अध्यायः 211

भीष्मेण युधिष्ठिरम् प्रति गरुडेनात्मानम् प्रत्युक्तश्रीभगवन्महिमानुवादः ॥ 1 ॥

• युधिष्ठिर उवाच 001
  देवासुरमनुष्येषु ऋषिमुख्येषु वा पुनः । 001a
  विष्णोस्तत्वं यथाख्यातं को विद्वाननुवेत्ति तत् ॥ 001c
  एतन्मे सर्वमाचक्ष्व न मे तृप्तिर्हि तत्वतः । 002a
  वर्तते भरतश्रेष्ठ सर्वज्ञोऽसीति मे मतिः ॥ 002c
  भीष्म उवाच 003
  कारितोऽहं त्वया राजन्यद्वृत्तं च पुरा मम । 003a
  गरुडेन पुरा मह्यं संवादोऽभूभृतोत्तम ॥ 003c
  पुराहं तप आस्थाय वासुदेवपरायणः । 004a
  ध्यायन्स्तुवन्नमस्यंश्च यजमानस्तमेवच । 004c
  गङ्गाद्वीपे समासीनो दशवर्षाणि भारत ॥ 004e
  माता च मम सा देवी जननी लोकपावनी । 005a
  समासीना समीपे मे रक्षणार्थं ममाच्युत ॥ 005c
  तस्मिन्कालेऽद्भुतः श्रीमान्सर्ववेदमयः प्रभुः । 006a
  सुपर्णः पततांश्रेष्ठो मेरुमन्दरसन्निभः । 006c
  आजगाम विशुद्धात्मा गङ्गां द्रष्टुं महायशाः ॥ 006e
  तमागतं महात्मानं प्रत्युद्गम्याहमर्थितः । 007a
  प्रणिपत्य यथान्यायं कृताञ्जलिरवस्थितः ॥ 007c
  सोऽपि देवो महाभागामभिनन्द्य च जाह्नवीम् । 008a
  तथा च पूजितः श्रीमानुणपोपाविशदासने ॥ 008c
  ततः कथान्तरे तं वै वचनं चेदमब्रवम् । 009a
  वेदवेद महावीर्य वैनतेय महाबल ॥ 009c
  नारायणं हृषीकेशं सहमानोऽनिशं हरिम् । 010a
  जानासि तं यथा वक्तुं यादृग्भूतो जनार्दनः । 010c
  ममापि तस्य सद्भावं वक्तुमर्हसि सत्तम ॥ 010e
  गरुड उवाच 011
  शृणु भीष्म यथान्यायं पुरा त्वमिह सत्तमाः । 011a
  अनेके मुनयः सिद्धा मानसोत्तरवासिनः | 011c
  पप्रच्छुर्मां महाप्राज्ञा वासुदेवपरायणाः ॥ 011e
  पक्षीन्द्र वासुदेवस्य तत्वं वेत्सि परं पदम् । 012a
  स्वसा सयो न तस्यास्ति सन्निकृष्टप्रियोपि च ॥ 012c
  तेषामहं वचः श्रुत्वा प्रणिपत्य महाहरिम् । 013a
  अब्रवं च यथावृत्तं मम नारायणस्य च ॥ 013c
  शृणुध्वं मुनिशार्दूला हृत्वा सोममहं पुरा । 014a
  आकाशे पतमानस्तु वाक्यं तत्र शृणोमि वै ॥ 014c
  साधुसाधु महाबाहो प्रीतोस्मि तव दर्शनात् । 015a
  वृणीष्व वचनं मत्तः पक्षीन्द्र गरुडाधुना ॥ 015c
  त्वामहं भक्तितत्वज्ञो ब्रवै वचनमुत्तमम् । 016a
  इत्याह स्म ध्रुवं तत्र मामाह भगवान्पुनः ॥ 016c
  ऋषिरस्मि महावीर्य न मां जानाति वा मयि । 017a
