स्मृतस्य उपेक्षानर्हत्वं प्रसङ्गः జ్ఞాపకం వచ్చినదాన్ని ఉపేక్షించక పోవుట.

అక్కడ యువా = ముఖ్య ప్రాణము.ఉన్నయన్తి = ఉత్ - ఊర్ధ్వం, సుషుమ్న ద్వారా, నయన్తి.

మన్త్ర వివరాలు 8 వ అధ్యాయం లో వ్రాస్తాను.]

ఆ తరువాత

शुचीनांశుచీనాం- సదాచార యుక్తులైన,పవిత్రులైన

श्रीमतां శ్రీమతాం-శ్రీమన్తులైన , ఎటువంటి’శ్రీ’? సాధారణంగా శ్రీ అంటే సంపద.

వారివారి స్వభావ, సంస్కారాలను బట్టి

A సాత్వికులకు ఆధ్యాత్మిక జ్ఞానమే సంపద

B కొందరికి రాజకీయశక్తియే సంపద

C కొందరికి డబ్బు మాత్రమే సంపద

D మరి కొందరికి దేహదార్ఢ్యమే సంపద .

వర్ణాశ్రమాలను పాటించేవైదికబ్రాహ్మణులకు ( ఇప్పుడు మృగ్యమే అయినా) ఋగ్వేదం,యజుర్వేదం, సామవేదం- వీటి జ్ఞానమే సంపద , ऋग् यजूंषि सामानि,साहि श्रीः అని శ్రుతి వేదజ్ఞానమే సంపదగా,హి అనే పదం అవధారణగా చెప్పింది

गेहेగేహే-ఇంటిలో

जायतेజాయతే- జన్మను పొందుతాడు.

ఈ శ్లోకంలో పవిత్రమైన, శ్రీమన్తుల ఇంటిలో జన్మించుట అనేదిఆకర్షణీయమైన యోగఫలంగాకనబడుతున్నది, ఇంకావివరాలు అతిశ్రేష్ఠులను గురించి వివరించే తదుపరి శ్లోకంలోపరిశీలించుదాము, ఇతిభావః…mvr

---

---

30 Nov 2023

42

---

అథ వా యోగినామేవ కులేభవతి ధీమతామ్,

ఏతద్ధి దుర్లభతరం లోకే జన్మ యదీదృశమ్.

अथ वा येगिनामेव कुले भवति धीमताम् ,

एतद्धि दुर्लभतरं लोके जन्म यदीदृशम् ।

---

नन्दिनी

४१तमे श्लोके भोगापेक्षकस्य योगभ्रषटस्य गतिः उक्ता।

इदानीं भोगानपेक्षकस्य गतिः, ततोपि अतिश्रेष्ठं जन्म भवति- इति पक्षान्तरमाह…

अथ- अनन्तरं ( मरणानन्तरम्)

वा- निश्चयार्थकशब्दः

भोगवासनावर्जितेषु

१) पुण्यकृतां लोकान् अप्राप्यैव

२ ) " योगिनामेव " दरिद्राणां, ज्ञानिनां

वंशे ( न तु श्रीमतां गृहे) भवति।

योगिनां- योगाभ्यासवतामेव

धीमतां- ज्ञानिनां

कुले- वंशे

भवति- जायते।

( न तु श्रीमतां कर्मिणां गृहे। )

---

एतत् हि-

१ ) शुचीनां

२ ) दरिद्राणां

३) ब्रह्मविद्यावतां कुले जन्म

दुर्लभतरं- दुर्लभादपि दुर्लभम्

लोके यदीदृशं जन्म-भोगवासनाशून्यत्वेन प्रमादरहितं, “संन्यासार्हत्वात् “!

---

In brief,

Or else,he will be born in a family of wise Yogis ( who don’t have money).

However,this sort of birth is a rarity in the world.

---

నన్దిని

ఇంకా చెప్పాలంటే, జ్ఞానులైన, యోగుల ( ధనహీనుల) కులంలోనే పుట్టుతాడు.

అయితే,లోకంలో ఇలాంటి జన్మ లభించుట చాలా కష్టము.

---

अथवाఅథవా . లేదా,

( అథవా = అథ + వా,

అథ- అనన్తరం , దేహపాతం కాగానే . ఇది వైరాగ్యాధిక్యం కలవారికి పక్షాన్తరము!

వా- అవధారణ కొరకు)

धीमतांధీమతాం- బ్రహ్మవిద్యగలిగిన

योगिनां యోగినాం- యోగాభ్యాసవంతులైన

कुले एव కులే ఏవ- వంశంలోనే

भवति భవతి- పుట్టును.

……………… ………….

