02

श्रीमद्भगवद्गीता శ్రీమద్భగవద్గీత सांख्ययोगः

01

---

अथ द्वितीयोऽध्यायः

सञ्जय उवाच -
तं तथा कृपयाऽऽविष्टमश्रुपूर्णाकुलेक्षणम् ,
विषीदन्तमिदं वाक्यमुवाच मधुसूदनः।

---

नन्दिनी

धर्मस्य विजयोऽस्तु ; अधर्मस्य नाशोऽस्तु

तथा - उक्तप्रकारेण विषीदन्तम्

तं - अर्जुनम्

अश्रुपूर्णाकुलेक्षणम् = अश्रुभिः पूर्णे आकुले ईक्षणे यस्य तम्

कृपयाऽऽविष्टं - कृपया आविष्टम् ( अत्र कृपायाः कर्तृत्वं सूचितम् ) , कृपा स्वभावसिद्धमिति

कृपया = कृपा-उपलक्षणेन अष्टविधैः आत्मगुणैः भावितव्यमिति सूचनार्थम् ….

---

आत्मगुणाः
अथ अष्टावात्मगुणाः

( गौतमधर्मसूत्राणि 19.14 )

१ दया (कृपा ) सर्वभूतेषु
२ क्षान्तिः
३ अनसूया
४ शुचिः
५ अनायासः
६ माङ्गल्यम्
७ अकार्मण्यम्
८ अस्पृहा च इत्यष्टावात्मगुणाः )

---

विषीदन्तं - विषादं कुर्वन्तम् ( अत्र अर्जुनस्य कर्मत्वं सूचितम् ) । विषादं आगन्तुकमात्रमिति।

कृपयाविष्ट, विषीदन्त पदौ कर्तृत्व कर्मत्व सूचयन्तौ स्वाभाविकत्वं आगन्तुकत्वं च व्युदस्तौ।

मधुसूदन! - संबोधनं, स्वयं दुष्टनिग्रहकर्ता अर्जुनं प्रत्यपि तथा एव वक्ष्यति इति / स्वयं दैत्यहन्ता श्रीकृष्ण उवाचेति।…mvr

---

02

---

श्रीभगवानुवाच -
कुतस्त्वा कश्मलमिदं विषमे समुपस्थितम् ,
अनार्यजुष्टमस्वर्ग्यमकीर्तिकरमर्जुन।

---

नन्दिनी

धर्मस्य विजयोऽस्तु ; अधर्मस्य नाशोऽस्तु

भगवान् -
ऐश्वर्यस्य समग्रस्य धर्मस्य यशस्य श्रियः ,
वैराग्यस्याथ मोक्षस्य षण्णां भगवतीङ्गना । ( समग्रं = ऐश्र्वर्य समग्रत्वम् ;
मोक्षं = मोक्षसाधनस्य ज्ञानस्य …इङ्गना = संज्ञा , इगि गतौ, इङ्गितं = अभिप्रायप्रकटनम् ।

अर्जुन! इति संबुद्धिः।

इदं - स्वधर्मात् पराङ्मुखत्वम्

कल्मषं - देषं / शिष्टगर्हितत्वेन मलिनम् । ( कालदोषात् वा कर्मदोषात् वा इति )

विषमे - विषमसमये , विषमस्थाने सङ्ग्रामे

त्वा - त्वाम्

कुतः - कुतो हेतोः
समुपस्थितं ? - प्राप्तम् ?
१) अनार्यजुष्टं -
आर्यैः = मुमुक्षुभिः,
न जुष्टं = असावितम् ( किं मोक्षेच्छातः? )

२) अस्वर्ग्यं - स्वर्गहेतु धर्मविरोधित्वात् न सेव्यम् ( किं वा स्वर्गेच्छातः ?? )

३) अकीर्तिकरं - कीर्त्यभावकरम् , कीर्तिनाशकरम् ( किं वा कीर्तीच्छातः??? )

( किं शब्देन आक्षिप्यते त्रिभिः शब्दैः)
….mvr

---

03

---

क्लैब्यं मा स्म गमः पार्थ नैतत्त्वय्युपपद्यते ,
क्षुद्रं हृदयदौर्बल्यं त्यक्त्वोत्तिष्ठ परन्तप।

---

नन्दिनी

धर्मस्य विजयोऽस्तु ; अधर्मस्य नाशोऽस्तु

क्लैब्यं - अधैर्यं, ओजस्तेजादि भङ्गरूपं , क्लीबभावम्

मा स्म गमः - मा गमः

पार्थ - पृथातनयत्वेन त्वं क्लैब्य-अयोग्यः
त्वयि - महेश्वरेणापि सह कृत बाहाबाहियुद्धे प्रख्यात महाप्रभावे

न एतत् उपपद्यते - न युज्यते ।

---

हृदयदौर्बल्यं - अधैर्यं , मनसो भ्रमणादिरूपं ,

दौर्बल्यं - निर्वीर्यत्वं, दुर्बलभावम्

क्षुद्रं - लघुतायाः सम्पादकम्

त्यक्त्वा - अपनीय

उत्तिष्ठ - युद्धायसज्जीभव।

---

परन्तप ! -
परान् तप = शत्रून् तापय ( न स्वजनान् , स्वहितकर्तॄन् )। ….mvr

---

04

---

**अर्जुन उवाच -
कथं भीष्ममहं सङ्ख्ये द्रोणं च मधुसूदन!
इषुभिः प्रतियोत्स्यामि पूजार्हावरिसूदन! **

नन्दिनी
धर्मस्य विजयोऽस्तु ; अधर्मस्य नाशोऽस्तु

भीष्मं - पितामहम्

द्रोणं - आचार्यम्

सङ्ख्ये - संग्रामे

अहं कथं प्रतियोत्स्यामि ।
( न कथमपि इत्यर्थः )

---

इषुभिः प्रतियोत्स्यामि - तत्रापि इषुभिः,
प्रतियोत्स्यामि कथं = प्रतिपक्षत्वेन कथं युद्धं करिष्यामि ?
( याभ्यां सह युद्घमनुचितं वाचा अपि ; किं पुनः प्राणहारिभिः शरैः? )

---

संबोधनद्वयमस्त्यत्र
१ मधुसूदन! = केवलदैत्य निबर्हण
२ अरिसूदन!! = शत्रु संहारक इति,

भीष्म द्रोणौ पूजार्हौ = पूज्यौ , तत्रापि द्रोणस्तु परमपूज्यः (“यावतीर्वै देवताः सर्वे ब्राह्मणे वसन्ति …”)

भीष्मनामग्रहणं प्राथम्येन कृत्वा तदनन्तरमेव ब्राह्मणद्रोणनामं कुत इति चेत् - शोकव्याकुलत्वेन पूर्वापरपरामर्शवैकल्यात्। ….mvr

---

05

---

**गुरूनहत्वा हि महानुभावान् श्रेयो भोक्तुं भैक्ष्यमपीह लोके ,
हत्वाऽर्थकामांस्तु गुरूनिहैव भुञ्जीय भोगान् रुधिरप्रदिग्धान् ।
**_____________________________________

नन्दिनी

धर्मस्य जयोऽस्तु ; अधर्मस्य नाशोऽस्तु

(अहनने राज्य अप्राप्तेः देहनिर्वाहो न स्यात् इति चेत् …)

गुरुः - सर्वार्थान् गृणातीति गुरुः, गृणाति उपदिशति गायत्र्यादिकं गुरुः

अहत्वा - अहिंसित्वा

महानुभावान् - ( महान् + अनर्गलो अनुभावो = धर्मब्रह्मविषयको बोधः येषां तान् )

भोगाः अपि
इहलोके - इहैवलोके, अस्मिंल्लोके

कथं भुञ्जीय - कथं अश्नीयाम् ?
("…नापगुरेत न निहन्यात् न लोहितं कुर्यात् एतावताह्येनसा भवति “।)

---

हिमहानुभावान् ( एकं पदम् ) …
हिमहः = हिमं जाड्यं अपहन्तीति हिमहः, आदित्यः/ अग्निः। तस्येव अनुभावः = सामर्थ्यं येषाम्
गुरून् हत्वा _ यदि गुरून् हत्वातु
रुधिरप्रदिग्धान् - किं शुद्धान् भोगान्, नैव , तत् रुधिराक्तान्

अर्थकामान् - अर्थकामात्मकान्

भोगान् - भोग्य विषयान्

भुञ्जीय - अश्नीयान् , अनुभवामि ( भोगानेव भुञ्जीय/ न तु मोक्षं लभेय )

भैक्ष्यं अपि - भिक्षितान्नमपि

भोक्तुं - विषयान् अनुभवितुम्

श्रेयः - श्रेयस्यतरं ( न तु तद्वधेन राज्यमपि श्रेयः)।….mvr

---

06

---

नचैतद्विद्मः कतरन्नो गरीयो
यद्वा जयेम यदि वा नो जयेयुः ,
यानेव हत्वा न जिजीविषामः
तेऽवस्थिताः प्रमुखे धार्तराष्ट्राः।

---

नन्दिनी

धर्मस्य जयोऽस्तु ; अधर्मस्य नाशोऽस्तु
यद्वा जयेम - एतान् वयं जेष्यामः

यदि वा नः जयेयुः - यदि वा अस्मान् एते जयेयुः = जेष्यन्ति

नः - अस्माकम्
कतरत् - किन्नु वा
गरीयः - श्रेष्ठम्

एतत् च न विद्मः - न विजानीमः

यान् हत्वा - प्राणेभ्यः अपि प्रेयसः यानेव
हत्वा - भ्रातृपुत्रादीन् युधि हत्वा

न जिजीविषामः - जीवितुं न इच्छामः

ते धार्तराष्ट्राः एव - त एव धार्तराष्ट्राः

प्रमुखे अवस्थिताः - संमुखे स्थिताः। ….mvr

---

07

---

**कार्पण्यदोषोपहतस्वभावः पृच्छामि त्वां धर्मसम्मूढचेताः ,
यच्छ्रेयः स्यान्निश्चितं ब्रूहि तन्मे शिष्यस्तेऽहं शाधि मां त्वां प्रपन्नम् ।
**

नन्दिनी

धर्मस्य जयोऽस्तु ; अधर्मस्य नाशोऽस्तु
कृपणः -
1) यः स्वल्पमपि वित्तक्षयं न क्षमते सः कृपणः इति लोके प्रसिद्धः

2) अनात्मवित् , अप्राप्तपुरुषार्थतया कृपणः भवति ( “यो वा एतदक्षरं गार्ग्यविदित्वा अस्माल्लोकात् प्रैति स कृपणः” = “कार्पण्यं” अनात्माध्यासवत्त्वं ;
कार्पण्यनिमित्तः “दोषः” ममता ;
ममतादोषेन “उपहतः” - तिरस्कृतः युद्धोद्योगलक्षणः “स्वभावः” ।)

धर्मसम्मूढचेताः …
धर्मे सम्मूढं चेतः यस्य सः अहम्

त्वां - सर्वुज्ञम्

पृच्छामि ।

---

यत्
श्रेयः - परमपुरुषार्थभूतम्

निश्चितं - असंदिग्धम्

मे - मह्यम्

ब्रूहि - यत् १) श्रेयं = उचितम् २) निश्चितं = असंदिग्धम् तत् ब्रूहि।
हितोपदेशस्य अर्जुनः योग्यतामाह …

1) शिष्यः ते अहं - तव शासनयोग्यः अहम् । ( अयं ममतुल्यः ; नैव उपदेशार्हः इति न शङ्कनीयम् …
ते अहं शिष्यः - शिष्यभावं गतोऽस्मि ,
त्वां - ईश्वरम्

प्रपन्नं - शरणं गतम्

शाधि - अनुग्रहाण! (“भृगुर्वै वारुणिः, पितरं उपससार , अधीहि भगवो ब्रह्म” इति श्रुत्यर्थः दर्शितः। )
….mvr

---

08

---

न हि प्रपश्यामि ममापनुद्याद्यच्छोकमुच्छोषणमिन्द्रियाणाम् ,
अवाप्यभूमावसपत्नमृद्धं राज्यं सुराणामपि चाधिपत्यम् ।

---

नन्दिनी
धर्मस्य जयोऽस्तु ; अधर्मस्य नाशोऽस्तु

मम यत् शोकं अपनुद्येत् = अपनुदेत् = निवारयेत् ( “सोहं भगवः शोचामि तं मा भगवान् शोकस्य पारं तारयतु " इति श्रुतेः)

यत् - यत् इति शब्दः श्रेयःपरामर्शपरः
शोकं - मदीयं शोकम्। किं भूतं शोकम् ?
इन्द्रियाणां उच्छोषणं - अतिशोषणकरं , सकलेन्द्रियघातकम्

न प्रपश्यामि - न दृश्यते । इन्द्रियदुःखोपशमनं न पश्यामि।

---

अस्मिन् संग्रामे कार्यद्वयं दृश्यते …
१ अस्माकं जये भूलोकराज्यं
२ अस्माकं मरणे स्वर्लोकराज्यम् ।

अनयोः मध्ये एकमपि अस्माकं शोकं नाशयेत् ।

---

कथं तत् लोकद्वयं वाञ्छनीयमिति चेत्
भूलोकराज्यं वर्णयति …
१ असपत्नं - निष्कणाटकम्
२ ऋद्धं - समृद्धम्।

स्वर्लोकराज्यं वर्णयति …
कोटि कोटि देवतानां आधिपत्यम् ।

---

कथं तौ लोकौ शोकप्रदाविति चेत्
१ भूलोकसुखाः रुधिराक्ताः !
२ स्वर्लोकसुखाः च्यवनशीलत्वात् क्षणभङ्गुराः!! ….mvr

---

09

---

**सञ्जय उवाच -
एवमुक्त्वा हृषीकेशं गुडाकेशः परन्तपः ,
न योत्स्य इति गोविन्दं उक्त्वा तूष्णीं बभूव ह ।
**
नन्दिनी

धर्मस्य जयोऽस्तु ; अधर्मस्य नाशोऽस्तु

गुडाकेशः …
गुडाका = निद्रा
गुडाकाया = निद्राया
ईशः = जितनिद्रः ( अर्जुनः )

परन्तपः - शत्रुतापनः

---

हृषीकेशं - इन्द्रियनियन्तारम्

गोविन्दं - गां वेदलक्षणां वाणीं वेदयते इति गोविन्दः, गोभिः वेदान्तवाक्यैः विद्यते लभ्यत इति गोविन्दः,
वेदज्ञं तम्
( “गोविन्दो वेदनाद्गवाम्” इति उद्योगपर्वणि ,
" गौरेषातु यतो वाणी तां च वेदयते भवान्,
गोविन्दस्तु ततो देव मुनिभिः कथ्यते भवान् " इति हरिवंशे )

न योत्स्ये - युद्धं न करिष्यामि
एवं - इति
उक्त्वा
तूष्णीं बभूव - वाग्व्यापारविनिर्मुक्तः अभवत् ।….mvr

---

10

---

**तमुवाच हृषीकेशः प्रहसन्निव भारत ,
सेनयोरुभयोर्मध्ये विषीदन्तमिदं वचः।
**_____________________________________
नन्दिनी
धर्मस्य विजयोऽस्तु ; अधर्मस्य नाशोऽस्तु

ततः किं वृत्तम् ?

सेनयोः उभयोः मध्ये - सेनयोः मध्ये आगत्य
हृषीकेशः - भगवान्

प्रहसन्निव - विषादावसरे हास-अनुपक्रमे अपि _विषादोत्पत्तेः अकारणत्वात्
यद् विषादकारणमुक्तं तत् प्रतारणमात्रं कर्म _नैष्कर्म्यमार्गबहिर्भूतमिति आशयेन_ईषत् हास्यमुखः भूत्वा उवाच ।
भारत- इति संबोधनं, महावीरस्य भरतस्यवंशे जातस्य तव
युद्धोपरतौ पुत्रस्नेहेन हर्षः नैव उचितमिति ।….mvr

---

11

---

श्रीभगवानुवाच

_अशोच्यानन्वशोचस्त्वंप्रज्ञावादांश्चभाषसे,

गतासूनगतासूंश्चनानुशोचन्तिपण्डिताः।

శ్రీభగవానువాచ_

అశోచ్యానన్వశోచస్త్వంప్రజ్ఞావాదాంశ్చభాషసే,

గతాసూనగతాసూంశ్చనానుశోచన్తిపణ్డితాః.

---

अशोच्येशोच्यभ्रमः

---

अशोच्यान्-शोचितुंअयोग्यान्

अन्वशोचः-शोकंअकार्षीः

(अनु=लक्षीकृत्य,अशोचः=शोचितवान्असि)

---

किंच

प्रज्ञावादाः-प्रज्ञावतांवादाः(येप्रकर्षेणजानन्तितेप्रज्ञाः)

भाषसे-कथयसि,

प्रज्ञयावचनचातुर्यमात्रेणशब्दान्वदसि

[एकत्रअशोच्यशोचनं,अन्यत्रपण्डितभाषणं-एतद्द्वयंपरस्परविरुद्धं,तेजस्तिमिरवत्।नैकत्र स्थातुमर्हति।(—अन्योन्याभावः—तादात्म्यसंबंधअवच्छिन्नप्रतियोगिताकःअभावः।)

अतःभवान्मूढःएव,नतुपण्डितः।]

---

गतअसून्-गतप्राणान्,मृतान्

अगतअसून्-प्राणवतः,जीवितान्

पण्डिताः- (बुद्धिःपण्डा,साजातायेषांतेपण्डिताः)

नअनुशोचन्ति-शोकंनकुर्वन्ति।

---

तत्रद्विविधोमोहःनिराकरणीयः…

1)जन्तुमात्रसाधारणः,संसारस्यसत्यत्वप्रतिभासरूपः,

2)युद्धाख्येस्वधर्मेहिंसाबाहुल्येनअधर्मस्यप्रतिभासरूपः

---

_Shaankara Bhàshya

---

The blessed Lord said_

You grieve for those who call for no grief ; you utter the words of wisdom at the same time!( these can not go together like light and darkness- they are mutually opposingअन्योन्याभावौ)

The wise grieve neither for the dead nor for the living.

---

శోకింపదగనివారినిగూర్చినీవుశోకిస్తున్నావు. (యుద్ధంచేసేందుకువచ్చినగురు,బంధు,మిత్రాదులనుచూసినోరుఎండి పోతున్నది…మొదలైనలక్షణాలుగల01.28,29,30శ్లోకాలుదుఃఖాన్నిసూచించేవి).

మోహంలోఉన్నా(02.02) _జ్ఞానివలె__మాట్లాడుతున్నావే!నిజమైనజ్ఞానులు

మరణించినవారికోసందుఃఖించరు/బ్రతికిఉన్నవారిగూర్చివీళ్ళు

ఎలాజీవిస్తారాఅనీదుఃఖించరు.

ప్ర.ప.అ.

శ్రీభగవాన్- “తత్"పదార్థమైన,షడ్గుణైశ్వర్యసంపన్నుడైనభగవంతుడు

ఉవాచ-ఇలాఅన్నాడు.

---

త్వమ్-జీవభావంలోఉన్న"నీవు”

అశోచ్యాన్-శుక్-శోకము,శోకించతగనివారికోసము

అను+అశోచః-శోకిస్తున్నావు.

---

ప్రజ్ఞావాదాన్-జ్ఞానులుపలుకవలసినమాటలను

చ-కూడా

భాషసే-మాట్లాడుతున్నావు!

---

పణ్డితాః-జ్ఞానంఉన్నవారు

గత+అసూన్-మృతులగురించీ

న+గత+అసూన్చ-బతికేఉన్నవారిగురించీ

న+అనుశోచన్తి-దుఃఖాన్నిపొందరు.

---

అర్జునునిశోకకారణముదేహము,ఆత్మలభేదంతెలియకపోవుట.

భగవంతుడుదేహాత్మభేదనిరూపణోద్దేశ్యముతోఈశ్లోకాన్నిచెప్పాడు….mvr

---

12

---

नत्वेवाहंजातुनासंनत्वंनेमेजनाधिपाः,

नचैवनभविष्यामःसर्वेवयमतःपरम्।

నత్వేవాహంజాతునాసంనత్వంనేమేజనాధిపాః,

నచైవనభవిష్యామఃసర్వేవయమతఃపరమ్.

---

जातु-कदाचित्

अहंनआसंइतिन(किंतुआसम्एव)

---

तथा

त्वंनआसीरितिन(अपितुआसीरेव)

---

तथाइमेजनाधिपाःनआसन्इतिन(किंतुआसन्एव)

---

तथा

नभविष्यामइतिन(किंतुभविष्यामएव)

---

अतः,मरणानन्तरंअपि-त्रिष्वपिकालेषुआत्मस्वरूपेणनित्याः।

तुशब्दःदेहादिभ्यःव्यतिरेकंसूचयति

बहुवचनं–जीवभेदंसूचयन्(देहाभिमानिनांजीवानांभेदात्) ,

…ब्रह्मसूत्रभाष्ये"भेदस्तुउपाधिनिमित्तकःमिथ्याज्ञानकल्पितः,नपारमार्थिकः”

___“Never, at any time, was I not” ( I,certainly, ever was). I remained an eternal entity, like space in the pots , though My bodies originated and perished in the past.

Similarly “you were not non-existent” ( surely, you too existed).

So, too, we all shall not cease to exist ( but continue to be in the future as well , after the disintegration of the body).

We are eternal as identical with the Self in all the divisions of timeभूत,वर्तमान,भविष्यकालेषु।_

The plurality here refers to the bodies, not to the ‘Selves’. _नआत्मभेदाभिप्रायेण।__.

---

పరమేశ్వరరూపుడనైననేనూ,నువ్వూ,యీరాజులూకూడా

a) ‘పూర్వంఒకప్పుడులేము’అనుటసత్యంకాదు.ఈశరీరధారణకుముందు

మనమందరం నిత్యాత్మస్వరూపంలోఉన్నాము.

b)ఈదేహత్యాగానన్తరంమనమెవరమూనశించము.

c)వర్తమానకాలంలోమనంనిత్యాత్మస్వరూపంలోఉన్నాము.

d)భవిష్యత్తులోకూడాఉంటాము.

---

_దుఃఖించవలసినఅవసరంలేదు.జీవుడుపరమాత్మరూపంలోనిత్యుడు. __

---

జాతు-ఒకప్పుడు

అహమ్-పరమేశ్వరుడనైననేను

నతుఆసమ్ఇతిన-లేనుఅనుటలేదు.

---

నత్వంఇతిన-నీవులేవుఅనుటలేదు.

---

ఇమేజనాధిపాఃనఇతిన-ఈరాజులులేరనుటలేదు.

---

అతఃపరమ్-ఇకముందు

సర్వేవయమ్-మనమందరమూ

నచభవిష్యామఃనఏవ- ‘ఉండబోముఅనేది’లేనేలేదు.

---

భీష్మద్రోణాదులుఎందుకుదుఃఖింపదగనివారు?అంటే"నిత్యులుకనుక"అని

సమాధానం ఇచ్చుటజరిగింది.

ఎందుకునిత్యులు?అంటేఅనేశంకకుఈశ్లోకంసమాధానము.

వయమ్అనుటఎందుకు?ఆత్మఅద్వితీయమేఐనాదేహాలుఅనేకములగుటవల్ల’దేహభేదాన్నిఉద్దేశించి’. తత్త్వమసిమహావాక్యంలోకూడా__విరుద్ధమైన

విశేషణాంశాన్నివిడిచిఅవిరుద్ధమైనవిశేష్యాంశములోనేలక్షణనుచెప్పవలెను. ____సోదరులలోఒకడుపణ్డితుడు,మఱొకడుఅపణ్డితుడుఅయినాసోదరులగుటయేఅంగీకార్యము.

పారమార్ధికభేదములేదు.

జీవేశ్వరభేదమునుఉపదేశించుటఅభిమతముకాదు-यउदरमन्तरंकुरुते,

अथतस्यभयंभवंति। ఇతిభావః….mvr

---

14

मात्रास्पर्शास्तुकौन्तेयशीतोष्णसुखदुःखदाः,

आगमापायिनोऽनित्याःतांस्तितिक्षस्वभारत!।

మాత్రాస్పర్శాస్తుకౌన్తేయ!శీతోష్ణసుఖదుఃఖదాః,

ఆగమాపాయినోఽనిత్యాఃతాంస్తితిక్షస్వభారత!

---

मात्रास्पर्शाः=इन्द्रियाः+इन्द्रियविषयाः,

अथवा

मात्राः-मीयन्तेज्ञायन्ते/गृह्यन्तेविषयाआभिरितिमात्राः(ज्ञानेन्द्रियाः-त्वक्चक्षुश्रोत्रजिह्वाघ्राणाः)

तत्कार्यत्वात्शब्दस्पर्शादयः

---

स्पर्शाः-स्पृश्यन्ते(तापयन्ति)इतिस्पर्शाः, (इन्द्रियविषयाः-शब्दस्पर्शरूपरसगन्धाः),

---

स्पर्शाःते

शीतोष्णसुखदुःखदाः-शीतोष्णवत्सुखदुःखदाःभवन्ति,अनुकूलौप्रतिकूलौचसन्तौसुखंदुःखंच

ददाते

अथवा

नियतरूपाभ्यांसुखदुःखाभ्यां

अनियतसुखदुःखप्रदयोःशीतोष्णयोःपृथक्ग्रहणम्।

---

आगम-उत्पत्तिः

अपायः-विनाशः,

तद्वन्तःविषयाः,

आगमापायिनः-आगमापायशीलाः

---

अनित्याः-अस्थिराः(आगमापायसाक्षित्वात्आत्मानित्यः)

---

तान्तितिक्षस्व-सहस्व(नतुपरवशोभव)

---

कौन्तेय! -स्त्रीस्वभावतःसुकुमारःत्वं,

भारत!!-पुरुषस्वभावमाश्रित्यसुखदुःखान्सोढुंयोग्यःअसिइतिआशयः

---

O Son of Kunthi!

Heat and cold/ pleasure and pain are caused by the contact of senses with their objects.

These are impermanent; they come and go.

Don’t be sensitive to duals even though you happen to be the son of Kunthi,

Endure these duals being a prince of Bharata!!..

---

__నేనుదుఃఖిస్తున్నదివాళ్ళకోసమనికాదు;_నాసున్నితమైనమనస్సువారి

వియోగాన్నిసహించలేకనాకేదుఃఖంకలుగుతుందనినాబాధ__అంటావేమో!

కున్తీకుమారా!విషయేన్ద్రియసంయోగంవల్లనేశీతోష్ణాలూ,సుఖదుఃఖాలూ

అనుభూతమవుతూ ఉంటాయి.

అదేవిధంగాప్రియవస్తుసంయోగవియోగాలుకూడా.संयोगाद्याःवियोगान्ताः

(अध्यात्मरामायणम्) .కానీఇవన్నీఅనిత్యాలు.ఉత్పత్తి/వినాశశీలాలు-ధీరుడవుకనుకనువ్వు

వీటినన్నింటినీ సహించు!

---

మాత్రాస్పర్శాః-

మాత్రాః=విషయాలనుగ్రహించేజ్ఞానేన్ద్రియాలు

స్పర్శాః=ఇన్ద్రియవిషయాలు(శబ్దాదిపఞ్చకము)

శీతోష్ణసుఖదుఃఖదాః-శీతోష్ణములవలెఒకప్పుడుసుఖమునూ,మఱొకతరుణములోదుఃఖమునూఒకనియమంతోప్రవర్తించనివి. (సుఖదుఃఖములువస్తునిష్ఠములుకాకస్వాన్తరఙ్గనిష్ఠములనుట-ఒకనికిఖేదమును,మఱియొకనికిమోదమునుకలిగించునవి) .

ఆగమ-పుట్టుక

అపాయ-నశించే(శీలముకలవి)

అనిత్యాః-అస్థిరములు

---

తాన్-వాటిని

తితిక్షస్వ- (పరవశుడవుకాకుండా)సహించుము.ప్రాప్తదుఃఖసహనముముముక్షువుల

ఉత్తమ ధర్మము-वृक्षइवतिष्ठासेत्छिद्यमानोनकुप्येतनकम्प्येत..ఆదిగాగలశ్రుతివాక్యాలు

శబ్దాదుల అనిత్యత్వాన్నీ;ఆగమాపాయులసాక్షిగాఉన్నఆత్మయొక్క

నిత్యత్వాన్నీదృష్టాన్తసహితంగాతెలుపుతున్నాయి.

సుహృద్వియోగదుఃఖముక్షణభఙ్గురమేననిఆశ్వాసముకూడా.

---

రెండుసంబోధనలు…

a)కౌన్తేయ-స్త్రీసహజమైనకోమలమనస్కుడవేఐనా,

b)భారత-జడభరతుడుతమ్ములచేమోసగింపబడిపరాభవింపబడినవిధంగా అభిభవింపబడినాఓర్పువహించు!అనిఅర్థము.

మాతృవంశశుద్ధీ,పితృవంశశుద్ధీకూడాఉంటేఆత్మజ్ఞానసంపాదనసుకరమని

మఱియొక సూచన!!

---

వైశేషికమతఖణ్డనము_

శీతోష్ణాలద్వారాకలిగేసుఖదుఃఖాలుఆగమాపాయులు(వస్తూపోతూఉండేవి) ,కనుకఅనిత్యములు.ఆఅనిత్యములకుఆశ్రయముమనస్సు;నిత్యమైనఆత్మ

అనిత్యమైన సుఖదుఃఖాలకుఆశ్రయంకానేరదు. (అభిమానరహితమైనమాత్రాస్పర్శలుసుఖాన్నీ,దుఃఖాన్నీకలుగజేయలేవుకనుక

అభిమానత్యాగముతోమాత్రాస్పర్శలనువిఫలంచెయ్యుమనిఅర్థము.)

వైశేషికులుఆత్మకువికారిత్వమూ,భేదమూఅంగీకరిస్తారుకనుక__వైశేషికమతము పరాస్తమైనది!_

ఇతిభావః….mvr

---

15

---

यंहिनव्यथयन्त्येतेपुरुषंपुरुषर्षभ! ,

समदुःखसुखंधीरंसोऽमृतत्वायकल्पते।

యంహినవ్యథయన్త్యేతేపురుషంపురుషర్షభ!

సమదుఃఖసుఖంధీరంయోఽమృతత్వాయకల్పతే.

---

तितिक्षायांकिंफलंस्यात्?

अमृतत्वायकल्पते-मुक्तःभवति।( “शान्तोदान्त…..एतदमृतमभयमेतद्ब्रह्मेति”)

अथवा

अमृतत्वाय=स्वरूपप्राप्तये,

कल्पते=योग्यःभवति।

---

पुरुषर्षभ!=भोपुरुषश्रेष्ठ!

1)पुरुषः-यःसाधनचतुष्टयसंपन्नःसःमोक्षायसमर्थोभवति;त्वंतुपुरुषश्रेष्ठःइतिसूचयन्संबोधनम्।

---

2)समदुःखसुखम्-समेदुःखसुखेयस्यतम्,अस्पृहम्

---

3)यंपुरुषम्-स्वधर्मंकुर्वाणम्

---

एते-स्पर्शाः

नव्यथयन्ति-नचालयन्तिस्वधर्मात्

---

4)धीरम्-धियंराति(निगृह्णाति)विषयेभ्यःइतिधीरः,तम्

---

सः-तैःअविक्षिप्यमाणःसःएव

अमृतत्वायकल्पते।

---

प्रतीकारप्रयत्नात्सहनमेवमहाफलकरमित्यभिप्रायः।

---

O hero ! The man whom these contacts do not agitate,

the man who is the same in pain and pleasure,

the man who is wise - becomes fit indeed for immortality.

ప్రతీకారరహితంగా,_

సహిస్తూఉంటేఫలమేమిటి?_

పురుషులలోశ్రేష్ఠుడా! (ఋషభపదముశ్రేష్ఠతావాచకము).సుఖదుఃఖాలనుసమానంగాస్వీకరించి,

నిశ్చలంగాఉన్నయేధీరునికిశీతోష్ణాదిద్వంద్వాలువ్యథనుకలిగించవో-

అతడే

స్వరూపప్రాపకమైనముక్తినిపొందుతాడు.

---

పురుషఋషభ!-శ్రేష్ఠుడా!( …व्याघ्रपुंगवर्षभकुञ्जराःसिंहशार्दूलनागाद्याःपुंसिश्रेष्ठार्थगोचराः),

పురుషుడంటేనేసాధనచతుష్టయసంపన్నుడు.నీవుఅట్టిపురుషులలోశ్రేష్ఠుడవు

సుమాఅనియోగ్యతాప్రశంస.1).‘పురుషర్షభ’అనేసంబోధననుఆక్షేపపూర్వకముగావిరుద్ధార్థముతోకాకుస్వరసహితముగా’పురుషాధమ’అనేఅర్థంలోవాడినాడని

వ్రాసినదిఅసమంజసము. 2).ఆయుధప్రహారజనితబాధనుసహించుటవలనముక్తిలభించదు.

ज्ञानादेवहिकैवल्यम्.కనుకకొందరునుడివినయీరెండుఅంశములుచర్చించలేదు. )

అమృతత్వాయకల్పతే-మరణరాహిత్యాన్ని(మోక్షాన్ని)పొందుతాడు.

అథవా

స్వరూపప్రాప్తికియోగ్యుడవుతాడు.

సమదుఃఖసుఖమ్-సుఖదుఃఖాలుపట్టనివాడుకనుకద్వంద్వములకుఅతీతుని

యంపురుషమ్-తనవర్ణాశ్రమములకుతగినధర్మనిర్వహణచేయువానిని

ఏతే-ఈస్పర్శలు

నవ్యథయన్తి-స్వధర్మమునుండిచలింపజేయలేవు.దానిఫలితమేఅయిన

ఆత్మదర్శనమునుండిచలింపజేయలేవు!

ధీరమ్-విషయాలనుండిమనస్సునుపరాఙ్ముఖముచేయువానిని

సః- (విషయములువిక్షేపముచేయలేని)ఆతడు

అమృతత్వాయకల్పతే-మోక్షార్హుడగును.

---

వ్యథఅనేధాతువుచలనార్థకము.చలనముఎక్కడినుంచి?నిత్యాత్మదర్శనమునుండి.

ఇంతకుముందుచెప్పిన(02.14) శీతోష్ణాదులసహిష్ణుతమోక్షమునకుపర్యాప్తము

కాదు;ఆత్మదర్శననిష్ఠకూడాఆవశ్యకము.లేనిచోమన్దత్వక్కు(’thick skinned’)

కూడాసహిష్ణువుగనేదృశ్యమానమవుతాడు!

పురుషఋషభుడు

a)ద్వన్ద్వసహిష్ణువుఅగుటయేకాక

b)జ్ఞాననిష్ఠకూడాకలిగిఉంటాడు.జ్ఞానముఅంటేఆత్మజ్ఞానమే.కళాశాలలోచెప్పేచదువు గీతాశాస్త్రముఒప్పెడిజ్ఞానముకాదు. (“చక్రహస్తునిచెప్పెడిచదువుచదువు” ;శ్రద్ధావాన్లభతేజ్ఞానంఅనేవాక్యం( 4.39)లోश्रद्धाఅంటేवेदान्तवाक्यार्थअवश्यंभाविनिर्णयःఅనిశాస్త్రముచెప్పే అర్థము!

ज्ञानम्అంటేआवरणभङ्गानुकूलोव्यापारःఅనిఅర్థము,అంతేకానీస్తనంధయుడుఅమ్మ,అత్తఅనేపదాలఉచ్చారణనుఅలవఱచుకొనుటకాదు!! )

నిష్ఠఅంటేనియతమైనస్థితి,नियतास्थितिर्निष्ठा.ఇతిభావః….mvr

---

16

---

नासतोविद्यतेभावोनाभावोविद्यतेसतः,

उभयोरपिदृष्टोऽन्तस्त्वनयोस्तत्वदर्शिभिः।

నాఽసతోవిద్యతేభావోనాఽభావోవిద్యతేసతః,

ఉభయోరపిదృష్టోఽన్తస్త్వనయోస్తత్వదర్శిభిః.

---

असतः-अनात्मधर्मस्य,विकार्यस्य,शीतोष्णादेः

भावः-सत्तानविद्यते-

---

सतः-आत्मनः,अविकार्यस्य

---

सत्=यत्सर्वदाअबाधितम्,

असत्=यत्रउत्तरक्षणेबाधःदृश्यतेतत्

---

अभावः-विनाशः

( 1.प्रागभावः=पूर्ववृत्त्यभावः,

2.प्रध्वंसाभावः=जन्यत्वेसतिअविनाश्यभावः,

3.अन्योन्याभावः=तादात्म्याभावः,

4.अत्यन्ताभावः=नित्यसंसर्गाभावः)

नविद्यते-नास्ति

---

तु-अवधारणार्थे,निश्चयार्थे

---

तत्वदर्शिभिः-तत्दर्शनशीलैः,वस्तुयाथात्म्यविद्भिः

अनयोः

उभयोःअपि-उभयोरपिअनयोः,सदसतोः

अन्तः-सिद्धान्तःपक्षः,निर्णयः

दृष्टः-प्रमाणतयादृष्टः,ज्ञातः( “एकमेवाद्वितीयंब्रह्म,तत्त्वम्असि"इतिजीवपरमात्मनोःस्वरूपंदृष्टम्)

---

The Unreal will not come into being; the Real never lapses into non-being.

The truth about both these is perceived by the seers of reality.

_శీతోష్ణాదులుదుస్సహములే!ఎలాసహించేది?సహిస్తేకూడాలభించేదిస్వనాశమే

కదా!__అంటేసమాధానం

“తత్వవిచారంతోవీటినన్నిటినీసహించగలము.”

శీతోష్ణాదులుసార్వకాలికములుకావు,మూడుకాలాలలోనూఉండనివి, ‘అసత్త’.

వాటికికాలాబాధ్యమైనఆత్మలేదా’సత్త’యందుఉనికిలేదు.

సద్వస్తువుకువినాశములేదు.

తత్వంతెలిసినవాళ్ళుసద్వస్తువుయొక్క/అసద్వస్తువుయొక్కయథార్థరూపాన్నిఈవిధంగావిచారించిసహించుతారు!

---

అసతః-అనాత్మపదార్థముయొక్క/వికార్యముయొక్క(గతశ్లోకంలోనిశీతోష్ణాదులయొక్క)

భావః-సత్త

నవిద్యతే-ఉండదు.

---

సతః-ఆత్మయొక్క

అభావః-వినాశము

నవిద్యతే-ఉండదు.

---

తత్వదర్శిభిః-తత్పదార్థమునుదర్శించువారి,వస్తువుయథాతథంగాతెలిసినవారి

అనయోఃఉభయోఃఅపి-సద్వస్తువుమఱియుఅసద్వస్తువు-యీరెండింటియొక్క

అన్తః-సిద్ధాంతపక్షము,నిర్ణయము

దృష్టః-చూడబడినది/సప్రమాణముగాతెలిసినది(ఆప్రమాణములుయేవి? “ఏకమేవాఽద్వితీయంబ్రహ్మ”, “తత్త్వంఅసి"ఇత్యాదిమహావాక్యములు.ప్రమాణములతోజీవాత్మ,పరమాత్మలస్వరూపముదృష్టమైనది.

---

“ఉన్నదిఎలాగూఉండనేవుంటుంది;లేనిదిఎలాగూఉండనేవుండదు.“అసత్

పదార్థానికిసత్తలేదనీ,సత్పదార్థమునందుఅసత్తఉండదనీచెప్పుటఎందుకు?

ఏపదార్థమునకుత్రికాలములలోనూసత్వముఉండునో(అసత్వముఉండదో)

అదియేసత్పదార్థము.

ఏపదార్థమునకుప్రతీతిసమయంలోమాత్రమేసత్వముఉంటుందో/

త్రికాలాలలోనూఉండదోఅదిఅసత్పదార్థము. (ప్రతీతిసమయంలోఅంటేగ్రహించేసమయంలో).

ప్రతీతిసమయంలోమాత్రమేకనబడేదికూడాసద్రూపమేఅంటే"రజ్జుసర్పము"కూడా సద్రూపముఅనవలసిఉంటుంది.

లోకముమాత్రముప్రతీతవిషయాన్నిసత్పదార్థంగానూ,అప్రతీతవస్తువును

అసత్తగానూ తెలుసుకుంటున్నది!

కనుకభగవంతునిఉపదేశముసమంజసము.

సత్త,భావముసమానార్థకములే.

---

(అభావముచతుర్విధము-

1.ప్రాగభావము-మొదటలేనిది(మృత్తికనుండికుండతయారుకాకముందు

కుండలేదు)

2.ప్రధ్వంసాభావము-పుట్టుకఉండియునాశనముకూడాఉండుట(భిన్నమైన క్షణమునుండీకుండకనబడకుండాపోతుంది)

3.అన్యోన్యాభావము-తాదాత్మ్యములేకుండుట(ఎఱుపురంగునీలిరంగుకాదు;

నీలిరంగు ఎఱుపుకూడాకాదు)

4.అత్యన్తాభావము-ఏకాలంలోకూడాలేకపోవుట(కుందేటికొమ్ము,

గగనకుసుమము) .

---

తత్వదర్శిభిః=తత్వదర్శినాందృష్టిమాశ్రిత్య.దృష్టిఅంటేమతము.అంటే

జ్ఞానము. (तदितिसर्वनाम).

सर्वनाम(सर्वस्यनाम,ष.त.)సర్వము_యొక్క__నామము.सर्वंखल्विदंब्रह्मఅనేశ్రుతి

వల్ల సర్వమూబ్రహ్మకార్యమే.కారణకార్యములకుఅభేదముకనుకసర్వమూ

బ్రహ్మాభిన్నమేకనుకసర్వమూబ్రహ్మమే.

అథవా

సర్వమూబ్రహ్మమునందుకల్పించిందేకనుక_కల్పితజగత్తుఅధిష్ఠానమైనబ్రహ్మతోఅభిన్నముకనుకసర్వమూబ్రహ్మమే! __

तस्यनामतत्इतितद्भावःतत्वम्(ब्रह्मणःयाथात्म्यम्)

బ్రహ్మయొక్కయథార్థభావమేతత్వము.

తత్వాన్నిదర్శించుటయేస్వభావంగాఉన్నవారుతత్వదర్శులు.తత్త్వదర్శనశీలురచేతదృష్టము/జ్ఞాతముఅంటేదర్శనశీలురుకానివారిచేతచూడబడదు/

తెలియబడదుఅనిఅర్థము- Eyes don’t see what the mind does not know ( D H Lawrence) .

అనయోః=యథోక్తయోః.అంటేఅభావరహితమూ( 2వపాదం) +భావరహితమూ

( 1వపాదం) .సదసత్పదార్థములయొక్కఅనిఅర్థము.

ఇక్కడతత్శబ్దానికిब्रह्मणःयाथात्म्यम्అనగాబ్రహ్మముయొక్కయథార్థస్వరూపము–

సత్చిత్ ఆనన్దము.

ఈశ్లోకంలోసద్రూపత్వమేవివరించబడింది.చిద్రూపత్వమూ,ఆనన్దరూపత్వమూస్పష్టపఱుపనున్నాడు.

బ్రహ్మమొక్కటేసద్రూపమనేజ్ఞానాన్నిపొందిశోకమోహములనుత్యజించుమని

అర్థము,ఇతిభావః….mvr

---

17

---

अविनाशितुतद्विद्धियेनसर्वमिदंततम्,

विनाशमव्ययस्यास्यनकश्चित्कर्तुमर्हति।

అవినాశితుతద్విద్ధియేనసర్వమిదంతతమ్

వినాశమవ్యవస్యాస్యనకశ్చిత్కర్తుమర్హతి.

---

तत्तत्त्वंतुअविनाशिइतिविद्धि।

किं"तत्”=येनआत्मवर्गेण

सर्वंइदम्=अचेतनम्

ततम्=व्याप्तम्

(व्यापकं-सूक्ष्मम्,

व्याप्यं-स्थूलम्)

अविनाशि=न+विनाशि,विनाशअभावशीलं(प्रध्वंसाभावशीलं)नभवति

---

कश्चित्अनात्मपदार्थःविनाशंकर्तुंअर्हतिन-योग्यःनभवति,

---

विनासत्याश्रयंअसत्यंनभासते, (शुक्तिकायाअसत्त्वेरजतंइव)।अतःअव्ययस्यअस्यविनाशंकर्तुंकोऽपिनअर्हतिइतिअर्थः।

---

Then, what is that which is eternally true?

__Know that to be imperishable by which all this is pervaded . “No one can destroy that which is Immutable”. __

Imperishable means that what does not perish habitually.

तुः, on the contrary, distinguishes the Real from the unreal.

विद्धितत्, know that, what? Brahma orसत्( being) by which the whole world is pervaded.

विनाशः, destruction, is non-perception.

अव्यय, the Immutable, is that which neither increases nor decreases.

---

_గతశ్లోకంలోచెప్పినఅవినాశిత్వమేఇంకావివరింపబడుతున్నది

జగత్తుసర్వమూఆగమాపాయికదా!

ఈసర్వజగత్తునూఏదిసాక్షిరూపంలోవ్యాపించిఉన్నదో-ఆఆత్మవస్తువుయొక్క

స్వరూపం నాశరహితముఅనిగ్రహించు.ఎందువల్ల?ఆత్మఆత్మఅవ్యయము.

అవ్యయమైనఆత్మనుఎవరూవినాశముచేయలేరు.

---

యేన-దేనిచేత

ఇదంసర్వమ్-ఈజగత్తుఅంతా

తతమ్-వ్యాప్తమైఉన్నదో

---

తత్తు-దానినే

అవినాశి=న+వినాశి-నాశరహితమని

విద్ధి-తెలుసుకో.

---

కశ్చిత్-ఎవరు

అస్య-ఈ

అవ్యయస్య-అవ్యయమైనఆత్మకు

వినాశమ్-నాశమును

కర్తుంఅర్హతిన-చేసేందుకుసమర్థుడుకాడు.

---

అవినాశి_ =నవినష్టుంశీలమ్.అసత్పదార్థములైనకుండమొదలైనవాటికిభిన్నమైనది సత్పదార్థము.సత్పదార్థమునాశములేనిది.

తతమ్-వ్యాప్తమైనది.విష్ణుశబ్దమునకువ్యాపించువాడనిఅర్థము.ప్రపంచము బ్రహ్మతోవ్యాపించబడినది.अन्तर्बहिश्चतत्सर्वंव्याप्यनारायणःस्थितःఅనిశ్రుతి.వ్యాపకముసత్పదార్థము,అదియేబ్రహ్మ.బ్రహ్మమునకునాశములేదు.

ఎందువలననాశములేదు?

అవ్యయత్వనిరూపణము_

అన్నిలిఙ్గ,విభక్తి,వచనములలోనూమార్పుచెందనిది-అవ్యయము.सदृशंत्रिषुलिङ्गेषु,सर्वासुविभक्तिषु,वचनेषुचसर्वेषु_यन्नव्येतितदव्ययम्__

వ్యేతిఅంటేవికారంచెందేది.నవ్యేతిఅంటేవికారముచెందనిది.బ్రహ్మమునకు స్వరూపవికారములేదు.ఎందుకులేదు?వికారముచెందవలెనంటేఅవయవములుఉండవలెను.నిరవయవికనుకబ్రహ్మమువికారమునుచెందదు.

స్వరూపవికారముఅంటేరూపభేదము.అనగామఱియొకరూపము.

దేహములావుఅగును;సన్నబడును.అవయవములైనకండరములు/కొవ్వుపెఱిగినచోలావగును.కండరములు/కొవ్వుతఱిగితనూకరణమునుకూడపొందును.

బ్రహ్మకుఅవయవములులేవుకనుకవికారమునుచెందడు.

వ్యతిరేకదృష్టాన్తము-देवदत्तोधनहान्याఫలానావ్యక్తికిధనమునందుమమకారము

ఉండుటవలనఆధనముఆత్మీయము.ఆఆత్మీయధనమునశిస్తేఆఫలానావ్యక్తిదుఃఖరూపవికారాన్నిపొందుతున్నాడు.

नत्वेवंब्रह्मव्येति.బ్రహ్మఈవిధంగావికారాన్నిపొందడు.ఎందుకుపొందడు?

1)బ్రహ్మభిన్నమైనవేరేవస్తువేలేనందునవికారమునుచెందడు.

2)ఒకవేళబ్రహ్మభిన్నమైనమాయాపదార్థముఉన్నాబ్రహ్మమునకుదానిపై’నాది’

అనే అభిమానములేదుకనుకవికారమునుచెందడు.

3)नकश्चित्…బ్రహ్మనునశింపజేసేద్వితీయుడులేడుకనుకబ్రహ్మఅవినాశి.

అలాగా?

Aఅచేతనమైనమాయనశింపజేయలేకపోయినా,

Bచేతనమైనఆత్మ,బ్రహ్మనునశింపజేయవచ్చునేఅంటే-

a.ఆత్మతానేబ్రహ్మయగుటవల్లస్వనాశముచేసుకొనదు.

అదీఒప్పుకోము,లోకంలోయెవఱిదేహాన్నివాళ్ళుఅగ్న్యాదికముచేతతప్తము

చేసుకొనుట తెలిసినదేకదాఅంటే_ఆవిధంగాదేహాన్నినశింపజేసుకోవచ్చునేమో కానీఆత్మనాశనమగుటలేదుకదా!__

Cబ్రహ్మనుఅచేతనమైనమాయాపదార్థమూ,చేతనమేఐనఆత్మానశింపజేయలేక

పోయినా ‘సర్వేశ్వరుడు’నశింపజేయవచ్చునేఅంటేi)ఈశ్వరుడుii)బ్రహ్మ

iii)ఆత్మలకుశబ్దభేదమేతప్పఅర్థభేదములేదు.అర్థముచైతన్యమనియే!

ब्रह्मेतिपरमात्मेतिभगवानितिशब्द्यते(भागवतम्)_

ఆత్మతననుతానుచంపుకొనవచ్చుకదా,తప్పేమిటి?అంటే"కన్ను-

బాహ్యప్రపఞ్చమును చూడగలదేమోకానీతనలోనిఅన్తర్భాగములను

చూచుకోలేదు;స్వస్వరూపములో స్వవ్యాపారమువిరుద్ధము.ఓహో,అలాఅయితే

आत्मावाअरेद्ष्टव्यःఅనిశ్రుతిచెప్పిందేఅంటే"దర్శనముఅంటేజ్ఞానము”.

