೧೭

ಸೂಚನೆ : ರಾತ್ರಿ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಎರಡೂ ಪಕ್ಷದ ರಾಯರ ಗುರು ದ್ರೋಣರು ಶತ್ರುರಾಜನ ಸೇನಾಸಾಗರವನ್ನು ಕಲಕಿದರು. ಕಿರೀಟಧಾರಿಗಳಾದ ರಾಜರುಗಳನ್ನು ಗೆದ್ದರು.

1. ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರ ಮಹಾರಾಜನೇ ಕೇಳು - ನಿಮ್ಮ ಕಡೆಯ ಯೋಧರನ್ನು ಹಾಗೂ ಅವರ ಕಡೆಯ ಯೋಧರನ್ನು ನಾಶ ಮಾಡಿ, ನೀಲಪರ್ವತವೇ ಮಧ್ಯೆ ಪ್ರವೇಶ ಪಡೆಯಿತೋ ಎನ್ನುವಂತೆ ರಾಕ್ಷಸನ ಶರೀರ ನೀಳವಾಗಿ ಕೆಳಗೆ ಬೀಳಲು, ಕಾಳಗದಲ್ಲಿ ಕೈಚಳುಕವನ್ನುಳ್ಳ ರಾಕ್ಷಸನ ಶೌರ್ಯ, ಆವೇಶ ನಾಶವಾದವು. ಎರಡೂ ಕಡೆಯ ಸೇನೆಯ ವೀರರು ಹಿಮ್ಮೆಟ್ಟಿ ಹಿಂಜರಿದರು. ದಟ್ಟವಾದ ಕತ್ತಲೆ ಆಕಾಶವನ್ನು ವ್ಯಾಪಿಸಿತು.

2. ಇನ್ನು ಬದುಕಿದೆವು, ಆಹಾ…. ರಾಕ್ಷಸ ಕುನ್ನಿಯ ಸೇವೆ ಮುಗಿಯಿತು ಎಂದು ನಿನ್ನ ಪಕ್ಷದವರ ಅತಿ ಭೀತಿ ಮುದುಡಿತು, ಸಂತೋಷ ಹೆಚ್ಚಿತು. ಶತ್ರುಸೇನೆಯು “ಫಡ, ಫಡ ಇನ್ನು ಸೂತತನುಜ ಕರ್ಣನ ಕರುಳನ್ನು ಬೆನ್ನಲ್ಲಿ ಹೊರಸೆಳೆಯುತ್ತೇವೆ, ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ನನ್ನನ್ನು ಬಿಡು, ಬಿಡು” ಎನ್ನುತ್ತಾ ಗರ್ಜಿಸಿ ಪ್ರವೇಶಿಸಿತು.

3. ಮನದಲ್ಲಿ ಸಾಹಸ, ಗೆಲ್ಲಬೇಕೆಂಬ ಬಯಕೆ ಇದ್ದರೂ, ಹೆಜ್ಜೆಯ ಗತಿ ನೋಡಿದರೆ ಸೇನೆಯ ಮುಂಭಾಗದಲ್ಲಿ ಸೈನಿಕರ ನಾಗಾಲೋಟ ತೋರುತ್ತಿದೆ. ಎರಡೂ ಪಕ್ಷದ ಸೈನಿಕರಿಗೆ ಹೋರಾಟದಲ್ಲಿ ಸಿಂಹದಂತಹ ಪರಾಕ್ರಮ ಕ್ಷೀಣಿಸಲಿಲ್ಲ. ಆದರೆ ಕಪ್ಪಾದ ಕತ್ತಲಿನ ರಾತ್ರಿಯೆಂಬ ರಕ್ಕಸಿ ಅವರ ಕಣ್ಣುಗಳನ್ನು ನುಂಗಿದಳು. ಅದನ್ನು ನಾನು ಏನೆಂದು ಹೇಳಲಿ ? ಶೂರರು ಆವೇಶದಿಂದ ತಮ್ಮ ತಮ್ಮೊಳಗೆ ಇರಿದಾಡಿದರು.

4. ಒಳಗೊಳಗೆ ಹೊಡೆದಾಡಿ ಹೊರಳುವ ವೀರಭಟರನ್ನು ನುಂಗುವ ದಟ್ಟ ಕತ್ತಲೆಯಿಂದ ಎರಡೂ ಪಕ್ಷದ ಚತುರಂಗ ಸೇನೆಯಲ್ಲಿ ಕೋಲಾಹಲ ಉಂಟಾಯಿತು. ತೂಕಡಿಕೆಯ ಬಲೆಗೆ ಸಿಲುಕಿ, ಸ್ವಲ್ಪ ಹೆದರಿ ಝೋಂಪಿನಿಂದ ಜೋಲಾಡುತ್ತಿದ್ದ ಸೇನೆಯನ್ನು ಅರ್ಜುನದೇವನು ನೋಡಿದನು.

5. ಶಿವ ಶಿವಾ ಸೇನೆ ಆಯಾಸಗೊಂಡಿತು. ನಿದ್ರೆಯು ಆಕ್ರಮಿಸಿ ತೊಂದರೆಯನ್ನುಂಟುಮಾಡಿತು. ಯುದ್ಧವು ಮುಂದುವರಿಯಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ. ಹೆಚ್ಚಾದ ಕತ್ತಲೆಯು ಕರಗಲಿ, ಯುದ್ಧ ಸಾಕು ಎನ್ನುತ್ತಾ ಅರ್ಜುನನು ಎದ್ದು ಸೇನಾ ಸಮೂಹವನ್ನು ಸಮೀಪಿಸಿದನು. ಸಕಲ ಘನ ಘಂಭೀರನಾದದಲ್ಲಿ ಯುದ್ಧ ನಿಲ್ಲಲಿ ಎಂದು ಘೋಷಿಸಿದನು.

6." ಹಗಲು ರಾತ್ರಿ ಕಾಳಗದಲ್ಲಿ ಆಯಾಸಗೊಂಡಿರಿ. ದಟ್ಟವಾದ ಕತ್ತಲೆಯಲ್ಲಿ ಬಲು ಸಾಮಥ್ರ್ಯದಿಂದ ಹೋರಾಡಿದಿರಿ. ಕಣ್ಣುಗಳು ಕತ್ತಲೆಯ ಸೆರೆಯಲ್ಲಿ ಸಿಲುಕಿವೆ. ಚಂದ್ರ ಉದಯವಾಗಲಿ, ಬೆಳದಿಂಗಳಿನಲ್ಲಿ ಆಯುಧವನ್ನು ಹಿಡಿಯಿರಿ. ನಿದ್ರೆ ಆವರಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಬಿಡಬೇಡಿ." ಎಂದು ಪಾರ್ಥನು ಸೇನೆಗೆ ಸಾರಿ ಹೇಳಿದನು.