ईदृशम्ఈదృశమ్- ఇటువంటి

यत् जन्म యత్జన్మ- ఏ జన్మ వున్నదో

एतत् लोकेఏతత్ లోకే- ఈ లోకంలో

दुर्लभतरं हि దుర్లభతరం హి- దొరుకుట చాలా కష్టం కదా!

---

చర్చ-

ఇంతవరకూ యోగభ్రష్టులలో భోగాకాంక్ష కలవాని గతిని గురించి భగవంతుడు చెప్పాడు.

ఇప్పుడు భోగాకాంక్షలేని భ్రష్టయోగి గతి యేమిటో పక్షాన్తరంగా కూడా వివరిస్తున్నాడు-

శాస్త్రజ్ఞానం దృఢంగా ఉండుటతో విషయభోగవాసనాశూన్యుడూ,జ్ఞానవైరాగ్యాది గుణాలు బాగా ఉన్నవాడూ ఐన ఒకానొకడు యోగాభ్యాసంనుండి గనుక చలించియే ఉంటే

పుణ్యలోకాలను పొంది , ( పక్షాన్తరం పుణ్యకృతలోకాలను పొందీ , వాటిని అనుభవించకుండా/ వాటిని తోసిరాజని) , యోగాభ్యాసవంతులే అయి,నిర్ధనులైన,పవిత్రులైన, జ్ఞానుల వంశంలోనే పుట్టుతాడు.

భాగవతం 10.10.15

दरिद्रो निरहंस्तंभो मुक्तस्सर्वमदैरिह कृच्छ्रं यदृच्छयाप्नोति तद्धि तस्य परं तपः అని దారిద్య్రంతో వచ్చే కష్టమే గొప్ప తపస్సని వర్ణించింది !

(అంతేగానీ శ్రీమన్తుల యింటిలో పుట్టడు!; కర్మిష్ఠుల యింటిలోనూ పుట్టడు!! )

పవిత్రులై,శ్రీమన్తులూ ఐన యే రాజుల, చక్రవర్తులఇంటిలోనో కలిగే జన్మ అయినా ‘దుర్లభ’మే,ఐనప్పటికీ

1 సాత్త్వికులూ

2 ధనహీనులూ

3 జ్ఞానులూ

4 యోగాభ్యాసవంతులూ

5 వేదాంతజ్ఞులూ అయిన వారి యింట జన్మ’దుర్లభతర’ము. దుర్లభం కన్నా దుర్లభము.

ఇటువంటి జన్మ పొందుటచాలా కష్టసాధ్యము.रमणीयचरणा रमणीयां योनिमापद्येरन् అని శ్రుతి చెప్పింది.

ఈవిధమైన జన్మ ఎందుకు విశిష్ట తరము?

ఈ జన్మలో ఏవిధమైన ప్రమాదకారణాలూ ఉండకపోవుటతో సంన్యాసార్హత ఉంటుంది; మోక్షము నిశ్చితము కనుక!

[స్వచ్ఛన్దమైన ( optional)వేద,వేదాంతజ్ఞ జన్మ ‘దుర్లభతమ’ము.], ఇతిభావః…mvr

---

01 Dec 2023

43

---

यस्मात् च, the birth in a family of wise and poor is rarer because of more congenial circumstances for Mukti in such a family

---

తత్ర తం బుద్ధిసంయోగం లభతే పౌర్వదైహికమ్,

యతతే చ తతో భూయః సంసిద్ధౌ కురునన్దన.

तत्र तं बुद्धिसंयोगं लभते पौर्वदेहिकम्

यतते च ततो भूयः संसिद्धौ कुरुनन्दन

---

नन्दिनी

भोगाकाङ्क्षा योगात् भ्रष्ठः चेत् शुचीनां श्रीमताः गेहे जन्म;

वैराग्याधिक्ये सति योगिनामेव कुले संभवः, अतः द्विविधेपि जन्मनि

पौर्वदैहिकं- पूर्वदेहे भवम्

बुद्धिसंयोगं-ब्रह्मात्मैक्यविषयया बुद्ध्या संयोगम्

लभते- प्राप्नोति।

---

तल्लाभानन्तरं

भूयः- अधिकं लब्धाया, अधिक संसिद्धौ

संसिद्धिः- मोक्षः,

संसिद्धौ- तन्निमित्तम्

यतते-प्रयत्नं करोति।

---

कुरुनन्दन !- क्षात्रधर्मे कुशलस्य , कुरोर्वंशे जातस्य तवापि शुचीनां श्रीमतां कुले जन्म इति/ अनायासानैवज्ञानलाभो भविष्यतीति सूचयितुं कुरोः कीर्तनम्।

---

In brief,

O’ the scion of the great King Kuru!