కనుక,ఆత్మసత్పదార్థము,నిర్వికారము,ఆత్మనునశింపజేసేమఱొకవస్తువులేదు,

ఇతిభావః….mvr

---

18

---

अन्तवन्तइमेदेहानित्यस्योक्ताःशरीरिणः,

अनाशिनोऽप्रमेयस्यतस्माद्युद्ध्यस्वभारत।

అన్తవన్తఇమేదేహానిత్యస్యోక్తాఃశరీరిణః,

అనాశినోఽప్రమేయస్యతస్మాద్యుద్ధ్యస్వభారత!

शरीरिणः-शरीरवतः

नित्यस्य-त्रिषुकालेषुएकरूपस्य

अनाशिनः-विनाशरहितस्य

अप्रमेयस्य-अपरिच्छिन्नस्य

---

शरीरिणः-शरीरवतः

इमेदेहाः-पञ्चभूतावयवउपचिताः

अन्तवन्तः-अन्तः=विनाशःविद्यतेयेषांतेअन्तवन्तः

---

उक्ताः-तत्त्वदर्शिभिःउक्ताः।

---

भारत!-भरतवंशोद्भव!,हेक्षत्रिय!

तस्मात्-यस्मात्एवंआत्मनःनविनाशः,यस्मात्देहाःअनित्याः

युद्ध्यस्व-युद्धंकुरु,स्वधर्मंमात्याक्षीः।(निर्णीतार्थज्ञापकःशब्दःअनुवादः,नतु’विधिः’ )

---

These bodies are perishable- have an end._

This perishability is like the perishability of articles in a dream.

These bodies pertain to the eternal Self. The Self is imperishableअनाशिनःand indeterminableअप्रमेयाः.

O scion of Bharatas, fighttherefore.

(The word ‘fight’ is not an injunction (विधि) but a restatement of a given position (अनुवाद).अनुवादःis an explanatory repetition to what is already mentioned. )

---

‘ఆత్మ’ప్రత్యక్షముమొదలైనప్రమాణములకుఅతీతము,నాశరహితము,నిత్యము.

అయితే,ఈఆత్మధరించేదేహాలునశ్వరాలు.

కనుక,యుద్ధంచెయ్యు. (స్వధర్మాన్నివిడిచిపెట్టకు).

---

1నిత్యస్య-నిత్యమైన,త్రికాలాబాధ్యమైన

2అనాశినః-నశించని

3అప్రమేయస్య-ప్రమాణాలకుఅతీతమైన,ప్రమాణములతోతెలుసుకోలేని

(शास्त्रयोनित्वात्,वेदैश्चसर्वैःअहमेववेद्यःమొదలైనవాక్యాలు’తెలియగలుగుట’ను

సూచిస్తున్నాయికదాఅంటే"ఆత్మస్వతస్సిద్ధముగాతెలిసినవస్తువే"అని

यतूसाक्षादपरोक्षाद्ब्रह्मమొదలైనశ్రుతులు__ప్రమాణవ్యాపారాలులేకుండానే

ఆత్మజ్ఞాతమని_తెలుపుతున్నాయి. )

శరీరిణః-ఆత్మధరించునట్టి(దేహముధార్యము;ఆత్మధారకము)

ఇమేదేహాః-ఈశరీరాలు

అన్తవన్తః-నశించేవి(నాశముద్వివిధము- a)స్వరూపంనశించుట,ఉదాహరణకుదహించినతరువాతకనబడకపోవుట,దీని

అభావసూచినిత్యత్వము,b)దేహంఉన్నాదేహవిధినిర్వహణశక్తితగ్గుట,

ఉదాహరణకురోగాలతోకూడిsickఅగుట,ఇట్టిదానిఅభావాన్నిసూచించేదిఅనాశి.ఈరెండువిధాలనాశములూఆత్మకులేవనిచెప్పేందుకు’నిత్యత్వ’ ‘అవినాశిత్వ’పదాలప్రయోగము.)

ఇతిఉక్తాః-అనిచెప్పబడినవి.

---

భారత!-భరతవంశోద్భవా!(క్షత్రియా! )

తస్మాత్-అందువలన

యుద్ధ్యస్వ-యుద్ధముచెయ్యు.

---

“యుధ్ధముచేయవలెను"అనేది

అనువాదముఅంటే-వేరేప్రమాణంతో,చెప్పినఅర్థమునే,జ్ఞాపకముచేసేశబ్దము,అర్థవాదము. “విధి"కాదు.

---

విధి=विधिः

विधिरत्यन्तमप्राप्ते,नियमःपाक्षिकेसति,

तत्रचान्यत्रचप्राप्तौपरिसंख्येतिगीयते।

1.వేరేప్రమాణాలతోతెలియనిదాన్నితెలిపేదిఅపూర్వవిధి.ఉదాహరణకు

यजेतस्वर्गकामः

2.కార్యసిద్ధిరెండుసాధనాలతోఅయ్యేటప్పుడు-వాటిలోఏదోఒకదాన్నే ఆశ్రయించుమనిచెప్పేదినియమవిధి.ఉదాహరణకుव्रीहीनवहन्ति

3.అనిష్టమైనసాధనాన్నినివర్తింపజేసేదిపరిసంఖ్యావిధి.ఉదాహరణకు

पञ्चपञ्चनखाभक्ष्याःపఞ్చపఞ్చనఖాభక్ష్యాః.

భగవంతుడు-యుద్ధంచెయ్యుమని__కొత్తగా_విధించలేదు.యుధ్ధంచేసేందుకే

రణక్షేత్రానికి వచ్చిన,యుద్ధంచేయుటయేస్వధర్మమైనఅర్జునునికిఆవిషయం

‘జ్ఞాపకం’మాత్రమేచేసినాడు.ఈజ్ఞాపకముచేయుటనుశాస్త్రములో’అనువాదం’అనిపిలుస్తారు.అనువాదంఅంటే భాషాన్తరీకరణ( translation) కాదు!

(మఱీవివరణవద్దు,अलमतिविस्तरेण) ,ఇతిభావః….mvr

---

19

---

यएनंवेत्तिहन्तारंयश्चैनंमन्यतेहतम्

उभौतौनविजानीतोनायंहन्तिनहन्यते।

యఏనంవేత్తిహన్తారంయశ్చైనంమన్యతేహతమ్,

ఉభౌతౌనవిజానీతోనాయంహన్తినహన్యతే.

---

यःपुरुषः_

एनम्-उक्तविधंशरीरिणम्

हन्तारम्-हननक्रियायाःकर्मभूतम्

हतंमन्यते-अयंममहन्ताइति

वेत्ति-जानाति,

---

यश्च-अन्यंएनम्

हतम्-हननक्रियायाःकर्मभूतंहतःमयाइतिमन्यते

---

उभौतौ-तावुभौ

नविजानीतः-आत्मस्वरूपअभिज्ञारहितौ

---

_यतः

नअयंहन्ति,नहन्यते-हननक्रियायाःकर्तावाकर्मवानभवति।

---

He who considers himself as the slayer and he who considers as the slain_…know not the truth.

It neither slays nor is slain.

( the reason is that the Self is Immutable. )

---

ఇంతవఱకూచెప్పినశ్లోకాలతో_భీష్మాదులమరణాన్నిగుఱించినశోకాన్నినివారించినభగవంతుడుఇకముందుఆత్మనుహన్తగా,నిహన్తగాభావించేవాళ్ళుఇద్దరూఅజ్ఞులే.ఆత్మచంపనూచంపదు,చావనూచావదుఅనిచెపుతున్నాడు_

ఎందుకుఇలాచెప్పుట?

“నేనువీరినిచంపుటకుఇష్టపడను_అనిఅర్జునుడు01.35వశ్లోకంలో

ఏతాన్నహన్తుమిచ్ఛామి_అనేవైఖరినిసరిదిద్దేందుకు!

---

యః-ఎవడు

ఏనంహన్తారమ్-ఈఆత్మను

హన్తారంవేత్తి-చంపువానినిగాతెలుసుకుంటాడో,

---

యఃచహతంమన్యతే-ఎవడుచంపబడేదిఅనుకుంటాడో

తౌఉభౌ-ఆఇద్దరూ

నవిజానీతః-తెలియనివాళ్ళే!

---

అయం-ఈఆత్మ

నహన్తి-చంపదు.

నహన్యతే-చంపబడదుకూడా!

---

ఋఙ్మన్త్రాలైన

हन्ताचेन्मन्यतेहन्तुंहतश्चेन्मन्यतेहतं,

नजायतेम्रियतेवाविपश्चिन्नायंकुतश्चिन्नबभूवकश्चित्అనువాటిప్రమాణముగా_ఆత్మ

నిర్వికారుడు,నిత్యుడు__అనేవిషయాన్నిప్రతిపాదిస్తున్నాడు-

హన్తాచేన్మన్యతే…అనేమన్త్రంయొక్కఅర్థమేఈశ్లోకము.

ఎవడుఈఆత్మనుచంపేవానినిగాతెలుసుకుంటున్నాడో,ఎవడైతేనిహతుడయ్యేవానినిగా అర్థంచేసుకుంటున్నాడోఅతడుకూడా-ఈయిద్దరూతెలియనివారే!

అనిఅర్థము.

దేహముइदंప్రత్యయానికివిషయము.

ఆత్మअहंప్రత్యయానికివిషయము.

ఇదంప్రత్యయానికిహానికలుగగా-అహంప్రత్యయానికిహానికలిగిందనిఎందుకు

అనుకోవలె?

సమాధానం-దేహ/ఆత్మలకుభేదంతెలియమిచేత.

ఆత్మహననక్రియకుకర్తాకాదు;కర్మాకాదు.చంపుటకుఆత్మకర్తకాదు;

చంపబడుటకుకర్మకూడాకాదు.

ఆత్మనిర్వికారికనుకచంపుట,చంపబడుటఅనేవికారములుఆత్మయందు

ఉండవు.

లోకంలోఒకడుమఱిఒకణ్ణిచంపుటచూస్తున్నాముకదాఅంటేబలమైనదేహము

దుర్బల మైనదేహాన్నిచంపుతున్నది,చిన్నచేపశరీరాన్నిపెద్దచేపశరీరం

మింగుతున్నది (जीवोजीवस्यजीवनम्-भागवतम्), కానచంపుట/చంపబడుటఅనేవిదేహధర్మాలు;ఆత్మధర్మాలుకావు.

రోగగ్రస్తుడుతనశరీరముకృశిస్తూఉంటే-ఆకృశత్వమునుతనఆత్మయందు

ఆరోపించుకొనిअहंकृशः,నేనుచిక్కిపోయినానుఅంటున్నాడు.ఇదిదేహధర్మమునుఆత్మయందుఆరోపించుకొనుట!

ఆత్మార్థేపృథివీంత్యజేత్(అంటేతనకోసంపృథివినైనావిడిచిపెట్టవలె)ఇత్యాది

వాక్యాలలో ఆత్మకుకారణత్వరూపహేతుత్వమునుఅంటగట్టకూడదు.అక్కడఆత్మ

శబ్దార్థముదేహమేకానిజీవాత్మపరమాత్మలుగాఉన్నఆత్మకాదు,ఇతిభావః….mvr

---

20

नजायतेम्रियतेवाकदाचिन्नायंभूत्वाभवितावानभूयः,

अजोनित्यःशाश्वतोऽयंपुराणोनहन्यतेहन्यमानेशरीरे।

నజాయతేమ్రియతేవాకదాచిన్నాయంభూత్వాభవితావానభూయః,

అజోనిత్యఃశాశ్వతోఽయంపురాణోనహన్యతేహన్యమానేశరీరే.

अयमात्माकर्तावाकर्मवाकुतःनभवति?

जन्मादिषड्भावविकाररहितत्वात्।

---

भावविकारान्वार्ष्यायण्यालिखितान्,यास्कोक्तान्आत्मनिनिराकरोति.

केतेविकाराः?केचतेप्रतिषेधाः??

1जायते—-नकदाचित्जायतेइतिजन्मनिषेधः(अतःअजः)।

2अस्ति—भूत्वानभवतिविक्रियायोग्योनभवतिइतिअस्तित्वनिषेधः।

3वर्धते–सर्वदाएकरूपः,अधिकंनभवतीतिवृद्धिप्रतिषेधः।

4विपरिणमते-न"हन्यते”,निरवयवत्वात्पुराणइतिविपरिणामनिषेधः,पुरापिनवएव,नतु

रूपान्तरंप्राप्यइतिपुराणः।

5अपक्षीयते-निरवयवत्वात्निर्गुणत्वात्नअपक्षीयते(अतःशाश्वतः)।

6नश्यति—नअभवितानकदाचित्म्रियते(अतःनित्यः)।

---

_Self is never born; It never dies either.

_Having been born, It __ never ceases to be again.

Unborn, Eternal and Everlasting, this Ancient One is not killed when the body is killed.

---

ఆత్మ,ఏకాలంలోఅయినాపుట్టుటాలేదు;గిట్టుటాలేదు.

ఈఆత్మ"ఒకప్పుడుఉండి” “ఇకమీదటఉండబోదు"అనేదీలేదు.

పుట్టుకలేనిదీ,నిత్యమూ,శాశ్వతమూ,సనాతనమూఐనఈఆత్మ_దేహం

సంహరింపబడినా తానుసంహరింపబడుటలేదు.__

---

అయమ్-ఈఆత్మ

నకదాచిత్-ఒకప్పుడుకూడా

జాయతే-పుట్టుటలేదు.

---

నవామ్రియతే-మరణించుటకూడాలేదు.

---

భూత్వా-ఒకప్పుడుఉండి

భూయః-మళ్ళీ

నఅభవితా-ఉండనిదీకాదు.

(పైమూడులక్షణాలతోఆత్మకు_మృత్యువులేదు._)

---

నభూత్వా-ఒకప్పుడుఉండక

భూయఃభవితావా-మళ్ళీకలిగేదీ

న-కాదు.

(ఈకారణాలవల్లఆత్మకు_జన్మకూడాలేదు__)

---

అయమ్-ఈఆత్మ

అజః-జన్మలేనిది.

---

శరీరేహన్యమానే-దేహంహతమౌతున్నా

నహన్యతే-తాను"పరిణామాన్ని"చెందదు.

---

1నిత్యః-మృత్యువులేనిది.

2శాశ్వతః-నాశనంలేనిది.

3పురాణః-వృద్ధిలేనిది.

---

హననమనేక్రియకుఆత్మకర్తా,కర్మాకూడాకాదన్నావే,ఎలాకాదు?అంటేజన్మ

మొదలైనషడ్భావవికారాలులేకపోవుటవల్లఅనిచెపుతున్నాడు-

---

షడ్భావవికారములు_

వార్ష్యాయనివ్రాసినఈఅనాత్మపదార్థములు,నిరుక్తకారుడుయాస్కునిచే

పేర్కొనబడినాయి.

1జాయతే-పుట్టుట

2అస్తి-ఉండుట

3వర్ధతే-పెఱుగుట

4విపరిణమతే-పరిణామాన్నిపొందుట

5అపక్షీయతే-కృశించుట

6నశ్యతి-కనబడకుండాపోవుట-అనేవి.

ఈవికారాలుదేహానికే;ఆత్మఅవికారి.

---

‘నజాయతే’అనేవాక్యం’జన్మ’వికారాన్నిప్రతిషేధిస్తున్నది.

‘భూత్వాభూయఃనఅభవతి’వాక్యంఅస్తిత్వనిషేధకము.

‘నమ్రియతే’అనేది’నాశము’నునిషేధించింది.

‘నభూత్వాభూయఃఅభవితా’అనేవాక్యం"ఒకప్పుడులేకుండా,పుట్టి,కొంతకాలానికి కనిపించకుండాపోయేవి"గగనకుసుమ,వంధ్యాపుత్రాదులు.ఆత్మఅట్టిదికాదు.

‘అపక్షయము’అనేవికారముశాశ్వతశబ్దంతోనివారించబడేది.

(అపక్షయముద్వివిధము-

a)స్వరూపప్రయుక్తము,ఉదాహరణకుముసలితనం.నిరవయవత్వందీన్ని

పరిహరిస్తుంది,

b) గుణప్రయుక్తము,ఉదాహరణకుబట్టలరంగువెలసిపోవుట.నిర్గుణత్వందీన్నీ

నిషేధించింది)

పురాణఃपुराणः-पुरापिनवम्पुराणम्-

కొత్తఅవయవాలుచేరినందునఉపచితినీ,తగ్గినందునఅపచితినీపొందేవాడు

వృద్ధి/క్షీణతపొందినట్లు.నవశబ్దానికికొత్తఅనికదాఅర్థంఅంటారేమో?ఒకబాలుణ్ణిచిన్నతనంలోచూసి,చాలాయేళ్ళతరువాతయౌవనంలోచూసినప్పుడు

గుర్తించలేక"కొత్తవాడు"అనబడుతున్నాడుకదా!కనుకఈఆత్మ-పూర్వంకూడా

ఉన్నాకొత్తదే!

ఉపచితిఉన్నకణజాలాలపరిమాణంపెరుగుటవల్ల(growth) కొత్తకణజాలాల

కల్పనవల్ల( development)కూడాకలుగుతుంది.నూతనత్వంలేదుకనుక

ఆత్మకువృద్ధిఅనేవికారములేదు;దీనిహేతువునిరవయవత్వమే.

మొదటిపాదంలోనిनम्रियते,నాలుగవపాదంలోనిनहन्यतेసమానార్థకాలేకదా!

అంటే,కాదు,

నహన్యతేఅనగానవిపరిణమతే=పరిణమించడుఅనికర్త్రర్థకముచెప్పుట

భగవంతుని ఆశయము.ఇతిభావః….mvr

---

21

---

वेदाविनाशिनंनित्यंयएनमजमव्ययम्

कथंसपुरुषःपार्थकंघातयतिहन्तिकम्।

వేదావినాశినంనిత్యంయఏనమజమవ్యయమ్,

కథంసపురుషఃపార్థ!కంఘాతయతి?హన్తికమ్?

अविनाशिनम्-नविनष्टुंशीलंयस्यतम्,विनाशाभाववन्तम्(अन्त्यविकाररहितम्,अपक्षयशून्यम्)

अत्रहेतुमाह

अव्ययम्-नविद्यतेव्ययः(अवयव/गुणअपचयः) ,

---

अजम्-नजायतइतिअजम्(आद्यविकाररहितम्)

अत्रहेतुमाह

नित्यम्-त्रिषुकालेषुविद्यमानम्(वृद्धिशून्यम्)

---

यःपुरुषःवेद(जानाति)

---

पार्थ-अर्जुन!

सःकथंहन्ति? -नकञ्चिदपिइत्यर्थे

कंघातयति?-नकथञ्चिदपिइत्यर्थे

---

O Arjuna!

How can one who knows the soul to be imperishable, eternal, unborn and Immutable _kill or cause any one to kill ? __

జీవుడుషడ్భావవికారరహితుడనితెలిసినవాడుతానుఎలాచంపుతాడు;ఎలా

చంపేందుకు ప్రేరేపించుతాడు? (జన్మ,ఉనికి,వృద్ధి,పరిణామం,క్షీణత,

కనబడకుండాపోవుటఅనేఆరువికారాలుజడపదార్థానికే,చైతన్యానికిలేవు. )

---

అవినాశినమ్-బింబనాశంలేని(మాత్రాస్పర్శలవల్లదోషంవస్తుందేమోకానీ

స్వతః దోషహీనమనిఅర్థము)

నిత్యమ్-స్వాభావికనాశహీనము

అజమ్-ఉత్పత్తి(జన్మ)హీనము

అవ్యయమ్-స్వరూపవికారశూన్యము(నిర్వికారము)

(పైలక్షణాలుకలజీవుణ్ణి)

యఃవేద-ఎవడుతెలుసుకున్నాడో

సఃపురుషః-అట్టిజ్ఞాని

కంఘాతయతి? -చంపించేవాడెవడు? (ప్రేరేపించేవాడుఉండడు),ప్రేరకత్వాభావాన్నిసూచిస్తున్నాడు.

కంహన్తి? -చంపేవాడెవడు(చంపేవాడూఉండడు) ,కర్తృత్వాభావాన్నీసూచిస్తున్నాడు.

---

ఈశ్లోకంలో

1అవినాశి, 2నిత్య,3అజ, 4అవ్యయశబ్దాలతో

1నాశ,2విపరిణామ,3జన్మ,4అపక్షయాలునిషేధింపబడుతున్నవి.

దీనితోజన్మవల్లకలిగేఅస్తిత్వవికారమూ,

నాశమేఫలితమైనవృద్ధివికారమూకూడానిషేధించినట్లయింది,

21

---

కంఅనేపదమురెండుసార్లుఆక్షేపార్థకముగాప్రయోగించబడింది.

a)ఈశబ్దముప్రశ్నార్థకంఎందుకుకాగూడదు?ఆత్మజ్ఞానియేప్రాణినీచంపడుకనుక.

b) ‘కిమ్’హేత్వర్థములోఏహేతువుచేచంపుతున్నాడు?

అంటేఅదీప్రశ్నయేఅవుతుంది.

ఐతేచంపుట,చంపేందుకుప్రేరణతప్పజ్ఞానికిమిగతాపనులన్నీవివక్షితములా,

జ్ఞాని చెయ్యవలెననిఅనుజ్ఞఇచ్చినట్లా?

కాదు.హన్తి/ఘాతయతిఅనేవిఉపలక్షణాలే.జ్ఞానికర్మలేవీచేయనవసరంలేదు.

तस्यकार्यंनविद्यते.కర్మలుచేయగూడదనిభగవంతుడుచెప్పిందిఎక్కడ?

ఆత్మవికారరహితుడనిచెప్పుటవల్ల,ఆత్మకూఆత్మజ్ఞానికీఅభేదముకనుక.

ఆత్మజ్ఞానినిర్వికారి.నిర్వికారికర్మనుచేయలేడు..

శాస్త్రవిహితకర్మలుఅవిద్వాంసుడుచేయవలసినవి;

శాస్త్రవిహితఆత్మవిద్యవిద్వాంసునిపరము(ज्ञानयोगेनसांख्येनां…)

ఆత్మవిద్యఅంటేఏమిటి?నేనుఆత్మను.దేహాదులుఅనాత్మఅనేవివేకంఆత్మవిద్య

ఆత్మవిద్యకు(వేదాన్తానికి)అధికారియెవరు?

సంన్యాసిముఖ్యఅధికారి!అసంన్యాసిముముక్షువైతేగౌణాధికారి!!

కంఘాతయతిహన్తికమ్అనుటవల్లప్రయోజకకర్తృత్వమూప్రయోజ్యకర్తృత్వమూకూడా-వెఱసిఅన్నికర్మలూవిద్వాంసునికినిషేధమేననిభగవంతుడు

చెప్పినట్లయింది.

ఇతిశమ్…mvr

---

22

---

वासांसिजीर्णानियथाविहायनवानिगृह्णातिनरोपराणि,

तथाशरीराणिविहायजीर्णान्यन्यानिसंयातिनवानिदेही।

వాసాంసిజీర్ణానియథావిహాయనవానిగృహ్ణాతినరోపరాణి,

తథాశరీరాణివిహాయజీర్ణాన్యన్యానిసంయాతినవానిదేహీ.

---

__आत्मनः_अविनाशित्वेअपिअविनाशित्वेअपितदीयशरीरनाशंआलोच्यशोचामि__इतिचेत्

यथा

नरः-पुरुषः

जीर्णानिवस्त्राणि-निकृष्टानिवस्त्राणि,वयसातपसाचकृशानि

विहाय-त्यक्त्वा

नवानिवासांसि-उत्कृष्टानि,स्वयंअविक्रियःसन्

गृह्णाति-स्वीकरोति

---

तथाएव

देही-जीवात्मा

जीर्णानिशरीराणिविहाय

अपराणि-सर्वउत्कृष्टानि,नामरूपलक्षणैःअपूर्वाणि

अन्यानि-देवादिशरीराणि

संयाति-

सम्यक्=गर्भवासक्लेशंविनैव

याति=प्राप्नोति(नतुस्वयंविक्रियते)।

---

Just as a man puts on _fresh clothes__after discarding worn-out clothes….

The embodied self proceeds to take up new bodies discarding worn-out bodies.

---

ఆత్మఅవినాశియేఐనాఆఆత్మధరించినశరీరంగుఱించియేనాదుఃఖముఅంటావా

మనుష్యుడుచివికిచినిగినబట్టలనువిడిచిపెట్టి,

గొప్పనూతనవస్త్రాలనుధరించేవిధంగా…జీవాత్మకూడావయసు,తపస్సులతో

జీర్ణించిన దేహాలనువిడిచిపెట్టిగొప్పనైన,నూతనదేవగన్ధర్వాదిదేహాన్ని

పొందుతున్నది!

కర్మలనుభోగించేందుకునూతనదేహాలుప్రయోజనకరాలే,కనుకశోకించేపనిలేదు.

---

నరః-మనుష్యుడు

యథా-ఏవిధంగా

జీర్ణానివాసాని-जीर्यतेजीर्णःచాలాపాతవైవయోహానికలిగినవస్త్రాలు

విహాయ-విడిచిపెట్టి

అపరాణి-గొప్పవైన

నవాని-కొత్తవాటిని

గృహ్ణాతి-గ్రహిస్తాడో

---

తథా-అదేవిధంగా

దేహీ-దేహముకలవాడు,జీవాత్మ

జీర్ణానిశరీరాణి-జీర్ణాలైనశరీరాలను

విహాయ-విడిచిపెట్టి

అన్యాని-దేవతల,గంధర్వుల

నవాని-అపూర్వమైనశరీరాలను

సంయాతి-

సమ్యక్యాతి-మాతృగర్భక్లేశంమొదలైనవిలేకుండానేపొందుతాడు,

తానువికారానికిగురికాడు.

---

స్వతఃప్రమాణమైనశ్రుతి- अन्यन्नवतरंकल्याणतरंरूपंकुरुते,पित्र्यंवागान्धर्वंदैवंवाप्राजापत्यंवाब्राह्मंवा

అనిఇప్పుడుఉన్నదానికన్నాగొప్పరూపాన్నిపిత్ర్యమో,గాన్ధర్వమో,దైవమో,

ప్రాజాపత్యమో,బ్రాహ్మమునేఅయినాపొందుతాడు-అనిచెప్పింది! (ఉత్తమలోకాలుకలుగవలెనంటేసమ్యక్,స్వకర్మాచరణముఆవశ్యకము.

ఆకర్మనిత్య,నైమిత్తిక,కామ్య,నిషిద్ధములనిచతుర్విధము.

నిత్యకర్మలు-

1సంధ్య

2స్నానం

3జపం

4హోమం

5స్వాధ్యాయం

6పితృతర్పణం

7ఆతిథ్యం

8వైశ్వదేవములసమాహారము.మిగతాఅన్నీప్రకృతముచర్చార్హములుకావు. )

జీర్ణవస్త్రాలనువిడిచిపెట్టినా,నూత్నవస్త్రాలనుధరించినాదేహానికిరూపవికారమూ/వస్తువికారమూలేదు.

అట్లే

జీర్ణశరీరాన్నివిడిచిపెట్టినా,నూత్నశరీరాన్నిస్వీకరించినాఆత్మకుయేవికారమూఉండదు!,ఇతిభావః….mvr

---

23

---

नैनंछिन्दन्तिशस्त्राणिनैनंदहतिपावकः,

नचैनंक्लेदयन्त्यापोनशोषयतिमारुतः।

నైనంఛిన్దన్తిశస్త్రాణినైనందహతిపావకః,

నచైనంక్లేదయన్త్యాపోనశోషయతిమారుతః.

यथागृहदाहेगृहान्तर्वर्तिमनुष्यवत्तथा

देहनाशेदेहाभ्यन्तरवर्तिआत्मनःविनाशःकुतोन?

घटस्थजलनाशे,जलस्थप्रतिबिम्बनाशइवदेहनाशेदेहस्थआत्मनःनाशःकिंवानभवति?_

अविनाशित्वंदर्शयति।

---

आत्मनःनिरवयवत्वात्शस्त्राणिनछिन्दन्ति।

दहनक्रियायाःअविषयत्वात्अग्निःनैवभस्मीकरोति।

आपःअपिशैथिल्यंनप्राप्नोति,आर्द्रीकर्तुंनशक्नोति।

नैववायुःनीरसंकरोति।

---

शस्त्रेण छेदनं

अग्निनादहनं

जलेनक्लेदनं

वायुनाशुष्कीकरणं_अविनाशित्वात्__असाध्यमितिआहभगवान्।

---

Atma in the body is not cut by weapons because It is impartite- no parts to be severed.

Fire can not reduce It to ashes.

Water does not wet It.

Even the wind can not dry It!

---

_ఇల్లుతగులబడ్డప్పుడుఇంటిలోఉన్నమనుష్యునివలె,దేహంనశించినప్పుడు

దేహంలోవున్నఆత్మఎందుకునశించదు?__

_కుండలోనినీళ్ళునశిస్తేనీటిలోనిప్రతిబింబంనశిస్తుందికదా! __

అంటే,భగవంతుడుఆత్మయొక్కఅవినాశిత్వాన్నిగుఱించిచెపుతున్నాడు-

ఏనమ్-దీనిని,ఈఆత్మను

శస్త్రాణి-

నఛిన్దన్తి-ఛేదించలేవు!

---

ఏనమ్-ఈఆత్మను

పావకః-అగ్ని

నదహతి-కాల్చలేదు.

---

ఏనమ్-ఈఆత్మను

ఆపఃచ-నీళ్ళుకూడా

నక్లేదయన్తి-తడుపలేవు.

---

ఏనమ్-ఈఆత్మను

మారుతః-గాలి

నశోషయతిచ-తడినితీసివేసిపొడిపొడిగానైనాచేయలేదు!

---

మన్దబుద్ధులకుకూడా

ఉక్తార్థందృఢమయేందుకై,ఏవిధమైనఉపద్రవాలువచ్చినాఆఉపద్రవాలన్నీ

శరీరానికేఅనినాలుగురకాలుగాచెప్పుటప్రకృతాంశము.ఇతిభావః….mvr

---

24

---

अच्छेद्योऽयमदाह्योऽयमक्लेद्योऽशोष्यएवच,

नित्यःसर्वगतःस्थाणुरचलोऽयंसनातनः।

అచ్ఛేద్యోఽయమదాహ్యోఽయమక్లేద్యోఽశోష్యఏవచ,

నిత్యఃసర్వగతఃస్థాణురచలోఽయంసనాతనః.

---

आत्माअनाशी,नाशअनर्हत्वेहेतुमाह।

शस्त्राणिनछिन्दन्ति

यस्मात्तस्मात्आत्माअच्छेद्यः।

तत्रकोहेतुः?आत्मानित्यः।नित्यःछेद्यरूपोनभवति।

नित्यत्वेहेतुःकः?आत्मासर्वगतः।सर्वगतस्तुअतिसूक्ष्मः।अतिसूक्ष्मंवस्तुशस्त्रादिभिः

छेद्यादिकर्तुंनशक्यते।

यतःअच्छेद्यःततःस्थिरस्वभावः-स्थाणुः।स्थाणुत्वात्अक्लेद्यः(स्वरूपात्च्यावयितुंअशक्यः)।

स्थाणुत्वात्अचलःअपि।अचलत्वात्शोषयितुंअशक्यःवायुना।

उक्तेभ्यःहेतुभ्यःसनातनः(नित्यस्वरूपः)।

---

Self can not be cut, burned, wetted or dried.

Atma is eternal, all pervasive, stable immovable and ever lasting.

---

ఆత్మఎందుకనినాశముకాదోచెపుతున్నాడు-

ఈఆత్మనిరవయవము;అందువల్లశస్త్రములతోఛేదింపరానిది.

శస్త్రాలుఛేదించలేకపోవుటకునిరవయవత్వముహేతువైతే,మఱినిరవయవత్వానికికారణమో?ఆత్మనిత్యము;అనిత్యములైనవేఛేద్యములు!

ఎందుకనిఆత్మనిత్యము?సర్వగతత్వ,సూక్ష్మత్వములవల్లఆత్మనిత్యము.

అతిసూక్ష్మపరిమాణంకలవస్తువునుఛేదన,భేదనములుబాధించవు.

శ్రుతిआकाशवत्सर्वगतश्चनित्यःఅంటున్నది.

ఛేదించరానిదేస్థిరంగాఉంటుంది-స్థాణువు-(स्थाणूरुद्रउमापतिः).वृक्षइवस्तब्धोदिवितिष्ठत्येकः,यःपृथिव्यांतिष्ठन्पृथिव्याअन्तरः,

येनसूर्यस्तपतितेजसेद्धः…ఇత్యాదిశ్రుతులుఅనుసంధేయములు.

స్థాణుత్వంవల్లనిశ్చలము!అచలమగుటవల్లవాయువుశోషింపలేదు.

పైకారణాలవల్లఆత్మసనాతనము-ఎల్లప్పుడూఉండేది,సదాతనము;सना=सदा!

అథవా

नादेनविधिनिषेधरूपशब्देनसहवर्ततइतिसनादः।విధినిషేధాత్మకమైనశబ్దరాశిశ్రుతి,

అదియేనాదము.సనాదుడైనభగవంతుడేసనాతనుడు.

ఆత్మయొక్కనిర్వికారత్వంఇదేఅధ్యాయంలోनजायतेम्रियतेఅనేశ్లోకంలోచెప్పి ఉన్నాడుకదాఅంటే_ఆత్మవస్తువుదుర్బోధముకనుకసంసారంలో

సంసరించేవాళ్ళకుపదేపదే,అవకాశంవచ్చినప్పుడల్లాచెప్పితేమంచిదే;

పునరుక్తిదోషంఉండదు.అసకృదుపదేశంవాఞ్ఛనీయమే! __

సనాతనమువ్యాకరణంలోకూడా’అవ్యయము’.ఇతిభావః….mvr

---

25

अव्यक्तोऽयमचिन्त्योऽयमविकार्योऽयमुच्यते,

तस्मादेवंविदित्वैनंनानुशोचितुमर्हसि।

అవ్యక్తోఽయమచిన్త్యోఽయమవికార్యోఽయముచ్యతే,

తస్మాదేవంవిదిత్వైనంనానుశోచితుమర్హసి.

---

1)अव्यक्तःअयम्-

यःइन्द्रियगोचरःसःप्रत्यक्षः,व्यक्तः।अयमात्माप्रत्यक्षातीतः,चक्षुरादिअविषयः।

---

2)अचिन्त्यःअयम्-

यःचिन्त्यःसःअनुमेयः।अयमात्मामनसोऽपिअविषयः।

---

3)अविकार्यःअयम्-

नविकार्यः=नविक्रियावान्।विकारंनप्राप्नोति।कर्मेन्द्रियाणांअगोचरः।अर्थापत्तेःअपिनविषयः।

आत्मा

1)नप्रत्यक्षप्रमाणेन

2)नअनुमानप्रमाणेन

3)नैवकार्यलिङ्गकप्रमाणेनवा

ज्ञेयम्,इत्यर्थः।

तस्मात्-

यथोक्तप्रकारेणआत्मानंज्ञात्वा,अहंहन्ता,एतेमयाएवहन्यन्तेइतिशोचितुंनअर्हसि।

---

This Self is is said to be

unmanifest_ hence not perceivable thro senses

_imponderable__hence not an object for inference, and

immutable_ hence will not undergo changes like milk changing into curds.

You should not grieve knowing this all , thinking that” I am their slayer and they are slain by me”.

---

ఈఆత్మఅవ్యక్తము,అచింత్యము,అవికారి.అందువల్లఈఆత్మస్వరూపాన్ని

గ్రహించి,నువ్వుశోకించదగినవానివికాదుఅనితెలుసుకో.

---

అయమ్-ఈఆత్మ

అవ్యక్తః-ఇన్ద్రియాలకుగోచరంకానిది;ప్రత్యక్షప్రమాణానికిప్రమేయంకాదు.

---

అచిన్త్యః-మనస్సుకుఅందనిది, ‘अप्राप्यमनसासह’

---

అవికార్యః-మార్పులేనిది(అని)

---

ఉచ్యతే-చెప్పబడుతున్నది.

---

తస్మాత్-అందువల్ల

ఏనమ్-ఈఆత్మను

ఏవంవిదిత్వా-ఈవిధంగాగ్రహించి

అనుశోచితుమ్-దుఃఖించుటకు

నఅర్హసి-తగవు.

శ్రుతిमनसैवानुद्रष्टव्यम्అనిశమాదిసంస్కారసహితమైనమనస్సుతోనేఆత్మ

సాక్షాత్కరిస్తుంది అంటున్నదే,అచిన్త్యమనుటఎట్లు?అన్నచో

_సంస్కారరహితమైనమనస్సుకుఆత్మగోచరముకాదు__అనిఅర్థము.

ఇన్ద్రియాతీతమనుటవల్లఆత్మమనస్సునుతెలుసుకుంటున్నసాక్షిత్వవిషయాన్నిअपाणिपादोजवनोग्रहीताఅనేశ్రుత్యుక్తవిషయాన్నిప్రతిబింబిస్తున్నది.

వికార్యుడుఅంటేవికారాన్నిపొందేందుకుఅర్హుడు.విక్రియముఅంటేకార్యము.

ఆత్మనిరవయవముకనుకఅవిక్రియము(అవికార్యము).

“ఆత్మకుహననక్రియా

కర్తృత్వ,కర్మత్వవికారములులేకపోవుటవల్లదుఃఖించుటతగదు,దఃఖించవద్దు.”

దుఃఖించవద్దుఅంటేదుఃఖంవస్తేదుఃఖించవద్దుఅంటేఎలా?

శ్రుతిసమాధానంచెపుతున్నది-

तरतिशोकमात्मवित्అని.అపరోక్షఆత్మజ్ఞానిశోకాన్నితరిస్తాడు,అతనికిశోకం

ఉండదు,అనిఅర్థము.ఇతిభావః….mvr

---

26

---

अथचैनंनित्यजातंनित्यंवामन्यसेमृतम्,

तथाऽपित्वंमहाबाहोनैनंशोचितुमर्हसि।

అథచైనంనిత్యజాతంనిత్యంవామన్యసేమృతమ్,

తథాఽపిత్వంమహాబాహోనైనంశోచితుమర్హసి.

---

अथ-पक्षान्तरे,इतरमतअभ्युपगमपक्षे(अपि) ,

नित्यजातंनित्यंवामृतंएनमात्मानंत्वंमन्यसे,

तथाअपि,हेमहाबाहो,नैवंशोचितुमर्हसि।

---

अनित्यत्वपक्षमाश्रित्य,क्षणिकत्वपक्षे,

_नित्यं__नियतं,जातोयंमृतोयंइतियदिकल्पयसि

देहेनसहआत्मनःजन्म/देहविनाशेनविनाशंअङ्गीकृत्यअपिशोकःनकार्यः।

---

_Even if__you think that the Self is born with the birth of the body and that it dies with their destruction, …

You need not grieve with regard to It because what takes birthundergoes destruction and what is destroyed takes birth!

---

ఒకవేళనువ్వుఈఆత్మనుప్రతిదేహంపుట్టినప్పుడుపుట్టేదిఅనీ,ప్రతిదేహమూ నశించేటప్పుడుమరణించేదనీభావించినప్పటికీ_

అప్పుడుకూడాదీనికోసంశోకించుటనీకుతగదు.

---

అథ-పక్షాన్తరంగాఆలోచించినా

ఏనమ్-దీన్ని

నిత్యజాతమ్-ప్రతిశరీరంతోపాటుపుట్టేదిగా

నిత్యంమృతంవా-శరీరంతోబాటుగానశించేదిగా

మన్యసే-భావించితే

తథాఅపి-అప్పటికీ

---

త్వం-నీవు

ఏవంశోచితుమ్-దుఃఖించుటకు

నఅర్హసి-తగినవ్యక్తివికావు!(దుఃఖింపదగవు).

---

అథచఅనిమూలంలోచెప్పినపదాలకు_ఆత్మకుఅనిత్యత్వంఅంగీకరించినా__ అనిఅర్థం.

లోకప్రసిద్ధినిఅనుసరించి’ఆత్మశాంతికి’ఇత్యాదిప్రయోగాలవల్ల-శరీరాలఉత్పత్తినిఅనుసరించి ఆత్మపుట్టిందనీ,శరీరాలమరణాన్నిఅనుసరించిఆత్మ

మరణించిందనీతలిస్తేకూడాఅని అన్వయము.

దీన్నిఅభ్యుపేత్యవాదంఅంటారు.

నిత్యుడైనాపుట్టుతున్నాడుకనుకనిత్యజాతుడు.నిత్యుడైనామరణిస్తున్నాడు

కనుక నిత్యమృతుడు.

అన్తఃకరణవికారాలనుఆత్మపైనఆరోపించి,ఆత్మకూఅన్తఃకరణానికీఅభేదాన్ని

కల్పించుకొని’ఆత్మ-శాన్తినిపొందింది’అనిప్రయోగము.

ధర్మముయొక్కఉత్పత్తినాశాలుధర్మికిఉపచరితములవుతున్నవి.చండాశోకుడుమరణించిధర్మాశోకుడుపుట్టినాడు,గృహస్థుడుపోయి(ఆత్మశ్రాద్ధంకూడా

పెట్టుకొని)యతిపుట్టినాడు అంటున్నాము.

దేహధర్మములైనజన్మమృత్యువులనుఆత్మయందుఅధ్యాసచేసి,అదేనిజమనిఅనుకున్నా-అనిఅర్థము.

---

మహాబాహోఅనిసంబోధన,ధీరునివైననీకుశోకించుటఅనుచితమనిచెప్పుటకు.

అథవా

ఉపహాసమునకుఉద్దేశించబడింది.

ఇతిభావః….mvr

---

27

जातस्यहिध्रुवोमृत्युर्ध्रुवंजन्ममृतस्यच,

तस्मादपरिहार्येऽर्थेनत्वंशोचितुमर्हसि।

జాతస్యహిధ్రువోమృత్యుర్ధ్రువంజన్మమృతస్యచ,

తస్మాదపరిహార్యేఽర్థేనత్వంశోచితుమర్హసి.

शोकस्यअकर्तव्येहेत्वन्तरमाह।

हि-यस्मात्

जातस्य-जन्मवतः

मृत्युः-मरणम्

ध्रुवः-अनपायी,निश्चितः।

---

तथा

मृतस्य-

मृत्युः-शरीरादिविच्छेदः,मृतस्यतत्देहकृतेनकर्मणा

जन्म(अपि)ध्रुवम्-निश्चितम्

च-एव

---

अपरिहार्येअर्थे-परिहर्तुंअशक्ये,अवश्यंभाविनि

शोचितुंनअर्हसि-तवशोकःनैवउचितः।

---

Death is certain for one who is born.

Birth too is certain for one who dies.

Therefore you ought not to grieve for this unavoidable sequence!

---

శోకించుటతగదుఅనియేచెపుతున్నాడు-పుట్టినవారికిమరణమూ,

మరణించినవారికివారికర్మానుసారంమళ్ళీజన్మానిశ్చితము.

కనుకతప్పించనలవికానియీజన్మమృత్యువలయంగుఱించినువ్వుదుఃఖించుటతగదు.

హి-ఎందువల్లనైతే

జాతస్య-జన్మకలిగినవానికి

మృత్యుః-మరణము

ధ్రువః-నిశ్చితమో.

ఎందుకనిమరణమునిశ్చితము?శరీరంమొదలయ్యేందుకుచేసినపూర్వజన్మ

కర్మలఫలితము_నియతకాలస్థాయి__కనుక.

మృతస్య-మరణించినవానికి

జన్మచ-పుట్టుకకూడా

ధ్రువమ్-నిశ్చితమే.

జన్మఎందుకనినిశ్చితము?పూర్వ(అద్యతనపూర్వ)దేహకృతములైన_ఉత్తర

దేహానికి సంబంధించినహేతువులైనకర్మలు_సాధారణంగాఉంటాయికాబట్టి- (ఆత్మజ్ఞానికియిట్టి హేతుభూతములైనకర్మలుఉండవు. )

---

తస్మాత్-కాబట్టి

అపరిహార్యే-తప్పించేందుకువీలుకాని

అర్థే-విషయంలో

త్వమ్-నీవు

శోచితుమ్-దుఃఖమునుచెందుటకు

అర్హసిన-తగవు.

---

జనిక్రియకుఆశ్రయమైనవానికి(పుట్టినవానికి)మరణంతప్పదు.ఇదిఅందరికీ

వర్తిస్తుంది(వ్యాప్తినియమము) .పుట్టినవానికిమరణంతప్పదుఅనేవిషయంఅందరికీతెలిసిందే.ప్రత్యక్షము!

మరణించినవానికిపునర్జన్మతప్పదు-ఇదిప్రత్యక్షముకాదు!!

అటువంటప్పుడుపునర్జన్మకుప్రమాణంఏమిటి?नासतोविद्यतेभावःఅనేవాక్యంఒక

ప్రమాణము!

కృతనాశ,అకృతాభ్యాగమదోషప్రసక్తి(చేసినకర్మలుఫలములేకపోవుట/చేయని

కర్మలఫలముకలుగుటఅనేదోషంఅసమంజసముఅనుట)మఱియొకప్రమాణము!

పుట్టినవానికిమరణముతప్పదుఅంటేअश्वत्थामाबलिर्व्यासोहनुमांश्चविभीषणःकृपः

परशुरामश्चसप्तैतेचिरजीविनःఅనిచిరంజీవులుఏడుగురుఉన్నారుకదాఅంటే

ప్రళయకాలంలోవారుకూడా నశించవలసిందే.

ఇదంతాసత్కార్యవాదమా?లేకఅసత్కార్యవాదమా??

సత్కార్యవాదముఅంటే-కార్యము,తానుపుట్టేందుకు/కనబడేందుకుముందు

కూడా కారణంలోఉంటుందిఅనేవాదం. (జీవునికిసత్యత్వంఉన్నది,కనుకఆత్మభిన్నమైనదిఅసత్తఅగుటవల్ల,ఆత్మ

సద్రూపుడుమఱియుఅవిక్రియుడుకనుకసత్కార్యవాదముచెల్లదు. )

అసత్కార్యవాదముఅంటే-పుట్టేకంటేముందుగాకార్యములేదు.అదికొత్తగాపుట్టును-అనేనైయాయికులవాదము.(అసత్కార్యవాదమసలేపొసగదు.नासतेविद्यतेभावःకద)

మిథ్యాత్మవాదమేనిర్దుష్టము.ఎందుకంటేఉన్నదానికిఉత్పత్తిమొదలైనవికారాలుఉండవు;లేనిదానికికుందేటికొమ్ముమొదలైనవాటివలె’ప్రతీతి’సంభవించదు.

కనుక

a)తెలియబడుతూ

b)వికారాన్నిపొందే,యీప్రపంచంఅంతామిథ్యయే.

ముత్యపుచిప్పలోకనబడుతూ,నాశనమనేవికారాన్నిపొందుతున్నవెండిఎట్లా

మిథ్యయో,కంటికి కనబడుతూనాశాన్నిపొందుతున్నయీప్రపంచంకూడా

అంతేమిథ్య,ఇతిభావః….mvr

---

28

---

अव्यक्तादीनिभूतानिव्यक्तमध्यानिभारत,

अव्यक्तनिधनान्येवतत्रकापरिदेवना।

అవ్యక్తాదీనిభూతానివ్యక్తమధ్యానిభారత!

అవ్యక్తనిధనాన్యేవతత్రకాపరిదేవనా?

---

__आत्मनोअशोचत्वेअपिशरीराणिउद्दिश्यशोचामि_इतिउक्ते…

आदौ-जन्मनःप्राक्

अव्यक्तानि-अनुपलब्धानि(शरीराणि)

---

मध्ये-जन्मानन्तरम्,मरणात्प्राक्

व्यक्तानि-उपलब्धानि

निधनं-प्राणवियोगअनन्तरअवस्थानम्

अव्यक्तेएव-पुनःप्रधानेएव

---

तत्र-एवंभूतेषुनश्यत्सुदेहेषु

कापरिदेवना-कःशोकनिमित्तःविलापः?किंदुःखम्?

---

भारत!-भरतादयःअव्यक्तात्भूत्वाअव्यक्तेएवलयंगताः(इतिसूचयन्)

संबोधनम्

The beginning of beings is unmanifest,

Their intermediate state is manifest,

Their end too is unmanifest.

Why do you lament in these circumstances?

---

నాశోకంఆత్మనుగుఱించికాదు;జీవులశరీరాలనుఉద్దేశించియేదుఃఖము__

అంటావేమో…

భారత!-మహాతపస్సంపన్నులు,నీపూర్వికులూఐనభరతాదులుకూడా

అవ్యక్తంనుంచివచ్చి,కర్మలకుతగినభోగాలనువ్యక్తరూపంలోఅనుభవించి,తిరిగిఆఅవ్యక్తంలోనేలీనమైనారు.శుద్ధదేశంలో,పరిశుద్ధవంశంలోపుట్టిననీవు

శాస్త్రీయంగాఆలోచించిదైన్యాన్నివిడిచిపెట్టు!అనిహేతుగర్భసంబోధన.

భూతాని-ప్రాణులు

ఆదౌ-పుట్టకముందు

అవ్యక్తాని-శరీరరహితాలే.

---

వ్యక్తమధ్యాని-

మధ్యే-పుట్టుకనుండిమరణంవఱకూగలజీవనసమయంలో

వ్యక్తాని-కనబడేవి.

---

నిధనమ్-ప్రాణంపోయినతరువాతఉండేది

అవ్యక్తేఏవ-మళ్ళీఆప్రధానంలోనే!

---

తత్ర-ఇలాదేహాలుపుట్టుట-నశించుటఅనేదిజరుగుతూజరుగుతూఉండగా

కాపరిదేవనా-ఎందుకనిఇలాదేవిరించుట? (దీనస్థితిఎందుకు?)

---

భూతములుదేహము+ఇంద్రియములసముదాయములు.అనాత్మలు,

చతుర్వింశతితత్వముల సమూహములు.

---

భూతములుపుట్టుకకుపూర్వముకనుపించనివి(నైయాయికులభాషలో

ప్రాగభావములు) ;

మధ్యలోకనబడుతుంటాయి,

ప్రాణాలువెళ్ళిపోయినతరువాతతిరిగిప్రధానంలోనేకలిసికనబడకుండాపోయేవి(నైయాయికులభాషలోప్రధ్వంసాభావములు).

---

ఆది-यतोवाइमानिभूतानिजायन्तेఅనేశ్రుతివల్లసర్వభూతాలకూఅవ్యక్తమైన

బ్రహ్మముఆది.ఆదియేకారణము.

