೦೭

ಸೂ: ಕಾಮಕೋಳಾಹಳನೂ ದಕ್ಷನ ಹೋಮವನ್ನು ಸೂರೆಮಾಡಿದವನೂ ಆದ ಹರನು ನಿಸ್ಸೀಮನಾಗಿ ಮೂರು ಪುರಗಳನ್ನು ಗೆದ್ದು ದೇವತೆಗಳನ್ನು ಕಾಪಾಡಿದನು.

ದಳವುಳ- ಸೂರೆ.

1. “ರಥವನ್ನು ಸಿದ್ಧಪಡಿಸಿ. ಇನ್ನು ಭೀತಿ ಬೇಡ. ಉಚಿತವಾದುದನ್ನೇ ಮಾಡಿ, ಪಾಶುಪತ ಬಾಣವು ದೈತ್ಯ ಸಮೂಹವನ್ನು ಪರಿಹರಿಸಿ ಕೊಡುತ್ತದೆ. ಅಲ್ಪರು ಇನ್ನು ಏನು ಮಾಡಿಯಾರು? ದುಷ್ಟರು ಇನ್ನು ಏನು ಮಾಡಿಯಾರು ನಿಮ್ಮ ಪದವಿ ಅಚಲಿತವಾಗಿರುತ್ತದೆಯಲ್ಲವೇ? -ಎಂದು ಶಿವನು ಹೇಳಲು ಸಂತೋಷಗೊಂಡ ದೇವತೆಗಳು ವಿಶ್ವಕರ್ಮನಿಗೆ ರಥದ ರೀತಿಯನ್ನು ತಿಳಿಸಿದರು.

ಪ್ರಚಯ- ಸಮೂಹ.
ಕುಚಿತ- ಅಲ್ಪ.
ಏಗು- ಏನನ್ನು ಮಾಡು?
ನಿಚಿತ- ಗುಡ್ಡೆಹಾಕಿದ.

2. “ಮಾವ, ಅದ್ಭುತವನ್ನು ಕೇಳು. ಇಡೀ ಬ್ರಹ್ಮಾಂಡವೇ ರಥವಾಯಿತು. ನಕ್ಷತ್ರ ಸಮೂಹಗಳು ಅದರ ಈಚಾದವು. ಕನಕಪರ್ವತವು ಛತ್ರಿಯಾಯಿತು. ಆ ಉದಯ ಘನಶೈಲವು ರಥದ ಪೀಠವಾಯಿತು. ಈ ರೀತಿ ಅಸ್ತ್ರಗ್ರಾವ(ಮ?)ವಾಯಿತು. ಪೂರ್ವಾದ್ರಿಯೇ ಆಯುಧ ಸಮೂಹ ; ಸಾಗರವೇ(ಕೂಬರ) ರಥದ ಪೀಠವಾಗಲು ವಿಶ್ವಕರ್ಮನು ರಥವನ್ನು ನಿಮಿಷದಲ್ಲಿ ರಚಿಸಿದನು.” ಎಂದು ದುರ್ಯೋಧನನು ಹೇಳಿದನು.

ಈಸು- ರಥದ ಈಚು.
ಕೂಬರ- ರಥದ ಈಸು, ಮೂಕಿ. ಅಧಿಷ್ಠಾನ- ಆಧಾರ. ಆಸ್ತ್ರಗ್ರಾಮ(?)- ಅಸ್ತ್ರ ಕದಂಬಕ, ಅಸ್ತ್ರಗಳ ಸಮೂಹ.

3. ಇದು ಅತಿಶಯವಲ್ಲವೆ! ವಿಂಧ್ಯ, ಮತ್ತು ಹಿಮಗಿರಿಗಳು ಹಾಸುವ ಹಲಗೆಗಳಾದವು. ಮಹಾಸಮುದ್ರವೆ ರಥದ ಅಚ್ಚು ಆಯಿತು. ಗಾಲಿಗಳಿಗೆ ಬೇರೆ ತರುವುದೇಕೆ? ಚಂದ್ರ ಮತ್ತು ಸೂರ್ಯ ಮಂಡಲಗಳೇ ಇವೆಯಲ್ಲವೆ? ಗಂಗೆ ಮೊದಲಾದ ಎಲ್ಲ ಮಹಾನದಿಗಳು ಚಾಮರ ಹಿಡಿಯುವವರಾದುವು.

ಆಸುರ- ಭಯಂಕರ, ಅತಿಶಯ.
ಚಮರಗ್ರಾಹಿಣಿ- ಚಾಮರ ಹಿಡಿಯುವರು.

4. “ರಾಯನೇ ಕೇಳು. ಮತ್ತೆ ತ್ರೇತಾಗ್ನಿಗಳಾದ ಆಹವನೀಯ, ಗಾರುಹಪತ್ಯ ಮತ್ತು ದಕ್ಷಿಣಾಗ್ನಿಗಳು ರಥದ ಮುಂಭಾಗದಲ್ಲಿ ಬಾವುಟದ ಕೋಲನ್ನು ಕಟ್ಟುವ ಮೂರು ಹಗ್ಗಗಳಾದರು. ರಥವು ನಕ್ಷತ್ರಗಳಿಂದ ತುಂಬಿತ್ತು. ಗ್ರ್ರಹಗಳ ಸಮೂಹವು ರಥದ ಗಾಲಿಗಳ ನಡುವಣ ಅಚ್ಚಾಯಿತು. " ಎಂದು ದುರ್ಯೋಧನನು ಹೇಳಿದನು.

ವರೂಥ- ರಥ. ತ್ರಿವೇಣುಕ- ಬಾವುಟದ ಕೋಲನ್ನು ಕಟ್ಟಿರುವ ಮೂರು ಹಗ್ಗಗಳು.
ನಕ್ಷತ್ರಾಯತ- ನಕ್ಷತ್ರಗಳ ವಿಸ್ತಾರ.
ಅನುಕರುಷ- ರಥದ ಅಚ್ಚು
U್ಪ್ರಹರಾಜಿ- U್ಪ್ರಹಗಳ ಸಮೂಹ.

5. ಆ ರಥದ ಮುಂಭಾಗದಲ್ಲಿ ವೇದಗಳೆಂಬ ನಾಲ್ಕು ಕುದುರೆಗಳನ್ನು ಹೂಡಿದರು. ರಾತ್ರಿ, ಹಗಲು, ತಿಂಗಳು, ಉತ್ತರ- ದಕ್ಷಿಣ ಅಯನಗಳು ನೊಗವಾದುವು. ಸಾರ ಧೃತಿ ವೇದಗಳ ಸಮೂಹ ವಿಸ್ತಾರವು ನೊಗದ ಕೀಲುಗಳಾದವು. ಸುಂದರವಾದ ಕುಲಸರ್ಪಗಳ ಸಮೂಹವು ಕುದುರೆಗಳನ್ನು ಕಟ್ಟುವ ಹಗ್ಗಗಳಾದವು.

ವಾರುವ- ಕುದುರೆ

6. ಅಮಾವಾಸ್ಯೆ ಮತ್ತು ನಕ್ಷತ್ರರಾಶಿಗಳು ಮಿಣಿಗಳಾದವು. ನಿರ್ಮಲವಾದ ಪ್ರಣವವು ಕಡಾಣಿÉಯಾಯಿತು. ವೇದದ ಆರು ಅಂಗಗಳು ಚಾವಟಿಯಾದವು. ಎಲ್ಲ ಯಜ್ಞಗಳು ರಥದ ಚಕ್ರಗಳಾದವು. ರಥದ ಸುತ್ತ ಬೇರೆಬೇರೆ ಬಣ್ಣಗಳ ಮೋಡಗಳ ಸಮೂಹಗಳು ಪತಾಕೆಗಳಾದುವು.