He acquires memory of the ideas relating to his previous body here , in the family of Yogis , and he strives harder due to earlier impressions,पूर्वकृतसंस्कार,for winning perfection.

---

నన్దిని

హే కురునన్దన !- కౌరవవంశంలో పుట్టిన వాడా,అని బాహ్యార్థం లో సంబోధన. క్షాత్రధర్మంలో అతికుశలుడైన కురుమహారాజవంశంలో పుట్టిన నీకు కూడా స్వవంశోచిత ధర్మసంబంధం ఆవశ్యకమని సూచన, మహాప్రభావవంతుడైన కురు సద్వంశంలో పుట్టినందున అనాయాసంగానే జ్ఞానలాభం కలుగుతుందని కురురాజ కీర్తనము

తత్ర-అక్కడ ( ఆ యోగుల వంశంలో)

పౌర్వదేహికమ్ -వెనుకటి జన్మకు చెందిన

తమ్ బుద్దిసంయోగమ్-ఆ బుద్ధితో సంబంధాన్ని

లభతే-పొందుతాడు.

….

తతః-దానితో

సంసిద్ధౌ- సంపూర్ణ సిద్ధికోసం

భూయః- మళ్ళీ

యతతే చ- ప్రయత్నిస్తాడు కూడా.

---

చర్చ-

ఇంతవరకూ చెప్పిన జన్మద్వయం యొక్క దుర్లభత్వాన్ని వివరిస్తున్నాడు-

పై రెండు విధాల జన్మలలోనూ బుద్ధిసంయోగం సమానమే- బుద్ధిసంయోగం అంటే “ఆత్మ పరమాత్మ ధ్యానవిషయం”.నిద్రించినవాడు మేలుకున్న తరుణంలో అతనికి- తన పేరూ,ఊరూ,బాల్యం మొదలుకొని నిద్రలోకి జారుకునేవరకూ జరిగినవిషయాలన్నీ స్ఫురించినట్లే, అష్టావధానం చేసే అవధానిముక్తపదగ్రస్తాలంకారయుత పద్యం లోఏకదేశం మాత్రమే చెప్పి, కిఞ్చిత్ వ్యవధితోపద్యపూరణ వంతు వచ్చినప్పుడు ఏ పదంతో ముగించాడో, అదే పదంతో పునః ప్రారంభించిపద్యం పూరించిన ఫక్కీలో -యోగి మళ్ళీ తన అభ్యాసాన్ని కొనసాగిస్తాడు.

పౌర్వదేహికం ( పౌర్వదైహికం) అంటే ఇతఃపూర్వ జన్మలో బ్రహ్మాత్మైక్యవిషయ బుద్ధితో యోగం ఎంతవరకూ అనుష్ఠించి ఉన్నాడో అంతవరకూ అప్రయత్నంగానే పొందుతాడు.

పూర్వజన్మ సంస్కారలాభం పొందుట మాత్రమే కాదు; ఆ తరువాత ఉండే జ్ఞానభూమికను చేరే ప్రయత్నం కూడా చేస్తాడు , చేయగలడు, చేయవలెను .

దుర్లభమూ, సుదుర్లభమూ ఐన సద్వంశంలో పుట్టీ , తుచ్ఛమైన - ఆతతాయి చేసే పనులు చేస్తూ, పరద్రవ్యాన్ని ఆశిస్తూ, జ్ఞానులను అవమానిస్తూ, స్వవర్ణధర్మములను పాటించకుండా( ఉదాహరణకు బ్రాహ్మణుడువేదాధ్యయనం చేయకుండా , క్షత్రియుడు ధర్మపరిపాలన చేయకుండా)జీవించుట మరణము కంటే కూడాహీనము . దొరికిన సదవకాశాన్ని చేజార్చుకొనుట- అని దుర్యోధనుణ్ణి దృష్టిలో పెట్టుకొనివిరోధముఖంతో చెప్పుట కూడా శ్లోకభావము.

---

జ్ఞానభూమికలు

1 శుభేచ్ఛ , సాధన చతుష్టయ సంపత్తి

2విచారణ,వేదాంత వాక్య విచారణాత్మికవిచారణ , ఇది శ్రవణమనన సంపద

3 తనుమానస,తత్త్వజ్ఞాన నిర్విచికిత్స , నిస్సంగత్వప్రధానము ఇది నిదిధ్యాసనయుతము

4 సత్త్వాపత్తి, తత్త్వసాక్షాత్కారమేఇది కలవాడు ब्रह्मवित्. ఇక్కడ,జీవన్ముక్తి లేకపోయినప్పటికీ మరణానంతరం విదేహకైవల్యం నిశ్చితమే.