నిధనము-यत्प्रयन्त्यभिसंविशन्तिఅనేశ్రుతివల్లసర్వభూతాలకూలయస్థానమూ

అవ్యక్తమైనబ్రహ్మమే.నిధనమేనాశానికిఅవధి.

---

భూతములుతాముపుట్టకముందుభూతస్వరూపముతోకనబడుటలేదు;నశించిన

తరువాతకూడాభూతస్వరూపముతోకనబడుటలేదు.కాబట్టి, _లోకదృష్టినిఅనుసరించి_భూతములకుఅవ్యక్తఆదిత్వ/అవ్యక్తనిధనత్వములు!_శాస్త్రదృష్టినిఅనుసరించి_అయితేఉత్పత్తికిపూర్వమూ,నాశానికిఅనన్తరమూ

బ్రహ్మాదిత్వమూ,బ్రహ్మనిధనత్వమూయుక్తములు.కానీ,

अदर्शनादापतिताःपुनश्चादर्शनंगताःఅనేప్రమాణవాక్యాలకుఅర్థము-పుట్టకముందూ,

మరణించిన తరువాతాకనుపించవుఅని.

ఇదిదృష్టి-సృష్టివాదము.దీనిప్రకారముఅజ్ఞానంచేతపీడింపబడేశుద్ధచైతన్యమేబ్రహ్మ;

అజ్ఞానంలోప్రతిబింబించేచైతన్యమేజీవుడు!

మొదటకనుపించని,తుదకునశించునట్టిభ్రాన్తిరూపములైనభూతములగుఱించి

విలపించుట ఎందుకుఅనిపిణ్డితార్థము,ఇతిభావః….mvr

---

29

आश्चर्यवत्पश्यतिकश्चिदेनमाश्चर्यवद्वदतितथैवचान्यः,

आश्चर्यवच्चैनमन्यःशृणोतिश्रुत्वाऽप्येनंवेदनचैवकश्चित्।

ఆశ్చర్యవత్పశ్యతికశ్చిదేనమాశ్చర్యవద్వదతితథైవచాన్యః,

ఆశ్చర్యవచ్చైనమన్యఃశృణోతిశ్రుత్వాఽప్యేనంవేదనచైవకశ్చిత్.

आत्मादुर्बोधइत्याह

कश्चित्-कश्चिदेव,नतुसर्वः।

सहस्रेषुमध्येकश्चित्एनं_देहिनं_पश्यति,शास्त्रसंस्कृतबुद्ध्याअनुभवति।

कःपश्यति?आश्चर्यवत्पश्यति।आश्चर्य__तुल्यः_आत्मानंपश्यति।( “तेनतुल्यंक्रियाचेद्वतिः”)

---

कःवदति?

कश्चिदेवअद्भुततुल्यःवदति।यःआत्मानंजानातिसएववदति।_यथाजानातितथैववदति।

---

कःशृणोति?कश्चिदेवशृणोति।अद्भुततुल्यःएवशृणोति।

तथैवकश्चित्अद्भुततुल्यःश्रुत्वाअपि_वेत्तिवानवेति_सन्देहः।

---

अस्यद्रष्टा,वक्ता,श्रोतादुर्लभः!

---

A rare, extremely great person beholds Atma.

Similarly, only a marvelous person talks of It.

Yet another person alone hears about It.

No one knows it aright even after beholding It , and even after speaking about It and even after listening about It !

---

_లోకంలోపణ్డితులుకూడాదుఃఖించుటనుచూస్తూఉంటాముకదా_అంటావా.

దీనికికారణం ఆత్మజ్ఞానముబహుదుర్లభమైంది.

ఒకఅద్భుతతుల్యుడైనవ్యక్తిమాత్రమేఈఆత్మనుదర్శిస్తాడు.

మఱిఒకఅద్భుతతుల్యుడుమాత్రమేఈఆత్మనువిస్మయంగావర్ణిస్తాడు.

ఇంకాఒకఅద్భుతతుల్యుడైనవాడుమాత్రమేఈఆత్మగుఱించిసవిస్మయంగా

వింటాడు.

---

మఱిఒకడైతేదాన్నిచూసి,చెప్పి,వినికూడాతెలుసుకోలేకుండాపోతున్నాడు.

---

ఏనమ్-ఈఆత్మను

ఆశ్చర్యవత్-ఆశ్చర్యతుల్యుడైన

కశ్చిత్-ఒకడు

పశ్యతి-చూచును(తెలుసుకొనును).పశ్యతిఅనేధాతువుప్రేక్షణార్థకముకాదు;

జ్ఞానార్థకము.

---

తథాఏవచ-అట్లాగే

ఆశ్చర్యవత్-అద్భుతతుల్యుడైన

అన్యః-మఱిఒకడు

వదతి-వర్ణిస్తాడు.

---

ఏనమ్-దీనిని

ఆశ్చర్యవత్-అద్భుతతుల్యుడైన

అన్యఃచ-ఇంకాఒకడు

శృణోతి-వింటాడు.

---

కశ్చిత్ఏవచ-మఱిఒకడెవడో

శ్రుత్వాఅపి-వినికూడా

ఏనంనవేద-దీన్నితెలుసుకోలేకపోతున్నాడు.

---

ఆత్మదుర్విజ్ఞేయము.

మొదటకనబడకుండుట,వర్తమానంలోకనుపించుట,తుదలోమళ్ళీకనబడక

పోవుట-ఇదిఅంతాభ్రాన్తి.భ్రాన్తికికారణముఅజ్ఞానము/అవిద్య.అజ్ఞానంవల్ల

ఆత్మబోధపడుటలేదు.

---

ఆశ్చర్యంతోసమానంకనుకఆశ్చర్యవత్.तेनतुल्यंक्रियाचेद्वतिःఅనేవ్యాకరణసూత్రం

వల్లఆశ్చర్య+వతిప్రత్యయము=ఆశ్చర్యవత్అనేరూపంఏర్పడుతుంది.

జన్మజన్మాన్తరాలలోచేసిన_నిష్కామకర్మలతో_చిత్తశుద్ధికలవాడుమాత్రమే

ఆత్మను సాక్షాత్కరింపజేసుకుంటాడు.ఆత్మకుచూడబడుటఅనేదిసంభవించదు

కనుక’పశ్యతి’ధాతువుకుచూచుటఅనేఅర్థానికిబదులుగాతెలియుటఅనిఅర్థము

(दृशोनालोचने).

ఇంకొకడుతానుతెలుసుకున్నनजायतेమొదలైనవేదవాక్కులతోఏర్పడిన

ఆత్మజ్ఞానాన్ని/జ్ఞానస్వరూపాన్నిఇతరులకుచెపుతున్నాడు.

మఱిఒకఆత్మజ్ఞానిమౌనాన్నిఆశ్రయిస్తున్నాడు!లేదాచిన్నపిల్లవానివలె

అమాయికంగా ఉంటున్నాడు(पाण्डित्यंनिर्विद्यबालवत्तिष्ठेत्).

यततामपिसिद्धानांकश्चित्मांवेत्तितत्त्वतः।జ్ఞానులైనమనుష్యులసహస్రంలోఎవడో

ఒక్కడుమాత్రమేతత్త్వతఃతెలుసుకుంటున్నాడు-తెలిసి,మాట్లాడి,విని,అవగతంచేసుకోగలిగినవారుదుర్లభులు.కనుకఆత్మదుర్విజ్ఞేయము!

आश्चर्योवक्ताकुशलोऽस्यलब्धाआश्चर्योज्ञाताकुशलानुशिष्टः

అనేమంత్రంఇక్కడఅనుసంధానయోగ్యము,ఇతిభావః….mvr

---

30

देही नित्यमवध्योऽयं देहे सर्वस्य भारत ! ,
तस्मात्सर्वाणि भूतानि न त्वं शोचितुमर्हसि।

**
దేహీ నియ్యమవధ్యోఽయం దేహే సర్వస్య భారత! ,
తస్మాత్సర్వాణి భూతాని న త్వం శోచితుమర్హసి.**

हे भारत! - आत्मज्ञानसंपन्न!

---

आत्मा अवध्यः।
सूक्ष्मदेहः अपि आत्मवत् अवध्यः एव।
स्थूलदेहस्तु कर्मफलभोगस्य आयतनत्वात् नियतकालस्थायी , वध्यः, स्थूलदेहस्य मरणं तु

अपरिहार्यम् । स्थूल देहस्य नाशे अपि शोच्यत्वं अयुक्तम्।

देहः वध्यमानमेव, तथापि देही ( लिङ्गदेह उपाधिः आत्मा) नैव वध्यमानः ।

1 स्थूलदेहस्य
2 लिङ्गदेहस्य
3 आत्मनः वा …शोच्यत्वं न युक्तम्_ इति भावः।
देहे - a) स्थूलदेहे b) सूक्ष्म लिङ्गदेहे c) चिद्रूपस्वरूपदेहे च “सः” एव तिष्ठति।

---

देही - अयमात्मा सर्वदेहोपाधिमान्

---

अवध्यः - हन्तुं अशक्यः

---

सर्वाणि भूतानि - (भीष्मादि) सर्वभूतानि …म्रियन्ते। नाशस्य अपरिहार्याः,

---

तस्मात् अशोचिता कर्तव्या।

---

भीष्मादि शब्द वाच्यार्थं उपसंहृतवान् …“अव्यक्तादीनि भूतानि " इति,

आत्मनः _लक्ष्यार्थं उपसंहरति अधुना “देही नित्यमवध्यः” इति।

---

O Bha rata!
This embodied Self in the bodies of all is eternally ( नित्यम्) indestructible (अवध्यः ).
You need not grieve for any being, therefore.

---

ఓ భా రతా! ,
అన్ని ప్రాణుల దేహాలలోనూ ప్రకాశిస్తున్న ఆత్మ సర్వదా అవధ్యము.
కనుక, ఏ ప్రాణికి అయినా కలిగే దేహనాశాన్ని గుఱించి దుఃఖించుట నీకు యుక్తము కాదు.
భా రత! - ఆత్మ జ్ఞాన సంపన్నుడా !

సర్వస్య దేహే - ప్రతి ప్రాణి యొక్క శరీరంలో ఉన్న

అయం దేహీ - ఈ ఆత్మ

---

నిత్యమ్ - సదా, ఎల్లప్పుడూ

అవధ్యః - చంపుటకు శక్యం కానిది
తస్మాత్ - అందువలన ( ఎందువల్లనైతే ఆత్మ నిత్యమూ, అవధ్యమూ అవుతున్నదో అందువలన) ,

త్వమ్ - ఈ విషయమంతా తెలిసిన నీవు

శోచితుమ్ - దుఃఖించుటకు

న అర్హసి - తగవు. ( శోకము అయుక్తము).

---

ఆత్మలో అవధ్యత్వము అనే లక్షణం ఎల్లప్పుడూ ఉండేది.

స్థూలశరీరమంటావా, అది కార్యకారణ సంఘాతము కనుక అనిత్యము. స్థూలశరీర అంతర్గతమైన ఆత్మ నిత్యము కనుక నీవు భీష్మాది సర్వభూతములను గుఱించి కూడా దుఃఖింప దగవు.

ఎందుకని శోకము అయుక్తము?

భీష్మాది శరీరముల అనిత్యత్వము తప్పించ వీలుకానిది కనుకా ,

భీష్మాదుల శరీరంలో ఉన్న ఆత్మ కు గల నిత్యత్వము శోకమునకు విరోధి కనుకా .

శరీరాన్ని నడిపించే దేహి యైన ఆత్మ నిత్యము, వధింపబడునది కాదు. అది ఒక్కటే అన్ని ప్రాణుల దేహములలోనూ ఉంటుంది కాబట్టి వ్యాపకము. ఈ కారణం వల్ల యే ప్రాణి యొక్క దేహం గురించి అయినా దుఃఖించుట యుక్తము కాదు. అలా శోకించుట వ్యర్థము.
ఇతిభావః….mvr

---

31

---

स्वधर्ममपिचावेक्ष्यनविकम्पितुमर्हसि,

धर्म्याद्धियुद्धाच्छ्रेयोऽन्यत्क्षत्रियस्यनविद्यते।

స్వధర్మమపిచావేక్ష్యనవికమ్పితుమర్హసి,

ధర్మ్యాద్ధియుద్ధాచ్ఛ్రేయోఽన్యత్క్షత్రియస్యనవిద్యతే.

---

Having regard to the _the law ofyour own life ( being a Kshatriya) ,you ought not to be perturbed. A Kshatriya can not have greater good than a righteous war.

---

ఆత్మజ్ఞానప్రబోధానన్తరముధర్మశాస్త్రాన్నిఉగ్గడిస్తున్నాడు._

స్వధర్మాన్ని(అర్జునవిషయంలోక్షాత్రధర్మాన్ని)బట్టిచూస్తే-నీకుచలించిపోవుటతగదు.ఎందుకంటే,ఆత్మఅవినాశి;యుద్ధమాక్షాత్రధర్మము.

క్షత్రియునికిధర్మయుద్ధంకంటేమేలైనదిలేనేలేదు. (గీతాప్రారంభంలో"నాకుయుద్ధంవలనఏశ్రేయస్సూఒనగూడుటలేదు”__

అన్నావుకదా!అనిజ్ఞాపకంచేసియుద్ధంవలనిశ్రేయస్సునువిశదీకరిస్తున్నాడు) __

---

సాధారణార్థము…

అపిచ-అంతేకాదు

స్వధర్మమ్-క్షత్రియధర్మాన్నికూడా

అవేక్ష్య-చూసి

వికంపితుమ్-చలించుటకు

అర్హసిన-తగవు.

---

ధర్మ్యాత్యుద్ధాత్-ధర్మయుద్ధంకంటే

అన్యత్శ్రేయః-మఱియొకమేలైనది

నవిద్యతే-లేదు.

---

విశేషార్థములు_

స్వధర్మమపి…

పరమార్థతత్త్వాన్నిదృష్టిలోపెట్టుకొనిమాత్రమేకాదు;క్షత్రియధర్మమైనయుద్ధమునుండిమడమతిప్పకుండాముందుకువెళ్ళుటఅనేలక్షణాన్నికూడా,

అవేక్ష్య…శాస్త్రతఃపర్యాలోచించి,అనుటఅధర్మముయొక్కఅభావాన్నిబోధిస్తున్నది.

వికమ్పితుమ్…ధర్మాదులనుఅధర్మంగాభ్రాన్తినిచెందిఆధర్మమార్గమునుండి

నివర్తించుటవికమ్పనము.वेपथुश्चशरीरेमेఅన్నచోటచెప్పినదిసాధారణ

నఅర్హసి…నీకుతగదు.

---

చ…నావాళ్ళు,నాచేచంపబడుతున్నారుఅనేభేదజ్ఞానసూచకముచస్త్వర్థము.

---

ధర్మ్యమ్…ధర్మశాస్త్రమునుంచివచ్చినదిధర్మ్యము.

ధర్మమ్అంటేపరలోకసుఖహేతువు.(శ్రుతిప్రమాణముतच्छ्रेयोरूपमसृजतधर्मं..).

రక్షించవలసినక్షత్రియధర్మంగుఱించిస్మృతిఏంచెప్పింది?

श्रुतीरिवार्थंस्मृतिरन्वगच्छत्కదా!

“పదానిక్రతుతుల్యానిభగ్నేష్వప్యనివర్తినామ్"అనిభగ్నదేహిఅయికూడావెన్ను

చూపనియోద్ధవేసినప్రతిఅడుగూఒక’క్రతువు’తోసమానమనియాజ్ఞవల్క్యస్మృతి

చెప్పింది.

కలౌపారాశరస్మృతిఃకదా,పరాశరుడు’నిర్జిత్యపరసైన్యానిక్షితింధర్మేణపాలయేత్’అన్నాడు;క్షాత్రధర్మరహితుణ్ణిअपशवोअन्येगोअश्वेभ्यःఅనిలక్షణావృత్తితోమనువు

నిరసించినాడు!

---

అన్యత్…ధర్మమునుంచిఅనపేతమైనట్టి,న్యాయ్యమైనయుద్ధం’కాక’మఱిఒకటి.

---

హి…ప్రసిద్ధత్వసూచకము,ఇతిభావః….mvr

---

32

---

यदृचछयाचोपपन्नंस्वर्गद्वारमपावृतम्

सुखिनःक्षत्रियाःपार्थलभन्तेयुद्घमीदृशम्।

యదృఛ్ఛయాచోపపన్నంస్వర్గద్వారమపావృతమ్,

సుఖినఃక్షత్రియాఃపార్థలభన్తేయుధ్ధమీదృశమ్.

---

यदृच्छया-स्वप्रयत्नंविनाएव

च-अवधारणे

उपपन्नम्-प्राप्तम्

ईदृशम्-महावीरप्रतियोगिकम्

सुखिनः-सुखहेतुपुण्यवन्तः

a)जयेराज्यलाभ_दृष्ट__फलसाधनम्,

b)पराजयेअतिशीघ्रमेव_स्वर्ग__फललाभः।

अपावृतम्-अपगतआवरणम्

स्वर्गद्वारम्-पारत्रिकसुखसाधनम्

क्षत्रियाः-धन्याःसुक्षत्रियाः

लभन्ते-प्राप्नुवन्ति

---

ईदृशंयुद्घंभाग्यवतामेवअभ्यागच्छति!

---

O Arjuna, the king- would- be

It is a happy chance offered itself to youthat this battle is facing you.

For, fortunate Kshatriyas alone gain an occasion to wage a battle like this!

---

_శ్రేయోదాయకమైందినీదాపుననేఉంటేవికంపితుడవవుతావెందుకు? __

అనాయాసంగానేప్రాప్తించిన,తెఱచిఉంచినస్వర్గద్వారమాఅన్నట్లుగాఉన్న,

ఇటువంటియుధ్ధంఅదృష్టవంతులైనక్షత్రియులకుమాత్రమేదొఱకును!

---

పార్థ-పార్థశబ్దార్థమురాజు.పృథకుకొడుకుకనుకపార్థుడుఅనేదిబాహ్యార్థము;

కాబోయేరాజువనిఆశీఃపూర్వకసంబోధనఆన్తరము.

రాజులకుయుద్ధంవిజయసుఖాన్నో,వీరస్వర్గాన్నోప్రాప్తమొనర్చసమర్థము.

ఈసంబోధనస్వఉత్సాహంతోసదృశమైనప్రేరణనుకలిగిస్తున్నాడు.

సుఖినఃక్షత్రియాః-అదృష్టవంతులైనక్షత్రియులు

యదృఛ్ఛయా-తనకుతాను/ఈశ్వరేచ్ఛవలనకలిగిన

ఉపపన్నమ్చ-దరిజేరిందీ

అపావృతంస్వర్గద్వారమ్-తెఱచినస్వర్గద్వారభూతమూఅయిన

---

ఈదృశంయుద్ధమ్-ఇటువంటియుద్ధాన్ని

సుఖినఃక్షత్రియాః-అదృష్టవంతులైనక్షత్రియులు

లభన్తే-పొందుతారు!

---

-మీమాంస-

అపావృతస్వర్గద్వారమ్-యుధ్ధంస్వర్గజనకముకావచ్చు.అగ్నీషోమీయక్రతువునుచేసినాస్వర్గప్రాప్తికలదుకదాఅంటే-

యుద్ధంలోమరణిస్తేస్వర్గంఅవ్యవధానంగావస్తుంది;క్రతువులుచేస్తేవచ్చే

స్వర్గముచిరకాలఅనన్తరమే,ప్రతిబంధాలులేకపోతేమాత్రమే-దేహపాతంజరిగితేనేకానీ-సంభవించదు!

తెఱచినస్వర్గద్వారముఅనుట…

శ్యేనయాగంలోవలెప్రత్యవాయంకలుగుతుందనేశఙ్కలేదనిచెప్పుట.శ్యేనాదులువిహితములేఐనప్పటికీఫలదోషంవల్లదుష్టములు;नहिंस्यात्सर्वाभूतानिవంటిశ్రుతివాక్యములునిషేధించుటవల్లప్రత్యవాయజనకములు.యుద్ధఫలమైనస్వర్గము

నిషేధింపబడలేదు!క్రతువా/యుద్ధమా?రెండూతుల్యఫలదాయకాలేఅని

ఆలోచించిగ్రహణాగ్రహణములలోతుల్యబలత్వంఉన్నదికదా,వికల్పాన్ని

ఆశ్రయిస్తానంటావేమో,‘సామాన్యశాస్త్రమువిశేషశాస్త్రముచేతకొట్టి

వేయబడుతుంద’నేన్యాయంవల్లా,శ్రుతివిధించినదానికినిషేధంఅనావశ్యకం

కనుకకూడా భీష్మాదులవధనిమిత్తదోషంలేదు.

ब्राह्मणोनहन्तव्यःఅనిఒకటీ,आततायिनमायान्तंहन्यादेवाविचारयन्అనిమఱిఒకటీ-

రెండుస్మృతులుపరస్పరవిరుద్ధంగాఉపదేశిస్తున్నపుడువ్యవహారతఃబలమైన

जिघांसन्तंजिघांसीयात्(దెబ్బకుదెబ్బ)అనేన్యాయముననుసరించిభీష్మవధ

దోషముకాదు.

భూమినిదొంగిలించీ,మహిళనుఅవమానించీ,లాక్షాగృహదహనంచేసీ,

ధనాపహరణంచేసీ,భీమునిపైవిషప్రయోగంచేసీ,సాయుధులైదాడికిపాలుపడీ…

కౌరవులుసర్వావలక్షణాలతోనూఆతతాయులే(ఆకతాయిలే) , (अग्निदोगरदश्चैवशस्त्रपाणिर्धनापहः,क्षेत्रदारहरश्चैवषडेतेआततायिनः) .

సుఖినః…ఈశబ్దప్రయోగము_జయపరాజయముల_వల్ల_రాజ్యసుఖ,

స్వర్గసుఖ__ప్రాప్తిద్వయసూచకము,

ఇతిభావః….mvr

---

33

---

अथचेत्त्वमिमंधर्म्यंसंग्रामंनकरिष्यसि,

ततःस्वधर्मंकीर्तिंचहित्वापापमवाप्स्यसि।

అథచేత్త్వమిమంధర్మ్యంసంగ్రామంనకరిష్యసి,

తతఃస్వధర్మంకీర్తించహిత్వాపాపమవాప్స్యసి.

---

चतुर्भिःश्लोकैः_विध्युक्तेस्वधर्मेप्रमादःमास्तु_इतिसूचयतिभगवान्।

अथ-पक्षान्तरे

इमम्-वीरपुरुषप्रतियोगिकम्

धर्म्यम्-धर्मत्वेनदृष्टं,विध्युक्तं,शास्त्रविहितम्

संग्रामंनकरिष्यसिचेत्-स्वधर्मंत्यक्ष्यतिचेत्

---

ततः=तर्हि

पापंअवाप्स्यसि-स्वधर्मअकरणात्पापम्-कर्मत्यागलक्षणंपापमवाप्स्यसि।

---

हित्वा-त्यक्त्वा

a)स्वधर्मंहित्वा-

i)वेदलक्षणंधर्मंत्यक्त्वा,रणंनकृत्वा

ii)वेदोक्तकर्मत्यागमपिकृत्वा

b)कीर्तिंचहित्वा-शिवेनसहयुद्घंकृतवानितिकीर्तिं/स्वधर्मनिष्ठःअर्जुनःइतिवाकीर्तिम्

पापंअवाप्स्यसि-विहितधर्मत्यागफलंपापंअवाप्स्यसि।नतुसंन्यासफलंअवाप्स्यसि!

---

अथOn the other hand, if you refuse to fight this

धर्म्यंयुद्घम्righteous war ,

then you will

पापंअवाप्स्यसिincur sin

sacrificing the law of your life(स्वधर्मम्)

and reknown(कीर्तिंच)।

---

_అయినాకూడానువ్వుయీయుద్ధంచేసేందుకుతిరస్కరిస్తే

ఇతఃపూర్వంసంపాదించినకీర్తినిపోగొట్టుకొని,

సంన్యాసఫలితాన్నిపొందకపోగా-

స్వధర్మత్యాగఫలితపాపాన్నిపొందుతావు!

---

అథ-ఇంకా

త్వమ్-నీవు

ఇమమ్-ఈ

ధర్మ్యంసంగ్రామమ్-ధర్మయుద్ధాన్ని

నకరిష్యసిచేత్-చేయకపోతివా

---

తతః-దానివల్ల(యుద్ధంచేయకపోవుటవల్ల)

స్వధర్మంహిత్వా-క్షాత్రధర్మాన్నివీడి

కీర్తించహిత్వా-కీర్తినీపోగొట్టుకొని

---

పాపమ్-విహితధర్మఅకరణమనే( act of omission)పాపాన్ని

అవాప్స్యసి-పొందుతావు.

---

భగవంతుడువేదోక్తమైనస్వధర్మానికిక్షతిరాగూడదనిసూచిస్తున్నాడు-

ప్రాప్తించినయుద్ధాన్నిచేయకపోవుటअकरणेप्रत्यवायःఅనేదోషము.

ఈదోషమువల్ల..

ఇమమ్-భీష్ముడుమొదలైనవీరపురుషులకుఎదురునిలిచి

ధర్మ్యం-ధర్మమునుండివైదొలుగని,అనగాహింసాదోషములేని(వేదప్రతిపాదితధర్మయుద్ధముదోషరహితమనిరాద్ధాన్త,సిద్ధాన్తములద్వారాతేల్చబడింది).

[🙏.राद्धान्तःఅంటే

रित्सति(చివరివఱకూఖణ్డిస్తూపోవుట),रिरासति(బహుభక్తి,శ్రద్ధలనుకలిగిఉండుట)అనేరెండుధాతువులనుండినిష్పన్నమయ్యేఅర్థాలూఉన్నాయి.

ప్రకృతంలోపరస్పరఖణ్డనగ్రాహ్యము.

सिद्धान्तःఅంటేనిశ్చయమనిఅర్థం.

రాద్ధాన్తంద్వారాసిద్ధాన్తములభిస్తుంది.

కొందఱుసిద్ధాన్తరాద్ధాన్తములనుसमौఅనికూడాఉన్నారు!]

సంగ్రామంచేత్నకరిష్యసి-యుధ్ధంకనుకచేయనిపక్షంలో

తతః-దానివల్ల,

---

a)స్వధర్మంహిత్వా-

స్వ,క్షాత్రధర్మాన్నివీడి.(ఇదితిరిగిరెండువిధాలు-

స్వధర్మపాలనఅనగాక్షాత్రధర్మపాలనచేయకుండుటవేదోక్తధర్మలక్షణము

యొక్కత్యాగము,

రణముయొక్కఅకరణముధర్మాన్నిబోధించేశాస్త్రలక్షణముయొక్క త్యాగము.)

వేద,శాస్త్రోక్తఅకరణము(చేయకపోవుట)వేదమునువీడుటతోసమము.తత్ఫలితంగా

b)కీర్తించహిత్వా-సాక్షాత్శివుణ్ణేతనశౌర్యంతోమెప్పించినకీర్తినీ,అర్జునుడు

స్వధర్మనిష్ఠుడనేకీర్తినీపోగొట్టుకొని

పాపంఅవాప్స్యసి-పాపాన్నికూడాపొందుతావు,

---

ప్రత్యవాయముఅంటేవిధ్యుల్లంఘనమువల్లకలిగేమహాదోషము.ప్రత్యవాయమువల్లకర్మఫలముయొక్కఅనుత్పత్తిలేదాప్రతికూలపరిణామము/ఉన్నఫలము

కూడానశించుటజరుగుతుంది.

భగవంతుడునయానా,భయానాకూడాఅర్జునుణ్ణిస్వధర్మోన్ముఖుణ్ణిచేస్తున్నాడు.ఇతిభావః….mvr

---

34

---

अकीर्तिंचापिभूतानिकथयिष्यन्तितेऽव्ययाम्,

सम्भावितस्यचाकीर्तिर्मरणादतिरिच्यते।

అకీర్తించాపిభూతానికథయిష్యన్తితేఽవ్యయామ్,

సమ్భావితస్యచాకీర్తిర్మరణాదతిరిచ్యతే.

______________________________________

_युद्घत्यागपक्षे…

स्वधर्महानिः,कीर्तिहानिःमात्रमपिन_

ते-तव

अव्ययाम्-अविनाशिनीम्

अपि

अकीर्तिम्-अपकीर्तिंच(अयंनधर्मात्मा,नशूरःइति)

भूतानि-सर्वाणिभूतानि(देव,ऋषिआदीनि)

अपिभूतानि-नकेवलंत्वंअकीर्तिंप्राप्स्यसि…

भूतानिकथयिष्यन्ति-अन्योन्यंकथाप्रसंगेकथयिष्यन्ति।

---

ननु,

सम्भावितस्य-बहुमतस्य

मरणात्अतिरिच्यते-मरणादपिअधिकंभवति,

---

ततःअकीर्तेःमरणमेववरम्!

అంతేకాదు-

అందరూ,చిరకాలమూనీఅపకీర్తినిగుఱించిచర్చిస్తూఉంటారు.

మాన్యునికిఅపకీర్తినిభరించుటమృత్యువుకంటేకూడాదుఃఖదాయకము.

---

అపిచ-అంతేకాదు,

తే-నీయొక్క

అవ్యయాంఅకీర్తిమ్-తఱుగనిఅపయశస్సును

భూతాని-సర్వభూతాలూ,అందరూ

కథయిష్యన్తి-చెప్పుకుంటారు.

సంభావితస్య-గౌరవంగాజీవిస్తున్నవానికి

అకీర్తిః-అపకీర్తి

మరణాత్చ-చావుకంటేకూడా

అతిరిచ్యతే-ఎక్కువనేఅవుతుంది.

---

విశేషము

_అర్జునుడుయుద్ధభూమినుండిపారిపోయినాడు__అనేఅపకీర్తినిగుఱించిఅందరూఅవహేళనగాచెప్పుకుంటారు.

చెప్పుకుందురుగాక,నాకేమిఅంటావేమో,

_సంభావితస్య…

యాదృశతాదృశులకు(అల్లాటప్పాగాళ్ళకు)అకీర్తిభయంఉండకపోవచ్చు;నువ్వువీరత్వ,శూరత్వాదిప్రవరగుణాలతోసంభావితుడవుకదా,అనిఆక్షేపించుట.

ద్రోణుడుబ్రాహ్మణబ్రువుడే,ఆయనపైఎలాబాణంఎక్కుపెట్టేదిఅంటావా?ब्रह्मणे

ब्राह्मणमालभेत అంటూఅదీశ్రుతివిహితమేఅనివ్యాఖ్యానించారుపెద్దలు.

ఇతిభావః….mvr

---

35

भयाद्रणादुपरतंमन्यन्तेत्वांमहारथाः,

येषांचत्वंबहुमतोभूत्वायास्यसिलाघवम्।

భయాద్రణాదుపరతంమన్యన్తేమాంమహారథాః,

యేషాంచత్వంబహుమతోభూత్వాయాస్యసిలాఘవమ్.

_नकेवलंइतरभूतानिअकीर्तिंकथयिष्यन्तिकिंतुमहारथाअपि

भयात्- कर्णादिभ्योभयात्_

उपरतम्-युद्धात्निवृत्तम्

इति

महारथाः-भीष्मादयः

मंस्यन्ते-ज्ञास्यन्ते,मन्येरन्,निश्चेष्यन्तिपूर्वम्(नतुकृपयाइति)।

---

येषाम्-भीष्मादीनाम्

त्वाम्-अर्जुनम्

ते-तेके?

बहुमतः-संमतः,अर्जुनःबहुभिःगुणैःयुक्तःइतिमतःतेएव

तेषांपुरतएव

लाघवंयास्यसि-लघुत्वं,अवमतिंप्राप्स्यसि।

---

Great heroes may deem that you withdrew from the battle out of fear_ .

You will fall in the esteem of those very heroes who honoured you so far!

---

భీష్మద్రోణాదిమహారథులు-

నువ్వుభయపడియుద్ధంనుంచివైదొలగితప్పుకున్నావనితలుస్తారు.

ఇంతవఱకూనిన్నుసమ్మానించినవాళ్ళచేతనేచులకనచేయబడుతావు!

---

మహారథాః-

త్వామ్-నిన్ను

భయాత్-భయమువల్ల

రణాత్ఉపరతమ్-యుద్ధంనుండితప్పుకున్నావని

మంస్యంతే-భావిస్తారు.

---

చ-అంతేకాక

త్వమ్-నీవు

యేషామ్-ఎవరివద్ద

బహుమతః-సమ్మానితునివిగాభూత్వా-ముందుఉండికూడా

లాఘవంయాస్యసి-చులకనఅయిపోగలవు!!

---

విశేషములు

మహారథి-సారథినీ,తననూరక్షించుకుంటూపదకొండువేలధానుష్కులతో

పోరాడగలయోద్ధ.

కీర్తి/అకీర్తులు-

పూర్వశ్లోకంకీర్తిగుఱించిచర్చించింది.

అకీర్తిఅనేది,పరోక్షమునందుఅనుకునేది;

లాఘవమ్-

లాఘవమ్,లఘుత్వంఅనేదితిరస్కారము-అపరోక్షంగానేజరిగేది!ఇతిభావః….mvr

---

36

---

अवाच्यवादांश्चबहून्वदिष्यन्तितवाहिताः,

निन्दन्तस्तवसामर्थ्यंततोदुःखतरंनुकिम्।

అవాచ్యవాదాంశ్చబహూన్వదిష్యన్తితవాహితాః,

నిన్దన్తస్తవసామర్థ్యంతతోదుఃఖతరంనుకిమ్.

---

_नकेवलंलाघवमात्रमपितुअन्यदपिदुःखविषयंभविष्यतीति__वदतिभगवान्…

अहिताः-शत्रवः,सिद्धवैरिणः,दायादाः

तवसामर्थ्यं- (अत्रअदृश्यमानं)पौरुषं,पराक्रमम्

निन्दन्तः-तवशौर्यंकिमितिकुत्सयन्तः

अवाच्यान्-वक्तुंअनर्हान्

वादान्-धिक्शब्दपूर्वकान्,दूषणान्

ततः-मर्मघातिभ्यःवचनेभ्यः

दुःखतरम्-कष्टतरंदुःखम्

किंनु-किमस्ति? (ततःअन्यतरदुःखंकिंअस्ति)।

शत्रुकृतनिन्दाश्रवणात्अतिशयितदुःखंनकिमपि।

---

1)प्रतिष्ठांगतस्यअकीर्तिः-दुःखम्

2)अवमतिः-ततोपिअधिकंदुःखम्

3)प्रत्यक्षदूषणम्-ततोपिअधिकतरंदुःखम्।

---

Foes hurl many unmentionable insults at you . They are bent on downgrading your competence.

What can be more painful than that?

---

చులకనచేయుటతోఅయిపోలేదు_

శత్రువులునీసామర్థ్యాన్నినిన్దిస్తూ,అనరానిమాటలనుఎన్నిటినోఅంటారు.

దీనికన్నాదుఃఖకరమైందివేరేఏముంటుంది?

---

అహితాః-నీదాయాదులు,సిద్ధవైరులు..

తవసామర్థ్యమ్-కనుమఱుగైననీపౌరుష,పరాక్రమాలను

నిన్దన్తః-నీశౌర్యంఏపాటిదనిఉపాలంభముచేయుట.ఇదిగుణావిష్కరణ

పూర్వకము,నిన్దాపూర్వకపరిభాషణముఅనిరెండురకాలు.ఇక్కడపరిభాషణము

గ్రాహ్యము.కుత్స.

అవాచ్యాన్-నోటితోఅనలేని

వాదాన్-దూషణలను

తతః-అట్టిమర్మభేదులైనమాటలకంటే

దుఃఖతరమ్-మిక్కిలికష్టమైనది

కింను? -ఏమున్నది.

---

1)పరోక్షమైన(ఎదురుగావ్యక్తిలేనప్పటిమాటలతోవచ్చిన)అపకీర్తియేదుఃఖము;

2)అంతకుమించినదుఃఖముఅవమతి(లెక్కచేయకపోవుట)వలన;

3)అపరోక్షముగానే(ఎట్టయెదురుగానే)నిన్దించుటవల్లకలిగేదిఅత్యధిక

దుఃఖకరము.

---

దుఃఖాతిశయాన్నికలిగించేవారుదాయాదులు(జ్ఞాతులు),ज्ञातिश्चेदनलेनकिम्అనే

వాచారూఢి జగద్విదితము,ఇతిభావః….mvr

---

37

---

_हतोवाप्राप्स्यसिस्वर्गंजित्वावाभोक्ष्यसेमहीम्,__

_तस्मादुत्तिष्ठकौन्तेययुद्धायकृतनिश्चयः।__

_హతోవాప్రాప్స్యసిస్వర్గంజిత్వావాభోక్ష్యసేమహీమ్,

తస్మాదుత్తిష్ఠకౌన్తేయయుద్ధాయకృతనిశ్చయః.

---

कृतेयुद्धेगुरुवधादिदोषात्शिष्टनिन्दा,

अकृतेयुद्घेरणादुपरतः,कातरःइतिशत्रुनिन्दा…उभयतःपाशारज्जुःइतिआशङ्क्य,

कृतेयुद्धे—जये/पराजयेऽपिप्रयोजनमस्तीतिविवृणोतिभगवान्।

जित्वावा-जये

महींभोक्ष्यसे-राज्यलाभः;

---

हतोवा-पराजयेअपि

स्वर्गंप्राप्स्यसि-ध्रौव्यं"सुवर्गंलोकंगमयति"इतिस्वर्गलाभः।

---

स्वर्गलाभार्थंश्रुतिषुयमंप्रतिप्रेतप्रार्थनात्(“येयुध्यन्तेप्रधनेषु…तांश्चिदेवापिगच्छतात्”)

स्वतःप्रमाणमपिविद्यते।

---

तस्मात्-यस्मात्उभयथाअपितेलाभः,तस्मात्

युद्धाय…-युद्घंकर्तुंकृतनिश्चयःसन्

उत्तिष्ठ-सन्नद्धोभव।

---

कौन्तेय-कुन्त्यैसुखंप्रदेयमिति।

---

If you say that gentlemen accuse me that I am asinner if I kill Bheeshma etc( if I fight_), and that enemies blame that I am a coward ( in case I don’t fight) …

You will gain heaven getting slain;

You will enjoy this world if victorious!

Therefore, O Kunthi’s son, make her happy and be determined to fight!!

_నాకురెండువిధాలుగానూకష్టమే,యుద్ధంచేస్తేశిష్టులుబంధువధచేసినాడని

నిన్దిస్తారు;చేయకపోతేశత్రువులుపిరికివాడనినిన్దిస్తారు!అంటావేమో,తద్విపరీతంగా…

యుధ్ధంవల్లనీకుఉభయథాకూడాప్రయోజనమే,

గెలుపురాజ్యలాభకరము;

ఓటమిస్వర్గలాభకరము!!

కాన,కున్తీకుమారా! ,యుధ్ధసన్నద్ధునివికా!

---

కౌన్తేయ!-కున్తీసుతా,ధర్మమూర్తికున్తికిసంతోషంకలుగజేయుటకైయుద్ధం

నీకర్తవ్యమని సంబోధనాశయము,

హతః-నీవుచంపబడి,వీరమరణంకనుక

స్వర్గంవా-స్వర్గాన్నైనా

ప్రాప్స్యసి-పొందుతావు.

జిత్వా-గెలిచి

మహీంవా-రాజ్యాన్నేఐనా

భోక్ష్యసే-భోగిస్తావు.

---

తస్మాత్-అందువల్ల,ఎందువల్లరెండువిధాలుగాకూడాప్రయోజనమేకనుకనే

యుధ్ధాయ-యుద్ధంచేసేందుకే

కృతనిశ్చయఃసన్-నిశ్చయించుకొని

ఉత్తిష్ఠ-లే,సన్నద్ధునివికమ్ము!

---

మనంకౌరవులనుజయిస్తేమేలా?

మననుకౌరవులుజయిస్తేమేలా??అనేదితెలియుటలేదుఅని2.06यद्वाजयेम…

శ్లోకంలో అర్జునసందేహానికిసమాధానం-

యుధ్ధంచేస్తేబంధువధదోషమనిశిష్టులునిన్దిస్తారు;చేయకపోతేపిఱికివాడని

శత్రువులుహేళనచేస్తారు-పాశారజ్జున్యాయంగా

ముందునుయ్యి,వెనుకగొయ్యిఅంటావేమో-

యుధ్ధంఉభయథాప్రయోజనకరమనిభగవంతుడుచెపుతున్నాడు-

ఎలా?

గెలిస్తేరాజ్యలాభమనేదిప్రత్యక్షప్రమాణమే;వీరమరణంవీరస్వర్గాన్నిఇస్తుంది.

దీనికిప్రమాణంఏమిటిఅంటే,శ్రుతిప్రమాణము-येयुध्यन्तेप्रधनेषु…అనేమంత్రవర్ణంయముణ్ణిగుఱించిప్రేతయొక్కస్వర్గప్రార్థన.

పక్షద్వయంలోకూడాయుద్ధంవలనప్రయోజనమేఅనిపిణ్డితార్థము,ఇతిభావః….mvr

---

38

---

सुखदुःखेसमेकृत्वालाभालाभौजयाजयौ,

ततोयुद्धाययुज्यस्वनैवंपापमवाप्स्यसि।

సుఖదుఃఖేసమేకృత్వాలాభాలాభౌజయాజయౌ,

తతోయుద్ధాయయుజ్యస్వనైవంపాపమవాప్స్యసి.

---

स्वर्गोद्देश्येनयुद्घंकरोमिचेत्_तत्रनित्यत्वंनविद्यते__,

राज्यमुद्दिश्ययुद्घंकरोमिचेत्तत्_धर्मशास्त्रविरुद्धं_भवति_

इतिवदसिचेत्…

समेकृत्वा-समताकरणं=रागद्वेषराहित्यंसमाधानंभवति,

सुखे,तत्सुखकारणेलाभे,तत्लाभकारणेजयेचरागराहित्येन…

एवं

दुःखे,तत्दुःखकारणेअलाभे,तत्अलाभहेतौअपजयेचद्वेषराहित्येन..

---

ततः

युद्धाययुज्यस्व-संनद्धोभव,

---

पापंनप्राप्स्यसि-

स्वधर्मबुद्ध्यायुध्यमानः

वधनिमित्तंपापंनप्राप्नोति,

कर्माकरणनिमित्तं( act of omission)पापमपिनप्राप्नोति,

---

Strive to fight, looking with an equal eye on

pleasure and pain,

gain and loss,

victory and defeat! . You will incur no sin then.

---

Equal eye means _without

attachment topleasure, gain and victory!

and

without aversion to pain, loss and defeat!! .

---

యుధ్ధంక్షత్రియధర్మమనినిశ్చయించుకొని,

సుఖదుఃఖాలనుసమంగాభావించి,సుఖదుఃఖాలకుహేతువులైనలాభనష్టాలను

సమంగాభావించి,లాభనష్టాలకుహేతువులైనజయాపజయాలనూసమంగాభావించియుద్ధానికిసంనద్ధుడవుకా.

ఇలాచేస్తేపాపాన్నిపొందవు.

---

అవర్జనీయములే,ఐనాదేహసంబన్ధములుమాత్రమేఅని-

సుఖదుఃఖే-సుఖదుఃఖములను

లాభాలాభౌ-లాభనష్టములను

జయాజయౌ-జయఅపజయములనూ

సమేకృత్వా-సమములుఅంటేఆత్మవిలక్షణములేననిభావించి

తతః-ఆతరువాత

యుద్ధాత్యుజ్యస్వ-యుద్ధానికిసంనద్ధుడవుకా.

ఏవమ్-అలాచేస్తే

పాపంనఅవాప్స్యసి-పాపాన్నిపొందవు.

---

సాంఖ్యయోగం,గత37వశ్లోకంలో_యుద్ధంతోఒనగూడేఐహిక,ఆముష్మికసుఖాలనుమాత్రమేచెప్పావు.శ్రేయస్కాముడైనవానికిసుఖాలుబన్ధకాలుకదాఅంటావేమో__

భావనాభేదాన్నిబట్టిఫలభేదంకలుగుతుంది.

జ్యోతిష్టోమంస్వర్గకామనయాచేస్తేస్వర్గాన్నీ,అకామనయాచేస్తేచిత్తశుద్ధినీ

కలుగజేస్తుంది.అదేవిధంగాయుద్ధమూ,మఱేకర్మాకూడా.నీవుశ్రేయస్కాముడవే

ఐతేస్వధర్మమైనయుద్ధాన్నియుద్ధకాముడవయిమాత్రమేఅనుష్ఠించు!

లాభాలాభ,జయాజయ,సుఖదుఃఖములను_సమదృష్టితో__చెయ్యు;

రాగద్వేషములులేకుండాచెయ్యు.

అనగాసుఖమునందురాగంలేకుండా,సుఖానికికారణమైనలాభమునందురాగం

లేకుండా,లాభానికికారణమైనజయమునందురాగంలేకుండా-చెయ్యు.

అలాగేదుఃఖమునందుద్వేషంలేకుండా,దుఃఖకారణమైన’అలాభము’నందు

ద్వేషంలేకుండా,అపజయకారణమైనఅపజయమునందుద్వేషంలేకుండాచెయ్యు

సుఖకామనలేకుండా,దుఃఖనివృత్తికావాలనేకామనకూడాలేకుండా;స్వధర్మమనియేయుద్ధంచేస్తేపాపాన్నిపొందవు.ఆపాపంఉభయవిధము- a)వధనిమిత్తపాపము,b)నిత్యకర్మఅకరణనిమిత్తపాపము.

हतोवाप्राप्स्यसिस्वर्गं…అనేదిఆనుషంగికఫలము.మామిడిచెట్టునుపండుకోసమేపెంచినాసుగంధాన్ని,నీడనూఅనూత్పత్తిచేసినట్లేధర్మాచరణవలనరాజ్య,

స్వర్గలాభములుఅనూత్పత్తిఅగుటవల్లధర్మానికిహానికలుగదు!

కనుక,యుద్ధశాస్త్ర,ధర్మశాస్త్రత్వములఅభావంవల్లపాపమేకలుగుతుందిఅనేది నిరాకృతమైంది.

అదీకాక,नहिंस्यात्सर्वाभूतानिఅనేదిసామాన్యశాస్త్రము;అగ్నీషోమీయ

హింసావిధాయకవచనంవలెనేయుద్ధహింసావిధాయకంకూడాధర్మశాస్త్ర

విశేషవచనము. సామాన్యశాస్త్రాన్నివిశేషశాస్త్రంబాధిస్తుందనేదిమీమాంసాసిద్ధాన్తము.

---

సుఖాదిఅభిలాషనువీడి,స్వధర్మముభగవత్పూజారూపమనేబుద్ధితోయుద్ధం

చెయ్యు.

దుఃఖంకోరకున్నావచ్చినట్లేసుఖంకూడాఅనుపాదేయమని,దుఃఖసమమేననీ,

అలాభసమమేననీభావించు,ఇతిభావః….mvr

---

39

______________________________________

एषातेऽभिहितासांख्येबुद्धिर्योगेत्विमांशृणु,

बुद्ध्यायुक्तोययापार्थकर्मबन्धंप्रहास्यसि।

ఏషాతేఽభిహితాసాంఖ్యేబుద్ధిర్యోగేత్విమాంశృణు,

బుద్ధ్యాయుక్తోయయాపార్థకర్మబన్ధంప్రహాస్యసి.

______________________________________

एषा-_नत्वेवाहं(02.12 )इतिआरभ्यअथचेत्त्वमिमं(02.33)पर्यन्तंयदुक्तं

ते_तुभ्यम्

अभिहिता-कथिता

सांख्ये-परमार्थवस्तुविवेकविषये

बुद्धिः-ज्ञानं

---

योगेतु-कर्मानुष्ठाने

इमां-उच्यमानांबुद्धिं(शृणु)।

---

ययाबुद्ध्यायुक्तः-योगविषययायुक्तः

कर्मबन्धं-कर्मैवबन्धः,तम्

प्रहास्यसि-प्रकर्षेणत्यजसि

---

पार्थ-पृथायाः(शुद्धान्तःकरणायाः)पुत्र!

---

This knowledge of Saankhya ( discrimination of metaphysical reality) has been imparted to you.

Now, listen to the knowledge of Yoga.You will discard the bondage of works by acquiring the knowledge of Yoga!

( Action, Karma, is bondage indeed. Work, Karma, alone is recommended for the mind-set which is quite impure ; second step is hearing Vedanta and then- then alone- a person is deemed to be fit to be eligible_ to acquire Jnaana! )

---

జ్ఞానయోగసాధనమైనకర్మయోగాన్నిప్రస్తావించుతున్నాడు

నీకుఆత్మతత్త్వంగుఱించినఅపరోక్షజ్ఞానంకలుగకపోతే,చిత్తశుద్ధిద్వారా

దాన్నిపొందవలెను.

చిత్తశుద్ధినిపొందేందుకుకర్మయోగాన్నిచెపుతాను;వినుము.నిష్కామకర్మయోగ

విషయమైన యీజ్ఞానంతోకర్మబన్ధంనుండివిముక్తుడవగుదువు.

పార్థ-అర్జునా!

సాంఖ్యే-ఆత్మతత్త్వంవిషయంలో

ఏషాబుద్ధిః-ఈజ్ఞానం

తేఅభిహితా-నీకుచెప్పాను.

---

తు-కానీ

యయాబుద్ధ్యా-ఏజ్ఞానంతో

యుక్తః-కూడుకొని

కర్మబన్ధంప్రహాస్యసి-కర్మబన్ధాన్నిత్యజిస్తావో

యోగే-ఆకర్మయోగవిషయంలో

ఇమాంశృణు-ఈచెప్పబోయేదివిను.

---

సాంఖ్యబుద్ధినిఉపదేశించాను.సాంఖ్యముఅంటేపరమార్థవస్తువివేకజ్ఞానము.సాంఖ్యజ్ఞానముశోక,మోహాదులనుపోగొట్టేది.శోకమోహాదులుఅజ్ఞానకార్యములు.

ఇవేసంసారానికికారణములు.

_అజ్ఞానంనశిస్తేతత్కార్యాలుకూడానశిస్తాయి. __

సాంఖ్యబుద్ధినిపొందుటకుసాధనముయోగము.

యోగముఅంటేఫలాభిసంధిలేనికర్మమార్గము.

కర్మఉపాయము;జ్ఞానముఉపేయము.