ಮಿಳಿ- ಮಿಣಿ ಹಗ್ಗ.
ಕುಹು- ಚಂದ್ರನು ಕಾಣಿಸದ, ಅಮಾವಾಸ್ಯೆ.
ಷಡಂಗಮ- ವೇದದ ಆರು ಅಂಗಗಳು
ಬಳಸು- ಸುತ್ತು. ಕ್ರತು- ಯಜ್ಞ. ರಥಾಂಗ- ರಥದ ಚಕ್ರ. ಆಲದ- ಮೋಡ.

ಷಡಂಗ - ಶಿಕ್ಷೆ, ಕಲ್ಪ, ನಿರುಕ್ತ, ವ್ಯಾಕರಣ, ಛಂದಸ್ಸು, ಜ್ಯೋತಿಷ

7. ಕಾಲದಂಡ, ರೌದ್ರದಂಡ ಮತ್ತು ಶ್ರೇಷ್ಠವಾದ ಬ್ರಹ್ಮದಂqಗಳು ರಥದ ಅಂಚುಗಳಲ್ಲಿದ್ದು ಶೋಭಿಸುತ್ತಿದ್ದವು. ಮೇಲುಹಲಗೆಯ ಸುತ್ತ ಚಮರೀಮೃಗಗಳ ಜಾಲವನ್ನೂ ಕನಕಧ್ವಜದ ತುದಿಯಲ್ಲಿ ನಂದಿಯನ್ನೂ ವಿಶ್ವಕರ್ಮನು ಸ್ಥಾಪಿಸಿದನು.

ಚಮರಿ- ಚಮರೀಮೃಗ. ಶಾಕ್ವರ- ನಂದಿ

8. ಅರಸ ಕೇಳು. ಆರು ಋತುಗಳು, ಸಂವತ್ಸರಗಳೇ ಧನಸ್ಸು. ಆ ಕಾಳರಾತ್ರಿಯೆ ಬಿಲ್ಲಿನ ಹಗ್ಗ. ಇದೇನಾಶ್ಚರ್ಯ! ಕಾಲರೂಪಿನಲ್ಲಿದ್ದ ಶಿವನು ಬಾಣವನ್ನು ಸಿದ್ಧಪಡಿಸಲು ವಿಷ್ಣುವನ್ನು ನೆನೆಸಿಕೊಂಡನು. ವೈಕುಂಠದ ತೇಜಸ್ಸಿನಿಂದ ಕೂಡಿದ ಬಾಣವು ಅಗ್ನಿಷ್ಟೋಮ ಯಜ್ಞದ ಮೂಲಕ ಅವನ ಕೈಗೆ ಸಿದ್ಧಿಸಿತು.

ತಿರುವು- ಬಿಲ್ಲಿನ ಹಗ್ಗ.
ಮಾರ್ಗಣ- ಬಾಣ.
ಅಗ್ನಿಷ್ಟೋಮ ಜ್ಞೊಂದು ಬಗೆಯ ಯಜ್ಞ

9. ಮಾವ ಮಾದ್ರೇಶ, ತುಂಬ ಅದ್ಭುತವಾದ ರಥದ ನಿರ್ಮಾಣವು ನಿಮಗೆ ಶ್ರುತವೆ? ದೇವಸಮೂಹ ನೆರೆಯಿತು. ತುಂಬಿದ ಹದಿನಾಲ್ಕು ಲೋಕ ವಾಸಿಗಳು, ಇಂದ್ರ, ಬ್ರಹ್ಮ ಮೊದಲಾದವರು ತಮ್ಮ ಅತಿಶಯವಾದ ತೇಜಸ್ಸಿನ ಅರ್ಧವನ್ನು ಶಿವನ ಪಾದಕ್ಕೆ ಒಪ್ಪಿಸಿದರು. ಕೇಳು, ಎಂದನು.

ಶತಮಖ- ನೂರು ಯಜ್ಞಗಳನ್ನು ಮಾಡಿದವನು, ಇಂದ್ರ.

10. ಆ ಮಹಾ ಶಂಭುವಿನ ಒಳ್ಳೆಯ ತೇಜಸ್ಸಿನ ಶ್ರೀಮಂತಿಕೆಗೆ ಏನಾದರೂ ಕೊರತೆಯಾಗಿತ್ತೇ? ಮತ್ತೆ ಈ ಮಹೇಂದ್ರ, ಬ್ರಹ್ಮಮುಖ ತೇಜಸ್ವಿಗಳ ಶಕ್ತಿ ಆ ಮಹಾದೇವನಲ್ಲಿ ಸೇರಿತು. ನಿರ್ಮಲನಾದ ಶಿವನು ನಗುತ್ತ ಈ ಮಹಾರಥವನ್ನು ಹತ್ತಲು ಸಿದ್ಧವಾದನು.

11.ಶಿವನು ತಲೆಯ ಮಾಲೆಯನ್ನು ಕಳಚಿ ಪಕ್ಕದಲ್ಲಿದ್ದವರ ಕೈಯಲ್ಲಿ ಕೊಟ್ಟನು. ವಿಭೂತಿಯ ಗುಳಿಗೆಯನ್ನು ಪುಡಿಯಾಗುವಂತೆ ಒತ್ತಿ ಸರ್ವಾಂಗದಲ್ಲಿ ಲೇಪಿಸಿಕೊಂಡನು. ಹೊಳೆಹೊಳೆಯುವ ಕೆಂಪು ಜಡೆಯನ್ನು ನಾಗರಾಜನು ಅಳುಕುವಂತೆ ಬಿಗಿದು ಕಟ್ಟಿದನು. ಆನೆಯ ಚರ್ಮವನ್ನ್ಲು ಮೆರೆಯಲು ನೆಲಕ್ಕೆ ಮುಂಜೆರಗು ತಾಗುವಂತೆ ದೇಸಿಯ ಪರಿಯಲ್ಲಿ ಅಂದವಾಗಿ ಕಾಣುವಂತೆ ಉಟ್ಟನು.

ನೆಗ್ಗೊತ್ತು - ಪುಡಿಪುಡಿಯಾಗಿಸು
ಅಹಿಪತಿ- ನಾಗರಾಜ.

12. ಕಾಲಕಡಗ, ಸರಪಣಿ, ತೋಳಬಂದಿಗೆ ಹೆಡೆಮಣಿಯುಳ್ಳ ಮರಿ ಹಾವುಗಳನ್ನು ಅಳವಡಿಸಿದನು. ಕಂಠಾಭರಣವಾಗಿ ಧರಿಸಿದ್ದ ಶೇಷನು ಮೆರೆಯಲು, ಪಶುಪತಿಯ ಶಬ್ದಮಾಡುವ ಕಿರುಗೆಜ್ಜೆಗಳ ಉಡಿದಾರವಾಗಿ ನಾಗರಾಜನ ಹೆಡೆಮಣಿಯ ಗೊಂಚಲಿನ ಕಿರಿಯ ಕಟ್ಟುಗಳು ಶೋಭಿಸಿದವು.

ಖಡೆಯ- ಕಾಲಕಡಗ.
ಪೆಡೆವಣಿ- ಹೆಡೆಯ ಮಣಿ.
ಜಳವಟಿಗೆ- ಜಲವಟ್ಟಿಗೆ, ಒಂದು ಬಗೆಯ ಕಂಠಾಭರಣ.
ಬದ್ದುಗೆ ದಾರ- ಉಡಿದಾರ.

13. “ಶಿವನ ಅಕ್ಕಪಕ್ಕಗಳಲ್ಲಿ ಖಡ್ಗವನ್ನೂ ಚಕ್ರವನ್ನೂ ಕೈಗಳಲ್ಲಿ ಹಿಡಿದ, ಜೋರಾಗಿ ಬೊಬ್ಬೆಯನ್ನು ಹೊಡೆಯುವ ಖಡ್ಗದ, ಬೆರಳ ಚಕ್ರದ, ಢವಣಿಸುವ ಬಡಿಗೆಗಳ, ಬಗೆಬಗೆಯ ಆಯುಧಗಳ ಕರ್ಕಶ ರೀತಿಯ ವರ್ತನೆಯ, ರೌದ್ರವೇಷದ, ಶ್ರೇಷ್ಠರಾದ ಮಹಾಗಣಗಳ ಸಮೂಹವು ಬಂದಿತು, ಮಾವ ಕೇಳು ಎಂದನು.