( 5,6,7 వ భూమికలు జీవన్ముక్తుని అవాంతరభేదాలే , చివరి భూమికాచతుష్టయంలో విదేహకైవల్యం గూర్చి సందేహమే అక్కర లేదు.)

మొదటి మూడు భూమికలలో,యోగపరిపుష్టి లేకపోవుటతో ఆసన్నమృత్యువైనప్పుడు భోగస్పృహ కలిగినవాడు शुचीनां ‘श्रीमतां ’ గేహంలో జన్మిస్తాడు.

ప్రాణోత్క్రమణసమయంలో పరమేశ్వర ప్రసాదంతో భోగస్పృహ కలుగనివాడు अथ वा योगिनामेव అన్నట్లు పేదరికం ఉన్న పవిత్రవంశంలోనే పుట్టి,సర్వప్రమాదకారణశూన్యమైన పరిస్థితులు సహకారులు కాగా మోక్షాన్ని పొందుతాడు అని వసిష్ఠుడు శ్రీరామునికి చెప్పిన వైనము,

5 అసంసక్తి,ఇది ఉన్నవాడు ब्रह्मविद्वरःజీవించి ఉన్నా, ముక్తుడే

6 తురీయ,ఇది కలవాడుब्रह्मविद्वरीयः "

"

7 తురీయాతీతుడు/ తురీయగుడు. ఇతణ్ణిब्रह्मविद्वरिष्ठः అంటారు " “.

ఇతిభావః…mvr

---

02 Dec 2023

44

---

పూర్వాభ్యాసేన తేనైవ హ్రియతేహ్యవశోపి సః,

జిజ్ఞాసురపి యోగస్య శబ్దబ్రహ్మాతివర్తతే.

पूर्वाभ्यासेन तेनैव ह्रियतेह्यवशोपि सः,

जिज्ञासुरपि योगस्य शब्दब्रह्मातिवर्तते ।

---

नन्दिनी

तेन एव-पूर्वदेहकृतअभ्यासेन एव

अवशः अपि-पित्रादि अधीनः अपि,कुतश्चिदन्तरायात् अनिच्छन् अपि

योगभ्रष्टः

ह्रियते- स्ववशीक्रियते, विषयेभ्यः परावर्त्य ब्रह्मनिष्ठः क्रियते

पूर्वाभ्यासेन- तदेवं पूर्वाभ्यासवशेन प्रयत्नं कुर्वन् शनैः मुच्यते

---

योगस्यजिज्ञासुः अपि- योगस्य स्वरूपजिज्ञासुः अपि, सप्तसु ज्ञानभूमिकासु प्रप्रथम भूमिकायां यः वर्तते सोपि, तथाभूतः अपि

शब्दब्रह्म-कर्मप्रतिपादकवेदपूर्वभागम्

अतिवर्तते-अतिक्रम्य वर्तते।

कर्माधिकारं उपेक्ष्य ज्ञानाधिकारनिष्ठामेव करोति।

---

In brief,

The Yogi is attracted by his prior discipline,even though he has not mastered it.

Even a Jijnaasu,who desires to know about Yoga,goes beyond the sphere of Vedic injunctions.

A Bhrashta Yogi,who slipped from Yoga is drawn towards perfection.

The Yogic impressions assert themselves when

the more potent impressions ,Samskaras,weaken .

Yogic impressions never perish even though they are held up for a long period.

The Yoga bhrashta goes beyond the fruits of work,Karma Phala .

---

నన్దిని

ఇష్టం ఉన్నా,లేకున్నా పూర్వజన్మలో చేసిన అభ్యాసం - భ్రష్టయోగిని యోగం వైపే ఆకర్షిస్తుంది ; అతడు శబ్దబ్రహ్మను అధిగమించడు- అతిక్రమిస్తాడు.అనగా వేదోక్తకర్మమార్గాన్ని పక్కకు తోసి జ్ఞానమార్గావలంబి అవుతాడు. (ఇదంతా సర్వకర్మసంన్యాసమార్గంలో పయనించే వాని విషయము ; కర్మవిఘాతం కలిగించుకునేవాని విషయం కాదు)

---

చర్చ-

अहरहः सन्ध्यामुपासीत, उदिते सूर्ये प्रातर्जुहोति, दर्शपूर्णिमासाभ्यां यजेत, यावज्जीवमग्निहोत्रं जुहोति వంటి శ్రుతి వాక్యాలు కర్మను ప్రేరేపించుతూ ఉండగా శబ్దబ్రహ్మను అతిక్రమించి కర్మను వదలి జ్ఞానాన్ని ఎలా ఆశ్రయించగలరు? అంటే

యోగుల వంశంలోనే పుట్టినా ,

ప్రాగ్జన్మకర్మలవలన ఒకానొకనికి భోగవాసనలు కలిగినప్పటికీ-‘పూర్వాభ్యాసం’ వలన సంస్కారాలేభోగోన్ముఖమైన జీవితాన్నిమోక్షోన్ముఖంగా చేస్తాయి.

