೦೩

1. ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರರಾಜನೇ ಕೇಳು, ಧರ್ಮರಾಯ-ಶಲ್ಯರ ಸಮರಕ್ಕೆ, ಇತ್ತ ಕೃಪಾಚಾರ್ಯಾದಿಗಳು ಸಹಾಯಕರಾದರು; ಆ ಕಡೆಯಲ್ಲಿ ಅರ್ಜನ, ನಕುಲ, ಪಾಂಚಾಲರು, ಭೀಮಾದಿಗಳು ತಮ್ಮ ಪಾದಧೂಳಿಯಿಂದ ಜಗತ್ತೇ ಮುಳುಗಿ ಹೋಯಿತೆಂಬಂತೆ ಹೆಜ್ಜೆ ಹಾಕುತ್ತಾ ನಡೆದರು. ಉಭಯ ಬಲಗಳೂ ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಒಗ್ಗೂಡಿದವು.

2. ಕಲಿಭೀಮನು ಬಲಭಾಗದಿಂದ, ಸಾತ್ಯಕಿ ನಕುಲರು ಎಡ ಭಾಗದಿಂದ ಯುದ್ಧ ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದರು. ಪಾಂಚಾಲನಾಯಕರು ಸೈನ್ಯದ ಮುಂಭಾಗಕ್ಕೆ ಹಾರಿ ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಧುಮುಕಿದರು. ಗರ್ವಿತರಾದವರನ್ನು ಬಾಣಗಳಿಂದ ಹೊಡೆದು ಅರ್ಜುನನು ಒಂದು ಕಡೆಯಲ್ಲಿ ನಡೆದನು, ಮತ್ತೊಂದು ಕಡೆಯಲ್ಲಿ ದ್ರೌಪದಿಯ ಮಕ್ಕಳು ಕುರುಸೈನ್ಯವನ್ನು ಸದೆದರು.

ಕೆದರು-ಯುದ್ಧ ಪ್ರಾರಂಭಿಸು, ಬಲವಂಕ-ಬಲಭಾಗ, ಚೂಣಿ-ಸೈನ್ಯ, ಮದಮುಖ-ಗರ್ವಿತರಾದವರು, ಔಘ-ಪ್ರವಾಹ, ಸಮೂಹ ಸದೆ-ಹೊಡೆ.

3. ದೊರೆಯೇ ಕೇಳು, ಈ ಭಾಗದಲ್ಲಿ-ಕೌರವರ ಕಡೆ, ಅಶ್ವತ್ಥಾಮ, ಸುಶರ್ಮ, ಶಲ್ಯ, ನಿನ್ನ ಮಗನಾದ ದುರ್ಯೋಧನ, ಕೃತವರ್ಮ, ಕೃಪಾಚಾರ್ಯ ಮುಂತಾದವರು ಕೆರಳಿ, ತುಪ್ಪದ ಸಮುದ್ರದ ತುದಿಯನ್ನು ತಾಗಿದ ಅಗ್ನಿಯ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ವೈರಿಸಮೂಹವನ್ನು ಅಡ್ಡಗಟ್ಟಿ, ಶ್ರೇಷ್ಠವಾದ ಬಾಣಗಳಿಂದ ಶತ್ರುಗಳನ್ನು ತರಿದು ಹಾಕಿದರು.

ಕ್ಷಿತಿಪ-ಭೂಮಿಗೆ ಒಡೆಯ, ರಾಜ, ಮಸಗಿ-ಕೆರಳಿ, ಘೃತ-ತುಪ್ಪ, ಹುತವಹನ-ಅಗ್ನಿ, ಪ್ರತತಿ-ಸಮೂಹ, ತರುಬು-ಅಡ್ಡಗಟ್ಟಿನಿಲ್ಲಿಸು.

4. ಅಶ್ವತ್ಥಾಮನು ಕೆಣಕಿದರೆ, ಅರ್ಜುನನು ಅವನ ಮೇಲೆ ಬಿದ್ದು, ಬಾಣಗಳಿಂದ ಹೊಡೆದ. ಅರ್ಜುನನ ಬಾಣಗಳೆಂಬ ಮಹಾರಣ್ಯವನ್ನು ಗುರುಸುತನಾದ ಅಶ್ವತ್ಥಾಮನು ಕಡಿದುಹಾಕುವುದು ಮುಂದುವರಿಯಿತು. ಅಶ್ವತ್ಥಾಮನು ಅರ್ಜುನನ ಬಾಣಗಳನ್ನು ಕತ್ತರಿಸಿದ. ನೀವು ರಣವಿಶಾರದರಲ್ಲವೇ, ಅಣಕವೇಕೆ? ರಾಜಗುರುಗಳಾದವರು ಯುದ್ಧ ಮಾಡುತ್ತಾರೆಯೆ? ನನ್ನ ಬಾಣವನ್ನು ಸೈರಿಸಿ -ಎನ್ನುತ್ತಾ ಅರ್ಜುನ ಅಶ್ವತ್ಥಾಮನ ಮೇಲೆ ಬಾಣ ಪ್ರಯೋಗ ಮಾಡಿದ.

ಅಣೆ- ಹೊಡೆ ಮಾರ್ಗಣ-ಬಾಣ.

5. ಅಶ್ವತ್ಥಾಮನು ಹೊಡೆದ ಬಾಣಗಳನ್ನು ಪಾರ್ಥನ ಬಾಣಗಳು ಬಾಚಿಕೊಂಡಿವು, ಒಂದೇ ನಿಮಿಷದಲ್ಲಿ ಭಾರದ್ವಾಜನಾದ ಅಶ್ವತ್ಥಾಮನ ಬಾಣಗಳು ಅರ್ಜುನನ್ನು ಕಟ್ಟಿಹಾಕಿದವು. ಲೋಹದ ಹಾಳೆಗಳಿಂದ ಹೊರಡುವ ಕಿಡಿಗಳ, ಹೊರಬರುತ್ತಿರುವ ಬೆಂಕಿಯ ಧಾರೆಯ, ತುಪ್ಪವನ್ನು ಹೊರಗೆ ಸವರಿದ ಬಾಣಗಳು ಅಶ್ವತ್ಥಾಮನ ಬಾಣಗಳ ಸಮುದ್ರವನ್ನು ಮುಚ್ಚಿದವು.

ಮೊಗೆ-ಬಾಚು, ಬೊಗಸೆಯಲ್ಲಿ ಹಿಡಿ, ಹೊರಗುಗಣೆ-ಬಾಣಗಳ ಹೊರಭಾಗ, ಹೂಳು-ತುಂಬು, ನಾಟು, ಮುಚ್ಚು.

ಭಾರದ್ವಾಜ-ದ್ರೋಣನ ತಂದೆ ಭರದ್ವಾಜ, ಅವನ ವಂಶದಲ್ಲಿ ಹುಟ್ಟಿದ ಅಶ್ವಾತ್ಥಾಮನನ್ನು ಭಾರದ್ವಾಜನೆಂದು ಕರೆದಿದೆ.

6. ಧೃತರಾಷ್ಟನೇ ಕೇಳು, ಭೀಮನು ಯುದ್ಧರಂಗವನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸಿ ಅರ್ಜುನನ ರಥವನ್ನು ಹಿಂದಕ್ಕೆ ಹಾಕಿ, ನಕುಲ, ಸಾತ್ಯಕಿಯರೊಂದಿಗೆ ಅಶ್ವತ್ಥಾಮನನ್ನು ಕೆಣಕಿದ. ಬಾಣಗಳ ಮಳೆಯ ಅರ್ಭಟದಲ್ಲಿ ಶತ್ರುಭಟನಾದ ಭೀಮನು ಕುರುಸೈನ್ಯವನ್ನು ನಿರ್ನಾಮ ಮಾಡಿದ. ಇಂತಹ ಮಹೋಗ್ರವಾದ ಯುದ್ಧವನ್ನು ಕಂಡ ದುರ್ಯೋಧನ ವೇಗವಾಗಿ ಬಂದನು.

ಉರವಣಿಸು-ಉತ್ಸಾಹದಿಂದ ಮೇಲೆ ಬೀಳು, ಸವೆದನು-ನಿರ್ನಾಮ ಮಾಡಿದ, ಧುರ-ಯುದ್ಧ, ಸೂಠಿ-ವೇಗ

7. ದುರ್ಯೋಧನ ಯುದ್ಧರಂಗಕ್ಕೆ ಪ್ರವೇಶಿಸಿದ. ಇದು ಧರ್ಮರಾಯನ ಭಾಗಕ್ಕೆ ಬಂದ ಯುದ್ಧವಲ್ಲ, ಭೀಮಸೇನನ ಪಾಲಿನ ಯುದ್ಧ, ಹಾಗಾಗಿ ಇದು ಬಹು ದೊಡ್ಡ ಕಾಳಗ, ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಮುಂದುವರಿಯಿರಿ ಎನ್ನುತ್ತ ಕೃತವರ್ಮ ಮತ್ತು ಕೃಪಾಚಾರ್ಯರು ಬಾಣಗಳ ಮಳೆಯನ್ನು ಕರೆದು, ದುರ್ಯೋಧನನನ್ನು ತಮ್ಮ ಹಿಂದಕ್ಕೆ ಬಿಟ್ಟುಕೊಂಡು ಭೀಮನ ಮುತ್ತಿಗೆಯನ್ನು ಮತ್ತು ಅವನ ಸೇನಾಸಮೂಹವನ್ನು ಮುರಿದುಹಾಕಿ ಶತ್ರುಸೈನ್ಯವನ್ನು ತರಿದರು.

ದಾಯ-ಪಾಲು, ಭಾಗ, ಸಾಯಕ-ಬಾಣ, ವೇಢೆಯ-ಮುತ್ತಿಗೆ, ಆಕ್ರಮಣ, ವಂಗಡ-ಗುಂಪು.

8. ತ್ರಿಗರ್ತರ ಸೈನ್ಯಸಮೂಹವು ಎದುರು ಬಲವನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸಿತು. ಕೃಪ, ಕೃತವರ್ಮರಿಗೆ ಸಂಗಡನಾಗಿ ಅಶ್ವತ್ಥಾಮ ಹೇರಳವಾದ ತನ್ನ ಬಲಸಹಿತ ಪಾಂಡವ ಸೈನ್ಯವನ್ನು ಕೊಡವಿದನು, ಭೀಮನನ್ನು ಭಂಗಿಸಿ ಅವಹೇಳನ ಮಾಡಲು ಅವನ ಘನತೆಯ ಭಟರುಗಳು ಗಾಬರಿಯಿಂದ ಬೆರಗಾದರು.

ಅವಗಡಿಸು-ಭಂಗಿಸು, ಸೋಲಿಸು, ಹೀಯಾಳಿಸು, ಅಕ್ಕುಡಿಸು-ಹಿಮ್ಮೆಟ್ಟಿಸು, ಬೆಬ್ಬಳೆ-ಬೆರಗು, ಗಾಬರಿ ಭಾರಣೆ-ಘನತೆ, ಮರ್ಯಾದೆ.

9. ಫಡ!ಫಡ! ಎನ್ನುತ್ತ ಪಾಂಚಾಲಬಲವೆಲ್ಲವೂ, ಭೀಮನೊಂದಿಗೆ ಸೇರಿಕೊಂಡಿತು. ಸೃಂಜಯರು ಸುತ-ಸೋಮರೊಂದಿಗೆ ಮೇಲೆ ಬಿದ್ದರು. ಒಂದು ತುದಿಯಿಂದ ಪ್ರಾರಂಭವಾದ ಕಲಿಪಾರ್ಥನ ಬಾಣಗಳೆಂಬ ಬಡಬಾಗ್ನಿಯು ಎದ್ದು ಉರಿಯತೊಡಗಲು ಕುರುಬಲವೆಂಬ ಬಲುಗಡಲು ಬತ್ತಿಹೋಯಿತು. ಅದನ್ನು ಏನು ಹೇಳಲಿ ಎಂದು ಸಂಜಯ ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರನಿಗೆ ವಿವರಣೆ ನೀಡಿದ.

ಸಂಗಡಿಸು-ಒಂದುಗೂಡು, ವಡಬ-ಪ್ರಳಯ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಸಮುದ್ರದಲ್ಲಿ ಏಳುವ ಬೆಂಕಿ, ಬರತುದು-ಬತ್ತಿತು.

ಸೃಂಜಯರು-ಶಲ್ಯಪರ್ವದ 2ನೆಯ ಸಂಧಿಯ 23ನೆಯ ಪದ್ಯದ ಟಿಪ್ಪಣಿಯನ್ನು ನೋಡಿ ಸುತ ಸೋಮಾದಿಗಳು-

10. ಆ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ನಿನ್ನ ಪಕ್ಷದ ಶಕುನಿಯು ಶೌರ್ಯಾವೇಶದಿಂದ ಐವತ್ತು ಸಾವಿರ ಕುದುರೆಗಳ ಸೈನ್ಯಸಮೇತ ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಮುಂದುವರಿದ. ಮೇಲಿನಿಂದ ಎತ್ತಿ ಬಿಡುವ ಆಯುಧಗಳನ್ನು ಕಟ್ಟಿದ್ದ ಆನೆಗಳು ,ಕೆಂಪಾದ ಉರಿ ದಟ್ಟವಾದ ಹೊಗೆ ಕ್ಷಿಪ್ರವಾಗಿ ವ್ಯಾಪಿಸುವಂತೆ ತಮಗೆ ಯುದ್ಧರಂಗಕ್ಕೆ ಪ್ರವೇಶಿಸಲು, ನಾಯಕರು ಕೈಬೀಸುವ ಮೊದಲೇ ಶತ್ರು ಸೈನ್ಯವನ್ನು ಆಕ್ರಮಿಸಿದವು.

ನಿಟ್ಟಾಸು- ಮೇಲಿನಿಂದ ಎತ್ತಿಬಿಡುವ ( ಆಸು - ಊಧ್ರ್ವ ವಿಮೋಚನೆ- ಶಮಧಾ)
ಮೊಗೆ-ಬಾಚಿಕೊಳ್ಳು, ಆತುಕೊಳ್ಳು, ನುಗ್ಗು.