  असूयति च मां मूढ तच्छ्रुत्वा गर्वमास्थितः ॥ 017c
  अहं देवनिकायानां मध्ये वचनमब्रवम् । 018a
  ऋषे पूर्वं वरं मत्तस्त्वं वृणीष्व ततो ह्यहम् । 018c
  वृणे त्वत्तो वरं पश्चादित्येवं मुनिसत्तमाः ॥ 018e
  तस्मात्त्वां भगवान्देवः श्रीमाञ्श्रीवत्सलक्षणः । 019a
  अद्य पश्यति पक्षीन्द्र वाहनं भव मे सदा । 019c
  वृणेऽहं वरमेतद्धि त्वत्तोऽद्य पतगेश्वर ॥ 019e
  तथेति तं वीक्ष्य मातामनहङ्कारमास्थितम् । 020a
  जेतुकामो ह्यहं विष्णुं मायया मायिनं हरिम् ॥ 020c
  त्वत्तो ह्यहं वृणे त्वद्य वरम् ऋषिवरोत्तम । 021a
  तवोपरिष्टात्स्थास्यामि वरमेतत्प्रयच्छ मे ॥ 021c
  तथेति च हसन्प्राह हरिर्नारायणः प्रभुः । 022a
  ध्वजं च मे भव सदा त्वमेव विहगेश्वर । 022c
  उपरिष्टात्स्थितिस्तेऽस्तु मम पक्षीन्द्र सर्वदा ॥ 022e
  इत्युक्त्वा भगवान्देवः शङ्खचक्रगदाधरः । 023a
  सहस्रचरणः श्रीमान्सहस्रादित्यसन्निभः ॥ 023c
  सहस्रशीर्षा पुरुषः सहस्रनयनो महान् । 024a
  सहस्रमकुटोऽचिन्त्यः सहस्रवदनो विभुः ॥ 024c
  विद्युन्मालानिभैर्दिव्यैर्नानाभरणराजिभिः । 025a
  क्वचित्सन्दृश्यमानस्तु चतुर्बाहुः क्वचिद्धरिः ॥ 025c
  क्वचिज्ज्योतिर्मयोचिन्त्यः क्वचित्स्कन्धे समाहितः । 026a
  एवं मम जयन्देवस्तत्रैवान्तरधीयत ॥ 026c
  ततोऽहं विस्मयापन्नः कृत्वा कार्यमनुत्तमम् । 027a
  अस्याविमुच्य जननीं मया सह मुनीश्वराः ॥ 027c
  अचिन्त्योऽयमहं भूयः कोऽसौ मामब्रवीत्पुरा । 028a
  कीदृग्विधः स भगवानिति मत्वा तमास्थितः ॥ 028c
  अनन्तरं देवदेवं स्कन्धे मम समाश्रितम् । 029a
  अद्राक्षं पुण्डरीकाक्षं वहमानोऽहमद्भुतम् ॥ 029c
  अवशस्तस्य भावेन यत्र यत्र स चेच्छति । 030a
  विस्मयापन्नहृदयो ह्यहं किमिति चिन्तयन् । 030c
  अन्तर्जलमहं सर्वं वहमानोऽगमं पुनः ॥ 030e
  सेन्द्रैर्देवैर्महाभागैर्ब्रह्माद्यैः कल्पजीविभिः । 031a
  स्तूयमानो ह्यहमपि तैस्तैरभ्यर्चितः पृथक् ॥ 031c
  क्षीरोदस्योत्तरे कूले दिव्ये मणिमये शुभे । 032a
  वैकर्णनाम सदनं हरेस्तस्य महात्मनः ॥ 032c
  दिव्यं तेजोमयं श्रीमदचिन्त्यममरैरपि । 033a
  तेजोनिलमयैः स्तम्भैर्नानासंस्थानसंस्थितैः ॥ 033c
  विभूषितं हिरण्येन भास्वरेण समन्ततः । 034a
  दिव्यं ज्योतिः समायुक्तं गीतवादित्रशोभितम् ॥ 034c
  शृणोमि शब्दं तत्राहं न पश्यामि शरीरिणम् । 035a