ಬಲುಗಂಡಿಯಲಿ -ಬಲುಬಂದಿಯಲಿ
ಮೈ.ವಿ.ವಿ. ದ್ರೋಣಪರ್ವ

7. ಅರ್ಜುನನ ಮಾತಿಗಿಂತ ಮೊದಲೇ ನಿದ್ರಾಭಾರದ ಹೊರೆ ಕಣ್ಣಿನ ಮೇಲೆ ಬಿದ್ದಿರಲು ಎರಡೂ ಕಡೆ ಭಟರು ತೂಗಾಡಿದರು. ಕೈಗಳಿಂದ ಆಯುಧಗಳು ಜಾರಿ ಕೆಳಗೆ ಬಿದ್ದವು. ಸೈನಿಕರ ಉಸಿರಿನ ಸಂಚಾರ ಮೇಲೆ ಕೆಳಗೆ ಸವಾರಿ ಮಾಡುತ್ತಿರುವಂತೆ ತೋರುತ್ತಿತ್ತು. ಭಾರಿ ನಿದ್ರೆಯಿಂದ ಅವರ ಗೊರಕೆಯ ಧ್ವನಿ ಮೊರೆಯುತಿತ್ತು. ಕುತ್ತಿಗೆಗಳು ಜೋಲು ಬಿದ್ದಿದ್ದವು. ತಮ್ಮ ತೋಳುಗಳನ್ನೇ ತಲೆದಿಂಬು ಮಾಡಿಕೊಂಡಿರುವ ಕಾಲಾಳುಗಳು ಭೂಮಿಯ ಮೇಲೆ ಒರಗಿ ನಿದ್ರಿಸುತ್ತಿದ್ದರು.

8. ಆನೆಗಳು ನಿದ್ರೆಯಿಂದ ಬಳಲಿ ತೂಗಾಡುತ್ತ ಮೈಮುರಿಯುತ್ತಿದ್ದುವು. ದೇಹವನ್ನು ತಿರುಗಿಸಿಕೊಂಡು, ನೀಳವಾದ ಸೊಂಡಿಲುಗಳನ್ನು ಬಾಗಿಸಿ ದಾಡೆಯೊಳಗೆ ಇಟ್ಟುಕೊಂಡು, ದೊಡ್ಡ ಮೂಗಿನ ಹೊಳ್ಳೆಗಳಿಂದ ಉಸಿರಾಟದ ಶಬ್ದದ ಆರ್ಭಟವನ್ನು ಹೆಚ್ಚಾಗಿಸಿದ್ದವು. ಕಿವಿಗಳು ಜೋತಾಡುತ್ತಿದ್ದವು. ಹೆಚ್ಚಾದ ನಿದ್ರಾರಸವನ್ನು ಅರೆ ಮುಕ್ಕುಳಿಸಿದ್ದರಿಂದ ಅರ್ಧ ತೆರೆದ ಕಣ್ಣುಗಳಿಂದ ಕೂಡಿದ್ದವು. ಎರಡೂ ಕಪೋಲಗಳಲ್ಲಿ ಸುರಿಯುತ್ತಿದ್ದ ಮದರಸದ ಧಾರೆಗಳನ್ನು ಹೀರಲು ದುಂಬಿಗಳು ಝೇಂಕರಿಸುತ್ತಿರಲು ಆನೆಗಳು ನಿದ್ರೆಗೆ ಒಳಗಾಗಿ ಗುಂಪಾಗಿ ನಿಂತಿದ್ದುವು.

9. ಕುದುರೆಗಳೂ ಆಯಾಸಗೊಂಡು ನಿದ್ರಾವಶವಾಗಿವೆ. ಆಯಾಸಗೊಂಡ ಕುದುರೆಗಳ ಬಾಯಿಂದ ಜೊಲ್ಲುರಸ ಸುರಿಯುತ್ತಿದೆ. ಮೈ ಹಗುರವಾಗಿದೆ. ತುದಿಗಾಲುಗಳನ್ನು ನೆಲಕ್ಕೆ ಊರಿ ಉತ್ಸಾಹ ಹೆಚ್ಚಿ. ಅರೆತೆರೆದ ಕಣ್ಣುಗಳಿಂದ ಕೂಡಿ ಬಾಯಿಯಲ್ಲಿರುವ ಕಡಿವಾಣಗಳು ಅಳ್ಳಾಡದಂತೆ ಲಾಯದಲ್ಲಿ ಸಾಲುಗಟ್ಟಿ ನಿಂತಿರುವಂತೆಯೇ ನಿಂತು ನಿದ್ರಿಸುತ್ತಿರುವ ಕುದುರೆಗಳ ಸಾಲುಗಳು ಶೋಭಿಸುತ್ತಿವೆ. ಕುದುರೆ ಸವಾರರು ತಮ್ಮ ಶಿರಸ್ತ್ರಾಣಗಳನ್ನು ಅಥವಾ ರತ್ನಖಚಿತ ಕಿರೀಟಗಳನ್ನು ಮರದ ಕೋಡುಗಳಿಗೆ ಒರಗಿಸಿ ನಿದ್ರೆ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದರು.

ವಿಲಣದ-ಕಡಿವಾಣ
ವಾನಾಯುಜ-ಕುದುರೆಗಳ ಸಾಲು,

10. ಪ್ರೀತಿಸಿದ ಕಾಂತೆಯ ಪ್ರೇಮ ಮನುಮಥ ಕಲಹದಲ್ಲಿ ಬೆಂಡಾದ ಪ್ರಿಯಕರನು ಅವರ ಕುಂಭದಂತಿರುವ ವಕ್ಷ ಸ್ಥಳದ ಮೇಲೆ ಮಲಗುವ ಹಾಗೆ ರಾತ್ರಿಯಲ್ಲಿ ಸಮರ ಶ್ರಮ ಹೆಚ್ಚಾಗಲಾಗಿ ಆ ಶ್ರೇಷ್ಠ ಗಜಾರೋಹಕರು ನಿದ್ರೆಯಿಂದ ಮುಚ್ಚಿದ ಕಣ್ಣುಗಳುಳ್ಳವರಾಗಿ ಆನೆಯ ಮೇಲೆ ಕುಳಿತಿರುವಂತೆಯೇ ಅದರ ಕುಂಭ ಸ್ಥಳದ ಮೇಲೆ ತಲೆಯಿಟ್ಟು ಮಲಗಿದರು.

