೨೦

ಸೂಚನೆ : ಪ್ರಚಂಡ ಬಲಶಾಲಿಯಾದ ಭೀಮನನ್ನು ಎದುರಿಸಿ ಅವನ ರಥವನ್ನು ಮುರಿದು, ಯುದ್ಧವೀರನಾದ ಅರ್ಜುನನ ಜೊತೆಯಲ್ಲಿ ಯುದ್ಧ ಮಾಡಿ ವೀರನಾದ ವೃಷಸೇನನು ಸತ್ತು ಹೋದನು.

1. “ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರನೇ ಕೇಳು, ನಿನ್ನ ಮಗನ ಸೊಕ್ಕು ಇಳಿಯಿತು. ಮನಸ್ಸಿನ ಅಹಂಕಾರ ದೂರವಾಯಿತು. ಮನಸ್ಸಿನ ಮರೆವು ಇಳಿದು ಹೋಯಿತು. ಹೆಚ್ಚಾದ, ವಂಚನೆ ಮತ್ತು ರಣವೆಂಬ ಯಾಗದ ರಭಸ ಅಡಗಿದಂತೆ, ಎಲ್ಲರಿಗೂ ಭೀಮನ ಯುದ್ಧದಿಂದ ತಮತಮಗೆ ನಾಚುವಂತಾಯಿತು. “ಎಂದು ಸಂಜಯನು ಹೇಳಿದನು.

ಜೊಂಪು-ಮರೆವು, ಛಡಾಳಿಸು-ಹೆಚ್ಚಾಗು, ಡೊಳ್ಳಾಸ-ವಂಚನೆ, ಡವರಿಸು-ಹಿಂಸಿಸು

2. ಕೌರವನ ಸೈನಿಕರು, ಅಪಾಯ ನಮ್ಮನ್ನು ಸಮೀಪಿಸಿತು. ದೊರೆಯ ತಮ್ಮನನ್ನು ಸಾಯಿಸಿ, ರಕ್ತದ ನೀರಿನಲ್ಲಿ ಚಟ್ಟನ್ನು ಬಡಿದು, ಶತ್ರುವು ಯುದ್ಧ ಭೂಮಿಯಲ್ಲಿ ಸುಲಭವಾಗಿ ಓಡಾಡಿದನು. ಎಲ್ಲ ಕಡೆ ವಿಜೃಂಭಿಸುತ್ತಿರುವ ಈ ರಣಮದಾಂಧನಾದ ಭೀಮನನ್ನು ಅಸ್ತಿತ್ವವೇ ಇಲ್ಲದಂತೆ ಮಾಡುವ ರಾಜರನ್ನು ನಾಶಮಾಡುವ ವೀರರು ಇಲ್ಲವಲ್ಲಾ ಎಂದು ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಕೋಪಗೊಂಡರು.

ಚಟ್ಟ-ರಕ್ತದ ಹಸ್ತದಿಂದ ಗೋಡೆಗಳ ಮೇಲೆ ಹಸ್ತದ ಗುರುತನ್ನು ಮಂಡಿಸುವುದು, ಇಟ್ಟಣಿಸು-ಗುಂಪು ಸೇರು, ವಿಜೃಂಭಿಸು, ತೊಟ್ಟಳಿಕೆ-ಅಸ್ತಿತ್ವ

3. “ದೊರೆಗೆ ಎದುರಾಗಿ ಅವನನ್ನು ಸೋಲಿಸಿ ಅಬ್ಬರ ಮಾಡುತ್ತಿರುವ ಭೀಮನ ಮಹಾಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ನಮ್ಮವರು ವಿಪರೀತ ಆಶ್ಚರ್ಯಗೊಂಡಿದ್ದಾರೆ. ಈಗ ಅವರು ತಿಳಿದಿರಲಿ. ದೊರೆಯ ತಮ್ಮನ ರಕ್ತವನ್ನು ಕುಡಿದಿರುವ ಭೀಮನ ಮೂಗಿನಿಂದ ಆ ರಕ್ತವನ್ನು ಹೊರತೆಗೆಯುತ್ತೇನೆ. ನೋಡುತ್ತಿರಿ” ಎನ್ನುತ್ತಾ ರಭಸದಿಂದ ಮುನ್ನುಗ್ಗುತ್ತಿದ್ದ ಶತ್ರುವಿನ ರಥವನ್ನು ಕರ್ಣನ ಮಗನಾದ ವೃಷಸೇನನು ಎದುರಿಸಿದನು.

4. ವೃಷಸೇನನು ‘ನಮ್ಮ ಜೊತೆಯಲ್ಲಿ ಕೆಟ್ಟದಾಗಿ ಮಾತಾಡುತ್ತೀಯಾ ? ರಕ್ತವನ್ನು ಕುಡಿಯುವುದರಿಂದ ನಮ್ಮನ್ನು ಹೆದರಿಸುತ್ತೀಯಾ ? ಮೊಲೆ, ಮುಡಿಗಳಿಂದ ಕೂಡಿದ ಅಸಹಾಯಕರು ಎಂಬ ಮೂದಲಿಕೆಗೆ ಕರ್ಣ ಮೊದಲಾದ ನಾಯಕರು ಅರ್ಹರೆ? . ರಕ್ತವನ್ನು ಕುಡಿಯುವ ಜಿಗಣೆ ನೀನು. ನಿನ್ನ ದೇಹವನ್ನು ಎತ್ತಿ ಹಾಕುತ್ತೇನೆ ನಿಲ್ಲು’ ಎನ್ನುತ್ತಾ ಎಡಬಲಗಳಲ್ಲಿದ್ದ ಬಿರುದಿನ ವೀರರ ಗುಂಪಿನ ಜೊತೆಯಲ್ಲಿ ಮುನ್ನುಗ್ಗಿದನು.