ಉಬ್ಬರ- ಜೋರು. ಭವಣಿ- ತೊಂದರೆ, ಸಂಕಟ. ಢವಣಿಸು- ಢವಣಿ ಎಂಬ ಚರ್ಮವಾದ್ಯವನ್ನು ಬಾರಿಸು. ಢಾಣೆ- ಬಡಿಗೆ, ಕೋಲು.
ಭವಣಿಗಳು - ?

14. “ಬಿಲ್ಲಿನ ಹೆದೆಯ ಅಬ್ಬರದಲ್ಲಿ ದೇವತೆಗಳ ಬಲದ ನಿಸ್ಸಾಳ ಕೋಟಿಯ ಝೇಂಕಾರ ಮೊಳಗಿತು. ಅಗಣಿತ ಹೊಗಳುಭಟ್ಟರ ಘೋಷದಲ್ಲಿ ಅದು ಅಡಗಿತು. ಅರರೆ! ಹೊಗಳುಭಟ್ಟರ ಧ್ವನಿಯನ್ನು ಗರ್ಭೀಕರಿಸಿ ಜಯಜಯ ಧ್ವನಿ ಹೆಚ್ಚಿತು. ಸುತ್ತಲಿನ ಹದಿನಾಲ್ಕು ಲೋಕಗಳನ್ನು ತಟ್ಟಿತು, ಮಾವ, ಕೇಳು” ಎಂದು ದುರ್ಯೋಧನನು ಶಲ್ಯನಿಗೆ ಹೇಳಿದನು.

ಮೊರಹು- ಝೇಂಕಾರ, ಧ್ವನಿ.

15. ಅಪಾರವಾದ ವೇದ ರಾಶಿಯು ಬಲಭಾಗದಲ್ಲಿ ಉಘೇ ಎಂದು ಬಾಗಿ ನಮಸ್ಕರಿಸಲು, ಎಡಗಡೆ ಕೊರಳನ್ನು ಬಾಗಿಸಿ ಉಪನಿಷತ್ತುಗಳು ನಮಸ್ಕರಿಸಿದವು. ಹಿಂಭಾಗದಲ್ಲಿ ನೆರೆದ ಸಚರಾಚರಗಳು ಉಘೇ ಎಂದವು. ಶಿವನ ಸಮೀಪದಲ್ಲಿ ವೀರಗಣಗಳ ಸಮೂಹವು ಸಿಡಿಲಿನಂತೆ ಮೊಳಗಿತು.

ಶ್ರುತಿಕೋಟಿ- ಅಪಾರವಾದ ವೇದ ರಾಶಿ. ಮುರಿ- ಬಾಗು. ಎರಗು- ನಮಸ್ಕರಿಸು. ಕೊಂಕು ಬಾಗು.

16. ಶಿವನು ನಡೆದು ಬಂದು ರಥದಲ್ಲಿ ಎಡ ಪಾದವನ್ನು ಇಡುತ್ತ, ‘ಈ ರಥಕ್ಕೆ ಯಾರನ್ನು ಸಾರಥಿಯನ್ನಾಗಿ ಮಾಡಿದಿರಿ’ ಎಂದು ದೇವತೆಗಳ ಸಮೂಹವನ್ನು ಕೇಳಿದನು. ‘ಕಡೆಗೆ ಸಾರಥಿಯಿಲ್ಲದೆ ಈ ರಥ ನಡೆಯುತ್ತದೆಯೆ? ರಾಕ್ಷಸರ ಸಮೂಹ ನಿವಾರಣೆಯಾಗುವುದೆ? ಒಳ್ಳೆಯದಾಯಿತು!’ ಎನ್ನುತ್ತ ಇಂದ್ರನ ಕಡೆ ನೋಡಿದನು.

ಥಟ್ಟಣೆ- ಸಮೂಹ, ಮುತ್ತಿಗೆ.
ತೊಡೆ- ನಿವಾರಣೆ.

17. ಮಾವ, ಕೇಳು, ಬಳಿಕ ದೇವಕುಲವು ಬ್ರಹ್ಮನಲ್ಲಿಗೆ ಹರಿಯಿತು. ತಮ್ಮ ರಾಜಕಾರ್ಯದ ಭಾವವನ್ನು ಬಿನ್ನವಿಸಿತು. ದೇವತೆಗಳ ಸಮೂಹಗಳು ಆ ವಿಭುವನ್ನು ಒಪ್ಪಿಸಿದವು. ಅ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ನೀವು ಇಂದು ಕರ್ಣನಿಗೆ ಸಾರಥಿಯಾದರೆ ನನ್ನ ಆಶಯ ಈಡೇರುತ್ತದೆ ಎಂದನು.

ಅಭಿಮತ- ಆಶಯ

18. ಕಾಗೆಗಳ ಕಾಳಗದಲ್ಲಿ ಕೋಗಿಲೆಯ ಸಹಾಯವನ್ನು ಬೇಡಿದ ಹಾಗಾಯಿತು. ಅದು ಹಾಗಿರಲಿ. ಆಗ ಬ್ರಹ್ಮನ ಸಾರಥಿತನವು ಏನಾಯಿತೊ ಅದನ್ನು ಹೇಳು. ಸಾರಥ್ಯಕ್ಕೆ ಒಪ್ಪಿ ಸಿದ್ಧವಾಗಿ ಬಂದು ಬ್ರಹ್ಮನು ತಲೆಯನ್ನು ತೂಗಿದನು. ತ್ರಿಪುರ ನಿವಾಸಿಗಳ ಪರಾಕ್ರಮವನ್ನು ಹೊಗಳಿದನು.

ಠಾಯ- ಸ್ಥಳ
ಧುರಪಥ- ಕಾಳಗದ ಹಾದಿ

19. ಬಳಿಕ ಅದು ಹುಸಿಯೆ! ಜಗತ್ತೆಲ್ಲ ಒಂದು ದಿಕ್ಕು. ಮೂರುಪುರಗಳ ದೈತ್ಯಭಟರು ಒಂದು ದಿಕ್ಕು! ಮಹಾದೇವ! ಎನ್ನುತ್ತ ಬ್ರಹ್ಮನು ರಥವನ್ನು ಏರಿದನು. ಕ್ಷೇಮವಾಗಿ ಲಗಾಮನ್ನು ಸರಿಪಡಿಸಿ ಕುದುರೆಗಳ ಸಮೂಹವನ್ನು ಸಮಾಧಾನಪಡಿಸಿ ಮಹಾರಥವನ್ನು ವೇಗಗೊಳಿಸಿ ದಿಕ್ಕುದಿಕ್ಕಿಗೆ ತಿರುಗಿಸಿದನು.

ಸಸಿನೆ- ಕ್ಷೇಮವಾಗಿ.
ವಾಘೆ- ಲಗಾಮು.

20. ಮಾವ, ಅದ್ಭುತವನ್ನು ಕೇಳು. ದೇವತೆಗಳ ಸಮೂಹಗಳು, ‘ದೇವ, ಬಿಜಯ ಮಾಡಬೇಕು’ ಎನ್ನಲು ಜೋರಾದ ಬೊಬ್ಬೆಯಾ ಅಬ್ಬರದಲ್ಲಿ ಶಿವನು ವೇದಮಯವಾದ ರಥವನ್ನು ಏರಿದನು. ಇಡೀ ಬ್ರಹ್ಮಾಂಡವೇ ರಥವಾಗಿರುವ ರಥದ ಚಕ್ರಗಳ ದೃಢತೆ ಪುಡಿಯಾಯಿತು. ನಿಮಿಷದಲ್ಲಿ ರಥವು ಮುಗ್ಗರಿಸಿತು.