నా చిన్నప్పటి మాట -సర్వవ్యసనశీలుడైన ఒక తహసిల్దారు ఒకేఒక మారు మా పితృపాదుల భాగవతసప్తాహాన్తర్గత అజామిళోపాఖ్యానంబలాత్కారంగానైనా వినుట తటస్థపడి, వైరాగ్యంసిద్ధించి, అకస్మాత్తుగాలౌకిక వ్యవహారాలన్నీ తృణీకరించి పారలౌకిక జిజ్ఞాసా వ్యాపృతుడై సాధువుగా మారాడు. సిరిసిళ్ళ సమీపంలో గోవిన్దరాజాశ్రమం నిర్మించుకొని అద్యతన భూతంలో నామసంకీర్తన చేస్తూనే ఉండిపోయాడు .పూర్వాభ్యాస సంస్కారబలం ఆ విధంగా ఆయనలో అకస్మాత్తుగా మార్పును తెచ్చి ఉంటుంది !

---

హ్రియతే…

యోగభ్రష్టుడు- ప్రతిబన్ధాలు ఎన్ని వున్నప్పటికి ఆ ప్రతిబన్ధాలను అతిక్రమించి- అడ్డంకులను తొలగించుకొని- ఆత్మను వశీకరించుకుంటాడు అని చెప్పేందుకు హృఞః ( హ్రియతేపదం) తో సూచన.

దొంగిలించబడిన అశ్వము ఎంత కాపలా ఉన్నా వాళ్ళ కనుగప్పి గుఱ్ఱపు స్వామి దగ్గరికి మళ్ళీ చేరుకున్నట్లు! దేశభక్తుడు సోమనాద్రి చరిత్రలో జరిగిన ఉదంతమే ఇది,

లేదా

ఎందరు రక్షకుల మధ్య ఉన్నా తెలివిగల పాటచ్చరుడు ( దొంగ)- విలువైన వస్తువును హరించినట్లేనని దృష్టాన్తము .

---

యోగుల,నిర్ధనుల వంశంలో పుట్టినవానికి , భోగావకాశం లేదుకనుక నిద్రనుండి లేచినవానికి హఠాత్తుగా పూర్వస్మృతి కలిగినట్లు భోగాలనుండి ఆత్మ జ్ఞానం వైపు మనోగమనం జరుగుతుంది.సరే.

శ్రీమన్తుల ఇంట పుట్టిన వానికి యోగప్రవృత్తి కలిగేదెలా? అంటే-

पूर्वाभ्यासेन పూర్వాభ్యాసేన- అని జవాబు. పూర్వాభ్యాసం అంటే పూర్వజన్మలో చేసిన అభ్యాసం.దానితో కలిగిన సంస్కారంతో యోగభ్రష్టుడు తనకు తెలియకుండానే,భోగవాసన నుండి నివృత్తుడై యోగంలోనే ప్రవర్తిస్తూ ఉంటాడు. రాజవంశీయులైనా ఋషభ ,భరత ,గౌతమ బుద్ధాదులు ఉదాహరణలు.

అర్వాచీనులలో వేమన కూడా ఇదే కోవకు చెందిన వాడు.

యోగంలో జిజ్ఞాస ఉన్నవాడు మాత్రమే అయినా సరే; యోగప్రాప్తుడు కలుగని వాడుకూడా పూర్వజన్మ సంస్కారంతో జ్ఞానసంస్కారం జనించి , శబ్దబ్రహ్మ అనగా సంహితాభాగ వేదం చెప్పిన కర్మలను పట్టించుకోకుండా,జ్ఞానాధికారంలోనే నిష్ఠ కలిగి ఉంటాడు. కర్మను అతిక్రమించి,జ్ఞానాన్ని అధిగమిస్తాడు.

अहरहः सन्ध्यामुपासीत,उदिते सूर्ये प्रातर्जुहोतिమొదలైన వేదవాక్కులను ఆదరించకుండా,కర్మరతుడు,ధర్మరతుడు,పాపరతుడు ,భక్తరతుడు ,జ్ఞానరతుడు , యోగరతుడు- ఎవ్వరైనా సరే ఉపదేశమే అక్కరలేకుండా పూర్వాభ్యాసంతో సన్మార్గంలో ప్రవర్తించ గలరు.