ನಿಗುಚು-ಎತ್ತಿಹಾಕು

5. ‘ಭೇಷ್ ಸೇನಾಪತಿಯ ಮಗನು ಮುನ್ನುಗ್ಗುತ್ತಿದ್ದಾನೆ’ ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತಾ ಪರಿವಾರದವರೆಲ್ಲಾ ಆನೆ ರಥ ಕುದುರೆ ಪದಾತಿಗಳೊಂದಿಗೆ ವೃಷಸೇನನೊಂದಿಗೆ ಮುತ್ತಿಗೆ ಹಾಕಿದರು. ಭೀಮನ ಶೌರ್ಯವನ್ನು ಹೊಗಳುವುದು ಯಾರಿಂದ ಸಾಧ್ಯ? ತನ್ನ ಮೇಲೆ ಬೀಳುತ್ತಿದ್ದ ಅಪಾಯಕಾರಿಯಾದ ಶಸ್ತ್ರಗಳನ್ನು ತನ್ನ ಗುರಾಣಿಯಿಂದ ಪಕ್ಕಕ್ಕೆ ತಳ್ಳಿ ನಿವಾರಿಸಿಕೊಂಡನು.

ಸಧಾರತನ-ಶೂರತ್ವ , ಅಡ್ಡವರಿಗೆ-ಗುರಾಣಿ

6. ‘ಅಯ್ಯೋ ಈ ಚಿಕ್ಕವನ ಜೊತೆಯಲ್ಲಿ ಮಹಾನಾಯಕರು ಸಾವನ್ನು ಬಯಸುತ್ತಿದ್ದಾರೆ. ಇದು ಸೇವಕರ ಪ್ರತಿಜ್ಞೆಯ ನಡವಳಿಕೆ. ಅದರಲ್ಲಿ ತಪ್ಪೇನು ಇಲ್ಲ’ ಎನ್ನುತ್ತಾ ತಿರುಗಿ ಬಿದ್ದ ಭೀಮನು ದೊಣ್ಣೆಯಿಂದ ಒಡೆದುಹಾಕಿದ ಮಡಿಕೆಗಳೋ, ನಿನ್ನ ಆಳುಕುದುರೆಗಳು ಎನ್ನುವಂತೆ ಎಲ್ಲಾ ಸೈನಿಕರನ್ನು ಒಂದು ನಿಮಿಷದಲ್ಲಿ ಬಡಿದು ರಾಶಿ ಹಾಕಿದನು.

ಲಕುಟ-ಲಕುಡ- ದೊಣ್ಣೆ, ಒಕ್ಕಲಿಕ್ಕು-ಬಡಿ

7. ‘ಮುನ್ನುಗ್ಗಿ ಬಡಿದು ಹೆದರಿಸಿದ ಗೆಲುವು ಎಂಬ ಸುಗ್ಗಿಯ ಸಮಯಕ್ಕೆ ಇದೆ ಮಳೆಗಾಲ’ ಎನ್ನುತ್ತಾ ಮಹಾಭುಜಬಲ ವೀರನಾದ ವೃಷಸೇನನು, ಬಾಣಗಳ ಮಳೆಯನ್ನೇ ಸುರಿಸಿದನು. ಮೇಲೆ ಬೀಳುತ್ತಿರುವ ಬಾಣಗಳ ಗರಿಗಳ ಶಬ್ದದ ಆಕ್ರಮಣದಿಂದ ಶತ್ರು ವೀರ ಕಿವಿಗಳು ಜಜ್ಜಿಹೋದವು. ಮನಸ್ಸು ಕೆಟ್ಟು ಹೋಯಿತು.

ನೆಗ್ಗು-ಜಜ್ಜು, ಮುಗ್ಗು-ಕೆಡು

8. ‘ಈ ಹುಡುಗನ ಶೌರ್ಯ ಅತಿಶಯವಾಗಿದೆ. ಇವನು ನಿಜವಾಗಲು ಇಷ್ಟೊಂದು ಬಲಶಾಲಿ, ದೇವರೇ’ ಎನ್ನುತ್ತಾ ಭೀಮನು ಮನಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ಹೆದರುತ್ತಾ ಗುರಿನೋಡುತ್ತಾ ಬಾಣಗಳನ್ನು ಎಚ್ಚರಿಕೆಯಿಂದ ಬಿಲ್ಲಿನಲ್ಲಿ ಹೂಡಿದನು. ಒಂದು ಬಾಣ ಮತ್ತೊಂದು ಬಾಣವನ್ನು ಉಜ್ಜುತ್ತಾ ಮುನ್ನುಗ್ಗಿತು. ಹಿಂದಿನ ಬಾಣವನ್ನು ದಾಟಿ ಬಾಣಗಳು ಮುನ್ನುಗ್ಗುವಂತೆ ವೃಷಸೇನನ ಮೇಲೆ ಬಾಣಗಳನ್ನು ಪ್ರಯೋಗಿಸಿದನು.

ಬಿಡೆಯರಿದು-ಗುರಿಯನ್ನು ನೋಡು, ಹಿಳುಕು-ಬಾಣ, ಒರಸು-ಉಜ್ಜು, ಮುಂಕೊಳಿಸು, ಮುನ್ನುಗ್ಗು, ಉಚ್ಚಳಿಸು-ಮೇಲೆ ಹಾರು

9. ಉರಿಯನ್ನು ಕೆದಕಿದಂತೆ, ಕೋಲಿನಿಂದ ಕಾಳಸರ್ಪವನ್ನು ಹೊಡೆದಂತೆ ಆಗಿ ಹೆಚ್ಚಾದ ಕೋಪದ ಬೆಂಕಿ, ವೃಷಸೇನನ ಮುಖದಲ್ಲಿ ಮೂಡಿತು. ಬಾಣಗಳೋ ಪ್ರಳಯಾಗ್ನಿಯ ಹೊಂಡವೋ ಹಾಲಾಹಲ ಎಂಬ ವಿಷವನ್ನು ಕಟ್ಟಿ ಹಾಕಿದ ಹಗ್ಗವೋ ತಿಳಿಯದು, ಎನ್ನುವಂತೆ ಬಾಣಗಳನ್ನು ವೃಷಸೇನನು ಪ್ರಯೋಗಿಸಿದ.