ಗ್ರಾವ- ದೃಢತೆ.
ಮುಗ್ಗು- ಮುಗ್ಗರಿಸು.

21. ಕುದುರೆಯು ತಲೆಕೆಳಗಾಯಿತು; ಭೂಮಿಯು ರಸಾತಳಕ್ಕೆ ಮುಳುಗಿತು. ಇವುಗಳ ಬಾರಕ್ಕೆ ಕುಲಗಿರಿಗಳ ಜೋಡಣೆ ದಿಕ್ಕುದಿಕ್ಕಿಗೆ ಚೆದುರಿತು. ದೇವತೆಗಳ ಸಮೂಹವು ಸಂತಾಪದಲ್ಲಿ ಕುದಿಯಿತು. ಹರಿಯು ನಿಮಿಷಾರ್ಧದಲ್ಲಿ ವಿತಳಕ್ಕೆ ಹಾಯ್ದು ವೃಷಭ ರೂಪಿನಲ್ಲಿ ಅವೆಲ್ಲವನ್ನು ಹೆಗಲಿನಿಂದ ಎತ್ತಿದನು.

ಅದ್ದು- ಮುಳುಗು
ಹೂಟ- ಕ್ರಮ

ತಲೆಕೆಳಗಾದುದಿಳೆಯೆ - ತಲೆಕೆಳಗಾದುದಿಳೆಯ
ಮುಂದಿನ ಪದ್ಯದಲ್ಲಿ ಅದ್ದಿದ ರಥ ಎಂಬಲ್ಲಿಂದ ಪ್ರಾರಂಭವಾಗುತ್ತದೆ.

22. ಮುಳುಗಿದ್ದ ರಥವು ಹರಿಯ ಬಲದಿಂದ ಜಿಗಿದು ಎದ್ದು ಸಮವಾಯಿತು. ವೇದ ಕುದುರೆಗಳು ಎರಡು ಪುಟ ನೆಗೆದೆದ್ದು ಬಳೆಯನ್ನು ಕೊಡವಿ ನಿಂತವು. ರಥವು ಎದ್ದಿತೋ, ದುಷ್ಟರ ಮನೋರಥವು ಮುಳುಗಿತೋ! ಮಝ! ಪೂತುರೆ! ಎನ್ನುತ್ತ ದೇವತೆಗಳ ಸಮೂಹವು ಭುಜವನ್ನು ಬಾರಿಸುತ್ತ ಬೊಬ್ಬೆಯಲ್ಲಿ ಉಬ್ಬೆದ್ದಿತು.

ವಲಯ- ಬಳೆ

ಶೇಷ - ಇವನಿಗೆ ಶೇಷನಾಗ, ಅನಂತ, ವಿಷ್ಣುಶಯ್ಯಾ, ಪನ್ನಾಗಶ್ರೇಷ್ಠ ಎಂಬ ಹೆಸರುಗಳು ಇವೆ. ಸಾವಿರ ನಾಲಗೆಗಳಲ್ಲಿ ಉರಿ ಕಾರು ಆದಿಶೇಷ ಎಂಬ ನಮ್ಮ ಪುರಾಣಗಳು ಈತನನ್ನು ವರ್ಣಿಸಿವೆ. ಭೂಮಿಯನ್ನು ಹೊತ್ತಿರುವುದು ಮತ್ತು ಭಗವಾನ್ ವಿಷ್ಣುವಿಗೆ ಹಾಸಿಗೆಯಾಗಿರುವುದು ಇವನ ಎರಡು ಮಹತ್ಕರ್ಯಗಳು.
óಶೇಷನು ಕದ್ರು-ಕಶ್ಯಪರ ಮಗ. ‘ಪ್ರಥಮತಾ ಜಾತೆ… ವಾಸುಕೀಸ್ತದನಂತರಂ’ ಎಂಬ ಮಾತಿನಿಂದ ಪ್ರಥಮ ಪತುರ ಎಂಬ ಅಂಶ ಸ್ಪಷ್ಟ. ಲಕ್ಷ್ಮಣ, ಬಲರಾಮರು ಶೇಷನ ಅಂಶಾವತಾರಿಗಳು ಎಂದೂ ಹೇಳುತ್ತಾರೆ.
ಸೋದರರಂತೆ, ತಾಯಿಯಂತೆ ಈತನಿಗೆ ವಿನತೆ, ಗರುಡ, ಅರುಣರ ಮೇಲೆ ದ್ವೇಷವಿರಲಿಲ್ಲ. ಅವರೆಲ್ಲರಿಂದ ವಿನತೆ ಗರುಡರಿಗಾದ ಅವಮಾನದಿಂದ ಜುಗುಪ್ಸೆಗೊಂಡ ಶೇಷ ಬದರಿ, ಗಂಧಮಾದನ, ಗೋಕರ್ಣ, ಪುಷ್ಕರವನ, ಹಿಮವತ್ ಪರ್ವತಗಳಲ್ಲಿ ಸಂಚರಿಸಿ ಕೊನೆಗೆ ಬ್ರಹ್ಮನನ್ನು ಕುರಿತು ತಪಸ್ಸು ಮಾಡುತ್ತಾನೆ. ಬ್ರಹ್ಮನು ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷನಾದಾಗ ತನ್ನ ತಾಯಿ, ಸೋದರರ ವರ್ತನೆಯನ್ನೂ ಈಗ ಗರುಡನು ತಮಗೆಲ್ಲ ಪ್ರತೀಕಾರ ಮಾಡಲು ಹೊರಟಿರುವುದನ್ನೂ ತಿಳಿಸಿದಾಗ ಸಂತುಷ್ಟಗೊಂಡ ಬ್ರಹ್ಮನು ‘ಶೇಷ, ನೀನು ಸತ್ಯಭಾಷಿ, ಧರ್ಮಪರ ಇಡೀ ಜಗತ್ತನ್ನು ಹೊರಬಲ್ಲ ಸಾಮಥ್ರ್ಯ ನಿನಗಿದೆ. ಈ ಕೆಲಸವನ್ನು ವಹಿಸಿಕೊ ಎರಡನೆಯದಾಗಿ ಗರುಡನೊಂದಿಗೆ ಸ್ನೇಹ ಬೆಳೆಸಿಕೋ’ ಎಂದ. ಸಂತೋಷದಿಂದ ಒಪ್ಪಿಕೊಂಡ ಶೇಷನು ಸ್ಥಿರಭಾವದಿಂದ ಭೂಮಿಯನ್ನು ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಹೇಳಲಾಗಿದೆ. ಸುಧೆಗಾಗಿ ಕ್ಷೀರಸಾಗರವನ್ನು ಕಡೆಯಲು ಹೊರಟಾಗ ಅದರ ಹಗ್ಗವಾದವನು ಶೇಷ ಎಂದು ಆದಿಪರ್ವದ ಹದಿನೆಂಟನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ ವಿವರಿಸುತ್ತದೆ.
ಆದರೆ ವಾಸುಕಿ ಮೊದಲಾದ ಉಳಿದ ಸರ್ಪಗಳಿಗೆ ಅಣ್ಣ ಶೇಷನ ವರ್ತನೆ ಸರಿಕಾಣಲಿಲ್ಲ. ಜನಮೇಜಯನು ಸರ್ಪಯಾಗ ಮಾಡಬೇಕೆಂಬ ಸಂಕಲ್ಪ ತೊಟ್ಟಾಗ ವಾಸುಕಿಯ ಸರ್ಪ ಸಭೆ ಸೇರಿಸಿ ತಮ್ಮ ಮುಂದಿನ ಕರ್ಯಚಟುವಟಿಕೆಗಳ ಬಗೆಗೆ ಸಮಾಲೋಚಿಸಿದಾಗ ಕೂಡ ಶೇಷನ ನಿರ್ಲಕ್ಷ್ಯವನ್ನು ಖಂಡಿಸುತ್ತಾನೆ.
ಶ್ರೀಮನ್ನಾರಾಯಣನೇ ಶೇಷನಾದನವೆಂಬುವರೆಗೂ ಈತನ ಬೆಳವಣಿಗೆಯಿದೆ. ‘ಅಸ್ಮಾನ್ ಮೂರ್ತಿ ಚತುರ್ಥಿಯಾ ಸಸೃಜೋ óಶೇಷಮವ್ಯಯಂ’ ಶೇಷೋ ಭೂತಯಿತ್ವಾಹಂ ಏವೈತಾಂ ಧಾರಯಾಮಿ ವಸುಂಧರಾಂ… ಸುಶ್ವಾಪ ಭಗವಾನ್ ವಿಷ್ಣುಃ…ನಾಗಸ್ಯ ಭೋಗೇಮಹತಿ (ಜಯದ್ರಥ ವಿಮೋಕ್ಷ ಪರ್ವ) ಎಂಬ ಮಾತುಗಳನ್ನು ಗಮನಿಸಬಹುದು.
ಗರುಡ, ಶೇಷ ಸ್ನೇಹಿತರಾದದ್ದು ನಮ್ಮ ಪುರಾಣ ಲೋಕದ ಒಂದು ಸುಂದರ ಪ್ರತಿಮೆ. ಗರುಡ ವಿಷ್ಣುವಿನ ಪ್ರಯಾಣ ಕಾಲದ ವಾಹನವಾದರೆ, ಶೇಷನು ನಿದ್ರಾಕಾಲದ ಶಯ್ಯೆಯಾದದ್ದು ಈ ಸ್ನೇಹದ ಫಲ.
ತ್ರಿಪುರ ದಹನದ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಶೇಷನು ರಥದ ಒಂದು ಅಕ್ಷವಾಗ್ದಿನೆಂಬುದೂ ಶೇಷನ ಸಾಮಥ್ರ್ಯವನ್ನು ತೋರುವ ಸಂಗತಿಯಾಗಿದೆ.