11. ಉಭಯ ಸೇನೆಯ ಮಹಾರಥರು ಕಲಹದ ಕನಸನ್ನು ಕಂಡು ಅದರಲ್ಲಿ ಶತ್ರುಗಳನ್ನು ಆಕ್ರಮಿಸುತ್ತಾರೆ. ಹಳುಹಳು , ಪೂತು, ಭಲರೆ, ಜಾಗುರೆ ಎಂದು ಸಾರಥಿಗಳನ್ನು ಹುರಿದುಂಬಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಕೆಲವರು ತಮ್ಮ ವೀರ ಸೈನಿಕರನ್ನುದ್ದೇಶಿಸಿ ರಭಸದಿಂದ “ಹಿಂದಿರುಗಬೇಡಿ, ಶತ್ರುವಿನ ಮಾಂಸವನ್ನು ತಿನ್ನಿ. ತಿಳಿಯಾದ ರಕ್ತವನ್ನು ಸುರಿಸಿರಿ” ಎನ್ನುತ್ತಾ ವೀರಸೈನ್ಯದಲ್ಲಿ ಕನವರಿಸುತ್ತಿದ್ದರು.

ಅವ್ವಳಿಸಿ-ಗಾಬರಿಯಾಗಿ, ಹೆದರಿ, ಹಳೂಹಳು-ಮೆಚ್ಚುಗೆ ಸೂಚಿಸುವ ಒಂದು ಪದ ,

12. ಸ್ವಲ್ಪವೂ ಅಲ್ಲಾಡದ, ಎರಡೂ ಸೈನ್ಯದವರು ಎರಕವಿಟ್ಟ ಗೊಂಬೆಗಳಂತೆ ಸ್ತಬ್ಧರಾದರು. (ಗೋಡೆಯ ಮೇಲಿನ ಚಿತ್ರದ ಹಾಗೆ ಕಾಣಿಸಿದರು) ನಿದ್ರಾ ಸಮುದ್ರದ ಝೊಮ್ಮಿನ ಗಾಢತೆಯಲ್ಲಿ ಕೆಲ ಕಾಲ ಮುಳುಗಿದರು. ನಿದ್ರೆಯೆಂಬ ವಿಸ್ಮೃತಿಯಿಂದ ಕಗ್ಗೊಲೆಗೆ ಒಳಗಾದ ಸೇನೆಯವರನ್ನು ಎಚ್ಚರಿಸುವ ಗುರೂಪದೇಶದಂತೆ ಚಂದ್ರನ ಮನೋಹರವಾದ ರಶ್ಮಿಗಳು ಕಾಣಿಸಿಕೊಂಡುವು.

ಲೆಪ್ಪದ ಬಲ-ಎರಕವಿಟ್ಟ ಗೊಂಬೆಗಳಂತಿರುವ ಸೈನ್ಯ, ಝಾಡಿ-ಗಾಢತೆ

13. ಅಂತಃಕರಣ ತೃಪ್ತಿಗೊಂಡಿತು. ನಿದ್ರಾಗಣಿಕೆಯರ ಒಡನಾಟದಲ್ಲಿ ಹರ್ಷಿಸುವ ಮನಸ್ಸು ನೆಮ್ಮದಿಗೊಂಡಿತು. ನಿದ್ರೆಯ ಝೊಮ್ಮಿನಿಂದ ಎಚ್ಚರಗೊಂಡಿತು. ಯುದ್ಧವನ್ನು ಈಗಲೇ ಕಾಣಬಹುದೆಂಬ ಅಣಕಿಗರನ್ನು ಎಬ್ಬಿಸುವ ಹಾಗೆ ಚಂದ್ರೋದಯದ ಕಿರಣಗಳ ಪ್ರಕಾಶ ದಟ್ಟವಾಗಿ ಬೆಳದಿಂಗಳು ವ್ಯಾಪಿಸಿತು.

ಸುಧಾದೀಧಿತಿ-ಚಂದ್ರನ ದೀಪ್ತಿ, ಬೆಳುದಿಂಗಳು,

14. ತಾವರೆಗಳು ಬಾಡಿಹೋದವು. ನೈದಿಲೆಗಳು ಅರಳಿದವು. ಸಮುದ್ರವು ಕದಡುವಂತೆ ಮೀನು, ಮೊಸಳೆ, ಏಡಿಗಳು ಚೆಲ್ಲಾಪಿಲ್ಲಿಯಾಗಿ ಚಲಿಸಿದವು. ಚಕೋರಿಗಳು ವೇಗದಿಂದ ಬಂದು ತಮ್ಮ ಚೂಪಾದ ಮೂತಿಯಿಂದ ಬೆಳುದಿಂಗಳನ್ನು ಕುಡಿಯುತ್ತ ಕೆಕೆ ಹಾಕುತ್ತಿದ್ದವು.

ತುಂಡ-ಮೂತಿ, ಕೊಕ್ಕು,
ಈಡಿರಿದು-ವೇಗದಿಂದ ಬಂದು,
ಝಷ-ಮೀನು

15. ಚಕ್ರವಾಕ ಪಕ್ಷಿಗಳು ಕಮಲದ ದಳದೊಳಗೆ ಅಡಗಿದವು. ನೈದಿಲೆಗಳಲ್ಲಿ ಮಧು ಹೀರುವ ತುಂಬಿಯ ಕಲರವಕ್ಕೆ ಬೆಚ್ಚಿದವು. ತಿಳಿಯಾದ ಕೊಳವನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸಿದುವು. ತಾಪವನ್ನು ಸೈರಿಸದ ಎಳಲತೆಯ ನೆರಳೊಳಗೆ ನಿಂತವು. ಹೆಚ್ಚಾದ ಬೇಗೆಯಿಂದ ಅಳುಕಿ ಅಗಲಿದ ಜಕ್ಕವಕ್ಕಿಗಳು ಮಮ್ಮಲ ಮರುಗುತ್ತಿದ್ದವು.

16. ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಕವಿಯ ಸೂಕ್ತಿ ತಾಗಿದ ಮುನಿಗಳ ಅಂತಃಕರಣದಂತೆ ಚಂದ್ರಕಾಂತ ಶಿಲೆಗಳ ಸಾಲು ಕರಗಿ ಹೊನಲಾಗಿ ಹರಿದವು. ಗುರುವರನ ವಾಣಿಯಿಂದ ಮನದ ಕತ್ತಲೆ ತೊಲಗುವ ಹಾಗೆ ಅರಳಿದ ಬಿಳಿಯ ನೈದಿಲೆ ಹೂವುಗಳು, ದುಂಬಿಗಳನ್ನು ಒಂದರ ಹಿಂದೆ ಒಂದರಂತೆ ನೂಕಿದವು.