11. ಆನೆಗಳ ಸೈನ್ಯದ ಸಮೂಹಕ್ಕೆ, ಕುದುರೆಗಳ ಮುತ್ತಿಗೆಗೆ ಗಜಬಜಿಸುವವನು ಭೀಮನೇ? ಶತ್ರುಸೈನ್ಯವನ್ನು ಹೊಡೆ ಚೆಂಡಾಟವಾಡಿದ. ಪೊದೆಯಂತೆ ಹೆಣೆದುಕೊಂಡಿರುವ ಸೇನಾತುಕಡಿಗಳ , ಆನೆ-ಕುದುರೆಗಳ ಸಮೂಹದ ಮುಖಗಳು ಒಣಗಿಹೋದುವು. ಒಂದು ನಿಮಿಷದಲ್ಲಿ ಭೀಮನ ಪರಾಕ್ರಮವೆಂಬ ಅಗ್ನಿಯ ಝುಳ ಶತ್ರುಸೈನಿಕರನ್ನು ಮುತ್ತಿತ್ತು.

ಘಾಡಿಕೆ-ಸಮೂಹ, ವೇಢೆ-ಮುತ್ತಿಗೆ, ಹೊಡೆಸೆಂಡು-ಚಂಡಿನಲ್ಲಿ ಹೊಡೆದಾಡುವ ಆಟ, ಗುಜರು-ಹೆಣೆದುಕೊಂಡಿರುವ, ಜೊಂಡಿನಂತಿರುವ, ಗುಲ್ಮ-ಸೇನೆಯ ಒಂದು ತುಕಡಿ, ಸೇನಾಭಾಗ, ಕುಂಜರ-ಆನೆ, ವ್ರಜ-ಸಮೂಹ, ಮೆಳೆ - ಪೊದೆ

12. ಐದುನೂರು ಆನೆಗಳು ಮಡಿದವು. ಒಂದು ಸಾವಿರ ದೊಡ್ಡಕುದುರೆಗಳು, ಮೂರುಸಾವಿರ ರಥಗಳು ಭೀಮನ ಹೊಡೆತದ ಹೋರಾಟಕ್ಕೆ ಸಿಕ್ಕಿ ನೆಲಕ್ಕೆ ಬಿದ್ದುವು. ಬಿಲ್ಲು, ಹರಿಗೆ, ಈಟಿಗಳನ್ನು ಹಿಡಿದಿದ್ದ ಕಾಲುದಳಗಳ ಎಂಟು ಲಕ್ಷ ಸೈನಿಕರ ತಲೆಗಳನ್ನು ಭೀಮ ತರಿದು ಹಾಕಿದ. ಬದುಕಿ ಉಳಿದ ಸೈನ್ಯವು ಪಲಾಯನತಂತ್ರವನ್ನು ಓಲೈಸುತ್ತಿತ್ತು-ಪಲಾಯನ ಮಾಡಿತು.

ಕೈವರ್ತಿಸು-ವಶವಾಗು, ಹೊಯ್ಲು-ಹೊಡೆತ, ಹರಿಗೆ-ಒಂದು ಆಯುಧ, ಸಬಳ-ಈಟಿಯಂತಹ ಆಯುಧ.

13. ಭೀಮನ ಪರಾಕ್ರಮವನ್ನು ಅಶ್ವತ್ಥಾಮ ತಡೆದ, ಸಹದೇವ ನಕುಲರನ್ನು ನಡುಗಿಸಿದ, ಭೀಮನ ಆಟೋಪವನ್ನು ಉಡುಗಿಸಿದ. ಆಕಾಶವೆಲ್ಲ ಬಾಣಮಯವಾಯಿತು. ಬಾಣಗಳನ್ನು ಕೈಯಿಂದಲೇ ಕತ್ತರಿಸಿಹಾಕುವ ಅಶ್ವತ್ಥಾಮನ ಲಕ್ಷ್ಯ ಭೇಧವನ್ನು ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಹೊಗಳಬಲ್ಲವನಾರು.

ಕಡುಹು-ಶಕ್ತಿ, ಸಾಮರ್ಥ್ಯ, ಸಾಹಸ ಇಡಿದುದು-ಪುಡಿಪುಡಿಮಾಡಿದುದು.

14. ಅಶ್ವತ್ಥಾಮನು, ಭೀಮನನ್ನು ಎಂಟು ಬಾಣಗಳಲ್ಲಿ, ಪಾಂಡವರ ಮಕ್ಕಳನ್ನು ಐವತ್ತು ಬಾಣಗಳಲ್ಲಿ, ಯಾದವನಾದ ಕೃಷ್ಣನನ್ನು ಇಪ್ಪತ್ತು ಬಾಣಗಳಲ್ಲಿ, ಮಾದ್ರೀಕುಮಾರರಾದ ನಕುಲ ಸಹದೇವರನ್ನು ಇಪ್ಪತ್ತು ಕವಲು ಬಾಣಗಳಲ್ಲಿ ಹೊಡೆದು ಅವಮಾನ ಪಡಿಸಿ ಪಾಂಚಾಲರ ಮತ್ತು ಸೃಂಜಯರ ಸೈನ್ಯಗಳನ್ನು ಮೂರು ಬಾಣಗಳಲ್ಲಿ ಹೊಡೆದು ಬೊಬ್ಬಿರಿದ.

ಪಾಂಚಾಲರು - ಪಾಂಚಾಲ ದೇಶದ ರಾಜನಾದ ದ್ರುಪದನ ಮಕ್ಕಳಾದ ಧೃಷ್ಟದ್ಯುಮ್ನ, ಶಿಖಂಡಿ ಚೇಕಿತಾನ, ಯುಧಾಮನ್ಯು ಉತ್ತಮೌಂಜಸ ಮತ್ತು ಅವರ ಸೈನ್ಯ ನೋಡಿ
ಸೃಂಜಯ - ಶಲ್ಯಪರ್ವದ 2ನೆಯ ಸಂಧಿಯ 23ನೆಯ ಪದ್ಯದ ಟಿಪ್ಪಣಿಯನ್ನು ನೋಡಿ

15. ಏನ ಹೇಳಲಿ! ಆನೆಗಳ ದಂತಗಳ ಮಧ್ಯಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ತೂರಿಸಿದ ಬಾಣಗಳು ಏಳೆಂಟು ಹಿಂಡಾನೆಗಳನ್ನು ಸೀಳಿಕೊಂಡು ಯುದ್ಧರಂಗದ ಆಚೆಗೆ ಓಡಿದವು. ಸೂರ್ಯಕಿರಣಗಳು ಅಂಧಕಾರದ ಅಹಂಕಾರವನ್ನು ಮುರಿದು-ಕತ್ತಲೆಯನ್ನು ಓಡಿಸುವಂತೆ-ಗುರುಪುತ್ರನಾದ ಅಶ್ವತ್ಥಾಮನ ಬಾಣಗಳು ಆನೆಗಳ ಗುಂಪೆಂಬ ಬಿದಿರುಮೆಳೆಗಳನ್ನು ಸವರಿಹಾಕಿದವು.

ಪ್ರತಿಮಾನ-ಆನೆಯ ದಂತಗಳ ಮಧ್ಯ ಪ್ರದೇಶ, ಕೋದ-ಪೋಣಿಸಿದ, ತೂರಿಸಿದ ಪೇಚಕ-ಆನೆಯ ಬಾಲದ ಬುಡ.

‘ಪಂಚಕ’ವೆಂಬ ಶಬ್ದ ಇಲ್ಲಿ ಯುದ್ಧರಂಗವೆಂಬರ್ಥದಲ್ಲಿದೆ. ಇದಕ್ಕೆ ‘ಪೇಚಕ’ವೆಂಬ ಪಾಠಾಂತರವಿದೆ. ಪೇಚಕ’ವೆಂದರೆ. ಆನೆಯ ಬಾಲದ ಬುಡ, ಎಂಬರ್ಥವಿದ್ದು, ಆನೆಗಳ ದಂತಗಳ ಮಧ್ಯ ಭಾಗದಿಂದ ಹೊರಟ ಬಾಣ ಅವುಗಳ ಹಿಂಭಾಗದಿಂದ ಹೊರಬಂದಿತು ಎಂಬುದು ಈ ಸಂದರ್ಭದ ಅರ್ಥ: ಈ ಪಾಠಾಂತರವನ್ನು ಸ್ವೀಕರಿಸಿಬಹುದು.

16. ಅಶ್ವತ್ಥಾಮನ ಬಾಣಗಳು ಕುದುರೆಗಳ ಕುತ್ತಿಗೆಯ ಭಾಗಕ್ಕೆ ತಾಗಿ, ಅಲ್ಲಿಂದ ರಕ್ತನಾಳಗಳನ್ನು ಸೀಳಿಕೊಂಡು ಆಚೆಗೆ ಹೋಗಿ ಕುದುರೆಗಳ ಸಮೂಹವನ್ನು ನಾಶಮಾಡಿದವು. ಒಂದು ಸಾವಿರ ಬಾಣಗಳು ರಥ-ಕುದುರೆಗಳನ್ನು ನಾಶಮಾಡಿದವು. ಅಶ್ವತ್ಥಾಮನ ಬಾಣಗಳು ಕಾಲಾಳುಗಳನ್ನು ತಿಂದು ಮೆರೆದವು. ಚತುರಂಗಬಲವನ್ನು ಯಮನ ಆರೋಗಣೆಗೆ ವಿನಿಯೋಗಿಸಿದವು.

ಕಂದ-ಕುದುರೆಯ ಕುತ್ತಿಗೆ, ನಾಳಿಕೆ-ರಕ್ತನಾಳ, ಬೀಗು-ಮೆರೆ

17. ಇನ್ನೂರು ಆನೆಗಳು ಕತ್ತರಿಸಿ ಬಿದ್ದವು; ಸಾವಿರ ರಥಗಳು ಮುರಿದು ನೆಲಕ್ಕೆ ಬಿದ್ದವು; ಸಾವಿರದ ಮುನ್ನೂರು ಕುದುರೆಗಳು ಮಾಂಸದ ತುಂಡುಗಳಂತೆ ಕತ್ತರಿಸಲ್ಪಟ್ಟವು, ಪದಾತಿಬಲದ ಅರವತ್ತು ಸಾವಿರ ವೀರರು ತಮ್ಮ ಶರೀರಗಳನ್ನು ಒಪ್ಪಿಸಿದರು. ವೈರಿಸುಭಟರಾದ ಪಾಂಡವರ ಶೌರ್ಯೋತ್ಸಾಹಗಳು ಕಳೆದು ಅವರನ್ನು ನಿರುತ್ಸಾಹ ದೌರ್ಬಲ್ಯಗಳು ಆವರಿಸಿದವು.

ಡಾವರ- ಶೌರ್ಯ, ಉತ್ಸಾಹ ಡಿಳ್ಳ-ದೌರ್ಬಲ್ಯ

18. ಪಾಂಡವರ ಅರವತ್ತು ಸಾವಿರ ಸೈನ್ಯ, ನೂರಿಪ್ಪತ್ತು ಕುದುರೆಗಳು, ನೂರನ್ನು ಮೀರಿದ ಆನೆಗಳು ಮತ್ತು ರಥಗಳು ಒಂದು ಲಕ್ಷ ಕಾಲುದಳ ಪುನಃ ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಮೇಲೆ ಬಿತ್ತು. ಛತ್ರಗಳ ಸಾಲಿನಲ್ಲಿ, ಭೂಮಿಯನ್ನೇ ಕಿತ್ತು ಮಗುಚುವ ವಾದ್ಯರಭಸದಲ್ಲಿ, ಅಶ್ವತ್ಥಾಮನ ಸಮ್ಮುಖಕ್ಕೆ ಪಾಂಡವರ ಸೈನ್ಯವು ಮುಗಿಬಿದ್ದಿತು.

ಸತ್ತಿಗೆ-ರಾಜಲಾಂಛನವಾದ ಛತ್ರಿ

19. ಕೌರವರ ಕಡೆಯಿಂದ, ಇಪ್ಪತ್ತುಸಾವಿರ ಕುದುರೆಗಳು, ಐವತ್ತು ಆನೆಗಳ ಸಮೂಹ, ನಾನೂರ ಏಳು ರಥಗಳು, ಸಾವಿರದ ನಾನೂರು ಸೇವಕರು, ಒಂದು ಲಕ್ಷ ಕಾಲಾಳುಗಳು ಯುದ್ಧರಂಗಕ್ಕೆ ಬರಲು ಆಜ್ಞಾಪಿಸಲಾಯಿತು. ಅಲ್ಲಿನ ವಾದ್ಯಘೋಷವು ಬ್ರಹ್ಮಾಂಡದ ಮೇಲ್ಮೈಯನ್ನೇ ಸೀಳಿಹಾಕಿತು.

ತೆತ್ತಿಗರು-ಸೇವಕರು, ಆಳುಗಳು ಕೀರು-ಗೀರು, ಗಾಯಮಾಡು, ಸೀಳು ಕಟಾಹ-ಕೊಪ್ಪರಿಗೆ, ಅರ್ಧಗೋಲ, ಮೇಲ್ಮೈ ಖರ್ಪರ-ಕಪ್ಪರ, ಚಿಪ್ಪು

20. ಅಶ್ವತ್ಥಾಮನನ್ನು ಹಿಂದಕ್ಕೆ ಬಿಟ್ಟುಕೊಂಡು ಕೌರವಸೇನೆ ಶತ್ರುಸೈನ್ಯದ ಎದುರಿನಲ್ಲಿ ಗುಂಪುಗೂಡಿ ಉತ್ಸಾಹದಿಂದ ಮೊರೆಯುತ್ತಿತ್ತು. ಶಲ್ಯ ಪಾಂಡವ ಸೈನ್ಯವನ್ನು ನೋಡಿದ. ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ನಾನಿರುವಾಗ ನಮ್ಮ ಸೇನೆಯನ್ನು ಪಾಂಡವರು ಸಂಹರಿಸಲು ಸಾಧ್ಯವೇ? ದ್ರೋಣ ಭೀಷ್ಮಾದಿಗಳಂತೆ ನಾವು ನಗೆಗೆಡೆಯಾಗಬಹುದೆ? ಎನ್ನುತ್ತಾ ಶಲ್ಯ ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಮುಂದೆ ಬಂದ.

ಉರವಣಿಸು-ಉತ್ಸಾಹದಿಂದ ಮುನ್ನುಗ್ಗು, ಅಭಿಮುಖ-ಎದುರು, ಮೋಹರಿಸು-ಒಗ್ಗೂಡು, ಉಪಸಂಹರಿಸು-ನಾಶಮಾಡು, ಮುಕ್ತಾಯಮಾಡು.

