೧೫

ಸೂಚನೆ : ಸೇನಾಪತಿ ದ್ರೋಣನು ಒಡ್ಡಿದ ದುರ್ಯೋಧನನ ಸೈನ್ಯದಲ್ಲಿ ಭೀಮಪುತ್ರನಾದ ಘಟೋತ್ಕಚನು ಶ್ರೇಷ್ಠರಾದ ಕೋಟ್ಯಾಂತರ ರಾಕ್ಷಸರನ್ನು ಕೊಂದನು.

1. ಜನಮೇಜಯ ರಾಜನೇ ಕೇಳು. ಕೃಷ್ಣಾರ್ಜುನರು ಬರಲಾಗಿ ಭೂಪಾಲನಾದ ಯುಧಿಷ್ಠಿರನು ತನ್ನ ಸಮೂಹದೊಂದಿಗೆ ಇದಿರಾಗಿ ಬಂದನು. ಅವನಿಗಾಗುತ್ತಿದ್ದ ಸಂತೋಷವನ್ನು ಹೇಳಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ. ಕಣ್ಣುಗಳಲ್ಲಿ ಆನಂದಾಶ್ರು ಹೊಮ್ಮುತ್ತಿರಲು ಆತುರದಿಂದ ಮುಂದೆ ಬಂದು ದೇವನ ಪಾದಕಮಲಗಳನ್ನು ಅಪ್ಪಿದನು.

2. ಹೆಚ್ಚಿದ ಆನಂದಾತಿರೇಕದಿಂದ ಮಾತುಗಳು ಹೊರಡಲಿಲ್ಲ. ಮನಸ್ಸನ್ನು ನಿಯಂತ್ರಿಸಿಕೊಳ್ಳಲಾರದೆ, ಸಂತೋಷದಲ್ಲೇ ಮೈಮರೆತಿರಲು ರೋಮಾಂಚನದ ಅನುಭವಕ್ಕೆ ದೇಹ ಕಿರಿದು ಎನ್ನುವಂತಾಯ್ತು. ರಾಜ ಧರ್ಮಜನು ಹೊರನೋಟಕ್ಕೆ ಕಾತರಿಸಿದನು. ಆನಂದದಲ್ಲೇ ಮೈಮರೆತಿರಲಾಗಿ ಕಾರುಣ್ಯ ನಿಧಿಯಾದ ಕೃಷ್ಣನು ನಗುತ್ತ ಆತನನ್ನು ಮೇಲೆತ್ತಿ ಬಿಗಿದು ಅಪ್ಪಿಕೊಂಡನು.

3. “ಅರಸಾ… ನಿನ್ನ ಭಾಗ್ಯದ ಬೆಳಸು ಫಲಕೊಟ್ಟಿತು. ನಿನ್ನ ಒಡಹುಟ್ಟಿದ ಅರ್ಜುನನ ಭಾಷೆ ನೆರವೇರಿ ಪರಿಪೂರ್ಣವಾಯಿತು. ಈ ಕದನ ಉಳಿದವರ ಪಾಲಿಗೆ ಮಹಾಯುದ್ಧ. ಒಂದು ಅಪಮೃತ್ಯು ಕಳೆದಂತಾಯ್ತು.” ಎಂದು ಕೃಷ್ಣನು ಹೇಳಲು , ರಾಜಶ್ರೇಷ್ಠನಾದ ಧರ್ಮರಾಯನು " ನಿನ್ನ ಭಾಷೆಯನ್ನು ಎತ್ತಿ ಹಿಡಿದೆ. ನಿನ್ನ ಬಿರುದನ್ನು ಸಾರ್ಥಕಗೊಳಿಸಿದೆ. ನಮಗೆ ಇದೇನು (ಕಷ್ಟ ಎನಿಸಿದೆ ) " ಎಂದನು.

ಕಳಸಗಂಡುದು-ಗೋಪುರ ಮೇಲ್ಭಾಗವನ್ನು ಕಂಡುದು ಅಂದರೆ ಕೆಲಸದಲ್ಲಿ ಪರಿಪೂರ್ಣತೆ ಸಿದ್ಧಿಸಿತು, ಭಾರಾಂಕ-ಮಹಾಯುದ್ಧ

4. “ಸೈನ್ಯವನ್ನು ಹಿಂತೆಗೆದುಕೊ ಸಾಕು. ನೀನು ನಮ್ಮನ್ನು ಸುಮ್ಮನೆ ಹೊಗಳುತ್ತಿರುವೆ. ಈ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಶತ್ರುಗಳ ಏಳು ಅಕ್ಷೋಹಿಣೀ ಸೇನೆ ನಾಶವಾಗಿದೆ. ಭೀಮ-ಪಾರ್ಥರು ಹಿಂದು ಮುಂದು ನೋಡದೆ ಶತ್ರುಗಳನ್ನು ಇರಿದರು. ಜಗತ್ತಿನಲ್ಲಿ ಅದ್ಭುತ ವೀರರಿವರು” ಎಂದು ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನು ಭೀರ್ಮಾರ್ಜುನರನ್ನು ಮೆಚ್ಚಿ ನುಡಿದನು.

5. ಈ ಕಡೆ ದುಃಖಿತನಾದ ರಾಜ ದುರ್ಯೋಧನನ ಕೋಪದಿಂದ ನಡುಗುವ ಮುಖವನ್ನು ಕಂಡು ಭಟರಿಗೆ ಎದೆಯಲ್ಲಿ ಕಿಚ್ಚು ಹೊತ್ತಿಕೊಂಡಂತಾಯ್ತು. ವೀರರ ಮುಖಗಳಲ್ಲಿ ಸೇಡಿನ ಹೊಗೆ ತೋರಿದವು. ಕರ್ಣನು ಕೋಪದಿಂದ “ಇತ್ತ ನೋಡು ರಾಜನೇ, ಸೈಂಧವನು ಈಗ ಎಲ್ಲಿದ್ದಾನೋ ಅಲ್ಲಿಗೇ ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನ ಸೇವಕರಾದ ಪಾಂಡವರನ್ನೂ ಕಳುಹಿಸುತ್ತೇನೆ”-ಎಂದನು.

ಕೆತ್ತ-ನಡುಗುವ,

6. “ಇನ್ನು ನೋಡು, ಆ ಅರ್ಜುನನ ಬೆನ್ನಿನಿಂದ ಅವನ ಕರುಳನ್ನು ಹೊರಗೆ ತೆಗೆಯುತ್ತೇನೆ. ಅರ್ಜುನನು ಮೋಸದಿಂದ ಶತ್ರುವನ್ನು ಹೊಡೆದು ಕೊಂದನು. ಪುನಃ ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಆಹ್ವಾನಿಸು. ನಿನ್ನ ಕಣ್ಣುಗಳಿಗೆ ಉಂಟಾಗಿರುವ ಸಂಭ್ರಮದ ಬರವನ್ನು ಕಳೆಯುತ್ತೇನೆ. ನನ್ನ ಜೊತೆಗಿರು. ರಾಜನೇ ನೋಡು ಇನ್ನು ವಿಚಿತ್ರವನ್ನು ತೋರುವೆನು” ಎನ್ನುತ್ತಾ ಆ ಕರ್ಣನು ಭಾಷೆ ಕೊಟ್ಟನು.

7. “ನಿಜ. ಲೋಕದಲ್ಲಿ ಗರುಡನನ್ನು ನೀರ ಹಾವು ಹಿಡಿಯಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸುವುದು ಸಾಧ್ಯ. ರಾಯನ ನಂಟರಿಷ್ಟರೊಳಗೆ ಕರ್ಣನು ಅಧಿಕನಲ್ಲವೇ ? ಕರ್ಣನು ಸಾಮಾನ್ಯನೇ ? ಕುಗ್ಗಬೇಡ. ನಿನ್ನಲ್ಲಿ ಇನ್ನೂ ಭಾಷೆಗಳಿವೆ. ನಗುವವರು ನಾವಲ್ಲ. ಎಂಟರಷ್ಟು ಹರಟು, ಸಾಕು” ಎಂದು ಕೃಪಾಚಾರ್ಯರು ಹೇಳಿದರು.