ಕೈರವ -ಬಿಳಿಯ ನೈದಿಲೆ ಹೂ

17. ವಿರಹೀ ಜನದ ಎದೆಯ ಕಿಚ್ಚು, ಮನ್ಮಥನ ಅರಸುತನದ ಅಭಿಷೇಕದ ಕುಂಭ, ತಾವರೆಯ ಕಗ್ಗೊಲೆಕಾರನು, ಕನ್ನೈದಿಲೆ ಹೂವಿನ ವನದ ವಿದೂಷಕನು, ಹರನ ಶತ್ರುವಾದ ಮನ್ಮಥನ ಗುರಾಣಿಯಂತೆ, ವಿಲಾಸಿನಿಯರ ಮನಸ್ಸಿನ ಆಸೆಗಳ ಫಲವೆನ್ನುವಂತೆ ಉದಯಾಚಲದ ಸಭಾಮಂಟಪದಲ್ಲಿ ಚಂದ್ರನು ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಶೋಭಿಸಿದನು.

ಅಡ್ಡಣ-ಗುರಾಣಿ, ಢಾಲು,
ಸುಧಾಸೂತಿ-ಚಂದ್ರ

18. ಚಿಗುರಿದ ತಂಪಾದ ಚಂದಿರನ ಬೆಳುದಿಂಗಳ ತೊರೆಯೊಳಗೆ ಸೈನ್ಯವು ತೇಲಾಡಿತು. ಹೆಚ್ಚಿನ ಬಳಲಿಕೆ ನಿವಾರಣೆಯಾಯಿತು. ಶೌರ್ಯ ಹೆಚ್ಚಾಯಿತು. ಆನೆಗಳ ಸಮೂಹ ತಮ್ಮ ಸೊಂಡಿಲನ್ನು ಆಡಿಸುತ್ತಾ ಕಿವಿಗಳನ್ನು ಅಲ್ಲಾಡಿಸಿದುವು. ಕುದುರೆಗಳ ಸಮಸ್ತ ಸಮೂಹವು ಕಡಿವಾಣಗಳ ಘಲಿಲೆಂಬ ಧ್ವನಿ ಉಂಟಾಗುವಂತೆ ಸುತ್ತುವರೆದು ತಮ್ಮ ತಲೆಗಳನ್ನು ಕೊಡಹಿದುವು.

ತಂಗದಿರ- ತಂಪಾದ ಕಿರಣ
ಅವಿಲಣ-ಕಡಿವಾಣದ ತುಂಡು

19. ತಮ್ಮ ಶಿಖೆಗಳನ್ನು ಬಲವಾಗಿ ಕಟ್ಟಿ, ಸೆರಗಿನ ಮುಂಭಾಗದ ತುದಿಯನ್ನು ಸರಿಯಾಗಿ ಸೆಕ್ಕಿ, ಸುತ್ತ ಮುತ್ತ ದಟ್ಟವಾಗಿ ಬಿಗಿದಿದ್ದ ಕಠಾರಿ, ದಾರದ ಗೊಂಡೆಯನ್ನು ಕೆದರಿ, ಮಲಗಿದ್ದ ಎಡಬಲದವರನ್ನು ತಟ್ಟಿ ಎಬ್ಬಿಸಿ ವೀಳೆಯವನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಂಡು ಆಯುಧವನ್ನು ತಿರುಗಿಸುತ್ತಾ ಎರಡೂ ಸೇನೆಯ ಕಾಲಾಳುಗಳು ಅತ್ತ ಇತ್ತ ಸಿದ್ಧತೆಯಿಂದ ಸುತ್ತಾಡಿದರು.

ಆಯತ-ಸಿದ್ಧತೆ

20. ಪಟ್ಟಿಗಳನ್ನೇರಿಸಿ ಪುನಃ ರಾವುತರು ಕುದುರೆಗಳ ಸಮೂಹವನ್ನು ಸಿದ್ಧಗೊಳಿಸಿದರು. ಆನೆಯ ಕುತ್ತಿಗೆಗೆ ಹಾಕುವ ಹಗ್ಗ ಜೋಡಿಸಿದಾಗ ಆನೆಗಳಲ್ಲಿ ಆಶ್ಚರ್ಯವಾಗುವಂತೆ ಪರಾಕ್ರಮ, ಚೈತನ್ಯ ಉಂಟಾಯಿತು. ಕೀಲು, ಅಚ್ಚುಗಳನ್ನು ಬಿಗಿದು ರಥಿಕರ ಸಮೂಹ ಒಟ್ಟಾಗಿ ಸೇರಿತು. ಆಯುಧವನ್ನು ಸೆಳೆದು ಕಾಲಾಳುಗಳು ಕದನಕ್ಕೆ ಸಿದ್ಧರಾಗಿ ನಿಂತರು.

21. ಎರಡೂ ಸೇನೆ ಕದಡಿದವು. ಪ್ರಳಯ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಸಮುದ್ರ, ಸಮುದ್ರವನ್ನು ತಾಗುವಂತೆ ತಾಗಿದರು. ಪ್ರಾಣ ನೀಗಿದರು. ದ್ವೇಷ ಸಾಧನೆಗೆ ಹೋಗಿ ವಿಫಲರಾದವರು ದಿಕ್ಕಾಪಾಲಾದರು. ಕತ್ತರಿಸಿದ ತಲೆಗಳನ್ನು ಚೆಲ್ಲಾಪಿಲ್ಲಿಯಾಗುವಂತೆ ಚೆಂಡಾಡಿದರು. ಕರುಳು ಹೊರಬರುವಂತೆ ಮಾಡಿ, ಮಾಂಸದ ಚೂರುಗಳ ರಾಸಿಯ ಮೇಲೆ ಕತ್ತರಿಸಿದ ಸೈನಿಕರ ಶರೀರಗಳು ಚೆಲ್ಲಾಪಿಲ್ಲಿಯಾಗಿ ಮಲಗಿದವು.