ಚಡ್ಡಣೆ-ಅತಿ,
ಡಾವಣಿ-ಸಾಲಾಗಿ ಕಟ್ಟುವ ಹಗ್ಗ,
ಡೊಣೆ-ಹೊಂಡ

10. ತೆನೆ ಬಿಟ್ಟ ಬತ್ತದ ಗದ್ದೆಯ ಪೈರಿನ ಮೇಲೆ ಕುಳಿತ ಗಿಣಿಗಳೋ, ತಾವರೆಯ ಸಮೂಹದ ಮೇಲೆ ಮುತ್ತಿದ ಮರಿದುಂಬಿಗಳೋ, ಎನ್ನುವಂತೆ ವೃಷಸೇನನ ಬಾಣಗಳು ಭೀಮನ ಕುದುರೆಗಳ ಮೇಲೆ ಆಕ್ರಮಣ ಮಾಡಿದವು. ಅವನ ಸಾರಥಿಯ ದೇಹದ ಮೇಲೆ ಇನ್ನು ಏನು ಭೀಮನ ಅಂಗೋಪಂಗಗಳಲ್ಲ್ಲಿಯೂ ಚುಚ್ಚಿಕೊಂಡವು.

11. ಪಾಂಡವರ ಸೈನ್ಯ ಹಾಹಾಕಾರ ಮಾಡಿ, ನಡುಗಿತು. ವೃಷಸೇನನ ಬಾಣಪ್ರಯೋಗದ ಯುಕ್ತಿ ಶತ್ರುವಿನ ಸಾಹಸವನ್ನೆಲ್ಲಾ ಅಡಗಿಸಿತು. ಭೀಮನಿಗೆ ಓಡಲೂ ಸಾಧ್ಯವಾಗಲಿಲ್ಲ. ಬಾಣಗಳನ್ನು ಯಥಾ ಪ್ರಕಾರ ಪ್ರಯೋಗಿಸುತ್ತಾ ಯುದ್ಧ ಮಾಡಿದರೂ ಭೀಮನಿಗೆ ಜಯ ಲಭಿಸಲಿಲ್ಲ. ವೀರ ಭೀಮನು ದೇಹಕ್ಕೆ ಜೋಮು ಹಿಡಿದಂತೆ ಆಗಿ, ಶಕ್ತಿಗುಂದಿದನು.

ನಿಗುಚು-ಎತ್ತಿಹಾಕು, ಜೋವಳಿಸು-ಜೋಮು ಹಿಡಿದಂತೆ ಆಗು

12. “ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರನೇ ಕೇಳು, ನಕುಲನು ಆಗ ಭೀಮನಿಗಾದ ಹೆದರಿಕೆಯನ್ನು ತಿಳಿದು, ರಥವನ್ನು ವೇಗದಿಂದ ಓಡಿಸಿಕೊಂಡು ಬಂದನು. ‘ಎಲೈ ಹುಡುಗನೇ, ನೀನು ಭೀಮನಿಗೆ ಸರಿಸಮನಾಗಿ ಎದುರು ನಿಲ್ಲಬಹುದೇ’ ಎನ್ನುತ್ತಾ ಶತ್ರುವನ್ನು ಕೆಣಕಿದನು, ಅಸ್ತ್ರಗಳನ್ನು ಪ್ರಯೋಗಿಸಿದನು.

13.” ಯಾರು ನೀವು, ನಕುಲ ಎಂಬ ಹೆಸರಿನವರೇ ಧೈರ್ಯಶಾಲಿಗಳೇ? ನಿಮ್ಮಣ್ಣ ಪಗಡೆಯಾಟವಾಡಿ ಸೋತು ಹೋಗಿದ್ದಾನೆ. ಅವನ ಚಿಂತೆಯೇ ನಿಮಗೆ? ನಿಮ್ಮ ವೃಥಾ ಅಹಂಕಾರ ಇನ್ನು ಮುಗಿಯಲಿಲ್ಲವೇ ಅದನ್ನು ಏಕೆ ತೋರಿಸುತ್ತಿದ್ದೀರಿ. ಅರ್ಜುನನನ್ನು ತೋರಿಸಿ, ನೀನು ಪಕ್ಕಕ್ಕೆ ಹೋಗು,” ಎನ್ನುತ್ತಾ ವೃಷಸೇನನು ಆರ್ಭಟಿಸುತ್ತಾ ಬಾಣ ಪ್ರಯೋಗಿಸಿದ

ಜುಜ್ಝಾರ-ಧೈರ್ಯಶಾಲಿ

14. ‘ನೀನು ಇನ್ನೂ ಮಗು, ನಿನ್ನೊಡನೆ ಮಾತು ಏಕೆ ! ಈ ಬಾಣಗಳು ನಿನ್ನ ಬಾಣಗಳಿಗೆ ಸರಿಸಮನಾಗಿವೆಯೋ ಇಲ್ಲವೋ ಹೇಳು’ ಎನ್ನುತ್ತಾ ನಕುಲನು ಒಂದು ನಿಮಿಷದಲ್ಲಿ ಬಾಣಗಳ ಹೊರೆಯನ್ನೇ ವೃಷಸೇನನ ಮೇಲೆ ಪ್ರಯೋಗಿಸಿದನು. ಮೋಡಗಳ ಗುರಾಣಿಯ ಮೇಲೆ ಬಂಧಿಸುವಂತಹ ಗಾಳಿಯ ಹೊಡೆತವೇನೋ ಎನ್ನುವಂತೆ, ನಕುಲನು ಪ್ರಯೋಗಿಸಿದ ಬಾಣಗಳು ಕಿಡಿಗಳನ್ನು ಸೂಸುತ್ತಾ ರಥವನ್ನು ಮುತ್ತಿಕೊಂಡವು.

ಬಂದಿಗೆ-ಸೆರೆ

15. ‘ವೃಷಸೇನನು ಮತ್ತೆ ನಕುಲನನ್ನು ಬಾಣದಿಂದ ಹೊಡೆದನು. ಅವನ ಕುದುರೆಗಳು ಹಿಂದೆಗೆಯುವಂತೆ ಮಾಡಿದನು. ಅವನ ರಥವನ್ನು ಸಾರಥಿಯನ್ನು ಧ್ವಜ, ಬಿಲ್ಲುಗಳನ್ನು ಧ್ವಂಸ ಮಾಡಿದನು. ನಕುಲನು ಮತ್ತೆ ಅವುಗಳನ್ನು ಜೋಡಿಸಿಕೊಂಡು ಬಂದಾಗ, ಅವುಗಳನ್ನು ಮತ್ತೊಮ್ಮೆ ಧ್ವಂಸ ಮಾಡಿದನು. ಅವನ ಶಕ್ತಿಯನ್ನು ಹಾಳು ಮಾಡಿದನು. ಭೀಮನನ್ನು ಹುಡುಕಿಕೊಂಡು ಹೋದನು.