23. ಓಂಕಾರದ ಲಯಕ್ಕೆ ಅನುಗುಣವಾಗಿ ಶ್ರೇಷ್ಠವಾದ ವೇದದ ಕುದುರೆಗಳು ಕುಣಿದವು. ಜೀನಿನ ಸದ್ದು ಮತ್ತು ಹೇಷಾರವಕ್ಕೆ ರಾಕ್ಷಸ ಗುಂಪು ಹೆದರಿತು. ಗಣಸಮೂಹದ ಮುಂದಾಳುತನದಲ್ಲಿ ದೇವತೆಗಳ ಸಮೂಹವು ರಾಕ್ಷಸರ ಊರನ್ನು ಮುತ್ತಿತು. ರಾಕ್ಷಸರ ಸೈನ್ಯವು ಕಳವಳಿಸುತ್ತಿರಲು ದೇವತೆಗಳು ಕಾಳೆಗವನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದರು.

ಹತಿ- ತಾಳ.

24. “ವಿದ್ಯುನ್ಮಾಲಿಯ ಭಟರು ಅಬ್ಬರಿಸಿ ಮುನ್ನುಗ್ಗಿದರು. ತಾರಕಾಕ್ಷನ ಚುರುಕಾದ ಕುದುರೆಗಳ ಸೈನ್ಯವು ವೇಗದಿಂದ ಒಳಗೆ ಪ್ರವೇಶಿಸಿ ದೇವತೆಗಳ ಮೇಲೆ ಆಕ್ರಮಣ ನಡೆಸಿತು. ಸುರಸೇನೆ ತರಹರಿಸಲು, ರಾಕ್ಷಸರ ಬಲಿಷ್ಠವಾದ ಆನೆಗಳ ಸಮೂಹವು ಮುನ್ನುಗ್ಗಿತು. ದೈತ್ಯರು ಮತ್ತು ಸುರರಿಗೆ ನಡೆದ ಯುದ್ಧವನ್ನು ಏನೆಂದು ಹೇಳಲಿ, ಮಾವ.” ಕೇಳು ಎಂದು ದುರ್ಯಧನನು ಹೇಳಿದನು.

ಲಟಕಟಿಸು- ಬಳಲು, ತವಕಿಸು, ಅಬ್ಬರಿಸು,

25. ರಾಕ್ಷಸರ ಶ್ರೇಷ್ಠರಾದ ಯೋಧರು ದೇವತೆಗಳನ್ನು ಹೊಡೆದು ಮತ್ತೆ ಮುನ್ನುಗ್ಗಿದರು. ದೇವತೆಗಳು ಓಡುತ್ತಿರಲು, ವೀರ ರಾಕ್ಷಸರು ಒಟ್ಟಿಗೆ ಸೇರಿ ಮುನ್ನುಗ್ಗಿದರು. ದೇವತೆಗಳು ಇಂದ್ರನನ್ನು ಬೈದರು. “ಶಿವನಿಗೆಂದು ಸಿದ್ಧಪಡಿಸಿದ ರಥ ನಾಶವಾಯಿತು. ಸೊಕ್ಕಿನವರು ನಮ್ಮ ರಕ್ತನಾಳವನ್ನು ಕೊಯ್ದರೋ” ಎನ್ನುತ್ತ ದೇವತೆಗಳ ಸಮೂಹವು ಒರಲಿತು.

ಮೈದೆಗೆ- ಮೆಯ್ದೆಗೆ, ಹೆದರು. ಹಿಂದೆಗೆ
ಹುಗ್ಗಿಗ- ಸೊಕ್ಕಿನವನು, ಬಿಂಕದವನು.
ಬೇಹ ಬೇಹವರು- ವೀರರು

26. “ಸ್ವಾಮಿದ್ರೋಹಿಗಳು ಯುದ್ಧವನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸಲಿ. ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಬೆನ್ನು ತೋರಿಸಬೇಡಿ. ನಮ್ಮ ಬೆಂಬಲಕ್ಕೆ ಜಗದೊಡೆಯನೆ ಇದ್ದಾನೆ. ಫಡ! ಫಡ! ಅಂಜದಿರಿ” ಎಂದು ಸುರರಾಜನು ಹೇಳಲು , ಹಿರಿದ ಕತ್ತಿಯೊಡನೆ ಬಿಲ್ಲಿಗೆ ಬಾಣವನ್ನು ಜೋಡಿಸುತ್ತ ಇಂದ್ರನ ಸಮ್ಮುಖದಲ್ಲಿ ಅಸಂಖ್ಯವಾದ ದೇವತೆಗಳು ದೈತ್ಯ ಬಲದೊಳಗೆ ಮುನ್ನುಗ್ಗಿದರು.

ಆಂಕೆ- ಬೆಂಬಲ ಒತ್ತಾಸೆ

27. “ಮೊಲದ ಮರಿ ಹುಲಿಯೊಡನೆ ಚಪ್ಪಾಳೆ ತಟ್ಟಿ, ನಕ್ಕಿತಂತೆ, ಶಿವ ಶಿವಾ ಇವರ ಶೌರ್ಯವನ್ನು ನಾವು ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ತಿಳಿಯುತ್ತೇವೆ. ಅಂತೂ ಕ್ಷುಲ್ಲಕರಾದ ದೇವತೆಗಳು ಈ ತ್ರಿಪುರದ ನೆಲವನ್ನು ಮೆಟ್ಟಿದರು. (ಉಳಿದ ರಾಕ್ಷಸರಿಗೆ) ಎಲೋ ! ನಾಯಿಗಳಿರಾ ! ಮುನ್ನುಗ್ಗಿರಿ. ಮುಂದಲೆಯ ಕೊಯ್ಯಿರಿ, ಬೆರಳ ಕತ್ತರಿಸಿರಿ” ಎಂದು ತಮ್ಮ ಯೋಧರಿಗೆ ಹೇಳಿದರು.