21. ನಾನಿರಲು ಇಷ್ಟೊಂದು ದೊಡ್ಡಸಂಖ್ಯೆಯ ಸೈನ್ಯವು ಅವಶ್ಯವಿಲ್ಲ. ಅವುಗಳನ್ನು ತೆಗೆಸು. ನಾನಿರುವಾಗ ಕುರುಸೈನ್ಯಕ್ಕೆ ನಷ್ಟವಾಗುವುದುಂಟೆ? ನಿನ್ನ ಎಡಬಲಗಳಲ್ಲಿ ಅವನ ರಕ್ಷಣೆಗೆ ಕೃಪಾಚಾರ್ಯ ಮತ್ತು ಅಶ್ವತ್ಥಾಮಾದಿಗಳು ನಿಲ್ಲಲಿ, ಶಕುನಿಯ ಕುದುರೆಗಳ ಸೈನ್ಯವು ಹಿಂಭಾಗಕ್ಕೆ ಸರಿಯಲಿ. ರಾಯದಳವು ನಮ್ಮ ಸಾಹಸ ಶೌರ್ಯವನ್ನು ನೋಡುತ್ತಿರಲಿ ಎಂದು ಶಲ್ಯ ದುರ್ಯೋಧನನಿಗೆ ಹೇಳಿದ.

ಬೀಯ-ವ್ಯಯ, ನಷ್ಟ ಸುಯಿಧಾನ-ರಕ್ಷಣೆ

22. ಕೃಪಾಚಾರ್ಯ, ಕೃತವರ್ಮ, ಅಶ್ವತ್ಥಾಮ, ಶಕುನಿ, ಸುಶರ್ಮ, ಸಾಲ್ವರಾಜ, ರಾಜನ ಮಂತ್ರಿಗಳು, ಸಾಮಂತರಾಜರೇ ಕೇಳಿ! ನೀವುಗಳು ಈವರೆಗೆ ಭೀಷ್ಮಾದಿ ಮಹಾ ವೀರರ ಯುದ್ಧವನ್ನು ಕಂಡಿದ್ದೀರಿ. ನಮ್ಮ ಭೀಕರವಾದ ರಣೋತ್ಸವವನ್ನು ಈಗ ನೋಡಿ ಎಂದು ಶಲ್ಯ ಘೋಷಿಸಿದ.

ಪಸಾಯ್ತ-ಸಾಮಂತರಾಜ, ಮದೀಯ-ನಮ್ಮ

23. ಚಿನ್ನದ ರಥವನ್ನು ತರಿಸಿ, ಅದಕ್ಕೆ ಬೇಕಾದ ಎಲ್ಲ ಸೌಕರ್ಯಗಳನ್ನು ಅಳವಡಿಸಿದ. ಬಾವುಟವನ್ನು ರಥದ ಮೇಲಕ್ಕೆ ಎತ್ತಿ ಕಟ್ಟಿಸಿದ. ಬಾಣಗಳನ್ನು ತುಂಬಿದ್ದ ಬಂಡಿಗಳನ್ನು ರಥದ ಎಡಬಲಕ್ಕೆ ಜೋಡಿಸಿದ. ತನ್ನ ಬಿರುದುಗಳನ್ನು ಘೋಷಿಸುತ್ತಿದ್ದ ಹೊಗಳುಭಟ್ಟರ ಸಮೂಹಕ್ಕೆ ಬೆಲೆಯುಳ್ಳ ಮಣಿಗಳು ಮತ್ತು ಚಿನ್ನವನ್ನು ಬೊಗಸೆಯಲ್ಲಿ ತೆಗೆದುಕೊಟ್ಟ. ಅರರೆ! ಧರ್ಮರಾಜನನ್ನು ಕರೆಯೋ! ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತಾ ಶಲ್ಯ ಉತ್ಸಾಹಿತನಾದ.

ಕಾಂಚನ-ಚಿನ್ನ, ಟೆಕ್ಕೆಯ-ಬಾವುಟ, ಪಾಠಕರು-ಹೊಗಳುಭಟ್ಟರು, ಮೋಹರ-ಸೈನ್ಯ

24. ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ನನ್ನನ್ನು ಎದುರಿಸಿ ನಿಲ್ಲುವವನು ಯಾರು? ಧರ್ಮರಾಯನೋ, ಅರ್ಜುನನೋ ಅಥವಾ ಭೀಮನೋ? ಈ ಮೂವರಲ್ಲಿ ಆಯುಧವನ್ನು ಹಿಡಿದು ಯಾರೇ ಎದುರಾದರೂ ಅವರ ವಿರುದ್ಧ ನಾನು ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ನಿಲ್ಲತ್ತೇನೆ. ಇನ್ನು ಮಿಕ್ಕ ನಾಯಕರೊಡನೆ ಬಿಲ್ಲು ಬಾಣಗಳನ್ನು ಹಿಡಿದರೆ ಕೌರವರಾಯನ ಆಣೆ ಎನ್ನುತ್ತಾ ಕಲಿಶಲ್ಯ ಮದವೇರಿ ಉತ್ಸಾಹಿಸಿದ.

ಬಿಲು-ಸಾಯಕ-ಬಿಲ್ಲು ಬಾಣ

25. ಕೇಳುಗರು ಬೆರಳನ್ನು ತುಟಿಗಳ ಮೇಲಿಟ್ಟು ಆಶ್ಚರ್ಯವನ್ನು ಸೂಚಿಸುತ್ತಿರಲು, ನಿಸ್ಸಾಳಗಳೆಂಬ ವಾದ್ಯಗಳು ಬೊಬ್ಬಿರಿದು ಅಬ್ಬರಿಸಿದುವು. ಹೊಡೆತದಿಂದ ಜರ್ಝರಿತವಾದ ಮೃದಂಗದ, ನಗಾರಿಯ, ಕಹಳೆಗಳ ರಭಸವು ತಿವಿಯುತ್ತಿರಲು, ರಥದ ಶಬ್ಧ ಮತ್ತು ರಥದ ಕುದುರೆಗಳ ಹೇಷಾರವದ ಭಯಂಕರವಾದ ಶಬ್ದಗಳೊಂದಿಗೆ ಶಲ್ಯನು ಉತ್ಸಾಹದಿಂದ ಯುದ್ಧರಂಗವನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸಿದ.

ನಿಸ್ಸಾಳ-ಒಂದುವಾದ್ಯ, ಜರ್ಝರ-ಹರಿದ, ಚೂರಾದ, ಪಣಹ-ಒಂದುವಾದ್ಯ, ಪಟಹ-ನಗಾರಿಯಂತಹ ಒಂದುವಾದ್ಯ, ಗೌರುಗಹಳೆ-ಒಂದು ವಿಧವಾದ ಕಹಳೆ, ಹೇಷಿತ-ಕುದುರೆಗಳ ಕೆನೆತದ ಶಬ್ಧ

26. ದಳಪತಿಯಾದ ಶಲ್ಯನ ಉತ್ಸಾಹದ ಮುಖ ಬೆಳಗುತ್ತಿದೆ. ಗಂಗಾ ಕುಮಾರನಾದ ಭೀಷ್ಮನ, ಕಳಶಜನಾದ ದ್ರೋಣನ ರಾಧಾತನುಜನಾದ ಕರ್ಣನ ರಂಗಭೂಮಿಯಿದು. ಇಂತಹ ಯುದ್ಧರಂಗವನ್ನು ಆಕ್ರಮಿಸಿ ಹೋರಾಡಬೇಕಾದರೆ ಶ್ರೇಷ್ಠನಾದ ಶಲ್ಯನಿಗಲ್ಲದೆ ಇತರರಿಗೆ ಸಾಧ್ಯವಾಗುತ್ತದೆಯೆ-ಎಂದು ಕುರುಸೈನ್ಯ ಶಲ್ಯನನ್ನು ಕೊಂಡಾಡಿತು.

ಕಳ-ಯುದ್ಧಭೂಮಿ, ಕಣ, ವೆಗ್ಗಳೆಯ-ಹಿರಿತನದ, ಶ್ರೇಷ್ಠನಾದ

27. ಭಲರೇ! ಕರ್ಣನ ಹೊಣೆಯನ್ನು ಹೊತ್ತು ಶಲ್ಯ ರಣಭೂಮಿಯನ್ನು ಹೊಕ್ಕನೆ! ವೀರರ ಸಮೂಹವನ್ನು ಎಣಿಸಿದರೆ, ನಿಜವಾದ ವೀರನೆಂಬುವನು ಇವನೊಬ್ಬನೇ ಅಲ್ಲವೇ ಮಹಾದೇವ! ಇವನ ಧೈರ್ಯ ಬಲು ಒಳ್ಳೆಯದಿದೆ. ದಿಟ್ಟನೂ, ನಿರ್ಭೀತನೂ, ಅದರಿಂದ ಹೆಮ್ಮೆಯುಳ್ಳವನೂ ಆದ ವೀರಭಟನಿವನೆಂದು ಸಾತ್ಯಕಿ, ಸೋಮಕ ಮುಂತಾದವರು ಶಲ್ಯನನ್ನು ಹೊಗಳಿದರು.

ಹರಿಬ-ಕೆಲಸ, ಹೊಣೆ, ಜವಾಬ್ದಾರಿ,
ಧಾತು-ವೀರತ್ವ, ಶೌರ್ಯ

28. ಎದುರು ಸೈನ್ಯವನ್ನು ಶಲ್ಯ ತಡೆದು ನಿಲ್ಲಿಸಿದ. ನಿಮ್ಮ ಯಜಮಾನನು ಎಲ್ಲಿದ್ದಾನೆ ತೋರಿಸಿ. ನಿಮ್ಮ ಸೈನ್ಯವು ನನ್ನೊಂದಿಗೆ ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ನಿಂತರೂ ನಾನು ಅವರೊಂದಿಗೆ ಯುದ್ಧ ಮಾಡಲು ಆಯುಧವನ್ನು ಸೆಳೆಯುವವನಲ್ಲ. ಭೂಮಿಗೆ ಒಡೆಯನಾದ ಕೌರವೇಶ್ವರನೊಡನೆ ನಿನಗೆ ಯುದ್ಧವು ಸಲ್ಲದು! ನನ್ನೆದುರು ಯುದ್ಧ ಮಾಡಲು ಬಿಲ್ಲು ಹಿಡಿಯಲು ಹೇಳು ಎನ್ನುತ್ತ ಶಲ್ಯ ಧರ್ಮರಾಯನನ್ನು ಬೆನ್ನಟ್ಟಿದ.

ಕೈದು-ಆಯುಧ, ಶರಾಸನ-ಬಾಣಕ್ಕೆ ಆಸನವಾದುದು, ಬಿಲ್ಲು

29. ಪಾಂಡವರ ಸೈನ್ಯ ನಿಂದಲ್ಲಿ ನಿಲ್ಲದೆ ನಾನಾ ದಿಕ್ಕುಗಳಲ್ಲಿ ಚಲ್ಲಾಪಿಲ್ಲಿಯಾಯಿತು. ಸೃಂಜಯರು, ಸೋಮಕರು ಮತ್ತು ಪಾಂಚಾಲರ ಸೈನ್ಯವನ್ನು ಅಲ್ಲಿ ಕಾಣೆ. ಅಕ್ಕಪಕ್ಕಗಳಲ್ಲಿ ಭೀಮಾರ್ಜುನರು ತಮ್ಮ ಭಾರಿಯಾದ ಬಿಲ್ಲುಗಳನ್ನು ಶಬ್ದ ಮಾಡಲು ಕದನಚೌಪಟಮಲ್ಲನಾದ ಧರ್ಮರಾಯ ಶಲ್ಯನನ್ನು ಎದುರಿಸಿ ನಿಂತನು.

ಕೆಲ್ಲೆ-ಅಕ್ಕಪಕ್ಕ, ಒದರಿಸು-ಶಬ್ದಮಾಡಿಸು, ಚೌಪಟ ಮಲ್ಲ-ನಾಲ್ಕೂದಿಕ್ಕಿನಿಂದಲೂ ಕಾದಾಡಬಲ್ಲ ವೀರ.

30. ಜೀಯ! ಬುಧನ, ಅವನ ಮಗನಾದ ಪುರೂವನ, ಅವನ ಮಗನಾದ ಆಯುವಿನ, ಅವನ ಮಗನಾದ ನಹುಷನ, ಅವನ ಮಗನಾದ ಯಯಾತಿಯ ಭೂಮಿಗೆ ಹಕ್ಕುದಾರನಾಗಿ ಅದನ್ನು ಭೋಗಿಸಲು ಈ ಭೂಮಿಯ ಮೇಲೆ ಜನಿಸಿದ್ದೀಯ. ಜೂಜಿನಲ್ಲಿ ಪರಾಜಿತನಾದೆ, ಆದರೆ ಈ ದುರ್ಯೋಧನನು ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ನಿನ್ನಿಂದ ಜಯಿಸಲ್ಪಡುವವನಾಗಿದ್ದಾನೆ. ಇನ್ನು ನಿನ್ನ ಪರಾಕ್ರಮಕ್ಕೆ ಗೌರವವನ್ನು ಕೊಟ್ಟು ಯುದ್ಧವನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸು-ಎಂದು ಹೊಗಳುಭಟ್ಟರು ಧರ್ಮರಾಯನನ್ನು ಹುರಿದುಂಬಿಸಿದರು.

ದಾಯಭಾಗ-ಬರಬೇಕಾದ ಪಾಲು, ಜೇಯ-ಜಯಿಸಲು ಯೋಗ್ಯನಾದ, ರಣಜೇಯ-ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಗೆಲ್ಲಲ್ಪಡುವವನು, ಆಯತಿ-ಶಕ್ತಿ, ಪರಾಕ್ರಮ, ಸಂಭಾವಿಸು-ಗೌರವಿಸು, ವಂದಿಜನ ಜಲಧಿ-ಹೊಗಳುಭಟ್ಟರೆಂಬ ಸಮುದ್ರದಷ್ಟು ದೊಡ್ಡ ಸಂಖ್ಯೆಯ ಜನ

ಬುಧನ ……………." ಈ ಎಲ್ಲವೂ ಪಾಂಡವ-ಕೌರವ ವಂಶದ ಹಿರಿಯರ ಹೆಸರುಗಳು, ಚಂದ್ರನಿಂದ ಬುಧ ಹುಟ್ಟಿದ ಆನಂತರ ಈ ಪದ್ಯದಲ್ಲಿರುವ ಕ್ರಮದಂತೆ ಇತರರ ಜನಿಸಿದರು. ಆದಿಪರ್ವ-2ನೇ ಸಂಧಿ: 16 ರಿಂದ 20ನೇ ಪದ್ಯಗಳನ್ನು ನೋಡಿ.