ಕಂಟಣಿಸು-ಕುಗ್ಗು, ಸೊರಹು-ಹರಟು

8. ಹಿರಿಯರನ್ನು, ಮಾನ್ಯರನ್ನು, ಶೂರರನ್ನು ದೂರದಲ್ಲಿ ಇರಿಸುವರು. ಬಾಯಿ ಬಡಿಕರನ್ನು, ಭಂಡರನ್ನು ಹತ್ತಿರಕ್ಕೆ ಕರೆಯುವರು. ಅರಸರು ದುರ್ನಡತೆಯುಳ್ಳವರು ಎಂಬುದನ್ನು ಜಗತ್ತು ತಿಳಿದಿಲ್ಲವೇ ? ಅಯ್ಯೋ…. ಕಲ್ಲು ಹರಳು ಕೌಸ್ತುಭಕ್ಕೆ ಸರಿಯಾಗಬಲ್ಲುದೇ ? ಎಂದು ಕೃಪಾಚಾರ್ಯರು ಹೇಳಿದರು.

ಟೆಕ್ಕೆಯ ಹರಳು-ಕಲ್ಲು ಹರಳು,

9. " ನೀವು ರಣರಂಗದಲ್ಲಿ ಮಾಡಿದ್ದೇನು ? ಸೈಂಧವನನ್ನು ರಕ್ಷಿಸುವೆವು ಎಂದಿರಿ. ನಾನಾ ರೀತಿಯ ಸೇನಾವ್ಯೂಹದ ರಚನೆಯ ಮೂಲಕ ದ್ರೋಣನು ಏನು ಮಾಡಿದನು ? ನೀವು ನಿಜವಾದ ಭಟರಾದರೆ ಶತ್ರುಗಳನ್ನು ನಾಶಮಾಡಿ ಅವಮಾನಿಸಿ, ಧಿಕ್ಕರಿಸುವುದು ಉಚಿತವಾಗಿತ್ತು. ಜನರನ್ನು ನಿಂದಿಸುವ ತಾವು ಭಂಡರು ಎಂದು ಕರ್ಣನು ಹೇಳಿದನು.

ವಿಭಾಡಿಸು-ಧಿಕ್ಕರಿಸು,
ಹೇವಗೆಡಿಸು-ಅವಮಾನಿಸು,
ಚುನ್ನುವಾಡು-ನಿಂದಿಸು

10. “ಎಲವೋ ನೀಚನೇ ಮಾವನಾದ ಕೃಪಾಚಾರ್ಯನನ್ನು ಧಿಕ್ಕರಿಸಿ ಹರಟುವ ಈ ನಾಲಿಗೆಯನ್ನು ಸೀಳುವೆನು. ಎಲೆ ಮಹಾದೇವ… ಇಲ್ಲೇ ನಮ್ಮಿಬ್ಬರ ಕಾದಾಟ” ಎನ್ನುತ್ತಾ ತನ್ನ ಖಡ್ಗವನ್ನು ಸೆಳೆದು ಝೊಂಪಿಸಿ ಅಶ್ವತ್ಥಾಮನು ಕರ್ಣನನ್ನು ಅಪ್ಪಳಿಸಲು, ಕರ್ಣನು ತನ್ನ ಶ್ರೇಷ್ಠ ಅಡಾಯುಧವನ್ನು ತೆಗೆದು ಅಶ್ವತ್ಥಾಮನ ಮೇಲೆ ಬಿದ್ದನು.

11. ಜನರು “ಕೌರವಸೇನೆ ಒಳಜಗಳದಲ್ಲಿ ಬೆಂದುದು. ಅಯ್ಯೋ” ಎನ್ನಲು ಕೌರವರಾಯ ಕೋಪದಿಂದ ಮಧs್ಯದಲ್ಲಿ ಬಂದು ನಿಂತನು. “ಇಂದಿನ ಕದನ ಬಹಳ ಚೆನ್ನಾಗಿದೆ. ನಾನು ಮಂದ ಭಾಗ್ಯ. ಸಾಕು. ಮಾತನಾಡಿ ಇನ್ನು ಮಾಡುವುದೇನು ? ನಿಮ್ಮಲ್ಲಿ ಜಗಳ ಬೇಡ” ಎಂದನು.

12. “ನಾಚಿಕೆ, ಇರುವವರಾದರೆ ಭೀಮ-ಪಾರ್ಥರನ್ನು ನೀವು ಕೊಲ್ಲಿರಿ-ಅಥವಾ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಸಾಯಿರಿ. ಅದಲ್ಲದೆ ಹಿರಿಯರಾದ ನೀವು ಒಳಜಗಳದಲ್ಲಿ ತೊಡಗುವರೇ ? ಸೈಂಧವನನ್ನು ಕಾಪಾಡುವೆವು ಎಂದಿರಿ. ಸುಭಟರ ಸಮೂಹದ ಮೂಗುಗಳನ್ನೇ ಅರ್ಜುನದೇವ ಕತ್ತರಿಸಿದನು. ಇನ್ನು ನೀವು ಹಿಂತಿರುಗಿರಿ” ಎಂದು ಅರಸನು ತಡೆದನು.

13. “ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಪರಿಪೂರ್ಣತೆಯನ್ನು ಪಡೆದಿರುವಿರಾದರೆ, ಶತ್ರುವನ್ನು ಇರಿಯುವುದು. ಪರಾಕ್ರಮವನ್ನು ಮೆರೆವುದು ಉಚಿತವು. ದೊಂಬರಾಟದ ಶೌರ್ಯವು ಒಳಗೊಳಗೆ ಇದೇಕೆ ? ನೀವೇನು ಸಾಮಾನ್ಯರಲ್ಲ. ನಿಮ್ಮಲ್ಲಿ ಯಾವ ಕೊರತೆಯೂ ಇಲ್ಲ. ಅದು ನಮ್ಮ ಪುಣ್ಯ ಕಡಿಮೆಯಾದ ದಿನ. ನೀವೇನು ಮಾಡಲು ಸಾಧ್ಯ ? " ಎಂದು ದುರ್ಯೋಧನನು ನಿಟ್ಟುಸಿರು ಬಿಟ್ಟನು.

ನೆರವಣಿಗೆ-ಪರಿಪೂರ್ಣತೆ, ಓಲೆಯಕಾರತನ-ಪರಾಕ್ರಮ,

14.” ಕೋಪವೇಕೆ ? ಸೈಂಧವನನ್ನು ಕಾಪಾಡುವಾತನು ಯಾರು ? ತ್ರಿಪುರ ದಹನದ ಪರಶಿವನ ಬಾಣ ಅರ್ಜುನನ ಗಾಂಡೀವದಲ್ಲಿ ಬಂದು ಸೇರಿದೆ. ಆತನು ಪ್ರಯೋಗಿಸಿದ ಪಾಶುಪತ ಬಾಣವನ್ನು ತಡೆಯುವವರು ಯಾರು? ಸುಮ್ಮನೆ ನಮ್ಮ ಭಟರನ್ನು ಅತಿಶಯವಾಗಿ ತೇಜೋಹೀನರನ್ನಾಗಿಸುತ್ತಿದ್ದೀರಿ" ಎಂದು ದ್ರೋಣನು ಹೇಳಿದನು.

15. “ಒಂದು ಹರನು ಹಿಡಿಯುವ ಬಾಣ. ಇನ್ನೊಂದು ದೇವೇಂದ್ರನದು. ಕುಬೇರ, ಅಗ್ನಿ ವಾಯುವಿನ ದಿವ್ಯಾಸ್ತ್ರಗಳು ಪಾರ್ಥನ ಬತ್ತಳಿಕೆಯಲ್ಲಿ ತುಂಬಿವೆ. ಈ ಬಾಣಗಳು ಶತ್ರುವನ್ನು ಕೊಂದಲ್ಲದೆ ಹಿಂದಿರುಗುವುದಿಲ್ಲ. ನಮ್ಮಲ್ಲಿ ಒಂದೊಂದಕ್ಕೆ ಒಬ್ಬೊಬ್ಬರು ಗುರಿ. ಇಂದು ಅವುಗಳನ್ನು ತಡೆಯಲು ನಮಗೆ ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ, ನಮಗೆ ಜಯವಿಲ್ಲ” ಎಂದು ದ್ರೋಣನು ಹೇಳಿದನು.

16. ರಾಜನೇ…. ನೀನು ಮೂರ್ಖ. ಅರ್ಜುನನು ದೇವತೆಗಳನ್ನೂ ಲಕ್ಷಿಸುವುದಿಲ್ಲ. ಸಕಲ ದೈವದ ಒಡೆಯನಾದ ಹರನ ಅಸ್ತ್ರವನ್ನು ನಿಗ್ರಹಿಸುವವರಾರು ? ಆಗಲಿ. ಸೈಂಧವನಿಗಾಗಿ ಪಾಶುಪತ ಬಾಣವು ವ್ಯಯವಾಗಿದೆ. ಈಗ ಪಾರ್ಥನಲ್ಲಿ ಹರನ ಬಾಣವಿಲ್ಲ. ಇನ್ನು ಶತ್ರುಗಳನ್ನು ರಾತ್ರಿಯ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಹಿಂಡುವೆನು. ಕೈದೀವಿಗೆಗಳನ್ನು ಸಿದ್ಧಪಡಿಸು ಎಂದು ದ್ರೋಣನು ಉದ್ವೇಗದಿಂದ ಮಾತನಾಡಿದನು.