28. ಚೆನ್ನಾಗಿ ಕಾದ ಲೋಹದ ಹಳಿಯಂತೆ ರಾಕ್ಷಸರ ಮೋರೆಗಳು ಕೆಂಪಾದವು. ಅವರು ತಿದಿಯು ಊದಿ ಬೆಂಕಿಯು ಕಿಡಿಗಳನ್ನು ಹಾರಿಸಿದ ಹಾಗೆ ಒಂದೇ ಸಮನೆ ಕಿಡಿ ಕಾರುತ್ತಿದ್ದರು. ಬಿಲ್ಲಿನ ಹೆದೆಗೆ ಹೂಡಿದ ಬಾಣವನ್ನು ಸೇದುತ್ತಲೂ, ಬೆರಳಿನಿಂದ ಬಿಡುತ್ತಲೂ ಇದ್ದರು. ಶ್ರೇಷ್ಠ ಆಯುಧ ಪಾಣಿಗಳು ತಮ್ಮನ್ನು ಕೆಣಕಿದ ದೇವತೆಗಳನ್ನು ಹೊಟ್ಟನ್ನು ತೂರುವಂತೆ ತೂರಿಬಿಟ್ಟರು.

29. ಈ ದೇವತೆಗಳ ಸೈನ್ಯ ಮುರಿದು ಹಿಂದೆ ಸರಿಯಿತು. ಕಲ್ಪದ ಕೊನೆಗೆ ಉರಿಯುವ ಅಗ್ನಿಯನ್ನು ಸೆರೆ ತೆಗೆದುಬಿಟ್ಟರೋ ಎನ್ನುವಂತೆ ದುಷ್ಟ ರಾಕ್ಷಸರ ಏರಾಟ ಹೆಚ್ಚಾಯಿತು. “ಇನ್ನು ನಾವೆಲ್ಲಿ? ಈ ಯುದ್ಧವು ಏಕೆ?” ಎಂದು ಕೈ-ಬಾಯಿ ಬಡಿದುಕೊಂಡು ಒದರುವ ದೇವತೆಗಳು ಹಿಮ್ಮೆಟ್ಟಿ ತೊಡಗಿದರು. ಇದನ್ನು ಕಂಡು ಅವರ ಚೀರಾಟವನ್ನು ನಿಲ್ಲಿಸಿ ಮಹಾಗಣಂಗಳಲ್ಲಿ ಮುಖ್ಯನಾದ ನಂದೀಶ್ವರನು ದಾನವರ ಸೈನ್ಯದಲ್ಲಿ ಹೊಕ್ಕು ಅವರನ್ನು ಸದೆದನು.

30. ನಂದೀಶ್ವರನು ದಾನವರನ್ನು ದಿಂಡಿನಂತೆ ಕತ್ತರಿಸಿದನು. ಭೂಮಿಯೆಲ್ಲ ರಕ್ತ, ತುಂಡಾದ ಮಾಂಸ, ಕರುಳುಗಳ ಮಯವಾಯಿತು. ಆ ಕೆಸರಿನಲ್ಲಿ ಅಸಂಖ್ಯ ರಥ, ಆನೆ, ಕುದುರೆಗಳು ಮುಳುಗಿ ಹೋದವು. ರಾಕ್ಷಸರ ಹಿಂಡು ಒಡೆಯಿತು. ರಾಕ್ಷಸರನೇಕರು ಹಿಂಡೊಡೆದು ಭಯ ಹುಟ್ಟುವಂತೆ ಮೇಲ್ವಾಯಲು ಖಂಡ ಪರಶುವಿನ (ಈಶ್ವರ) ಭಕ್ತನಾದ ನಂದಿಯು ಅವರನ್ನೆಲ್ಲ ಸವರಿಹಾಕಿದನು. ಸಾಲು ಸಾಲಾಗಿ ಹೆಣಗಳ ರಾಶಿಯೇ ಬಿದ್ದಿತು.

31. ಹಿಂಭಾಗದಲ್ಲಿದ್ದ ಸೇನೆಯ ಎಲ್ಲರೂ ಒತ್ತೊತ್ತಾಗಿ ಕೂಡಿ, ತಲೆಗೆ ಸೀಸಕವನ್ನು ಹಾಕಿಕೊಂಡು ಕೋಟೆಯ ಹೆಬಾಗಿಲುವರೆಗೂ ಬಂದು ವೀರ ದೇವತೆಗಳನ್ನು ಹೊಯ್ದರು. ರಾಜನೇ ಕೇಳು. ರಾಕ್ಷಸ ವೀರರು ಆಶ್ಚರ್ಯವಾಗುವಂತೆ ಮಡಿದು, ಮಡಿದವರನ್ನು ಮಯನಿಂದ ನಿರ್ಮಿತವಾದ ಅಮೃತದ ಬಾವಿಯಲ್ಲಿ ಅದ್ದಿ ಪುನಃ ಬದುಕಿಸುತ್ತಿದ್ದರು.

ಅರನೆಲೆ-ಹಿಂಬಾಗದ ನೆಲೆ
ಹುಲಿಮುಖ-ಕೋಟೆಯ ಹೆಬ್ಬಾಗಿಲು;
ಅಮೃತಸಲಿಲಕೂಪ-ಅಮೃತದ ನೀರಿನಬಾವಿ;

32. ಮಯಾಸುರನ ತಂತ್ರವನ್ನು ತ್ರಿಮೂರ್ತಿಗಳು ದೇವತೆಗಳು ತಿಳಿದರು. ಅಮೃತದ ಬಾವಿ ಬತ್ತದ ವಿನಹ ರಾಕ್ಷಸರು ಸಾಯರು. ಇದು ಬತ್ತಿದಾಗಲೇ ಅವರಿಗೆ ಅಳಿವು ಎಂದು ತಿಳಿದು ವಿಷ್ಣುವು ಆಕಳಾಗಿಯೂ, ಬ್ರಹ್ಮನು ಕರುವಾಗಿಯೂ, ನಿರ್ಭಯದಿಂದ ಆ ಅಮೃತದ ಬಾವಿಯ ಬಳಿಗೆ ಬಂದರು. ಆ ಅಮೃತವನ್ನು ಹೀರಿ ಆ ಬಾವಿಯನ್ನು ಬತ್ತಿಸಿದರು. ಬಳಿಕ ಬುದ್ಧನ ಮಾಯಾ ತಂತ್ರವನ್ನು ಉಪಯೋಗಿಸಿ ರಾಕ್ಷಸರು ಗೆಲ್ಲುವುದನ್ನು ತಪ್ಪಿಸಿದರು.

ಬಿನ್ನಾಣ-ತಂತ್ರ
ದೇವತ್ರಯ-ಮೂರು ದೇವರಾದ ಬ್ರಹ್ಮ, ವಿಷ್ಣು, ಮಹೇಶ್ವರ; ಬೌದ್ಧ-ಬುದ್ಧನ ಒಂದು ಮತ

33. ರಾಕ್ಷಸರಿಗೆ ಈಶ್ವರನಲ್ಲಿದ್ದ ಭಕ್ತಿ ನಾಶವಾಯಿತು. ಬುದ್ಧನ ಮಾಯೆಯಿಂದ ಶಿವನ ಸಂಬಂಧದ ತತ್ವ ವ್ರತಗಳನ್ನೂ ತಪ್ಪಿಸಿದರು. ಕಪಟತನದಿಂದ ಎಲ್ಲರೂ ಬೌದ್ಧಾಚಾರದಂತೆ ನಡೆಯುವಂತೆ ಮಾಡಿದರು. ರಾಕ್ಷಸರ ಪತ್ನಿಯರು ಪರಪುರುಷರೊಂದಿಗೆ ಬೆರೆತರು. ನಾನಾ ವಿಧದ ಬೌದ್ಧಮಾಯೆಗೆ ರಾಕ್ಷಸರ ಮನ ಮರುಳಾಗಿ ಹೋಯಿತು.