ತಾರುಥಟ್ಟು-ಚೆಲ್ಲಾಪಿಲ್ಲಿ,
ಅಕ್ಕುಡಿಸು-ಕುಸಿ, ನಾಶ,
ಕದಳಿ-ಸಮೂಹ

22. “ಸೇನೆ ಹಿಂದಿರುಗಲಿ. ಅಲ್ಲಾಡಿದರೆ ರಾಜನ ಮೇಲಾಣೆ, ಸುಮ್ಮನೆ ಏಕೆ ಶೂರರ, ಕುದುರೆಯ ಕುತ್ತಿಗೆಯನ್ನು ಅವರಿಗೆ ಮಾರುವಿರಿ ? ಕೌರವನ ಸೇನೆಯಲ್ಲಿ ದ್ರೋಣನಲ್ಲವೇ ರಕ್ಷಕನು. ರಣ ಪರಾಕ್ರಮಿಗಳು ನಿಲ್ಲಿ. ಭೀಮ ಪಾರ್ಥರನ್ನು ಕಾಣಬಹುದಲ್ಲವೇ ? ಕರೆ " ಎನ್ನುತ್ತಾ ಗುರು ದ್ರೋಣನು ಗರ್ಜಿಸಿದನು,

23. ರಥವನ್ನು ಸಿದ್ಧಪಡಿಸಿಕೊಂಡನು. ತನ್ನ ಸಾರಥಿಯನ್ನು ಸಂತೈಸಿದನು. ಬಳಿಕ ಅತಿರಥ ಮಹಾರಥರ ಸಮೂಹಕ್ಕೆ ಯುದ್ಧಕ್ಕಾಗಿ ವೀಳೆಯವನ್ನು ಕೊಟ್ಟನು. ಕುಂತೀ ಮಕ್ಕಳನ್ನು ಕರೆ. ಅತಿಪ್ರಸಿದ್ಧ ರಾಜರ ಸೇನೆಯನ್ನು ಕೂಡಲೇ ಕರೆಯೆನ್ನುತ್ತಾ ಯಾರಿಂದಲೂ ವಧಿಸಲಾಗದ ದ್ರೋಣನು ಶತ್ರು ಸೇನೆಯನ್ನು ವೇಗವಾಗಿ ಪ್ರವೇಶಿಸಿದನು.

ಸಂಪ್ರತಿಥ-ಅತಿಪ್ರಸಿದ್ಧರಾದ, ನಿರ್ಮಥಿತ-ವಧಿಸಲಾಗದ, ವೀಳೆಯ-ಆಹ್ವಾನ,

ಪೃಥೆ-ಕುಂತಿಯ ಹೆಸರು, ಯದುವಂಶದ ಶೂರರಾಜನ ಮಗಳು ಪೃಥೆ, ವಸುದೇವನ ಒಡಹುಟ್ಟಿದವಳು, ಶೂರರಾಜನ ಸೋದರರತ್ತೆಯ ಮಗನಾದ ಕುಂತೀ ಭೋಜ ಕುಂತಿ ದೇಶದಲ್ಲಿ ರಾಜ್ಯಭಾರ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದ. ಇವನಿಗೆ ಮಕ್ಕಳಿರಲಿಲ್ಲವಾದ ಕಾರಣ ಶೂರರಾಜನ ಮಗಳಾದ ಪೃಥೆಯನ್ನು ದತ್ತು ತೆಗೆದುಕೊಂಡನು.

24. ರಾಹು ಎಲ್ಲಿ ? ಸೌಮ್ಯವಾದ ನಕ್ಷತ್ರಗಳ ಸಮೂಹ ಎಲ್ಲಿ ? ಸುಡುವ ಕಾಳ್ಗಿಚ್ಚಿನ ದಾಹ ಎಲ್ಲಿ? ಒಣ ಹುಲ್ಲಿನ ರಾಶಿ ಎಲ್ಲಿ ? ಮೋಸ ಬಿಟ್ಟು ಕಾದುವುದಾದರೆ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಗುರು ಹಾಗೂ ಭೀಷ್ಮರಿಗೆ ಸಮಾನರಾದ ಸಾಹಸಿಗಳು ಯಾರುಂಟು ? ಈತನ ಗರ್ಜನೆಗೆ ಪಾಂಡುಸುತ ಸೇನೆ ಹಿಂಜರಿಯಿತು.

ದವದಾಹ-ಕಾಳ್ಗಿಚ್ಚಿನ ದಾಹ, ಗಾಹುಕತನ-ಮೋಸ

25. ಸಮುದ್ರದ ಗರ್ಭದೊಳಗೆ ಇಳಿದು ಅಲೆಗಳನ್ನು ಒದೆಯುವ ಮಂದರ ಪರ್ವತದಂತೆ, ಮದಿಸಿದ ಆನೆ ಶತ್ರು ಸೈನ್ಯವೆಂಬ ಬಾಳೆ ತೋಟದಲ್ಲಿ ಕೈಮಾಡುವಂತೆ ಕಾಣಿಸುತ್ತಿದ್ದ ದ್ರೋಣನು ಬಾಣ ಪ್ರಯೋಗದಿಂದ ಶತ್ರು ಸೈನ್ಯವನ್ನು ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಕಡಿದು ನಾಶಗೊಳಿಸಿದನು. ಸುಭಟರ ಜೀವವನ್ನು ಹಳೆಬಿದಿರ ಮೆಳೆಯಲ್ಲಿ ಉಂಟಾದ ಉರಿಯಂತೆ ಸುಟ್ಟು ಭಸ್ಮ ಮಾಡಿದನು.

26. ಏನೆಂದು ಹೇಳಲಿ ? ದ್ರೋಣ ಪ್ರವೇಶಿಸಿ ಯುದ್ಧ ಮಾಡಿದ ಸಾಲು ರಕ್ತಮಯ. ಕೈಹಾಕಿದ ಕಡೆ ಮಾಂಸಮಯ, ದೃಷ್ಟಿ ಸರಿಸಿದ ಕಡೆ ಗೋಳಿಡುವ ಹೆಣದ ಭಯ. ದ್ರೋಣನ ಒಂದೇ ಒಂದು ಬಾಣದಿಂದ ವೈರಿಸೇನೆಯಲ್ಲಿ ಸೈನಿಕರ ಬಸಿರುಗಳು ಎರಡು ಭಾಗಗಳಾಗಿ ಸೀಳಿಹೋದವು. ಗರ್ವಿಷ್ಠರಾದ, ಆಡಂಬರದ ವೀರರಿಗೆ ಮಹಾಭಯ ಉಂಟಾಯಿತು.

27. “ಹಸಿದ ಹೆಬ್ಬುಲಿ ಗರ್ಜಿಸಿದರೆ ಮೃಗ ಸಮೂಹ ಏನಾಗುವುದು ? ಅರಸನೇ ಕೇಳು. ಆವೇಶದಿಂದ ಶತ್ರುಗಳನ್ನು ಕೊಂದನು. ಶತ್ರುಗಳ ಪ್ರಾಣವನ್ನು ಹೊರತೆಗೆದನು. ‘ಭೀಮಾರ್ಜುನರು ಕುಶಲರೇ ? ಅವರನ್ನು ಕಾಪಾಡುವ ಬಿರುದೇ ಕೃಷ್ಣನದು ? ಹರಿ ಸುಳ್ಳಾಡುವವನೋ ? ಕೇಳುವೆವು’ ಎನ್ನುತ್ತಾ ದ್ರೋಣನು ಬೆನ್ನು ಹತ್ತಿದನು.” ಎಂದು ಸಂಜಯನು ಹೇಳಿದನು.