17. ಗಾಯಗೊಂಡ ಆನೆಗಳನ್ನು , ಕೈ ಮೈ ನೋಯುವಂತೆ ಕಾದಾಡಿದ ರಾಜಪುತ್ರರನ್ನು, ಆಯುಧದ ಮಳೆಗಳಲ್ಲಿ ನೆನೆದ ವೇಗವಾದ ಕುದುರೆಗಳನ್ನು, ಮೇಲಕ್ಕೆ ನೆಗೆದು ಬಳಲಿದ ರಥಗಳ ಸಮೂಹವನ್ನು, ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಗಾಯಗೊಂಡ ನಾಯಕರನ್ನು ದ್ರೋಣನು ಕರೆಕರೆದು ಹುರಿದುಂಬಿಸಿ ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಕಳುಹಿಸಿದನು.

18. ಜಾರಿಬೀಳುವ ಕವಚ , (ಕಳಚಿದ ಕವಚ) ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಹರಿದ ಆನೆ ಕುದುರೆಗಳ ಜೀನುಗಳು, ಪಕ್ಕರೆಕ್ಕೆಗಳು (ಪಕ್ಕವನ್ನು ರಕ್ಷಿಸುವ ಸಾಧನ,) ನುಗ್ಗಾದ ಗುಳ, ಬಿರಿದ ಶಿರಸ್ತ್ರಾಣ, ಬಾಹುಗಳೆಂಬ ರೆಕ್ಕೆಯನ್ನು ಮುರಿದ ಆಯುಧ ಭಲ್ಲೆ, ಅರ್ಧ ಕಡಿದ ಬಿಲ್ಲುಗಳು, ನೆಗ್ಗಿ ಹೋದ ಗುರಾಣಿ, ಮುಕ್ಕಾಗಿರುವ ಆಯುಧವನ್ನು ತರಿಸಿ, ಅವುಗಳನ್ನೆಲ್ಲಾ ಶೂರದ್ರೋಣನು ಅತಿರಭಸದಿಂದ ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಕಳುಹಿಸುತ್ತಿದ್ದನು.

ಗುಳ-ಕುದುರೆಗಳ ಪಕ್ಕ ರಕ್ಕೆ, ಹಕ್ಕರಿಕೆ-ಕುದುರೆಯ ಜೇನು, ಹರಿಗೆ-ಗುರಾಣಿ.

19. ಎಣಿಸಲಾರದಷ್ಟು ಬಂಡಿಗಳು ಬಂದು ಸೇರಿದವು. ಹಕ್ಕರಿಕೆ, ಹಲ್ಲಣ, ಕವಚ, ಸೀಸಕ, ಜೋಡು, ರೆಂಚೆಗಳು, ಮಣಿಮಯದ ಹಿಡಿಕೆ, ಆಡಂಬರದ ಕತ್ತಿ, ಶೂಲ, ಸುರಗಿ-ಇವೇ ಮೊದಲಾದ ಬಾಣಗಳ ರಾಶಿ ಸೇನಾಪತಿ ದ್ರೋಣನ ಎದುರಿನಲ್ಲಿ ಶೋಭಿಸಿದವು.

ಜರಿದ ಜೋಡು-ಜಾರಿ ಬೀಳುವ ಕವಚ, ಹಕ್ಕರಿಕೆ-ಆನೆ, ಕುದುರೆಗಳ ಪಕ್ಕವನ್ನು ರಕ್ಷಿಸುವ ಸಾಧನ, ಗುಳ-ಸಣ್ಣ ಆನೆಕುದುರೆಗಳ ಪಕ್ಕ ರಕ್ಷೆ, ಹರಿಗೆ-ಢಾಲು, ಸೀಸಕ-ಶಿರಸ್ತ್ರಾಣ, ಬಲ್ಲೆಹ-ಭಲ್ಲೆ, ಮೋಹಳ-ಹಿಡಿಕೆ, ಉಬ್ಬಣ-ಆಟೋಪ, ಹೆಚ್ಚಳ, ಸುರಗಿ-ಕಠಾರಿ, ರೆಂಚೆ-ಗುಳ, ಆನೆಯ ಜೂಲು

20. ರಥಿಕರು, ಮಾವುತರು, ಕಾಲಾಳುಗಳು, ರಾವುತರು ಮೊದಲಾದವರನ್ನು ಕರೆಕರೆದು ಅವರವರಿಗೆ ಅವರವರ ಅಂಗದ ಆಯುಧಗಳನ್ನು ತರಿಸಿಕೊಟ್ಟು, ಸಾಧು, ಜವಾಜ, ಕರ್ಪೂರ ಮೊದಲಾದ ಸುಗಂಧ ದ್ರವ್ಯಗಳ ವೀಳೆಯದ ಉಡುಗೊರೆಗಳನ್ನು ನೀಡಿ ಶೂರ ದ್ರೋಣನು ಪರಿವಾರವನ್ನು ವಿಶೇಷವಾದ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಮನ್ನಿಸಿದನು.

21. ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಸಂಭ್ರಮದಿಂದ ಮುಂದುವರಿಯುವುದು. ಮುಂದೆ ಇಟ್ಟಿ ಹೆಜ್ಜೆಯನ್ನು ಹಿಂದೆಗೆಯಲಾಗದು. ಆಯುಧಗಳ ಹೊಡೆತದಿಂದ ಹರಿಯುವ ರಕ್ತವೇ ಪುಣ್ಯ ತೀರ್ಥಕ್ಕೆ ಸಮಾನ, ಇದು ಜನ್ಮಾಂತರಗಳ ಕೊಳೆ, ಕಲಂಕವನ್ನು ತೊಳೆಯುತ್ತದೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ಪ್ರಾಣದ ಮೇಲೆ ವ್ಯಾಮೋಹ ಬೇಡ. ಇದು ಸತ್ಕುಲವನ್ನು ಉದ್ಧರಿಸುತ್ತದೆ. ಸದ್ಗತಿಯನ್ನು ಉಂಟುಮಾಡುತ್ತದೆ ಎಂದು ದ್ರೋಣನು ತನ್ನ ಸೈನ್ಯವನ್ನು ಹುರಿದುಂಬಿಸಿದನು.

ಕಿಲ್ಬಿಷ-ಕಲಂಕ, ಪಾಪ, ಕಕ್ಕುಲಿತೆ-ವ್ಯಾಮೋಹ

22. ರಾಯನ ಸೈನ್ಯವು ಸಂತೋಷದಿಂದ ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಉತ್ಸಾಹಗೊಂಡಿತು. ಮೊಳಗುವ ಭೇರಿ, ತಮಟೆ, ಡಮರು, ಮೃದಂಗ, ಮೊದಲಾದ ವಾದ್ಯಗಳ ಘನ ಗಂಭೀರ ಭೇರಿಗಳ, ವೇಗದ-ಕಹಳೆಯ ಗರ್ಜನೆ ಅಧಿಕವಾಗಲು, ಬ್ರಹ್ಮನಿಂದ ನಿರ್ಮಿತವಾದ ಈ ಬ್ರಹ್ಮಾಂಡವೇ ಬಿರಿಯುವಂತಾಗಿ ದ್ರೋಣನ ಸಮರ ಸಿದ್ಧತೆ ಬಲವಾಯಿತು.

ಲಟಕಟಿಸು-ಉತ್ಸಾಹ,
ಚಟುಳ -ವೇಗದ,
ಗಜರು-ಗರ್ಜನೆ

23. ಬಲಿಷ್ಠಯೋಧರು ಕಾಳಗದಲ್ಲಿ ವಿಶೇಷವಾದ ಆಸಕ್ತಿಯನ್ನು ತೋರುತ್ತಾ ಅರ್ಜುನನನ್ನು ಕರೆ, ಕರೆ ಸಿಂಧುರಾಜನ ಹೊಣೆ ನಮ್ಮ ಮೇಲಿದೆ ಎಂದು ನುಗ್ಗಿದರು. ಸರಿಸಮಾನವಾದ ಉತ್ಸಾಹದಿಂದ ಪುನಃ ಯುದ್ದಕ್ಕೆ ಸೇರಿಕೊಂಡ ರಾತ್ರಿಯುದ್ಧದ ಸೈನ್ಯ ಶತ್ರುವೀರರ ಆರ್ಭಟವನ್ನು ತಗ್ಗಿಸಿತು.