कर्मबन्धंप्रहास्यसि,కర్మయోగంతోకర్మబన్ధంవిడిపోతుందిఅనేదిప్రరోచనార్థమైన

అర్థవాదము-

(यवागूंपिब;शिखातेवर्धिष्यतेవెనుకటిరోజుల్లోఅమాయికులైనచిన్నపిల్లలకు

“ఈగంజినితాగు;నీజుట్టుపొడుగుఅవుతుంది"అనిఆహారస్వీకరణకైపురికొలిపే

వారు_దానివంటిది.ఇదిప్రరోచన.భాగవతంरोचनार्थंफलश्रुतिःఅనికర్మకాణ్డలోని

అన్తరార్థాన్నివిశదీకరించింది. ).

కర్మలనుఅనుష్ఠిస్తేచిత్తశుద్ధి,చిత్తశుద్ధివల్లజ్ఞానము,జ్ఞానంద్వారాసంసారనివృత్తి.

a)కర్మలనుఈశ్వరార్పణచేసినంతమాత్రమున(सर्वंश्रीपरमेश्वरार्पणमस्तुఅనుట

రివాజుకదా! కర్మబన్ధంవీడుతుందా?ఇంతమాత్రాననైష్కర్మ్యసిద్ధిఅసంభవము.ఎందుకంటే,శతకోటిబ్రహ్మకల్పములలోఅర్పితంచేయనికర్మలనివృత్తిఅయ్యే

పనికాదు!नादत्तेकस्यचित्पापंनचैवसुकृतंविभुःఅనిస్మృతివాక్యంకూడా!!అప్పుడు

కూడాపాపనాశనంకావచ్చునేమోకానీపుణ్యనాశనంకాదే!!!పుణ్యంమాటఏమిటి?

b)ఈశ్వరుడేకర్తా,కారయితాఅంటేకర్మబన్ధంవిడిపోతుందా?ఊహుఁ.తనకర్మలే

తనకు అపరిహార్యములంటేపరకృతకర్మలఅపరిహార్యత్వంగూర్చి

చెప్పేదేమున్నది??अयुद्धेनहतोवालीतस्येदंकर्मणःफलम्అనుటవల్లజ్ఞానంవల్ల

మాత్రమేసర్వకర్మలనివృత్తిచెప్పబడినట్లు, ఇతిభావః….mvr

---

40

नेहाभिक्रमनाशोऽस्तिप्रत्यवायोनविद्यते,

स्वल्पमप्यस्यधर्मस्यत्रायतेमहतोभयात्।

నేహాభిక్రమనాశోఽస్తిప్రత్యవాయోనవిద్యతే,

స్వల్పమప్యస్యధర్మస్యత్రాయతేమహతోభయాత్.

इह-निष्कामकर्मयोगे

अभिक्रमनाशः=

अभिक्रमः-उपक्रमः,कर्मणआरम्भः,

यत्फलंकर्मणाआरभ्यते,

तस्यनाशः-निष्फलत्वम्

नाशःनास्ति-नियतत्वेनभवति,भुक्तिवत्।(नतुकृषिवत्क्वचित्नफलतिइति)

---

प्रत्यवायःन-अनर्थायन,प्रत्यवायः=अङ्गवैगुण्य/निबन्धनवैगुण्यम्।

---

अस्य-धर्मस्य

स्वल्पमपि-उपक्रममात्रमपि,अग्निहोत्रं/औपासनंवा

महतोभयात्-जननमरणरूपसंसारभयात्

त्रायते-रक्षति।

(नतुकाम्यकर्मवत्किञ्चिद्वैगुण्यादिनानैष्फल्यंभवति)

---

There is no loss of good beginnings here in the sphere of Karma Yoga;

nor is there any sin involved.

Even a little of this righteous law delivers one from great perils!

---

अभिक्रमनाशःनNo loss of good beginnings, …unlike in the case of agriculture etc,

the effects of these beginnings are conserved in Karma Yoga.

प्रत्यवायः- And unlike what may happen in in undergoing a _medical treatment inadvertent adverse reactions will not result from the practice of Karma Yoga.

---

_విఘ్నాలుఎక్కువఐతేకృషివ్యర్థంఅవుతుంది.మన్త్రాదులుస్వరవర్ణలోపాదులతోకూడాకీడునూకలిగించగలవు.यथेन्द्रशत्रुःस्वरतोऽपराधात्అనిచెప్పేవృత్త్రాసురవధ

కథప్రసిద్ధఉదాహరణ.అటువంటప్పుడుకర్మబంధంవిడిపొయ్యేందుకు

కర్మయోగంఎలాప్రయోజనకారికాగలదు?__అంటే,

ఈనిష్కామకర్మయోగంలోఎటువంటిప్రయత్నమైనావిఫలంకాదు.

పరమేశ్వరప్రీత్యర్థంచేయుటవల్లలోపాలుఉన్నాప్రత్యవాయదోషంఉండదు.

కొద్దిగాచేసినాకూడాసంసారమనేమహాభయంనుంచిరక్షిస్తుంది.

---

ఇహ-ఈనిష్కామకర్మయోగంలో

అభిక్రమనాశః-మొదలుపెట్టినపనులునిష్ఫలమగుట

నఅస్తి-లేదు;

---

ప్రత్యవాయః-చేయవలసినపద్ధతిలోదోషమున్నూ

నవిద్యతే-లేదు.

---

అస్యధర్మస్య-ఈనిష్కామకర్మయోగంయొక్క

స్వల్పంఅపి-ఏకొంచెమైనాసరే

మహతఃభయాత్-గొప్పభయంనుండి

త్రాయతే-రక్షిస్తుంది.

---

వేదాన్తంలోనూఒకకథ,ఆఖ్యాయిక…

వృత్త్రాసురవధా,గాయత్రీమన్త్రార్థమూలేనిశ్రుతీ,స్మృతీ,పురాణమూఉండదు.

विश्वरूपोवैत्वाष्ट्रः,త్వష్టృప్రజాపతియొక్కకొడుకువిశ్వరూపుడు.ఇన్ద్రుడువిశ్వరూపవధగావించాడు.తండ్రిత్వష్టఆప్రతీకారభావనతోఇన్ద్రుణ్ణివధించేకొడుకుపుట్టవలెననిచేసేయజ్ఞంలోస్వరలోపంజరిగి,ఆద్యుదాత్తానికిబదులుగాఅన్త్యోదాత్తఉచ్చారణ

చేయుటవల్ల"ఇన్ద్రునిచేతిలోచంపబడేకొడుకువృత్తృడుఉద్భవించుట"అనే

దోషఫలితాన్నిపొందినవిషయం(బెడిసికొట్టుట)ప్రసిద్ధము.ఈకారణంగావేదములోస్వర,వర్ణలోపములులేకుండాఉచ్చరించుటకైజాగ్రత్తపడుతారు.

ఇదిప్రత్యవాయదోషమునకుఉదాహరణ.

---

నఅభిక్రమనాశః…

“కర్మానుష్ఠానముయొక్కప్రారంభానికినాశంలేదు.“ప్రారంభానికినాశముఎట్లా ఉంటుంది?,ప్రారంభంచేసిన"పనికి"నాశంఉండవచ్చునుగాక.అంటే,ప్రారంభానికిఫలంనియతంగాఉండకపోవుట-

కృషి-ఒకసారివానలుఎక్కువపడితేనో,మఱిఒకప్పుడువర్షాభావంవల్లనో

నిష్ఫలమవుతున్నది.తప్పకుండాపంటచేతికివస్తుందన్ననిశ్చయములేదు;

కర్మయోగంలోఫలముఅట్లాకాదు-నియతము!

---

ప్రత్యవాయఃన…(ప్రత్యవాయశబ్దంఇదివఱలోచర్చించినాము.

“విధినిఉల్లంఘించుటవల్లకలిగేఆగామిదుఃఖజనకత్వము-ప్రత్యవాయము”.

ఉదాహరణలకు a)సన్ధ్యావన్దనముచేయకపోవుట!, b) చికిత్సనుచేయుట !! ).

మొదలుపెట్టినపనిసమాప్తంచేయకపోతేఫలంఎట్లాకలుగుతుంది?

కర్మయోగంప్రారంభిస్తేచాలు,సంసారంనివర్తించకపోయినా-సంసార"భయం”

నివృత్తమవుతుంది.ఆయోగంపూర్తిచేస్తేచెప్పేదేమున్నది?ఈకైముతికన్యాయాన్నివిడమరుస్తున్నవి, ‘స్వల్పంఅపి’ …అనేపదములు.

ప్రారంభించినవారందరూఆరూఢులుకాలేరుకదా!అటువంటప్పుడు

కర్మయోగంపూర్తికానిచో? ,పూర్తికానిచో_సంసారముయథాపూర్వముగాఉండును_,

అంతేకానీదోషమేమీఉండదు.

కర్మయోగమునందుअग्नीषोमीयंपशुमालभेतఅనేదివిధించినట్టివిశేషశాస్త్రము.

माहिंस्यात्सर्वाभूतानिఅనేదిసామాన్యశాస్త్రము.

సామాన్యమువిశేషముచేతబాధింపబడునుకనుకపశ్వాలంభనాదికము

కర్మశాస్త్రమునందుహింసకానేరదు. (జడ్జిమరణశిక్షవిధించుట,నర్స్ఇంజెక్షన్చేయుటవల్లకలిగేనొప్పికూడా హింసలుకానేరవు. )కనుకకర్మలోదోషములేదు.

చికిత్సనుమాత్రముప్రత్యవాయదోషయుతంగాభావించినశిష్టులువైద్యులను

పఙ్క్తిబాహ్యులనుచేసిఉన్నారు-ఇదివిచారించదగినఅంశము.

అభిక్రమనాశమునకుకృషిదృష్టాన్తము.

ప్రత్యవాయమునకుచికిత్సదృష్టాన్తము.

కర్మయోగములోఅభిక్రమనాశములేదు,ప్రత్యవాయములేదనివ్యతిరేకదృష్టాన్తము!

ఇతిభావః….mvr

---

41

_________________________________________

व्यवसायात्मिकाबुद्धिरेकेहकुरुनन्दन,

बहुशाखाह्यनन्ताश्चबुद्धयोऽव्यवसायिनाम्।

వ్యవసాయాత్మికాబుద్ధిరేకేహకురునన్దన,

బహుశాఖాహ్యనన్తాశ్చబుద్ధయోఽవ్యవసాయినామ్.

_______________________________________

व्यवसायः-निश्चयः,व्यवसायात्मिकाबुद्धिः-निश्चयात्मिकाबुद्धिः,ईश्वरतोषणमेवकर्मकर्तव्यंनअन्यत्इतिनिश्चयः

एका-ईश्वराराधनैकविषयत्वात्एका,सांख्यविषया/योगविषयाचएकफलत्वात्चएका

( एकोदेवःकेशवोवाशिवोवा_इव)

एकत्वात्सुखदा।

---

अव्यवसायिनां-अनिश्चिततत्त्वानां,बहुकामानांकर्मकाण्डे_बहुशाखाः_ =अनेकभेदाः।

अनन्तप्रकारफलभेदात्_बुद्धयः_अनन्ताश्च_।

हि-इतिप्रसिद्धद्योतनार्थः।

---

Regarding the path to the supreme good , know that there is only one conviction marked by a firm resolution.

The convictions of the irresolute are many branched and endless.

---

భయాత్త్రాయతే..అన్నావేఎలారక్షిస్తుంది?అన్నప్రశ్నకుసమాధానంగాసకామ/

నిష్కామకర్మలభేదంఇలాఉంటుందిఅనిచెపుతున్నాడు-

నిష్కామకర్మయోగంలోనిశ్చయరూపమైనబుద్ధి_ఏకనిష్ఠము._

చంచలమైనచిత్తంకలవారి,కామ్యకర్మలొనరించేవారి,బుద్ధులు-అనన్తాలూ/

బహువిధాలూ.

---

ఇహ-ఈకర్మయోగంలో(కర్మయోగంఅంటేనిష్కామంగా,ఈశ్వరారాధనకోసంచేసే కర్మానుష్ఠానము.)లేదాయీ_శ్రేయోమార్గముసాధారణమేఐన_సాంఖ్య,

యోగవిషయములు రెండింటిలో

వ్యవసాయాత్మికా-నిశ్చయాత్మకమైన

బుద్ధిః-జ్ఞానము,

---

ఏకాఇహ-ఏకనిష్ఠమవుతుంది.

---

హి-ఇదిప్రసిద్ధమే,

---

అవ్యవసాయినామ్-చంచలమైనచిత్తంకలసకాములకైతే

బుద్ధయః-బుద్ధులు

బహుశాఖాః-ఎన్నియోశాఖలుగావిభక్తములూ

అనన్తాఃచ-లెక్కలేనన్నివిధాలుగానూ(ఉండును).

---

సాంఖ్యవిషయక/యోగవిషయకబుద్ధిమాత్రమే_వ్యవసాయాత్మికాబుద్ధి_.

అనగాసాంఖ్య,యోగములకుఏకత్వముచెప్పలేదు;సాంఖ్యములోఅనేకబుద్ధులులేవు,అట్లేయోగములోనూఅనేకబుద్ధులులేవు!నిశ్చయాత్మకబుద్ధిసాంఖ్యములోఒకటే,యోగములోనూఒక్కటే!!

---

ఏకా…వ్యవసాయాత్మికులైనముముక్షువులకు-ఈశ్వరాశ్రయమైనబుద్ధి_ఒక్కటే_.

ప్రయోజనముమోక్షము_ఒక్కటే_.దీన్నేశ్రుతివ్యతిరేకముఖంగాयोवागार्ग्येतदक्षरं

अविदित्वाअस्मिन्लोकेजुहोतियजतेतपस्तप्यतेअन्तवदेवास्यतद्भवतिఅనిచెప్పింది.

అవ్యవసాయబుద్ధికలవారికియీఏకరూపతఉండదు.ఎందుకుఉండదుఅంటే

आशास्तेयंयजमानोसौआयुराशास्ते..(ఆయుష్షుకావలె,ఉత్తరదిశలోయజ్ఞాలుచేయవలె,

నివాసానికిసౌధాలుకావలెననీ…),जायामेस्यादथप्रजायेयाथवित्तंमेस्यात्(భార్యకావలెనని,సంతానంకావలెనని,డబ్బుకావలె)అనిచెప్పినట్లుగాసంసారకారకములైనబుద్ధులనేశాఖలు బహుసంఖ్యాకము;కామనలుఅనన్తములు.బహ్వర్థవిషయములు,

వివేకశూన్యములునుకనుక.

కోరితేతప్పుఏమున్నదిఅంటేయోగులకుపాతశఙ్కఉంటుంది;సాంఖ్యులకు

పాతశఙ్కలేదు.

పాతముఅంటేభాగవతంసప్తమస్కంధంలోసుయజ్ఞోపాఖ్యానం(7.2.28)చెప్పినట్లుగాఆజాయా,పుత్ర,ధనాదులునశించుట,ఆవిషాదసందర్భములోయమునిఉపదేశము.

బంధాలన్నీసంయోగంఆదిలోనూ,వియోగంఅన్తంలోనూसंयोगाद्यावियोगान्ताःఅని

అధ్యాత్మరామాయణంలోశ్రీరామునిఉపదేశముస్మర్తవ్యము-

ఇతిభావః….mvr

---

42

______________________________________

यामिमांपुष्पितांवाचंप्रवदन्त्यविपश्चितः,

वेदवादरताःपार्थनान्यदस्तीतिवादिनः।

యామిమాంపుష్పితాంవాచంప్రవదన్త్యవిపశ్చితః,

వేదవాదరతాఃపార్థనాన్యదస్తీతివాదినః.

______________________________________

अव्यवसायिनांव्यवसायात्मिकाबुद्धिःकुतोनभवति?

यामिमां-वक्ष्यमाणां

अविपश्चितः-ज्ञानहीनाः

पुष्पितांवाचं-विषलतावत्आपातरमणीयां

वेदवादरताः-वेदेयेवादाःतेअर्थवादाः,अर्थवादेषुरताः=प्रीताः

नान्यदस्ति=नअन्यत्अस्ति-अतःपरंअन्यत्ईश्वरतत्त्वंप्राप्यंनास्ति

इति

वादिनः-वचनशीलाः….

प्रवदन्ति-प्रकर्षेणवदन्ति।

पार्थ

---

The unwise men of feeble minds who lack in discrimination utter sentences pleasant to hear and splendid like a tree in flower.

Such people are used to utter words which glorify or condemn and set forth works (अर्थवाद) .

They maintain there is nothing in the vedas other than rites which promise heaven, cattle and the like …

---

_ప్రజలుకష్టసాధ్యాలైనకామ్యకర్మలనువీడి,హాయిగానిష్కామకర్మానుష్ఠానంఎందుకుచేయరు_అంటే-

వివేకంలేనివారువేదోక్తకర్మలనుప్రశంసించుటలోఎక్కువఅభినివేశంకలిగిఉంటారు.

స్వర్గాదిఫలజనకమైనకర్మమినహా_ఈశ్వరతత్త్వమనేదివేరేమీలేదనివారిఆలోచన_.

---

అవిపశ్చితః- (विशेषेणपश्यन्चेततीतिविपश्चित्సామాన్యులకన్నావిశేషంగాచూసి

అర్థంచేసుకునేవాడువిపశ్చిత్.విపశ్చిత్కానివాడుఅవిపశ్చిత్).వివేకంలేనివాడు.

వేదవాదరతాః-కర్మకాండలోనేఅనురక్తికలవారు

అన్యత్నఅస్తి-స్వర్గంతప్పఇంకొకటి(మోక్షము)యేదీలేదు

ఇతివాదినః-తలచేవారు,

పుష్పితాంవాచం-ఆపాతరమణీయవాక్యాలను

ప్రవదన్తి-గొప్పగాపలుకువారు…

---

పుష్పితాంవాచం…పుష్పించినవృక్షమువలెచూడగానేఆకర్షణీయంగాఉన్నది,

వీనులవిందుచేసేది.

కొన్నిచెట్లకుపూవులేతప్పఫలములుఉండవు;అలాగేవినేందుకుఆకర్షణీయములైమోక్షఫలరహితములనిఅర్థము.

లేదా

కీటకభక్షకాలైనమొక్కలు( Nepenthis etc)ఆకర్షణీయమైనరంగులతోపురుగులను

ఆకర్షించి,బంధించి,జీర్ణించుకుంటాయి.అట్టిమొక్కలవలెకర్మలుభ్రమింపజేసేవి

అనిఅర్థము.

భాగవతంలోद्वितीयेद्वितीयःअद्वितीयःఅనిచెప్పబడేఅధ్యాయంరెండవశ్లోకం

शाब्दस्यहिब्रह्मणएषपन्था

यन्नामभिर्ध्यायतिधीरपार्थैः

परिभ्रमंस्तत्रविनिन्दतेर्थान्

मायामयेवासनयाशयानः।-

అనిగొప్పగొప్పపణ్డితులేవేదాన్నిఅపార్థంచేసుకుంటున్నారనివాక్రుచ్చింది,

వాపోయింది.

అవిపశ్చితః…అవిద్వాంసులు

వేదవాదరతాః…విహితకర్మలకుఫలముస్వర్గము;నిషిద్ధకర్మలఫలమునరకము;

మిశ్రమకర్మలకుఫలముమనుష్యలోకము.ఈవిహిత/నిషిద్ధకర్మలువరుసగాదేవ,

నారకలోకాలనుపొందిస్తాయి.కొన్నివిహితకర్మలూ/మఱికొన్నినిషిద్ధకర్మలూచేసిన

వారుమనుష్యలోకానుభవానికిపాత్రులవుతారు.

జాతిఅనగాజన్మ.జన్మవలనమరణము,మరణముతోమళ్ళీజన్మ.ఈప్రకారంగా

మూఢులకు అవిచ్ఛిన్నంగాసంసారముఅనివార్యము.

(2.42 Bభాగవతంలో_పుష్పితాంవాచం…_

భాగవతంఏకాదశస్కంధం21వఅధ్యాయం27వశ్లోకంपुष्पेषुफलबुद्धयःधूमतान्तास्स्वं

लोकंनविदन्तिते[పువ్వునుపండుగాభ్రమించేవారుధూమమార్గంలోపయనించి

చన్ద్రలోకాన్నిమాత్రమేపొందుతారు(పితృయానం) ;బ్రహ్మలోకమనేఆత్మనుతెలుసుకోలేరు]అన్నది.

21

అర్థవాద వాక్కులచేప్రలోభపడుతారు) ,

वेदाब्रह्मात्मविषयास्त्रिकाण्डविषयाइमे

परोक्षवादाऋषयःपरोक्षंममचप्रियम्(వేదంలోఉన్నకర్మ/ఉపాసనా/జ్ఞానకాణ్డలకు

తాత్పర్యంబ్రహ్మ,ఆత్మలఅభేదమే.మహర్షులువిషయాన్నిసంకేతంగాచెపుతారు…)అనీచెప్పింది.

11.5.11లో

लोकेव्यवायामिषमद्यसेवा…అంటూవేదానికి’నివృత్తిరిష్టా’,తాత్పర్యంవిధికాదు,నియమంకాదు,పరిసంఖ్యకూడాకాదు;వేదతాత్పర్యంనివృత్తియేఅనివిశదీకరించింది,

ఇతిభావః….mvr

---

43

______________________________________

कामात्मानःस्वर्गपराजन्मकर्मफलप्रदाम्,

क्रियाविशेषबहुलांभोगैश्वर्यगतिंप्रति।

కామాత్మానఃస్వర్గపరాజన్మకర్మఫలప్రదామ్,

క్రియావిశేషబహులాంభోగైశ్వర్యగతింప్రతి.

______________________________________

कामात्मानः….

कामाः=विषयेन्द्रियजन्यसुखानि

तेषुएव

आत्मा=मनः,येषांतेकामात्मानः,कामाकुलचित्ताः।

स्वर्गपराः-स्वर्गफलमेवपरमपुरुषार्थंमन्यमानाः

जन्मकर्मफलप्रदाम्-जन्मच,तत्रकर्माणिच,तत्फलानिचददातीतिताम्

भोगैश्वर्यगतिंप्रति….

भोगःतत्हेतुःऐश्वर्यं,भोगैश्वर्ययोःगतिं-प्राप्तिंप्रति

साधनभूताक्रियाविशेषाःतेबहुलाःयस्यांतां

क्रियाविशेषबहुलां….

क्रियाविशेषाः-अग्निहोत्र,दर्शपूर्णमास,ज्योतिष्टोमआदयः

तैः

बहुलाम्-विस्तृताम्

(तांप्रवदन्ति)

---

People are desire-ridden, heaven-bent, speak words leading to births and actions- actions replete with rituals, actions that yield enjoyments and power.

---

_జనులువాంఛాయుక్తులు,స్వర్గకాములు,జన్మనుకలుగజేసేవీ,భోగైశ్వర్యకరాలూఐనబహుసంఖ్యాకక్రియాకలాపాలనువాళ్ళుప్రశంసిస్తారు. __

---

కామాత్మానః-కామాకులచిత్తులూ,

స్వర్గపరాః-స్వర్గలాభమేప్రధానోద్దేశ్యంగాకలవారూ,

జన్మకర్మఫలప్రదామ్-జన్మనూ,జన్మవల్లకర్మనూ,కర్మవలనకర్మఫలాలనూఇచ్చేదీ

భోగైశ్వర్యగతింప్రతి-భోగానికీఐశ్వర్యానికీఉపాయమూఐన

క్రియావిశేషబహులామ్-చాలాకలాపాలతోకూడిన

(కర్మలనుప్రశంసిస్తారు).

---

ఎందుకనిజనంఇంతగామోక్షద్వేషులుగాఉంటారు?అంటే,కామాత్మానఃఅని

సమాధానం.కోరికలతోమనసునిండిపోయిఉండుటద్వేషకారణము.

కామాలకుకారణమేమిటి?స్వర్గపరత్వము-సుఖాన్నిమించినది(మోక్షము)యేదీ

లేదని భావించుట.స్వర్గమూస్వర్గసుఖమూఉత్కృష్టమనుకొనుట.

సుఖసాధనకుఏంచేస్తాడు?క్రియావిశేషబహుళమైనకర్మకాణ్డనుఆశ్రయిస్తాడు.జ్ఞానకాణ్డ(ఉపనిషత్తులు)తోపోల్చిచూస్తేకర్మకాణ్డ(సంహితా,బ్రాహ్మణమూ)చాలాపెద్దది.

ఈకర్మనుగూర్చియేజనంమాట్లాడుతూఉంటారు.జ్ఞానకాణ్డనూ,వేదాన్తులనూగుఱించిచాలాకష్టపడి,ప్రయత్నపూర్వకంగా,విరుద్ధార్థాలనుమాట్లాడుతుంటారు.

ఆకర్మలఫలితంఏమిటి?మళ్ళీజన్మ,మళ్ళీకర్మ!,అదియేభోగైశ్వర్యగతి,

ఇతిభావః….mvr

---

44

_______________________________________

भोगैश्वर्यप्रसक्तानांतयाऽपहृतचेतसाम्

व्यवसायात्मिकाबुद्धिःसमाधौनविधीयते।

భోగైశ్వర్యప్రసక్తానాంతయాఽపహృతచేతసాం,

వ్యవసాయాత్మికాబుద్ధిఃసమాధౌనవిధీయతే. _______________________________________

भोगऐश्वर्यप्रसक्तानां-अतिरक्तचित्तानां

यतःतयावाचा-पुष्पितवेदवाण्या

अपहृतचित्तानां-आच्छादितंचेतःयेषांतेषां

व्यवसायात्मिकाबुद्धिः-सांख्येयोगेयाबुद्धिः

समाधौ- (समाधिः=चित्तैकाग्रता)ज्ञानस्यस्थिरीकरणे

नविधीयते-नभवति,नउत्पद्यते।

---

There is no chance of the resolute, concentrated mind

in those who have given up themselves to pleasure and power.

Their minds have become slaves to the rituals!

---

సుఖభోగము,ఐశ్వర్యములతోబాగాఅనుబంధంఏర్పఱచుకొన్నవారి,వేదంలోని

అర్థవాదాలచేత వంచింపబడినవారిఅన్తఃకరణంలోఈశ్వరపరమైననిశ్చయాత్మక

బుద్ధిస్థిరముగాఉండదు.

---

తయా-అర్థవాదయుతమైనవేదవాక్కువల్ల

అపహృతచేతసాం-చిత్తంవంచింపబడగా

భోగఐశ్వర్యప్రసక్తానాం-సుఖమూ,అధికారమూ-వీటిలోఎక్కువఆసక్తికలిగినవారి

వ్యవసాయాత్మికాబుద్ధిః-నిశ్చయబుద్ధి

సమాధౌ-అన్తఃకరణములోజ్ఞానంస్థిరపడుటసమాధి,ఆసమాధిని

నవిధీయతే-ఈశ్వరుడుకలిగించడు.

---

భోగైశ్వర్యప్రసక్తులుఎట్టివారు?బహిర్ముఖులు( extroverts).

పురుషునికిభోగంఎలాసిద్ధిస్తున్నది?భోక్తయొక్కఅన్తఃకరణముతాదాత్మ్యఅధ్యాసనుపొందుటవలనభోగంసిద్ధిస్తుంది.

సమాధిఅంటే?

ఈశ్వరుడుపురుషోపభోగార్థమై(సుఖదుఃఖాలఅనుభవంకోసమై)దీనియందు

సర్వమునూ ఉంచుతాడు,కనుకఅన్తఃకరణమేసమాధిఅనబడుతున్నది.అహంబ్రహ్మ

అనేఅవస్థానమే సమాధి.ఆసమాధికోసమనివ్యవసాయాత్మికమైనబుద్ధి!

పురుషుడుఅభోక్త;స్వతఃసుఖదుఃఖానుభవములేదు.

అన్తఃకరణముభోక్త.ఈభోక్తకువిజ్ఞానము,ఆనన్దముఅనేపర్యాయపదాలుఉన్నాయి.

పురుషుడు అన్తఃకరణముతోతాదాత్మ్య’అధ్యాస’నుపొందుటవల్ల_పురుషునికిభోగము

సిద్ధించినట్లు అనిపిస్తున్నది_.మాఘుడుसमीक्ष्योक्तेबुद्धेर्भोगइवात्मनि(आत्मनिभोग_इव_)

అనుటకుకారణమిదే. (“సాంఖ్యశాస్త్రంలోచెప్పినఆత్మయందుబుద్ధివల్ల

సుఖదుఃఖానుభవమువలె”).

ప్రాచీనమైనభాగవతం’సూదిబెజ్జంలోనుండిఏనుగువెళ్ళవచ్చుగాక;అభక్తునికి

బ్రహ్మాత్మైక్యఅనుభవముఅసంభవము’అన్నది.అర్వాచీనులైనఅధర్మీయులు,

విధర్మీయులుకొందరుయీ వాక్యమునుయత్కిఞ్చిత్అనూదితమే.

యత్కిఞ్చిత్భేదముతోవారి"ధర్మగ్రంథాల"లోఅనూదితంచేసుకున్నారు.

ఆఅనువదించుకొనుటకూడअनुक्तमन्यतोग्राह्यम्అనేసనాతనధర్మముచెప్పిన

పద్ధతియే! ఇతిభావః….mvr

---

45

______________________________________

त्रैगौण्यविषयावेदानिस्त्रैगुण्योभवार्जुन,

निर्द्वन्द्वोनित्यसत्त्वस्थोनिर्योगक्षेमआत्मवान्।

త్రైగుణ్యవిషయావేదానిస్త్రైగుణ్యోభవార్జున,

నిర్ద్వన్ద్వోనిత్యసత్త్వస్థోనిర్యోగక్షేమఆత్మవాన్.

______________________________________

त्रैगुण्यविषयावेदाः

---

Aवेदाःत्रैगुण्यविषयाः…

केतेत्रैगुण्यशब्दवाच्याः?

a)त्रयोगुणाः

b)तत्वृत्तिस्थाःपुरुषाः,तत्र

केचित्सत्त्वाधिकाः

केचित्रजोधिकाः

केचित्तमोधिकाः।

---

B i.उपासनाकाण्डेसत्त्वंद्विधानिरुक्तम्,

a)शबलसत्त्वंb)शुद्धसत्त्वंइति

ii.श्रुतिः,ऋग्वेदे"वेदान्तविज्ञानसुनिश्चितार्थाः…तेब्रह्मलोकेतुपरान्तकाले…”

अत्रब्रह्मैवलोकोब्रह्मलोकः।तथाचशुद्धसत्त्वेनरजस्तमसीअभिभूय,तथा,तत्त्वज्ञानोत्पत्तौसत्त्वोपरमः

(पुष्पफलन्यायेन)।ततःनिस्त्रैगुण्यमेवपर्यवसन्नम्।

Cत्रैगुण्यविषं+यापयन्ति,तेत्रैगुण्यविषयाः,

त्रैगुण्यमेवविषं_त्रैगुण्यविषम्_ ,तत्यापयन्ति=तिरस्कुर्वन्तिते’त्रैगुण्यविषयाः’ ,एवंविधावेदाः।

स्वर्गादिकंफलंत्रैगुण्यं,तद्विषंघातकं,संसारपर्यवसायित्वेनबन्धहेतुत्वात्।

हेअर्जुन! -शुद्धसत्त्वस्वभाव!

---

त्वंतु

निस्त्रैगुण्योभव-त्रिगुणमयस्वर्गादिफलप्रतिपादकवेदेअनिष्ठोभव

---

निस्त्रैगुण्योकथंभवामि?आहारादिपदार्थात्रिगुणमयाः,अन्नवस्त्रादेःदेहनिर्वहणार्थंआवश्यकानि,

इतिचेत्

---

निर्द्वन्द्वःभव-

द्वन्द्वानि-शीतोष्ण,क्षुधापिपासा,सुखदुःखानि,

सुखदुःखहेतूप्रतिपक्षपदार्थौद्वन्द्वशब्दवाच्यौ,

तद्रहितोभव=तानिसहस्व।

---

असह्यंदुःखं,कथंवासोढव्यं?इतिचेत्

नित्यसत्त्वस्थोभव-शुद्धसत्त्वनिष्ठोभव,धैर्यवान्भव

---

किंचित्अनुपात्त॔उपादेयम्;उपात्तंचरक्षणीयंभवति,कुतःसत्त्वंइतिचेत्

निर्योगक्षेमवान्भव-

अप्राप्तप्राप्तिः…योगः

प्राप्तपरिरक्षणं…क्षेमः,

शास्त्रविरुद्धविषयेयोगक्षेमाभ्यांनिष्क्रान्तोभव।

---

तदाकथंजीविष्यामि?इतिचेत्

आत्मवान्भव-परमात्मायोगक्षेमनिर्वाहकत्वेनवर्ततेयस्यसःआत्मवान्।

---

In brief,

The scope of the Gunas ( constituents) covers all transmigratory life.But you, being pure minded ( Arjuna) should go beyond their scope. Rise above all desires.

Dualities are mutually opposed to each other ; causing pleasure and pain. Go beyond them.

He who resorts to Sattva guna rests in eternal placidity.

Here yoga means securing what is not obtained; Kshema is guarding what is gained.

Spirituality is difficult when one is bent on acquiring and preserving. So, go beyond these.

Master the Self and be vigilant.

---

_వేదాలుస్వర్గాన్నిగొప్పపురుషార్థంగానూ,కర్మనుసాధనంగానూఎందుకు

ఉపపాదిస్తున్నట్లు?_

స్థూలార్థము…

శుద్ధుడవైనఅర్జునా!వేదంత్రిగుణాత్మకము.సకామత్వాన్నిప్రోత్సహిస్తున్నది.

నువ్వునిష్కాముడవైకర్మనుఆచరించు.

ద్వంద్వాతీతుడవుకమ్ము.సత్త్వగుణాన్నిఆశ్రయించు.

యోగక్షేమాలనువిడిచిపెట్టి,ఆత్మజ్ఞునివికా.

---

అర్జున-శుద్ధుడా!

వేదాః-ఉపనిషద్రహితవేదములు,కర్మకాణ్డ

త్రైగుణ్యవిషయాః-సత్త్వరజస్తమోగుణములనేత్రిగుణములకార్యముత్రైగుణ్యము.

కర్మకాణ్డఫలాన్నిచూపెట్టేది.సంసారకారణము!

---

_త్రైగుణ్యముఅంటేసంసారంకనుకత్రైగుణ్యమేవిషము.త్రైగుణ్యవిషమును

తిరస్కరించేవి,వేదాన్తములు-కనుకవిషంయాపయన్తీతివిషయాః-అనిత్రైగుణ్య

విషయములంటే ఉపనిషత్తులు/జ్ఞానకాణ్డఅనికూడాచెప్పుకోవచ్చు!_

---

నీవైతే

నిస్త్రైగుణ్యోభవ-త్రిగుణములనూఅతిక్రమించు

నిర్ద్వన్ద్వఃభవ-పరస్పరవిరుద్ధములైనసుఖదుఃఖాదిరహితుడవుకమ్ము.

నిత్యసత్త్వస్థోభవ-ఎప్పుడూసత్త్వాన్నేఆశ్రయించు.

నిర్యోగక్షేమఃభవ-యోగక్షేమాలయందుఅపేక్షలేకుండాఉండు.

ఆత్మవాన్భవ-వీటితోఆత్మజ్ఞుడవుఅగుదువుగాక.అప్రమత్తుడవు,అవధానపరుడవుఅయిఉండుము!

---

సత్త్వరజస్తమోగుణాలనుండిపుట్టినందువల్లసంసారముత్రైగుణ్యము.కామాత్ములకేసంసారబంధం,కనుకనువ్వునిష్కాముడవుకమ్ము.

రాగద్వేషములుమొదలైనపరస్పరవైరుధ్యములకుఅతీతుడవుకమ్ము.

వీటినిసహించు.

సంప్రాప్తంకానివాటినిసంపాదించుటయోగము;ప్రాప్తములనుకాపాడుకొనుటక్షేమము.యోగక్షేమములలోవ్యగ్రతనుపొందకు.

ఆత్మవాన్…ఈశబ్దానికిదేహము,మనస్సు,బుద్ధి,పురుషుడుఅనేఅర్థాలుఉన్నప్పటికీ,ఈ’ఆత్మలన్నీ’విధించకపూర్వమేసిద్ధమైఉండుటవల్లఆత్మవాన్భవఅంటే_

అప్రమత్తతతో ఉండు_అనుటయుక్తము.బుద్ధిఅనేపదాన్నిఅర్థంగాగ్రహిస్తే-

బుద్ధియొక్కధర్మమైనఅవధానముఅనేలాక్షణికార్థముసమంజసము.అనగా’ప్రమాదంఅనవధానతా’కనుక’పొరబాటుజరుగకుండా,అవధానంతోఉండు’అనిఅర్థము-

ఇతిభావః….mvr

---

46

______________________________________

यावानर्थउदपानेसर्वतःसंप्लुतोदके

तावान्सर्वेषुवेदेषुब्राह्मणस्यविजानतः।

యావానర్థఉదపానేసర్వతఃసంప్లుతోదకే,

తావాన్సర్వేషువేదేషుబ్రాహ్మణస్యవిజానతః.

______________________________________

यावानर्थः-यावत्स्नानपानादिप्रयोजनंभवति

उदपाने-क्षुद्रजलाशये(उदं=उदकं,पिबन्तिअस्मिन्इतिउदपानं,जलाशयः)

सर्वतःसंप्लुतोदके-महतिजलाशये

यावान्सर्वेषुवेदेषुतत्तत्कर्मफलरूपोअर्थः

तावान्सर्वःअपिविजानतः

ब्राह्मणस्य-व्यवसायात्मकबुद्धियुक्तस्यब्राह्मणस्य(ब्रह्मनिष्ठस्य)भवतिएव

ब्रह्मानन्देक्षुद्रानन्दानांअन्तर्भूतत्वात्।

“एतस्यैवानन्दस्यान्यानिभूतानिमात्रामुपजीवन्ति"इतिश्रुतेः।

सर्ववेदोक्तकाम्यकर्मिणां_स्वर्गादिकं_यावान्अर्थः,तावत्फलं

a)विजानतः-परोक्षतःभगवन्तंजानतः

b)ब्राह्मणस्य-अपरोक्षज्ञानिनः

भवत्येव,

किमर्थंपरोक्ष/अपरोक्षज्ञानिनः,द्वयोःउक्तिः?

हेतुहेतुमत्भावेन।

---

There is as much utility from all the Vedas as there is utility from reservoirs of water when all around is inundated for a knower of Brahma who has realized the ultimate truth.

---

అంతటానీరువెల్లువఎత్తినప్పుడు-చిన్నచిన్నజలాశయాలుఆవెల్లువలోనేచేరిపోగా

చిన్ననీటిగుంతలతోనెరవేరే

స్నానపానాదిప్రయోజనంకూడాప్రవాహజలంతోనేసిద్ధిస్తుంది.

కామ్యకర్మఫలాలన్నీబ్రహ్మజ్ఞానిఫలంలోనేఅన్తర్భూతాలవుతాయి.

---

సర్వతః-సర్వత్ర

సంప్లుతఉదకే-ప్రాకృతికప్రళయకాలంలో,సర్వమూజలమయమైనప్పుడు

ఉదపానే-నూతులు,బావులుమొదలైనఅల్పజలాశయాలలో

---

ఉదపానే-పరమాత్మయందు(ఉత్=ఉద్రిక్తతతో,పరమాత్మనుపాలించేవాడెవడూ

లేడు కనుక-అపః=పాలకుడేలేని,అనః-కాలంమొదలైనచేష్టలరూపంతోఉన్న

పరమాత్మ ప్రసన్నుడుకాగా-)

---

యావానర్థః-ధర్మఅర్థకామమోక్షములుఅనేనిఖిలపురుషార్థములు,

ఎంతప్రయోజనకరమో

---

విజానతః-పరోక్షంగాతత్త్వంతెలిసినవానికి

బ్రాహ్మణస్య-అపరోక్షజ్ఞానికీకూడా

---

తావాన్అర్థః-అంతేప్రయోజనం

సర్వేషువేదేషు-అన్నివేదాలలోనూచెప్పినకామ్యకర్మలఫలమూ(సమానమే).

---

సర్వంకర్మాఖిలంపార్థజ్ఞానేపరిసమాప్యతే( 4.33)కూడాకర్మఫలాలన్నీ

జ్ఞానంలోనే అంతర్గతాలుఅనిచెప్పింది.

1.ఏనుగుపాదముద్రలోప్రత్యేకజన్తుపాదమూఇమిడిపోతుందిसर्वंपदंहस्तिपदेनिमग्नम्.

2.యాబైఅనేసంఖ్యనూరుఅనేసంఖ్యలోఅన్తర్భాగమేशतेपञ्चाशत्.

3.గంగతలనుండికావేరికాళ్ళదాకఎన్నినదులలోయెక్కడెక్కడస్నానంచేసినాఅది సముద్రస్నానంకన్నాఘనతరమేమీకాదు.

ఏతస్యైవానన్దస్యఅన్యానిభూతానిమాత్రాముపజీవన్తిఅనిబృహదారణ్యకశ్రుతి4.3.22ఈవిషయాన్నిచెప్పిఉన్నది.ఇతిభావః….mvr

---

47

______________________________________

कर्मण्येवाधिकारस्तेमाफलेषुकदाचन,

माकर्मफलहेतुर्भूःमातेसंगोऽस्त्वकर्मणि।

కర్మణ్యేవాధికారస్తేమాఫలేషుకదాచన,

మాకర్మఫలహేతుర్భూర్మాతేసంగోఽస్త్వకర్మణి.

______________________________________

ममअधिकारःक्व?

“कर्मणिएव-नतुज्ञाननिष्ठायां” ,

अधिकारः - (अधिकारः=अधिकंकार्यं,उत्तरोत्तरसंबन्धः,कामः)

---

किमर्थं?किंकारणंकर्मणिएव?

“अन्तःकरणशुद्देःअभावात्” ,

“तत्रापिफलाभिसंधिरहितेकर्मणि(निष्कामकर्मणि) "

---

सकामत्वंकिंपरिहरणीयम्?

“बंधनिमित्ताःकाम्याः” ,

“चित्तशुद्धिहेतौफलाकांक्षारहितेकर्मणिएवनिष्ठासंपादनीया।”

---

कदाचन-कस्यांचित्अवस्थायांअपि

फलेषुमाअस्तु-तेकर्मफलतृष्णामास्तु।

---

तृष्णाअभावेअपिकर्मणःफलंस्यात्एवइतिचेत्-

कर्मफलहेतुःमाभूः-

“फलकामनयाफलोत्पादकःमाभूः”

(काम्येअधिकारःमास्तु)।

---

“दुःखरूपेणनिष्फलेनकर्मणाकिं?”

इतिकर्म’अकरणे’सङ्गः=आसक्तिःमाभूत्।

---

When you don’t have the eligibility for Jnaana marga - the way of wisdom meant for philosophically / spiritually oriented persons -

Restrict yourself to Work and let the work be without attachment to the fruits of works.

Don’t avoid the works or don’t withdraw from the works,becausethe works are difficult.

---

_ఆత్మజ్ఞానంతోనేకర్మఫలసిద్ధిఅవుతూఉండగా-

కర్మలనువిడిచిపెట్టి,జ్ఞానమార్గాన్నేఎందుకుఅవలంబించగూడదు?__

_నీకుజ్ఞానంలోకాదు,కర్మాచరణలోమాత్రమేఅధికారముఉన్నది.

నీకుకర్మఫలాలపైఆసక్తిలేకుండునుగాక.

కర్మఫలాన్నిపొందేందుకుకారణంకాకు!(ఫలతృష్ణయేఫలప్రాప్తికికారణము).

అంటే,సకామంగాకర్మలనుఆచరించవద్దు.అలాగే,కర్మదుఃఖదమనికర్మను

త్యజించవలెననిభావించికర్మనుఆచరించకుండాకూడాఉండవద్దు!!

కర్మణిఏవ-కర్మాచరణలోనే

తేఅధికారః-నీకుగల’కోరిక’

---

కదాచన-ఎప్పుడూకూడా

ఫలేషుఅధికారః-కర్మఫలములయందలికామన/స్పృహ

మా-వద్దు.

---

కర్మఫలహేతుః-కర్మఫలాలకుకారణము/నిమిత్తము

మాభూః-కాగూడదు.

---

అకర్మణి-కర్మత్యాగములో

తే-నీకు

సంగఃమాస్తు-ఆసక్తిఉండకపోవుగాక.

---

గీత18.07కూడామోహాత్తస్యపరిత్యాగఃతామసఃపరికీర్తితఃఅనిమోహంవలనచేసేకర్మత్యాగాన్నినిరసించింది.

సంగంత్యక్త్వాఫలంచైవసత్యాగఃసాత్త్వికోమతః(18.09)అనిసాత్త్వికత్యాగవిధానాన్నిప్రశంసించిందికూడా.

---

కర్మణిఏవ…కర్మయందుమాత్రమేఅధికారము, (జ్ఞానమునందులేదు) .ఎందుకనిలేదు?అర్జునుడుక్షత్రియప్రవృత్తినిఆశ్రయించినవాడు,కనుక

జ్ఞాననిష్ఠయందుఅధికారములేదు.

బ్రాహ్మణఃప్రవ్రజేత్,బ్రాహ్మణోనిర్వేదమాయాత్ఆదిగాగలశ్రుతులుసంన్యాసముబ్రాహ్మణునకేననిచెప్పినవి.

అధికారశబ్దముఅర్హత్వార్థముగాకాదు;ఉత్తరోత్తరసంబన్ధార్థములోవాడినది.

---

రెండవపాదంలోకదాచన…అంటే,కర్మఫలములపైకోరికస్వప్నంమొదలైన

అవస్థలలోకూడా లేకుండుగాకఅనిఅర్థం.

---

“మాఫలేషుకదాచన"అనిమళ్ళీ"మాకర్మఫలహేతుర్భూః"అనుటపునరుక్తికదాఅంటే,కాదు.

ఫలేషుఅంటే’స్వర్గఫలాదులందు’ ;

ఫలహేతుఃఅంటేకర్మఫలమైన"జన్మ"కుకారణుడుఅనిఅర్థము!

నువ్వు

a)ఫలహేతువుకావద్దు,

b)మళ్ళీజన్మకుహేతువుకూడాకావద్దు,అనిఅర్థము.

---

మాఫలేషుఅధికారః…అంటే, _ఫలవిషయకస్పృహ_వద్దు.

---

అకర్మణి…అంటే,

మొదటకర్మఅంటేఏమిటి?

शुभाशुभक्रियाजन्ममदृष्टंकर्म

a)కర్మశబ్దముయజ్ఞయాగాదులందుప్రసిద్ధము,ఇదివైదికులలోరూఢి,

b)కర్మఅంటేక్రియ(చేయుట) ,करणव्यापारविषयः…ఇదియౌగికార్థము.

c)తెలంగాణలోమరణానన్తరంజ్యేష్ఠసంతానము/పుత్రుడుచేసే’దే’కర్మ,

ఇదిరూఢ్యర్థము.योगाद्रूढिर्बलीयसी).

త్రికాణ్డాత్మకవేదంలోकर्मणांकर्तव्यताप्रतिपादकंकाण्डं,कर्मकाण्डम्.

ప్రకృతంలోఅకర్మణి=పనిచేయకపోవుటయందు. (మండనమిశ్రుడు"కర్మలోఉన్నకష్టాలను దృష్టిలోపెట్టుకొనియేసంన్యాసి

కర్మత్యాగంచేస్తున్నాడనిసంన్యాసినిఅధిక్షేపించా"డనేదిప్రసిద్ధము;దానిని

శంకరాచార్యులుఖణ్డించినవిషయముఇంకాసుప్రసిద్ధము.)

---

అర్జునునకుకర్మఫలసంన్యాసమేచేయవలసినపని,కర్తవ్యముతప్ప

కర్మసంన్యాసముకాదని తీర్మానము, ఇతిభావః….mvr

---

48

______________________________________

योगस्थःकुरुकर्माणिसङ्गंत्यक्त्वाधनञ्जय,

सिद्ध्यसिद्धोस्समोभूत्वासमत्वंयोगउच्यते।

యోగస్థఃకురుకర్మాణిసఙ్గంత్యక్త్వాధనఞ్జయ,

సిద్ధ్యసిద్ధోస్సమోభూత్వాసమత్వంయోగఉచ్యతే.

______________________________________

1)फलेषुअनासक्तःसन्,

2)मत्कृतस्यकर्मणइदंफलंइति_आत्मानंफलंप्रतिहेतुः__इतिनमत्वा,

3)कर्माकरणेसंगंनकृत्वा(नित्यनैमित्तिकाकरणेप्रत्यवायःअस्तीति)

कर्मकुरु,इतिअवोचत्भगवान्02.47श्लोकमाध्यमेन।

---

योगः-ब्रह्म,

अत्रब्रह्म"सम"शब्देनउच्यते(निर्दोषंहिसमंब्रह्म),

समत्वंज्ञानेनप्राप्यतेइतियोगः

---

योगस्थः-

ब्रह्मणितदेकअपेक्षयातिष्ठतिइतियोग"स्थः” (मोक्षैककामः)

---

संगः-कामः,

एतैःममदुरितक्षयःअस्तुइति

ईश्वरःमह्यंप्रसीदतुइति

कर्मजन्यफलंमेभूयात्इतिवा

---

संगंत्यक्त्वा-कर्मसुकामंत्यक्त्वा

---

सिद्धि/असिद्धि-

ईश्वरप्रसादप्राप्तिः,सिद्धिः

" “अप्राप्तिः,असिद्धिः

---

सिद्ध्यसिद्ध्योः"समः” = “हर्षविषादशून्यः"भूत्वा

---

कर्माणिकुरु-नित्यनैमित्तिकानिकुरु(नचकाम्यनिषेधानिइतिवाच्यार्थः)।

---

Perform works with evenness (समत्वं) of mind in success and failure , giving up attachment (असंगः) and established in Yoga (योगस्थः).

కర్మఫలాలపైఆసక్తినివీడి,

జ్ఞానం/కర్మలసిద్ధిఅసిద్ధులలోసమభావంవహించి,

యోగస్థుడవై(ఈశ్వరునిమాత్రమేఆశ్రయించి) -నిత్యనైమిత్తికకర్మలనుచెయ్యు.

సిద్ధిఅసిద్ధులలోసమభావంతోఉండుటను"యోగము"అంటారు.