31. ಶ್ರೀ ಕೃಷ್ಣನಿಗೆ ನಮಸ್ಕಾರ ಮಾಡಿ, ದ್ರೋಣಾಚಾರ್ಯರನ್ನು ಮನದಲ್ಲಿ ಜ್ಞಾಪಿಸಿಕೊಂಡು, ಹೊಸತಾದ ಬಿಲ್ಲಿಗೆ ಹೆದೆಯನ್ನೇರಿಸಿ ಅದನ್ನು ಮಿಡಿದು ಝೇಂಕರಿಸಿ, ತನ್ನ ಸಾರಥಿಯನ್ನು ಸಮಾಧಾನಿಸಿ, ಭೀಮ, ಅರ್ಜುನ, ನಕುಲ, ಸಹದೇವರು ಎಡಬಲಗಳಲ್ಲಿ ಬರುತ್ತಿರಲು ಧರ್ಮರಾಯನು ತನ್ನ ರಥವನ್ನು ಚಾಲನೆ ಮಾಡಿ ಶಲ್ಯನಿಗೆ ಇದಿರಾದ.

ಹೊಡವಂಟು-ಪೊಡಮಟ್ಟು, ನಮಸ್ಕಾರಮಾಡಿ, ಬಿಲುದಿರುವು-ಬಿಲ್ಲಿನ ತಿರುವು, ಹೆದೆ

32. ಮಾವನವರೇ! ನಿಮ್ಮ ಹಿಂಸೆಗೆ ನಾವು ಕೋಪಗೊಳ್ಳೆವು. ನಮ್ಮದು ಕ್ಷತ್ರಿಯ ಜಾತಿಯ ಜೀವನವಲ್ಲವೇ! ಬಲುಕಷ್ಟದ ಕಾರ್ಪಣ್ಯದ ಜೀವನವಿದು. ಅಧಿಕವಾಗಿ ನೀವು ನಮ್ಮ ಬಾಣಗಳನ್ನು ಸೈರಿಸಿಕೊಳ್ಳಬೇಕು ಎನ್ನುತ್ತಾ ಧರ್ಮರಾಯನು ಶಲ್ಯನ ಮುಂದಕ್ಕೆ ಬಾಣಗಳನ್ನು ಪ್ರಯೋಗಿಸಿದ.

ಕಡುಗು-ಕೋಪಿಸು, ಕೆದರು-ಪ್ರಯೋಗಿಸು, ಚಲ್ಲಿಬಿಡು.

33. ನಾವು ನಿನಗೆ ಮಾವಂದಿರು, ಆ ಮಾತು ಹಾಗಿರಲಿ, ನೀನು ನಮ್ಮ ವಿರುದ್ಧ ಕೋಪಿಸಿಕೊಂಡರೆ, ನಾವು ನಿಮ್ಮ ವಿರುದ್ಧ ಮೊರೆಯುವವರಲ್ಲ (ಕೂಗಾಡುವವರಲ್ಲ). ನಿನಗೆ ದುಶ್ಶಾಸನ ಜಯದ್ರಥರು ಸಂಬಂಧಿಗಳಲ್ಲವೆ?! (ಅವರನ್ನು ಕೊಂದ ನಿನಗೆ ನಮ್ಮ ಮೇಲೆ ನಂಟಸ್ತಿಕೆಯ ಪ್ರೀತಿಯೇ-ಎಂಬುದು ಶಲ್ಯನ ಮಾತಿನ ಭಾವ) ಆದ್ದರಿಂದ ಧರ್ಮರಾಯ, ನಿನಗೆ ಧರ್ಮದ ಹಿಂಸೆ ಬಂದಿದೆ. ನೀನು ಧರ್ಮಕ್ಕೆ ಹಿಂಸೆಯನ್ನುಂಟು ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದೀಯ! ಅದನ್ನು ನಾವು ಆಡಬಾರದು. ನಿನ್ನ ಮನಸ್ಸಿನ ಗಾಢವಾದ ಗರ್ವವೆಷ್ಟು! ಎನ್ನುತ್ತಾ ಶಲ್ಯ ಧರ್ಮಜನ ಮೇಲೆ ಬಾಣ ಪ್ರಯೋಗಿಸಿದ.

ಮೊರೆ-ಶಬ್ದಮಾಡು, ಕೂಗಾಡು.

34. ದೊರೆಯೇ ಕೇಳು, ಶಲ್ಯ ಮತ್ತು ಯುಧಿಷ್ಠಿರರ ನಡುವಿನ ಸಂಗ್ರಾಮವು, ಹಿಂದೆ ನಡೆದ ಭೀಷ್ಮಾಚಾರ್ಯನ, ದ್ರೋಣಾಚಾರ್ಯನ, ಕರ್ಣನ, ಅರ್ಜುನನ, ಭೂರಿಶ್ರವನ, ಭೀಮನ, ದುರ್ಯೋಧನನ, ವೃಷಸೇನನ, ಅಭಿಮನ್ಯುವಿನ ಸಮಗ್ರ ಯುದ್ಧವನ್ನು ಮರೆಸುವಂತಿತ್ತು.

ಭೂರಿಶ್ರವ-ಚಂದ್ರವಶಂದ ಸೋಮದತ್ತನ ಮಗ. ಮಹಾಭಾರತದ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಅರ್ಜುನ ಇವನ ತೋಳನ್ನು ಕಡಿದುಹಾಕಿದ. ನಂತರ ಭೂರಿಶ್ರವ ಪ್ರಾಯೋಪವೇಶಮಾಡಿ ಕುಳಿತಿದ್ದಾಗ ಸಾತ್ಯಕಿ ಇವನ ರುಂಡವನ್ನು ಉರುಳಿಸಿದ. (ದ್ರೋಣಪರ್ವ 14ನೆಯ ಸಂಧಿ ಪದ್ಯಗಳು 10 ರಿಂದ 22)

35. ಭೂಪತಿಗಳಲ್ಲಿ ನೀನು ದಿಟ್ಟನಾಗಿದ್ದೀಯ! ಜಗಜಟ್ಟಿಯಾಗಿದ್ದಿ! ನಿನಗೆ ಅಸ್ತ್ರವಿದ್ಯೆಗಳನ್ನು ಹೇಳಿಕೊಟ್ಟವನಾರೆಂದು ನನಗೆ ಗೊತ್ತು. ಅದನ್ನು ಹೇಳಿ ಫಲವೇನು! ನೀನು ತೊಟ್ಟಿರುವ ವೇಷಕ್ಕೆ (ಯೋಧನ ವೇಷ) ಸರಿಯಾಗಿ ನೀನು ನಡೆದುಕೊಳ್ಳಬೇಕೆಂಬ ವಿಚಾರವನ್ನು ಬಿಟ್ಟು ನಿನ್ನ ಒಡಹುಟ್ಟಿದಿಬ್ಬರನ್ನು-ಭೀಮಾರ್ಜುನರನ್ನು-ನನ್ನ ಮುಂದೆ ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಒಡ್ಡು-ಎನ್ನುತ್ತ ಶಲ್ಯ ಧರ್ಮಜನನ್ನು ಅಪಹಾಸ್ಯ ಮಾಡುತ್ತಾ ಅವನ ಮೇಲೆ ಬಾಣ ಪ್ರಯೋಗ ಮಾಡಿದ.

ಜೋಹ-ವೇಷ, ಸೋಗು

ನಮಗೊಡ್ಡುವುದು ನಿನ್ನೊಡವುಟ್ಟಿದರನಿಬ್ಬರನು……. ಎಂಬ ಶಲ್ಯನ ಮಾತಿನಲ್ಲಿ ಧರ್ಮರಾಯ ಜೂಜಿನಲ್ಲಿ ತಮ್ಮಂದಿರನ್ನು ಪಣವಾಗಿ ಒಡ್ಡಿದ ವಿಚಾರವನ್ನು ಹಂಗಿಸುವಂತಿದೆ.

36. ಶಲ್ಯ ಮಾವ! ಭೀಮಾರ್ಜುನರ ಹೊಡೆತಕ್ಕೆ ಯಾರು ನಿಲ್ಲುತ್ತಾರೆ? ಆ ಮಾತು ಸಾಕು. ನನ್ನ ಈ ವಿಚಿತ್ರವಾದ ಬಾಣವನ್ನು ಖಂಡಿಸುವ ಪಾಂಡಿತ್ಯವನ್ನು ನೀವು ತೋರಿಸಿ, (ನಿಮ್ಮ ವ್ಯಂಗ್ಯದ ಮಾತಿನ ಪಾಂಡಿತ್ಯ ಬೇಡ). ನಿಮಗೆ ಸಾಮಥ್ರ್ಯವಿದ್ದರೆ ನನ್ನ ಈ ಶಸ್ತ್ರಗಳನ್ನು ಸೈರಿಸಿ-ಎನ್ನುತ್ತಾ ಧರ್ಮರಾಯ ಶಲ್ಯನ ಮೇಲೆ ಬಾಣ ಪ್ರಯೋಗ ಮಾಡಿದ.

ಭಾರಣೆ-ಹೊಡೆತ, ಸಾಮಥ್ರ್ಯ, ಕಳಂಬ-ಬಾಣ

37. ಧರ್ಮರಾಜನ ಬಾಣಗಳನ್ನು ದಾರಿಯಲ್ಲೇ ಶಲ್ಯ ಕತ್ತರಿಸಿಹಾಕಿದನು. ತನ್ನ ಬತ್ತಳಿಕೆಯಿಂದ ಬಾಣಗಳನ್ನು ಮೊಗೆದು ತೆಗೆದು ಪ್ರಯೋಗಿಸಲು ಆ ಬಾಣಗಳ ಗರಿಯಿಂದ ಹೊರಟ ಗಾಳಿಯು ಪರ್ವತಗಳನ್ನು ಹಿಮ್ಮೆಟ್ಟಿಸಿತು. ಮೊರೆವ ಶಬ್ದದಿಂದ ಬರುತ್ತಿದ್ದ ಬಾಣಗಳು ಪ್ರತಿಬಾಣಗಳನ್ನು ಕತ್ತರಿಸಿದುವು. ಪಕ್ಕದಲ್ಲಿ ಬರುತ್ತಿದ್ದ ಬಾಣಗಳು ಎದುರಿನಿಂದ ಬರುತ್ತಿದ್ದ ಬಾಣಗಳನ್ನು ಓಡಿಸಿಕೊಂಡು ಹೋಗಲು ಉಭಯ ಬಲಗಳವರೂ ಬಾಣ ಪ್ರಯೋಗ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದರು.

ಪೈಸರಿಸು-ಹಿಮ್ಮೆಟ್ಟಿಸು, ಮಾರ್ಗಣೆ-ಎದುರು ಬಾಣ, ತೂಳು-ಓಡು, ಅಟ್ಟು, ತಳ್ಳು

38. ಆದರೆ, ನನ್ನ ಈ ಬಾಣಗಳನ್ನು ಸೈರಿಸು-ಎನ್ನುತ್ತಾ ಧರ್ಮರಾಯ ಕೋಪದಿಂದ ಶಲ್ಯನನ್ನು ಬಾಣದಿಂದ ಹೊಡೆದು ಅಬ್ಬರಿಸಿದನು, ಪುನಃ ಮತ್ತೊಮ್ಮೆ ಮಗದೊಮ್ಮೆ ಹೊಡೆಯಲು ಅವು ಶಲ್ಯನ ಹರಿತವಾದ ಕತ್ತಿಯನ್ನು ಶಿರಸ್ತ್ರಾಣವನ್ನು, ಕವಚವನ್ನು ಕತ್ತರಿಸಿದವು. ಧರ್ಮರಾಯನು ಬಿಟ್ಟ ಶಸ್ತ್ರಗಳು, ಶಲ್ಯನ ಹಿಂಭಾಗದಲ್ಲಿ ಹೊರಬಂದು ರಕ್ತದಿಂದ ತೊಯ್ದ ಹರಿತವಾದ ತುದಿಗಳನ್ನು ತೋರಿಸುತ್ತಿದ್ದುವು.

ಹೋರುಗಳೆ-ಸೀಳುವುದು, ಜಖಂಗೊಳಿಸುವುದು, ಬಾಯ್ಧಾರೆ-ಕತ್ತಿಯ ಅಲಗು

39. ಪ್ರಳಯಕಾಲದ ಬಿರುಗಾಳಿಯ ಹೊಡೆತಕ್ಕೆ ಸಿಕ್ಕಿ ವ್ಯಾಕುಲಗೊಂಡ ದೇವಗಿರಿಯಂತೆ, ಬಿಲ್ಲುಬಾಣಗಳು ಕೆಳಗೆ ಬಿದ್ದಿರಲು, ಹೆಗಲಿನ ಮೇಲೆ ಓರೆಯಾಗಿ ಬಾಗಿದ ಕೊರಳಿನ, ಅರೆಮುಚ್ಚಿದ್ದ ಕಣ್ಣುಗಳ, ದೇಹದಲ್ಲಿ ಚಿಮುಕಿಸಿದಂತೆ ಹೊರಬರುತ್ತಿರುವ ರಕ್ತದಿಂದಾಗಿ ಬಳಲಿದ ಇಂದ್ರಿಯಗಳಿಂದ ಕೂಡಿದ, ಮೂರ್ಛೆಯಿಂದ ಆವರಿಸಲ್ಪಟ್ಟು ಶಲ್ಯನು ರಥದ ಮಧ್ಯದಲ್ಲಿದ್ದ.