ಸರಿಸ-ಸರಿಸಮಾನ

24. ಶತ್ರು ಸೇನೆಯು ಸಜ್ಜಾಗಿ ಬಂದಿದೆ. ಭಟರ ಸಮೂಹ ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ನಿಲ್ಲಲಿ. ನಮ್ಮನ್ನು ಹಿಮ್ಮೆಟ್ಟಿಸಿದರೆ, ಲೋಕವು ಅರ್ಜುನ-ಭೀಮರಲ್ಲಿ ಕೊರತೆಯನ್ನು ಕಾಣುತ್ತದೆ ಅಲ್ಲದೆ ನಮ್ಮ ಗೆಲುವು ತಗ್ಗುತ್ತದೆ. ಈ ರಾತ್ರಿಯನ್ನು ಕಳೆದೆವಾದರೆ ನಮಗೆ ಸರಿಸಮ ಯಾರೂ ಇಲ್ಲವೆಂದು ಧೃಷ್ಟಧ್ಯುಮ್ನನು ಸಕಲ ನಾಯಕರನ್ನು ಕರೆಸಿದನು.

ಅಕ್ಕು - ಲಯವಾಗು, ನಾಶವಾಗು

25. ಸೋತ ಸೇನೆ ಸೈನ್ಯವನ್ನು ಒಟ್ಟುಗೂಡಿಸಿಕೊಂಡು ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಸಿದ್ಧವಾಗಿದೆ. ಭಲೆ, ಯುದ್ಧವೆಂಬುದು ನಮ್ಮ ಸಹಜ ಪ್ರವೃತ್ತ್ತಿ. ಶೂರನು ರಾಜ್ಯ ಸಿರಿಯೇ ದೊರೆತಂತೆ ಮೂದಲಿಸಿ ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಕರೆದರೆ ಮನದಲ್ಲಿ ಭೀತಿ ಏಕೆ ? ಪೌರುಷದ ಮಾತುಗಳು ಬಾಯಲ್ಲಿ, ಹೆಜ್ಜೆಗಳು ಮಾತ್ರ ಹಿಂದೆ. (ಹೇಡಿಯಂತೆ ಹಿಮ್ಮೆಟ್ಟುವುದು) ಕುರುವೀರರು ಭಂಡರು ಎನ್ನುತ್ತಾ ಶತ್ರುಸೇನೆ ಎದುರಾಯಿತು.

ಬೂತುಗಳು-ಭಂಡರು

26. ಈ ರಣರಂಗದೊಳಗೆ ದಿಗುಮಂಡಲದ ಸಂಧ್ಯಾರಾಗವು ಇಳಿದಿದೆಯೋ ಎಂಬಂತೆ, ತುಂಡರಿಸಿ ಚೆಲ್ಲಾಪಿಲ್ಲಿಯಾದ ಚತುರಂಗ ಸೇನೆಯಲ್ಲಿ ಕೆಂಪು ನೀರಿನ ರಾಶಿ (ರಕ್ತ) ವ್ಯಾಪಿಸಿತು. ಶೂರರ ರೋಷ ತಾಮಸ ಪ್ರಕಟವಾಯಿತು ಎನ್ನುವಂತೆ ದಿಗ್ಮಂಡಲದಲ್ಲಿ ದೀಪದ ತುದಿಯ ಬೆಳಕನ್ನು ಪಾನಮಾಡುವ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಕತ್ತಲ ಬಳ್ಳಿಯು ಜಗವನ್ನು ವ್ಯಾಪಿಸುತ್ತಿತ್ತು.

ಪರಿದಳಿತ-ತುಂಡಾದ, ಚೆಲ್ಲಾಪಿಲ್ಲಿಯಾದ,

27. ಗರ್ಜಿಸಿ ಶಬ್ದ ಮಾಡುವ ಖಡ್ಗದ ಘರ್ಷಣೆಯಿಂದ ಹೊರಬರುವ ಕಿಡಿಗಳಿಂದ ಕತ್ತಲೆಯಲ್ಲಿ ರಂಧ್ರಗಳಾದವು. ರಾಜರುಗಳ ಕಿರೀಟದ ರತ್ನದ ಕಾಂತಿಯಿಂದ ಕತ್ತಲೆಯ ಶರೀರವು ಜರ್ಜರಿತವಾಯ್ತು. ಹರಿತವಾದ ಬಾಣದ ಸಮೂಹ ಹರಡಿ ಕ್ಷಣಕಾಲ ಬೆಳಕುಂಟಾಗಿ ಮತ್ತೆ ನಿಮಿಷದಲ್ಲಿ ನಸುಗತ್ತಲೆಯ ಆಕ್ರಮಣ ದಿಕ್ಕುದಿಕ್ಕುಗಳಿಗೂ ಹರಡಿ ವ್ಯಾಪಿಸಿತು.

ಜಡಿವ-ಗರ್ಜಿಸುವ, ಬೇಗಡೆ-ತೂತು, ರಂಧ್ರ,
ಹೊಡಕರಿಸು-ಕಾಣಿಸಿಕೊಳ್ಳು,

28. ನೀಚರ ಹೃದಯದ ಗರುಡಿಯಂತೆ, ಗೂಬೆಯ ಕಣ್ಣುಗಳ ಕಾಡಿಗೆಯಂತೆ, ಭೂಮಿಯೆಂಬ ಕಮಲಕ್ಕೆ ಎರಗಿದ ತುಂಬಿಯಂತೆ, ಸುಭಟರ ಮನಸ್ಸೆಂಬ ಚಂದ್ರನನ್ನು ಹಿಡಿದ ರಾಹುವಿನಂತೆ, ಪ್ರಳಯಕಾಲದ ಅಂಧಕಾರದ ಬೀಜವೋ, ನೀಲಾಚಳದ ಸಾನ್ನಿಧ್ಯವೋ ಎಂಬಂತೆ ಆಕಾಶಮಂಡಲದಲ್ಲಿ ದಟ್ಟವಾದ ಅಂಧಕಾರ ವ್ಯಾಪಿಸಿತು. ಅದನ್ನು ಏನೆಂದು ವರ್ಣಿಸಲಿ ?

29. ಸೈನ್ಯದ ಆರ್ಭಟವೆಂಬ ಸಿಡಿಲಿನ , ಬಲು ಕತ್ತಲೆಯನ್ನು ಎರಚುವ ಮೋಡದ, ರಾಜರ ಕಿರೀಟದ ಮಕುಟ ರತ್ನಗಳೆಂಬ ಹೊಳೆಯುವ ಬಳ್ಳಿ ಮಿಂಚುಗಳ, ಒಂದೇ ಸಮನೆ ಸುರಿಯುವ ಬಾಣಗಳ ಮಳೆಯ, ರಕ್ತದ ಹೊನಲುಗಳ ಅಧಿಕವಾದ ಮಳೆಗಾಲದಲ್ಲಿ ಭಟರ ಶೌರ್ಯವೆಂಬ ಶಿಖಿ (ಬೆಂಕಿ) ಹೆಚ್ಚಿತು.

ಝಾಡಿ-ಪ್ರಖರತೆ, ರೌಕುಳ-ಹೆಚ್ಚಳ, ಅಧಿಕ,

30. ಹೊಡೆದಾಟದಲ್ಲಿ ಶ್ರಮದಿಂದ ತಲೆಯೊತ್ತಿ ಹೊಡೆದರು. ತಮ್ಮೊಳಗೊಳಗೆ ಗುಂಪು ಗುಂಪಾಗಿ ಒಂದೇ ಸಮನೆ ಸಂಭ್ರಮದಿಂದ ಅಪರಿಮಿತವಾದ ಬಾಣಗಳು ದಟ್ಟವಾಗಿ ಬೀಳುವಂತೆ ಮಾಡಿದರು. ರಣಭೂಮಿಯ ದಟ್ಟವಾದ ಕತ್ತಲಿನಲ್ಲಿ ಯೋಧರು ಒಂದು ಕ್ಷಣ ಸ್ತಬ್ಧರಾಗಿ, ದಿಗ್ಭ್ರಮೆಯಿಂದ ತಮ್ಮ ತಮ್ಮಲ್ಲೇ ತಮ್ಮವರ ನಾಶದ ಕಾರ್ಯದಲ್ಲಿ ನಿರತರಾದರು. ರಾತ್ರಿ ಅತ್ಯಂತ ಭಯಂಕರವಾಯಿತು.