ಭವನಭಕ್ತಿ-ಮನೆಯ ಮೋಹ;
ಶಾಂಭವ ಸಿದ್ಧಾಂತ-ಶಿವನ ವಿಷಯದ ತತ್ವ;
ಬೌದ್ಧವ್ಯವಹರಣೆ-ಬೌದ್ಧ ಮತದ ಆಚರಣೆ

34. ವಿಷ್ಣು ಮತ್ತು ಬ್ರಹ್ಮ ಇವರು ಶಿವನ ಬಳಿಗೆ ಬಂದರು. “ದೇವಾ ! ದೈತ್ಯರ ಪಟ್ಟಣಗಳು ಈಗ ಅಧರ್ಮದ ಪೇಟೆಯಾದವು. ನೀವು ನಿಮ್ಮ ಅಗ್ನಿಗಣ್ಣಿನ ಅಗ್ನಿಯನ್ನು ಕರೆದು ಪುರಗಳನ್ನೆಲ್ಲ ಸುಡಲು ಹೇಳಲಿಕ್ಕೆ ಸರಿಯಾದ ಸಮಯವಿದು. ನಿಮಗೆ ದೇವತೆಗಳನ್ನು ಕಾಪಾಡಬೇಕೆಂದು ಮನಸ್ಸು ಇದ್ದದೇ ಆದರೆ ದಯಾಳುಗಳಾದ ತಾವು ಬಿಜಯ ಮಾಡಬೇಕು” ಎಂದು ಪಾರ್ವತೀಪತಿಗೆ ಬಿನ್ನಹ ಮಾಡಿಕೊಂಡರು.

35. ಹದಿನಾಲ್ಕು ಲೋಕಗಳೂ, ಶಿವನ ಎಡ ಬಲದಲ್ಲಿ ಜಯ ಜಯ ಎಂದು ಜಯ ಧ್ವನಿ ಮಾಡುತ್ತಿರಲು ಈಶ್ವರನು ಬಿಲ್ಲನ್ನು ಕೈಗೆತ್ತಿಕೊಂಡನು. ಜಯನಿನಾದವು ಹದಿನಾಲ್ಕು ಲೋಕವನ್ನೂ ತುಂಬಿತು. ಕುದುರೆಗಳು ಹಿಗ್ಗಿನಿಂದ ಕುಣಿಯುತ್ತ ತಮ್ಮ ಕಾಲುಗಳನ್ನು ಮುಂದೆ ಮುಂದೆ ಕ್ರಮವಾಗಿ ಚೆಲ್ಲಿದವು. ಈ ಮುನ್ನಡೆಯು ಬಳಿಕ ನಿರ್ಮಲವಾದ ಓಂಕಾರಮಯವಾಗಿ ಪರಿಣಮಿಸಿತು.

ಪಲ್ಲವಿಕೆ-ಮುಂದರಿ

36. ಹೆಜ್ಜೆ ಹೆಜ್ಜೆಗೆ ಸಾರಥಿಯ ಕೋರಡೆಯ ಪೆಟ್ಟು ಪಕ್ಕೆಗೆ ತಾಗಿ ವೇದದ ಕುದುರೆಗಳು ಕುಣಿದವು. ಎಡಕ್ಕೆ, ಬಲಕ್ಕೆ, ಮುಂದಕ್ಕೆ ಮತ್ತು ಹಿಂದಕ್ಕೆ ಮಂತ್ರಕೋಟಿಗಳು ತುಂಬುತ್ತಿರಲು, ದೇವತೆಗಳ ಸೈನ್ಯದಲ್ಲಿ ದೇವತೆಗಳು ಕೈಮುಗಿಯುತ್ತಿರಲು, ಅವು ಆಕಾಶವೆಂಬ ಸರಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ಮೇಲೆದ್ದ ತಾವರೆಯ ಮೊಗ್ಗೆಗಳೋ, ಮುಗಿದ ಕೈಗಳೋ ಹೇಳಲಿಕ್ಕೆ ಬಾರದಂತೆ ಇದು ಬಹಳ ವಿಚಿತ್ರವಾಗಿತ್ತು.

ಅಳ್ಳೆ-ಪಕ್ಕೆ; ಅರಿದು-ಆಗಲಾರದು; ಒತ್ತಿದ-ಗುಂಪಾದ

37. ಶ್ರೇಷ್ಠವಾದ ಶ್ರುತಿಗಳು, ವೇದಾಂಗಗಳು, ಮಂತ್ರ ಸಮೂಹಗಳು, ಭೂಮಿ, ಕುಲಪರ್ವತಗಳು, ಚಂದ್ರ, ಸೂರ್ಯ, ಸುರರು, ಪನ್ನಗರು, ಸಮುದ್ರ, ನದಿಗಳು, ನಕ್ಷತ್ರ ರಾಶಿಗಳು, ಬ್ರಹ್ಮ, ವಿಷ್ಣು, ಅನೇಕ ಬಗೆಯ ಯಜ್ಞಗಳು, ಋಷಿಮುನಿಗಳು, ಗ್ರಹಗಳು, ಸಚರಾಚರಗಳು ಎಲ್ಲವೂ ಉಘೇ ಎಂದು ಉಲಿಯುತ್ತ ಶಿವನ ಸುತ್ತಲೂ ನಿಂತು ನಮಸ್ಕರಿಸುತ್ತಿದ್ದವು.

38. ಈ ರೀತಿ ಮೇಲೆ ಹೇಳಿದ ದೇವತೆ ಚರಾಚರ ವಸ್ತುಗಳು ವಿಶ್ವಕರ್ಮನ ನೇಮಕದಂತೆ ತಮ್ಮ ತಮ್ಮ ಸ್ಥಾನಗಳಲ್ಲಿ ಕರ್ತವ್ಯನಿರತವಾಗಿ ನಿಂತು ಕೊಂಡವು. ನಂತರ ಆಹಾ ! ದೇವತೆಗಳಿಗೆ ಯಶಸ್ಸು ತಂದು ಕೊಡಬೇಕಲ್ಲವೇ? ಅದಕ್ಕಾಗಿ ಮದನರಿಪು ಸಿದ್ಧನಾದನು. ಬಿಲ್ಲನ್ನು ಎತ್ತಿಕೊಂಡನು. ಪಾಶುಪತ ಬಾಣವನ್ನು ಬೆರಳಿನಿಂದ ತಿರುಗಿಸಿದನು.

39. ಇದೇನು ಕೃತಕವೋ? ನಿಜವೋ? ಅಸಂಖ್ಯವಾದ ಶ್ರುತಿಗಳೇ ತಿಳಿಯಲಾರವು. ಇನ್ನು ಚಂಚಲವಾದ ನಮ್ಮ ಮತಿಯ ಪಾಡೇನು? ನಿಮಿಷ ಮಾತ್ರದಲ್ಲಿ ಬ್ರಹ್ಮಾಂಡ ಕೋಟಿಗಳ ಸ್ಥಿತಿಗತಿಯನ್ನು ತನ್ನ ಅಗ್ನಿಗಣ್ಣಿಗೆ ಆಹುತಿ ಕೊಡಬಲ್ಲ ಪರಶಿವನು ತ್ರಿಪುರಗಳನ್ನು ನಾಶಮಾಡುವ ಕ್ಷಣಕ್ಕಾಗಿ ಅಂದರೆ ದೇವತೆಗಳ ಸಾವಿರ ವರುಷವನ್ನು (ನಿಮಿಷ ಮಾತ್ರದಲ್ಲಿ) ದಾಟಿದನು.