वेदानिमं लोकममुं च परित्यज्य आत्मानमन्विच्छेत् , एतमेव प्रव्राजिनो लोकमिच्छन्तः प्रव्रजन्ति అనే శ్రుత్యర్థము ఇదే,ఇతిభావః….mvr

---

03 Dec 2023

BHAGAVAD GITA

ENGLISH & TELUGU FOLLOW SANSKRIT TIKA

45

---

ప్రయత్నాద్యతమానస్తు యోగీ సంశుద్ధకిల్బిషః,

అనేక జన్మసంసిద్ధస్తతోయాతి పరాంగతిమ్.

प्रयत्नाद्यतमानस्तु योगी संशुद्धकिल्बिषः,

अनेकजन्मसंसिद्धस्ततो याति परांगतिम् ।

---

नन्दिनी

शब्दब्रह्ममतिवर्त्य, कर्मप्रतिपादकवेदातिवर्तनात् किं अस्मिन् जन्मनि मुच्यते? जन्मान्तरे वा ??…

प्रयत्नात्-पुनर्जन्म यथा न स्यात् तथा प्रयत्नात्

यतमानः- यत्नं कुर्वन्

संशुद्धकिल्बिषः-विधूतपापः

अनेकजन्मसंसिद्धः-अनेकेषु जन्मसु उपचितेन योगेन

संसिद्धः- सम्यक् ज्ञानी भूत्वा

ततः

परां गतिम्-श्रेष्ठां गतिम्

याति-प्राप्नोति।

योगजिज्ञासामात्रेण मुक्तिरिति न । तावन्मात्रेण मुक्तिश्चेत् योगानुष्ठानं व्यर्थमेव भवति ।तदनुष्ठानमपि अनेकजन्मसु कर्तव्यः इत्याह

---

In brief,

All his sins having been washed away in the course of many lives through striving hard and who has been perfected,attains the Supreme Goal.

Striving hard means labouring much

Who knows that sins are washed away…

संशुद्धकिल्बिषः? The Yogi himself.

Who knows that Yogi has perfected? It’s the Yogi once again.

How does Yogi know that he became perfect? It’s through accumulation of impressions , संस्काराः

---

నన్దిని

ప్రయత్నపూర్వకంగా యోగమార్గంలో ప్రయాణిస్తున్న యోగి,అనేక జన్మలలో- ఒక్కొక్క జన్మలో కొద్ది కొద్దిగా- సంసిద్ధిని పొంది , దానితో ఉత్తమగతిని పొందుతాడు.

---

చర్చ- కర్మ ప్రతిపాదకమైన వేదాతివర్తి యైన యోగి - ఎప్పుడుముక్తుడౌతాడు? ఈ జన్మలోనేనా,రాబోయేజన్మలలోనా అనే శంకకు సమాధానంగా భగవంతుడు ఇలా చెపుతున్నాడు-

పూర్వజన్మలోని యోగభ్రంశం వల్ల కదా ప్రకృత ప్రాకృతజన్మ కలిగింది,ఇకముందైనా ఈవిధంగా పునర్జన్మ కలుగకుండుగాక,ఆవిధంగా ప్రయత్నించవలెను కదాఅని,ఇతోధికంగా అనగా ఇదివరలో చేసిన దానికన్నా ఎక్కువగా ప్రయత్నించి,

12 వ క్లాస్ వరకూఇంటర్మీడియట్ లో ఆప్షనల్ గాBPC తీసుకొనిMBBS లోనో,ఆ తరువాత Post Graduation లోనో సీట్ రాక ,పౌనఃపున్యంగా అర్హతను ఒనగూర్చే పరీక్షలు రాసిసఫలీకృతులైనట్లు -సంశుద్ధకిల్బిషుడై,అనగా యోగప్రతిబంధకాలైన నైకజన్మపాప ఫలాలను శుద్ధీకరించుకొని,ఆ తరువాత మాత్రమే ఉత్కృష్టమైన పరాగతి- అంటే ముక్తిని పొందుతారు .

జ్ఞానభూమికలలో మొదటి సోపానమే ఐనా మోక్షాకాంక్ష ఐన శుభేచ్ఛ ఉన్నమాత్రాననే సాధారణకర్మాధికారి కూడా అసాధారణ జ్ఞానాధికారి అవుతాడూ అంటే,

ద్వితీయ,తార్తీయ భూమికలను అధిగమించిన యతి సంసారబంధనం నుంచి ముక్తుడౌతాడని చెప్పనవసరమే లేదు.