  न च स्थलं न चान्यच्च पादयोस्तं समन्ततः । 035c
  वेपमानो ह्यहं तत्र विष्ठितोऽहं कृताञ्जलिः ॥ 035e
  ततो ब्रह्मादयो देवा लोकपालास्तथैव च । 036a
  सनन्दनाद्या मुनयस्तथाऽन्ये परजीविनः ॥ 036c
  प्राप्तास्तत्र सभाद्वारि देवगन्धर्वसत्तमाः । 037a
  ब्रह्माणं परतः कृत्वा कृताञ्जलिपुटास्तदा ॥ 037c
  ततस्तदन्तरे तस्मिन्क्षीरोदार्णवशीकरैः । 038a
  बोध्यमानो महाविष्णुराविर्भूत इवाबभौ ॥ 038c
  फणासहस्रमालाढ्यं शेषमव्यक्तसंस्थितम् । 039a
  पश्याम्यहं मुदाऽऽकाशे यस्योपरि जनार्दनम् ॥ 039c
  दीर्घवृत्तैः समैः पीनैः केयूरवलयोज्ज्वलैः । 040a
  चर्तुभिर्बाहुभिर्युक्तं———— ॥ 040c
  पिताम्बरेण संवीतं कौस्तुभेन विराजितम् । 041a
  वक्षस्थलेन संयुक्तं पद्मयाऽधिष्ठितेन च ॥ 041c
  ईषदुन्मीलिताक्षं तं सर्वकारणकारणम् । 042a
  क्षीरोदस्योपरि बभौ नीलाभ्रं परमं यथा ॥ 042c
  न कश्चिद्वदते कश्चिन्न व्याहरति कश्चन । 043a
  ब्रह्मादिस्तम्बपर्यन्तं माशब्दमिति रोषितम् । 043c
  भ्रुकुटीकुटिलाक्षास्ते नानाभूतगणाः स्थिताः ॥ 043e
  कृत्वा च प्रस्थितं तत्र जगतां हितकाम्यया । 044a
  गच्छध्वमिति मामुक्त्वा गरुडेत्याह मां ततः ॥ 044c
  ततोऽहं प्रणिपत्याग्रे कृताञ्जलिरवस्थितः । 045a
  आगच्छेति च मामुक्त्वा पूर्वोत्तरपथं गतः ॥ 045c
  अतीव मृदुभावेन गच्छन्निव स दृश्यते । 046a
  अयुतं नियुतं चाहं प्रयुतं चार्बुदं तथा । 046c
  पतमानोऽहमनिशं योजनानि ततस्ततः ॥ 046e
  ननु तत्वमहं भक्तो विष्ठितोस्मि प्रशास्तु नः । 047a
  आगच्छ गरुडेत्येवं पुनराह स माधवः ॥ 047c
  ततो भूयो ह्यहं पातं पतमानो विहायसम् । 048a
  आजगाम ततो घोरं शतकोटिसमावृतम् ॥ 048c
  तामसानीव भूतानि पर्वताभानि तत्र ह । 049a
  समानानीव पद्मानि ततोऽहं भीत आस्थितः ॥ 049c
  ततो मां किङ्करो घोरः शतयोजनमायतम् । 050a
  निगृह्य पाणिना तस्माच्चिक्षेप च स लोष्टवत् ॥ 050c
  तत्तमोऽहमतिक्रम्य ह्यापं चैव विहायसम् । 051a
  हुङ्कारघोषं तत्राहमशनीपातसन्निभान् । 051c
  कर्णमूले ह्यशृण्वन्तस्ततो भूतैः समास्थितः ॥ 051e
  ततोऽहं देवदेवेश त्राहि मां पुष्करेक्षण । 052a
  इत्यब्रवमहं तत्र ततो विष्णुरुवाच माम् ॥ 052c
  सुषिरस्य मुखे कश्चिन्मां चिक्षेप भयङ्करः । 053a
  अतीतोऽहं क्षणादग्निमपश्यं वायुमण्डलम् ॥ 053c