---

స్థూలంగాపదములఅర్థములు

యోగస్థః-యోగంలోఉండి

సంగంత్యక్త్వా-అనాసక్తుడవై

---

సిద్ధిఅసిద్ధ్యోః-ప్రాప్తిఅప్రాప్తులయొక్క

---

సమఃభూత్వా-సమభావంకలిగిఉండి

కర్మాణికురు-కర్మలనుచెయ్యు.

---

సమత్వం-సమభావము

యోగఃఉచ్యతే-యోగమనిచెప్పబడుతున్నది.

---

విశేషములు…

ధనఙ్జయ! …యోగస్థుడవైననీకుధనంఅనగాస్వర్గాదిసుఖము.ఆస్వర్గసుఖాన్నేతుచ్ఛంగాత్యజించిజయించిననీవు,సంగాన్నిఅనగాకర్తృత్వఅభిమానాన్నీవీడు,

హర్షవిషాదాలులేని సమత్వంతోకర్మనుచేయుము,

---

యోగస్థః…అంటే"యోగంలోఉండి"అన్నావే,ఏయోగంలోఉండి?అనిప్రశ్న.

సమాధానం- ‘సంగంత్యక్త్వా’అనిభగవంతుడుచెప్పినa) త్యాగయోగముయోగమా?

లేదాభగవంతుడే’సమత్వంయోగః’అనినిర్వచించినb) సమత్వయోగము

యోగమా??అనిప్రశ్న.

సంగత్యాగోపేతమైన(కర్తృత్వాభిమానరహిత)-సమత్వమే(నిర్వికారత్వమే–

హర్షవిషాదములకుఅతీతమైన)యోగమనిఅర్థము.

---

కర్మాణికురు,అంటేనిత్యనైమిత్తికాలనుచెయ్యుఅనిఅర్థము. (కామ్యనిషిద్ధాలనువిడిచిపెట్టిఅనలేదేఅంటేఅవిపూర్వాపరశ్లోకార్థములకు

విరుద్ధంకనుకఆవిషయాన్నిచెప్పినట్లే)

ఎందుకుచేయవలెఅంటే, _ఈశ్వరారాధనకై_చేయవలెను. _ఈశ్వరప్రీత్యర్థం_అనిఈశ్వర"ప్రీతి"గురించినఆశకూడాఉండవద్దు.ఉంటే

ఈశ్వరునిఅనుగ్రహముసిద్ధిస్తుందోలేదోఅనిసందేహాత్ముడవుకాగలవు.

---

సుఖదుఃఖేసమేకృత్వాఅనేశ్లోకంఈవిషయాన్నిచెప్పినట్లుగాఅనిపించినాఅక్కడ’జయాజయములుసామ్యముగాయుద్ధంకర్తవ్యత’ ;

ఇక్కడనేమోఇహపరసర్వకర్మఫలత్యాగము,దానితోకర్మలన్నీకర్తవ్యమేఅనుట

విశేషము,ఇతిభావః….mvr

---

49

---

दूरेणह्यवरंकर्मबुद्धियोगाद्धनञ्जय

बुद्धौशरणमन्विच्छकृपणाःफलहेतवः।

దూరేణహ్యవరంకర్మబుద్ధియోగాద్ధనఞ్జయ,

బుద్ధౌశరణమన్విచ్ఛకృపణాఃఫలహేతవః.

काम्यकर्मअतिनिकृष्टमितिआहभगवान्-

ज्ञानफलात्कर्मफलंअल्पम्।

कर्मउपायं;ज्ञानंतुउपेयम्।

हि-यस्मात्

बुद्धियोगात्-निष्कामकर्मयोगात्/परमात्मबुद्धियोगात्

कर्म-काम्यंकर्म,

अवरम्-अधमम्

---

तस्मात्

बुद्धौ-परमात्मबुद्धौ

शरणम्-प्रतिबन्धकपापक्षयेणरक्षकम्

अन्विच्छ-प्रार्थयस्व,कर्तुमिच्छ

कृपणाः-कृपाविषयाः,अधमाः,नीचाः(“योवाएतदक्षरंगार्ग्यविदित्वाअस्माल्लोकात्प्रैतिस

कृपणः”)

फलहेतवः-स्वर्गफलस्य/सुखस्यवाकामिनः।

---

धनञ्जय-धनंहृतं,अनुभूतंचत्वयाराजसूये।अधुनाकाम्यंकर्मअधमम्

---

Far inferior is the desire motivated work. Evenness of mind is far superior.

Take refuge in Intelligence.

Desire ridden people deserve pity.

---

Here is the differentiation between two sorts of works

a) the work done by one who is impelled by its desireसकामी,

b) the work inspired by the intelligence of evennessकर्मयोगि.

Far inferior is the work done by the one who is interested in the fruit of work compared to that of the Karma Yogi.

Why so? Because the former is the cause of birth death and forthसंसार. Samsaara means this birth-death cycle and not the ‘family life.’

Therefore, resort to the intelligence of evenness, Karma Yoga.

Saankhya yoga is the mature form of- Karma Yoga.

It will produce fearlessness. Seek refuge in the knowledge…the knowledge of supreme Reality.परमार्थज्ञानशरणःभव.

Those who do inferior work are pitiful,कृपणाः. Yaajnavalkya says “O Gargi!Pitiful is he who departs from this world without knowing that imperishable Atma. " ( Br. Upanishad )

---

ధనంజయా!నిష్కామకర్మకన్నాకామ్యమునికృష్టమైనది.

కామనలేకుండాసమత్వాన్నిఆశ్రయించు.

సకామకర్మచేసేవాళ్ళుహీనులు.

---

హి-ఎందువల్లనైతే

బుద్ధియోగాత్-సమత్వబుద్ధిగలనిష్కామకర్మకన్నా

కర్మ-సకామకర్మ

దూరేణ-ఎంతోదూరంలో

అవరమ్-అధమము.

---

బుద్ధౌశరణంఅన్విచ్ఛ-సమత్వబుద్ధినిఆశ్రయించు.

అన్విచ్ఛ=కర్తుమ్+ఇచ్ఛ.మనస్సునుఅక్కడనేఉంచు,అనిఅర్థము.

---

ఫలహేతవః-స్వర్గమో,ఐహికసుఖమోకోరేవారు

కృపణాః-కృపకుపాత్రులు!దీనులు.

---

విశేషములు…

ధనంజయ-రాజసూయంలోనువుధనం= “ధనాన్ని”,“హృతం=ఆహృతమ్"తెచ్చినవానివి.ఎలాతేగలిగినావు?రాజులను “జయించి”. కామ్యమైనఅపారధనాన్నిజయించియేఉన్ననీవు అధమమైన

కామ్యకర్మలనుకూడాజయించగలవుఅనుట!

అవరమ్=న+వరమ్,అశ్రేష్ఠము,తక్కువది.

కర్మఎందుకనిఅవరము?శ్రుతి- ‘కర్మఫలమోహితులుజన్మమరణహేతువైన

సంసారాన్నిపొందుతా’రనిచెప్పింది.ఎందుకంటే,अकरणेप्रत्यवायः(చేయకపోతే

తప్పు)మొదలైనదోషాలుఉన్నందునకర్మఅనాదర్తవ్యము.

దూరమ్…दूरमेतेविपरीतेविषूचीअविद्यायाचविद्याకర్మ/జ్ఞానముపరస్పరవిరుద్ధములు;పరస్పర దూరములు.

చాలామందిఅనుష్థిస్తున్నారే,అవరముఅనుటఎలాఅంటే,

కర్మవలనపుట్టినఇహలోకసుఖము/పరలోకము(స్వర్గము)నకుహేతువులు

కర్మఫలహేతువులు-కోరికలుకలవారు- “కృపణులు” ,పాపం,దయాపాత్రులు! (योवाएतदक्षरंगार्ग्यविदित्वाअस्माल्लोकात्प्रैतिसकृपणःమరణించినతరువాత…

ఆత్మజ్ఞానరహితులు-దీనులు,కృపణులు,జాలిపడవలసినస్థితిలోఉంటారు,అని

శ్రుతి.ఎందుకంటే,यत्कर्मिणोनप्रवेदयन्ति…क्षीणलोकाश्च्यवन्तेఆత్మజ్ఞానంలేకపోతే

కిందికిజారిపోతారు;ఆత్మజ్ఞానమేఅక్కడచెల్లుబాటయ్యేది,BTechలూMBBSలూ

అక్కడచెల్లవు!

జ్ఞానులేమో,వారికిధ్రువమేదోతెలుసుకనుకఅధ్రువములకోసంపాకులాడరు

अविद्याग्रन्थिंविकिरतीहसोम्य.ज्ञानादेवतुकैवल्यम्…

దీనివల్ల’చిత్తశుద్ధిఏర్పడేవఱకేసాధనంగాకర్మ;ఆతరువాతజ్ఞానమేగమనము,

జ్ఞానమేగమ్యమును’.

సకామకర్మజన్మ,మరణాదులకుకారణము.కనుకసమబుద్ధితోచేసేకర్మకంటే

చాలాఅధమము.

నీవుసమత్వబుద్ధియోగంలోగానీ,పుష్పఫలన్యాయంగాబుద్దియోగంపరిపక్వమై

ఏర్పడినసాంఖ్యబుద్ధిలోగానీఆశ్రయాన్నిపొందు.

కర్మానుష్ఠానంచేసేవానికిఉత్కర్షాపకర్షలు(గొప్పదనము,నీచత్వము)ఎలా

కలుగుతున్నాయి?బుద్ధిలోఉన్నఫలసంగ/అసంగములతోఅనిసమాధానము.

సంగమనేదేకీలకము.

అవివేకులైనరాగులకేఅపకర్ష.వారుమాత్రమేనిన్దార్హులు.

…అస్మాల్లోకాత్యఃప్రైతిసకృపణఃఅనగాలోకశబ్దానికిదేహముఅనిఅర్థం

చెప్పుకుంటే"జ్ఞానికిఉత్క్రాన్తిలేదుకనుక”(…अत्रैवलीयन्ते),జ్ఞానికికృపణత్వములేదు,స్వర్గాదిలోకములూఉండవు,అతడుముక్తుడే,ఇతిభావః….mvr

---

50

______________________________________

बुद्धियुक्तोजहातीहउभेसुकृतदुष्कृते

तस्माद्योगाययुज्यस्वयोगःकर्मसुकौशलम्।

బుద్ధియుక్తోజహాతీహఉభేసుకృతదుష్కృతే,

తస్మాద్యోగాయయుజ్యస్వయోగఃకర్మసుకౌశలమ్.

_______________________________________

बुद्धिः-सांख्यविषयाबुद्धिः

तयायुक्तः-ज्ञानयोगेनयुक्तः

इह-इहलोके

सुकृतदुष्कृतेउभे-द्वावपिपुण्यपापौ

जहाति-त्यजति

---

तस्मात्

योगाय-कर्मयोगाय

युज्यस्व-घटस्व,प्रयतस्व।

---

योगः-ज्ञानोपायः

कर्मसु-सर्वेषुकर्मसु

कौशलम्-दुष्टकर्मनिवारणचातुर्यम्(बन्धनहेतुकर्मणांमोक्षहेतुआपादनम्)।

---

One discards the merits and demerits of works with the intelligence of evenness.

Be prepared for securing this Yoga therefore.

Yoga is skill by which works that bind will be turned as the works that lead to Moksha.

---

నిష్కామకర్మయోగి,ప్రకృతజీవితంలోనేస్వర్గానికికారణమైనపుణ్యమునుండి

మఱియు నారకలోకానికికారణమైనపాపంనుంచికూడావిడివడిముక్తుడగును.

నిష్కామకర్మయోగివిఅగుము.

కర్మలనేమోక్షపరంగామలుచుకునేనేర్పేయోగము!

---

బుద్ధియుక్తః-నిష్కామకర్మయోగి

ఇహ-ఈలోకంలోనే

సుకృతదుష్కృతే-పుణ్యపాపాలు

ఉభే-రెండింటినీ

జహాతి-విడిచిపెట్టుతాడు.

---

తస్మాత్-అందువల్ల

యోగాయ-నిష్కామకర్మయోగానికయి

యుజ్యస్వ-సిద్ధపడుము.

---

యోగః-జ్ఞానోపాయము

కర్మసు-అన్నికర్మలలోనూ

కౌశలమ్-చాతుర్యము!

---

విశేషములు-

సుకృతం-స్వర్గాదులనుప్రాప్తింపజేసేపుణ్యము

దుష్కృతం-నరకాదిప్రాపకమైనపాపము

ఉభౌజహాతి-రెండింటినీవదిలిపెట్టును,ఎలావదిలిపెట్టుతాడు?

మరణించినతరువాతపుణ్యపాపాలువెంటవెడుతాయికదా,అంటేజ్ఞానోదయంఐనతరువాత"साध्वसाधुनीनैनंकृताकृतेतपतः"సాధు/అసాధుకర్మలు(చేయుట/

చేయకపోవుటవల్లకూడా)ఫలదానంచేసేందుకుసమర్థములుకానేరవు!కొన్ని

కర్మలుచేస్తేఫలము( acts of commission);మఱికొన్నికర్మలుచేయకపోతేఫలము

(acts ofomission)కదా,అందుకేశ్రుతి’కృతాకృతే’అనివిశదపరిచింది.

చక్కగాప్రాయశ్చిత్తకాణ్డనుపాటిస్తేసరిపోతుందికదా,కష్టపడిప్రస్థానత్రయమో

అథవాప్రస్థానచతుష్టయమో(భాగవతమునాలుగవప్రస్థానమనిభక్తులమనోగతము)శ్రవణమననాదులుమనోనిష్ఠముచేసుకొనుటఎందుకు?అంటే,तरतिब्रह्महत्यांयोश्वमेधेनयजतेమొదలైనవాక్యాలుపాపనివృత్తినైతేచేయగలవుకానీపుణ్యనివృత్తికి

నిమిత్తములుకానేరవు.

పుణ్యపాపములురెండింటినీనివర్తించేనైపుణ్యముజ్ఞానయోగకుశలులకుమాత్రమేతెలుసుఅనిసమాధానము.

పుణ్యనివృత్తికిఉదాహరణమేమైనాఉన్నదాఅంటే,భాగవతం10.29.10

दुस्सहप्रेष्ठविरहतीव्रतापधुताशुभाः

ध्यानप्राप्ताच्युताश्लेषनिर्वृत्याक्षीणमङ्गलाः।

అనేశ్లోకంఉత్తరార్ధము…

(ధ్యాన…ధ్యానముచేపొందినశ్రీకృష్ణునివలనిఆనందముచే,

క్షీణమంగలాః…క్షీణించినపుణ్యవాసనలుగలవారు)అనిగోపికలభక్తినివ్యాసుడుగ్రంథస్థం చేసిఉన్నాడు,ఇతిభావః….mvr

---

51

_______________________________________

कर्मजंबुद्धियुक्ताहिफलंत्यक्त्वामनीषिणः,

जन्मबन्धविनिर्मुक्ताःपदंगच्छन्त्यनामयम्।

కర్మజంబుద్ధియుక్తాహిఫలంత్యక్త్వామనీషిణః,

జన్మబన్ధవినిర్మూక్తాఃపదంగచ్ఛన్త్యనామయమ్.

______________________________________

कौशलंतु,नकेवलंदुष्कृतत्यागे,अपिचसुकृतत्यागे…

युक्ताः-उक्तबुद्ध्यायुक्ताः

मनीषिणः-बन्धमोक्षहेतुमननशीलाः

हि-यतः

---

कर्मजंफलम्-उभयविधंफलम्

त्यक्त्वा-तुच्छफलत्यागेन

---

जन्मबन्धविनिर्मुक्ताः…

जन्मएवबन्धः,जन्मबन्धः

तस्मात्विनिर्मुक्ताः

---

अनामयम्…

आमयः,मायाकार्यस्वभावःरोगः,

तद्रहितम्

---

पदम्-स्थानम्,उपनिषत्प्रतिपाद्यंस्थानम्,मोक्षम्

गच्छन्ति-प्राप्नुवन्ति।

---

_तुच्छफलंसुकृतमपिअनन्तफलायत्याज्यम्_इति

---

Works yield fruits- pleasant or unpleasant.

Wisemen discard the fruits of works and get liberated from the bondage of birth.

Liberation or emancipation (व्यापकता) is the status Vishnu (व्यापकत्वात्विष्णुः) .

This status is free from all sufferings.

---

బుద్ధిమంతులుకర్మలవలనకలిగేఫలాలనుత్యజించి,

జన్మబన్ధంనుండివిడివడి,

సర్వోపద్రవరహితమైనమోక్షమునుపొందుతారు.

---

బుద్ధియుక్తాః-సాంఖ్యబుద్ధిగల

మనీషిణః-బుద్ధిమంతులు

---

కర్మజంఫలమ్-కర్మవలనకలిగేఫలాన్ని

త్యక్త్వా-విడిచిపెట్టి;

---

జన్మబన్ధవినిర్ముక్తాః-జన్మమనేబన్ధంనుండివిడివడి

అనామయంపదమ్-దుఃఖరహితమైనమోక్షపదాన్ని

గచ్ఛన్తి-పొందుతున్నారు.

---

విశేషములు…

కౌశలముఅంటేదుష్కృతత్యాగమేకాదుసుకృతత్యాగముకూడా.పుణ్యాన్నివదిలిపెట్టేనేర్పుగతశ్లోకంकौशलम्అనినేర్పుగావర్ణించింది.कुशान्लातीति

कुशलः(కుశలు=దర్భలు,వాటిఅంచులువాడిగాఉండిఎంతోనేర్పుతో

దర్భలనువాటినికోయవలసిఉంటుంది;లేనిచోకాయాలకుగాయాలవుతాయి.ఆకారణంగాకౌశలమంటేనేర్పు! ) .

సుకృత,దుష్కృతహానములురెండూఅపేక్షితములేకదా!

यच्छ्रेयःस्यात्निश्चितंब्रूहितन्मेఅనిఅర్జునుడుఅడిగిఉన్నాడుకనుక

శ్రేయోమార్గాన్నిభగవంతుడుచెపుతున్నాడు-

పరమపురుషార్థమనేగొప్పఫలంకోసంతుచ్ఛఫలాలనుత్యజించవలె.

మనీషి…ప్రశంసార్థకము,मनीषाअस्यास्तीतिमनीषी,मनीषा=मनअवबोधनेలేదా

मनसईषावत्చరణాకోల(ఈష=ముల్లుకట్టెవలెమనస్సుచేసేతప్పిదాలనుతెలిపేబుద్ధి) .

అనామయః…ఆమయముమాయాకార్యస్వభావము,పరిణామంఅపక్షయంమొదలైనవాటిరూపమైనరోగము,आमयस्यअभावःअनामयम्రోగరాహిత్యము,

నిర్దుఃఖము,దుఃఖరాహిత్యము అనామయము.

కర్మయొక్కస్వభావంబన్ధనము.

ఫలాలనుఈశ్వరునికిఅర్పించుటవల్లకర్మకుబన్ధించేశక్తినశిస్తుంది.

కర్మఫలత్యాగముఅంటేఏమిటి?

సంచితాదికర్మలవల్లపుట్టినఫలాన్నిజ్ఞానాగ్నిలోదహించుట.

అలాదహించినప్పుడుनिमित्तापायेनैमित्तिकस्यापिअपायःకనుకకర్మదాహముతో

కర్మఫలమైన జన్మాదులదాహముకూడాఅగును.దాహముఅంటే

తగులబెట్టుట.

జన్మబన్ధవినిర్ముక్తాః…

జన్మబంధమంటేదేహము.ఈఉత్తరకాలభావి/వర్తమానంలోఉన్న

దేహములనుండికూడావిడివడుట.

a)కారణాభావంతోభావిదేహంతోసంబంధంపోతుంది;

b)తాదాత్మ్యఅభావంతోవర్తమానదేహంతోసంబంధంకూడాఉండదు. [రమణమహర్షితనదేహాన్ని’ఇది’అనిసంబోధించేవాడు.వారికిదేహముతోతాదాత్మ్యము(అదినేనేఅనేభావన)లేదు,అనిఅర్థము].

हिవిద్వాంసులకుఅనుభవములోనిదేకదాఅనిద్యోతనార్థము!

పదమ్అనగాपद्यतेज्ञानेनप्राप्यतेజ్ఞానముతోపొందునదిపదము,పరంబ్రహ్మ, అదిఆధ్యాత్మికాదితాపరహితము/దుఃఖరహితముకనుకఅనామయము,

ఇతిభావః….mvr

---

52

_______________________________________

यदातेमोहकलिलंबुद्धिर्व्यतितरिष्यति,

तदागन्ताऽसिनिर्वेदंश्रोतव्यस्यश्रुतस्यच।

యదాతేమోహకలిలంబుద్ధిర్వ్యతితరిష్యతి,

తదాగన్తాఽసినిర్వేదంశ్రోతవ్యస్యశ్రుతస్యచ.

______________________________________

कदाप्राप्स्यामि

a)अलंबुद्धिलक्षणं_वैराग्यम्_,

b)प्रज्ञास्थैर्यलक्षणं_योगंच_इतिप्रश्नद्वयंआलक्ष्यप्रतिपादयतिभगवान्…

यदा-यस्मिन्काले

ते-तव

बुद्धिः-अन्तःकरणम्

मोहकलिलंव्यतितरिष्यति…

मोहः- “यत्दृश्यंतत्नश्यं"तुच्छं,इतिविवेकस्यअभावः,पदार्थस्यअपरिज्ञानम्

कलिलम्-कालुष्यम्,विवेकबुद्धेः_आवरण_लक्षणं,दर्पणस्यधूलिपटलवत्

व्यतितरिष्यति…

विशेषेणअतितरिष्यति,उल्लंघ्य

गमिष्यति

---

तदा-तस्मिन्काले

श्रोतव्यस्य-श्रोतुंयोग्यस्यकर्मफलस्य

श्रुतस्य-श्रुतस्यअर्थस्यच

निर्वेदं-नितरांलाभम्

गन्ताअसि-प्राप्स्यसि(अनुपादेयत्वेनजिज्ञासांनकरिष्यसि)

---

You will win detachment from both what is to be heardश्रोतव्यं, andwhat has been heardश्रुतं, when your intellect goes beyond the mist of delusion .

Here the word delusionमोहःis used in the sense that a person is perceiving

the non-self as the Self because of obscuring the distinction between them,

(वस्तुतत्त्वअनवधारिणीचित्तवृत्तिः).

---

ఇంకచాలుఅనేలక్షణంకలవైరాగ్యమూ,

ప్రజ్ఞాస్థైర్యలక్షణాలుగలయోగమూ

కలిగేదెప్పుడు?అనిఅర్జునునిమనస్సులోనిప్రశ్నాద్వయాన్నిఆలక్షించిన

భగవంతుడురెండుశ్లోకాలలోఆసమాధానాలనుచెప్పబోతున్నాడు-

_నీబుద్ధిమోహకాలుష్యాన్నిఅతిక్రమించినప్పుడు,నువ్వువినదగిన

కర్మఫలవిషయంలోనూఇదివఱకేవిన్నట్టికర్మఫలవిషయంలోనూవైరాగ్యాన్నిపొందుతావు.

(ఈరెండూనీవద్దనిష్ఫలములే/నిష్ప్రయోజనములేఅవుతాయి! )

---

యదా-ఎప్పుడైతే

తేబుద్ధిః-నీబుద్ధి

మోహకలిలమ్-అవివేకమనేకాలుష్యాన్ని

వ్యతితరిష్యతి-వి(విశేషముగా) +అతితరిష్యతి(అతిక్రమించునో)

---

తదా-అప్పుడు

---

శ్రోతవ్యశ్చ-వినదగినదీ

శ్రుతస్యచ-విన్నదీఅయినవిషయంలో

నిర్వేదమ్-వైరాగ్యాన్ని

గన్తాఅసి-పొందుతావు.

---

నీబుద్ధిలోవున్నఅవివేకంఎప్పుడుతొలగిపోతుందోఅప్పుడునీవువినదగినవిషయాలపైనా,వినియేఉన్నవిషయాలపైనావైరాగ్యాన్నిపొందుతావు.

కలిలమ్…కాలుష్యముఅంటేఏమిటి?ఆత్మానాత్మవివేకరూపమైనజ్ఞానాన్నిపోగొట్టేదిమోహకలిలము.

వివేకమనేజలాన్నిపరాగంవలెమలినపఱచుటవల్లమోహముకలిల శబ్దంతో వ్యవహరింపబడుతున్నది.

శ్రోతవ్య,శ్రుతశబ్దములుదేన్నిఉద్దేశించివాడబడినాయి?

ఆత్మజ్ఞానభిన్నములైనధర్మశాస్త్ర,పురాణ,ఇతిహాసములుశ్రోతవ్య,శ్రుత

శబ్దములతోనిర్దేశింపబడినవి.

జ్ఞాతములు(తెలుసుకున్నవి) ,జ్ఞేయములు(తెలుసుకోవలసినవి)అనిపరంపరయాఅర్థము.

ఏవిషయంలోశ్రుత,శ్రోతవ్యశబ్దములువాడినట్లు?కర్మఫలాలవిషయంలో

---

काव्यालापांश्चवर्जयेत्అనుటలోనిస్వారస్యముఇదియే.

నిజానికి,మహాకవులుకావ్యాలనుకూడావేదాన్తగర్భితంగా,పరోక్షంగానైనా

వేదాన్తప్రతిపాదకాలుగానేవ్రాసినారనేదినిర్వివాదాంశము.పరోక్షప్రియత్వము,వ్యంజన,లక్షణలేనిచోకావ్యమునకుకావ్యత్వమేలేదు.परोक्षप्रियाइवहिदेवाःఅనిశ్రుతిపౌనఃపున్యముగాచెప్పనేచెప్పుతూఉన్నదికూడా!

---

నిర్వేదమ్…కర్మఫలముపైనవైతృష్ణ్యముకలుగుతుంది.ఈవితృష్ణకలుగ వలెనని/కలుగుతుందనిప్రమాణమేమిటి?అంటే,परीक्ष्यलोकान्कर्मचितान्

ब्राह्मणोनिर्वेदमायात्అనిశ్రుతి.చూచేదెల్లామాయామయమనీ,తుచ్ఛమనీ,

మిథ్యయనీతెలుసుకున్నతరువాత,ఈమిథ్యాప్రపంచంతోనాకుపనియేమి?అనేనిశ్చయజ్ఞానంశివప్రసాదముతోకలుగగానిర్వేదముసాధ్యము,

ఇతిభావః…mvr

---

53

______________________________________

श्रुतिविप्रतिपन्नातेयदास्थास्यतिनिश्चला,

समाधावचलाबुद्धिस्तदायोगमवाप्स्यसि।

శ్రుతివిప్రతిపన్నాతేయదాస్థాస్యతినిశ్చలా,

సమాధావచలాబుద్ధిస్తదాయోగమవాప్స్యసి.

______________________________________

When will one attain the Yoga proper ,परमार्थयोग?

When your intellect, baffledby Vedic texts becomes firm and unwavering in concentration- it is then that you will win this Supreme Yoga.

There should not be any distractions for the concentration to occur.

“रोचनार्थंफलश्रुतिः"इतियथाभागवतंउपदिशतितथा

श्रुतिभिः-वेदैः

विप्रतिपन्ना-विरुद्धासतीबुद्धिः,इदंश्रेयंइदंवाश्रेयंइतिसंशयेनविक्षिप्ता

---

निश्चला-कृतनिश्चया

अचला-अविक्षेपासती

---

यदा-यस्मिन्काले

समाधिः-मनसःआत्मप्रावण्यं

स्थास्यति-स्थिताभविष्यति

तदा-तस्मिन्काले

योगम्-जीवपरमात्मैक्यलक्षणं, आत्मानुभवम्

अवाप्स्यसि-प्राप्स्यसि

---

స్థూలంగాభావము-

పలువిధాలైనకర్మఫలాలనుగూర్చివినుటవల్లనీకుచిత్తంవిక్షేపమైంది.

అదిపరమాత్మపైననిశ్చలమూ,స్థిరమూఅయినప్పుడునీవుతత్త్వజ్ఞానాన్నిపొందుతావు.

---

స్థూలార్థములు-

యదా-ఎప్పుడైతే

శ్రుతివిప్రతిపన్నా-ఫలశ్రుతివల్లచెదరిన

తేబుద్ధిః-నీబుద్ధి

---

సమాధౌ-చిత్తంసమాహితమయ్యేపరమాత్మయందు(మనసుఆత్మపై/

పరమాత్మపైలగ్నమగుటసమాధి)

నిశ్చలా-కృతనిశ్చయంతో

అచలా-అటూ,ఇటూచలించక

స్థాస్యతి-నిలుస్తుందో

---

తదా-అప్పుడు

యోగంఅవాప్స్యసి-జీవపరమాత్మైక్యలక్షణమైనయోగమునుపొందుతావు.

---

ఆత్మ/అనాత్మవివేకాన్నిఆవరించినఅజ్ఞానమనేకల్మషమునశిస్తే-వివేకమనేజ్ఞానములభిస్తుంది.

వివేకంకలిగినవాడుకర్మయోగంద్వారాజ్ఞానయోగాన్నిఎప్పుడుపొందుతాడోచెపుతున్నాను…

శ్రుతివిప్రతిపన్నా

ప్రవృత్తి,నివృత్తి,ఉపాసనమొదలైనవేదవాక్కులనువిని-కర్మలను

అనుష్ఠించేదా,సంన్యసించేదా,వానప్రస్థుడనయ్యేదాఅనేవివిధమైన

సంకల్పాలను పొందినబుద్ధి

నిశ్చల,అచలములుఒకటేకావు.

నిశ్చలముఅంటేబుద్ధికివిక్షేపములేకపోవుట;విషయచిన్తన వలన

ఆత్మస్వరూపంనుంచి తొలగకుండుట.

అచలముఅంటేబుద్ధికివికల్పములులేకపోవుట.

వికల్పముఅంటేఇదిఆత్మయా/ఇదిఅనాత్మయావంటి’వివిధకల్పన’ ,

నిర్వికల్పసమాధిఅంటేవిక్షేపము/వికల్పములేకపోవుట.

సమాధినికేవలమూఅష్టాంగయోగముతోనేసాధించవచ్చుననినియమము

లేదు:ఆత్మానాత్మవివేచనరూపమైనజ్ఞానముతోకూడాసాధ్యమే!

एकंसांख्यंचयोगःचयःपश्यतिसपश्यति।(సాంఖ్యాన్నీ,యోగాన్నీఒకటిగా

తెలిసినవాడే"నిజంగాతెలిసినవాడు”. )

అష్టాంగయోగముతోనేనిర్వికల్పసమాధికలిగేటట్లుగాఉంటేఇంక

ఆత్మజ్ఞానంఎందుకు?అంటే,

“ఆత్మసచ్చిదానందరూపుడు,సర్వాన్తర్యామి,స్వయంప్రకాశరూపిఅనే

జ్ఞానంఉంటేనే” _నిర్వికల్పసమాధిలోఅనుభవిస్తున్నఆత్మస్వరూపం

మోక్షస్వరూపమవుతుంది._

మంచినిద్ర(సుషుప్తి)లోఅనుభవించేఆత్మానందముమోక్షస్వరూపము

కాదు;ఎందుకుకాదు?ఆత్మజ్ఞానములేకపోవుటవలన.

---

విశేషాంశములు

శ్రుతివిప్రతిపత్తి…

శ్రుతిఅంటేనిరపేక్షమైన’రవ’ము.పదార్థాన్తరఅనపేక్షము.శ్రుతికిఇంకొక

ప్రమాణముయొక్కఅవసరములేదు;స్వతఃప్రమాణము.

ఐతే,బహుశ్రుతులుఅధికారిభేదాన్నిబట్టిసంహితలోప్రవృత్తి,ఆరణ్యకములోనివృత్తి,మధ్యలో ఉపాసనలూఇలావివిధాంశములనుచెప్పుటవల్ల

మనస్సువిప్రతిపత్తినిపొందవచ్చును;చెదరిపోవచ్చును.

లేదా

భాగవతంచెప్పినरोचनार्थंफलश्रुतिःఅనేవిషయంఅవగతంకాక

ఇహపరలోకసుఖములే పరమార్థమనుకోవచ్చును.ఈవిధంగాదారితెలియక

కొట్టుమిట్టాడుటవిప్రతిపత్తి.

విప్రతిపత్తిఅంటేసంశయజనకవాక్యము.కోటిద్వయఉపస్థాపకశబ్దము.

సమాధిఅంటేవృత్త్యన్తరనిరోధపూర్వకమైనఆత్మగోచరధారావాహిక

చిత్తవృత్తి.ఇతిభావః….mvr

---

54

---

अर्जुनउवाच -

स्थितप्रज्ञस्यकाभाषासमाधिस्थस्यकेशव!,

स्थितधीःकिंप्रभाषेतकिमासीतव्रजेतकिम्?

అర్జునఉవాచ-

స్థితప్రజ్ఞస్యకాభాషాసమాధిస్థస్యకేశవ!,

స్థితధీఃకింప్రభాషేతకిమాసీతవ్రజేతకిమ్?

स्थितप्रज्ञः…

स्थिता-निश्चला,अहंब्रह्मास्मिइति

प्रज्ञा-बुद्धिः

यस्यसः,

---

1.समाधिस्थः-निरन्तरंनियमेनसमाधिंकुर्वाणः,

काभाषा-केनलक्षणेनअन्यैःव्यवह्रियते

---

2.स्थितधीः- (व्युत्थितःसन्) …

a.किंप्रभाषेत? =स्तुतिनिन्दादयःकथंप्रभाषते,

b.किंआसीत? =बहिरिन्द्रियनिग्रहंकथंकरोति,

c.किंव्रजेत? =बहिरिन्द्रियनिग्रहाभावकालेकथंविषयान्प्राप्नोति

---

A person of stable Prajna,स्थितप्रज्ञ, is one who has assured wisdom which is born of the experience “I am the supreme Brahma ,अस्म्यहंपरंब्रह्म.

What is the description of such a person?

How is this person spoken of by others?

How would he himself speak?

How would he walk? In what manner does he sitor move about ?

---

స్థూలతాత్పర్యము…

సమాధిస్థితిలోఉన్నస్థితప్రజ్ఞుని

లక్షణాలుయేవి?

ఇతరులుఇతణ్ణిగుఱించిఎలావచిస్తారు?

అతనిమాటతీరుయేవిధంగాఉంటుంది?

ఎలాఉంటాడు?

అతనివ్యవహారశైలిఎట్లాఉంటుంది?

---

స్థూలార్థములు-

సమాధిస్థస్య-సమాధియందుఉండే

స్థితప్రజ్ఞస్య-స్థితప్రజ్ఞునియొక్క

కాభాషా-వచనముఏమిటి? ,ఇతరులుయితనినిగుఱించి_ఎలా_వచిస్తారు? (ఇతనిలక్షణాలుఏమిటి?) ;

---

స్థితధీః-స్థిరబుద్ధిఅయినవాడు

కింప్రభాషేత-ఏరీతిగామాట్లాడుతాడు?

---

కింఆసీత-ఎలాకూచుంటాడు?

---

కింవ్రజేత-ఏతీరుగానడుస్తాడు?

(ఎట్లావ్యవహరిస్థాడు?)

---

(प्रश्नबीजंप्रतिलभ्यअर्जुनःउवाचఅర్జునునికిప్రశ్నించేఅవకాశందొరికింది–

लब्धसमाधिप्रज्ञस्यलक्षणबुभुत्सयाउवाच,సమాధిప్రజ్ఞనుపొందినజ్ఞానిలక్షణాలు

తెలుసుకోవాలనిఅడుగుతున్నాడు. )

స్థూలార్థం-

సమాధిలోవున్నస్థితప్రజ్ఞునిలక్షణాలుఏవి?అతడుమాట్లాడేదేమిటి?

ఎట్లాకూచుంటాడు?ఏవిధంగాప్రవర్తిస్తాడు?

---

హేకేశవ=ఓసృష్టిస్థితిలయకారకా,ఈశ్వరా!

సమాధిస్థస్య=సమాధిలోస్థితుడైన

స్థితప్రజ్ఞస్య=ఆత్మజ్ఞానాన్నిపొందిన

వానిని

భాషాకా=ఏలక్షణాలతోగుర్తిస్తారు?

……

స్థితధీఃకింప్రభాషేత=స్థిరబుద్ధిగలవాడుఎలామాట్లాడుతాడు?

కింఆసీత=ఎలానిష్క్రియుడుగాఉంటాడు?

కింవ్రజేత=అతనిఆచరణ/ప్రవర్తనఏవిధంగాఉంటుంది?

౼౼౼౼౼౼౼౼౼౼౼౼౼౼౼౼౼౼౼౼౼

కాభాషా?…శ్రవణమననాలతోఆత్మతత్త్వంతెలుసుకున్నవిద్వాంసునికి

ప్రజ్ఞాస్థిరత్వం సిద్ధిస్తుందనిభగవంతుడుచెప్పగానేఅదివిన్నఅర్జునుడు

స్థితప్రజ్ఞత్వ లక్షణాలనుతెలుసుకోగోరి ‘స్థితప్రజ్ఞస్య…‘ఆదిగాగల

ప్రశ్నలనుఅడుగుతున్నాడు.

స్థితప్రజ్ఞస్య—బయటివిషయాలనుపట్టించుకోకుండా,ఉపేక్షించి,కేవల బ్రహ్మాకారస్థితిలోఉండినిశ్చలబుద్ధిగలస్థితప్రజ్ఞునికి-ఆరూఢునికి-భాష

యేమిటి?భాషఎప్పుడుసిద్ధిస్తుంది?

సమాధిలోఉండేవానికిఅనగానిత్యమూ,నిరంతరమూసమాధిలోనికి

వెళ్ళేవానికిభాషణంసాధ్యంకాదుకదా!అటువంటివిద్వాంసుడు

పండితులచేతఎలాగుర్తింపబడుతాడు?

స్థితధీః=స్థితప్రజ్ఞుడు,ఏవిషయంమాట్లాడుతాడు?ఎలానిలుచుంటాడు?

ఎలాప్రవర్తిస్తాడు?(ఏవిధంగాసక్రియుడౌతాడు).

ఎలాకూచుంటాడు? (ఎలానిష్క్రియుడుగాఉంటాడు)

---

విశేషములు-

దర్శనమాత్రానస్థితప్రజ్ఞులస్వరూపంఅగ్రాహ్యము.వారూసాధారణ

జనంవలెకనుముక్కుతీరుకలిగిఉండవచ్చుగాక;వారిమనోగతము

అతిబుద్ధిమంతులకేతెలియగలదు.

अनुक्तमप्यूहतिपण्डितोजनःपरेङ्गितज्ञानफलाहिबुद्धयः…

జాగ్రత్తగాపరిశీలించిచూడండి-

స్థితప్రజ్ఞునికిఅవస్థాద్వయంఉన్నది- 1 .సమాధిస్థము, 2.వ్యుత్థితచిత్తత్వము.

ఇక్కడనాలుగుప్రశ్నలు.

కాభాషా?అనేదిసమాధిలోఉన్నస్థితప్రజ్ఞునిచూసిలోకంయేలక్షణాలతో

వ్యవహరిస్తున్నదిఅనిపృచ్ఛచేయుటప్రథమప్రశ్న.

---

కింప్రభాషేత,కిమాసీత,కింవ్రజేతఅనేప్రశ్నత్రయముస్థితప్రజ్ఞుడు

సమాధినుండిబయటికివచ్చినపుడుఅతడు…

a)కింప్రభాషేత-స్వయముగాఎట్లుస్తుతించును,ఏవిధముగానిన్దించును,

శపించును,అభినన్దించును?అని.[జ్ఞానులతోతిట్లుతినుటకూడా

సంచిత కర్మనుతగ్గించేప్రక్రియయే;

ఆశాపములువరములుగానేపర్యవసించును.

ఉదాభాగవతాదిపురాణములలోనిశాపములు(తిట్లు).]

b)కింఆసీత-కూర్చొనుటఅంటేబాహ్యేన్ద్రియాలనునిగ్రహించుట

c)కింవ్రజేత-అలానిగ్రహించనితరుణంలోవిషయప్రాప్తినిఎలా

చేసుకుంటాడు?అతనిభాషణ,ఆసన,వ్రజనములుఎలామూఢజనభిన్నంగాఉంటాయిఅనిమఱిమూడుప్రశ్నలు.

---

కేశవ!-कइतिब्रह्मणोनाम,ईशःअहंसर्वदेहिनाम्’క’అంటేబ్రహ్మ(कंब्रह्मखंब्रह्म) , ‘ఈశః’అంటేదేహులందరినీపాలించేవాడు.బ్రహ్మరుద్రవిష్ణుప్రవర్తకుడు!,ఇతిభావః….mvr

---

55

---

श्रीभगवानुवाच -

प्रजहातियदाकामान्सर्वान्पार्थमनोगतान्,

आत्मन्येवात्मनातुष्टःस्थितप्रज्ञस्तदोच्यते।

శ్రీభగవానువాచ -

ప్రజహాతియదాకామాన్సర్వాన్పార్థమనోగతాన్,

ఆత్మన్యేవాత్మనాతుష్టఃస్థితప్రజ్ఞస్తదోచ్యతే.

______________________________________

प्रथमप्रश्नस्य(काभाषा?)उत्तरमाहभगवान्-

यदा-यस्मिन्काले

कामान्-कामसङ्कल्पान्

मनोगतान्-अनात्मनिमानसान्,मनोवृत्तिविशेषान्

सर्वान्-

1प्रमाण

2विपर्यय

3विकल्प

4निद्रा

5स्मृतिभेदेनसर्वान्

प्रजहाति-प्रकर्षेण,कारणबाधेन,जहाति

---

आत्मनिएव-परमानन्दरूपे(नतुअनात्मनितुच्छे)

आत्मना-स्वप्रकाशचिद्रूपेणभासमाने

तुष्टः-तृप्तः(परमपुरुषार्थलाभात्तृप्तः)

---

तदा-तस्मिन्काले

स्थितप्रज्ञःइतिउच्यते-स्थितप्रज्ञताज्ञेया।

---

the Blessed Lord said -

One is called a sage of stable wisdom (स्थितप्रज्ञः) when one discards desires of the mind and becomes totally content with the Self.

---

పార్థా!ఆత్మచేత,ఆత్మయందేతృప్తుడై

మనస్సులోనికోరికలనుఅన్నిటినీపూర్తిగాత్యజించినయోగి‘స్థితప్రజ్ఞుడు’

అనబడుతాడు.

---

పార్థ!-ఎలాగైతేపృథకుకొడుకువుకనుకపార్థుడవోఅలానే

ఈయీలక్షణాలుఉంటేస్థితప్రజ్ఞుడు-

ఆత్మనిఏవ-ఆత్మయందే

ఆత్మనా-ఆత్మచేత

తుష్టఃసన్-పరితృప్తుడై

---

యదా-ఎప్పుడైతే

మనోగతాన్-అనాత్మఅయినమనస్సులోని,కోరికలుఆత్మసంబంధములుకావు,తుచ్ఛములు,కనుకపరిత్యాజ్యములేఅనుట

సర్వాన్కామాన్-అన్నికోరికలను(మనోవృత్తులను)కూడా…

---

(మనోవృత్తులు…

1.ప్రమాణం-ప్రమాకరణము

2.విపర్యయం-బాధ్యమానజ్ఞానం,ఒకటినిమఱొకటిగాఅనుకొనుట,ఉదా

దేహాన్నిఆత్మఅనుకొనుట.

3.వికల్పం-వివిధకల్పన

4.నిద్రా-అభావప్రత్యయఆలంబనావృత్తి

5.స్మృతి-చిరానుభూతార్థస్మరణశక్తి)

---

ప్రజహాతి-కారణాలతోసహకోరికలనువిడిచిపెట్టునో

---

తదా-అప్పుడు

స్థితప్రజ్ఞః-అహంబ్రహ్మాస్మిఅనేస్థిరమైనప్రజ్ఞఉన్నవాడు

ఉచ్యతే-అనబడును.

---

“అన్నికోరికలనూవిడిచిపెట్టి,ఆత్మస్వరూపంలోనేఆత్మరూపంతోనేతుష్టుడైతేస్థితప్రజ్ఞుడు”-అంటున్నాడు.

‘పరమపురుషార్థంలభిస్తేతృప్తి(తుష్టి)కలుగుతుంది’అనుటకుప్రమాణం

ఏమిటి?यदासर्वेप्रमुच्यन्तेकामायेऽस्यहृदिश्रिताःअथमर्त्योऽमृतोभवत्यत्रब्रह्मसमश्नुतेఅనిశ్రుతిప్రమాణము,

అన్నికోరికలుఅంటేఅన్నంపైనికోరికనుకూడావిడిచిపెట్టితేఆత్మజ్ఞానికి

బలవన్మరణం వాటిల్లుతుందికదాఅంటే,భోజనాదులలో"విద్వాంసుని

ప్రవృత్తిఉన్మత్తునిప్రవృత్తివంటిది”.ఉన్మత్తుడుఆకలిదప్పులుబాధించినప్పుడుయేకొంచెమోశరీరయాత్రామాత్రమేగ్రహించును.విద్వాంసుడు

కామనాపూర్వకముగాప్రవర్తించడు,అసలు-ఆత్మానన్దానుభవంతోఏర్పడిన

అలంబుద్ధివల్లనేతిండియందుప్రవృత్తిఉండదు.అలాగనిఆత్మజ్ఞానికి

ఆహారమునుసమర్పించకుండాతానుతినెడిగృహస్థుపాపభుక్కుఅని

అన్నసూక్తంచెపుతున్నది.(केवलाघोभवतिकेवलादी). ఆత్మజ్ఞానినిపరిభవించినవానికిపుట్టగతులుండవు.

శ్లోకంయొక్కపూర్వార్ధముఈషణత్రయరాహిత్యాన్నితెలిపేది;ఉత్తరార్ధము

ఆత్మారాముడుఅనేఅర్థాన్నితెలిపేది.

సర్వకర్మలసంన్యాసంలేకుండాఆత్మనిష్ఠకానీఆత్మస్వరూపంలోప్రేమగానీఉండవుకనుకసర్వకర్మసంన్యాసముఅర్థతఃసిద్ధము!

మోక్షకాముణ్ణిసకాముడుఅనరాదు(नपरिलषन्तिकेचिदपवर्गमपिఅనిభాగవతం

అన్నదిఅంటేఅదిస్తుత్యర్థఅర్థవాదము) ; ‘సంన్యాసంపైఅనురాగం’రాగమూకాదు.ఇతిభావః….mvr

---

56

---

दुःखेष्वनुद्विग्नमनाःसुखेषुविगतस्पृहः,

वीतरागभयक्रोधःस्थितधीर्मुनिरुच्यते।

దుఃఖేష్వనుద్విగ్నమనాఃసుఖేషువిగతస్పృహః,

వీతరాగభయక్రోధఃస్థితధీర్మునిరుచ్యతే.

______________________________________

किंप्रभाषेत?इतिद्वितीयप्रश्नस्यउत्तरमाह-

दुःखानित्रिविधानि,

A)अध्यात्मं,तत्रआध्यात्मिकंशारीरकमानसभेदात्द्विविधम्-

1ज्वर,रोग,ब्लड्प्रेषर्,शुगर्आदिकंशारीरकम्

2डिप्रेषन्,स्किजोफ्रीनियाआदिकंमानसम्।

B)वातवर्षादिकारणजातंआधिदैविकम्।

C)मनुष्यराक्षसादिजन्यंआधिभौतिकम्।

प्रारब्धवशात्तेषुप्राप्तेषुभोगेननङ्क्ष्यन्तिइतिन+उद्विग्नमनःअनुद्विग्नमनः।

---

तथैवप्रारब्धवशात्सुखानिअपिप्राप्नुवन्ति।अनागतेषुतेषुवाङ्छारहितः,विगतस्पृहः।

तत्रहेतुः…

वीतरागभयक्रोधः-

वीताः-गताः

रागः-उपकारिणिप्रीतिः,अशोभनेशोभनाध्यासः,रञ्जनात्मकचित्तवृत्तिः,

भयः-आसन्नप्रियवस्तुनाशेदैन्यचित्तवृत्तिः,

क्रोधः-अपकारिणिज्वलनात्मकचित्तवृत्तिः,

---

तादृशःमुनिः,मननशीलः,स्थितधीःइतिउच्यते।

---

The thoughtful sage is said to have stable wisdom

when sufferings don’t perturb his mindअनुद्विग्नः,

when he stops clinging to pleasuresविगतस्पृहः,

and when he is rid of attachmentराग, fearभयand wrathक्रोध. ( the attachment, fear and wrath have departed from him and he did not leave them).

---

దుఃఖాలలోఉద్వేగంపొందక,సుఖాలలోతృష్ణలేకుండాఉండి,

అనురాగం,భయం,క్రోధములేనిమననశీలుడుస్థితప్రజ్ఞుడుఅనబడుతాడు.

---

దుఃఖేషు-

1.ఆధ్యాత్మిక(శరీర+మనో) ,

2.ఆధిదైవిక(వర్ష,వాయ్వాది) ,

3.ఆధిభౌతిక(మనుష్య,రాక్షస,పశుఆదులకారణంగా/మనుష్యరూపరాక్షసులమనుష్యరూపపశువులకారణంగా)దుఃఖాలను

---

అనుద్విగ్నమనాః-ఇవన్నీప్రారబ్ధంవల్లవచ్చేవి,అనుభవంతోకానీపోవుఅనిచిత్తవిక్షేపంకాకుండా

---

సుఖేషు-స్వయంగావచ్చేసుఖకారకాలయెడ

విగత-విశేషంగానిర్గమించిన

స్పృహా-స్పృహఅంటేసుఖానుభవకాలంలోధర్మాన్నిఅనుష్ఠించకపోవుట,

ఇన్ద్రియలౌల్యము. (ఉదాపెళ్ళినాడుగాయత్రినిఉపాసించకుండుట,నైమిత్తికకర్మలోపడి

నిత్యమునుఆచరించకపోవుట,బాలాజీదర్శనానికివెళ్ళిసన్ధ్యావన్దనం

చేయకుండుటవంటిపాపాచరణలు..)