ರಣಮಹೀಸಂತಮಸ ಶಾಂತೇಕ್ಷಣರು-ರಣಭೂಮಿಯ ಕತ್ತಲಿನಲ್ಲಿÉೂಂದು ಕ್ಷಣ ಸ್ತಬ್ಧರಾದ ಯೋಧರು, ಸ್ವಕೀಯ ಕ್ಷಣನ-ತಮ್ಮ ತಮ್ಮವರ ನಾಶ.

31. “ಯಾರ ಪಕ್ಷದ ಶೂರನಿವನು ? ನೀನಾರು ? ಹೆಸರೇನೆಂದು ಬಳಿಕ ವಿಚಾರಿಸಿ ಕರೆಕರೆದು ಮೂದಲಿಸಿ ಹೊಡೆದಾಡಿದರು. ದಟ್ಟವಾದ ಕತ್ತಲು ಆವರಿಸಿತು. ಸೈನ್ಯದ ಸಂಹಾರವನ್ನು ವಿವರಿಸುವನು ಯಾರು ? ಹೆಚ್ಚಿನ ಭಟರ ಸಾಹಸ ನಷ್ಟವಾಯ್ತು. ರಾಜನೇ ಕೇಳು” ಎಂದು ಸಂಜಯನು ಹೇಳಿದನು.

ವಂಗಡ-ಪಕ್ಷ,

32. ಮುಂದಿನ ಸೈನ್ಯವನ್ನು ಹಿಂತಿರುಗಿಸು. ದೀವಟಿಗರನ್ನು ಕರೆ. ತೈಲ ತುಂಬಿದ ತೊಗಲ ಚೀಲದ ಬಂಡಿ ಕೋಟಿ ಸಂಖ್ಯೆಯಲ್ಲಿ ಬಂದು ಸೇರಲಿ. ಬಟ್ಟೆಸುತ್ತಿದ ಕೋಲನ್ನು ಎಣ್ಣೆ ಕೊಪ್ಪರಿಗೆಗಳಲ್ಲಿ ಅದ್ದಲಿ, ಗಳುಗಳಲ್ಲಿ ಬಟ್ಟೆಗಳನ್ನು ಸುತ್ತಲಿ - ಎಂದು ಶೂರದ್ರೋಣನು ಸೂಚನೆ ನೀಡಿದನು.

ಮಳವೆ-ಪಂಜಿಗಾಗಿ ಬಟ್ಟೆ ಸುತ್ತಿದ ಕೋಲು, ಗಳ-ಗಳು, ಕುನಿಕಿಲ-ಚೀಲ, ಸೀರೆ-ಬಟ್ಟೆ

33. ಸೈನ್ಯದಲ್ಲಿ ಪಂಜಿನ ದೀವಿಗೆಗಳು ಆನೆಗೆ ಹತ್ತು, ರಥಿಕರ ಗುಂಪಿಗೆ ನಾಲ್ಕು, ಕುದುರೆಗಳಿಗೆ ಎರಡು, ಕಾಲಾಳಿಗೆ ಒಂದೊಂದರಂತೆ ಬೆಳಗಿದವು. ಸೇನಾಸಮುದ್ರದ ಒಳಗಿನಿಂದ ಹೊರಹೊಮ್ಮಿದ ಕಾಳ್ಗಿಚ್ಚಿನ ಪ್ರಕಾಶವೋ, ಮೃತ್ಯುವಿನ ದೀಪಾವಳಿಯ ರಾತ್ರಿಯೋ ತಿಳಿಯಲು ಅಸಾಧ್ಯ ಎನ್ನುಂತೆ ರಣರಂಗ ವಿಚಿತ್ರವಾಯಿತು.

ಪಂಜು-ದೀವಟಿಗೆ
ಬೊಂಬಾಳ ದೀವಿಗೆ-ಪೊಂಜು, ವಡಬಾನಳ-ಕಾಳ್ಗಿಚ್ಚು, ಅರಿದು-ಅಸಾಧ್ಯ

34. ಇದು ಯೋಚಿಸಲು ಅಸಾಧ್ಯ. ಗರ್ಭ ಬಲಿಯದೆ ರಾತ್ರಿಯು ಹಗಲನ್ನು ಹುಟ್ಟಿಸಿತೋ ಎಂಬಂತೆ ಕೈಗಳಲ್ಲಿ ಹಿಡಿದಿದ್ದ ಪಂಜುಗಳ ಸಮೂಹ ಕತ್ತಲನ್ನು ಕುಡಿಕುಡಿದು ಉಗುಳುತ್ತಿದ್ದುವು. ನೈದಿಲೆ ಹೂ ಕಾಂತಿಹೀನವಾಯಿತು. ಕಮಲದ ಹೂವಿನ ಬಿಗಿ ಶಿಥಿಲವಾಯಿತು. ಚಕ್ರವಾಕ ಪಕ್ಷಿಗಳ ಅಡಚಣೆ ನಿವಾರಣೆಯಾಯಿತು ಎನ್ನುವಂತೆ ದೀಪಗಳ ಸಾಲು ಶೋಭಿಸಿತು.

35. “ಕತ್ತಲೆ ಮರೆಯಾಯಿತು. ಮನದ ರೋಷದ ಅಂಧಕಾರ ನಾಶವಾಗುವ ಮೊದಲೇ ಪರಾಕ್ರಮದಲ್ಲಿ ವಿಶ್ವಾಸವಿರುವುದಾದರೆ ಇದು ರಾಜರುಗಳಿಗೆ ಒಳ್ಳೆಯ ಅವಕಾಶ. ನೀವುಗಳೇ ಮುಂದೆ ಬಂದು ನಿಮ್ಮ ನಿಮ್ಮ ವಂಶಕ್ರಮಕ್ಕೆ ಅನುಗುಣವಾಗಿ ತಕ್ಕುದಾಗಿ ಕೀರ್ತಿಯೆಂಬ ಸತಿಯಲ್ಲಿ ಮಮತೆ ತೋರಿರಿ” ಎಂದು ದ್ರೋಣನು ತನ್ನ ಸೈನಿಕರಿಗೆ ಹೇಳಿದನು.

36. ಪುನಃ ಭಟರು ಮುನ್ನುಗ್ಗಿದರು. ಅಮಮ…. ದಿಕ್ಕೆಂಬ ಭಿತ್ತಿ ಬಿರಿಯಲು, ಮೊಳಗುವ ಭೇರಿಯ ಧ್ವನಿಯನ್ನು ಮೀರಿಸಿ ಭೂಮಿ ಬುಡ ಮೇಲಾಗಲಾಗಿ, ಮೊಳಗುವ ಪಟಹ, ಡಿಂಡಿಮ ಮೊದಲಾದ ವಾದ್ಯಗಳ ಧ್ವನಿಗಳೊಂದಿಗೆ ಹತ್ತು ಸಾವಿರ ರಾಜರು ಶತ್ರುಗಳನ್ನು ಮುತ್ತಿದರು, ಆಕ್ರಮಿಸಿದರು. ಪಾಂಡವರ ಸೈನ್ಯವನ್ನು ಮುತ್ತಿ, ಮುಸುಕಿ ಅವರ ಮೈಯಲ್ಲಿ ಹರಿತವಾದ ಬಾಣಗಳನ್ನು ಮೆತ್ತಿದರು.

ಹೊಡೆ ಮರಳೆ-ಬುಡ ಮೇಲಾಗು,

37. ಅಯ್ಯೋ… ಫಡ, ನಾಯಿಗಳಾದ ಪಾಂಡವರಿಗೆ ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನ ಕಪಟದ ಮಂತ್ರವೇ ಬಾಧಕವು. ಇದಲ್ಲದೆ ಕುರುಸೇನೆ ನಿಮಗೆ ಸೋಲುವುದುಂಟೇ ? ಸಕಲ ಸಿದ್ಧತೆಯಲ್ಲಿ ಯಾದವ ಸಮೂಹದ ಸಮೇತ ಈ ರಾತ್ರಿ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಜಾಗೃತರಾದರೆ ಅವರಿಗೆ ಜೊತೆಯಾಗಿ ಯುದ್ಧಮಾಡಿ ಎನ್ನುತ್ತಾ ಆ ದ್ರೋಣನು ಇದಿರಾದನು.