  आकाशमिव सम्प्रेक्ष्य क्षेप्तुकाममुपागतः । 054a
  तत्राहं दुःखितो भूतः क्रोशमानो ह्यवस्थितः ॥ 054c
  क्षणान्तरेण घोरेण क्रुद्धो हि परमात्मना । 055a
  स्वपक्षराजिना दृष्ट्वा मां चिक्षेप भयङ्करः ॥ 055c
  —–गरुडकुलं सहस्रादित्यसन्निभम् । 056a
  मां दृष्ट्वाऽप्यथ संस्थेऽथ ह्यल्पकालोऽतिदुर्बलः ॥ 056c
  अहो विहङ्गमः प्राप्त इति विस्मयमानसाः । 057a
  मां दृष्ट्वोचुरहं तत्र पश्यामि गरुडध्वजम् ॥ 057c
  सहस्रयोजनायामं सहस्रादित्यवर्चसम् । 058a
  सहस्रगरुडारूढं गरुडास्ते महाबलाः ॥ 058c
  अत्याश्चर्यमिमं देव वपुषाऽस्मत्कुलोद्भवः । 059a
  स्वल्पप्राणः स्वल्पकायः कोसौ पक्षी इहागतः ॥ 059c
  तच्छ्रुत्वाऽहं नष्टगर्वो भीतो लज्जासमन्वितः । 060a
  स्वयं बुद्धश्च संविग्नस्ततो ह्यशृणवं पुनः ॥ 060c
  आगच्छ गरुडेत्येव ततोऽहं यानमास्थितः । 061a
  परार्ध्यं च ततो गत्वा योजनानां शतं पुनः । 061c
  तत्रापश्यमहं यो वै ब्रह्माणं परमेष्ठिनम् ॥ 061e
  तत्रापि चापरं तत्र शतकोटिपितामहान् । 062a
  पुनरेहीत्युवाचोच्चैर्भगवान्मधुसूदनः ॥ 062c
  महाकुलं ततोऽपश्यं प्रमाणानि तमव्ययम् । 063a
  कपित्थफलसङ्काशमन्धकारैः समाश्रितम् ॥ 063c
  तत्र स्थितो हरिः श्रीमानण्डमेकं बिभेद ह । 064a
  महद्भूतं हि मां गृह्य दत्त्वा वै प्राक्षिपत्पुनः ॥ 064c
  तन्मध्ये सागरान्सप्त ब्रह्माणं च तथा सुरान् । 065a
  पश्याम्यहं यथायोगं मातरं स्वकुलं तथा ॥ 065c
  एवं मयाऽनुभूतं हि तत्वान्वेषणकाङ्क्षिणा । 066a
  शिबिकासदृशं मां वै पश्यध्वं मुनिसत्तमाः ॥ 066c
  इत्येवमब्रवं विप्रान्भीष्म यन्मे पुराऽभवत् । 067a
  तत्ते सर्वं यथान्यायमुक्तवानस्मि सत्तम ॥ 067c
  योगिनस्तं प्रपश्यन्ति ज्ञानं दृष्ट्वा परं हरिम् । 068a
  नान्यथा शक्यरूपोसौ ज्ञानगम्यः परः पुमान् ॥ 068c
  अनन्यया च भक्त्या च प्राप्तुं शक्यो महाहरिः ॥ 069ac
  भीष्म उवाच 070
  इत्येवमुक्त्वा भगवान्सुपर्णः पक्षिराट् प्रभुः । 070a
  आमन्त्र्य जननीं मे वै तत्रैवान्तरधीयत ॥ 070c
  तस्माद्राजेन्द्र सर्वात्मा वासुदेवः प्रधानकृत् । 071a
  ज्ञानेन भक्त्या सुलभो नान्यथेति मतिर्मम ॥' 071c

इति श्रीमन्महाभारते शान्तिपर्वणि मोक्षधर्मपर्वणि एकादशाधिकद्विशततमोऽध्यायः ॥ 211 ॥

• अयमध्यायो ध. पुस्तक एव दृश्यते ।