---

వీత-సమూలముగావెళ్ళిపోయిన

రాగ,భయ,క్రోధః-

రాగః=రఞ్జనాత్మకత

భయః=దైన్యము

క్రోధః=రగిలిపోవుట

అనేచిత్తవృత్తులుఎవనికోవాడు

---

మునిః-మననశీలుడుకనుకచూచిన,విన్న,స్పృశించినసర్వమూబ్రహ్మమే

అనిఅనుకుంటూఉండేబ్రహ్మనిష్ఠుడుఅన్నీచూసినా,తెలుసుకున్నాసర్వమూబ్రహ్మముగానేచూస్తాడుతప్పశత్రువునుశత్రువుగా,రత్నాన్నిరత్నంగాచూడడు.మారణాయుధంప్రయోగించినాఅదిబాధపెట్టుటకుఅనుకోడు;శిక్షార్హుణ్ణి

ఉద్ధరించుటకనియేభావిస్తాడు!ప్రకృతంలోఔత్తరాహులుఅవతార

కథాప్రవచనాలలోరాక్షససంహారముఅనకుండాఉద్ధారముఅనుటగమనార్హము.

స్థితధీః-అట్టివాడుస్థితప్రజ్ఞుడు

ఉచ్యతే-అనబడుతాడు.

---

విశేషములు-

సుఖేషుదుఃఖేషుఅనిమూలములోబహువచనాన్తముగాఉండుటవల్ల

సుఖహేతువులు,దుఃఖహేతువులుఅనుటయుక్తము.

విగతస్పృహులు…సుఖేచ్ఛప్రాప్య(పొందదగిన)వస్తువుకే;ప్రాప్త(పొందిన)

వస్తువుకుకాదేఅంటే

యయాతి,భాగవతంబస్తగీతలోచెప్పినవిధంగాప్రాప్తించినసుఖేన్ధనములతోజ్వాలలు పెరుగుతూనేఉంటాయి.नाग्निस्तृप्यतिकाष्टानांకట్టెలవల్లఅగ్ని

తృప్తినిచెందదుఅనేదిలోకన్యాయము,

_సుఖప్రాప్తివల్లసుఖేచ్ఛనివర్తించదు;వృద్ధియేఅగును.

మునిశబ్దముసంన్యాసియాకాదా?మునిఅంటేమననశీలి.సర్వకర్మసంన్యాసులకులౌకికమైనపనులుఉండవుకనుకమననముచేసుకొనుటస్వభావంగాఉండే

అవకాశంఉన్నది.గృహస్థుకుఅసంభవము.కనుకమునిఅంటేసంన్యాసియే!

వశిష్ఠాదులుగృహస్థులుకదాఅంటేఅదిఅపవాదమే.विरलास्तादृशाः,

అటువంటి వారు అసాధారణంగామాత్రమేఉంటారు,

కింప్రభాషేతఅనేరెండవప్రశ్నకుసమాధానంఇస్తున్నాడు-

స్థితప్రజ్ఞుడువ్యుత్థితుడైఉన్నప్పుడుఏంమాట్లాడుతాడోవివరిస్తున్నాడు.

వీతరాగఅంటేవిగతరాగః.రాగ,భయ,క్రోధములుఎవనినుండిఅపగతమైనవోఅతడు స్థితప్రజ్ఞుడుఅనిపిణ్డితార్థము. ఇతిభావః….mvr

---

57

______________________________________

यःसर्वत्रानभिस्नेहस्तत्तत्प्राप्यशुभाशुभम्,

नाभिनन्दतिनद्वेष्टितस्यप्रज्ञाप्रतिष्ठिता।

యఃసర్వత్రానభిస్నేహస్తత్తత్ప్రాప్యశుభాశుభమ్,

నాభినన్దతినద్వేష్టితస్యప్రజ్ఞాప్రతిష్ఠితా.

______________________________________

नन्दिनी

यःमुनिः

सर्वविषयेषु-जीवनादिषुअपि

अनभिस्नेहः-न+अभिस्नेहः,अत्यन्तासक्तिरहितः(स्नेहःतामसोविशेषःइतिमत्वास्नेहरहितः

भवति)

तत्तत्शुभम्-सुखहेतुम्

प्राप्य

नाभिनन्दति-नअभिनन्दति,हर्षविशेषेणनप्रशंसति,

---

तत्तत्अशुभं-दुःखहेतुं,प्राप्य

नद्वेष्टि-अन्तःअसूयापूर्वकंननिन्दति।

तौअभिनन्दद्वेषौतामसौ।

---

तस्य=अनभिस्नेहस्य,मुनेः

तस्यैवप्रज्ञा-परमात्मविषया

प्रतिष्ठिता-समाधौतिष्ठति।

---

The wisdom of Sthitha Prajna is stable,clings to nothing good or evil when these

occur to him.

He neither seeks something nor shuns.

The discriminating wisdom of such sage is stable- free from gaiety and depression.

అన్నివిషయాలలోనూమమతలేనివాడై,

ప్రియవిషయాలనుపొందితేసంతోషించడో

అప్రియవిషయాలనుపొందితేదుఃఖించడో

అతడుస్థితప్రజ్ఞుడు.

---

యః-ఏమునిఅయితే

తత్తత్-ఆ,యా

శుభఅశుభమ్-ప్రియ,అప్రియవిషయాలను

ప్రాప్య-పొంది,

---

నఅభినన్దతి-సంతోషంతోనువుఅంతవానివి, ఇంతవానివిఅంటూపొగుడనూ

పొగుడడో,

నద్వేష్టి-అటుద్వేషించనూద్వేషించడో,

తస్యప్రజ్ఞా-ఆఅతిస్నేహములేనిసంన్యాసియొక్కపరమాత్మవిషయప్రజ్ఞ

ప్రతిష్ఠితా-సమాధిస్థితిలోస్థిరముగాఉంటుంది.

---

విశేషములు…

ఇక్కడశుభంఅంటేమంచిఫలము;అశుభంఅంటేచెడుఫలము.

ఐనాఆత్మజ్ఞానికిఅశుభంప్రాప్తించుటసంభవించదే,వేదాన్తినిఎవరుగనుక

వేధిస్తారు?

అంటే,అసూయాగ్రస్తులు"ఇతనిఆహారము,ఆహార్యము,సమాధి

అంతామృష,బూటకము"అంటూఅరుంతుదములు(మర్మస్పృక్కులు)

మాటాడిహింసించేఆసురీసంపదకలవాళ్ళూఉంటారు. ( 16.04 ‘దమ్భోదర్పో…’)

నద్వేష్టి-द्वेष्टीतिद्विषत्,द्विषअप्रीतौ,ద్వేష్యుడు"కాలిలోనిముల్లుకంటినెఱుసు” .

ద్వేషంకూడదంటున్నావే

योस्मान्द्वेष्टियश्चवयंद्विष्मः నన్నుద్వేషించేవాడు,నాచేతద్వేషింపబడేవాడుకూడానశించునుగాక)అనిశ్రుతియేచెపుతున్నదికదా,అంటేఅదివేదప్రారంభంలో

కర్మినిఉద్దేశించిచెప్పినది.ప్రకృతంసంన్యాసిగుఱించినచర్చ.

సత్త్వగుణాధికుడైనసంన్యాసికిద్వేషంపనికిరాదు;రజోగుణం అధికంగాఉన్న

గృహస్థుకుద్వేషరాహిత్యమూమంచిదికాదు.

సంన్యాసులుకూడాద్వేషబీజమైనశాపదానంచేసినారేఅంటేఆశాపంకూడా

నారకలోకబాధనుతప్పించేవరమనియేభావించవలెను.రాజదణ్డంయమదణ్డాన్నితప్పిస్తుందికదాఅలానేఆత్మజ్ఞానిశాపంకూడాశ్రేయోదాయకంగానే

పరిణమిస్తుంది. ఇతిభావః….mvr

---

2.58श्रीमद्भगवद्गीताశ్రీమద్భగవద్గీతాसांख्ययोगः

_______________________________________

यदासंहरतेचायंकूर्मोऽङ्गानीवसर्वशः,

इन्द्रियाणीन्द्रियार्थेभ्यस्तस्यप्रज्ञाप्रतिष्ठिता।

యదాసంహరతేచాయంకూర్మోఙ్గానీవసర్వశః,

ఇన్ద్రియాణీన్ద్రియార్థేభ్యస్తస్యప్రజ్ఞాప్రతిష్ఠితా.

______________________________________

नन्दिनी

किमासीत?इत्यस्यउत्तरम्…(षड्भिःश्लोकैः) ,

यदा-यस्मिन्काले

चः-पुनः

संहरते-विक्षिप्तानिइन्द्रियाणिबहिःनप्रवर्तयते,उपसंहरति,प्रत्याहरति

(किमर्थंविक्षिप्तानि?प्रारब्धकर्मवशात्) ,

तत्रास्तिइन्द्रियद्वैविध्यम्।

a)ज्ञानेन्द्रियाणि-बहिःनप्रवर्तयति

b)कर्मेन्द्रियाणीतितु-आवश्यकेकर्मणिसंकोचेनप्रवर्तयति।

किमर्थमुपसंहरणम्?समाध्यर्थमेव।

अयं-व्युत्थितःसंन्यासी

इन्द्रियार्थेभ्यः-शब्दादिभ्यः

---

कूर्मः-कच्छपः

अङ्गानि-करचरणानि

इव-तद्वत्

कूर्मःकरचरणानिउपसंहरति,तद्वत्

---

तथैवतस्यप्रज्ञाप्रतिष्ठिताभवति।

अपरिपक्वमनसःइन्द्रियाकर्षणेभूयान्प्रयासः,तथातस्यन।सुखानुभवेसुषुप्तेःआरम्भइव

स्वभावेनएवआकर्षति।

His wisdom is stable as he withdraws his senses (इन्द्रियाः) from their objects (इन्द्रियार्थाः) , similar to a tortoise withdrawing limbs from all sides.

The tortoise withdraws his limbs due to fear.The sthita prajna too withdraws his senses from their objects due to fear of developing attachment and also due to the fear of distraction from samadhi.

---

తాబేలుతనఅవయవాలనుఉపసంహరించుకున్నట్లే,అప్రయత్నంగానే,

స్వాభావికంగానేజ్ఞానితనఇన్ద్రియాలనుఇన్ద్రియవిషయాలనుండివెనుకకు

మరల్చుకుంటాడు,ప్రత్యాహరిస్తాడు.దానితోఅతనిఆత్మజ్ఞానం

సుప్రతిష్ఠితమవుతున్నది.

---

కూర్మః-తాబేలు

అంగానిఇవ-తనఅవయవాలనులోపలికిలాగుకున్నట్లు

యదా-ఎప్పుడైతే

అయమ్-సమాధినుండివ్యుత్థితుడైన(లేచిన)సంన్యాసి

---

ఇన్ద్రియాణి-ఇన్ద్రియములను

ఇన్ద్రియఅర్థేభ్యః-ఇన్ద్రియాలవిషయాలనుండి

సంహరతే-వెనుకకుతీసుకుంటాడో

(తదా-అప్పుడు)

తస్య-అతని

ప్రజ్ఞా-ఆత్మజ్ఞానము

ప్రతిష్ఠితా-సమాధిలోప్రతిష్ఠితమగును.

---

గతశ్లోకంలోతామసవృత్తులఅభావము_వ్యుత్థానదశకుసంబంధించినది_;

ఇప్పుడేమో__పునఃసమాధిఅవస్థలో_సకలవృత్తులఅభావముఅని

సూక్ష్మభేదము!

---

అపరిపక్వమనస్కుడుఇన్ద్రియాలనువెనుకకుమళ్ళించేందుకుబహుళాయాసముఅవసరము;ఆత్మజ్ఞానికిఉపసంహరణస్వాభావికము,అప్రయత్నపూర్వకము.

…………………………………………

స్థూలార్థం-

ఇంకా,

తాబేలుతనఅవయవాలనుఅన్నిదిక్కులనుంచీలోపలికిమరల్చినట్లు,

ఇంద్రియాలనుఇంద్రియవిషయాలనుండిఉపసంహారంచేసినప్పుడుఅతని

ప్రజ్ఞ స్థిరమవుతుంది.

………………………………………….

కూర్మః=తాబేలు

సర్వశః=అన్నిదిశలనుండీ

అంగాని=కాళ్ళు,చేతులు,తల

సంహరతేఇవ=వెనుకకులాగుకొనిముడుచుకున్నట్లు

……

యదా=ఎప్పుడైతే

అయమ్=ఈమనుష్యుడు

…..

ఇంద్రియార్థేభ్యః=భోగాలనుండి

ఇంద్రియాణి=చర్మం,కళ్ళు,చెవులు,నాలుక,ముక్కు

---

శ్లోకప్రవచనకారణం…

జ్ఞాననిష్ఠతో

1)గొప్పవైరాగ్యమూ

2)తీవ్రమైనమోక్షేచ్ఛా

3)బ్రహ్మపరాయణతా

ఈమూడూసిద్ధికికారణమేఐనప్పటికీఇంద్రియనిగ్రహంలేకపోతేవైరాగ్యం

మొదలైనవిసిద్ధించవు.కనుకఇంద్రియాలనుజయించవలెను-అనిచెప్పుటకుయీశ్లోకము.

---

(ఇంద్రియాలు-

1.త్వక్,చర్మము

2.చక్షు,కనులు

3.శ్రోత్ర,చెవులు

4.జిహ్వా,నాలుక

5.ఘ్రాణము,ముక్కు

ఇంద్రియార్థములు-

1.స్పర్శ

2.చూపు

3.వినికిడి

4.రుచిగ్రహణము,మాట్లాడుట

5.వాసన.)

జ్ఞాననిష్ఠలోప్రవృత్తుడైనయతి-ఏవిధంగాఇతరజీవులకుభయపడితన

అంగాలన్నీఅన్నివైపులనుండీలోనికిముడుచుకున్నట్లుగానే,

ఇంద్రియాలను ఇంద్రియార్థాలనుండిఅనగాఆయాఇంద్రియవిషయాలనుండి

వెనుకకుమళ్ళించుకోవలెను.

ఎందుకు?రాగాదిదోషాలప్రసక్తిభయంతోమఱియుతనసమాధికివిఘ్నం

కలుగుతుందనే భయంతో.

కళ్ళుమొదలైనఇంద్రియాలనువెనుకకుమళ్ళించుటతోవాటిప్రవృత్తులకు

అడ్డుకట్టపడిఅతనిప్రజ్ఞస్థిరమౌతుంది.ఇతిభావః….mvr

---

2.59श्रीमद्भगवद्गीताశ్రీమద్భగవద్గీతాसांख्ययोगः

---

विषयाविनिवर्तन्तेनिराहारस्यदेहिनः,

रसवर्जंरसोऽप्यस्यपरंदृष्ट्वानिवर्तते।

విషయావినివర్తన్తేనిరాహారస్యదేహినః,

రసవర్జంరసోఽప్యస్యపరందృష్ట్వానివర్తతే.

नन्दिनी

इन्द्रियाणांविषयेषुअप्रवर्तनं

निराहारस्य-भोगरहितस्य

देहिनः-देहिभिमानवतः

विषयाः-शब्दस्पर्शादिभोगाः

विनिवर्तन्ते-विशेषेणनिवर्तन्ते।

(रागस्तुननिवर्तते) ,

---

तथाऽपि,किन्तु

अस्यतु-स्थितप्रज्ञस्यतु

रसवर्जं-रसतृष्णा

रसोऽपि=रसःअपि,क्षुद्रसुखरागःअपि

परंदृष्ट्वा-पुरुषार्थंदृष्ट्वा/परमानन्दंदृष्ट्वा

निवर्तते-निर्गच्छति।

---

सरागविषयनिवृत्तिःतुस्थितप्रज्ञस्यअव्यभिचारिणीलक्षणम्।मूढेनभवतिइतिभेदः।

---

The objects of senses cease to operate when a man stops ‘feeding’ them, the taste in the objects may persist.

Even that subtle joy retrievesonce he realizes the supreme reality,अहंब्रह्मास्मि.

---

నన్దినీ

కఠోరంగాతపస్సుచేసేవాడుఇన్ద్రియాలద్వారావిషయాలనుగ్రహించకపోవచ్చు;కానీఅతని విషయతృష్ణఉపశమించదు!

ఆత్మసాక్షాత్కారమైతేమాత్రంఆతృష్ణకూడానివర్తిస్తుంది!!

---

దేహినః-దేహాభిమానంఉన్న

నిరాహారస్య-విషయాలనుస్వీకరించని

విషయాః-ఇన్ద్రియవిషయములు(శబ్దస్పర్శరూపరసగంధములు),లేదా

లక్షణయా ఇన్ద్రియములే(త్వక్చక్షుశ్రోత్రజిహ్వాఘ్రాణములు)

---

రసవర్జం-తృష్ణనుమిగిల్చిమాత్రమే

వినివర్తన్తే-వెనుకకుమఱలవచ్చును;

---

కాని

పరమ్-బ్రహ్మమును

దృష్ట్వా-దర్శించిన/సాక్షాత్కరించుకున్నతరువాత

అస్యతు-స్థితప్రజ్ఞునివిషయంలోమాత్రం

రసఃఅపి-విషయాలపైఆసక్తికూడా

నివర్తతే-పూర్తిగావెళ్ళిపోతుంది!

---

విషయాలనుగ్రహింపనివానిఇన్ద్రియములువిషయములనుండిమఱలును.

విషయఅగ్రహణము

a)ఆత్మజ్ఞానమునుపొందుటద్వారా,

మఱియు,

b)బలాత్కారముగాఇన్ద్రియములనుమరల్చుటద్వారాకూడాకలుగవచ్చు.

ఈరెండుపద్ధతులమధ్యసూక్ష్మంగాభేదంఉన్నది.అది’రాగము.’

---

ఇన్ద్రియజయమురెండువిధములుగాఉంటుంది-

i .బాహ్యేన్ద్రియములజయము,

ii.మనస్సులోరాగక్షయము.

ఈరెండిటినీజిజ్ఞాసువునిరాహారంద్వారా,జ్ఞానిబ్రహ్మదర్శనంద్వారా

మహాప్రయత్నంతో పొందుతారు.

---

ఆహారముఅంటేస్వీకరించుటआहरणंआहारः,हृञ्हरणे,భోజనమాత్రస్వీకారముకాదు,లంఘనం(नतुलं’ख’णम्లంఖణంకాదు)చేస్తున్నవానిఅనికాదు.

నిరాహారముఅంటేస్వీకరించకపోవుట.కనుకనిరాహారస్యఅనగావిషయములనుస్వీకరించనివానిఅనిఅర్థము.

ఏకాష్ఠతపస్సుచేసేవాడో,అలిగితిననివాడో,ఆధుల( depression, catatonic schizophreniaమొ)వల్లతినని/భోగించనివారోబలవంతంగాకళ్ళు,చెవులు

మూసుకున్నాఅన్తఃకరణములోనిఅనురాగముమాత్రమునశించదు.

రసశబ్దార్థమురాగమనిచెప్పుటయుక్తము(शृङ्गारादौविषेवीर्येगुणे_रागे_द्रवेरसः) .

కట్వామ్లాదిషడ్రుచులుగానీ,శృఙ్గారాదినవరసములుగానీకావు(‘రసికః’లోవలె).

అట్టిరాగముకూడా"అహంబ్రహ్మ"అనేఆత్మతత్వసాక్షాత్కారంవల్లనశిస్తుంది;విషయజ్ఞానమునకురాగంకారణముకనుకవిషయజ్ఞానమేనిర్బీజమవుతుంది.

రాగంలేకపోతేప్రవృత్తిఉండదు.

కాష్ఠతపస్సు(కట్టెవలెనిశ్చలంగాతపస్సు)చేసేవానికి,తపస్సుఅనన్తరము

బీజముఅట్లాగేఉండుటవల్లవిషయజ్ఞానంయొక్కప్రసక్తిమళ్ళీఏర్పడుతుంది.

పరమార్థతత్వజ్ఞానంలేకపోతేరాగంనశించదుకనుకరాగోచ్ఛేదముఆవశ్యకము.సమ్యగ్దర్శనంఏర్పడితేనేరాగంఉచ్ఛేదమవుతుంది,

सरागविषयनिवृत्तिःस्थितप्रज्ञस्यलक्षणम्-“విషయాలతోపాటువిషయ_తృష్ణ_కూడా ఉపశమించినవాడేస్థితప్రజ్ఞుడు.”

………………………………………….

స్థూలార్థం-

ఆహారంతక్కువగాతినేవాళ్ళకుఇంద్రియాలువిషయాలవైపువెళ్ళవు.

కానీ,

విషయవాంఛమాత్రందూరంకాదు.

విషయవాంఛబ్రహ్మనుదర్శించినతరువాతమాత్రమేనశిస్తుంది.

………………………………………….

శ్లోకప్రవచనకారణం-

ఇంద్రియాలనువిషయాలకువిముఖముచేయుట-ప్రజ్ఞాస్థైర్యానికి

కారణమవుతుందనుటఅయుక్తము-ఎందుకంటేఏదైనాపనినెరవేరుటకోసం

ఇంద్రియాలన్నీనిగ్రహించుకున్నవానికిప్రజ్ఞాస్థిరత్వంఉండుటలేదుకదా,అంటే,అదికాదు,అతనికిరాగంఉండుటవల్లబ్రహ్మజ్ఞానమూ,బ్రహ్మనిష్ఠాకలుగదని

సూచించేందుకుభగవంతుడుయీశ్లోకాన్నిచెపుతున్నాడు.

………………………………………….

విషయాలనువేటితోగ్రహిస్తామోఅవిఆహారాలు,అనగాఇంద్రియాలు

(आह्रियन्तेविषयायैस्तेआहाराइन्द्रियाणि).

నియమనంకోసంఎవరైతేఇంద్రియాలనుండినిర్గతులైనారోవారునిరాహారులు.అనగాఇంద్రియనిగ్రహంవున్నతాపసులు.

ఆనిరాహారదేహికి’నేను’అనేఅహంబుద్ధిలోదేహాన్నేఆలంబనగాభావించే

దేహాభిమాని,ఇంద్రియనియంత్రణవల్లశబ్ద,స్పర్శ,రూప,రస,గంధాలనే

విషయాలుదూరంగావెళ్ళిపోతాయి-అయితేఆదూరమగుట’రసవర్జం’అనగా’రాగాన్నిమినహాయించి’ ‘రాగంవినా’! (తలలుబోడులైనతలపులుబోడులా?)

रसोरागेगुणेद्रव्ये,రసశబ్దమురాగం,గుణం,ద్రవ్యం-యీమూడింటికీవాచకముఅనేనిఘంటుప్రకారంరసమంటేరాగము,అనురాగము.కనుకరాగముపోదు.

रागोलिङ्गमबोधस्य,రాగంఅబోధానికి-అజ్ఞానానికి-చిహ్నముఅనేనియమం

ప్రకారము’నేనూ,యీసర్వమూబ్రహ్మమేఅనిఅన్నిటిలోమఱియుతనలో

బ్రహ్మభావనా,రాగమూయీరెండూఇముడవు.అందుకే,రాగంఉన్నవానికి

జ్ఞానాభావంఅనగాజ్ఞానంలేకుండుటకలదు.కనుకనేఇంద్రియనిగ్రహంవున్నా

ప్రజ్ఞకుస్థిరత్వంకలుగదు,అటువంటప్పుడురాగనివృత్తీ,ప్రజ్ఞాసిద్ధీ ఎలాసాధ్యము?

జవాబు-మౌనంతో,ఇంద్రియనిగ్రహంతో,వ్రతాదులతోచిత్తశుద్ధికలుగా,శ్రవణాదులవల్లజ్ఞానంపుట్టి,అద్వితీయపరబ్రహ్మనుదర్శించి,ఆబ్రహ్మమునేనేఅనేవిషయంసాక్షాత్కరించుకుంటే-రసంనివర్తిస్తుంది.

విషయాలలోభోగ్యత్వభావనపోతేరాగనివృత్తిఅవుతుంది.బ్రహ్మదృష్టితో

భోగ్యత్వభావనపోతుంది.

అందరిలోనూతనలోనూఉన్నదికూడాబ్రహ్మమేఅనేజ్ఞానాగ్నిభోక్తృత్వ–

భోగ్యత్వభేదరూపమైనఅడవితనంతటతానుగాపూర్తిగాదగ్ధమైపోతుంది.

రసోzపిఅన్నచో’అపి’శబ్దంప్రజ్ఞసిద్ధిస్తుందనిసూచనార్థము.ఇతిభావః….mvr

---

60

______________________________________

यततोह्यपिकौन्तेयपुरुषस्यविपश्चितः,

इन्द्रियाणिप्रमाथीनिहरन्तिप्रसभंमनः।

యతతోహ్యపికౌన్తేయపురుషస్యవిపశ్చితః,

ఇన్ద్రియాణిప్రమాథీనిహరన్తిప్రసభంమనః.

______________________________________

नन्दिनी

कौन्तेय-इन्द्रियापेक्षयामनुष्यःदुर्बलः,अबलःइति

यततःअपि-विषयदोषदर्शनंमुहुर्मुहुःकुर्वतःअपि

विपश्चितः-विवेकिनः

पुरुषस्य-पूर्णस्य

मनः-ब्रह्मअनेनेतिमनः

प्रमाथीनि-व्याकुलीकर्तुंशीलानि

प्रसभंहरन्ति-बलात्कारेणहरन्ति(गृहीत्वाविषयेषुपातयन्ति)।

---

The senses are impetuous.They drive the mind of even a learnedविपश्चित्, strivingयततःperson - astray!

---

నన్దినీ

మనుష్యుడువివేకంఉన్నవాడైప్రయత్నంచేస్తూనేఉన్నప్పటికీ,

కలచివేసేస్వభావంకలిగినఇన్ద్రియములు-అతనిమనస్సునుబలాత్కారంగా

భోగములలోనికిలాగివేయును!

---

కౌన్తేయ-కున్తిఅబల.కున్తీసుతుడవైననీవుఎంతటివిద్వాంసుడవుఅయినా

ఇన్ద్రియాలబలంతోపోలిస్తేదుర్బలుడవేసుమా,అనుట!

హి-ఇన్ద్రియాలనునిగ్రహించనిపక్షంలోదోషముకలదు;ఎలాదోషముఅంటే

ప్రమాథీని-ప్ర=బలీయములై,మథనశీలాని=క్షోభింపజేసే(కలతపెట్టే)

ఇన్ద్రియాణి-ఇన్ద్రియములు

---

యతతః-యత్నమేస్వభావముగాగల

విపశ్చితః-विशेषेणपश्यन्चेततिइतिविपश्चित्విద్వాంసుడైన,పరోక్షజ్ఞానియైన

పురుషస్యఅపి-జ్ఞానపూర్ణుడైనవ్యక్తిదేఐనాదేహాభిమానియొక్క

మనః-మనస్సును

ప్రసభమ్-బలాత్కారముగా,హఠంతో.

సభాశబ్దానికిలక్షణయా"సభయందుఉండవలసినయుక్తాయుక్తవిచారము"అనిఅర్థము. (ఈనాటిరాజకీయసభలనుప్రసభశబ్దంతోసంబోధించుటయే

సరియేమో!)ఆవిచారం,న్యాయబుద్ధి,ప్రగతము-పూర్తిగాపోయింది-కనుక

ప్రసభము!

హరన్తి-హరిస్తున్నవి,హరించివిషయసన్నికృష్టములుచేసిరాగిగామార్చును.

(ఇన్ద్రియములుపశ్యతోహరములు=చూస్తూఉండగానేదొంగతనంచేసేవి).

---

ఇన్ద్రియజయంకోసంనిరాహారిత్వమెందుకు?

ప్రత్యాహారమనేమహా"ప్రయత్న"మేచేస్తున్నానుకదా!

రాగనివృత్తికైఅపరోక్షజ్ఞానంఎందుకు?నిత్యానిత్య"వివేకం"ఉన్నదికదా

అంటావేమో,

ఇక్కడయతతః,విపశ్చితః,పురుషఃఅనిమూడుసల్లక్షణాలుఉన్నవాడైనాఆతనిశక్తియుక్తులు సరిపోవంటున్నాడు!

1)సాధారణయత్నం(यततः) ,

2)సాధారణవివేకం(विपश्चितः) ,

3)సాధారణజ్ఞానం(पुरुषः)…

సరిపోవు.విశేషయత్నం,విశేషవివేకం(ఆత్మానాత్మలవివేకం),విశేషజ్ఞానమూ

అవసరము.

ఎందుకంటేఇన్ద్రియములువ్యాకులపరిచేవి,నిరాహారంతోజయింపశక్యము

కానివి.నిరాహారికి దేహావస్థితికూడాఅసంభవము.ఆహారంఅంటేతిండిఅనే

అర్థంలోనైతే-శంకరాచార్యులుसःम्रियते(ఆహారంతీసుకోకపోతేమరణమునే

పొందును)అన్నారు.

---

స్థూలార్థం-

అదుపులోలేనిఇంద్రియాలు-సాధనచేస్తున్నవ్యక్తివిద్వాంసుడైనాసరే-అతనిమనస్సునువిషయాలవైపుబలవంతంగాలాగివేస్తాయి.

---

ప్రమాథీని=క్షోభింపజేసే,తికమకపెట్టే,అల్లకల్లోలంచేసే

ఇంద్రియాణి=త్వక్చక్షుశ్రోత్రజిహ్వాఘ్రాణములు,శబ్దస్పర్శరూపరసగంధాలనుమెదడుకుచేరవేసేచర్మం,కనులు,చెవులు,నాలుక,ముక్కుఅనేఐదు

ఇంద్రియాలు,

యతతః=ప్రయత్నంచేస్తూవున్న,

విపశ్చితఃపురుషస్య=విద్వాంసుని,

మనఃఅపి=మనసునుకూడా

ప్రసభంహరన్తి=బలవంతంగాలాగుకొనిపోతాయి

హి=ఎందుకంటే(విషయాసక్తిచావకపోవుటతో)

---

సర్వత్రబ్రహ్మమొక్కటేఉన్నదనేజ్ఞానంముముక్షువుకుఎందుకుఅవసరము?

1.రాగద్వేషాదులుపూర్తిగానివర్తించేందుకు,

2.ప్రాపంచికవిషయాలవైపుప్రవృత్తితగ్గేందుకు,

3.విదేహకైవల్యానికీ.

అలాంటిబ్రహ్మజ్ఞానసిద్ధికిమొదటఇంద్రియనిగ్రహంఆవశ్యకము;నిగ్రహంలేకపోతేఅనర్థంకూడా!

దీన్నిఅన్వయవ్యతిరేకజ్ఞానమనిఅంటారు- ( positive and negative assertion).

హిః=ఏకారణంవల్లనైతేప్రయత్నించేసాధకునికియేఅడ్డంకీవుండదోఅని

హిః ప్రసిద్ధిద్యోతకము.

విపశ్చిత్=విద్వాన్విపశ్చిత్దోషజ్ఞఃఅనికోశము.కనుకవిద్వాంసునికి

విషయజాతమంతా మాయికము,అసత్,తుచ్ఛము.

విషయాలలోప్రవృత్తిబంధకారణంకూడా.ఇలాతెలిసినముముక్షువుమనస్సునుకూడా ఇంద్రియాలుబలాత్కరించి,వ్యాకులపెట్టి-విషయాలవైపుకు

విసిరికొట్టుతాయి.స్వరూపంనుండిచ్యుతుణ్ణిచేస్తాయి(జారిపోయేట్లుచేస్తాయి).ఇకఅవిద్వాంసులసంగతిచెప్పేదేమున్నది?దీన్నికైముతికన్యాయంఅంటారు. (किम्उत), {మహాగజాఃపలాయన్తేమక్షికానాంచకాగతిఃमहागजाःपलायन्तेमक्षिकानांचकागतिः

ఏనుగులేపరుగులుపెడుతూఉంటే,దోమలగతిఏమిటిఅన్నట్లు}.

ఉదాహరణకు-భాగవతంలోఅజామీళునికథ. (వేదశాస్త్రపారంగతుడైనఅజామీళుడేవ్యసనాలలోమునిగిపోయినాడు).

ఇన్ద్రియాలువిద్వాంసునిమనస్సునేకలవరపరిచేస్వభావంకలిగినవిఅంటే

ఇకవిషయాభిముఖుడైనఅవిద్వాంసునిగుఱించిచెప్పేదేమున్నది?

క్షోభింపజేసేస్వభావంకలవికనుకనేఇన్ద్రియాలుప్రమాథులని

అనబడుతున్నాయి.ఇన్ద్రియాలనే బలమైనదొంగలు"పశ్యతోహరులు”.

చూస్తూఉండగానేదొంగతనంచేసేసామర్థ్యంకలవి.

ఎవరుచూస్తూఉండగా?

a)విద్వాంసుడేఐనస్వామిచూస్తూనేఉండగా!,మఱియు

b)రక్షకుడైనవివేకమూచూస్తూఉండగా!!

ఎలాహరిస్తాయి?బలాత్కారముగా.

ఎటునుంచిహరిస్తాయి?ప్రజ్ఞవైపునుండి.హరించియేమిచేస్తాయి?ఇన్ద్రియములస్వ,స్వవిషయాలవైపువిసిరివేసివిషయాభిముఖులనూ,రాగులనూచేయగలవు,అనిహెచ్చరిక.

ఇన్ద్రియనిగ్రహంఅవసరము.ఈఇన్ద్రియనిగ్రహంలేకపోవుటయేగొప్పఅనర్థము,ఇతిభావః…. mvr

---

61

______________________________________

तानिसर्वाणिसंयम्ययुक्तआसीतमत्परः,

वशेहियस्येन्द्रियाणितस्यप्रज्ञाप्रतिष्ठिता।

తానిసర్వాణిసంయమ్యయుక్తఆసీతమత్పరః,

వశేహియస్యేన్ద్రియాణితస్యప్రజ్ఞాప్రతిష్ఠితా.

______________________________________

नन्दिनी

किमासीतइतिप्रश्नस्यउत्तरम्।

अवशीकृतइन्द्रियाणिअनर्थकारणानि।तज्जयंप्राथम्येनकर्तव्यः।कथम्?

सर्वाणिइन्द्रियाणि-ज्ञानकर्मसाधनभूतानिज्ञानेन्द्रियाणि,कर्मेन्द्रियाणिच

संयम्य-सम्यक्नियम्य

नियमनंकथंइतिचेत्…

मत्परः-मत्,अहंहृषीकेशः,इन्द्रियाधीशः।परः,उत्कृष्टः,उपादेयः।अहंयस्यउपादेयःसः

मत्परः।मत्परोभूत्वानियमनंकरोतिचेत्तत्सुनायासेन

युक्तः-ध्येयेनियुक्तमनाः,योगेनयुक्तः,चित्तवृत्तेःब्रह्माकारमापद्य

आसीत-निर्व्यापारोभव;वशीकृतइन्द्रियःभूत्वाआसीत

---

वशे-यस्यइन्द्रियाणिवशेभवन्ति

तस्य-तस्यैव,नअन्यस्य

प्रज्ञा-ज्ञाअवबोधने,प्रकृष्टाबुद्धिः

प्रतिष्ठिता-निश्चलाभवति

हि-अवधारणार्थकम्

---

One should SIT integrated, controlling all the senses- both perceiving and enacting- deeming Me as Supreme ;

Stable is his wisdom who has brought his senses under control.

---

‘Me’ here means -the inner self of all- is Supreme. This is known as Vasudeva tattwa.

---

నన్దినీ

किमासीतఅనిఅడిగినమూడవప్రశ్నకుసమాధానము-

ఇన్ద్రియాలుఅన్నిటినీనిగ్రహించి,పరమాత్మయేపరతత్త్వముఅను

నిశ్చయముతోఐకాగ్ర్యచిత్తంతోఉండవలె;

ఇన్ద్రియములనువశపఱచుకున్నవానిబుద్ధిస్థిరంగాఉంటుంది.

---

వశంచేసుకోనిఇన్ద్రియాలుఅనర్థకారకాలు;ఇన్ద్రియజయంమొదటికర్తవ్యము.అదియేవిధంగా సాధ్యమవుతుంది?

సర్వాణిఇన్ద్రియాణి-అన్నిఇన్ద్రియాలను,అనగాపఞ్చజ్ఞానేన్ద్రియాలు+

పఞ్చకర్మేన్ద్రియాలనూ

సంయమ్య-సమ్యక్నియమ్య,చక్కగానియమించుతూ,

(నియమనముఏవిధంగా?అనగా…)

మత్పరః…

మత్-నేనుహృషీకేశుడనుకదాहृषीकाणामिन्द्रियाणामीशःहृषीकेशःఇన్ద్రియాలకు

ఈశుణ్ణికనుక,

పరః-ఉత్కృష్టుడను,ఎవరికిఉపాదేయమునోఅతడుమత్పరుడు.నీవు

మత్పరునివై నియమిస్తేగనుకఇన్ద్రియనియమనముసునాయాసమే

సుమా!అనుట.

దీనికిఆధారమేమి?

नवासुदेवभक्तानामशुभंविद्यतेक्वचित्అనేస్మార్తవాక్యము.

యుక్తః-మనస్సునుధ్యేయములోనియుక్తముచేసి,యోగయుక్తుడవై,అన్ని

చిత్తవృత్తులకూ బ్రహ్మాకారమేఆపాదించి

ఆసీత-ఇన్ద్రియములనువశీరించుకొని"నిర్వ్యాపారుడవుఅగుము”

---

వశే-ఇన్ద్రియాలనువశీరించుకున్న

తస్య-ఆతనికిమాత్రమే

ప్రజ్ఞా-జ్ఞఅంటేఅవబోధన.ప్రకృష్టమైనబుద్ధిప్రజ్ఞ.

ప్రతిష్ఠితా-తిష్ఠవేసుకుంటుందిఅంటాముకదా,చక్కగానిశ్చలంగా ఉంటుంది,

హిః-అంటేఅవధారణ,ఇదినిశ్చయముఅనుట.

---

ఇన్ద్రియములువిద్వాంసునిమనసునుకూడాక్షోభింపజేస్తాయి_కనుక_ఇన్ద్రియ

జయం ఆవశ్యకము.దానితోచిత్తైకాగ్ర్యముసాధ్యమగును.

సర్వభూతములలోనూచైతన్యరూపముగాఉన్నపరమాత్మనైననేనే

పొందదగినవాణ్ణిఅనేఅనుసన్ధానముతోఉండు.ఈఅనుసన్ధానంతప్పఅన్యముపనికిరాదు,नान्यःपन्थाः.

ఇలా అనుసన్ధించేక్రియలోఆసక్తిఉన్నయతికి

ఇన్ద్రియాలుస్వాధీనములగును;ఆతనిప్రజ్ఞస్థిరమగును.

ఇన్ద్రియవశత్వముస్థితప్రజ్ఞతకుదారితీస్తుందిఅనేందుకుప్రమాణమేమి?

यस्तुविज्ञानवान्भवतियुक्तेनमनसासह,तस्येन्द्रियाणिवश्यानिसदश्वाइवसारथेःఅనే

శ్రుతిప్రమాణము.

ఈశ్లోకములోఅధికారిలక్షణాలైనశమదమాలు,ఉపరతీచెప్పినట్లయింది!

---

స్థూలార్థం-

ఇంద్రియాలనన్నిటినీవశీకరించుకొని,యోగయుక్తుడై,తానేఅన్నిటిలోనూ

ఉన్నట్లు భావించేవానికిఅభ్యాసబలంవల్లప్రజ్ఞస్థిరంగాఉంటుంది.

---

तानिसर्वाणिతానిసర్వాణి=పంచేంద్రియాలూ

संयम्यసంయమ్య=వశీకరించుకొని

युक्तःయుక్తః=మనస్సునుపరమాత్మతోయోజనంచేసి

मत्परःమత్పరః=నేనుఆపరమాత్మనుండిఅన్యుణ్ణికానుఅనేభావంతో

आसीतఆసీత=ఉండవలెను.

………….

हिహి=ఎందుకంటే

………….

यस्यइन्द्रियाणिवशेయస్యఇంద్రియాణివశే=ఎవరికిఇంద్రియాలువశంలో

ఉంటాయో

तस्यप्रज्ञाप्रतिष्ठिताతస్యప్రజ్ఞాప్రతిష్ఠితా=అతనిప్రజ్ఞస్థిరంగాఉంటుంది.

---

ఇంద్రియసంయమనంఉంటేస్థితప్రజ్ఞతవస్తుందికాబట్టీ,

ఇంద్రియసంయమనంలేకపోతేస్వరూపం(తనస్థానం)నుంచికిందికి

చ్యుతి(జారిపోవుట)జరుగుతుందికనుకకూడా,

నిగ్రహఆవశ్యకతనుచెపుతున్నాడు.

……

మత్పరః-

విషయాలనుదోషబుద్ధితోమళ్ళీమళ్ళీదర్శించుట(दोषबुद्ध्यामुहुर्मुहुः)తోనూ,

విషయాలుబంధకాలనేభయంతోనూ-ఇంద్రియవృత్తులనుఅనగాఇంద్రియాలుచేసేపనులనుఆపి,బ్రహ్మవేత్తయైనయతి-పరమాత్మసంయోగంలోఉంటూ,మనోవృత్తులకుబ్రహ్మాకారాన్నిఆపాదించవలె.సర్వస్వమూబ్రహ్మయే(సర్వమూ+స్వమూ=సర్వస్వము)सर्वमिदमहंचब्रह्मैव,బ్రహ్మమేనేను,నేనేబ్రహ్మను

అనుకొని-ఆసీత-ఉండువాడుమత్పరుడు.

ప్రత్యక్దృష్టి( seeing inwardly )తోసర్వదాఉండవలెననిఅర్థము.कश्चिद्धीरःप्रत्यगात्मानमैक्षत्-అనిశ్రుతి.

నిరంతరమూప్రత్యక్దృష్టికలవానికివిషయాలనుగ్రహించేఅవకాశమేలేదు

(విషయాలూతానేఐనప్పుడువిషయాలనుగ్రహించుటకుదురదు)కాబట్టి,

రాగంనశించి,ఇంద్రియాలువశవర్తులవుతాయి.

ఇన్ద్రియములకుస్వభావసిద్ధమైనవిషయాభిముఖ్యమునువిషయములనుండి

మఱల్చి,మనస్సునుఏకాగ్రముచేసి,నేనేబ్రహ్మముననిఅనుసన్ధానము

చేసుకున్నయతికిక్రమముగాఇన్ద్రియజయముకలుగుతుంది.

ఇన్ద్రియజయముతోస్థితప్రజ్ఞుడగును.సమాధిపదానికిభగవంతునితోమనస్సునుయుక్తముచేయుటఅనిఅర్థము.

అటువంటివ్యక్తియొక్కప్రజ్ఞనిశ్చలము,

కనుకమోక్షమునిశ్చితము,

ఇన్ద్రియజయానికిమనోయోజనమేముఖ్యసాధనము.నిరాహారంమొదలైనవి

వస్తుగతిని ప్రదర్శించేందుకుచెప్పినవి,

ఇతిభావః….mvr

---

62

______________________________________

ध्यायतोविषयान्पुंसःसङ्गस्तेषूपजायते

सङ्गात्सञ्जायतेकामःकामात्क्रोधोऽभिजायते।

ధ్యాయతోవిషయాన్పుంసఃసఙ్గస్తేషూపజాయతే,

సఙ్గాత్సఞ్జాయతేకామఃకామాత్క్రోధోఽభిజాయతే.

______________________________________

नन्दिनी

मनःसंयमस्यअभावेकोवादोषः?

ध्यायतः-पुनःपुनःचिन्तयतः

विषयान्-रूपरसादीन्

विषयान्ध्यायतः-गौणबुद्ध्याविषयान्चिन्तयन्तः

पुंसः-पुरुषस्य

तेषु-विषयेषु

सङ्गः-आसक्तिः,प्रीतिः

उपजायते-उत्पद्यते,भवति

---

सङ्गात्कामः-सङ्गस्यपरिणामः,अवस्थाविशेषः,कामः

कामः-अधिकाप्रीतिः

सञ्जायते-सम्यक्जायते(सम्यक्=अर्थेनसमंअञ्चतिसंगच्छते)

---

कामात्-तस्मात्कामात्

(विषयप्राप्तिप्रतिबन्धेसति)

क्रोधः-अभिज्वलनात्मकमनःपरिणामः,प्रतिघातकविषयः,

परअपकारकरणबुद्धिविशेषःक्रोधः

अभिजायते-अभितःभवति।(अभितस्=शीघ्रसाकल्यअभिमुखादि)

---

Attachment to objects is produced when one ponderson them.

Desire takes birth from attachment.

Unfulfilled desire takes the form of wrath on obstacles immediately .

నన్దినీ

బహిరిన్ద్రియనిగ్రహంఉన్నా,అన్తరిన్ద్రియనిగ్రహంలేకపోతేఅనర్థాలు

కలుగుతాయిఅనిచెపుతున్నాడు-

విషయాలగుఱించిచింతిస్తూఉంటేఆవిషయాలపైఅతిశయమైనఆసక్తి

ఏర్పడుతుంది.

ఆఆసక్తినుంచికామము(కోరిక) ,

కామంనెఱవేరకపోతేఅడ్డంకులుకలిగించేవారికిఅపకారంచేయవలెననే

భావన(క్రోధము)కలుగుతాయి.

---

విషయాన్-రూపరసాదివిషయములను

ధ్యాయతః-మనసులోమళ్ళీమళ్ళీఆలోచిస్తూఉన్న

పుంసః-పురుషునికి

తేషు-ఆవిషయములలో

సఙ్గః-ఆసక్తి,ప్రీతి

ఉపజాయతే-ఉత్పత్తిఅగును,పుట్టును.

---

సఙ్గాత్-ప్రీతివలన

కామః-నాకుఇదికావలెనుఅనేకోరిక

సఞ్జాయతే-పుట్టును.

కామాత్-కోరికతీరకపోవుటవలన

క్రోధః-అపకారబుద్ధి

అభిజాయతే-శీఘ్రమేకలుగుతుంది.

రాగాదులకుకారణాలనుయీశ్లోకంలోచెప్పుటగ్రాహ్యము.

మనోనిగ్రహంలేకపోతేఅనర్థపరంపరప్రాప్తమవుతుంది.అనర్థాలకు

ముఖ్యకారణంవిషయచిన్తనము.

ఇంద్రియాలతోమనంచేసేయుద్ధంలోఓటమిపొందుతున్నవారిఅన్ని

అనర్థాలకూమూలంఏమిటి?చర్చించుదాము-

---

స్థూలార్థం-

విషయాలగురించిఆలోచిస్తూవుంటేవిషయాలపైఆసక్తికలుగుతుంది.

ఆసక్తివలనఅదికావాలనేకోరికపుట్టుతుంది.

కోరికతీరకపోతేలోలోపలరగిలిపోతాడు.

---

विषयान्శబ్దస్పర్శరూపరసగంధాలనేవిషయాలనుగురించి

ध्यायतःచింతించుటవల్ల

पुंसःమనుష్యునికి

तेषुఆవిషయాలలో

संगःउपजायतेఆసక్తిఏర్పడుతుంది.

…..

संगात्ఆసక్తివలన

कामःसंजायतेవిషయాలపైనివాంఛ

कामात्ఆకామం(తీరకపోవుటవల్ల)

क्रोधःअभिजायतेఅంతర్జ్వలనంపుట్టుతుంది.

---

అంతఃకరణంఇంద్రియాలద్వారావిషయాలలోచిక్కుకుంటేయీ

విద్వాంసునికివాటిల్లేఅనర్థం ఏమిటి?

విషయాభిధ్యానమేఅన్నిఅనర్థాలకూబీజం.దానివల్లఅనర్థపరంపరయే

కలుగుతుంది.

పరావరైకవిజ్ఞానం(జీవాత్మపరమాత్మలఏకత్వజ్ఞానం)వినష్టమౌతుంది.

దానితోవిద్వాంసుడుకూడాజన్మమృత్యుతరంగాలుగలసంసార

సముద్రంలోపడిపోయి,బహిర్ముఖుడై,జన్మాది దుఃఖప్రవాహంలో

నిరంతరంకొట్టుకొనిపోవుటయేఫలంగామారి,అంతర్ముఖత్వ

కారణాభావం వల్లముక్తుడుకాలేడు.

రాగద్వేషాదులలోపడివిద్వాంసుడుకూడావిషయాలధ్యానమూ,విషయాలప్రతిపాదనలూ చేస్తూబ్రహ్మధ్యానంమఱుస్తాడు.

శబ్దాదివిషయాలధ్యానంచేసేవాడు-ఆవిషయాలరమ్యత్వ,అరమ్యత్వ,

భోగ్యత్వకారణాలచేతభోగాలలోప్రీతినిపెంచుకుంటూ,పూర్వజన్మ

సంస్కారాలతోవాటియందుఆసక్తినీవెంటవెంటనేపెంచుకుంటాడు.

సంగంవల్లకలిగినప్రీతితోఆవిషయాలుతనవికావలెననేకామన-భోగేచ్ఛ–వేగంగా ఉత్పన్నమవుతుంది.

ఆవేగంలోవిచక్షణనుకోల్పోయి,అభక్ష్యాలభక్షణం,అభోగ్యాలభోగంవంటివిషయాలలో మనుష్యుడుతొందరపడుతాడు.

ఏదైనాప్రతిబంధకంవచ్చికామాదులుపూర్తికాకపోతేక్రోధమూఉత్పన్నమై,

తనలోతాను రగిలిపోతాడు.పరవశంలోఉన్నఆజీవుడుఇతరులకు

అపకారంచేసేందుకుకూడాఉద్యమిస్తాడు.

ఆపరాపకారహేతుభూతమైనబుద్ధివిశేషాన్నేక్రోధముఅంటారు, ఆక్రోధమే

మొదటమనస్సులోపలమన్యువుగాఉంటుంది;తరువాతవాగ్రూపంగా,

క్రియాత్మకంగాబహిర్గతమూకావచ్చును,ఇతిభావః….mvr

---

2.63श्रीमद्भगवद्गीताశ్రీమద్భగవద్గీతాसांख्ययोगः

______________________________________

क्रोधाद्भवतिसंमोहःसंमोहात्स्मृतिविभ्रमः,

स्मृतिभ्रंशाद्बुद्धिनाशोबुद्धिनाशात्प्रणश्यति।

క్రోధాద్భవతిసంమోహఃసంమోహాత్స్మృతివిభ్రమః

స్మృతిభ్రంశాద్బుద్ధినాశోబుద్ధినాశాత్ప్రణశ్యతి.