16.” ‘ನಕುಲನು ಸೋತಿದ್ದಾನೆ, ಭೀಮನೇ ನಿಂತು ಬಿಲ್ಲನ್ನು ಹಿಡಿದು ಬಾಣ ಪ್ರಯೋಗಿಸು. ಹೆದರಿಕೆಯಾಗಿದ್ದರೆ ನಿನ್ನನ್ನು ಕೊಲ್ಲುವುದಿಲ್ಲ. ನಿನ್ನ ತಮ್ಮ ಅರ್ಜುನನನ್ನು ಕರೆಸಿಕೋ ಭಯಪಡುವವರನ್ನು ಉಳಿಸಬಾರದು. ಸುಭಟರ ಸಮೂಹದಲ್ಲಿ ಈ ಬಾಣದ ರಚನೆ ಮಾಡಿರುವ ಬ್ರಹ್ಮ ನಾನು “ಎನ್ನುತ್ತಾ ಭೀಮನ ಮೇಲೆ ಬಾಣ ಪ್ರಯೋಗಿಸಿದನು.

ವಿಕಳರ್-ಹೇಡಿಗಳು, ಭಯಪಡುವವರು

17. ‘ನಕುಲನನ್ನು ಸೋಲಿಸಿ, ಭೀಮಸೇನನನ್ನು ಹುಡುಕಿ ಯುದ್ಧ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದಾನೆ. ಈ ವೀರನ ಉತ್ಸಾಹ ಬಲವಾಗಿದೆ. ಕೌರವರ ಸೈನ್ಯದಲ್ಲಿ ಇವನು ಧೈರ್ಯಶಾಲಿ. ಆತನಿಗೆ ಅವಕಾಶ ಕೊಡಬೇಡಿ, ತಳ್ಳಿಹಾಕಿ’ ಎನ್ನುತ್ತಾ ಸಹದೇವನು ವೃಷಸೇನನ ಮೇಲೆ ಬಿದ್ದು ಅಡ್ಡಗಟ್ಟಿ ಮೂದಲಿಸಿದನು. ರಥವನ್ನು ಬಾಣಗಳಿಂದ ಮುಚ್ಚಿ ಹಾಕಿದನು.

ಉರುಬು-ಮೇಲೆ ಬೀಳು, vರುಬು-ಅಡ್ಡಗಟ್ಟು

18. ವೃಷಸೇನನು “ನಿಮ್ಮ ಆರಂಭ ಶೂರತ್ವವನ್ನು ನೋಡಿದ್ದಾಯಿತು. ಈಗ ಕೊನೆಗೆ ಬಂದಿರುವ ತೀವ್ರವಾದ ಕೋಪ, ನನ್ನನ್ನು ಬೆದರಿಸುತ್ತದೆಯೇ, ಶಿವಶಿವಾ ಅದರಲ್ಲಿ ತಪ್ಪೇನೂ ಇಲ್ಲ ‘ಈ ಅಲ್ಪರನ್ನು ಯಾವ ಪರಾಕ್ರಮ ತೋರಿಸಿ ಗೆಲ್ಲಬೇಕಾಗುತ್ತದೋ’ ಎಂದು ಅಪಹಾಸ್ಯ ಮಾಡುತ್ತಾ, ಶತ್ರುವಿನ ಬಾಣಗಳನ್ನು ತನ್ನ ಬಾಣಗಳಿಂದ ಕತ್ತರಿಸಿ ಹಾಕಿದನು.

ಸದೆಗೆ-ಅಲ್ಪರು

19. ಜೊತೆಯಲ್ಲಿಯೇ, ಸಹದೇವನ ರಥ ಕುದುರೆಗಳನ್ನು ಪುಡಿ ಮಾಡಿ, ರಥ, ಕುದುರೆ, ಸಾರಥಿ, ಬಿಲ್ಲು, ಶಸ್ತ್ರಗಳು, ಕವಚ, ಬಾವುಟಗಳನ್ನು ಹಾಳು ಮಾಡಿದನು. ಐದು ಬಾಣಗಳಿಂದ ಅವನ ಎದೆಯನ್ನು ಬಗಿದು ಗಾಯ ಮಾಡಿ, ಓಡಿಸಿದನು. ವಾಯುಪುತ್ರ ಭೀಮನನ್ನು ಹುಡುಕಿ, ಬಾಣಗಳ ಮೂಲಕ ಮೂದಲಿಸಿದನು.

20. ‘ಶಿವಶಿವಾ ಸಹದೇವ ನಕುಲರು ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಸೋತರು. ಅಲ್ಲಿಗೇ ಬಿಡದೆ ಈ ವೃಷಸೇನನು ಭೀಮನನ್ನು ಹಿಡಿಯುತ್ತಿದ್ದಾನೆ. ಎಲ್ಲಾ ಸೈನಿಕರು ಮುನ್ನುಗ್ಗಲಿ’ ಎನ್ನುತ್ತಾ ಸುತಸೋಮ ಮೊದಲಾದವರು ತಮ್ಮ ತಮ್ಮಲ್ಲೇ ಮಾತನಾಡಿಕೊಂಡು ಪ್ರತಿಭಟಿಸಿದರು. ಮತ್ಸ್ಯ, ಕೇಕಯ ದೊರೆಗಳು, ಸಾತ್ಯಕಿ, ಚೇಕಿತಾನರು, ರಭಸದಿಂದ ಮುನ್ನುಗ್ಗಿ ಆಕ್ರಮಣ ಮಾಡಿದರು.