ದುರಂತರ - ದಟ್ಟವಾದ, ಅಸಂಖ್ಯ

40. ಕಾಲಕೂಡಿ ಬಂತು. ಮೂರೂ ಪುರಗಳು ಕೂಡಿದವು. ಒಂದೇ ಸಾಲಿನಲ್ಲಿ ಬಂದವು. ಆ ನಿಮಿಷದಲ್ಲಿ ಶಿವನ ಹಣೆಗಣ್ಣಿನ ಉರಿ ಚಾಚಿತು. ಹುರಿಗೊಂಡು ಪಾಶುಪತ ಬಾಣ (ಅದೇ ಹೊತ್ತಿಗೆ) ನುಗ್ಗಿತು. ಕಣ್ಣಿನ ಉರಿ ಚಿಮ್ಮಿ ರಾಶಿಯಾಗಿ ಹೊಗೆ ಸಹಿತ ತನ್ನ ದೊಡ್ಡ ನಾಲಗೆಯನ್ನು ಪುರದ ಸುತ್ತಲೂ ಹರಡಿತು. ಕೂಡಲೇ ವಿಸ್ತಾರವಾದ ಕಿಡಿಗಳ ಸಮೂಹದಿಂದ ಕೂಡಿದ ಆ ಪುರಗಳನ್ನು ಮುತ್ತಿತು.

41. “ನಾಲ್ಕೂ ದಿಕ್ಕಿಗೂ ಉರಿ ಹಬ್ಬಿತು. ಬೆನ್ನು ಹತ್ತಿ ಹೊಯ್ದಿತು. ಕ್ಷುಲ್ಲಕರಾದ ರಾಕ್ಷಸರನ್ನೂ ಜಗಜಟ್ಟಿಗಳನ್ನೂ ನೆಲಕ್ಕೆ ಕೆಡವಿತು. ಅವರ ಸ್ತ್ರೀಯರು ಮರುಗಿದರು. ದಿಟ್ಟರಾದವರೂ ಸುಟ್ಟು ಹೋದರು. ವೀರರಾದವರೂ ಆಸುಗಳನ್ನು ಬಿಟ್ಟರು. ಶಿವನಿಗೆ ದ್ರೋಹ ಬಗೆದವರು ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಹಾಳಾಗಿ ಹೋದ ಬಗ್ಗೆ ಮರುಗುವವರು ಯಾರು? ಅರಸಾ ಕೇಳು” ಎಂದು ಸಂಜಯನು ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರನಿಗೆ ಹೇಳಿದನು.

42. ಬಾಣದ ತುದಿಯಿಂದ ಸಿಡಿದು ಒಂದೆರಡು ಕಿಡಿಗಳಲ್ಲಿ ಮೂರು ಪಟ್ಟಣಗಳೂ ಬೆಂದು ಹೋದವು. ಅರಸನೇ ಕೇಳು. ಪಾಶುಪತ ಬಾಣದ ಬಾಯಿಂದ ಉಗುಳುವ ಮತ್ತು ಶಿವನ ಹಣೆಗಣ್ಣಿನ ಕಿಚ್ಚು ಇವುಗಳಿಂದ ಪಟ್ಟಣವೇ ಕಾಣದಂತಾಯಿತು. ಸಿಟ್ಟಿನಿಂದ ಹೊಕ್ಕು ಮತ್ತೆ ಮತ್ತೆ ಬ್ರಹ್ಮಾಂಡ ಮಂಡಳವನ್ನೂ ಸುಡತೊಡಗಿತು.

ಬಾಯಿಧಾರೆ-ಬಾಯಿಂದ ಬರುವ ಉರಿ;

43. “ಎಲಲಾ ಹದಿನಾಲ್ಕು ಲೋಕಗಳಿಗೂ ಉರಿ ಹಬ್ಬಿತೇ? ಈ ದೇವತೆಗಳ ಗೆಲುವು ಸುಡಲಿ. ಬೇಗ ಕಲ್ಪ ಮೇಘವನ್ನು ಕರೆಯಿರೋ. ಅದು ಈ ಉರಿಯನ್ನು ನಿಲ್ಲಿಸಲಿ, ಜನಾರ್ದನ, ಬ್ರಹ್ಮರು ಬಲ್ಲಿದರಲ್ಲಾ? ಅವರು ಎಲ್ಲಿ ಹೋದರು? " ಎನ್ನುತ್ತ ಪರಶಿವನ ಮುಂದೆ ಎಲ್ಲರೂ ಮೊರೆಯಿಟ್ಟರು.

ಬಲುಕಣಿ-ಬಲ್ಲಿದರು;

44. ವೈರಿಗಳ ಮೂರು ಊರುಗಳನ್ನು ಸುಡುವುದು ನಮಗಾಗಿ ಕೈಕೊಂಡ ಕಾರ್ಯವು. ಅದು ಮುಗಿಯಿತು. ಅದರ ಮೇಲೆ ಉಚಿತ, ಅನುಚಿತ ಎಂಬುದು ಕರುಣಿಯಾದ ನೀನೇ ಬಲ್ಲೆ. ಈಗ ಜನಸಂಹಾರದ ಕಾಲವೋ? ರಕ್ಷಿಸುವ ಕಾಲವೊ? (ತಿಳಿದು ನೋಡು) ದೇವಾ ! ಎಂದು ಲೋಕದ ಜನ ಬಾಯಿಬಿಟ್ಟು ಒರಲಿತು, ನಮ್ಮನ್ನು ರಕ್ಷಿಸು ಎಂದು ಬೇಡಿಕೊಂಡಿತು.

45. ಕಾಮನನ್ನು ದಹಿಸಿದವನೇ ಕಾಪಾಡು. ತ್ರಿಪುರಗಳನ್ನು ಭಸ್ಮ ಮಾಡಿದವನೇ ಕಾಪಾಡು. ಹರ, ಶಂಕರ, ಮಹೇಶ ಕಾಪಾಡು, ಮೃತ್ಯುಂಜಯನೇ, ಪಿನಾಕಿಯೇ ಕಾಪಾಡು, ಎಲೈ ಲೋಕೇಶನೇ, ವೈರಿಗಳು ಸುಟ್ಟು ಭಸ್ಮವಾದರು. ಈಗ ಈ ಸ್ಥಿತಿ ಬಂದೊದಗಿದೆ. (ಉರಿ ಆರದೆ ಜಗತ್ತನ್ನೇ ಸುಡುತ್ತ ಹೊರಟಿದೆ) ಮೂರು ಲೋಕಗಳ ಸ್ಥಿತಿಗತಿ ಕೆಡುತ್ತಲಿದೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ದೇವಾ ! ರಕ್ಷಿಸು ಎಂದು ಲೋಕದ ಜನ ಮೊರೆಯಿಟ್ಟಿತು.

46. ಲೋಕದ ಜನರ ಈ ಮೊರೆಯನ್ನು ಕೇಳಿ ಶಿವನು ಕರುಣರಸದಿಂದ ನೆನೆದು ಮುಗುಳು ನಗೆ ನಕ್ಕು ಅಪ್ಪಣೆಯ ಕೈತೋರಿದನು. ಹೂಂಕಾರದಿಂದ ಹಬ್ಬುತ್ತಿದ್ದ ಉರಿ ಎಲ್ಲೆಡೆಯೂ ಆರಿ ಶಾಂತವಾಯಿತು. ದೇವತೆಗಳ ಸಮೂಹ (ತಲೆ ಭಾರ ಇಳಿದಂತಾಗಿ) ತಲೆಯ ಮೇಲೆ ಕೈಯಾಡಿಸಿಕೊಂಡು ಪುರಹರನನ್ನು ಬೀಳ್ಕೊಂಡರು. ಆ ಮಹಾರಥವು ಮೊದಲು ಯಾವ ಯಾವ ಸ್ಥಾನದಿಂದ ಬಂದು ನಿರ್ಮಾಣವಾಗಿತ್ತೋ ಅವೆಲ್ಲವೋ ಆಯಾ ಸ್ಥಾನವನ್ನು ಸೇರಿಕೊಂಡವು.