38. ಕಾತುರ ತಗ್ಗಿತು ಭಟರ ಗಂಟಲು ಒಣಗಿತು. ಮನಕ್ಕೆ ಭೀತಿಯ ಮುಸುಕು ವ್ಯಾಪಿಸಿತು. ಶೂರರು ಹಿಮ್ಮೆಟ್ಟುವಂತಾಯಿತು. ಶೌರ್ಯ ಕಡಿಮೆಯಾಗಿ ಗಾಯಗೊಂಡ ಅಂಗಾಂಗಗಳಿಂದ ಹಿಮ್ಮೆಟ್ಟುವ ಸೈನ್ಯದ ರಾಜರ ಸ್ಥಿತಿಯನ್ನು ಕೃಷ್ಣನು ನಗುತ್ತಾ ನೋಡಿದನು.

ತಾಳಿಗೆ-ಗಂಟಲು, ಜವಳಿದೆಗೆ-ಒಣಗು, ಅಪಸರಣ-ಹಿಂದೆ ಸರಿಯುವಿಕೆ, ಮಡಮುರಿವ-ಹಿಮ್ಮೆಟ್ಟುವ,

39. “ನಿಲ್ಲಿ ಭಯಬೇಡ ಯಾವ ಯುದ್ಧ ಇದು ? ತಲ್ಲಣಗೊಳ್ಳಲು ಉಚಿತವಾದ ಸಮಯವೇ ? ದೀವಿಗೆ ಚಿಗುರಿದ ಮಾತ್ರಕ್ಕೆ ಕುರುಬಲಕ್ಕೆ ಭುಜಶೌರ್ಯವನ್ನುಂಟು ಮಾಡಿತೇ ? ಯಾರೋ ನೀಚರು ಸೈನ್ಯವನ್ನು ಹಿಂತಿರುಗಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಹೆದರಿದವರು ಇಲ್ಲಿಯೇ ನಿಲ್ಲಿ " ಎನ್ನುತ್ತಾ ಲಕ್ಷ್ಮೀಕಾಂತನಾದ ಕೃಷ್ಣನು ಕರುಣೆಯಿಂದ ತನ್ನ ಅಭಯಹಸ್ತವನ್ನು ತೋರಿದನು.

40. ಯಾವನೊಬ್ಬನ ಮಧುರ ವಚನ ಕೃಪಾವಲೋಕನದಿಂದ ಶತಜನ್ಮಗಳ ದೊಡ್ಡ ಪಾಪವು ಅಗ್ನಿಯ ತೇಜಸ್ಸಿಗೆ ಬಲಿಯಾಗುವುದೋ. ಆ ದೇವರಾದ ಈತನ ಮಧುರವಾದ ಮಾತುಗಳೆಂಬ ಅಮೃತ ಸಿಂಚನದಿಂದ ಯೋಧರು ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಚೈತನ್ಯ ಪಡೆಯುವುದು ಏನು ಅಸಾಧ್ಯವೇ ? ಜನಮೇಜಯ ರಾಜನೇ ಕೇಳು ಎಂದರು. (ಕೃಷ್ಣನ ಮಧುರವಾದ ಮಾತುಗಳಿಂದ ಯೋಧರು ಉತ್ತೇಜಿತರಾದರು)

41. ಕುತ್ತಿಗೆಯವರೆಗೆ ಬಂದಿದ್ದ ಯೋಧರ ಭಯ ನಾಶವಾಯಿತು. ಸರ್ವಾಂಗಗಳಲ್ಲೂ ಕಾಳಗದ ಪರಾಕ್ರಮದ ಆವೇಶ ವ್ಯಾಪಿಸಿತು. ಶೌರ್ಯ ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ದಿಟ್ಟತನ ಆವೇಶಗಳು ವ್ಯಕ್ತವಾದವು. ಅವರು ಉತ್ಸಾಹಿಸಿದರು. ಹೆಚ್ಚು ರೋಮಾಂಚನಗೊಂಡರು. ಸೈನ್ಯದ ಮುಂಭಾಗದಲ್ಲಿದ್ದ ರಣರಂಗಧೀರರು ಪುನಃ ಕಾಳಗವನ್ನು ಎದುರಿಸಿ ನಿಂತರು.

42. ಇಂದು ಭಟರು ಆಯಾಸಗೊಂಡರು. ರಣವು ಉಗ್ರವಾಗಿದೆ ಸಾಹಸಿಗರು, ಮಹಾರಥರು ಉತ್ಸಾಹಗೊಳ್ಳುತ್ತಿದ್ದಾರೆ. ಪುನಃ ನಾವು ಇದನ್ನು ಏನೆಂದು ಹೇಳೋಣ. ಕುತಂತ್ರಿಯಾದ ಭಾರದ್ವಾಜನಿವನು. ಇವನ ಉಬ್ಬಟೆಗೆ ಔಷಧವನ್ನು ಕೊಡುವೆನು. ಇಂದಿನ ಕಾಳಗಕ್ಕೆ ರಾತ್ರಿಯ ವೇಳೆ ಸಂಚರಿಸಿ ಯುದ್ಧ ಮಾಡುವ ವೀರರು ಬರಲಿ ಎಂದು ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನು ಹೇಳಿದನು.

ಧೀವಶಿ-ಸಾಹಸಿ

43. ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನು “ಧರ್ಮಜನೇ, ಶೂರ ಘಟೋತ್ಕಚನನ್ನು ಕರೆಸು. ರಾತ್ರಿಯ ಕಾಳಗಕ್ಕೆ ನಿಲ್ಲಲಿ. ಸಾತ್ಯಕಿ, ಅರ್ಜುನ, ಭೀಮ, ನಕುಲ, ಸಹದೇವನೇ ಮೊದಲಾದವರಿಗೆ ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ. ರಾತ್ರಿಯ ಯುದ್ಧದ ಮರ್ಮವನ್ನು ಅವನೇ ಹೆಚ್ಚು ತಿಳಿದಿದ್ದಾನೆ. ಗೆಲ್ಲುತ್ತಾನೆ” ಎನ್ನಲು ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನ ಅಪ್ಪಣೆಯಂತೆ ವಾಯುಪುತ್ರ ಭೀಮನ ಮಗ ಘಟೋತ್ಕಚನು ಬಂದನು.

ರಣದಾಯತನ-ಸಾಮಥ್ರ್ಯ, ಕಾಳಗದ ಮರ್ಮ, ರಹಸ್ಯ

44. ಜಡಿವ ಆಯುಧದ, ದಷ್ಟ ಪುಷ್ಟವಾದ, ವಿಶಾಲವಾಗಿ ಹರಡಿರುವ ಬಾಹುಗಳ, ಓರೆಯಾಗಿ ನೋಡುವ ತಿರುಗಿರುವ ತಲೆಯ, ಪಾದಗಳಲ್ಲಿ ತೊಡುವ ಕಡಗದ ಧ್ವನಿ ಹಾಗೂ ಕಿವಿಯ ಆಭರಣದ ಧ್ವನಿಯ, ನೀಳವಾದ ದೇಹದ, ತಿರುಗಿಸಿದ ದಪ್ಪ ಮೀಸೆಯ, ಕೆಂಪಾದ ಕಣ್ಣುಗಳ, ಹೊಳೆಯುವಂಥ ಕೋರೆ ಹಲ್ಲುಗಳನ್ನುಳ್ಳ ಬಲಶಾಲಿಯಾದ ರಾಕ್ಷಸನು ಭೂಮಿ ನೆಗ್ಗುವ ಹಾಗೆ ಹೆಜ್ಜೆಯಿಡುತ್ತಾ ಬಂದನು.

ಬಾವುಲಿ-ಒಂದು ಬಗೆಯ ಕಿವಿಯ ಆಭರಣ, ದಡಿಗ-ಬಲಶಾಲಿ

45. ಏನು ಧರ್ಮಜ-ಕರೆಸಿದೆ ? ಕುರುಸೇನೆ ಪ್ರತಿಭಟಿಸಿತೇ ? ಬಿಡು ಬಿಡು ತಡವೇಕೆ ? ವೀಳೆಯವ ತಾ ಎನ್ನುತ್ತಾ ಎಡಗೈಯನ್ನು ಚಾಚುತ್ತಾ ಅರಳಿಸುತ್ತಾ ದೇವಾಸುರರೊಳಗೆ ನಿನ್ನ ವಂಶದ ತನಗೆ ಯಾರೂ ಸರಿಸಮರಿಲ್ಲ ಎನ್ನುವಂತೆ ಎದುರಿಸಿ ನಿಲ್ಲಲು ನಾನು ತಿಳಿದಿದ್ದೇನೆ. ನೋಡು ಎನ್ನುತ್ತಾ ಕತ್ತಿಯನ್ನು ಝಳಪಿಸಿದನು.