వంశం,జన్మ మొదలైన వాటివల్ల కలిగే భోగాలను పరిత్యజించి ( ఉదాహరణకు బుద్ధుడు, “నవమే బౌద్ధావతారే”) ,ప్రయత్నపూర్వకంగా కర్మను వదిలి జ్ఞానాన్ని ఆశ్రయించి, ప్రస్తుత జన్మనే చరమజన్మగా మార్చుకొని ప్రకృష్టమైన పరాగతిని,ముక్తిని,‘ప్రయత్నంతో’పొందవచ్చు,ఇతిభావః…mvr

---

04 Dec 2023

A BRIEF IN ENGLISH AND DESCRIPTION IN తెలుగు WILL FOLLOW THE SANSKRIT TIKA

46

---

తపస్విభ్యోధికో యోగీ జ్ఞానిభ్యోపి మతోధికః ,

కర్మిభ్యశ్చాధికో యోగీ తస్మాద్యోగీభవార్జున!

तपस्विभ्योधिको योगी ज्ञानिभ्योपि मतोधिकः, कर्मिभ्यश्चाधिको योगी तस्माद्योगी भवार्जुन ।

---

नन्दिनी

अर्जुन!- शुद्ध!शुद्धचित्तस्य तव योगिभावः सुगमः, इति सूचयन्

योगी- a) तत्त्वज्ञानोत्पत्त्यनन्तरंb) मनोनाशc) वासनाक्षयकारी

1 . तपस्विभ्यः-कृच्छ्रचान्द्रायणादि तपःपरायणेभ्यः

अधिकः- उत्कृष्टः।

---

2. कर्मिभ्यः-कर्मानुष्ठायिभ्यः

---

कर्मी, तपस्वी च अज्ञौ, मोक्षस्य अनर्हौ!

---

3 . ज्ञानिभ्यः-परोक्षज्ञानी< अपरोक्षज्ञानी < अजीवन्मुक्तः< मनोनाश, वासनाक्षयाभावयुक्तः जीवन्मुक्तः योगी

अधिको मतः- मम संमतः।

---

जीवन्मुक्तो योगी साधनपरिपाकात् परमः!

---

In brief,Yogi is superior to the Rishis who do Tapasya,superior toVeda pundits,and superior even to those who excel in great tasks.Arjuna!be a Yogi for the same reasons.

Veda pundit means masters of shastras- mimamsa , nirukta,grammars.

Great tasks means Vedic rites like serving the Fire,

Yogi excels who do all those works.

---

నన్దిని

అర్జునా! యోగులుతపస్వుల కంటే, సపరికర వేద పాణ్డిత్యం కలవారి కంటే,యజ్ఞాది క్రతువులు ఆచరించేవారికంటే… కూడా గొప్పవారు.అందువల్ల నువ్వు కూడా యోగివే అగుదువుగాక.

---

योगी యోగీ- యోగి

तपस्विभ्यः తపస్విభ్యః- తాపసులకంటె

अधिकः అధికః- గొప్ప వాడు.

…………

ज्ञानिभ्यः अपि జ్ఞానిభ్యః అపి- జ్ఞానులకన్నా కూడా

अधिकः मतः అధికః మతః- ఆధిక్యం కలవాడని విదితుడు.

……………

कर्भिभ्यः च కర్మిభ్యః చ- కర్మానుష్ఠాతలకన్నా కూడా

अधिकः అధికః- గొప్ప వాడే

………..

तस्मात्తస్మాత్- సర్వశ్రేష్ఠత్వం వల్ల

योगी भवయోగీ భవ- నువ్వు యోగివి కమ్ము.

---

చర్చ-

( బాధాకరవిషయమైనా చర్చించక తప్పదు,వేదం మాత్రమేచదువుకున్న వారందరూ వేదపణ్డితులు కారు, సంప్రదాయం ప్రకారమైతే విద్యారణ్య/ భట్ట భాస్కర భాష్యార్థములు , పూర్వమీమాంసా యుక్తముగా చదివినవారే వేదపణ్డితులు.ప్రకృతం ఉభయ తెలుగు రాజ్యాలలోని పణ్డితుల సంఖ్య వేళ్ళమీద లెక్కించవచ్చు.విద్యారణ్యభాష్యం చదువుకున్నామనే వారూ ముక్కస్య ముక్కార్థః అనేవారే హెచ్చు. చాలా మందిపీఠాధిపతులు కూడా సాఙ్గ వేదాలను… కాకపోయినా, కనిష్ఠం ఏదేని ఒక్క శాస్త్రం లోనిపణ్డితులనూ సరియైన పద్ధతిలో ఆదరించుట లేదు !ఈ విషయాన్ని గుర్తెరిగి శాస్త్ర పోషణ చేయుట మనందరి కర్తవ్యం ; సెక్యులర్ప్రభుత్వం ఈ కార్యాన్ని అసలే చేయదు. )

---

శ్రేయఃకాముడైనవానికి అన్నిటికన్నా ఎక్కువ ఉపాదేయము యోగమే.