ಚೇಕಿತಾನ-ವೃಷ್ಣಿ ವಂಶದ ಕ್ಷತ್ರಿಯ, ದುರ್ಯೋಧನನಿಂದ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಹತನಾದವನು.
ಸಾತ್ಯಕಿ-ಯದುವಂಶದ ಸತ್ಯಕನ ಮಗ, ಶಿನಿಯನ ಮೊಮ್ಮಗ ಇವನಿಗೆ ಯುಯುಧಾನ ಎಂಬ ಇನ್ನೊಂದು ಹೆಸರಿದೆ

21. ‘ಎಲೇ ಸಮಸ್ತ ಪಾಂಡವರ ಸೈನ್ಯ ಸುಕುಮಾರನಾದ ವೃಷಸೇನನನ್ನು ಮುತ್ತಿಕೊಂಡಿದೆ. ಒಬ್ಬನಿಗೇ ಯುದ್ಧ ಮಾಡಲು ಸಾಧ್ಯವಾಗುವುದಿಲ್ಲ. ಮುನ್ನುಗ್ಗಿ’ ಎನ್ನುತ್ತಾ ಕೌರವರ ಸೈನ್ಯ ಸಿದ್ಧವಾಯಿತು. ‘ಹೆದರಬೇಡಿ, ನೀವು ಮಹಾವೀರರು, ಶ್ರೇಷ್ಠರು. ಮಕ್ಕಳಾಟಿಕೆ ಎಂದು ನೀವು ತಿಳಿದಿರುವ ನನ್ನ ಸಾಮಥ್ರ್ಯವನ್ನು ನೋಡಿ ಸಾಕು’ ಎನ್ನುತ್ತಾ ವೃಷಸೇನನು ಪಾಂಡವರ ಸೈನ್ಯವನ್ನು ತಡೆದು ನಿಲ್ಲಿಸಿದನು.

ಉಲುಕು-ಕಂಪಿಸು, ಹೆದರು, ಸಂವರಿಸು-ಸಿದ್ಧವಾಗು, ತರುಬು-ತಡೆ

22. ವೃಷಸೇನನು ರಥಕ್ಕೆ ಹೊಡೆದನು, ಕುದುರೆ ಸವಾರರನ್ನು ದೂರದಿಂದಲೇ ಕತ್ತರಿಸಿದನು, ಶ್ರೇಷ್ಠವಾದ ಆನೆಗಳ ಸಮೂಹವನ್ನು ಸೀಳಿದನು. ಅವುಗಳನ್ನು ರಕ್ತದಲ್ಲಿ ಹೂತುಹಾಕಿದನು. ಪದಾತಿಯ ಅವಸ್ಥೆಯನ್ನು ಹೇಳುವುದಕ್ಕೆ ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ. ವೀರ ಸುತಸೋಮ ಮೊದಲಾದ ಎಲ್ಲಾ ಕುಮಾರರ ಸಾಮಥ್ರ್ಯ ಭಯರಸ ಸಮುದ್ರದಲ್ಲಿ ಲೀನವಾಯಿತು.

23. ‘ದುಶ್ಶಾಸನನನ್ನು ನೀನು ಉಗುಳು. ನೀನು ಇನ್ನು ಯಾರ ಹೊಟ್ಟೆಯಲ್ಲಿ ಅಡಗಿ ಬದುಕಲು ಸಾಧ್ಯ. ಮೊಲೆ ಮುಡಿಗಳು ಇರುವುದು ಯಾರಿಗೆ, ಛೀ ನಿಲ್ಲು ಎನ್ನುತ್ತಾ ವೃಷಸೇನನು ಕಾಂತಿ ಚಿಮ್ಮುವ ಹೊಸದಾಗಿ ಮಸೆದಿರುವ ಅಂಚಿನಿಂದ ಕೂಡಿದ, ಕಿಡಿಗಳನ್ನು ಸೂಸುತ್ತಿರುವ ಬಾಣಗಳಿಂದ ಭೀಮನನ್ನು ಹೂತು ಹಾಕಿದನು. ಅದರಿಂದ ಭೀಮನು ಕಾಣದೇ ಹೋಗುವಂತಾಯಿತು.

24. ಶತ್ರುಗಳ ಸೈನ್ಯ ಕಳವಳಗೊಂಡಿತು. ನಮ್ಮ ಕಡೆಯವರು ಬೊಬ್ಬೆ ಹಾಕುತ್ತಾ ಶಬ್ದ ಮಾಡಿದರು. ಆಗ ಕೃಷ್ಣನು ಅರ್ಜುನನಿಗೆ ಭೀಮನ ಅವಸ್ಥೆಯನ್ನು ತೋರಿಸಿ, ‘ಎಲೆ ಧನಂಜಯ, ಭೀಮನು ನಾಶವಾದರೆ ನೀವೂ ನಾಶವಾದಂತೆ ನಿಮ್ಮ ನಂತರ ನಾವೂ ಉಳಿಯುವುದಿಲ್ಲ. ಕರ್ಣನ ಮಗನಲ್ಲಿ ಇಂತಹ ಶೌರ್ಯವ ನ್ನು ನೋಡುತ್ತಿದ್ದೇನೆ’ ಎಂದನು.

25. ಅರ್ಜುನನು ‘ಇದು ದೊಡ್ಡ ವಿಚಾರವೇ ಇವನು ಮಗು ಯಾವ ಲೆಕ್ಕ ಎಂದಿದ್ದೆ. ಭೀಮಸೇನನ ರಥದ ಮುಂದಕ್ಕೆ ನಮ್ಮ ರಥವನ್ನು ಹಾಯಿಸು. ಇವನ ಜೊತೆ ಪಂಥದ ಮಾತುಗಳು ಏಕೆ ಬೇಕು’ ಎಂದು ಹೇಳುವುದಕ್ಕೆ ಮೊದಲೇ ರಥವನ್ನು ಕೃಷ್ಣನು ಮುನ್ನುಗ್ಗಿಸಿದನು. ಅರ್ಜುನನು ಶತ್ರುವಿನ ಬಾಣಗಳನ್ನು ನಿವಾರಿಸಿ, ಶತ್ರುವಿನ ಘಾಸಿಗೆ ಸಿಕ್ಕಿದ್ದ ಭೀಮನನ್ನು ಈಚೆಗೆ ತೆಗೆದು ರಕ್ಷಿಸಿದನು.