ಅಮರಾದ್ರಿ-ದೇವಗಿರಿ, ಮೇರುಪರ್ವತ, ತಳಿತ-ಚಿಮುಕಿಸಿದ

40. ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರನೇ ಕೇಳು ಮರವಿಗೆ ಆತ್ಮವನ್ನು ಎರವು ನೀಡಿ (ಆತ್ಮನನ್ನು ಮರವೆಯ ಅಧೀನ ಮಾಡಿ) ಸ್ವಲ್ಪಕಾಲ ಮರವೆಯನ್ನೇ ಮುಂದು ಮಾಡಿ ಕ್ಷಣ ಮಾತ್ರದಲ್ಲಿ ಪುನಃ ಆ ಸಾಲವನ್ನು-ಎರವನ್ನು-ಮರಳಿಸಿದಂತೆ ಎಚ್ಚರಗೊಂಡು ಶಲ್ಯ ಕಣ್ಣುಬಿಟ್ಟು ಎಡಬಲನ ನೋಡಿದ. ದೇಹದಲ್ಲಿ ನಾಟಿದ್ದ ಬಾಣಗಳನ್ನು ಕಿತ್ತು ಗಾಯವನ್ನು ತೊಳೆದು ಔಷಧಿಯ ಲೇಪವನ್ನು ಗಾಯಗಳಿಗೆ ಹಚ್ಚಿದ. ಹೊಸದಾದ ರೇಷ್ಮೆಯ ವಸ್ತ್ರಗಳನ್ನು ಧರಿಸಿ ವೀಳಯವನ್ನು ಹಾಕಿಕೊಂಡು ನಗುತ್ತಾ ಪುನಃ ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಸಿದ್ಧನಾದ.

ದುಕೂಲ- ರೇಷ್ಮೆಯ ವಸ್ತ್ರಗಳು.

41. ಬಿಲ್ಲು ಬಾಣಗಳನ್ನು ಕೈಗೆತ್ತಿಕೊಂಡು, ಧರ್ಮರಾಯನು ಉಗ್ಗಡಿಸಿ, ನನ್ನನ್ನು ಸೋಲಿಸಿದನಲ್ಲವೆ! ಒಂದು ಮುಹೂರ್ತ ಮಾತ್ರದಷ್ಟು ಸಮಯ ಶತ್ರುವಾದ ಧರ್ಮಜನಿಗೆ ಸುಮ್ಮಾನವಾಯಿತೆ. ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ತೊಡಗಿದರೆ ಜಯಾಪಜಯಗಳು ಬಲುಸಹಜ ತಪ್ಪೇನು, ಯಮಸುತನೇ ಬಿಲ್ಲನ್ನು ಹಿಡಿದು ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಸಿದ್ಧನಾಗು-ಎಂದು ಶಲ್ಯ ಮೂದಲಿಸಿದ.

ಅವಗಡಿಸು-ಹೀಯಾಳಿಸು, ಸೋಲಿಸು, ಭಂಗಿಸು, ಸುಮ್ಮಾನ-ಸಂತೋಷ, ಹಿಗ್ಗು.

42. ಧರ್ಮರಾಯ! ಅಗೋ ಅಲ್ಲಿ ನೋಡು, ಅರ್ಜುನನ ರಥವಿದೆ. ಅದರ ಹಿಂದೆ ಅವಿತಿಟ್ಟುಕೋ. ಕೃಷ್ಣನ ಮರೆಹೋಗು, ಭೀಮನನ್ನು ಸಹಾಯಕ್ಕೆ ಕರೆಸು, ಶಿಖಂಡಿ, ಸಾತ್ಯಕಿ, ಸೃಂಜಯಾದಿಗಳನ್ನು ಯುದ್ಧರಂಗದ ಮುಂದಕ್ಕೆ ನೂಕು. ಅರಸು ಕುರಿಗಳನ್ನು ಮುಂದೆ ಬಿಟ್ಟು ಅವರನ್ನು ಸಂಹರಿಸು. ಗೆಲುವಿನ ಹೆಮ್ಮೆಯುಳ್ಳವನಾದರೆ, ಶ್ರೇಷ್ಠನಾದರೆ, ನನ್ನ ಎದುರು ನಿಲ್ಲು ಎಂದು ಅಬ್ಬರಿಸುತ್ತಾ ಶಲ್ಯ ಧರ್ಮರಾಯನನ್ನು ಬಾಣಗಳಿಂದ ಹೊಡೆದ.

ಅರಸುಗುರಿಗಳು-ಅರಸರೆಂಬ ಕುರಿಗಳು, ಹೊಯ್ಯು-ಬಲಿಹಾಕು.

43. ವೀರಭಟನಾದ ಶಲ್ಯನ ಬಾಣ ಪ್ರಯೋಗವನ್ನು ಹೇಗೆ ವರ್ಣಿಸಲಿ, ಒಂದರ ಹಿಂದೆ ಒಂದು ಬಾಣ ಹೋಗುವ ವಿಧಾನವನ್ನು, ಝೇಂಕರಿಸುತ್ತಾ ಸಂಖ್ಯೆಯನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾ ಮುಂಬರಿಯುವ ಬಾಣಗಳ ಪ್ರಯೋಗವನ್ನು ಹೇಗೆ ಹೇಳಲಿ. ಹಾಗೆ ನಿರಂತರವಾಗಿ ಸುರಿದ ಬಾಣಗಳ ಸೋನೆಯ ಮಳೆಯು ಧರ್ಮರಾಯನ ಮುಖದ ಮೇಲೆ ಸಂತೋಷದ ನಸುಗೆಂಪನ್ನು ತೊಳೆದುಹಾಕಿತು. ಒಂದು ನಿಮಿಷದಲ್ಲಿ ಅದ್ಭುತವಾದ ಸ್ಥಿತಿ ನಿರ್ಮಾಣವಾಯಿತು.

ಪುಂಖ-ಗರಿಗಳಿಂದ ಕೂಡಿದ ಬಾಣದ ಹಿಂಭಾಗ, ಪುಂಖಾನುಪುಂಖ-ಗರಿಯನ್ನು ಹಿಂಬಾಲಿಸುವ ಮತ್ತೊಂದು ಗರಿ, ಒಂದಾದ ಮೇಲೆ ಒಂದರಂತೆ ಬರುವ ಬಾಣಗಳು.

44. ಒಂದು ಬಾಣವು ಮತ್ತೊಂದು ಬಾಣವನ್ನು ಕತ್ತರಿಸಿ ಎಸೆಯಲು, ಆ ಬಾಣವನ್ನು ಮತ್ತೊಂದರಿಂದ ಕತ್ತರಿಸಿದ ಶಲ್ಯ (ಹತ್ತು ಬಾಣಗಳಲ್ಲಿ) ಧರ್ಮಜನ ಸೊಂಟಕ್ಕೆ ಕಟ್ಟಿದ್ದ ಕವಚವನ್ನು ಚೂರು ಚೂರಾಗುವಂತೆ ಹೊಡೆದನು. ಮೂರು ಬಾಣದಲ್ಲಿ ತಲೆಗೆ ಧರಿಸಿದ್ದ ಸೀಸಕವನ್ನು, ಎರಡು ಬಾಣಗಳ ಹೊಡೆತದಿಂದ ರಾಜನ ಎದೆಯನ್ನು ತೋಡಿದನು. ಎಂಟು ಬಾಣದಲ್ಲಿ ಪುನಃ ಹೊಡೆದು ಬೊಬ್ಬರಿದು ಶಬ್ದ ಮಾಡಿದ.

ಬರಿ-ಸೊಂಟದ ಪ್ರದೇಶ, ಕವಚವನ್ನು ಕಟ್ಟುವ ಸ್ಥಳ, ಸೀಸಕ-ತಲೆಯರಕ್ಷಣೆಗೆ ಹಾಕುವ ಶಿರಸ್ತ್ರಾಣ, ನಿಘಾತ-ಹೊಡೆತ, ಉರ-ಎದೆ, ಅಗುಳು-ತೋಡು

45. ಗರುಡನ ಕೊಕ್ಕಿನ ಹೊಡೆತಕ್ಕೆ, ಸರ್ಪದ ಎದೆ ಬಿರಿದು ಹೋಗುವಂತೆ, ಶಲ್ಯನ ಬಾಣಗಳಿಂದ ಯುಮಸುತನಾದ ಧರ್ಮರಾಯನ ದೇಹ ಜಜ್ರ್ಝರಿತವಾಯಿತು. ಕವಚವು ಹರಿದು ಜರಿದು ಹೋಯ್ತು, ದೇಹವು ರಕ್ತ ಮೆತ್ತಿಕೊಂಡು ಅಂಟಾಯಿತು. ಕಣ್ಣುಗಳು ತಿರುಗುತ್ತಿರಲು, ಒರಗಿ ಕುಳಿತ ಧರ್ಮರಾಯನ ಶರೀರವೆಲ್ಲ ಕುಗ್ಗಿಹೋಗಲು, ಗಾಢವಾದ ನೋವಿನಿಂದ ದೇಹದ ಸೊಂಪು ನಾಶವಾಗಿ ಒಂದು ನಿಮಿಷ ಧರ್ಮರಾಯ ಮೂರ್ಛೆಹೋದ.

ಗರುಡತುಂಡ-ಗರುಡನ ಕೊಕ್ಕು, ಜರಿವ-ಕೆಳಗೆ ಇಳಿಯುವ, ಜರಿದು ಹೋಗುವ , ಜಿಗಿ-ಅಂಟಿದ, ಮೆತ್ತಿಕೊಂಡ, ಮುರಿದ-ತಿರುಗಿದ, ಮಲಗು-ಒರಗು, ಪೈಸರ- ಹಿಮ್ಮೆಟ್ಟು, ಕುಗ್ಗು

46. ಆಚೆಯ ಪಕ್ಷದ ದೊರೆಯಾದ ಧರ್ಮರಾಯ ಬಿದ್ದ, ಇನ್ನೇನು ಸುಯೋಧನ ಗೆದ್ದ-ಎನ್ನುತ್ತಿರುವ ಕೌರವ ಸುಭಟರ ಉತ್ಸಾಹವು ನಿನ್ನ ಸೈನ್ಯವನ್ನು ಸಂತೋಷದ ಸಮುದ್ರದಲ್ಲಿ ಅದ್ದಿತು; ಪಾಂಡವರು ಶೋಕಸಾಗರದಲ್ಲಿ ಅದ್ದಿದರೋ, ಮುಳುಗಿ ಹೋದರೋ, ಭೀಮಾರ್ಜುನರಿಗೆ ಉಸಿರು ಇದೆಯೆ? ಅವರನ್ನು ಬರಹೇಳು ಎನ್ನುತ್ತಾ ಶಲ್ಯ ಬೊಬ್ಬಿರಿದ.

ಸುಮ್ಮಾನ-ಸಂತೋಷ

47. ನಿನ್ನ ವೈರಿ ಸುಭಟ ಸಮೂಹದಲ್ಲಿ ನಕುಲ, ಸಹದೇವ, ಸಾತ್ಯಕಿ, ಅರ್ಜುನ, ಧೃಷ್ಟದ್ಯುಮ್ನ, ಭೀಮ, ದ್ರೌಪದೀಸುತರು ಆತಂಕಗೊಂಡು ಗಜಬಜಿಸಿದರು. ಧರ್ಮರಾಯನು ಸೋತಿದ್ದಾನೋ ಅಥವ ಪ್ರಾಣವನ್ನೇ ಕಳೆದುಕೊಂಡಿದ್ದಾನೋ ಎಂಬ ಚಿಂತೆಯಲ್ಲಿ ಆ ಬಲವು ಕಂಗೆಟ್ಟು ಹೋಯಿತು-ಕೇಳು ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರ-ಎಂದು ಸಂಜಯ ಹೇಳಿದನು.

ಗಜಬಜಿಸು-ಕೋಲಾಹಲ ಮಾಡು, ವ್ರಜ-ಸಮೂಹ, ವಿಜಿತ-ಗೆಲ್ಲಲ್ಪಟ್ಟವನು, ಸೋತವನು, ವಿಗತಾಸು–ಪ್ರಾಣ ಕಳೆದುಕೊಂಡವನು, ಚಿಂತಾರಜನಿ-ಚಿಂತೆಯೆಂಬ ಕತ್ತಲು (ರಜನಿ-ರಾತ್ರಿ,ಕತ್ತಲು)

48. ಒಂದು ಕ್ಷಣದಲ್ಲಿ ಧರ್ಮರಾಯ ಪುನಃ ಎಚ್ಚೆತ್ತುಕೊಂಡ. ಅವನ ದೇಹದ ಮೇಲಾಗಿದ್ದ ಶಸ್ತ್ರಗಳ ಗಾಯಗಳನ್ನು ತೊಳೆದರು. ಗಾಯಕ್ಕೆ ದಿವ್ಯವಾದ ಔಷಧಿಗಳನ್ನು ಲೇಪಿಸಿದರು. ಗಂಧವೇ ಮುಂತಾದ ಔಷಧಿಯುಕ್ತ ಸುಗಂಧ ದ್ರವ್ಯಗಳನ್ನು ಲೇಪಿಸಿದರು. ರಣವಿಜಯನಾದ ಧರ್ಮರಾಯನು ಹೊಸವಸ್ತ್ರ, ಮಣಿಹಾರಗಳು, ಮುಂತಾದುವುಗಳಿಂದ ಮರು ಅಲಂಕೃತನಾಗಿ, ಬಿಲ್ಲಿನ ಹೆದೆಯ ತುದಿಯನ್ನು ನೇವರಿಸಿ, ಸೈನಿಕರನ್ನು ಸಂತೈಸಿ ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಸಿದ್ಧನಾದ.

ಕೇವಣಿಸು-ಲೇಪಿಸು, ಜೋಡಿಸು, ಹರಳನ್ನು ಕೂರಿಸುವುದು, ಪರಿಷ್ಕೃತ-ತಿದ್ದಿದ, ಸರಿಪಡಿಸಿದ, ಸಂಹನ- ದೇಹ

49. ಭೂಪತಿಗಳೇ, ನಿಮ್ಮ ಮರೆವು ಮಾಯವಾಯಿತೆ? ಕಣ್ಣು ತೆರೆದಿರೆ? ಭೀಮಾರ್ಜುನರು ನಿಮ್ಮ ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಒದಗಲಿಲ್ಲವಲ್ಲಾ! ನೀವೇಕೆ ಯುದ್ಧವೇಕೆ! ನೀನೇನಾದರೂ ಧನುರ್ವೇದದ ಸಾರವನ್ನು ತಿಳಿದವನಾದರೆ ಇದನ್ನು ಎದುರಿಸು ಎಂದು ಶಲ್ಯನು ಎಂಟು ಬಾಣಗಳಲ್ಲಿ ಬಾವುಟ, ರಥ ಮತ್ತು ಕುದುರೆಗಳನ್ನು ತರಿದುಹಾಕಿದ.