______________________________________

नन्दिनी

रागादेःयत्फलम्

क्रोधात्संमोहःभवति।

संमोहः-कार्याकार्यविवेकाभावरूपः

---

संमोहात्स्मृतिविभ्रमः।

स्मृतेःविभ्रमःस्मृतिविभ्रमः।

स्मृतिः-शास्त्रआचार्यउपदिष्टअर्थानुसंधानः

विभ्रमः-वैचित्यम्,विचलनम्

---

स्मृतिभ्रंशात्बुद्धिनाशः

बुद्धिनाशः=ऐकात्म्याकारमनोवृत्तेःनाशः,

---

प्रणश्यति-पुरुषार्थहीनः,मृततुल्यःभविष्यति।

---

तस्मात्मनोनिग्रहःकर्तव्यः।(तदनन्तरं’युक्तत्व’मपि।)

---

From wrath arises delusion ( moha) ;

From delusion it is failure to recall what is told by Guru and Shaastrasस्मृतिविभ्रमः;

It is loss of discriminating power -what ought to be done and what not ought

to beबुद्धिनाशः;

Total destruction ensues fromबुद्धिनाश.

---

నన్దినీ

క్రోధంనుండిఅవివేకము;అవివేకమువల్లశాస్త్రజ్ఞానంయొక్కవిస్మృతి;

ఆమఱపునుండియుక్తఅయుక్తములవివేకంభ్రష్టమగుట;వివేకంనశిస్తే

పతనమూ సంప్రాప్తమగును.

---

క్రోధాత్-కోపంనుండి

సంమోహః-అవివేకము

---

సంమోహాత్-అవివేకంనుండి

స్మృతివిభ్రమః-విస్మృతి,మఱపు

స్మృతిభ్రంశాత్-ఆవిస్మృతితో

బుద్ధినాశః-ఏదియుక్తమోయేదిఅయుక్తమోఅనేవివేకమునశించుట

---

బుద్ధినాశాత్-వివేకంనాశనమైతే

ప్రణశ్యతి-ప్రకృష్టముగానశించును.

---

భాగవతం11.21.19లో

विषयेषुगुणाध्यासात्पुंसस्संगस्ततोभवेत्,

संगात्तत्रभवेत्कामःकामादेवकलिर्नृणाम्।,

(“ఇంద్రియభోగములుమంచివిఅనేఅధ్యాసవల్లవ్యక్తికిభోగాలపైనఆసక్తి

కలుగుతుంది.ఆసక్తినుండికోరికపుడుతుంది.కోరికవల్లనేకలిఅనగా

వివాదములు! “)అని,పెద్దలనుగౌరవించుటమొదలైనస్మృతిలేనివాడు

చచ్చినవానితోసమానము…वृक्षजीविकयाजीवन्व्यर्थंभस्त्रेवयश्श्वसन्అనికూడా

చెప్పింది.

క్రోధమునిన్ద్యము.అపకారబుద్ధిఉన్నవాడుఈకర్మచేయవచ్చు/యీకర్మ

చేయగూడదుఅనేవివేకంకోల్పోయిగురువు,అన్నఅనిచూడకుండా

నిందిస్తాడు.

అనుభవంవల్లసంస్కారంకలుగుతుంది;సంస్కారంవల్లకలిగేదిస్మృతి.

కనుకశాస్త్రఅధ్యయనంవల్లాగురూపదేశంవల్లాకలిగేఆత్మజ్ఞానవాసన-

అవివేకంవలనచెడును.ఆతరువాతబుద్ధినశించును. (బుద్ధికిస్వరూపనాశముకలుగదు;ముక్తినిపొందేవరకూఅన్తఃకరణము ‘స్వ’రూపంలోఉంటుంది. )

యోగ్యుడుకానిపురుషుడుపశ్వాదికమువలెపురుషార్థమునుపొందలేడు.

స్థూలార్థం-

అంతర్జ్వలనమువల్లసంమోహం,

సంమోహంతోస్మృతిభ్రంశం,

స్మృతిసరిగ్గాలేకబుద్ధినాశం,

బుద్ధినాశనంతోసాధకుడుయేపురుషార్థాన్నీపొందలేడు.

---

क्रोधात्అంతర్జ్వలనంవల్ల

सम्मोहःभवतिపూర్తిమోహితుడౌతాడు,వివేకంపోతుంది

……

सम्मोहात्అవివేకంతో

स्मृतिविभ्रमःभवतिనేనుబ్రహ్మాభిన్నుడననేజ్ఞానంపోతుంది.

……

स्मृतिभ्रंशात्ఈఅజ్ఞానంవల్ల

बुद्धिनाशःभवतिఇదిచేయవలిసినపని,ఇదికూడనిదిఅనేనిశ్చయాత్మకత

కనబడకుండా పోతుంది

…..

बुद्धिनाशात्ఈవిధమైనబుద్ధినశించుటవల్ల

प्रनश्यतिపూర్తిగాపతనమవుతాడు.

---

రగిలిపోతున్నమనస్సుతోకార్యంఏదీ,అకార్యమేదీఅనేవివేకం

శూన్యమౌతుంది.క్రోధావిష్టుడుమహాత్ములకూఅపకారంచేయవచ్చు;

గురువులనూధిక్కరించవచ్చును.

వివేకరాహిత్యంతోస్మృతివిభ్రమిస్తుంది. (వేదాంతశ్రవణంవల్లపుట్టిన

జ్ఞానంతోబ్రహ్మమేనేననే స్వానుభవ సంస్కారంతోకలిగినబ్రహ్మాకార పరిమాణబుద్ధివృత్తివిశేషాన్నిస్మృతిఅంటారు.)

స్మృతిభ్రంశంవల్లబుద్ధినశిస్తుంది. (బుద్ధిఅనగాబ్రహ్మమయీవృత్తియైన

బుద్ధి,దాని స్వవిషయకస్మృతివినాశంవలననాశనంకలుగుతుంది.)

ఎట్టయెదురుగావున్నబాలునిలో-తనపుత్రుడుఅన్నస్మృతిఉంటే

“వీడునాకొడుకు"అనేపుత్రాకారబుద్ధిపుట్టుతుంది;

భ్రాంతునికిమాత్రంస్మృతిలేకపోవుటతోపుత్రాకారబుద్ధిపుట్టదు. (దీన్నిసైకియాట్రిస్ట్లు’డిమెన్షియామొదలైనవాటిలో’గమనిస్తూవుంటారు.ఈడిమెన్షియావల్లతనవాళ్ళనుకూడాతనవాళ్ళనిగుర్తించకపోవచ్చును.)

అదేవిధంగాస్మృతియొక్కఅభావంతో-విషయవ్యామోహితవిద్వాంసునిలో

కూడాజగత్తునూ,తననూచూచినప్పుడుదృశ్యాకారాన్నివీడి’ఈనేను

బ్రహ్మనే’అనేఅఖండబుద్ధివృత్తిజనించదు.

(यद्दृश्यं,तत्नश्यं=కనిపించేదంతానశించేదే–కనుక దృశ్యాన్ని

అవజ్ఞచేయుటజ్ఞానిలక్షణము.)

కానీనేనుభోగాలనుఅనుభవించేవాడిని,ఈపదార్థాలుభోగ్యములుఅనే

మనోవృత్తితనంతతానేతిరోహితమై,నశించాలి.ఈవిధంగాకాకస్వవిజ్ఞానం

నశించగా,విద్వాంసుడుతానేనశిస్తాడు.ప్ర+నశ్యతి=ప్రణశ్యతి,పూర్తిగా

నశిస్తాడు.సంసారకారాగృహంలోపడిఎన్నటికీముక్తుడుకాడు.

విషంతాగేవానికిఅమరత్వందొరుకనట్లేఅసన్మార్గంలోఉన్నవానికిసద్గతి

దొరుకదు.కనుక విషయాలకుఅవకాశంఇవ్వకుండా

ఇంద్రియనిగ్రహపూర్వకమైనసమాధిలోఉండేవానికిసమ్యక్జ్ఞానమూ,

జ్ఞానఫలమూసిద్ధిస్తాయి,

బాహ్యేన్ద్రియప్రవృత్తులద్వారాఅనర్థహేతుత్వంఫలితము;

బయటిఇన్ద్రియాలనునిగ్రహించితేకూడా-కోరలుతీసినపామువలె–

కాటువేయలేకపోయినప్పటికీ,పాముమాత్రంబతికేఉంటుంది;పాముయొక్కపునరుత్పత్తిశక్తికూడాయథాతథంగానేఉంటుంది-

రుద్రపారాయణముతోబాటుమన్యుసూక్తపారాయణము,రుద్రాభిషేకంతో

బాటుగామన్యుసూక్తయుక్తఅభిషేకములోనిఅన్తరార్థములలోఇదిఒకటి.

కనుక’యుక్తత్వము’లేకపోతేఅనర్థాలుఉండనేఉంటాయి.కనుకమనస్సునునియమించుటా అవసరమే.అసలువిషయాలఅనుస్మృతియే

పరిహరించవలె,ఇతిభావః….mvr

---

64

_______________________________________

रागद्वेषवियुक्तैस्तुविषयानिन्द्रियैश्चरन्,

आत्मवश्यैर्विधेयात्माप्रसादमधिगच्छति।

______________________________________

नन्दिनी

“व्रजेतकिम्"इति

अवशिष्टस्यप्रश्नस्यसमाधानमाह,

बाह्येन्द्रियनिग्रहःअन्तरिन्द्रियनिगूरहश्चवाञ्छनीयमेव।

तत्रमनसोनिग्रहेबाह्येन्द्रियनिग्रहअभावेअपिनदोषयोगः!

विधेयात्मा,

विधेयः=वशीभूतः

आत्मा=मनःयस्यसःविधेयात्मा

---

रागद्वेषवियुक्तैः…

रागः=प्रीतिः,आसक्तिः(बीजंइष्टत्वम्)

द्वेषः=द्विषअप्रीतौ(बीजंअनिष्टत्वम्)

ताभ्यांवियुक्तैः,रागद्वेषवियुक्तैः

तादृशइन्द्रियैः

---

विषयान्चरन्-भुञ्जानः

---

प्रसादं-चित्तस्यप्रसन्नताम्,स्वास्थ्यम्

---

अधिगच्छति-प्राप्नोति।

---

The person who has mastered mind wins serenity ,

approaching objects

but

with controlled sense organs and mind free from attachment and aversion .

---

నన్దినీ

దేహధారణకుమాత్రమేఉపయుక్తమయ్యేవిషయానుభవంవల్లదోషములేదుఅనేఅర్థంవచ్చేట్లుగా"ప్రసాదమధిగచ్ఛతి"అనిఇన్ద్రియజయముయొక్క

ఫలాన్ని-వెంటనే,అవ్యవహితంగా,చెప్పుటగమనార్హము.

ఇంతవఱకూవిషయచింతనగురించిచెప్పినభగవంతుడుఇకముక్తికారణంచెపుతున్నాడు.

రాగద్వేషవియుక్తైస్తువిషయానింద్రియైశ్చరన్,

ఆత్మవశ్యైర్విధేయాత్మాప్రసాదమధిగచ్ఛతి.

---

స్థూలార్థం-

విషయాలలోప్రవర్తించేవాడుస్వస్థస్థితినిపొందాలంటే,

1.రాగద్వేషాదులనువిడనాడాలి,

2.ఇంద్రియాలనూ,మనస్సునూవశీకరించుకోవాలి.

---

తు=అయితే

విధేయాత్మా=మనస్సుతనఅదుపులోఉన్నవాడుమాత్రం,

ఆత్మవశ్యైః=తనవశంలోవున్న

రాగద్వేషవియుక్తైఃరాగం,ద్వేషంలేని

ఇంద్రియైః=ఇంద్రియాలతో

విషయాన్చరన్=భోగాలనుఅనుభవిస్తున్నప్పటికీ

ప్రసాదం+అధిగచ్ఛతి=మనోనైర్మల్యాన్నిపొందుతాడు.

౼౼౼౼౼౼౼౼౼౼౼౼౼౼౼౼౼౼౼౼౼

ఇంద్రియాలతోవిషయాలనుగ్రహించకుండానేవుంటే-విద్వాంసునికి

శరీరయాత్రఎలాసాధ్యమవుతుంది?

ఈఆశంకకలిగితే-శరీరయాత్రాపద్ధతినీ,సమాధిలోఉండేవ్యక్తియొక్క

చిత్తప్రసన్నతనూ భగవంతుడు’రాగద్వేష..‘అనేశ్లోకంతో ప్రతిపాదిస్తున్నాడు.

రాగద్వేషవియుక్తః–

రాగద్వేషాలకుబీజంఎక్కడవున్నది?విషయాలలోఇష్టబుద్ధీ,అయిష్టబుద్ధీఅనేవేబీజం.

విషయాలుదోషయుక్తాలు-

1.సత్లేదు,అవిఅసత్త్వాలు,

2.తుచ్ఛములు,అశాశ్వతాలు,

3.బంధకాలు,మనస్సునూమనుష్యుణ్ణీబంధించుతాయి-

అనేయీమూడుదోషాలనుకలిగినవీఅనిఅర్థం.దోషదర్శనంచేసి,

ఆరాగద్వేషాదులను త్యజించుటతోరాగద్వేషవియుక్తుడవుతాడు.

ఆవిధంగాఇంద్రియాలనుతనవశంలోఉంచుకొని,

పరిశుద్ధచిత్తుడై,నిషేధంలేనిఆహారాన్ని_ -అదీప్రాణంనిలుపుకొనుటకుసరిపడామాత్రమేతీసుకునేబ్రహ్మవేత్త

(आहारशुद्धौसत्त्वशुद्धिः,सत्त्वशुद्धौध्रुवास्मृतिः)ఐనయతిని’విధేయాత్మ’ =స్వాధీనమనస్కుడుఅంటారు. (इन्द्रियशुद्ध्या,समाधिनाच,रागादिदोषतयामुक्तःस्वाधीनमनः) .

ప్రసాదం=చిత్తముయొక్కస్వస్థత(స్వ+స్థత) ,పూర్ణమైననిర్మలత్వం,అధిగచ్ఛతి=పొందుతాడు.

---

_ఆహారంకిందచెప్పినవిధంగాఉండకూడదు-

1.ఆశ్రయదుష్టం-చెడుమనసుగలమనుష్యులున్నచోట/చెడుప్రదేశంలో

2.కాలదుష్టం-యాతయామం,వండినరెండున్నరగంటలతరువాత

3.కాలదుష్టం-తినవలసినసమయంలోకాకుండాతినుట

4.భావదుష్టం-వండి,వడ్డించేమనుష్యులఆలోచనలుచెడువిఅయితే

5.స్వభావదుష్టం-వండినదాన్నిమళ్ళీవండితే

6.వాగ్దుష్టం-దుర్వచనాలతోవడ్డించినది

7.సంసర్గదుష్టం-రోగివండినది

---

ఆహారంఈవిధంగాతినవలెను…

दृष्ट्वाहृष्येत्प्रसीदेच्च

प्रतिनंदेच्चसर्वशः(मनु)

చూస్తూతినవలెను,

సంతోషంగాతినవలెను,

ప్రసన్నమనస్కుడైతినవలెను,

భగవత్ప్రసాదంగాభావించి,నమస్కరించి,నామస్మరణయుక్తంగా

తినవలెను,ఇతిభావః…. mvr

---

65

________________________________________

प्रसादेसर्वदुःखानांहानिरस्योपजायते,

प्रसन्नचेतसोह्याशुबुद्धिःपर्यवतिष्ठते।

ప్రసాదేసర్వదుఃఖానాంహానిరస్యోపజాయతే,

ప్రసన్నచేతసోహ్యాశుబుద్ధిఃపర్యవతిష్ఠతే.

______________________________________

नन्दिनी

64तमेश्लोकेप्रसादमधिगच्छतिइतिउक्तम्।प्रसादेप्राप्तेसतिकिंस्यात्?

(चित्तस्य)प्रसादे-स्वच्छत्वरूपे(सति)

सर्वदुःखानां- (अज्ञानविलसितानां)आध्यात्मिकआधिभौतिकआधिदैविकानां

हानिः-विनाशः

अस्य-यतेः

उपजायते-भवति।

---

हि-यस्मात्

प्रसन्नचेतसःयतेः….

आशु-शीघ्रमेव

बुद्धिः-ब्रह्मात्मैक्याकारानिश्चयात्मिकाअन्तःकरणवृत्तिः

पर्यवतिष्ठते…

परि=समन्तात्

अवतिष्ठते=स्थिराभवति।

---

कथंवास्थिरंभवति?

प्रतिबन्धस्यअभावात्।प्रतिबन्धाःतुविपरीतभावनाआदि

विपरीतभावना=अतस्मिंतद्बुद्धिः(उदाहरणतयादेहेआत्मत्वबुद्धिः)

Sufferings come to an end once serenity is won.

Because the mind of a serene person becomes steadfast very soon.

---

నన్దినీ

స్థూలార్థం-

మనస్సుప్రసన్నంఅయితే-అన్నిదుఃఖాలూనశిస్తాయి.

ప్రసన్నమైనమనసుఆశు-అనగాశీఘ్రంగాస్థిరమవుతుంది.

---

ప్రసాదేप्रसादेమనసుప్రసన్నంకాగానే

అస్యసర్వదుఃఖానాంअस्यसर्वदुःखानांసాధకునిఅన్ని(ఆధ్యాత్మిక,ఆధిదైవిక,ఆధిభౌతిక)దుఃఖాలూ

హానిఃఉపజాయతేहानिः

उपजायतेఏర్పడును.

……

ప్రసన్నచేతసఃप्रसन्नचेतसःప్రసన్నమనస్కుడైనసాధకుని

బుద్ధిఃबुद्धिःనిశ్చయాత్మకమైనబుద్ధి

ఆశుआशुవెంటనే

పర్యవతిష్ఠతేपर्यवतिष्ठतेపరమాత్మలోస్థిరమగును

………………………………………….

ఎల్లప్పుడూసమాధిలోవున్నవిద్వాంసుడు-ఇంద్రియాల,మనస్సుయొక్కశుద్ధత్వరూపమైన ప్రసన్నతనుపొందినందువల్లకలిగేఫలాన్నియీ’

ప్రసాదేసర్వదుఃఖానాం..‘అనేశ్లోకంలో భగవంతుడుచెపుతున్నాడు.

ప్రసన్నేంద్రియుడైన,ప్రసన్నమనస్కుడైనవిద్వాంసునిసర్వదుఃఖాల,

తద్దుఃఖహేతువులైన చిత్తవిక్షేపాల-నిశ్శేషనివృత్తిఉద్భవిస్తుంది.

దానితోఆప్రసన్నమనస్కునిసర్వత్రాబ్రహ్మమునుచూసేప్రజ్ఞ

అవిలంబితంగా(ఆలస్యంలేకుండా)స్థిరమవుతుంది, ఇతిభావః….mvr

---

66

మూలమ్-

నాస్తిబుద్ధిరయుక్తస్యనచాయుక్తస్యభావనా,

నచాభావయతశ్శాన్తిరశాన్తస్యకుతస్సుఖమ్.

नास्तिबुद्धिरयुक्तस्यनचायुक्तस्यभावना,

नचाभावयतश्शान्तिरशान्तस्यकुतस्सुखम्।

_______________________________________

नन्दिनी

असंयतमनसःसर्वंविपरीतफलमितिव्यतिरेकमुखेनद्रढयति।

आयुक्तस्य-अजितचित्तस्य

बुद्धिः-आत्मविषयाबुद्धिः,अपरोक्षज्ञानम्

नास्ति=न+अस्ति-नउत्पाद्यंते।

---

तत्आत्मबुद्धेरभावे,

नच-नैव

आयुक्तस्य-अवशीकृतचित्तस्य

भावना-ध्यानं,निदिध्यासनं।

---

निदिध्यासनम्

ध्यातुमिच्छादिध्यासा

नितरांदिध्यासा=निदिध्यासा

निदिध्यासैवनिदिध्यासनम्

---

अभावयतः-भावनाशून्यस्य

शान्तिः-विषयेभ्यःउपरतिः,मुक्तिः

a)सकार्यअविद्यानिवृत्तिरूपा

b)ब्रह्मात्मैक्यसाक्षात्काररूपा

न-नैव।

---

अशान्तस्य-आत्मसाक्षात्कारशून्यस्य

सुखम्-नित्यअनपायिमोक्षानन्दः,विदेहकैवल्यसुखम्

कुतः-कुतोभवेत्?(विषयसुखमपितस्यनास्तिसत्त्वेनसुखगन्धस्यअनुपपत्तेः)

---

There is no wisdom born of the Self for the unintegrated mind . Such a person will not have longing for the knowledge of Self .

Peace or quietitude without longing .

Happiness can’t be achieved without without peace.

Happy are the persons who turn their senses from crave for external objects - introversion(Antarmukhatwa).

---

నన్దినీ

‘ప్రసాదేసర్వదుఃఖానాం…‘అని2.65లోచేసినప్రసన్నతాస్తుతినేయింకాయిలా కొనసాగిస్తున్నాడు-

స్థూలార్థం-అయుక్తునికిఆత్మస్వరూపబుద్ధివుండదు,స్వరూపజ్ఞానం

లేకపోవుటతోజ్ఞానాభినివేశంవుండదు,

అభినివేశంలేకపోవుటతోశాంతికలుగదు,

శాంతిలేకపోతేసుఖమెక్కడిది? (సుఖంవుండదు).ఖంఅంటేబ్రహ్మ-బ్రహ్మజ్ఞానంకలుగదు అనిఅర్థం.

---

1)अयुक्तस्यఅయుక్తస్య=మనసుకుస్థిరత్వంలేకపోతే

बुद्धिःబుద్ధిః=నిశ్చయాత్మకత

नअस्तिనఅస్తి=లేదు(ఉండదు)

…….

2)अयुक्तस्यఅయుక్తస్య=బుద్ధికిఏకాగ్రతలేకపోతే

भावनाचनభావనాచన=ఆత్మజ్ఞానంపొందాలనేఆకాంక్షాఉండదు

…….

3)अभावयतःఅభావయతః=జ్ఞానాకాంక్షలేకపోతే

शान्तिःचनశాంతిఃచన=శాంతికూడావుండదు

…..

4)अशान्तस्यఅశాంతస్య=శాంతిలేనివానికి

सुखंकुतः?సుఖంకుతః? =బ్రహ్మముఎలాఅవగాహనకువస్తుంది?

---

ఏదిశాశ్వతంయేదిఅశాశ్వతంఅనేవివేకమూ,వైరాగ్యమూతీవ్రమైన

మోక్షాకాంక్షావుండిసర్వమూసంన్యసించిననియతేంద్రియులూఐనాసరేవారుఉపనిషత్శ్రవణంచేసినప్పటికీ

సమ్యక్జ్ఞానంలేనిదేముక్తులుకాలేరు.

సమాధిలేనిదేసమ్యక్జ్ఞానంకలుగదు.

ఇంద్రియనిగ్రహంలేకసమాధిసాధ్యంకాదు.

రాగాదులనువిడిచిపెట్టకుండాఇంద్రియనిగ్రహంఅసాధ్యము–అనే విషయాన్ని2.60 ‘యతతోహ్యపికౌంతేయ…‘అనేశ్లోకంలోప్రతిపాదించి,

జ్ఞానులకుకూడాబహిర్ముఖత్వంవినాశహేతువుగా’ధ్యాయతోవిషయాన్

పుంసః..‘అని2.62వశ్లోకంలోప్రతిపాదించి,

ప్రస్తుతంధ్యానాదులలోప్రవృత్తులుకానిముముక్షువులకుసమాధి

అవశ్యకర్తవ్యమని సూచించేందుకు-లేనిపక్షంలోఅనర్థమనీకూడా

భగవంతుడు’नास्तिबुद्धिरयुक्तस्य..‘అనిచెపుతున్నాడు.

ముముక్షువులుధ్యానాదులుఎందుకుచేయరు?అంటేవారుతామై

వేదాంతంవినివున్నారు,వినిపించీవున్నారు;వేదాంతాన్నిపఠించివున్నారు,ఇతరులకుబోధించీవున్నారు-వీటివల్లతాముకృతార్థులమైనామనిఅనుకొనిఅలసత,దుర్మేధలతోకర్తవ్యాన్నిమఱుస్తారు.

అయుక్తుడుఅంటేసమాధినిఅధిగమించనివాడు(అధిగమించుటఅంటేపొందుట-ఇంకాపైస్థాయినిపొందుటకాదు.).పలుమార్లువేదాంతశ్రవణం

చేసినతరువాతకూడాఎవరైతేతీవ్రమోక్షేచ్ఛతోశాంతుడై,దాంతుడై,

ఉపరతుడై,తితిక్షువైసమాధినిపొందడోఅతడుఅయుక్తుడు.

అయుక్తునిఅసమాహితమనస్సుకుసర్వత్రాబ్రహ్మనుదర్శించేప్రత్యక్దృష్టికలుగదు.ఎన్నోవిధాలుగాఆచరించినశ్రవణంవల్లకలిగినజ్ఞానం-పదాలకూ,వాక్యాలకూ,ప్రతిపదార్థాలకూపరిమితమై,వస్తుగోచరంకాకలేదాకొద్ది

ప్రమాణంలోనేకలిగి,ఆమాత్రంకూడాసుస్థిరంకాలేదు.

అయుక్తశబ్దంమళ్ళీప్రయోగించుటసమాధియొక్కఆవశ్యకతనుద్యోతనం

చేసేందుకు.

కారణాభావంతోకార్యాభావమనేన్యాయంతోఅయుక్తినికికలిగేబ్రహ్మముయొక్కఅపరోక్షజ్ఞానం శూన్యమే.

దేహంఉన్నట్లుగానేయీనేనూవున్నానుఅనేఆత్మరూపంలోప్రత్యక్షీకృతం

చేసుకున్నబ్రహ్మయందలిఆత్మత్వాభినివేశమే-భావన.

అయుక్తుడుఅనగాసమాధినిపొందనివాడు.పలుమార్లువేదాంతశ్రవణం

చేసినతరువాతకూడా-తీవ్రమోక్షేచ్ఛ,శాంతదాంతఉపరతతితిక్షలు

లేకుండాసమాధినిఆశ్రయించనిఅయుక్తునిఅసమాహితమనస్సుకుసర్వత్రాబ్రహ్మనుదర్శించేప్రత్యక్దృష్టికలుగదు.బహువిధాలుగాఆచరించిన

శ్రవణాదులవల్లకలిగినజ్ఞానంపదాలూ,వాక్యాలూ,సమాసాలూమొదలైన

వాటికిపరిమితమైవస్తువుగోచరంకాక,లేదాకొద్దిప్రమాణంలోనేగోచరమై

స్థిరత్వం పొందదు.

అయుక్తశబ్దంపునఃపునఃప్రయోగించుటసమాధియొక్కఆవశ్యకతనుద్యోతనంచేసేందుకు.

‘కారణాభావేకార్యాభావః’

( there’s no effect without a cause)అనేన్యాయంతోఅయుక్తునికిసమాధిలోపుట్టేబ్రహ్మయొక్క

అపరోక్షజ్ఞానంశూన్యమే.

దేహంఉన్నట్లే,యీనేనూవున్నాను-అనేఆత్మరూపంలోప్రత్తక్షీకృతం

చేసుకున్నబ్రహ్మలోఆత్మత్వాభినివేశమేభావన.

బ్రహ్మతాదాత్మ్యప్రాప్తితోబ్రహ్మలోవ్యవస్థితమైనఅహంబుద్ధిరూపభావన–

అయుక్తునికికలుగదు అనిఅర్ధం.

ఈకారణంలేనిదేకార్యంకలుగదుఅనిनचाभावयतः…అనివివరిస్తున్నాడు.

“నేనుదేహాన్నిఎలాఅవుతానోఅలానేబ్రహ్మనుకూడా-మఱొకటికాను,

ఈవిధంగాఆత్మబ్రహ్మమే” .ఈభావనలేనిచోయతిబ్రహ్మరూపికాలేడు;ఆత్మతాదాత్మ్యంసిద్ధించదు.

ఇంకా,అశాంతునికిఅనాత్మయేఆత్మగాకనబడి,అనాత్మమఱియుఆత్మ

అనబడేద్వైతదృష్టిఏర్పడి-సుఖందొరుకదు;నిత్యనిరంతరబ్రాహ్మీస్థితి

లభించదు.ఇదంతానేనే,సర్వమూ+స్వమూనేనేఅనిదర్శించేయతికే

బ్రహ్మానుభవంకలుగుతుంది(సర్వస్వము=సర్వం+స్వమ్),తద్విపరీతంగాచూచేవారికికలుగదుఅనిఅర్థం.

లేదూ,భావనలేనిచోశాంతిదొరుకదు-అనగాస్పృశించిన,చూచిన,విన్న,అనుకున్న,తెలిసినవిషయాలూమఱియూనేనూఅంతాచైతన్యమే.ఇలా

అన్నింటిలోనూచైతన్యమునేదర్శించలేనిఅవిద్వాంసునికిశాంతిలభ్యము కాదు.చిదానంద,ఏకరస,బ్రహ్మరూపమైనవిదేహముక్తిదొఱకదు.అశాంతుడైవిదేహముక్తిలభించనివానికివిదేహకైవల్యసుఖంయెక్కడిది?

బ్రహ్మభావంలేనిదేబ్రహ్మసుఖందొఱకదుఅనిఅర్థము,

విషయసేవనుంచిఇన్ద్రియాలునివృత్తమగుటయేసుఖము;విషయతృష్ణయేదుఃఖము.(భాగవతం11)

ఇతిభావః… mvr

---

67

इन्द्रियाणांहिचरतांयन्मनोऽनुविधीयते,

तदस्यहरतिप्रज्ञांवायुर्नावमिवांभसि।

ఇన్ద్రియాణాంహిచరతాం యన్మనోఽనువిధీయతే,

తదస్యహరతిప్రజ్ఞాంవాయుర్నావమివాంభసి.

नन्दिनी

अयुक्तस्यबुद्धिःकुतःनास्ति?

हि-यस्मात्

इन्द्रियाणांचरतां-स्वविषयेषुप्रवर्तमानानां

यत्-किमपिइन्द्रियं

मनःअनुविधीयते-प्रेर्यते,प्रवर्तते,

---

तत्-तदिन्द्रियंएकमपि

अस्य-साधकस्य

प्रज्ञां-आत्मानात्मविवेकबुद्धिं

हरति-अपनयति।

---

तत्रदृष्टान्तः

अम्भसि-जले

नावं-

वायुः-प्रतिकूलंवायुः

हरति-विकटेक्षिप्यति,नाशयति।

---

एकमेवइन्द्रियंनाशयति,इन्द्रियाणिनाशयन्तिइतिकिमुवक्तव्यम्?

---

अम्भःस्थानीये_मनः_चञ्चलः,

यदिमनःचञ्चलःनस्यात्तदावायोःप्रज्ञाहरणसामर्थ्यमपिनैवइतिसूक्ष्मांशः।स्थिरेमनसि

प्रज्ञाहरणंनसम्भवतिइति।

---

अयुक्तस्यकस्मात्बुद्धिःनास्तिइति?ఏకాగ్రతలేనివానికిబుద్ధిఎందుకుకలుగదు?

उच्यते-భగవంతుడుచెపుతున్నాడు

………………………………………….

నన్దినీ

స్థూలార్థం-

ఇంద్రియాలనుఅనుసరించేఅస్థిరమైనమనస్సు,

యోగియొక్కఆత్మానాత్మవివేకాన్ని-గాలినావనుగమ్యానికికాకుండాఎటో

మళ్ళించినట్లు-

ప్రజ్ఞనుఆత్మనుండిదూరంగావిషయాలవైపుతిప్పుతుంది.

The nature of the mind is to conform to the roving senses . Hence mind follows the senses in their pursuit of objects viz skin in the pursuit of touch , eyes in the pursuit of looking, ears for hearing , tongue for taste (and also for speech), nose for smell .

The ascetic’s perception born of discrimination between Atma (self ) and Anatma (non- self) is disturbed , perturbed and misdirected from Atma to Anatma ie objects.

How ?

It’s just like wind blowing off it’s course , from the direction of self-perception to the objects.

హి=ఎందుకంటే,నిశ్చలబుద్ధిలేకపోతేసుఖములేదాబ్రహ్మానుభూతి

ఎందుకుఉండదంటే

…….

అంభసినావమ్ఇవ=ఏవిధంగానీటిలోనినావను

వాయుఃహరతిఇవ=గాలిఎలాతోసివేస్తుందో

…..

చరతాంఇంద్రియాణాంమనః=ఇంద్రియాలలో,ఇంద్రియవిషయాలలో

తగులుకున్నమనస్సు

…..

యత్అనువిధీయతే=ఏఇంద్రియంతోసంబంధించివుంటే

లేదావిధీయతేఅంటే

विपूर्वोदधातिःकरोतिइत्यर्थेविकरोति।(శాకల్యస్యసంహితామనుప్రావర్షత్,

శాకల్యసంహిత’ను’పారాయణంచేయగానేవర్షంకురిసింది,

అగస్త్యమన్వసించన్ప్రజాః-అగస్త్యసంహితచదువగానేప్రజలమీదవర్షం

పడింది,అన్నట్లు).अनुर्लक्षणे,ఇన్ద్రియాల’ను’ -అను-మనఃవిధీయతేఅనిఅర్థనిశ్చయంచేయవచ్చును.

తత్అస్యప్రజ్ఞాం(హరతి)=ఆఇంద్రియముఆసాధకుని

ఆత్మానాత్మజ్ఞానాన్నిహరిస్తుంది.

జ్ఞానంఉత్పన్నమేఅయినాచిత్తనిరోధంలేకపోవుటవల్లఆజ్ఞానంధ్యానానికిఉపయోగించదు,उत्पन्नस्यापिअभिभवोभवति;సదపరోక్షజ్ఞానానికిమాత్రం

ఉపయోగపడదు;వైషయికభోగానికో,ఏఇంటర్మీడియేట్పరీక్ష

పాసయ్యేందుకోపనికిరావచ్చునేమో!అపరోక్షజ్ఞానమునైతే కలుగజేయదు.

---

మేధావులుతాముచదువుకున్నమీమాంసమొదలైనశాస్త్రాలనుబుఱ్ఱలో

నిలుపుకొంటూనేఉన్నారుకదా,

సూక్ష్మబుద్ధులకైతే-సమాధిలోలేకున్నాతమకువేదాంతశ్రవణాదులద్వారాకలిగినజ్ఞానమునశించుటలేదుకదా-అంటావేమో,అదిసరికాదు.

అతిస్థూలమైనప్పటికీఅవలోడనం,ఆచరణ,ప్రచారంలేనిచోఇష్టకాచయనజ్ఞానమేస్పష్టంగాభాసించదే-అటువంటప్పుడు

అతిసూక్ష్మం

అతీంద్రియం

అవిషయం

అప్రచురం

అనారూఢం

అవినష్టప్రతిపక్షంఐనఆత్మజ్ఞానంసమాధిలేకుండాప్రతిభాసించదనిఇంకావేరేచెప్పాలా? (కైముతికన్యాయం).కాన,ఆత్మజ్ఞానసిద్ధికైసమాధిఅవసరకర్తవ్యమని

సూచించేందుకు,బాహ్యప్రవృత్తులుజ్ఞాననాశనాన్నిచేసేప్రకారాన్ని

భగవంతుడుదృష్టాంతపూర్వకంగాइन्द्रियाणां…అనే2.67వశ్లోకాత్మకంగా

చెపుతున్నాడు.

ఏకారణంగాచెవిమొదలైనఇంద్రియాలుతమతమవిషయాలైనవినుట

మొదలుగా గలవాటివైపుమరలినప్పుడువాటివెంటలౌకిక,శాస్త్రీయ

విషయాలతోనూకర్మవాసనలతోనూకలిసివున్నమనస్సుకూడావెళ్ళుతుందో-అనగాఆవిద్వాంసులఇచ్ఛానుసారంప్రవృత్తమౌతుందో-అటువంటి

మనస్సులాగుకొనిపోతుంది.

జలాశయాలలో,జలప్రవాహాలలోనావనుగాలి లాగుకొనిపోయినట్లు,

వాసనానుసారంప్రవృత్తమయ్యేవిద్వాంసుని

ప్రజ్ఞను(ఆత్మానాత్మవివేకాన్ని)హరించిలాగుకొనిపోతుంది.

నదిఆవలిఒడ్డువైపుకువెళ్లేపడవనుప్రతికూలవాయువుఎలాసుడిగుండాలలోనికివిసిరివేస్తుందో,మహాపాషాణాలకుగుద్దించిముక్కలుముక్కలుగా

చేస్తుందో,ఏఒడ్డునుండిబయలుదేరిందోఅదేవిషయాలఇవతలిఒడ్డుకు

చేరుస్తుందో,సర్వవిధాలాఅనర్థమేచేకూరుస్తుందో-అదేవిధంగావిద్వాంసునివివేకాన్నిఅనాదిగాఉన్నఅవిద్యయొక్కఉచ్చ-నీచ వాసనలద్వారా

ఆకృష్టమైనమనస్సు-ఆవిద్వాంసుణ్ణి

విషయాలలో, కర్మలలో, యోగంలో

ఉపాసనలలో-విసిరివేసి,పెనుగాలినావనునష్టపరిచినట్లువిధ్వంసం

చేస్తుందనిఅర్థము,

జలఃస్థానీయమైనమనస్సుదృఢంగాఉంటేప్రజ్ఞాహరణంజరుగదని

చెప్పేందుకు"अम्भसि” (నీటిలో)అనేపదప్రయోగము,

దార్ష్టాన్తికంలోనీళ్ళస్థానంలోవున్నమనస్సుచంచలమేఐనప్పటికీ…

మనస్సుగనుకభూస్థానీయమేఅనగాస్థిరమేఐతేఇన్ద్రియాలకుప్రజ్ఞను

హరించేసామర్థ్యం ఉండదుఅనిచెప్పేందుకేఅంభశ్శబ్దమును

ప్రయోగించుట;

నావనుహరించుటఅనేప్రక్రియనావనీటిలోఉన్నపుడుమాత్రమే,రేవులోస్థిరంగాఉన్నప్పుడు కాదనిసూచన,ఇతిభావః… mvr

---

68

తస్మాద్యస్యమహాబాహోనిగృహీతానిసర్వశః,

ఇంద్రియాణీంద్రియార్థేభ్యఃతస్యప్రజ్ఞాప్రతిష్ఠితా.

तस्माद्यस्यमहाबाहोनिगृहीतानिसर्वशः,

इन्द्रियाणीन्द्रियार्थेभ्यःतस्यप्रज्ञाप्रतिष्ठिता।

नन्दिनी

सर्वशः-सर्वप्रकारेण(सर्वाणि=समनस्कानि)

सर्वशःइन्द्रियाणि-सर्वाण्यपिइन्द्रियाणि

इन्द्रियार्थेभ्यः-शब्दस्पर्शरूपरसगन्धेभ्यः

यस्यनिगृहीतानि(आकर्षितानि)-तस्यैवसिद्धस्य/साधकस्यच

(रागादिशत्रुसंहारकस्यएवअत्रअधिकारः,नअन्यस्य)

प्रज्ञाप्रतिष्ठिता(भवति) -समाधिःसिध्यति।

---

महाबाहो-एतत्संबोधनंतुमहाबाहुभ्यां

a)शूरैःशत्रून्जित्वाराज्यस्यप्रतिष्ठितत्वं;

तथैव

b)विवेकिभिःइन्द्रियशत्रून्जित्वाप्रज्ञाप्रतिष्ठितत्वम्

---

O Great Warrior Arjuna ! His wisdom is stable whose senses are withdrawn from their respective objects.

The bad effects caused by the senses are listed above. Hence, O hero! The wisdom of the ascetic becomes stable whose senses are withdrawn from the objects.

---

నన్దినీ

స్థూలార్థం-

మహాబలవంతుడవైనఅర్జునా!

ఎవరిఇంద్రియాలువిషయాలనుండినిగ్రహించబడుతున్నవోఅతనిప్రజ్ఞ

స్థిరమవుతుంది.

ఇంద్రియప్రవృత్తిదోషమనిభగవంతుడునిరూపించాడు.కాన

ఇంద్రియవిషయాలను నిగ్రహించవలె.అప్పుడేప్రజ్ఞస్థిరమవుతుంది.

---

_ఈసాంఖ్యయోగం60వశ్లోకంయతతోహ్యపి..లోచెప్పినఅర్థాన్నిసమర్థించేఇంకోయుక్తినిభగవంతుడుఉపసంహరించేముందుగాచెప్పిసమర్థిస్తున్నాడు.

महाबाहोమహాబాహోఇంద్రియాలనునిగ్రహించగలిగినశక్తివంతుడా

तस्मात्తస్మాత్అందువల్ల

यस्यइन्द्रियाणिఎవరిఇంద్రియాలు

सर्वशःइन्द्रियार्थेभ्यःసర్వశఃఇంద్రియార్థేభ్యః

అన్నిరకాలవిషయాలనుండీ

निगृहीतानिనిగృహీతానినిగ్రహించబడినవో

…….

तस्यप्रज्ञाप्रतिष्ठिताతస్యప్రజ్ఞాప్రతిష్ఠితాఅతనిప్రజ్ఞసుస్థిరమవుతుంది.

---

అరిషడ్వర్గం(కామక్రోధలోభమోహమదమాత్సర్యాలు)వల్లనే

ఇంద్రియప్రవృత్తికలుగుతుంది.

ఇంద్రియప్రవృత్తితోజ్ఞానంనశిస్తుంది.

జ్ఞానాభావంతోఆత్మవిస్మృతి,

ఆత్మవిస్మృతితోముక్తిరాహిత్యం,

ముక్తిలేనిచోబ్రహ్మత్వాసిద్ధి-ఈవిధంగాఅనర్థాల_వ్రాతాపాతమంతా

కలుగుతుంది.ఆకాశంబుననుండిశంభునిశిరంబు..అన్నట్లుగావివేకభ్రష్ట

సంపాతములుజరుగుతాయి.ఈవ్రాతానికికారణంఇంద్రియనిగ్రహం

లేకపోవుట.నిగ్రహరాహిత్యానికికారణంరాగద్వేషాదులు.

బహిఃప్రవృత్తులైనట్లయితేజ్ఞానులకుకూడాఇదితప్నదు.

అందువల్లరాగాదులనుండిఇంద్రియసమూహాన్నిదూరీకరించి,పూర్తిగా

అదుపులోకితెచ్చుకొని,ముముక్షుయతివిదేహముక్తికోసం

ప్రయత్నించేందుకుసమాధిఅవశ్యకర్తవ్యముఅనిసూచించేందుకు

భగవంతుడుतस्माद्यस्यमहाबाहोఅనిచెపుతున్నాడు.

మహాబాహోఅనేదిహేతుగర్భసంబోధన.రాగాదిశత్రుసంహారసమర్థులకే

ఇక్కడఅధికారము;ఇతరులకులేదుఅనిసూచన.

శూరులుసాధారణబహిఃశత్రుజయంతోభూరాజ్యాన్నిప్రతిష్ఠితంచేసుకుంటే-

వివేకజ్ఞానంకలవారేమోఇన్ద్రియశత్రువులనుజయించిప్రజ్ఞారాజ్యాన్ని

ప్రతిష్ఠించుకుంటారు!

ఏముముక్షుయతియొక్కఇంద్రియాలుఇంద్రియాలవిషయాలనుండి

నిగ్రహింపబడుతాయో,అట్టిధన్యునికితీవ్రవైరాగ్యమూతోడైతేసమాధి

సిద్ధిస్తుంది,ప్రజ్ఞప్రతిష్ఠించబడుతుంది,విదేహబుద్ధీ,బ్రహ్మత్వమూ

సంముఖమైఎట్టయెదురుగానిలుస్తుంది.

( _వ్రాతమంటేగుంపుव्रियतइतिव्रातः,वृञ्संभक्तौఒకచోటకూర్చబడేవి

అనివ్రాతములకుఅర్థము.

వబయోరభేదఃకనుకబృన్దముఅన్నాఅదేఅర్థముఅయితేబృన్దము

సజాతీయవస్తువులగుంపుకేవాడుక,;

….వ్రాతఅనేదితెలుగుపదంవ్రాఁతయొక్కఅపభ్రంశము,వ్రాఁతలో

అర్ధానుస్వారముకలదు,ఆవ్రాఁతకులేఖనమనియర్థము.తెలుగువారి

వ్రాఁతబాగాలేకపోవుటవల్లఅజ్ఞానానికిఅస్పష్టత-గాయాలకుఅవమానం

తోడవుతున్నవిadding insult to the injuryకనుకఅర్వాచీనమైన తెలుగువారికి

వ్రాతవ్రాఁతలకుఅభేదమున్నట్లుఅగుపించుటజరుగుతున్నదనేది

బహిరంగరహస్యము.),

---

ఇన్ద్రియాలనునిగ్రహిస్తేనేపూర్వోక్తమైనప్రసన్నత;

ప్రసాదముంటేనేచిత్తనిరోధరూపమైనయుక్తి;

యుక్తునికేశ్రవణమననములలోతత్త్వనిశ్చయము;

తత్త్వనిశ్చయంఉంటేనేఅపరోక్షసాధనమైనధ్యానము-

కనుకహేమహాబాహో!ఇన్ద్రియాలనన్నిటినీవిషయాలనుంచినిగ్రహించి

ప్రజ్ఞనుసుప్రతిష్ఠితంచేసుకో!సమాధినిసిద్ధింపజేసుకొమ్మనిఉపదేశము,

ఇతిభావః…. mvr

---

69

_______________________________________

యానిశాసర్వభూతానాంతస్యాంజాగర్తిసంయమీ,

యస్యాంజాగ్రతిభూతానిసానిశాపశ్యతోమునేః.

यानिशासर्वभूतानांतस्यांजागर्तिसंयमी,

यस्यांजाग्रतिभूतानिसानिशापश्यतोमुनेः।

——————————————–

नन्दिनी

इन्द्रियसंयमःकर्तव्यःइतिउक्तम्।स्थितप्रज्ञस्यतुसर्वेन्द्रियसंयमः_स्वतःसिद्धः_एव।

या-याअहंब्रह्मास्मीतिप्रज्ञा

निशा-नितरांशेरतेप्राणिनोयत्रसानिशा,

सर्वभूतानां-सर्वेषांभूतानांनिशाका?आत्मनिष्ठा,अज्ञानांप्रतिअप्रकाशरूपत्वात्

‘निशाइवनिशा’

---

तस्यां-ब्रह्मविद्यालक्षणायांसर्वभूतनिशायां

जागर्ति- (अज्ञाननिद्रायाः)प्रबुद्धःसन्

संयमी-इन्द्रियसंयमवान्(स्थितप्रज्ञः)वर्तते।

यस्यां-यस्यांतु

जाग्रति-विषयबुद्ध्याजाग्रति,प्रबुद्ध्यन्ते

सा-

पश्यतः-आत्मतत्वंपश्यतः

मुनेः-स्थितप्रज्ञस्य

निशा-निशेवनिशा।

---

अविद्यावस्थायांग्राह्यग्राहकलक्षणायांकर्माणिविधीयन्ते;नविद्यावस्थायांइतिअर्थः।

---

The ascetic who restrained his senses is wakeful during the time which is night for all.

It’s night for the silent rishi during the day with all are awake!

---

నన్దినీ

స్థూలార్థం-

సర్వప్రాణులకూయేదిరాత్రియో,ఎప్పుడుఅందరూనిద్రాపరవశులై

ఉంటారో-ఆసమయంలోసంయమిమెలకువగాఉంటాడు.

ప్రాణులన్నీమేలుకొనిఉండేసమయంమునికిరాత్రి!

---

రహస్యార్థము…

శ్లోకంయొక్కప్రథమార్ధంచూద్దాము-

ఇక్కడ_నిశా_శబ్దానికి_రాత్రికాలమనేఅర్థముకాదు_.పరమార్థసత్యమైన

ఆత్మతత్వమని అర్థము!!

ఇదిఅజ్ఞానులకురాత్రికాలప్రాయముకనుకఔపచారికముగానిశాశబ్దముచే

చెప్పబడినది.ఈ ఆత్మతత్త్వంస్థితప్రజ్ఞులబుద్ధికిగోచరిస్తుంది. (ఉపచారంఅంటేశక్యార్థత్యాగేనఅన్యార్థబోధనము.

ఉదాహరణకు’మంచాఃక్రోశన్తి’అనగామంచాలుఏడుస్తున్నాయిఅనుట;

ఇక్కడవివక్షితార్థము మంచాలనుఅధిరోహించినమనుష్యులు

ఏడుస్తున్నారని.దీన్నిअनियतसंबंधेनअन्यत्रवृत्तिःఅనిశాస్త్రవేత్తలు

చెపుతారు. )

మనబోంట్లకుపగలుగాఉన్నకాలమునక్తంచరుల( nocturnal creatures)కురాత్రికాలమౌతున్నదికదా!అదేవిధంగాఅజ్ఞానులైన

సర్వప్రాణులకూరాత్రిఅయినాస్థితప్రజ్ఞులకుపరమార్థతత్వంగోచరిస్తూనేఉంటుంది.

ఆత్మతత్వాన్నినిశాశబ్దముతోచెప్పవచ్చునా?అంటేनिशेवनिशाఅని

సమాధానము. ‘రాత్రివంటిదికనుకరాత్రి’అనిఔపచారికప్రయోగము. [అదివిషయాసక్తులకుకుహూశర్వరి.

కుహూఅంటేसानष्टेन्दुकलाकुहूःచన్ద్రకళకాననేకానరానిఅమావాస్య; (सादृष्टेन्दुःसिनीवालीకద,సినీవాలిఅంటేలేలేతచన్ద్రకళఐనాఉన్న

అమావాస్య.)అట్టికుహూఅమావాస్యయొక్కశర్వరిఅనగారాత్రిసమయంలోమనంయేవ్యాపారాన్నీచేయలేమే,అంతటిచీకటితోఆత్మజ్ఞానాన్ని

ఉపమించాడు.]

ఆత్మతత్వముఅజ్ఞానులబుద్ధివృత్తికిగోచరముకాదుకనుక_ఇన్ద్రియ వ్యాపారమునకుగోచరముకాకపోవుట_అనేసామ్యంవల్లగౌణప్రయోగము!

---

జాగరణముఅంటేఏమిటి?ఆత్మస్వరూపమునుఅనుభవించుటయే

విద్వాంసునికిఆత్మతత్త్వంలోజాగరణ!

---

నిద్రఅంటేఏమిటి?ఆత్మస్వరూపసాక్షాత్కారములేకపోవుటయేఅజ్ఞానులకుఆత్మతత్త్వమునందునిద్ర!