ವಾಸಿ-ಪಂಥ

26. ಇವನ ಬಾಣ ಪ್ರಯೋಗದ ಅಂದವನ್ನು ನೋಡಿದರೆ, ಹಾಲುಗಲ್ಲದ ಮಗುವಿನ ಪರಾಕ್ರಮವಲ್ಲ ಎಂದು ತೋರುತ್ತದೆ. ದುಂಬಿಗಳ ನಾಶಕ್ಕೆ ಕೆಂಪು ತಾವರೆಯ ಕೊಳವೇ ಕಾಡುಕಿಚ್ಚಾಗಬಲ್ಲದು. ಹೆಚ್ಚು ಮಾತನ್ನಾಡದೇ, ಇದುವರೆಗೂ ಪಡೆದಿರುವ ಜಯದ ಸೊಗಸಿನಿಂದ ಸುಮ್ಮನೆ ಹೋಗುವುದು ಒಳ್ಳೆಯದು ! ಎಂದು ವೃಷಸೇನನ ಮೇಲೆ ಅರ್ಜುನನು ರಭಸದಿಂದ ಬಾಣ ಪ್ರಯೋಗಿಸಿದನು.

ನಿಪ್ಪಸರ-ರಭಸ

27. “ಮನೋಹರವಾದ ಸಾಹಸದಿಂದ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಭಯಪಡಿಸುವ ಕೊನೆ ಮುಟ್ಟಿಸುವವರು ನೀವು. ನಾನು ಇನ್ನೂ ಕೌಮಾರದೆಸೆಯಲ್ಲಿರುವವನು, ಮೂರ್ಖತನ ನನ್ನದು, ನಿಮಗೆ ನಾನು ಸಮಬಲನಾಗಲು ಸಾಧ್ಯವೇ? ಚೂಪಾದ ಬಾಣದ ತಕ್ಕಡಿಯಲ್ಲಿ ನಿಮ್ಮ ಆರ್ಭಟದ ಸಾಹಸವನ್ನು ನನ್ನ ಬಾಹುಬಲವನ್ನು ತೂಕ ಹಾಕಿ” ಎನ್ನುತ್ತಾ ವೃಷಸೇನನು ಅರ್ಜುನನ ಮೇಲೆ ಬಾಣ ಪ್ರಯೋಗಿಸಿದನು.

ತಾರಕೆ-ಕೊನೆ ಮುಟ್ಟಿಸುವವನು

28. ಅರ್ಜುನನು ‘ಕೃಷ್ಣಾ, ಕೇಳಿಸಿಕೊಂಡೆಯಾ, ಈ ಬಾಲಕನ ಅರ್ಥಪೂರ್ಣವಾದ ಮಾತುಗಳನ್ನು, ಸಭ್ಯತೆಯಿಂದ ಕೂಡಿದ ನಿಷ್ಠುರವಾದ ನುಡಿಗಳನ್ನು ಇದಕ್ಕೆ ಪರಿಹಾರವನ್ನು ಕೊಡುವುದೇ ನನ್ನ ಕರ್ತವ್ಯ’ ಎನ್ನುತ್ತಾ ಬಿಲ್ಲಿನ ಹೆದೆಯನಾದದಿಂದ ಹೊರಟ ನಿರ್ಮಲವಾದ ಓಂಕಾರ ಧ್ವನಿಯಿಂದ ಕೂಡಿರುವ ಬಾಣಗಳೆಂಬ ‘ಶರ’ಸೂಕ್ತ ಮಂತ್ರಗಳನ್ನು ಪ್ರಯೋಗಿಸಿದನು.

29. ಅರ್ಜುನನು ಪ್ರಯೋಗಿಸಿದ ‘ಶರಸೂಕ್ತ’ವೆಂಬ ಮಂತ್ರ ಬಾಣಗಳು ಲೋಕಾಯತ ಎಂಬ ವೃಷಸೇನನ ಬಾಣಗಳೆಂಬ ವಾದದಲ್ಲಿ ಸೋತವು. ‘ಬೆಟ್ಟದಿಂದ ಇಳಿದು ಹರಿಯದ ಹೊಳೆ ಬಿದಿರ ಮಳೆಯಲ್ಲಿ ಹೇಗೆ ಹರಿಯುತ್ತದೆ. ಶಿವನಿಂದ ಪಡೆದ ಬಾಣಗಳ ಶಕ್ತಿಯನ್ನು ತೋರಿಸು’ ಎಂದು ಅರ್ಜುನನ ಮೇಲೆ ಬಾಣಪ್ರಯೋಗಿಸಿದನು.

30. ಕೃಷ್ಣ, ಕುಮಾರರ ಗುಂಪಿನಲ್ಲಿ ನಮ್ಮ ಸೈನ್ಯದಲ್ಲಿ ವೀರನೆಂದರೆ ಅಭಿಮನ್ಯು, ಶತ್ರು ಸೈನ್ಯದಲ್ಲಿ ಇವನನ್ನು ಬಿಟ್ಟರೆ, ಬೇರೆಯವರಿಲ್ಲ. ನನಗೆ ತ್ರಿಮೂರ್ತಿಗಳೂ ರಾಕ್ಷಸರೂ ದೇವತೆಗಳೂ, ಮೂರು ಲೋಕದ ಜನರೂ ಹೆದರುತ್ತಾರೆ. ಈ ಮಗುವಿನ ಧೈರ್ಯ ನನಗೆ ಮೆಚ್ಚಿಗೆಯಾಯಿತು ಎಂದ ಅರ್ಜುನ.

31. ‘ಭೇಷ್ ವೃಷಸೇನ, ತೆಗೆದುಕೋ ಈ ಬಾಣದ ಪೆಟ್ಟನ್ನು ಸಹಿಸಲು ಸಾಧ್ಯವಾಗುತ್ತದೆಯೇ? ಶಿಶುಹತ್ಯೆಯಾಗುತ್ತದೆ ಎಂಬ ಕಾರಣದಿಂದ ಸುಮ್ಮನಿದ್ದೆ. ಕ್ಷತ್ರಿಯರು ಹೆಚ್ಚು ಮಾತನಾಡುವುದರಿಂದ ಪ್ರಯೋಜನವಿಲ್ಲ’ ಎನ್ನುತ್ತಾ ಮಹಾಸ್ತ್ರ ಸಮೂಹದಲ್ಲಿ ಅವನನ್ನು ಮುಚ್ಚಿ ಹಾಕಿದನು. ರಣರಂಗವೆಲ್ಲಾ ಬಾಣಗಳಿಂದ ತುಂಬಿ ಹೋಯಿತು.