ಮಸಳು-ಪುನಃಪ್ರಾಪ್ತಿಯಾಗು, ಧನುರ್ವೇದ-ಬಿಲ್ವಿದ್ಯೆಯೆಂಬ ವೇದ

50. ಯುಧಿಷ್ಠರನ ಬಿಲ್ಲನ್ನು ಎರಡು ಬಾಣಗಳಲ್ಲಿ ಹೊಡೆದ; ಧರ್ಮರಾಯನ ಸಾರಥಿಯ ಮೈ ರಕ್ತದಲ್ಲಿ ನೆನೆಯುವಂತೆ ಪುನಃ ಹೊಡೆದನು; ಯುಧಿಷ್ಠರನನ್ನು ಪುನಃ ಹೊಡೆದನು. ಮನನ, ಶಾಸ್ತ್ರ, ಶ್ರವಣ, ನಿಯಮ, ಆಸನ, ಸಮಾಧಿ, ಧ್ಯಾನ ವಿದ್ಯಾವಿನಯ ಮುಂತಾದ ಅಧ್ಯಾತ್ಮ ವಿದ್ಯೆಗಳಲ್ಲದೇ ಈ ಯುದ್ಧದ ಜಂಜಾಟ ನಿಮಗೇಕೆಂದು ಶಲ್ಯ ಅಪಹಾಸ್ಯ ಮಾಡಿದ.

51. ಧರ್ಮರಾಯನ ಬಿಲ್ಲು ಮುರಿದು ಬಿತ್ತು. ಸಾರಥಿಯನ್ನು ಕತ್ತರಿಸಿಹಾಕಿದ. ರಥ ನುಜ್ಜುಗುಜ್ಜಾಯಿತು. ಕುದುರೆಗಳ ಕವಚ ಮತ್ತು ಅವುಗಳ ಮೇಲೆ ಹಾಸಿದ ಹಾಸಿಗೆ ಸಹಿತವಾಗಿ ಕುದುರೆಗಳ ಮಾಂಸವನ್ನು ಕತ್ತರಿಸಿಟ್ಟಂತಾಯಿತು. ಶತ್ರುಸೈನ್ಯವು (ಪಾಂಡವರ ಸೈನ್ಯವು) ಭಯದಿಂದ ನಡುಗಿ ಹೋಯಿತು. ಧರ್ಮರಾಯ ರಥದಿಂದ ಇಳಿದು ಕಾಲ್ನಡೆಯಲ್ಲಿ ಬರಬೇಕಾಯಿತು. ಪುನಃ ಬೇರೆ ಬೇರೆ ರಥಗಳನ್ನು ಸಿದ್ಧಪಡಿಸಿಕೊಂಡು ನಗುತ್ತ ಮಣಿಖಚಿತ ರಥವನ್ನು ಏರಿದನು.

ಸಜ್ಜೋಡು-ಕುದುರೆಯ ಬೆನ್ನಿನ ಮೇಲೆ ಹಾಕಿದ ಕವಚ, ತಡಿ-ಕುದುರೆಯ ಬೆನ್ನ ಮೇಲಿನ ಬಟ್ಟೆ, ವಂಗಡ-ಬೇರೆ, ವ್ಯತ್ಯಾಸ

52. ಬೊಬ್ಬೆ ಹೊಡೆಯುತ್ತ, ಪಾಂಡವರ ಎಲ್ಲ ಸೈನ್ಯವೂ ಒಂದೆಡೆ ಸೇರಿತು. ಸೋಲಿನ ಮಬ್ಬುಗತ್ತಲೆ ಹರಿಯಿತು. ಧರ್ಮರಾಯನು ಜಯದ ಯಶಸ್ಸನ್ನು ಹತ್ತಿದ. ಉಬ್ಬಿ ಉತ್ಸಾಹಿತನಾದ. ಉತ್ತಮ ಕ್ಷಾತ್ರ ತೇಜಸ್ಸಿನ ದೇಹಕಾಂತಿ ಎದ್ದುಕಾಣಿಸಿತು. ಆರ್ಭಟಿಸುತ್ತಾ ಬಿಲ್ಲಿನ ಹೆದೆಯನ್ನು ಝೇಂಕರಿಸುತ್ತಾ ಬಿಲ್ಲನ್ನು ತೂಗಿ ಬಾಣಗಳ ಸಮುದ್ರವನ್ನು ತುಳುಕಿದ.

ಸರ್ಬದಳ-ಸಕಲದಳ, ಜಸ-ಯಶಸ್ಸು, ಗಾಡಿಸು-ಚೆನ್ನಾಗಿಕಾಣಿಸು, ಆರಿ-ಆರ್ಭಟಿಸಿ, ತೆಬ್ಬು-ಬಿಲ್ಲಿನಹೆದೆ.

53. ಮಾದ್ರೇಶನಾದ ಶಲ್ಯನೇ, ನಿನ್ನನ್ನು ಕಾಪಾಡಿಕೋ. ಕುರುಬಲವೆಲ್ಲ ಒಟ್ಟಾಗಿಬರಲಿ. ಈ ದಿನ ನಿನ್ನ ಭಾವಮೈದುನನಾದ ನನ್ನ ಕಾಣಿಕೆಯೆಂದರೆ ನಿಮ್ಮನ್ನೆಲ್ಲ ಒಟ್ಟುಗೂಡಿಸಲಿರುವ ಈ ಬಾಣಗಳ ಸಮೂಹವಲ್ಲವೇ! ಶ್ರೇಷ್ಠವಾದ ಆಯುಧಪಾಣಿಗಳಿದ್ದಲ್ಲಿ ಕರೆಸು, ನೀನು ಈ ಯುದ್ಧವನ್ನು ಎದುರಿಸಲಾರೆ ಎನ್ನುತ್ತಾ ಮುನ್ನೂರು ಬಾಣದಲ್ಲಿ ಧರ್ಮರಾಯನು ಶಲ್ಯನ ಸಾರಥಿಯನ್ನು, ರಥವನ್ನು ಕುದುರೆಗಳನ್ನು ಹೊಡೆದ.

ಐದಿಬರಲಿ-ಒಟ್ಟಾಗಿ ಬರಲಿ, ಸಂಘಟನೆಗೆ-ಸೈನ್ಯವನ್ನು ಒಂದೆಡೆ ಸೇರಿಸಲು, ಒಟ್ಟಾಗಿ ನಾಶಮಾಡಲು, ಕೈದುಕಾತಿಯರು-ಆಯುಧಗಳನ್ನು ಹಿಡಿದವರು - ಅದು ‘ಕೈದುಕಾರರು’ ಆಗಬೇಕು, ಐದು-ಏಗು, ನಿರ್ವಹಿಸು.

54. ರಥ ಪುಡಿಪುಡಿಯಾಯ್ತು. ರಥಕ್ಕೆ ಹೂಡಿದ್ದ ಕುದುರೆಗಳೇ ಕಾಣೆಯಾದವು. ಸಾರಥಿಯ ತಲೆ ಮಿದುಳಿನ ಜೊಂಡುಗಳ ಸಹಿತ ನೆಲದಲ್ಲಿ ಹೂತುಹೋಯಿತು. ಬೊಬ್ಬಿರಿದು ಶಬ್ಧ ಮಾಡುತ್ತಾ ಅರಸನು ಬಾಣ ಪ್ರಯೋಗ ಮಾಡಲು ಸಂಭ್ರಮದಿಂದ ಬಾಣಗಳು ಶತ್ರುಸೈನಿಕರ ಮೇಲೆ ಬಿದ್ದವು. ಇನ್ನು ಹೊಗಳಿಕೆಯೇಕೆ! ಯುಧಿಷ್ಠರನ ಚಟುವಟಿಕೆ ಒಮ್ಮೆಗೇ ಹೆಚ್ಚಿತು.

ವಾರುವ-ಕುದುರೆ, ಜೊಂಡು-ಹುಲ್ಲಿನ ಕಂತೆ, ಉಬ್ಬರ-ಸಂಭ್ರಮ, ಅಡಸು-ಮೇಲೆಬೀಳು, ಕೈವಾರ-ಹೊಗಳಿಕೆ, ಛಡಾಳಿಸು-ಹೆಚ್ಚಳವಾಗು, ಚಪಳತೆ-ಚಟುವಟಿಕೆ, ಚಂಚಲತೆ

ಬೊಬ್ಬಿರಿದರಸವೆಸಲು-ಬೊಬ್ಬರಿದರಸನೆಸಲು ಇವುಗಳಲ್ಲಿ ‘ಅರಸವೆಸಲು’ ಎಂಬುದಕ್ಕೆ ಅರ್ಥಸ್ಪಷ್ಟತೆಯಿಲ್ಲದ್ದರಿಂದ ಅರಸನೆಸಲು (ಅರಸನು = ಎಸಲು) ಎಂಬುದು ಸರಿಯಾದ ಪಾಠ. ಆದ್ದರಿಂದ ಅದನ್ನು ಸ್ವೀಕರಿಸಿದೆ.
ಶಲ್ಯಪರ್ವ, ಮೈ.ವಿ.ವಿ. - ಇಲ್ಲಿಯೂ ಇದೇ ಪಾಠವಿದೆ.

55. ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರ ಕೇಳು! ನಂತರ ಮಾದ್ರೇಶನಾದ ಶಲ್ಯನ ರಥ, ಸಾರಥಿಗಳು ತುಂಡುತುಂಡಾಗಗಲು ಶಲ್ಯ ಅಧಿಕ ಕೋಪದಿಂದ ಉರಿದುಹೋದ. ಕ್ರೋಧಾಗ್ನಿ ಅವನ ಕಣ್ಣುಗಳಲ್ಲಿ ವಿಸ್ತರಿಸಿತು. ಕುರುಸೈನ್ಯದ ತಲ್ಲಣವನ್ನು ನಿಲ್ಲಿಸಿ, ಹರಿಗೆ, ಅಡಾಯುಧ ಮುಂತಾದ ಆಯುಧಗಳಿಂದ ಶತ್ರುರಾಜನಾದ ಧರ್ಮರಾಯನ ಮೇಲೆ ಹಾಯ್ದು ರಥ ಕುದುರೆಗಳನ್ನು ಹೊಡೆದ.

ವಿಸಂಚಿಸು-ತುಂಡಾಗು, ಬೇರ್ಪಡು, ಪಲ್ಲೈಸು-ವಿಸ್ತರಿಸು, ಕುಡಿಯಡು, ಹರಿಗೆ-ಒಂದು ಆಯುಧ, ಅಡಾಯುಧ-ಒಂದು ಆಯುಧ

56. ಕುದುರೆಗಳು ವಿಚಿತ್ರ ನಡೆಗಳಲ್ಲಿ ಶೂನ್ಯ ನೋಟದಿಂದ ವಿಮುಖವಾಗಲು ಸಾರಥಿಯು ಧರ್ಮರಾಯನ ರಥವನ್ನು ಇನ್ನೇನು ನಾಶವಾಯಿತೆನ್ನುವಾಗ ಯುದ್ಧರಂಗದ ಒಂದು ಹೊರಭಾಗಕ್ಕೆ ತಿರುಗಿಸಿದ. ಶಲ್ಯನು ಕುದುರೆಗಳನ್ನು, ಶ್ರೇಷ್ಠವಾದ ಆನೆಗಳನ್ನು, ಕಾಲುದಳವನ್ನು ಅಬ್ಬರಿಸಿ ಹೊಡೆದ. ಪ್ರತ್ಯೇಕವಾಗಿ ಸಾವಿರ ರಥಗಳನ್ನು ಒಂದರಮೇಲೊಂದು ಜೋಡಿಸಿದಂತೆ ತೆಕ್ಕೆಯಿಕ್ಕಿದ.

ನಿಹಾರ-ಶೂನ್ಯ, ಆಕಾರ, ವಿಘಾತಿ-ವಿನಾಶ, ಬಾಹೆ-ಹೊರಗೆ, ದಿಕ್ಕು

57. ಶಲ್ಯನು ಗರ್ವಿಸಿ ನಿಂತ ಧೃಷ್ಟದ್ಯುಮ್ನನನ್ನು ಬೆದರಿಸಿ, ಸೋಮಕ, ಸೃಂಜಯರನ್ನು ಅಪ್ಪಳಿಸಿ ಸಾತ್ಯಕಿ, ಯುಧಾಮನ್ಯು, ಉತ್ತಮೌಂಜಸರನ್ನು ಸೈನ್ಯದಿಂದ ಹಿಮ್ಮುಖವಾಗಿ ಓಡಿಸಿ ಚತುರಂಗಬಲವನ್ನು ಸವರಿಹಾಕಿ, ಶಿಖಂಡಿ-ನಕುಲರನ್ನು ದಿಕ್ಕುತಪ್ಪಿಸಿ, ಧರ್ಮರಾಯನ ಎದುರಿಗೆ ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಎದುರಾದ.

ಮಲೆತ-ಗರ್ವಿಸಿದ, ಹೊಲಬುಗೆಡಿಸು-ದಿಕ್ಕುತಪ್ಪಿಸು, ಪಡಿಮುಖ-ಎದುರುಭಾಗ

58. ಧರ್ಮರಾಯನೇ ಗುರಾಣಿ-ಬಿಲ್ಲುಗಳನ್ನು ತುಂಡುತುಂಡು ಮಾಡು. ನಿನ್ನನ್ನು ಬಿಲ್ಲು ವಿದ್ಯೆಯಲ್ಲಿ ಕುಶಲನೆನ್ನುತ್ತಾರಲ್ಲವೇ! ನಮ್ಮಲ್ಲಿ ಈಗ ಕವಚವಾಗಲೀ ರಥವಾಗಲೀ ಇಲ್ಲ. ಪ್ರಾಣವನ್ನು ಉಳಿಸಿಕೊಳ್ಳಬೇಕಾದರೆ ಕ್ಷತ್ರಿಯರು ಯುದ್ಧಭೂಮಿಯಿಂದ ಓಡಿಹೋಗುತ್ತಾರೆಯೇ? ಅತಿಸಾಹಸಿಯಾದಡೆ ನನ್ನೆದುರಿನಲ್ಲಿ ನಿಂತು ಯುದ್ಧ ಮಾಡು ಎಂದು ಶಲ್ಯ ಧರ್ಮಜನನ್ನು ಮೂದಲಿಸಿದ.