ಪಾಳಿಸು -ಕೊಲ್ಲು

28. " ಆರು ಸಾವಿರ ಕುದುರೆ, ಒಂಭೈನೂರು ಆನೆಗಳು, ಸಾವಿರದ ಮುನ್ನೂರು ರಥ ಒಟ್ಟಾಗಿ ಲಕ್ಷ ಪದಾತಿ ಸೈನ್ಯ ಬಿದ್ದಿತು. ಗಾಯಗೊಂಡವರನ್ನು ಕೊಳ್ಳೆ ಹೊಡೆಯುವ ಪಲಾಯನವಾದಿಗಳನ್ನು ಅವರ ಸೈನ್ಯದಲ್ಲಿ ತೋರಿಸಿ ಹೇಳಲು ನನಗೆ ಸಾಧ್ಯವೇ ? ರಾಜನೇ ಕೇಳು " ಎಂದು ಸಂಜಯನು ಹೇಳಿದನು.

29. ಎಲೆಲೆ… ಗುಂಪಿನವರು ಏಕೆ ಕೊಬ್ಬಿದರು ? ತಮ್ಮ ಸಾಮಥ್ರ್ಯವನ್ನು ಗಮನಿಸದೆ ನುಗ್ಗಾಗುವಂತೆ ಮುರಿದರೆ ದಳದ ಮುಖ್ಯಸ್ಥನಿಗೆ ಅವಮಾನವಲ್ಲವೇ ? ನೀಚನನ್ನು ಹೊಡೆ ಎನ್ನುತ್ತಾ ಒಳಸರಿಯುವ ನಾಯಕರನ್ನು ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಮೂದಲಿಸಿ ಆಕ್ರಮಣದ ಉತ್ಸಾಹದಲ್ಲಿ ಪಾಂಚಾಲ, ಸೃಂಜಯ, ಮತ್ಸ್ಯ, ಕೇಕೆಯರು ಇದಿರಾದರು.

ದೊದ್ದೆಗರು-ಗುಂಪಿನವರು, ಪಡಿತಳಿಸು-ಇದಿರಾಗು

30. ಸೈನ್ಯವನ್ನು ಹುರಿದುಂಬಿಸಿ, ರಭಸದಿಂದ ಮೊಳಗುವ ಪಟಹ, ಮೃದಂಗ, ಕಹಳೆಗಳ ಒಟ್ಟಾಗಿ ಗರ್ಜಿಸುವ ಕೋಟಿ ವಾದ್ಯ ಸಮೂಹದ ಧ್ವನಿಗಳ, ಹರಡಿದ ಛತ್ರಿಗಳ ಧ್ವಜ ಸಮೂಹಗಳ , ರಣರಂಗದ ಸ್ತುತಿ ಪಾಠಕರುಗಳ ಮಧ್ಯೆ ದ್ರೋಣನನ್ನು ಮುತ್ತಿದರು.

ಪವಾಡಿಗ-ಲಾವಣಿ ಹೇಳುವವ,
ಬೊಗ್ಗು-ಕಹಳೆ

31. ಶತ್ರುಸೇನೆಯ ಗುಂಪಿನ ಆವೇಶದ ಬರುವಿಕೆಯನ್ನು ನೋಡಿ. ಭಲೆ-ಪಾಂಚಾಲರ ಪರಾಕ್ರಮ, ಸಾಹಸಿಗರು ನೀವು. ಹಾ ಮಹಾದೇವ - ನೀವು ಸಮಾನರಲ್ಲವೇ ಬಳಿಕ ಇನ್ನೇನು ? ಪಾಂಡವರ ರಾಣಿಯ ತಂದೆಯಲ್ಲವೇ ? ದ್ರುಪದನಲ್ಲವೇ ? ಹರ ಎನ್ನುತ್ತಾ ವ್ಯಂಗ್ಯವಾಗಿ ಗಹಗಹಿಸಿ ನಗುತ್ತಾ ಶೂರದ್ರೋಣನು ತಲೆದೂಗಿದನು.

ಬಿರುಬು-ಆವೇಶ,
ಸಘಾಡಿಕೆ-ಪರಾಕ್ರಮ

32. “ರಾತ್ರಿಕಳ್ಳನ ಜೊತೆ ಸೇರಿದ ಮೂರ್ಖನ ಹಾಗೆ ನೀವು ರಣದಲ್ಲಿ ಬರುವಂತೆ ಮಾಡಿಕೊಂಡಿರಿ. ನಿಮ್ಮನ್ನು ಆಹಾರವನ್ನಾಗಿ ಒಡ್ಡಿ ಅವರು ದೂರ ಹೋದರು. ಕೈಕೆಯರು, ಮತ್ಸ್ಯರು, ವೀರ ಸೃಂಜಯರು ಹಿಂದಿರುಗಿರಿ, ಅಯ್ಯೋ… ನೀಚರು. ವೃಥಾ ನಿಮಗೇಕೆ ಸಾವು” ಎನ್ನುತ್ತಿದ್ದನು ಆ ದ್ರೋಣ,

ಎಡೆಯೊಡ್ಡು-ಬಲಿಯೊಡ್ಡು

33. ಬಿಲ್ಲಿನ ತುದಿಯ ಮೇಲೆ ಗಲ್ಲವನ್ನು ಚಾಚಿದ್ದ, ಅಪಹಾಸ್ಯದ ಮಾತುಗಳನ್ನಾಡುತ್ತ ಹರ್ಷದಿಂದ ರೋಮಾಂಚನಗೊಂಡು, ಹೆಚ್ಚಿನ ಚಟುವಟಿಕೆಯಿಂದ ಗೆಲುವಿನಲ್ಲಿ ಮನಸ್ಸು ನಾಟಿದ್ದ ಕಣ್ಣುಗಳಿಂದ ಕಿಡಿಗಳನ್ನು ಕಾರುತ್ತಿದ್ದ, ಗೆಲುವಿನ ನಗೆಯ ಮೊಗದ ಚೌಪಟ ಮಲ್ಲನಾದ ಕಲಿ ದ್ರೋಣನು ಶತ್ರುಬಲವನ್ನು ಲೆಕ್ಕಿಸದೆ ಇದ್ದನು.