ಮಲೆ-ಪ್ರತಿಭಟಿಸು,

46. ಕತ್ತಿಯನ್ನು ಜಡಿದು ಝೊಂಪಿಸಿ, ವೀಳೆಯವನ್ನು ಪಡೆದು ಎಡದ ಕೈಯಿಂದ ನಮಸ್ಕರಿಸಿ, ಮದಿಸುವ ಮುಖದವನಾದ ಘಟೋತ್ಕಚನು ಎಡಬಲವನ್ನು ನೋಡಲಾಗಿ ಕೋಟ್ಯಂತರ ರಾಕ್ಷಸರು ಜೀಯ ಎನ್ನುತ್ತಾ ಸಿಡಿಲ ಸೆರೆ ಬಿಟ್ಟಂತೆ ಭುಜವನ್ನು ತಟ್ಟಿದರು. ದೈತ್ಯಬಲವು ಮುನ್ನುಗ್ಗಿತು. ಕಿರುಚುತ್ತ, ಆರ್ಭಟಿಸುತ್ತಾ ರಾಕ್ಷಸ ಸೇನೆ ಹೆಜ್ಜೆಹಾಕಲು ಆ ಭಾರಕ್ಕೆ ಆದಿಶೇಷ ಹಾಗೂ ಕೂರ್ಮನಿಗೆ ಮೇಲುಸಿರು ಬಂದಿತು.

ಫಣಿಪ–ಆದಿಶೇಷ, ಕಮಠ- ಕೂರ್ಮ,

47. ಭಯಂಕರ ರಾತ್ರಿಯ ಸೈನ್ಯವೋ ಅಥವಾ ಕಾಲರುದ್ರನ ಪ್ರಳಯಾಗ್ನಿ ಸ್ವರೂಪಿಯಾದ ರುದ್ರನ ಸೈನ್ಯವೋ ? ರಾಕ್ಷಸನ ಶೌರ್ಯ ಹಿರಿತನ, ಸಾಮಥ್ರ್ಯವನ್ನು ಬಣ್ಣಿಸಬಲ್ಲ ಕವಿ ಯಾರು ? ಘಟೋತ್ಕಚನು ಸೈನಿಕರನ್ನು ಸಮಾಧಾನಪಡಿಸಿದನು. ಕರ್ಪೂರ, ವೀಳೆಯವನ್ನು ನೀಡಿ ಮನ್ನಿಸಿದನು. ರಥದ ಕಬ್ಬಿಣದ ಚಕ್ರ ಭಯಂಕರವಾಗಿ ಶಬ್ದ ಮಾಡಲು ವಾಯುಸುತನ ಸುತನಾದ ಘಟೋತ್ಕಚನು ರಥವನ್ನು ಏರಿದನು.

48. ಸೈನ್ಯದಲ್ಲಿ ಸಾಲಾಗಿ ಪಂಜುಗಳು ಬೆಳಗಿದವು. ಬಾಣಸಮೂಹದ ಬೆಳಕು ರಾಕ್ಷಸರ ಕೈಗಳಲ್ಲಿ ಪ್ರಕಾಶಿಸಿದುವು. ಕತ್ತಿಯ ಹೊಳಪನ್ನು ಮೂದಲಿಸುವಂತೆ ಕೋರೆಹಲ್ಲುಗಳ ಹೊಳಪು ಹೆಚ್ಚು ಪ್ರಕಾಶಿಸಲು ರಾಕ್ಷಸನು ಕಾಳಗಕ್ಕೆ ಸಿದ್ಧನಾಗಿ ಬಿಗಿದ ಬಿಲ್ಲನ್ನು ತೆಗೆದು ನಿಂತನು.

ಬೊಂಬಾಳ ದೀವಿಗೆ-ಪಂಜು
ದೀಧಿತಿ-ದೀಪ್ತಿ,
ತೊಳಗು-ಬೆಳಗು, ಬಾಳ್-ಕತ್ತಿ,
ಗಜಗಲಿಸು-ಹೊಳೆ, ಪ್ರಕಾಶಿಸು

49. ಕುದುರೆಗೆ ಕುದುರೆ, ರಥಕ್ಕೆ ರಥ, ಕಾಲಾಳುಪಡೆಗೆ ಕಾಲಾಳುಪಡೆ, ಗಜಸೇನೆಗೆ ಗಜಸೇನೆ. ಪ್ರತಿಜ್ಞೆ ಕೈಗೊಂಡ ಭಟರು ಪ್ರತಿಜ್ಞೆ ಕೈಗೊಂq ಭಟರ ಸಮೂಹದಲ್ಲಿ ಕಾದಾಡಿದರು. ಚಾತುರ್ಬಲವೆರಡೂ ನಿಯತವಾಗಿ, ನಿರ್ಭಯವಾಗಿ ಎದುರಾದವು. ಭೂಮಂಡಲವು ಮಕುಟಮಸ್ತಕ ಮಯವಾಯ್ತು ಎನ್ನುವಂತೆ ಎರಡೂ ಸೇನೆ ಹೊಡೆದಾಡಿ ಕಾದಾಡಿದರು.

50. ಕೌರವನ ಸೈನ್ಯ ದ್ರೋಣರ ರಕ್ಷಣೆಯಲ್ಲಿತ್ತು. ಶತ್ರು ಸೈನ್ಯ ಭೀಮ ಪುತ್ರ ಘಟೋತ್ಕಚನ ನೇತೃತ್ವದಲ್ಲಿ ಸಿದ್ಧವಾಗಿ ನಿಂತಿತು. ಘಟೋತ್ಕಚನು ಜಗತ್ತೇ ನಡುಗುವಂತೆ ಕೂಗಿದನು. ಆರ್ಭಟಸಹಿತವಾಗಿ ಶತ್ರುಸೈನ್ಯವನ್ನು ಸಂಹಾರ ಮಾಡುವ ರುದ್ರನಾದ ಶೂರ ಘಟೋತ್ಕಚನು ರಣರಂಗವನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸಿದನು.

ಆರಿದನು-ಕೂಗಿದನು

51. ನೀಲಾಚಲಕ್ಕೆ ಕೈಕಾಲು ಬೆಳೆದವೋ ಎನ್ನುವಂತಿದ್ದ , ಆಕಾಶಕ್ಕೆ ತಾಗುವ ತಲೆಯ, ದೀರ್ಘಬಾಹುಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದ ಬಲಶಾಲಿಯನ್ನು ಕಂಡು ಕುರುಸೇನೆ ಕಳವಳಿಸಿತು. ಚಿಂತಿತರಾದ, ದೇಹದ ಮೇಲೆ ಆಸೆ ಹೊಂದಿದವರು ಕಾರ್ಯದಿಂದ ಹಿಂದೆಗೆದರು. ಘಟೋತ್ಕಚನ ಹಿರಿದಾದ ಪರಾಕ್ರಮವನ್ನು ನೋಡಿ ಯೋಧರು ತಮ್ಮ ಸಹಜ ಗುಣವಾದ ಯುದ್ಧವನ್ನು ಕೈಬಿಟ್ಟು ಹಿಮ್ಮೆಟ್ಟಿದರು. ಘಟೋತ್ಕಚನ ಶೌರ್ಯವನ್ನು ಎದುರಿಸಲಾರದೆ ಕುರುಸೈನ್ಯ ತಾಳ್ಮೆಗೆಟ್ಟಿತು.

ತೋಕೆ-ತುದಿ , ತೋರಹತ್ತ-ದೀರ್ಘಬಾಹು
ಕಕ್ಕುಲಿತೆ-ಆಸೆ
ಕೈದೆಗೆ-ಹಿಂದೆ ಸರಿ, ಉರುಬೆ-ರಭಸ

52. ಪಾಂಡವರ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿನ ಉತ್ಸಾಹ, ಸಂತೋಷಗಳನ್ನು ಹಾಗೂ ನಮ್ಮವರ ಮೊಗದ ದುಃಖವನ್ನು ಏನೆಂದು ಹೇಳಲಿ ? ಘಟೋತ್ಕಚನ ಮೊದಲ ಪ್ರವೇಶದಲ್ಲೇ ಈ ಸ್ಥಿತಿ ಉಂಟಾಯಿತು. ರಾಕ್ಷಸರ ಸೈನ್ಯಕ್ಕೆ ಎದುರಾಗಿ ನಿಲ್ಲುವವರನ್ನು ನಾನು ಕಾಣೆನು. ದಿಟ್ಟತನದಿಂದ ಕೌರವೇಂದ್ರನು ತಾನೇ ಸಕಲ ಸೈನ್ಯ ಸಮೇತನಾಗಿ ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ನಿಂತನು.