हे अर्जुन! ఓ అర్జునా!-

అర్జున శబ్ద ప్రయోజనం…

{1. స్వధర్మాచరణంవల్ల ఏర్పడిన శుద్ధచిత్తుడవైన నీ యోగిభావమే సుగమమని సూచించేందుకు “అర్జున!” అని సంబోధన.

లేదా

2. యోగంతో శుద్ధబ్రహ్మసాక్షాత్కారం లభించి నీవు అన్వర్థసంజ్ఞుడవే అగుదు వని సూచన.

లేదా

3. అధికాధిక ప్రయత్నంచేసి సాధనపరిపాకంతో తత్త్వజ్ఞాన ,మనోనాశ ,వాసనాక్షయాలతో శుద్ధుడవు ( అర్జునునివి కావలెననిఆకాంక్షాపూర్వక సంబుద్ధి).}

तपस्विभ्यः తపస్విభ్యః- శరీరాదులచేత చేసే కృచ్ఛ్ర చాంద్రాయణాది తపస్సే పురుషార్థసాధనంగా భావించేవారికన్నా (కృచ్ఛ్రం- కృతీచ్ఛేదనే- అతి కఠినమైన ఉపవాస వ్రతాలు ;చాంద్రాయణం-అమావస్య నిరాహారంగా ఉండి,శుక్లపక్షచంద్రుని చంద్రకళలు పెరుగుతున్నప్పుడు దినమొక కబళం చొప్పున చంద్రకళలకుఅనుగుణంగా ఆహారం క్రమేణపెంచుతూ,కృష్ణ పక్షంలో తగ్గిస్తూ చేసే ఉపవాస ప్రక్రియ).

1. తపస్వుల గురించి మొదటనే ఎందుకు చెప్పుట?

స్మృతి तपसा कल्मषं हन्ति అనే వాక్యంతో తపస్సు పాపాన్ని హరిస్తుందే తప్ప జన్మరాహిత్యాన్ని కలిగించదు.

2. ఇక జ్ఞాని గురించి- మీమాంసాది శాస్త్రజ్ఞానం… ఇది పుణ్యలోకప్రాప్తి ఉన్నా పునరావృత్తి ఉండనే వున్నది (….. क्षीणे पुण्ये मर्त्यलोकं विशन्ति)

3 . కర్మిభ్యః అనుట ఎందుకు? अपाम सोमममृता अभूम,

अक्षय्यं ह वै चातुर्मास्ययाजिनः सुकृतं भवति అన్నప్పటికీ ఆ అమృతత్వ,అక్షయ్యత్వాలు సాపేక్షాలే ( relatve,not absolute)!

కనుక కర్మిష్ఠికి పునరావృత్తి నిశ్చితమే.

’ च ’ చకారం ఉక్తానుక్త సాంఖ్య , యోగాది మతనిష్ఠులైన వారికంటే బ్రహ్మవేత్త శ్రేష్ఠుడని తెలియజెప్పేందుకు.

ज्ञानिभ्यः జ్ఞానిభ్యః-a)శాస్త్రీయ ‘పరోక్ష’ జ్ఞానవన్తుల కంటే అపరోక్షజ్ఞానీ,

b) మనోనాశ,వాసనాక్షయాభావం కల అపరోక్షజ్ఞాని కంటే కూడా అజీవన్ముక్తుడూ

c) అజీవన్ముక్తునికన్నా కూడా తత్త్వజ్ఞానము,మనోనాశము,వాసనాక్షయమూ గలజీవన్ముక్తుడూ-

( శ్రుతి

विद्यया तदारोहन्ति यत्र कामाः परागताः,न तत्र दक्षिणा यन्ति नाविद्वांसस्तपस्विनः అని ,

1 తత్త్వజ్ఞానం , తదనన్తరం

2 మనోనాశం , తదనన్తరం

3 వాసనాక్షయం అనియే చెప్పింది)

कर्मिभ्यः కర్మిభ్యః- దక్షిణాసహిత జ్యోతిష్టోమాది కర్మానుష్ఠాయుల కన్నా కూడా

योगी యోగీ- ఇక్కడ ధ్యానయోగి వివక్షితుడు

अधिकः मतःఅధికః మతః-మతమంటే అభిమతము , యోగి అధికుడని నా అభిమతము,ఇతిభావః …mvr

---

---

05 Dec 2023

---

Sent from my iPhone