ಹಲಗೆ-ಗುರಾಣಿ, ತನುತ್ರ-ಕವಚ

59. ಅಕಟಾ! ಧರ್ಮರಾಯನನ್ನು ಈ ಕಂಟಕಕ್ಕೆ ಈಡು ಮಾಡಿದರೇ ಪಾಪಿಗಳಾದ ಪಾಂಡವರು ಎನ್ನುತ್ತ ಕುರುಬಲವೆಲ್ಲವೂ ಒಟ್ಟು ಸೇರಿತು. ಭಯಂಕರವಾದ ರೋಷಾಗ್ನಿಯು ಪ್ರಕಟವಾಗಲು ಭಯಾನಕವಾಗಿ ಭೀಮನು ಶಲ್ಯನ ಖಡ್ಗವನ್ನು ಕತ್ತರಿಸಿ ಭೂಮಿಯೇ ಬಿರಿದುಹೋಗುವಂತೆ ಬೊಬ್ಬಿರಿದ.

ಕೈವರ್ತಿಸು-ಒಪ್ಪಿಸು, ವಿಕಟ-ಭಯಂಕರ, ರೋಷಶಿಖಿಸ್ಫುಲಿಂಗ-ಕೋಪಾಗ್ನಿಯು ಕಿಡಿ, ಭೀಷಣ-ಭಯಾನಕವಾದ, ಕೌಕ್ಷೇಯಕ-ಖಡ್ಗ

60. ಭೀಮ! ಒಳ್ಳೆಯದನ್ನು ಮಾಡಿದೆ. ಪಾಂಡವರಲ್ಲಿ ನೀನು ಕಟ್ಟಾಳಲ್ಲವೇ ಧರ್ಮಪುತ್ರನ ಸತ್ವದ ಏಳಿಗೆಯೇ ನಿನ್ನಾಸೆಯಲ್ಲವೇ. ಅಷ್ಟೇ ಅಲ್ಲವೇ, ಇನ್ನೇನು ಎನ್ನುತ್ತಾ ಶಲ್ಯನು ಹಿಂದಿರುಗಲು, ಅವನ ಸಾರಥಿಯು ಹೊಸರಥವನ್ನು ಅಣಿಗೊಳಿಸಿ, ಮಹಾಸ್ವಾಮಿ ಇತ್ತ ಗಮನಿಸಿ ಎಂದು ಶಲ್ಯನ ಗಮನವನ್ನು ಸೆಳೆದ.

ಸಂಪದ-ಐಶ್ವರ್ಯ, ಏಳಿಗೆ ಅಭಿವೃದ್ಧಿ, ಮುರಿ-ತಿರುಗು, ಹಿಂತಿರುಗು, ಅವಧಾನ-ಗಮನ.

61. ಶಲ್ಯ ಹೊಸರಥಕ್ಕೆ ಬಂದು ಸಾರಥಿಗೆ ಬಹುಮಾನಗಳನ್ನು ನೀಡಿದ. ಬಿಲ್ಲುಬಾಣಗಳನ್ನು ರಥದೊಳಕ್ಕೆ ತುಂಬಿದ. ಸುಯೋಧನನಿಗೆ ನಂಬಿಕೆಯುಂಟಾಗುವಂತೆ ಮಾಡಿದ. ಕುಂತೀದೇವಿಯ ಮಕ್ಕಳ ರಣಪರಾಕ್ರಮ ವ್ಯರ್ಥ. ಕರ್ಣಾದಿಸುಭಟರ ಸಾವಿನಿಂದುಂಟಾಗಿರುವ ನಿನ್ನ ವ್ಯಥೆಯನ್ನು ನಿಲ್ಲಿಸುತ್ತೇನೆ ಎಂದು ದುರ್ಯೋಧನನಿಗೆ ಆಶ್ವಾಸನೆ ಕೊಡುತ್ತಾ ಧರ್ಮಜನನ್ನು ಮೂದಲಿಸಿದ.

ಪಸಾಯ-ಬಹುಮಾನ, ಮೆಚ್ಚುಗೆ, ಪೃಥೆ-ಕುಂತಿ, ವೃಥೆ-ವೃಥಾ, ನಿಷ್ಟ್ರಯೋಜಕ

62. ಧರ್ಮರಾಯನ ಸಮೀಪಕ್ಕೆ ವೇಗವಾಗಿ ರಥವನ್ನು ಓಡಿಸಲು ಸಾರಥಿಗೆ ಸೂಚಿಸಿದ. ಧರ್ಮರಾಯ ಪಕ್ಕಕ್ಕೆ ತಿರುಗಿದ. ಶಲ್ಯ ತಿರುಗಿದರೆ ಧರ್ಮಜನೂ ತಿರುಗಿದ, ಓರೆಯಾದರೆ ತಾನೂ ಓರೆಯಾದ. ದೇಹದೊಳಹೋಗುವ ಬಾಣಗಳ ಅಚ್ಚುಕಟ್ಟಿನ ಸಾಲುಗಳ ಕ್ರಮದಿಂದ, ಬಾಣಗಳು ದೂರದೂರ ಪ್ರದೇಶದವರೆಗೂ ವ್ಯಾಪಿಸಿದುವು. ಶಲ್ಯನು ಸಮರದ ಜಯಸಂಪಾದನೆಯ ಸಾಹಸವನ್ನು ವಿಸ್ತರಿಸಿದ.

ದುವ್ವಾಳಿಸು-ನಾಗಾಲೋಟ, ವೇಗವಾಗಿ ಓಡು, ಚೂರಿಸು-ಚೂರಿಯಿಂದ ಇರಿ, ನಾರಾಚ-ಬಾಣ, ನಾರಾಚಿಸು-ಬಾಣಪ್ರಯೋಗಿಸು.

63. ಹಿಂದೆ ಕರ್ಣಾರ್ಜುನರು ಹೋರಾಡಿದಂತೆ, ಇಂದು ಶಲ್ಯ ಯುಧಿಷ್ಠಿರರು ಸಂತೋಷದಿಂದ ಸಮಸಮವಾಗಿ ಕಾದಿದರು. ಉಭಯ ಸೈನ್ಯಗಳು ಇವರ ಯುದ್ಧವನ್ನು ಹೊಗಳಿದವು. ಈ ದಿನ ಮಾದ್ರಾಧಿಪತಿಯಾದ ಶಲ್ಯನಿಗೆ ಧರ್ಮರಾಯ, ಧರ್ಮರಾಯನಿಗೆ ಶಲ್ಯನು ಸಮಸಮವಾದರು ಎಂದು ಭಟರುಗಳು ಹೊಗಳುತ್ತಿದ್ದರು.

ಸಮತಳಿಸು-ಸಮಬಲವಾಗಿ

64. ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರನೇ ಕೇಳು. ನಿಮ್ಮ ಸೈನ್ಯದ ನಾಶಕ್ಕೆ ಯಾವುದು ಬೀಜವೆಂದು ತಿಳಿದೆ! ಕೃಷ್ಣ ಶಕ್ತಿಯ ಪ್ರಕಾಶವಲ್ಲವೇ ಅದಕ್ಕೆ ಕಾರಣ! ಇದು ದೈವವಿಹೀನರ ವಿಲಾಸ! ಕೃಷ್ಣನು ಯುಧಿಷ್ಠಿರನನ್ನು ಪ್ರತ್ಯೇಕವಾಗಿ ಕರೆದು ಅವನ ಶಕ್ತ್ಯಾಯುಧ ಪ್ರಯೋಗದ ವಿವರಗಳನ್ನು ತಿಳಿಸಿದ. ಮಹಾಪ್ರಸಾದವೆಂದು ಸಂತೋಷದ ಮಾತಿನಿಂದ ಧರ್ಮರಾಯ ಅದಕ್ಕೆ ಒಪ್ಪಿದ.

ಸ್ಫುರಣ-ಪ್ರಕಟಗೊಳ್ಳುವುದು, ಪ್ರಕಾಶಿಸುವುದು, ವಿಲಾಸ-ಲಾವಣ್ಯ, ಸೊಬಗು, ಚೆಲುವು, ವಿನೋದ, ಎಕ್ಕಟಿಗರೆ-ಪ್ರತ್ಯೇಕವಾಗಿ ಸ್ಪಲ್ಪದೂರಕ್ಕೆ ಕರೆದುಕೊಂಡು ಹೋಗು.

65. ಧರ್ಮಜನು ತನ್ನ ಶಸ್ತ್ರಾಸ್ತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ದಿವ್ಯವಾದ ಒಂದು ಆಯುಧವನ್ನು ಆಯ್ದುಕೊಂಡನು. ಅರ್ಧಭಾಗಕ್ಕೆ ಬಳಿದ ಚಿನ್ನದ ರೇಖೆಗಳಿಂದ ಕೂಡಿದ, ಕುಣಿಯುತ್ತಿರುವ ಗಂಟೆಗಳನ್ನುಳ್ಳ, ಹೊಳೆಯುತ್ತಿರುವ ಚಿನ್ನದ ಗರಿಗಳನ್ನುಳ್ಳ ಹರಿತವಾದ ಬಾಯನ್ನುಳ್ಳ, ಎಣ್ಣೆಯನ್ನು ಸವರಿದ್ದ ದೊಡ್ಡ ಚೌರಿಗಳನ್ನು ಕಟ್ಟಿದ್ದ ಶತ್ರುಭಟನಾದ ಶಲ್ಯನ ಆಯುಷ್ಯದ ಕಡೆಯ ಹಗಲಿನ ಭೊಜನಕ್ಕೆ ಸಿದ್ಧವಾಗಿದ್ದ ಶಕ್ತ್ಯಾಯುಧವನ್ನು ಧರ್ಮರಾಯ ಆಯ್ದುಕೊಂಡ.

ಅರೆಬಳಿದ-ಅರ್ಧಭಾಗಕ್ಕೆ ಬಳಿದಿರುವ, ತಪನೀಯರೇಖೆ-ಚಿನ್ನದ ರೇಖೆ, ಹೊಂಗರಿ-ಚಿನ್ನದಗರಿ (ಬಾಣದ ಹಿಂದಿನ ಗರಿ) ಬಾಯಿಧಾರೆ-ಹರಿತವಾದ ಅಲಗು (ಬಾಯಿ-ಅಲಗು), ತೈಲಲೇಪನದ-ಎಣ್ಣೆಯನ್ನು ಸವರಿದ್ದ, ಆಯತದ-ದೊಡ್ಡದಾದ, ಉದ್ದವಾದ, ಲಕ್ಷಣವಾದ, ಚೌರಿ-ಕೂದಲಿನಿಂದ ಮಾಡಿದ ಕುಚ್ಚು , ಕಡೆವಗಲು-ಕಡೆಯ ದಿನ, ಭುಕ್ತಿ-ಭೋಜನ, ಶಕ್ತಿ-ಶಕ್ತ್ಯಾಯುಧ.

66. ಹೊಸ ಸೂರ್ಯನ ತೇಜಸ್ಸನ್ನು ಸೆಳೆಯುವ ರೀತಿಯಲ್ಲಿನ ದಂಡಾಯುಧವನ್ನು ಧರ್ಮರಾಯ ಸೆಳೆದ. ಹೊಳೆಹೊಳೆಯುವ ನಕ್ಷತ್ರಸಮೂಹವು ಬೆಳಕನ್ನು ಎರಚುವ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ, ಮಣಿರತ್ನಗಳ ಕಾಂತಿಯಿಂದ, ಹರಿತವಾದ ತುದಿಯ, ಎರಡೂ ಭಾಗಗಳಲ್ಲಿ ಚಲ್ಲುವ ಕಿಡಿಗಳ, ಗಂಟೆಗಳ ಶಬ್ದದಿಂದ, ಎರಗಲು ಸಿದ್ಧವಾಗಿ ಜೋಡಿಸಿದ್ದ ಶಕ್ತ್ಯಾಯುಧದಿಂದ ಧರ್ಮಜ ಶಲ್ಯನನ್ನು ಹೊಡೆದ.

ದಡಿ-ದಂಡ, ಉಗಿ-ಸೆಳೆ, ಉಡುನಿಕರ-ನಕ್ಷತ್ರಸಮೂಹ, ಉಚ್ಚಳಿಪ-ಎರಚುವ, ಹಾರುವ, ನೆಗೆಯುವ, ಕುಡಿಮೊನೆ-ಹರಿತವಾದ ತುದಿ, ಪಡಿಮುಖ-ಎದುರು ಮುಖ, ಒದರು-ಕೆದರು, ಎರಚು, ಘಂಟಾರವ-ಗಂಟೆಗಳ ಶಬ್ದ, ಝುಡಪ-ಎರಗುವ, ಶಕ್ತಿ-ಶಕ್ತ್ಯಾಯುಧ, ಇಟ್ಟ-ಹೊಡೆದ.

67. ಶಲ್ಯನು ಇದಿರಿನಿಂದ ಬಾಣ ಪ್ರಯೋಗ ಮಾಡಿದನು. ಅವನ ಬಾಣಗಳ ಬತ್ತಳಿಕೆಯೇ ಸವೆದುಹೋಯಿತು. ಅವನು ಬಿಟ್ಟ ಬಾಣಗಳೆಲ್ಲವೂ, ಎದುರಿನಿಂದ ವೇಗವಾಗಿ ಬರುತ್ತಿದ್ದ ಶಕ್ಯಾಯುಧಕ್ಕೆ ಬಾಯಿತುತ್ತಿನ ಆಹಾರವಾದವು. ಇದು ಎಂಥ ವಿಚಿತ್ರ! ಆ ಆಯುಧದಿಂದ ಎರಚುತ್ತಿರುವ ಕಿಡಿಗಳು ಶಕ್ಯಾಯುಧಕ್ಕೆ ಕೇಸುರಿಯ ಬಣ್ಣದ ಹಾರದಂತೆ ಕಾಣಿಸುತ್ತಿರಲು, ವೇಗವಾಗಿ ಬಂದ ಆ ಆಯುಧ ಶತ್ರುಸೈನ್ಯದ ಸೇನಾಪತಿಯಾದ ಶಲ್ಯನ ಎದೆಯನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸಿ ಅಲ್ಲಿಂದ ಬೆನ್ನಿನಲ್ಲಿ ಆಚೆಗೆ ಹಾರಿ ನಾಲ್ಕು ಮುಷ್ಟಿಯಷ್ಟು ಆಳದಲ್ಲಿ ನೆಲಕ್ಕೆ ಹೊಕ್ಕಿತು.