ಭುಲ್ಲಣೆ-ಹರ್ಷ,
ಚಡ್ಡಣೆಯ-ಏರಿಕೆಯ,
ಗೆಲ್ಲ-ಜಯ, ಗೆಲುವು,
ಕೆಲ್ಲೆಗಂಗಳು-ಕಿಡಿಗಳನ್ನು ಕಾರುವ ಕಣ್ಣುಗಳು,

34. ಪಾಂಚಾಲ ನಾಯಕರು ಕೆಣಕಿದರು. ದ್ರೋಣನ ವ್ಯಂಗ್ಯದ ಮಾತನ್ನು ಲೆಕ್ಕಿಸದೆ ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಸಮರಥರು ಒಟ್ಟಾಗಿ ಸೇರಿದರು. ರಾಯ ರಾವುತರು ಮುತ್ತಿದರು. ಬಾಣಗಳನ್ನು ಕೆದರಿ ಮುನ್ನುಗ್ಗಿದರು. ಯೋಧರು ಕುಣಿದು ಕಾಲಾಳುಗಳು ಮುತ್ತಿದರು. ಆದರೆ ದ್ರೋಣನು ಒಂದೇ ಕ್ಷಣದಲ್ಲಿ ಅಷ್ಟೂ ಜನರನ್ನು ನಾಶಗೊಳಿಸಿದನು. ಸತ್ತ ದೊರೆಗಳ ಜೊತೆ ಅವರನ್ನು ಬೆರೆಸಿದನು.

35. ಚತುರಂಗ ಬಲವನ್ನು ಮುತ್ತಿ ಕಡಿದು ಬಿಸಾಡಿ, ವಿರಾಟನನ್ನು ಎಚ್ಚರ ತಪ್ಪುವಂತೆ ಮಾಡಿ, ದ್ರುಪದನ ಮೇಲೆ ಬಾಣ ಪ್ರಯೋಗಿಸಿ, ಕೈಕೆಯರನ್ನು ವಿರಥರನ್ನಾಗಿ ಮಾಡಿ, ದ್ರೋಣನು ನಡೆದು ಬರಲು , ನಿಮಿಷದಲ್ಲಿ ಪಾಂಡವರ ಸೈನ್ಯವು ಪ್ರತಿಭಟಿಸಿ ಮುನ್ನುಗ್ಗಿತು. ಗರ್ಜಿಸುವ ಸಮುದ್ರವು ದಾವಾಗ್ನಿಯನ್ನು ನುಂಗುವಂತೆ ದ್ರೋಣನನ್ನು ಮುತ್ತಿತು.

36. ದ್ರೋಣನು ಪುನಃ ವೈರಿಸೇನೆಯಲ್ಲಿ ಹತ್ತು ಸಾವಿರ ಆನೆಗಳನ್ನು ಐವತ್ತು ಸಾವಿರ ಕುದುರೆಗಳನ್ನು ಇಪ್ಪತ್ತು ಸಾವಿರ ಮಹಾರಥರನ್ನೂ ನಾಶಗೊಳಿಸಿದನು. ಹತ್ತು ಕೋಟಿ ಪದಾತಿಯನ್ನು ಅಂತಕನವರಿಗೆ ವಶಪಡಿಸಿದನು. ಅನಂತರ ದ್ರುಪದಾದಿ ನಾಯಕರತ್ತ ರಥವನ್ನು ಬಿಟ್ಟನು.

ಕೈವರ್ತಿಸು-ವಶಪಡಿಸು

37. “ಪಾಂಚಾಲಾಧಿಪತಿಯಾದ ದ್ರುಪದನೇ… ಶೂರರನ್ನು ರಣಕ್ಕೆ ಒಪ್ಪಿಸಿ ಜಾರಿಕೊಳ್ಳಬೇಡ. ಫಡ-ನಿಲ್ಲು " ಎನ್ನುತ್ತಾ ದ್ರುಪದನ ಅಕ್ಕಪಕ್ಕದವರನ್ನು ಬಾಣಗಳ ಜಾಲದಲ್ಲಿ ಸಿಕ್ಕಿಸಿ ಸ್ಮಶಾನಕ್ಕೆ ಕಳಿಸಿದನು. ಆಗ ದ್ರುಪದನು “ನೀಚನೇ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣರು ಕೇವಲ ಮಾತನಾಡಲು ಬಲ್ಲರು. ತಾವೇಕೆ ? ನಾವೇಕೆ ? ಪರಾಕ್ರಮ ನಿನಗೆಲ್ಲಿಯದು ?” ಎನ್ನುತ್ತಾ ಇದಿರಾದನು.

38. ಹಿಂದಿನದನ್ನು ನೆನೆಸಿಕೊ, ನೀಚನೇ, ನಾವ್ಯಾರೆಂದು ಮರೆತೆಯಾ ? ಸಾಕು ಅದು ಹಾಗಿರಲಿ, ಒಂದಲ್ಲದೆ ನಿನ್ನ ತಲೆಗೆ ಎರಡು ಬಾಣಗಳನ್ನು ತೊಡುವ ಅಗತ್ಯವಿಲ್ಲ. ಒಂದೇ ಬಾಣ ಸಾಕು. ಅದು ಬಿಟ್ಟು ಎರಡನ್ನು ಪ್ರಯೋಗಿಸಿದೆನಾದರೆ ನಿನ್ನಯ ಬಾಯ ಎಂಜಲನ್ನು ತಿಂದವನಿಗೆ ಸಮನಾಗುತ್ತೇನೆ. ನೋಡು ಎನ್ನುತ್ತಾ ಚಂದ್ರಾಕೃತಿಯ ಬಾಣವನ್ನು ಬಿಟ್ಟು ಪಾಂಚಾಲ ರಾಜನ ತಲೆಯನ್ನು ಕಡಿದು ನೆಲಕ್ಕೆ ಬೀಳಿಸಿದನು.

ಹೆರೆ-ಚಂದ್ರ

39. ’ ದೊರೆ ನಾಶವಾದನೇ ? ಸ್ವಾಮಿದ್ರೋಹರು ಬನ್ನಿ ’ ಎಂದು ದ್ರೋಣನು ಹೇಳಲು ಪಾಂಚಾಲಕರಲ್ಲಿ ಹನ್ನೆರಡು ಸಾವಿರ ರಾಜಪುತ್ರರು ಸರಿದು ಬಂದು ಸೈನ್ಯವನ್ನು ಸೇರಿದರು. ‘ಯುದ್ಧದ ಹೊಣೆ ನಮ್ಮದು. ನೀವು ಪಕ್ಕಕ್ಕೆ ಸರಿಯಿರಿ’ ಎಂದು ರಾಜಕುಮಾರರನ್ನು ತಡೆದು ಬಿಲ್ಲನ್ನು ಹಿಡಿದು ಆತುರದಿಂದ ವಿರಾಟನು ದ್ರೋಣನನ್ನು ಎದುರಿಸಿದನು.