---

శ్లోకంద్వితీయార్ధానికిఅర్థము-

గ్రాహ్యగ్రాహకభేదంఅంటేతెలియదగిందితెలుసుకునేదిఅనేభేదం

అవిద్యయొక్కలక్షణము.ఆఅవిద్యఅనేరాత్రియందుప్రాణులు

నిద్రిస్తున్నాయి.ఆనిద్రలోకలలనూకంటున్నాయి.ఆకలలలో మెలకువగాకూడాఉంటున్నట్లుచెప్పబడుతున్నారు.అట్టిమెలకువ

మెలకువకాదు.అదిఅవిద్య ఐనందునపరమార్థతత్వాన్నిచూస్తున్న

మునికిరాత్రియే.

కర్మలుఅవిద్యావస్థలోనేవిధించబడుతున్నాయి;జ్ఞానికికర్మలులేవు.

ఇదంతారాత్రివలె,అవిద్యామాత్రమేఅనితెలుసుకున్నవాడుకర్మలలో

ప్రవర్తించడు.

---

శ్లోకకారణం-किमासीत?అనేప్రశ్నకుభగవంతుడుयानिशाఅనేయీశ్లోకాన్నీ,రాబోయేआपूर्यमाणमचलप्रतिष्ठंఅనేశ్లోకాన్నీఉత్తరంగాచెపుతున్నాడు.

కర్మలురెండురకాలు,

1)లౌకికకర్మలు2)వైదికకర్మలు.

వివేకంకలిగినస్థితప్రజ్ఞునికికర్మలఅవసరంలేదు.ఎందుకులేదు?అవిద్యతొలగిపోయినప్పుడు కర్మలూతొలగిపోతాయికనుక.

అవిద్యఎట్లాతొలగిపోతుంది? ‘విద్యవల్ల’.ఈవిషయంస్పష్టీకరించేందుకు

భగవంతుడుయీశ్లోకాన్నిచెపుతున్నాడు.

---

వందల,వేలజన్మలలోచేసినమంచిపనులవల్లా,పుష్కలంగాలభించిన

వేదజ్ఞాన,గురుప్రసాద,ఈశ్వరప్రసాదాలవల్లా-ఈదృశ్యంసర్వమూబ్రహ్మమే,నేనూబ్రహ్మమునేఅనేబ్రహ్మాపరోక్షజ్ఞానం కలిగినమహాత్ముడైన

స్థితప్రజ్ఞునికి,జ్ఞానంప్రబుద్ధమగుటవల్ల-నేను,నాదిఅనేవ్యవహారంస్వప్నవ్యవహారమువలెతుచ్ఛము,మిథ్యఅవుతుంది.

ఈవ్యవహారం-లౌకికమేకాకవైదికమూతుచ్ఛమేఅనిభాసిస్తుంది.నిద్రతొలగిపోయినట్లేఅవిద్యాకార్యాలతోసహా అవిద్యకూడాతొలగిపోతుందిగనుక

ప్రబుద్ధుడు–మెలకువగాఉన్నవానివలెనేజీవన్ముక్తుడై,

బ్రహ్మవేత్తయైబ్రహ్మమునందేరమిస్తూవుంటాడు. (శంకరాచార్యులుयस्यब्रह्मणिरमतेचित्तंయస్యబ్రహ్మణిరమతేచిత్తంనన్దతి

నన్దతినన్దతినన్దత్యేవ,సదాశివబ్రహ్మేంద్రస్వామిमानससंचररेब्रह्मणि

‘బ్రహ్మణిమానస!సంచరరే’అన్నాఇదేఅర్థం.)భగవంతుడుయీఅర్థాన్ని

यानिशासर्वभूतानां…అనిప్రతిపాదిస్తున్నాడు.

సర్వభూతానాం…. భూతములంటేయేమి? “ప్రాక్కర్మఫలానుభూతికోసంమళ్ళీమళ్ళీపుట్టేప్రాణులు”.

నిశఅంటే?…

1.స్థితప్రజ్ఞతలేనట్టిప్రాణులకన్నిటికీఏదిచీకటియో

2.ఏదివేదాలలోतेजःपरस्यांदेवतायाम्ఆదిగా,పరదేవతగా,ప్రమాణాలకు

అందనిదిగా,విశేషరహితసత్తామాత్రంగా,నిశవలెనేఉంటుందోఅది.

3.ప్రాణులునిద్రించేసమయాన్నినిశఅంటారు-नितरांशेरतेप्राणिनोयत्रसा

निशा.ఎలాచీకటి? -రాత్రిపూటసర్వత్రావ్యాపించి,అన్నిపదార్థాలనూఆక్రమించి,దృష్టిని

ప్రసరింపనీయకుండాచేసి,ప్రాణులవ్యవహారానికిఅననుకూలంగా

ఉంటుందో-అదేవిధంగాపరదేవతకూడాఅంతటావ్యాపించివుండుట

మొదలైనధర్మాలచేతప్రాణి వ్యవహారానికిప్రతికూలంగాఉంటుందిగనుక

నిశఅనబడుతుంది.

4.శమ్,शम्,అంటేసుఖము.అత్యంతసుఖరూపంకనుకనిశ,

नितरांसुखरूपत्वात्निशा.( ‘కునుకుపడితెమనసుకాస్తకుదుటపడుతదీ’అని

ఓప్రాచుర్యంపొందినపాట).

సంయమి…?

అటువంటిసుఖ,ఆనందరూపపరబ్రహ్మలోవుంటూ,తానుఅవిద్యనుండిలేచిమెలకువతోఉన్నవాడుసంయమి.సర్వేంద్రియాలనూబాహ్యప్రవృత్తి నుండిమరలించినబ్రహ్మవేత్త.వేదాంతశ్రవణంచేసినవారైనాసరేఇతరులునిద్రిస్తున్నవారివలెబ్రహ్మస్వరూపాన్నితెలుసుకోలేనిస్థితిలోవుండగా

యితడుమాత్రంమెలకువగాఉంటాడు,బ్రహ్మములోనేరమిస్తాడు,క్రీడిస్తాడు,ఆనందిస్తాడు(మానస!సంచరరే,బ్రహ్మణి-అనేసదాశివబ్రహ్మేంద్రస్వామికీర్తన,यस्यब्रह्मणिरमतेचित्तं,नन्दतिनन्दतिनन्दत्येवఅనేశంకరాచార్యులశ్లోకంఇదేవిషయాన్నిచెపుతున్నాయి) .

శ్రుతిपरमोह्येषआनन्दःఅనిఆఆనన్దవర్ణనమునుచేసింది.యోగవాశిష్ఠం

निद्रादौजागरस्यान्तेयोभावउपपद्यतेतंभावंभावयन्साक्षादद्वयानन्दमश्नुतेఅని

జాగ్రదవస్థనిద్రలసంధినిభావించిఆత్మసుఖానుభవాన్ని,అద్వైతానన్దాన్ని

అవగతంచేసుకొమ్మన్నది.

బ్రహ్మనిష్ఠునికిఏదినిశ?

నేను,నాది..

ఇదికార్యము,ఇదిఅకార్యము..ఇష్టము,అయిష్టము-అనిద్వైతభూమిలోని

వ్యవహారంఅతనికినిశ,ప్రత్యక్దృష్టితోబ్రహ్మదర్శనంచేసేబ్రహ్మనిష్ఠునికిచీకటితోసమానము.

ప్రాణి,నిద్రలోనేను,నాదిఅనేవ్యవహరించడు.నేను,నాదిఅనేప్రత్యయాలవ్యవహారంప్రాకృతుడేచేయనప్పుడు-వాసనలతోసహాఅవిద్యనశించి,

బ్రహ్మమయబుద్ధిగలవిద్వాంసునికిజ్ఞానదశలోలౌకికవ్యవహారమే

అసాధ్యమైనప్పుడు-వైదికవ్యవహారంఅసలుసిద్ధించనేసిద్ధించదు.లేదా,अधीतिभगवोब्रह्मविद्यावरिष्ठां(పూజ్యుడానాకుబ్రహ్మవిద్యనుఉపదేశించుము)ఇత్యాది వేదప్రసిద్ధ బ్రహ్మవిద్యసాధారణప్రాణులకునిశయేఅవుతుంది.

బ్రహ్మముసూర్యప్రకాశమువలె స్వయంప్రకాశమేఅయినా,

జ్ఞానదృష్టిశూన్యులకునిశవంటిదే.

ఏవిధంగాచీకటితనతమఃశక్తితోనామరూపభేదాలనుదూరీకరించివస్తుసర్వాన్నీచీకటిలోముంచుతుందోఅదేవిధంగాబ్రహ్మవిద్యతనచేతనశక్తితోవెలుతురు

నింపుతుంది. (విద్యనూచైతన్యాన్నీఎప్పుడూవెలుతురుతోనేపోల్చుతూ

ఉండుటవల్లయీపోలికవిరుద్ధంగాతోస్తుంది.)

ఎలాగైతేఅజ్ఞానులూ,జ్ఞానులూకలలుకంటూనిద్రిస్తారోఅలాగేబ్రహ్మవేత్తబాహ్యవృత్తిశూన్యుడై, స్థితప్రజ్ఞుడై,ఏకాంతంగా,సంయమియైమెలకువగావుంటాడు.

అతడుఆత్మలోనేరమిస్తూ(ఆత్మారాముడై),ఆత్మలోనేక్రీడిస్తూ,ఆత్మజ్యోతియై,ఆత్మానందంతోవుంటాడు.

అవిద్యలోఉన్నవారు’నీవు,నేను’అనిభేదదృష్టితోవ్యవహరిస్తారు.పోతన–

భాగవతాన్నిఅనువదిస్తూప్రహ్లాదచరిత్రలోఇదేవిషయాన్ని

“ఎల్లశరీరధారులకునిల్లనుచీకటినూతిలోపలంద్రెళ్ళక-వీరునేమను–

మతిభ్రమణంబున”(7.142), అనీ…

“అజ్ఞుల్గొందరునేముదారనుచుమాయంజెంది” (7.148)అనీఇంకాపెక్కుచోట్లకూడాభేదబుద్ధిఖండనంచేసివున్నాడు.

అవిద్యద్వైతావస్థ.దృక్,దృశ్య,ద్రష్టృభేదము(చూపు,చూచేవస్తువు,చూచువ్యక్తిఅనే భేదము)మిథ్య,తుచ్ఛము,అశాశ్వతముఅనితెలిసినవానికిఇదంతానిశ.

సాధారణప్రాణులకుబ్రహ్మవిద్యఎట్లునిశయో,అట్లేబ్రహ్మవిదునికిఅవిద్యకూడానిశయే. (వ్యతిరేకముఖంగాచూస్తే-సైకోసిస్ఉన్నవారికీలేనివారికీగల

భేదంకూడాఈకోవకుచెందిందే.భ్రమాదులలోలీనమైనవానికిప్రమలోవిశ్వాసంఉండదు.)

అజ్ఞులుఏవిధంగానేనుబ్రహ్మనుఅనితెలుసుకోలేరో,అదేవిధంగాబ్రహ్మవిదులూదేహాన్నిఆత్మగాభావించుటకున్నూఅశక్తులే.అందువల్లనేలౌకిక,వైదిక

క్రియలలోఅయోగ్యతా,అనధికారమూ.

బ్రహ్మతాదాత్మ్యంకలవారికిశరీరతాదాత్మ్యంఉండదుకనుకకుల,వర్ణ,ఆశ్రమ

అభిమానమూ ఉండదు.కర్తవ్యాకర్తవ్యజ్ఞానమూఉండదు.

కుల,వర్ణ,ఆశ్రమాలలోఅభిమానంఉన్నవారేకర్మకుయోగ్యులు.బ్రహ్మవిదునికిఆరోపితకులాదిలక్షణాలుసిద్ధించవు.బ్రహ్మవేత్తకానివానికేకులాద్యభిమానాలు

సిద్ధిస్తాయి.

సర్వమిథ్యాత్మదర్శనమూ,కర్మలోప్రవృత్తీయీరెండూపరస్పరవిరుద్ధాలు.కనుకవాటికి ఏకాధికరణంకుదురదు-ఉపపన్నంకాదు.

మిథ్యఅనితెలిసివుండికూడావిద్వాంసుడుకర్మలోప్రవృత్తుడైతేతప్పేమిటి?అంటేతప్పే.ఎడారిలోఎండమావులనుఎండమావులుగాగుర్తించినవాడు

అందులోనినీళ్ళుతాగడుకదా!

ఆరోపితదృశ్యమంతామిథ్యయేననితెలిసిयद्दृश्यंतन्नश्यम्,ఆమిథ్యాదర్శనపు

అధిష్ఠానాన్నిసర్వత్రాదర్శించేవారికిప్రవృత్తిఅనుపపన్నము.కనుక

అవిద్వాంసునికేకర్మయందధికారము.

కనుకవిద్వాంసుడు-విధి,విధానము,విధేయము,విధాత-అనేవిఅన్నీ

అవిద్యాకార్యాలనిగ్రహించికర్మలయెడతూష్ణీంభావముతోఉండవలెననీ,

విద్వాంసునికికర్తవ్యం(చేయవలసినపని)అంటూఉండదనీసిద్ధము,

అలమతివిస్తరేణ,ఇతిభావః….mvr

---

70

______________________________________

ఆపూర్యమాణమచలప్రతిష్ఠంసముద్రమాపఃప్రవిశంతియద్వత్,

తద్వత్కామాయంప్రవిశన్తిసర్వేసశాన్తిమాప్నోతి,నకామకామీ.

आपूर्यमाणमचलप्रतिष्ठं समुद्रमापःप्रविशन्तियद्वत्,

तद्वत्कामायंप्रविशन्तिसर्वेसशान्तिमाप्नोति,नकामकामी।

______________________________________

नन्दिनी

(ज्ञानिनःविषयानुभवप्रकारः)

विषयेषुदृष्ट्यभावेकथंअसौविषयान्भुङ्क्ते?

आपूर्यमाणं-नदनदीभिःआपूर्यमाणंसन्तं,समन्तात्आपूर्यमाणमपि

अचलप्रतिष्ठं-अनतिक्रान्तमर्यादम्,

मैनाकादीनांप्रतिष्ठाअस्मिन्इतिवा

यद्वत्-येनप्रकारेण

यं-स्थितप्रज्ञम्,निर्विकारमेवसन्तम्

कामाः-काम्यमानाःविषयाः

प्रविशन्ति-स्वयमेवप्राप्नुवन्ति,प्रारब्धकर्मवशात्/योगविघ्नार्थंदेवैःप्रेषिताःवा

---

तद्वत्-तेनैवनिर्विकारेण

यं-स्थितप्रज्ञम्समुद्रस्थानीयम्

कामाःप्रविशन्ति-विषयसुखदुःखादिकाःस्वयमेवआगच्छन्ति

---

सः-स्थितप्रज्ञः

शान्तिं-सर्वलौकिकअलौकिककर्मविक्षेपनिवृत्तिं

आप्नोति-लभते।

---

विषयिणःतदभावमाह-

नकामकामी-

कामकामी=कामान्कामयितुंशीलंयस्यसः।

कामकामीभेददर्शी/द्वैतदर्शीभवति।देहादितादात्म्येनअद्वितीयेब्रह्मणिभेदंपश्यति।

( …एतस्मिन्नुदरमन्तरंकुरुतेअथतस्यभयंभवति)

कामकामीशान्तिंतथानप्राप्नोति।(किन्तुविषयानुभवार्हेसंसारेएववर्तते)।

अचलप्रतिष्ठम्-नउत्सेकंआदि,कुतःएषःअर्थः?समुद्रस्यदृष्टान्ते।

The evenminded acquires peace provided desires enter into his mind like waters from rivers flow into a full and stable sea. The one who yearns after objects of desire will not acquire peace.

The sea remains unchanged though being filled by waters from above through rain and from all sides through rivers flowing into it.The sea abides in itself and also unaltered.

All forms of desires both wanted and unwanted enter the mind of a sage. He contains them all and is not enslaved by them.

Such a sage alone wins peace and liberation _and not any other who habitually yearns after objects of desire.नकामकामी .

---

నన్దినీ

(జ్ఞానులవిషయానుభవప్రకారము)

శ్లోకప్రవచనకారణం-

అర్జునుడు2.54వశ్లోకంలోస్థితప్రజ్ఞునిగురించినాలుగుప్రశ్నలుఅడిగినాడు-

1)భాషాకాస్థితప్రజ్ఞునిలక్షణాలుఏమి?

2)ప్రభాషేతకింఅతనివాక్కులభావమేమైఉంటుంది?

3)ఆసీతకింవ్యవహారరహితస్థితిలోఅతనిస్థితియేమిటి?

4)వ్రజేతకింఆతని(ఆ)చరణఎలావుండును? ….అని.

వ్రజేతకిమ్మనేప్రశ్నకుఈశ్లోకంసమాధానము.

---

స్థూలార్థం-

నిండుగావున్నసముద్రంలోనికినదీజలాలువచ్చిచేరినా,సముద్రంనిశ్చలంగాఉన్నట్లే-కోరికలువాటంతటవేవచ్చితననుచేరుకున్నానిశ్చలుడైనవాడు

శాంతినిపొందుతాడు.

కావాలనికోరుకునేవాడుశాంతినిపొందడు.

---

ఆపః-నీళ్ళు

ఆపూర్యమాణమ్-నింపబడేది

అచలప్రతిష్ఠమ్-చెలియలికట్టనుఅతిక్రమించక,వికారరహితమైన

సముద్రంయద్వత్-సముద్రములోయేవిధంగానైతే

ప్రవిశంతి-ప్రవేశించికూడాసముద్రాన్నికలచివేయుటలేదో

---

తద్వత్-అదేవిధంగా

సర్వేకామాః-కోరికలుఅన్నీ

యంప్రవిశంతి-ఎవనిలోలీనమవుతాయో

సః-అతడు(ఆస్థితప్రజ్ఞుడు)

శాంతింఆప్నోతి-కర్మలవల్లకలిగేవిక్షేపంలేకపోవుటఅనేశాంతిని

పొందుతాడు

---

నకామకామీ-విషయాలనుకోరేవాడు_పొందడు._

आपूर्यमाणम्ఆపూర్యమాణమ్…

అమ్మాయి,వివాహానన్తరంతలిదండ్రులనూ,అన్నదమ్ములనూ,బంధుగణాన్నీ

విడిచిభర్తనుమాత్రమేఆశ్రయించిభర్తవద్దనేతృప్తిగా,సంతోషంగా,ఆనందంగాఉంటుంది.ఇతరవిషయాలనువినదు,చూడదు,స్మరించదు,नान्यच्छृणोति,

नान्यत्पश्यति…

తానుపతివ్రతయై-పతియేవ్రతముగాగలదై-వుంటుంది.అలాగేబ్రహ్మవేత్తయైనయతి,సమాధిలోప్రౌఢమైదేహ,ప్రాణ,ఇంద్రియాలనుదూరీకరించి,

సచ్చిదానందైకరసమైనబ్రహ్మమునేఆశ్రయించి,అన్యాన్నివినడు,చూడడు,

స్మరించడు,తెలుసుకోగోరడు.అట్టియతియేజీవన్ముక్తిసుఖాన్నీ,

విదేహకైవల్యసుఖాన్నీపొందుతాడనీసూచించుటకైభగవంతుడు आपूर्यमाणम्

అనేయీశ్లోకాన్నిప్రతిపాదిస్తున్నాడు.

స్థితప్రజ్ఞుడైనయతిభిక్షాదులలోకూడాఇతరులనుకష్టపెట్టకుండా

(బాహ్యఅనాలంబత్వముతో),యదృచ్ఛాలాభసంతుష్టుడైఉండవలెను.

अचलप्रतिष्ठम्అచలప్రతిష్ఠమ్…

గంగాదిమహానదులుఅనంతమైనజలప్రవాహాలతోఅన్నివైపులనుంచీవచ్చి

పడుతున్నా,నిండుగానేవున్నసముద్రంపొంగుటలేదు,చెలియలికట్టను

దాటుటలేదు.చలించదు.వృద్ధిక్షయాలులేకుండాతనపూర్వలక్షణంతోనే

స్థిరంగావుండుటఅచలప్రతిష్ఠ.

వర్షకాలంనీటిప్రవాహాలుఎక్కువగావచ్చినా,ఇతరర్తువులలోతగ్గినా-

ఒకేరూపంతో-సత్తావిశేషశూన్యంగాప్రవర్తించుటఅనిభావము.

గంగా,నర్మదాదినదీనదాలు(నది=తూర్పుకుప్రవహించేది,

నదము=పడమటికిప్రవహించేది)

-నానావర్ణాలు,నానారుచులుకలిగినజలాలుతమతమనామరూపాలనువీడి,

సముద్రభావాన్నేపొంది,సముద్రంనుంచిఅభేదంతోవున్నట్లే-కామాలుకూడా

యతినిపొందినప్పటికీ,ప్రారబ్ధంవల్లరుచికరమైనపదార్థాలుదాతలద్వారా

“నన్నుస్వీకరించు,నన్నేస్వీకరించు…“अहंपूर्वं,अहंपूर्वम्,అని

అన్నివైపులనుండీవచ్చేభోగ్యవిశేషాలువ్యాకులపెట్టినప్పటికీ విపరీతభావశూన్యుడుగా,నిర్వికల్పుడుగాఉండుటఅచలప్రతిష్ఠ.

అచలమంటేచలించనిది;విపరీతభావశూన్యత.

అచలప్రతిష్ఠకలవాడుఅచలప్రతిష్ఠుడు.దాతలద్వారాఅన్నివైపులనుండీవచ్చేభోగ్యవిశేషాలు వ్యాకులపెట్టినప్పటికీవికల్పంచెందనివాడు-నిర్వికల్పుడు.

అంటేవిపరీతభావశూన్యుడు.అటువంటిఅచలప్రతిష్ఠుడైన,బ్రహ్మవేత్తఐన

యతినిఅన్నికామాలూవాటంతటఅవేవచ్చిచేరుతాయి;ఆకామాలూ

చేతన భావాన్నిపొందితమతమనామరూపాలనూ,విశేషాలనూవిడిచిపెట్టి–

సముద్రప్రవిష్టనదీజలాలుసముద్రభావాన్నిపొందినట్లు,మకరందాలన్నీ

తేనెలో లీనమైమకరందాలవైయక్తిక’స్వ’భావాన్నికోలుపోయితేనెస్థితిని

పొందినట్లూ(सलिलइवार्णवे,मधुनिलिल्युरशेषरसाःఅనిశ్రుతిగీతలుభాగవతం10.87లోచెప్పినట్లు) -యతితన నామరూపయుక్తఅవిద్యాప్రపంచంనుండివిముక్తుడై

శాంతినిపొందుతాడు-प्रपञ्चोपशमंशान्तम्అనివేదంచెప్పినవిధంగా

అవిద్యాప్రపంచోపశమమైనశాంతినిపొందుతాడు-కామకామిశాంతినిపొందలేడు.

कामकामीకామకామి….

कामान्,विषयान्,यःकामयतेसकामकामी=కోరికలనుకోరేవాడుకామకామి.ఇతడు

తానై కైవల్యకారణభూతమైన,స్వధర్మమైనబ్రహ్మనిష్ఠనువీడి–

అనాత్మవిషయాలకుఆత్మభావాన్నిఆపాదించి,తననుతానుభోక్తగాభావించుకొని-ద్వైతాన్నికల్పించుకుంటున్నాడు.ఏవిధంగా?ముత్యపుచిప్పనువెండివలె,

ఎండమావులనునీటివలె-అద్వితీయబ్రహ్మములోలేనటువంటి ద్వైతాన్ని

కల్పించుకొని( as with the batsman running for a single which was not there before a run-out),నేనుభోక్తను..ఇదిభోగము..అనేమిథ్యాభిసంధిద్వారాబాహ్యవాసనలతో,

అసత్పదార్థంలోఅహంకారమమకారాలకుబద్ధుడైఇదిరమ్యము,ఇదిఇష్టముమొదలైన భేదబుద్ధితోనామరూపాదివిశేషవిభాగంతోపదార్థాలనుస్వీకరిస్తాడు–

అందువల్లభేదదర్శియైనకామకామిశాంతినిపొందలేడు.కామకామి

దేహాద్యభిమానంతో,అసదభినివేశంతోఅద్వితీయబ్రహ్మలోభేదాన్నిచూస్తాడు.ద్వైతదర్శిముక్తినిపొందడుयदाह्येवैषएतस्मिन्नुदरमंतरंकुरुतेअथतस्यभयंभवतितत्त्वेवभयंविदुषोऽमन्वानस्यఅనివేదంచెప్పినట్లుయత్కిఞ్చిత్భేదంకూడాభయకారణమే

मुनिःप्रसन्नगंभीरोदुर्विगाह्योदुरत्ययःअनंतसारोह्यक्षोभ्यःस्तिमितोद_इवार्णवः_ (भागवतम्11.8.5)అనిభాగవతంఇదేసముద్రదృష్టాన్తాన్ని’దత్తాత్రేయగీత’లో

దత్తాత్రేయుడుతనకుఅనేకులు గురువులుగాఉన్నారనిచెప్పినసందర్భంగా

ఉన్నది.

దేహతాదాత్మ్యంలేకుండాభేదదర్శనమూ,కామనాసిద్ధించవు.అవిద్యావంతులకుముక్త్యభావంయుక్తమేకనుక-విదేహకైవల్యార్థియైనయతికిఅప్పుడప్పుడుకూడా

దేహతాదాత్మ్యంతోభేదదృష్టిపనికిరాదు,ఇతిభావః….mvr

---

71

_______________________________________

విహాయకామాన్యఃసర్వాన్పుమాంశ్చరతినిఃస్పృహః,

నిర్మమోనిరహంకారఃసశాంతిమధిగచ్ఛతి.

विहायकामान्यःसर्वान् पुमांश्चरतिनिःस्पृहः,

निर्ममोनिरहंकारःसशान्तिमधिगच्छति।

__________

नन्दिनी

एवंभूतयोगस्यअधिकारीकः?

यःपुमान्-पुरुषशब्दवाच्यः(साधितपुरुषार्थः) ,सएवपुमान्,अन्यःपशुप्रायःइति

सर्वान्कामान्-प्राप्तान्अप्राप्तान्वा,

a)बाह्यान्गृहक्षेत्रादीन्

b)आन्तरान्वासनामात्ररूपान्च

विहाय-उपेक्ष्य,वि=विशेषैण,हाय=त्यक्त्वा

निस्पृहः-देहयात्रामात्रेअपिविषयेभ्यःनिर्गतास्पृहायस्यसः

अतः

निर्ममः-कौपीनआच्छादनादौ"ममइदं"इतिअभिमानशून्यः

निरहङ्कारः-अहंदेहः,गौरः,विद्यावान्इतिअभिमानशून्यः(आत्मनःदेहादिसंबन्धःनास्तीतिज्ञानात्)

चरति-यादृच्छिकतयायत्रक्वापिगच्छति,पर्यटति,भक्षयति(चरगतिभक्षणयोः) -भक्षयामिइतिकर्तृत्वाभिमानरहितः

---

The perfect person who gives up all objects of desires , MOVES ABOUT seeking nothing and rid of the sense of ‘I’ and ‘mine’ gets peace.

विहाय, Giving up is renouncing objects of all the desires ie external ones like house, farm and the internal ones like attachments.

His efforts become less, reduced to securing just what is sufficient for sustaining life.

निस्पृहः, Seeking nothing is not desirous of even to keep the body alive .

निर्ममः, Free from the sense of mine is having no sense of possessions even in regard to those minimal things essential to maintain the body alive.

निरहङ्कारः, Has no egoism free from all feelings of self-esteem based on his scholarship etc

शान्ति, peace is cessation of all worldly sufferings.

---

నన్దినీ

స్థూలార్థం-

భోగాలన్నీవిడిచిపెట్టి,దేనినీకోరకుండా,అహంకారమమకారాలులేకుండా

సంచరించేవాడుశాంతినిపొందును.

---

యఃపుమాన్-ఏపురుషుడు,పరమపురుషార్థాన్నిసాధించినవాడేపురుషుడు,

అన్యుడు పశుప్రాయుడు

సర్వాన్కామాన్-అన్నికోరికలనూ,బాహ్యమైనఇల్లూవాకిలీమఱియుఆన్తరమైనకోరికలయొక్కవాసనలనుకూడా

విహాయ-విశేషంగావీడి,हाविषादशुगार्तिषुకనుకకామాలన్నీదుఃఖాయతనములే,ओहाक्त्यागेకనుకవిడువదగినవే

నిర్మమః-భగవంతుడేఇచ్చినఆహారాదికంమీదకూడాఇదినాదిఅనేభావన

లేకుండా

నిరహఙ్కారః-అహంబ్రహ్మభావంతోదేహంనుంచిఈదేహంనేనుఅనేబుద్ధి

నిర్గతమైనవాడు

నిస్పృహః-విషయాలమీదిసుఖాశపోయిన

చరతి-సంచరించే,తినే,అనుభవించేవాడు

---

సః-అతడుగదా!

శాన్తిమ్-ఆత్యన్తికసంసారోపరమలక్షణశాన్తిని

అధిగచ్ఛతి-జ్ఞానబలంతోపొందుతాడు.

---

ధ్యాయతోవిషయాన్పుంసః(ध्यायतोविषयान्पुंसः)అనేశ్లోకంలోవిషయాలను

చూడకపోయినా,వాటినిగురించివినకపోయినా-కేవలధ్యానమాత్రంతోనేకోరికలుమొదలైనఅనర్థాలుపుట్టివిద్వాంసులనైనానాశనంచేస్తాయనిచెప్పుటజరిగింది-

మఱిబ్రహ్మనిష్ఠనువిడిచిపెట్టి,బాహ్యవృత్తిలోఉండిపోయి,ఇంద్రియాలద్వారావిషయాలనుగ్రహిచుటయేపరమావధిగాపెట్టుకున్న,కామకామియైయథేచ్ఛగా

విహరించేవానిగురించిచెప్పవలసిందియేమున్నది? (కైముతికన్యాయం) .

అందుకేవిదేహకైవల్యంకావాలనుకునేబ్రహ్మవేత్తయైనయతిఅన్నివిధాలా

‘విషయగ్రహణము’కూడాచేయకుండా,అన్నిఇంద్రియాలనూనిగ్రహించి,

ఎల్లప్పుడూఆత్మనిష్ఠలోనేఉండవలెననీ,అలాఉన్నవాడేవిదేహముక్తిని

పొందగలడనీభగవంతుడుప్రతిపాదిస్తున్నాడు.

పుమాన్(पुमान्) ….

పురుషుడనిఎవరినిఅనవలెను?అతిదుర్లభమైనమోక్షపురుషార్థాన్ని

మహాప్రయత్నంతోపొందేబ్రహ్మవేత్తపురుషశబ్దవాచ్యుడు.

అటువంటియతితానునిరహంకారియై(నిరహంకారిఅనగా’బ్రహ్మమేనేను’ -అనేబ్రహ్మములోరూఢమైనఆత్మత్వాభినివేశంద్వారా- ‘నేనుదేహాన్ని’అనేఅహంకారంతొలగినవాడు).అనగానిత్యమూ,నిరంతరమూ

సమాధినిష్ఠలోఉండుటవల్ల,అనాత్మతాదాత్మ్యాన్నినిర్మూలించుకొని మనస్సుకుగలముడినివిప్పుకున్నవాడు.అనాత్మవస్తువులతోతాదాత్మ్యం

చెందుటఒకగ్రంథి(ముడి) .

నిర్మముడు(निर्ममः)…

అనాత్మలోమునిగిఉండనినిరహంకారియేనిర్మముడు.

నిర్మముడుఅంటే-దేహమూ,దేహధర్మాలూ,దైహికకర్మలూ,దేహావస్థలూ మొదలైనవాటినుండిమమతారూపమైనబంధంతొలగిపోయినవాడు. (మమతఅంటేనాదిఅనేభావం) .

మమకారం…

ఇదినాది,వీళ్ళునావాళ్ళుఅనేభావంమమకారము.

ఇది’నా’దేహము, ‘నా’మనస్సు, ‘నా’ఇంద్రియాలు..

నాదేహాదులతోసంబంధంవున్న’నా’భార్య, ‘నా’పుత్రులు, ‘నా’ప్రభుత-వీటినేమమతలేదామమకారంఅంటారు. (ఇదినాదేశము,వీరునాప్రజలు..కూడామమతయేఐనాశ్రుతి-పంచకోశములలోఅన్నంకన్నప్రాణం,ప్రాణంకన్నామనస్సు,మనస్సుకన్నావిజ్ఞానం,

విజ్ఞానంకన్నాకూడాఆనందంవిశిష్టమనిచెప్పినవిధంగావైయక్తికమైన

దేహగేహాదులకన్నాదేశంవిశిష్టమే)

బ్రహ్మతాదాత్మ్యప్రాప్తితోవిద్వాంసునికిశరీరంపైఅహంభావంపోగా–

శరీరధర్మాదులలోమమత్వభావంపోవుటయుక్తమేకదా!

ఈకారణంవల్లనేనిఃస్పృహుడు-

నిఃస్పృహుడుఅంటేవిషయాలనుండిదూరీకరించినసుఖాంశాలక్షణమైన

స్పృహఎవనికోవాడు.

చరతి-అంటేనడత,ఆహారమున్నూ.బ్రహ్మవేత్తఒకేచోటఉండడనికూడా

గూఢార్థముचरैवेतिఅనిశ్రుతికదా!త్రిలోకసంచారినారదర్షిఒకదృష్టాన్తము.

---

चरैवेति….

चरశబ్దానికినడువుమని,ముందుకువెళ్ళుతూఉండుమనీఅర్థము.

సాధనకొనసాగుతూనేఉండాలిఅనేదిఅన్తరార్థము.

ఋగ్వేదంలోఒకఆఖ్యాయికఉన్నది-హరిశ్చంద్రపుత్రుడురోహితుడు.రోహితుడువరుణభయంతో,మరణభయంతోఅడవులలోనికిపారిపోయినడుస్తూనడుస్తూమున్ముందుకువెళుతూఉంటేవరుణుడేకరుణించివృద్ధరూపంతోమూడుసార్లుప్రత్యక్షమైనడుస్తూనే ఉండుమనిచరైవ,చరైవ,చరైవఅనిచెప్పాడు.

(పారిపోవుటఎందుకు?అజీగర్తదంపతులుతుచ్ఛుడుగాభావించినతమరెండవకొడుకుశునశ్శేఫుణ్ణిహరిశ్చంద్రమహారాజుకువిక్రయించితేగానీరోహితుడు

జీవించనలవిగానిపరిస్థితిఅది,తుచ్ఛత్వమెందుకు?

అజీగర్తునికిపెద్దకొడుకుపైనమిక్కుటమైనప్రేమ;పితృకర్మకుజ్యేష్ఠుడు

శ్రేష్ఠుడని.అజీగర్తునిభార్యకుచిన్నకొడుకుపైఅధికప్రేమ.

రెండవకొడుకుఅటుపితృకర్మకూఇటుమాతృప్రేమకూఅనర్హుడగుటవలన

శునశ్శేఫుణ్ణిత్యాగంచేసారు.హరిశ్చంద్రమహారాజుకుఅమ్మివేసారు.)

---

విషయసుఖాభావంసంభవమేనా?బ్రహ్మతాదాత్మ్యంతోశరీరంనేనుఅనే

భావమేఅంతరించుటవల్లశరీరధర్మాదులలోఅనాత్మత్వంబోధపడి,

ఆఅనాత్మత్వందూరమగుటవల్లవిద్వాంసునికిమమత్వంలేకపోవుటయుక్తమే.

అందుకేబాహ్యశబ్దవాచ్యాలైనఅన్నికోరికలూ,అన్నివిషయాలూవిడిచిపెట్టి,

వెండివలెనేకనబడేముత్యపుచిప్ప(శుక్తిరజతన్యాయం)వంటిప్రాపంచిక

విషయాలునిష్ప్రయోజనమనిగ్రహించి,వాటినిఇంద్రియాలతోస్వీకరించకుండా,ఈసర్వమూనేనేననితెలుసుకొని,సర్వమూమరియుస్వమూబ్రహ్మగానేచూస్తూकामान्नीकामरूप्यनुसञ्चरन्మొదలైనవేదోక్తప్రకారంగా,ఈపృథ్విఅంతాఉదాసీనుడై,అసంగుడుగాపర్యటించేపరమహంస-ఆత్యన్తికసంసారోపరమలక్షణమైన శాంతిని,విదేహముక్తినిపొందగలడు.

ప్రపంచోపశమంకానిదేముక్తిలభించదు.

సర్వమూబ్రహ్మగానేవీక్షించే,బ్రహ్మానందాన్నిఅనుభవించేబ్రహ్మవేత్తసర్వత్రాతిరుగుతూ,స్థిరనివాసంలేకుండాఉంటాడు.ఇతిభావః….mvr

---

శ్రీమద్భగవద్గీత श्रीमद्भगवद्गीता 2.72

ఏషాబ్రాహ్మీస్థితిఃపార్థనైనాంప్రాప్యవిముహ్యతి,

స్థిత్వాస్యామంతకాలేఽపిబ్రహ్మనిర్వాణమృచ్ఛతి.

एषाब्राह्मीस्थितिःपार्थनैनांप्राप्यविमुह्यति,

स्थित्वास्यामन्तकालेऽपिब्रह्मनिर्वाणमृच्छति।

____________________________

नन्दिनी

सांख्यनिष्ठांफलेनस्तौति-

एषा-

एषाअसङ्गपूर्विका

एषाब्रह्मप्रापिका

एषास्थितप्रज्ञलक्षणा

एषाअभिहिता

एषासांख्यबुद्धिः

---

ब्राह्मी-ब्रह्मविषया

स्थितिः-निष्ठा

एनांस्थितिंप्राप्ययःकश्चिदपिपुनः

नविमुह्यति-नदेहात्मबुद्धिःप्राप्नोति

(विमोहः-सर्वेषांप्राणिनांअहंइतिविशिष्टोमोहःविमोहः)

---

स्थित्वाअस्य-अस्यांस्थित्याम्

अन्तकालेअपि-मरणासन्नकालेअपि,अन्त्येअपिवयसिक्षणंस्थित्वाअपि

ब्रह्मनिर्वाणं-ब्रह्मणिनिर्वाणं

निर्वाणं-निष्क्रियम्,नित्यानन्दरसम्

अथवा

निर्वाणं-निर्गतंयानं=गमनंयस्मिन्,लयम्

ऋच्छति-प्राप्नोति

---

किंपुनःवक्तव्यंबाल्यमारभ्ययावज्जीवंस्थित्वाप्राप्नोतिइति

---

पार्थ-

पः-संसारमृत्योःपातीतिपरमात्मा

तमेव

अर्थयते-वाञ्छतिइतिपार्थः,

हेपार्थ-हेमुमुक्षो

---

---

This is the status of Brahma. None gets deluded once he attains it .

Abiding in it one will gain super- consciousness in Brahma , even if one attains this knowledge in the third quarter of life.

ब्राह्मीस्थितिः_the status of Brahma_ is the status engendered in Brahma.It is attained after renouncing all works.

Having won the status of Brahma, one is no longer deluded.

One achieves the bliss of Brahma stationing oneself in it , at least after the age of fifty. (वनजाin Hindi meaning go to the forest to study the Aranyaka , Upanishads, and pave way for renouncing.)

No need to speak about a person who renounces the works right from the station of celibacyब्रह्मचर्यआश्रम. Brahma charya means the stage of studenthood.

---

నన్దినీ

స్థూలార్థం-

బ్రాహ్మీస్థితిఇటువంటిది;ఈస్థితినిచేరుకున్నవాడుమోహాన్నిపొందడు.

అంత్యకాలంలోఐనాసరే,అంటేముసలితనంలోఐనాఫరవాలేదు,ఈస్థితికి

చేరుకున్నవాడు బ్రహ్మానందాన్నిపొందుతాడు.

(వేదంప్రారంభించినప్పటినుండేబ్రహ్మమందునిలిచివున్నవాడు

బ్రహ్మానందాన్నిపొందుతాడనిప్రత్యేకంగాచెప్పవలసినఅవసరమేలేదు-

కైముతికం.)

---

బ్రాహ్మీస్థితిఅంటేఇదియే.దీన్నిపొందినవారుఎవరూమళ్ళీమోహగ్రస్తులు

కారు.ఉత్తరవయస్సులోకూడాఈబ్రాహ్మీస్థితిలోనిలిచిఉన్నవారుమోక్షమునుపొందుతారు.

---

हेपार्थ!హేపార్థ=అర్జునా!ముముక్షువునుసంసారమృత్యువునుండి

రక్షించేవాడుకనుకపఃఅంటేపరమాత్మ.ఆపరమాత్మయేకావలెనని

కోరుకునేవాడు,అర్థించేవాడుపార్థుడు!

एषाब्राह्मीस्थितिःఏషాబ్రాహ్మీస్థితిః=బ్రహ్మత్వసిద్ధినిపొందినమనుష్యునిలక్షణముఇదే

…….

एषांप्राप्यఏషాంప్రాప్య=ఈబ్రాహ్మీస్థితినిపొందినతరువాత

नविमुह्यतिనవిముహ్యతి=మళ్ళీమోహాన్నిపొందడు.మళ్ళీసంసరించడు-పుట్టడు

…….

अन्तकालेअपिఅంతకాలేఅపి=మరణసమయంలో’కూడా’ ,కేవలమూమరణకాలంలోమాత్రమేకాదుసుమాఅనిఒకఅర్థం.

మరణసమయంలోమృత్యువేదనతోమనస్సువిక్షేపాన్నిపొందిఉంటుందికనుకబాల్యంనుంచీకూడావిషయైకలంపటులుకాకుండాజ్ఞానోపార్జనచేయుటమేలు;అప్పుడుకూడాउत्तरेवयसिलोमंछिन्दीथఅంటూకర్మఠులైయేఉండవద్దని

ఉపదేశము.

अस्यांस्थित्वाఅస్యాంస్థిత్వా=ఈస్థితిలోఉండేవాడు

……

ब्रह्मनिर्वाणम्బ్రహ్మనిర్వాణమ్=బ్రహ్మానందాన్ని,

निर्वाणम्నిర్వాణమ్అంటే?

---

అశరీరమ్.

(निर्वांतिनिर्गच्छन्तिदुःखादयोअस्मिन्) ,

वा=गतिःइतिधातुः,निर्वाति=शाम्यति.

कायोबाणंशरीरंचఅనికోశము,

గీర్వాణాఃఅంటేగీరేవశాపలక్షణా,వాణోబాణోయేషాంతే,

వబయోరభేదఃకదా.

అనిన్ద్రియాఃమొదలైనవాటివలెనిర్వాణశబ్దప్రతిపాదనము.

నర్మదబాణముनर्मदबाणम्అని(లింగమునర్మదానదినుండివచ్చినదైతే)

అనుటప్రసిద్ధము.कंकरकंकरमेशङ्करఅనినానుడి.ప్రాకృతాదివిగ్రహరాహిత్యముఅనిభావము.ఈవిధంగాకార్యబ్రహ్మవ్యావృత్తిఅవుతున్నది.బ్రహ్మమునకు

నిరాకారత్వంప్రాప్తించినట్లయినది.ఆనిరాకారత్వప్రతిషేధానికి’నిర్వాణ’శబ్దమా?విజ్ఞులుచెప్పవలె.

బౌద్ధులనిర్వాణముసనాతనధర్మపుమోక్షముకాదు.

क्षणिकाःसर्वसंस्काराइतियावासनास्थिरा,

समार्गइतिविज्ञेयःसचमोक्षोऽभिधीयतेఅనిసర్వదర్శనసంగ్రహముబౌద్ధుల

మోక్షమునుగుఱించిచెప్పింది.

ప్రతిషేధముకర్తృత్వాభావసూచకము.

ऋच्छतिఋచ్ఛతి=పొందుతాడు.

---

బ్రహ్మనిష్ఠోపసంహారము

---

ముముక్షువైనయతికి

1)ఉపనిషత్తులశ్రవణజన్యజ్ఞానమూ

2)ప్రపంచోపశమమూ-అనగాప్రాపంచికవాసనలనుండీ,కామక్రోధాదులనుండీ,అహంకారమమకారాలనుండీవిడివడుట….

విదేహముక్తికిసరిపోవనినిశ్చయించినభగవంతుడు-పరమకృపాళువుకనుక

3)समाधावचलाबुद्धिःసమాధిలోనిశ్చలమైనబుద్ధిఅనిబ్రహ్మనిష్ఠనుప్రస్తుతించి,

నిరంతరమూబ్రహ్మనిష్ఠతోఅన్నికామనలనూజయించి,శరీరయాత్రాదులలో

కూడా బ్రహ్మస్వరూపియై,బ్రహ్మములోనేస్థితుడైఅహంమమాది

బంధనాలనుండివిడివడినవిద్వాంసునికేముక్తిదొరుకుతుంది/ఇతరపద్ధతులద్వారాదొరుకదుఅనిప్రతిపాదించి,

ఇప్పుడు-ముముక్షువువీటినేసంపాదించవలెననీ,వీటిద్వారానేముక్తి

దొరుకుతుందనీ,ఇతరమార్గాలద్వారాముక్తిదొరుకదనీసూచిస్తూభగవంతుడుబ్రహ్మనిష్ఠోపసంహారం"ఏషాబ్రాహ్మీ…“అనేశ్లోకంతోచేస్తున్నాడు.

హేపార్థहेपार्थ=ఓముముక్షువా,మోక్షాన్నికోరేవాడా-ఇదిహేతుగర్భసంబోధన

(స్వరూపంతోనేప్రకాశింపజేసి,ముముక్షువునుసంసారమృత్యువునుండి

రక్షించేవాడుఅనిపార్థశబ్దానికిఅర్థం) .

पः=परमात्मा

तमेवअर्थ्यतेवाञ्छतीतिपार्थः,మోక్షార్థీఅనిసంబోధన.

ఓపార్థా,ముముక్షూనేనుచెప్పేదివిను.

ब्राह्मी=ब्रह्मप्राप्तेःनियतकारणत्वात्ब्रह्मप्रापिकास्थितिःनिष्ठाబ్రహ్మనుప్రాప్తింపజేసేనిష్ఠ.

విదేహకైవల్యార్థీ,బ్రహ్మవిదుడూఐనముముక్షువుపైనచెప్పినబ్రహ్మనిష్ఠను

పొంది,అనుష్ఠించి,తిరిగిమోహంలోపడడు.

विमोहःవిమోహఃఅంటే-సర్వప్రాణులలోనూనేనున్నానుఅనేవిశిష్టమోహం

విమోహము.

a)విఅంటేవిశేషమైన;b)విఅంటేవిగతమైన.

నేనుసాధారణప్రాణినే;బ్రహ్మమునుకాదుఅనుకుంటేవిశేషమోహము.

నేనుసాధారణప్రాణిమాత్రుడనుకాను;బ్రహ్మమునేఅనేదివిగతమోహము.

బ్రహ్మనిష్ఠలోనిలిచినబ్రహ్మవేత్తమళ్ళీజన్మమృత్యుపరంపరలోపడడు.

ఇంకా పూర్వాయువుఅనగాయాభైఏళ్ళవయస్సులోపేసాధనసంపన్నుడై,

పూర్వజన్మలోని వివిదిశాసంన్యాసం,శ్రవణంమొదలైనపుణ్యకర్మపరిపాక

కారణంగావిద్వాంసుడుప్రారబ్ధబలవిశేషంతోకొన్నాళ్ళుసంసారంలోనికివచ్చి

పడినప్పటికీ,ఊరికిదూరంకాటికిదగ్గరా-

ఐనఅంత్యావస్థలోనైనాఫరవాలేదు;బ్రహ్మనిష్ఠలోస్థితుడై,బ్రహ్మప్రాప్తిని

పొందవచ్చును,ముక్తుడుకావచ్చును.

विज्ञायचरमावस्थादेवताभ्योनृपोत्तमः,

खट्वांगोनामराजर्षिःमुहूर्तेमुक्तिमेयिवान्।అనేభాగవతాంతర్గతఖట్వాంగమహారాజు

చరిత్రప్రసిద్ధము. (భాగవతం2.1.13లోఖట్వాంగమహారాజుచరిత్రఉన్నది.

खट्वांगोनामराजर्षिःज्ञात्वेयत्तामिहायुषः

मुहूर्तात्सर्वमुत्सृज्य

गतवानभयंहरिम्।

ఆయనతనజీవితకాలంఇంకాఒకేఒక్కగడియ,అనగా24నిమిషాలు,మిగిలి

ఉన్నదనితెలిసివెంటనేఅన్నీవిడిచిపెట్టిమోక్షాన్నిపొందాడు). దేహత్యాగసమయంలోనిశ్చితముగాబ్రాహ్మీస్థితిలోఉండుటమంచిదేఐనా ఆవశ్యకముకాదు;ఇదిఉత్తరాయణంలోప్రాణంవిడిచిపెట్టుటవంటిదిమాత్రమే.ఇక్కడఅపిశబ్దముअतश्चायनेऽपिदक्षिणे(4.2.20)అనేసూత్రంప్రకారంఅర్థం

చేసుకోవలె(दक्षिणायनाधिकरणम्20.21) .

కనుకకైవల్యార్థియైనయతిబాహ్యవిషయప్రవృత్తినివీడి,యిదేబ్రాహ్మీనిష్ఠలోనేఉండిపోతాడు.

బ్రహ్మచర్యాశ్రమంలోనేసంపాదించుకున్నజ్ఞానవైరాగ్యములతోఆస్థితినుంచి

పతనమవకుండా ఆనిష్ఠలోనేఉండిపోయిసర్వకర్మలసంన్యాసంచేసిన

మహానుభావుడుమళ్ళీసంసరించడు,అనిచెప్పేదేమున్నది?

---

నిగమనము-సాఙ్ఖ్యంతోసంబంధంకలదికనుకఇదిసాఙ్ఖ్యయోగము.

ఈఅధ్యాయంలోఅక్కడక్కడాకర్మయోగంకూడాచెప్పబడిఉన్నాతఱచుగా

సాఙ్ఖ్యమునుచెప్పినందువలనఛత్రిన్యాయముతోసాఙ్ఖ్యయోగమనేపేరు

వ్యవహారంలోఉన్నది.సాఙ్ఖ్యమునకుయత్కిఞ్చిత్వివరణముసంస్కృతములో

ఇవ్వబడింది.

ఇతిభావః….mvr

---

ఇతిశ్రీమహాభారతేశతసాహస్ర్యాంసంహితాయాం

వైయాసిక్యాంభీష్మపర్వణి

శ్రీమద్భగవద్గీతాసుఉపనిషత్సుబ్రహ్మవిద్యాయాంయోగశాస్త్రే

శ్రీకృష్ణార్జునసంవాదేద్వితీయోఽధ్యాయః.

---