32. ‘ಯಾವ ವೇಗದಲ್ಲಿ ಅರ್ಜುನನು ಬಾಣಗಳನ್ನು ಕತ್ತರಿಸಿ ರಾಶಿ ಹಾಕಿ, ಜೊತೆಯಲ್ಲಿಯೇ ತನ್ನ ಬಾಣಗಳಿಂದ ಅರ್ಜುನನನ್ನು ಬಚ್ಚಿಹಾಕಿದನೋ ಅಷ್ಟೊಂದು ಅದ್ಭುತವಾದ ಕೆಲಸ ನನಗೆ ತಿಳಿದಿಲ್ಲ, ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರ, ಇಂತಹವನು ಉಳಿದವರನ್ನು ಬಿಡುತ್ತಾನೆಯೇ. ಅರ್ಜುನನೊಂದಿಗೆ ಸರಿಸಮಾನವಾಗಿ ಯುದ್ಧ ಮಾಡಿದನು’ ಎಂದ ಸಂಜಯ.

ಶರಾವಳಿಯ ಕೊನೆ-ಬಾಣಗಳ ಆಕ್ರಮಣ

33. ‘ಅರ್ಜುನನಿಗೆ ಪ್ರತಿಸ್ಪರ್ಧಿಯಾದ ಇಂದ್ರನಿಗೇ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಬೆನ್ನು ತೋರಿಸಿ ಓಡುವಂತಾಗಿತ್ತು. (ಅಂತಹ ಅರ್ಜುನನಿಗೆ ಈ ಗತಿ ಬಂದಿದೆ) ಭೀಷ್ಮ ಮೊದಲಾದವರಿಗೂ ಈ ಯುದ್ಧ ಸರಿಹೊಂದುವುದಿಲ್ಲ. ಇವನು ಅಲ್ಪನಲ್ಲ. ಭಾರೀ ಯುದ್ಧದ ವೀರ ಬಾಲಕನಲ್ಲವೆ? ಮೇರು ಪರ್ವತವನ್ನೇ ಹೊರುವ ಸಾಮಥ್ರ್ಯದ ಕೊರಳಿನ ಸಾಹಸಿ’ ಎಂದು ಆಕಾಶದಲ್ಲಿ ನಿಂತಿದ್ದ ದೇವತೆಗಳು ಹೊಗಳಿದರು.

ಮಾರಂಕ-ಪ್ರತಿಸ್ಪರ್ಧಿ, ಮೇಳಾಪ-ಹೊಂದಿಕೆ, ಜರಡ-ಅಲ್ಪ

ಜರಡನೇ ಎಂಬ ಪಾಠವನ್ನು ಊಹಿಸಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ

34. ಅರ್ಜುನನು ಪ್ರಯೋಗಿಸಿದ ಬಾಣಗಳನ್ನು ರಭಸದಿಂದ ಕತ್ತರಿಸಿದನು. ಮೈಮರೆಯುವಂತೆ ಒಂದೇ ಸಮನೆ ಬೇಗ ಬೇಗ ಹೊಡೆದನು. ಹಿಮ್ಮೆಟ್ಟಿದರೆ ಒಂದು ಬಾಣಕ್ಕೆ ಎರಡು, ನಾಲ್ಕು ಬಾಣಗಳಿಗೆ ಎಂಟು ಬಾಣಗಳನ್ನು ಪ್ರಯೋಗಿಸಿದನು. ಮೇಲೆ ಬೀಳಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸಿದರೆ ಮಂತ್ರಾಸ್ತ್ರವನ್ನು ಬಿಟ್ಟು ಮೈಮರೆಯುವಂತೆ ಮಾಡಿದ, ಎದುರಿಗೆ ಬಂದರೆ ಎದುರಿಗೆ ನಿಂತು, ಕಷ್ಟಕರವಾಗಿ ಬಂದರೆ ತಾನೂ ಹಾಗೇ ಎದುರಿಸಿ ಬಾಣಗಳನ್ನು ಪ್ರಯೋಗಿಸಿ, ಶರಸಾರ ಸಾಳಂಗ, ಎಂಬ ರಾಗದಲ್ಲಿ ಶೋಭಿಸಿದ.

ಝಾಡಿ-ರಭಸ, ಝೋಂಪಿಸು-ಮೈಮರೆ, ಜಾಳಿಸು-ಹಿಂತೆಗೆ, ಸರಿಸ-ಎದುರು, ವಿಷಮ-ಕಷ್ಟ, ಸರಿಸ ಮತ್ತು ವಿಷಮ-ಸಂಗೀತಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಸೂಚಿಸುವ ತಾಳ ಗತಿಗಳು

35. ‘ಈ ವೃಷಸೇನನು ಯುದ್ಧ ಮಾಡುವುದರಲ್ಲಿ ದ್ರೋಣ, ಭೀಷ್ಮ, ಕರ್ಣ, ಅಶ್ವತ್ಥಾಮ, ಇವರುಗಳ ಸಾಲಿಗೆ ಸೇರುತ್ತಾನೆ. ‘ಭೇಷ್’ ಎನ್ನುತ್ತಾ ಅರ್ಜುನನು ವೈನಾಯಕ ಎಂಬ ಬಾಣವನ್ನು ಮಂತ್ರ ಪೂರ್ವಕವಾಗಿ ಪ್ರಯೋಗಿಸಿದಾಗ ಅದು ನೆಗೆದು ವೃಷಸೇನನನ್ನು ಕತ್ತರಿಸಿ ಹಾಕಿತು. ಸೈನ್ಯವೆಲ್ಲಾ ಗೋಳಿಟ್ಟಿತು.