40. ಬೆಟ್ಟಗಳನ್ನೇ ಅಲ್ಲಾಡಿಸಿ ನುಂಗುವ ಬಾಯಿಗೆ ಹಣ್ಣು ಹಂಪಲು ಹಿಡಿಯದೆ ಇರುತ್ತದೆಯೇ? ದ್ರೋಣನೆದುರಿನಲ್ಲಿ ಬಡವಿರಾಟನನ್ನು ಯಾರು ಬಲ್ಲರು ? ಯಾರು ಗುರುತಿಸಬಲ್ಲರು ? ನಡೆಯಬಹುದಾದುದನ್ನು ಆಗಲೇ ಕಂಡೆವು. ಅವನು ಮಡಿದನು ಎಂಬುದನ್ನು ತಿಳಿಯಲೇಬೇಕಾಗಲಿಲ್ಲ. ಒಡನೆಯೇ ಬಿಲ್ಲನ್ನು ಹಿಡಿದು ಪ್ರತಿಭಟಿಸಿದ ಕುಂತೀಭೋಜನೂ ಸಹ ಮಿಕ್ಕವರ ಸ್ಥಿತಿಯನ್ನೇ ತಲುಪಿದನು.

41. ಅವರ ಜೊತೆ ಯುದ್ಧ ಮಾಡಲು ಅವಕಾಶ ಕೋರಿ ಸೃಂಜಯರು, ಕೈಕೆಯರು, ರಾಜಸಮೂಹದ ಅಸಂಖ್ಯ ಚೈದ್ಯ, ಯಾದವ, ಮಗಧ, ಮಾಳವರು ಪ್ರತಿಭಟಿಸಿ ನಿಂತರು. ವಿವಿಧ ವಾದ್ಯಗಳ ಧ್ವನಿ, ಆನೆ, ಕುದುರೆ, ರಥಗಳ ಧ್ವನಿ ಜಗತ್ತಿನ ಯಂತ್ರವನ್ನು ತಿವಿದು ಕೆದರಿದಂತೆ ಶತ್ರು ಸೇನೆ ದ್ರೋಣನನ್ನು ಕೆಣಕಿತು.

ಜಂತ್ರ-ಯಂತ್ರ,

42. “ಹೆಚ್ಚಾದ ರಭಸದ ಧ್ವನಿಯನ್ನು ಕೇಳಿದೆನು. ಕೆಂಧೂಳಿಯನ್ನು ಕಂಡೆನು. ಶತ್ರು ಸೈನ್ಯದ ವೀರರನ್ನು ಕಂಡೆನು. ಆದರೆ ದ್ರೋಣನನ್ನು ಮಾತ್ರ ಕಾಣಲಾಗುತ್ತಿಲ್ಲ. ಕೇಳಿದ ನಿಮಿಷಾರ್ಧದಲ್ಲಿ ಕೆಂಧೂಳನ್ನು ಕಾಣುತ್ತಿಲ್ಲ. ಶತ್ರುರಾಜರನ್ನೂ ಕಾಣುತ್ತಿಲ್ಲ. ಅರಸನೇ ಕೇಳು ದ್ರೋಣನನ್ನು ಮಾತ್ರ ಕಂಡೆನು.”

ಚಾಪಧೂರ್ಜಟಿ-ಶಸ್ತ್ರ ವಿದ್ಯೆಯಲ್ಲಿ ಶಿವನಿಗೆ ಸಮಾನನಾದವನು, ದ್ರೋಣ,

43. “ಅರಸುಮಕ್ಕಳು ಮತ್ಸ್ಯ, ಪಾಂಚಾಲರಲಿ, ಕೈಕೆಯ, ಚೈದ್ಯ, ಯಾದವ, ತುರುಕ, ಬರ್ಬರ, ಗೌಳ, ಮಾಗಧ, ಪಾರಿಯಾತ್ರರಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲರೂ ನಾಶವಾಗಿ, ಒಂದೇ ಲಕ್ಷದಷ್ಟು ವೀರರು ಮಾತ್ರ ಉಳಿದರು. ವೈರಿಸೇನೆಯಲ್ಲಿ ಈ ಆನೆ, ರಥ, ಪದಾತಿ, ಕುದುರೆಗಳ ನಾಶವನ್ನು ಲೆಕ್ಕಿಸಲು ಅರಸನೇ ಯಾರು ಬಲ್ಲರು ?” ಎಂದು ಸಂಜಯನು ಹೇಳಿದನು.

44.” ಆ ಸೈನ್ಯ (ಪಾಂಡವರ) ನಾಶವಾಯಿತು. ಈ ಸೈನ್ಯ (ಕೌರವ ಸೇನೆ) ಭೂಮಿ ಒಡೆಯುವಂತೆ ಆರ್ಭಟಿಸಿತು. ಅವರಿಗೆ (ಪಾಂಡವರಿಗೆ) ಅಪಜಯದ ಮಳೆಗರೆಯಿತು. ಇವರಿಗೆ ಸರ್ಪ ಹಗ್ಗಗಳ ಭಯ ನಾಶವಾಯಿತು ಆ ಕಡೆಯ ಸೈನ್ಯ ಹಿಂತಿರುಗಿತು. ಈ ಸೈನ್ಯ ಗೆಲುವಿನ ಉತ್ಸಾಹದಲ್ಲಿ ಸಂಭ್ರಮಿಸಿ ಮುಂದುವರಿಯಿತು. ಕೌರವರ ಅರಸ ದುರ್ಯೋಧನನ ಉತ್ಸಾಹವನ್ನು ಬಣ್ಣಿಸಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ” ಎಂದು ಸಂಜಯನು ಹೇಳಿದನು.

45. ಚಕ್ರವಾಕ ಪಕ್ಷಿಯು ತನ್ನ ಅಪಾರವಾದ ವಿರಹವೆಂಬ ಅಗ್ನಿಯಲ್ಲಿ ಕಣ್ಣೀರೆಂಬ ತುಪ್ಪದ ಆಹುತಿಯನ್ನು (ಆಜ್ಯಾಹುತಿ) ಕೊಟ್ಟು ನಡೆಸಿದ, ರಾತ್ರಿಯೆಂಬ ಶತ್ರುವನ್ನು ಸಂಹರಿಸಲು ಮಾಡಿದ ಯಜ್ಞ ಸೊಗಸಾಗಿ ನಡೆಯಿತು. (ಶತ್ರು ಧ್ವಂಸವೆಂಬ ಯಾಗವು ಶೋಭಿಸಿತು). ಸಮೀರಣ ಕುಣಿ ಕುಣಿದು ಬಂದದ್ದರಿಂದ ತಾರೆಗಳು ತಿರುಗಿದವು. ಶಶಿ ಅಡಗಿದನು. ರಜನೀನಾರಿ ತೋಳಿಗೆ ತಲೆಯಾನಿಸಿದಳು. ಸೂರ್ಯ ಹೊರಟನು. ಸೂರ್ಯೋದಯವಾಯಿತು.