ಹೊದೆ-ಬತ್ತಳಿಕೆ, ಕಬಳ-ತುತ್ತು, ಗ್ರಾಸ-ಆಹಾರ

68. ಶಲ್ಯ ರಕ್ತ ಕಾರಿದನು. ರಥದಿಂದ ಭೂಮಿಯ ಮೇಲೆ ಹಾರಿಬಿದ್ದನು. ಎದೆಯ ದೊಗರಿನಿಂದ (ಕುಳಿಯಿಂದ) ರಕ್ತದ ಪ್ರವಾಹ ಚಿಮ್ಮಿ ಮುನ್ನುಗ್ಗಿತು. ಶಲ್ಯನ ಪ್ರಾಣವು ಕಂಠವನ್ನು ದಾಟಿ, ನಿಟ್ಟುಸಿರು ಮೂಗಿನವರೆಗೆ ಏರಿತು. ಒಂದು ನಿಮಿಷದಲ್ಲಿ ಶಲ್ಯಾವಸಾನವಾಗಿ ಕುರುರಾಜನ ಸೈನ್ಯವೆಲ್ಲವೂ ಚೀರಿತು.

ರುಧಿರ-ರಕ್ತ, ಡೋರು-ಕುಳಿ ತೂತು, ದೊಗರು, ಡಾವರಿಸು-ಚಿಮ್ಮು, ಧಗೆ, ತಾಪ

69. ಅಹಹ! ಶಲ್ಯನ ಮಗ್ಗುಲು ಭೂಮಿಗೆ ಬಿದ್ದಿತು. ಕುರುಪತಿಯ ವೀರಭಟರು ಬೆಚ್ಚಿದರು. ಇನ್ನು ಕುರುಸೇನಾನಾಯಕರು ಯಾರು, ಶಲ್ಯನು ಕರ್ಣ, ದ್ರೋಣ, ಭೀಷ್ಮರಲ್ಲಿ ಸೇರಿಹೋದನು ಎನ್ನುತ್ತಿರಲು ಈ ಯುದ್ಧವು ಯಾವ ಮಹತ್ತರವಾದುದು ಎನ್ನುತ್ತ ಶಲ್ಯನ ತಮ್ಮನು ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಎದಿರಾದ.

ಮಗ್ಗುಲು ಮಹಿಗೆ ಬಿದ್ದುದು-ಮಗುಚಿ ಬಿದ್ದ. ಧುರಂಧರ-ಹೊಣೆಹೊತ್ತವ, ನಾಯಕ ಮಿಹಿರಸುತ-ಸೂರ್ಯನ ಮಗ, ಕರ್ಣ ಕಿಂಗಹನ-ಏನು ಮಹಾ! ಏನು ಗಹನವಾದದ್ದು?

70. ಈಗ ನಿನಗೆ ಗೆಲುವಾಗಿದೆ ಧರ್ಮರಾಯ. ಈ ಯುದ್ಧದ ಹೊಣೆಗೆ ನಿಂತಿರುವ ನನ್ನನ್ನು ಸಮಾಧಾನಿಸಿ. ನಿನ್ನ ಸೈನ್ಯದಲ್ಲಿ ನನ್ನ ಅಣ್ಣನಾದ ಶಲ್ಯನ ಮರಣದ ಸಂತೋಷಕ್ಕೆ ಮಂಗಳಾಚರಣೆಯನ್ನು ಮಾಡಿಸುವೆಯಂತೆ. ಹೆದರದೆ ನನಗೆ ಎದುರಾಗೆನುತ ಬಾಣಗಳನ್ನು ಪ್ರಯೋಗ ಮಾಡಲು, ನಿರಂತರವಾಗಿ ಸುರಿಯುವ ಬಾಣಗಳ ಸಮುದ್ರಕ್ಕೆ, ಧರ್ಮರಾಯನು ಪ್ರಳಯಕಾಲದ ಅಗ್ನಿಯಾದನು.

ಹರಿಬ-ಹೊಣೆ, ಜವಾಬ್ದಾರಿ, ಒಸಗೆ-ಮಂಗಳಕರ ಕೆಲಸಗಳನ್ನು ಮಾಡುವುದು, ಉತ್ಸಾಹಿಸುವುದು, ತವಿಸು-ವೆಚ್ಚಮಾಡು (ಬಾಣ ಪ್ರಯೋಗ ಮಾಡಿ ಅವುಗಳನ್ನು ವೆಚ್ಚ ಮಾಡುವುದು) ವಡಬಾಗ್ನಿ-ಪ್ರಳಯಕಾಲದ ಅಗ್ನಿ

71. ಧರ್ಮರಾಯನು ಶಲ್ಯನ ತಮ್ಮನ ಬಾಣಗಳನ್ನು ಕತ್ತರಿಸಿ ಎಸೆಯುತ್ತಾ ಅವನ ರಥ, ಸಾರಥಿ ಕುದುರೆಗಳನ್ನು ತರಿದುಹಾಕಿ ಬಾಣ ಸಮೂಹದಿಂದ ಶಲ್ಯನ ತಮ್ಮನನ್ನು ಹೂತುಹಾಕಿದನು. ಸಾಲ್ವರಾಜನು ಧರ್ಮಜನನ್ನು ಕೆಡವಿದನು. ಶಲ್ಯಾನುಜನ ಸಾವಿನ ಸೇಡಿಗಾಗಿ ಸಾಲ್ವನು ಧರ್ಮಜನನ್ನು ಕೆಣಕಿ ಸ್ವರ್ಗಪ್ರವೇಶ ಮಾಡಿ ದೇವತೆಗಳ ಸಮೂಹವನ್ನು ಕಂಡನು. (ಮರಣ ಹೊಂದಿದನು)

ಸುರವ್ರಜ-ದೇವತೆಗಳ ಸಮೂಹ

ಸಾಲ್ವರಾಜ-ಮ್ಲೇಚ್ಛದೇಶದ ಅರಸು. ಈ ಪದ್ಯದಲ್ಲಿ ಸಾಲ್ವನನ್ನು ಕೊಂದವನು ಧರ್ಮರಾಯನೆಂದಿದೆ. ಆದರೆ ಮೂಲ ಭಾರತದಲ್ಲಿ, ಕೊಂದವನು ‘ಸಾತ್ಯಕಿ’ಯೆಂದಿದೆ.

72. ಶಲ್ಯರಾಜನ ಪರಿವಾರ ಬೊಬ್ಬಿರಿದು ಯುದ್ಧರಂಗವನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸಿತು. ಮಾದ್ರದೇಶದ ನಾಯಕರು, ವೀರರಾದ ಮಾನ್ಯರಾದ ನಾಯಕರು, ಮಾಂಡಲಿಕರು ಮತ್ತು ಸಾಮಂತ ಸಮೂಹಗಳು, ವಿಶೇಷವಾದ ಶಕ್ತಿಶಾಲಿ ಸೈನ್ಯ, ಸಾಲ್ವರಾಜನ ಸೈನಿಕರು ಆರ್ಭಟದಿಂದ ಮುನ್ನುಗ್ಗಿದರು. ಅವರಿಗೂ ಧರ್ಮರಾಯನಿಗೂ ಮಹಾಸಮರ ಬೆಳೆಯಿತು.

ಆರಿ-ಬೊಬ್ಬಿರಿದು, ಜಜ್ಝಾರ-ವೀರರಾದ, ಮನ್ನೆಯರು-ನಾಯಕರು, ಮಂಡಳಿಕ-ಅಧೀನರಾಜರು, ಸಾಮಂತರು-ಅಧೀನರಾಜರು

73. ದುರ್ಯೋಧನ ಮಾದ್ರರಾಜನಾದ ಶಲ್ಯನ ಮರಣದ ಸುದ್ದಿಯನ್ನು ಕೇಳಿದ. ಆಳು, ಕುದುರೆಗಳು, ಮದಿಸಿದ ಆನೆಗಳ ಸಮೂಹ ಮತ್ತು ಸೈನ್ಯಸಮೂಹದ ಮೋಡಿಯಲ್ಲಿ ದುರ್ಯೋಧನನ ರಥ ವೇಗವಾಗಿ ಮುನ್ನಡೆಯಿತು. ಫಡ! ಪಾಂಡವರ ಮತ್ತವರ ಸೈನ್ಯದ ಸಾಲು ಸಾಲುಗಳನ್ನು ಹೊಡೆದುಹಾಕಿ ಎನ್ನುತ್ತಾ ರಭಸದ ಮುತ್ತಿಗೆಯ ಆಕ್ರಮಣ ಮಾಡಿ ಯುದ್ಧ ರಂಗವನ್ನು ಹೊಕ್ಕ.

ಮೇಳವ-ಸೇರಿಕೆ, ಒಗ್ಗೂಡು, ದುವ್ವಾಳಿಸು-ರಭಸವಾಗಿ ಓಡು, ಲಳಿ-ಆವೇಗ, ರಭಸ, ಲಗ್ಗೆ-ಮುತ್ತಿಗೆ, ಆಕ್ರಮಣ

74. ಧರ್ಮರಾಯನೊಡನೆ ಪಾಂಡವರ ಸಮಸ್ತ ಸೈನ್ಯವೂ ಮತ್ತೊಂದು ದಿಕ್ಕಿನಿಂದ ಬಂದು ಸೇರಿತು; ಅರ್ಜುನ, ಸಾತ್ಯಕಿ, ಭೀಮರ ಸಮೀಪದಲ್ಲಿ ಬೀಡುಬಿಟ್ಟಿತು. ಬಿಲ್ಲುಗಳ ಮತ್ತು ವೇಗವಾಗಿ ಹೊಗುವ ಈಟಿಗಳನ್ನು ಹಿಡಿದ ಕಾಲಾಳುಗಳ ಸೈನ್ಯ, ರಥಗಳು, ಕುದುರೆಯಾಳುಗಳು, ಆನೆಗಳ ಸೈನ್ಯ, ಶ್ರೇಷ್ಠವಾದ ಕುದುರೆಗಳು ಲಗಾಮುಗಳ ಸಾಲುಸಾಲುಗಳು ಕಾಣುತ್ತಿರುವಂತೆ ಯುದ್ಧರಂಗವನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸಿದುವು.

ಅಡುಪಾಯ-ಎರಡನೆಯದಾರಿ, ಸಾಯಕ-ಬಿಲ್ಲು, ಸೂಠಿ-ಚುರುಕು, ವೇಗ, ವಾಘೆ-ಲಗಾಮು, ಸರಿಸ-ಸಾಲಾಗಿ, ಸರಳವಾಗಿ, ಯೋಗ್ಯವಾದುದು

75. ಒಮ್ಮೆಗೇ ಆಯುಧ ಪ್ರಯೋಗ ಮಾಡಿ, ದುರ್ಯೋಧನನು ಜಗಜಟ್ಟಿಗಳನ್ನು ಕೆಣಕಿದ. ನಕುಲನನ್ನು ದೂರಕ್ಕೆ ಕಳಿಸಿದನು. ಸಹದೇವನು ಮೇಲೆ ಬಿದ್ದರೆ ಅವನನ್ನು ಸೋಲಿಸಿದ. ಧೃಷ್ಟದ್ಯುಮ್ನನನ್ನು ಹುಡಿಹುಡಿಮಾಡಿ ಸೋಲಿಸಿದ. ಉತ್ಸಾಹದಿಂದ ಕುರುರಾಯನು ಸಾತ್ಯಕಿಯ ಕವಚದಲ್ಲಿ ಹರಿತವಾದ ಬಾಣಗಳನ್ನು ನೆಟ್ಟನು.

ವಿಭಾಡಿಸು-ಸೋಲಿಸು, ನಾಶಮಾಡು, ಉಬ್ಬಿನಲಿ-ಉತ್ಸಾಹದಲ್ಲಿ, ಆವೇಶದಲ್ಲಿ, ಅಹಂಕಾರದಲ್ಲಿ

76. ಪುನಃ ದ್ರೌಪದಿಯ ಐವರು ಮಕ್ಕಳನ್ನು ಸೋಲಿಸಿದನು. ಧರ್ಮಜನನ್ನು ಹಿಮ್ಮೆಟ್ಟಿಸಿದ. ಸಹದೇವ ನಕುಲರನ್ನು ಪುನಃ ಸೋಲಿಸಿದ. ಯುಧಾಮನ್ಯು, ಉತ್ತಮೌಜಸರನ್ನು ನೆಲದ ಮೇಲೆ ಹೊರಳುವಂತೆ ಮಾಡಿದ. ಬೇಸರವಿಲ್ಲದೆ ಭೀಮಾದಿಗಳಿಗೆ ಭೀತಿಯನ್ನುಂಟುಮಾಡುತ್ತಾ ದುರ್ಯೋಧನ ಯುದ್ಧ ಮಾಡಿದ.

ಪರಿಭವಿಸು-ಸೋಲಿಸು, ತೆರಳಿಚು-ಹಿಂದಕ್ಕೆ ಕಳಿಸು, ಹೊರಳಿಸು-ನೆಲದ ಮೇಲೆ ಹೊರಳಾಡಿಸು, ಬೀರಿದನು-ತೋರಿಸಿದನು, ಉಂಟುಮಾಡಿದನು.

77. ನಮ್ಮ ಪಕ್ಷದ ಸೈನ್ಯ ದುರ್ಯೋಧನನ ಹೊಡೆತಕ್ಕೆ ಸಿಕ್ಕಿ ಚದುರಿಹೋಗುತ್ತಿದೆ. ಧರ್ಮರಾಯನ ಧೈರ್ಯ ಕುಗ್ಗುತ್ತಿದೆ. ದುರ್ಯೋಧನನೊಬ್ಬನೆ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಮಹಾರಥರನ್ನು ಅವಮಾನಗೊಳಿಸಿದ್ದಾನೆ. ನಮ್ಮ ಸೈನ್ಯದ ಗುಂಪು ಚೆಲ್ಲಾಪಿಲ್ಲಿಯಾಗುತ್ತಿದೆ. ನೀನು ದಿವ್ಯಾಸ್ತ್ರಗಳನ್ನು ಪ್ರಯೋಗಿಸಿ ಯುದ್ಧಮಾಡು-ಎಂದು ವೀರನಾರಾಯಣನಾದ ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣ ಅರ್ಜುನನಿಗೆ ಆದೇಶ ನೀಡಿದ.

ಕೆದರು-ಬೇರೆಬೇರೆಯಾಗು, ಚೆಲ್ಲಾಪಿಲ್ಲಿಯಾಗು, ಅದಟು-ಧೈರ್ಯ, ಸುಕ್ಕಿತು-ಕುಗ್ಗಿತು, ಭಂಗಿಸು-ಸೋಲಿಸು, ಅವಮಾನಮಾಡು, ಹೊದರು-ಗುಂಪು, ತಳಿತುದು-ಚುಮುಕಿಸಿದಂತೆ ಚೆಲ್ಲಾಪಿಲ್ಲಿಯಾಗು