36. ಮೇಲಕ್ಕೆ ಹಾರಿದ ವೃಷಸೇನನ ತಲೆಯೂ ಆರ್ಭಟಿಸಿತು. ವೀರರಿಗೆ ಭಗವಂತನಾದ ಅರ್ಜುನನು ಐದು, ಆರು, ಏಳರ ಲೆಕ್ಕದಲ್ಲಿ ‘ಮುಷ್ಟಿಗೋಲು’ ಗಳೆಂಬ ಬಾಣಗಳನ್ನು ಪ್ರಯೋಗಿಸಿದಾಗ ಸುಲಭವಾದ ಮತ್ತು ನೇರವಾದ ಅವುಗಳಿಂದ ಉಂಟಾದ ಭಯರಸದ ಹೆಚ್ಚುವಿಕೆಯಿಂದ, ಅಧಿಕವಾದ ಶೋಕ ಸಮೂಹದ ಮೋಡ ಕವಿದು, ಕೌರವ ಸೈನ್ಯದವರು ಕಂಬನಿಯ ಬಿರುಮಳೆಯನ್ನು ಸುರಿಸುವಂತಾಯಿತು.

ಹಳುಹಳುವಾಯಿ-ಸುಲಭವಾದ ದಾರಿ

37. ಹಾ ಕರ್ಣಸುತ ಎಂದು ಸೈನಿಕರು ಗದ್ಗದಿಸುತ್ತಾ ಕೂಗಿದಾಗ, ಆ ಕೂಗು ಪ್ರಳಯಕಾಲದ ಸಮುದ್ರದ ಮಹಾಘೋಷದಂತಿತ್ತು. ಸೂತಪುತ್ರನಾದ ಕರ್ಣನು ಸಾಕಿದ ವೃಷಸೇನನ ಜೊತೆಯ ಮಾನ್ಯ ಪರಿವಾರದವರು ಈಶ್ವರನ ಹಣೆಗಣ್ಣಿನ ಉರಿಯಂತೆ ಕೋಪದಿಂದ ಉರಿದುಹೋದರು.

38. “ಮುನ್ನುಗ್ಗಿದ ವೃಷಸೇನನ ಸೈನ್ಯ ದಳದ ಪಾದಗಳ ತುಳಿತಕ್ಕೆ ಭೂಮಿ ಏಕೆ ಬಿರಿಯುವುದಿಲ್ಲ ? ದಿಕ್ಕನ್ನು ಹೊತ್ತಿರುವ ಆನೆಗಳು ಮದಜಲವನ್ನು ಸುರಿಸದೇ ಇರುತ್ತವೆಯೇ ? ಹಾಗಾಗದೇ ಹೋದರೆ ಬ್ರಹ್ಮನೇ ಪುಣ್ಯ ಶಾಲಿ. ಈ ವೀರ ಪುರುಷರನ್ನು ಎದುರಿಸಲು ಶಿವನೇ ಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ. ಉಳಿದವರು ಇಲ್ಲಿ ಯಾರೂ ಶೂರರಿಲ್ಲ.” ಎಂದು ಆಕಾಶದಲ್ಲಿದ್ದ ದೇವತೆಗಳು ಹೇಳಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಿದ್ದರು.

39. ಉರಿಯ ರಾಶಿಯಲ್ಲಿ ಬಿದ್ದ ಚಿಟ್ಟೆಗೆ ಜೀವ ಉಳಿಯುತ್ತದೆಯೇ, ಮತ್ತೆ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಅರ್ಜುನನೊಡನೆ ಎದುರು ನಿಂತವನ ಸತಿ ಮುತ್ತೈದೆಯಾಗಿ ಉಳಿಯುತ್ತಾಳೆಯೇ ? ಹೊಸದಾಗಿ ಅರಳಿದ ಸಂಪಗೆಯ ಮಕರಂದವನ್ನು ದುಂಬಿಗಳು ತಮ್ಮ ಮರಿಗಳಿಗೆ ತಂದುಕೊಡುತ್ತವೆಯೇ? ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರನೇ, “ತಮ್ಮ ಕರ್ತವ್ಯವೆಂದು ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಮುನ್ನುಗ್ಗಿದ ವೃಷಸೇನನ ಸೈನಿಕರು ಏನಾದರೋ ನನಗೆ ತಿಳಿಯಲಿಲ್ಲ” ಎಂದ ಸಂಜಯ.

ಸರಿ-ರಾಶಿ

40. ಹಿಂದೇಟು ಹಾಕದೆ ಮುನ್ನುಗ್ಗಿದ ಕುದುರೆಗಳು ದುಂಬಿಗಳು ತುಂಬಿದ ಮದಸುರಿಯುತ್ತಿರುವ ಕುಂಭಸ್ಥಳದಿಂದ ಕೂಡಿದ ಮದದಾನೆಗಳು, ವೇಗದ ತನ್ನ ರಥವೋ, ಚೂಪು ಮಾಡಿದ ಬಾಣದ ರಾಶಿಯ ಸುರಿಮಳೆಯೋ, ಜಯಶಾಲಿಯಾಗುವ ಸೈನಿಕರನ್ನು ಕಾಣಲೇ ಇಲ್ಲ ಎನ್ನುವಂತೆ ಎರಡು ಬಾಣಗಳಲ್ಲಿ ಅರ್ಜುನನು ಅವರೆಲ್ಲರನ್ನು ನಾಶ ಮಾಡಿದನು.

ಕೇಣ-ಕೊರತೆ, ಹಿಂದೇಲು ಹಾಕು

41. ವೀರ ದುಶ್ಶಾಸನನು, ಕರ್ಣನ ಮಕ್ಕಳು, ನೀನು ಸಲಹಿದ ಶ್ರೇಷ್ಠರಾದ ವೀರಸೈನಿಕರು, ಕೌರವ ಸಹೋದರರ ಸೈನ್ಯ ಮೊದಲಾದವರೆಲ್ಲ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಸತ್ತರು. ಕೌರವ ಸೇನಾ ಸಾಗರ ಸಣ್ಣ ನದಿಯಾಗಿ ಹೋಯಿತು. ನಿನ್ನ ಮಗನ ಇಷ್ಟವನ್ನು ತಿಳಿದು ಕರ್ಣನು ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಸಿದ್ಧನಾದ.

ಸರಿ-ಝರಿ