53. “ಫಡ… ರಾಕ್ಷಸನೇ ಹೋಗು, ಹೋಗು. ನಿನಗೆ ನನ್ನನ್ನು ಎದುರಿಸಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ. ನಿಮ್ಮಯ್ಯನನ್ನು ಕರೆ. ಹಿರಿದಾದ, ಬಲಿಷ್ಠವಾದ ದೇಹವನ್ನು ತೋರಿಸಿ, ಸೈನ್ಯವನ್ನು ಬೆದರಿಸುವುದರಲ್ಲಿ ಹಿರಿತನ ಉಂಟಾಗುವುದೇ ? ಇದಕ್ಕೆ ನಾವು ಅಳುಕುವವರೇ ? ಅಥವಾ ಹಿಂಜರಿಯುವರೇ ? ನಿಮ್ಮ ರಕ್ಷಕನಾದ ಕೃಷ್ಣನನ್ನು ಕರೆ. ಅವನು ಬಚ್ಚಿಟ್ಟುಕೊಳ್ಳುವುದೇಕೆ ? ನಿಮಗೆ ನೆರಳಿನಂತಿರುವ ಕೃಷ್ಣನ ಸಮೇತ ಬಾ” ಎಂದು ಕೌರವನು ಗರ್ಜಿಸಿದನು.

54. “ಎಲೈ… ಕೌರವನೇ ಹಿಂದಿರುಗು, ಚಲಿಸುವ ಅಥವಾ ಚಲಿಸದ ವಸ್ತುವಿಗೆ ನೆರಳುಂಟು. ಆದರೆ ಸೂರ್ಯನ ದೇಹಕ್ಕೆ ನೆರಳು ಎಂಬ ಮಾತನ್ನು ಕೇಳಿದ್ದೀಯೋ ಅಥವಾ ಕಂಡಿದ್ದೀಯೋ ಹೇಳು. ದೇವ, ರಾಕ್ಷಸ ಮಾನವರಲ್ಲಿ ತಾನು ಸಹಾಯವನ್ನು ಬಯಸುವುದುಂಟೇ? ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನ ಮಾತಿರಲಿ. ಚೈತನ್ಯಾತ್ಮನು ಆತನ ಮಾತು ಅದೇಕೆ ?” ಎಂದು ಘಟೋತ್ಕಚನು ಹೇಳಿದನು.

55. “ಲೋಕ ತಿಳಿದಿರುವಂತೆ ಹೆಣಗಳನ್ನು ಹುಡುಕುತ್ತ ರಕ್ತಪಾನಕ್ಕೆ ಸ್ಪರ್ಧಿಸಿ, ಶಾಕಿನಿ-ಡಾಕಿನಿಯರಲ್ಲಿ ಯುದ್ಧಮಾಡಿ ಗೆಲ್ಲುವುದೆ ದಾನವ ವಿದ್ಯೆ. ಆದರೆ ಅವರು ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಶ್ರೇಷ್ಠ ಪರಾಕ್ರಮಿಗಳನ್ನು ಕೆಣಕಿ ಗೆಲ್ಲುವುದನ್ನು ಕೇಳಿ ತಿಳಿದಿಲ್ಲ. ಹೆಣ ತಿನ್ನುವವರು ಜಿಗುಪ್ಸೆ ಹುಟ್ಟಿಸುವ ಮಾರಿಗಳು” ಎಂದು ದುರ್ಯೋಧನನು ಹೇಳಿದನು

ಹೆಣದಿನಿಹಿ-ಹೆಣತಿನ್ನುವವರು,
ಹೇವ-ಲಜ್ಜೆ, ಅಸಹ್ಯ, ಜುಗುಪ್ಸೆ.

56. ಕೆಟ್ಟ ಮಾತುಗಳೆಂಬ ಬಾಣದಲ್ಲಿ ಬಯ್ಯಲು ತಿಳಿದಿರುವೆ. ಆದರೆ ಶರೀರದ ಮೇಲೆ ಬಾಣಗಳನ್ನು ಪ್ರಯೋಗಿಸುವೆಯಾ ? ಅಥವಾ ಶಸ್ತ್ರಗಳು ಕೈಯಲ್ಲಿ ಇವೆಯೇ ? (ನಿನಗೆ ಶರಸಂಧಾನ ಶ್ರಮವುಂಟೋ) ಸಮರದಲ್ಲಿ ನಿನಗೆ ಯೋಗ್ಯತೆ ಎಷ್ಟು? ನನ್ನ ಅಯ್ಯನನ್ನು ಕರೆ ಎಂದು ಹೇಳುವ ನಿನ್ನ ಬಾಯನ್ನು ಕೊಯ್ಯಬೇಡವೇ ? ಸಿಂಹ ಕೇಸರವನ್ನು ಹಿಡಿದು ಉಯ್ಯಾಲೆಯಾಡುವ ಆನೆಯನ್ನು ನೋಡು ಎಂದು ರಾಜನನ್ನು ಕುರಿತು ರಭಸದಿಂದ ನುಡಿದನು. (ನನ್ನ ಕೇಸರದಲ್ಲಿ ಉಯ್ಯಾಲೆಯಾಡುವ ದುರ್ಯೋಧನನನ್ನು ನೋಡು ಎಂದು ವ್ಯಂಗ್ಯವಾಡಿದನು)

57. ಘಟೋತ್ಕಚನು ಬಾಣಗಳನ್ನು ಪ್ರಯೋಗಿಸುತ್ತಾ ಶತ್ರುಸೈನ್ಯವನ್ನು ಹೊಕ್ಕನು. ರಭಸದಿಂದ ಜ್ವಲಿಸುತ್ತಿರುವ ಹೊಸ ಹರಿತವಾದ ಬಾಣಗಳು ಆವರಿಸಿದುವು. ನಿಷ್ಠುರತೆಯಿಂದ ರಾಜನು ಪ್ರಯೋಗಿಸಿದ ಬಾಣಗಳು ವಿಫಲವಾದವು. ಘಟೋತ್ಕಚನ ಬಾಣಗಳ ಹರಿವಿನ ರಭಸದ ವ್ಯಾಪ್ತಿಯನ್ನು ತಿಳಿಯಲು ದುರ್ಯೋಧನನಿಗೆ ಸಾಧ್ಯವಾಗಲಿಲ್ಲ. ದುರ್ಯೋಧನನ ಕವಚ, ಶಿರಸ್ತ್ರಾಣ ಮೊದಲಾದುವುಗಳು ಒಡೆದು ಚೂರು ಚೂರಾದುವು. ಘಾಯದಿಂದ ಮೈಮೇಲೆ ರಕ್ತ ಸುರಿಯಲಾಗಿ ರಾಜನಿಗೆ ಶೌರ್ಯ ಅಡಗಿ, ಭೀತಿ ಹೆಚ್ಚಿತು.

ಮಾಯಾಯುದ್ಧ - ರಾಮಾಯಣದಲ್ಲಿ ಮಯಾಯುದ್ಧದ ವಿವರಗಳಿವೆ. ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನು ಸಾಲ್ವನ ಮೇಲೆ ದಂಡೆತ್ತಿ ಹೋದಾಗಲೂ ಸೌಧ ವಿಮಾನದಿಂದಲೇ ಸಾಲ್ವನು ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನು ತಂದೆ ವಸುದೇವನ ಮಾಯಾಶಿರವನ್ನು ತೋರಿಸಿ ಅದನ್ನು ಕಡಿದು ಹಾಕಿದ ಮಾಯಾ ಪ್ರಸಂಗವಿದೆ. ದ್ರೋಣಪರ್ವದಲ್ಲಿ ಶಕುನಿ ಕೂಡ ಈ ಬಗೆಯ ಯುದ್ದ ಮಾಡುತ್ತಾನೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ಮಾಯಾ ದುರೋದರ ಕ್ರೀಡಾಪಟು ಎಂದು ಪಗಡೆಯ ಜೂಜಿನ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಹೆಸರು ಪಡೆದಿದ್ದ ಶಕುನಿ ತನ್ನ ಮಾಯಾತಂತ್ರವನ್ನು ಕ್ರೀಡೆಯಿಂದ ಯುದ್ಧಭೂಮಿಗೂ ವಿಸ್ತರಿಸಿರುವುದು ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗುತ್ತದೆ.

ಸೈಂಧವ ವಧಾನಂತರ ಶಕುನಿಯ ಇಬ್ಬರು ವೀರಸೋದರರಾದ ಅಚಲ, ವೃಕ್ಷಕರು ಅರ್ಜುನನ ಮೇಲೆ ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಬಂದರು. ಈ ಇಬ್ಬರೂ ಅವಳಿ ಸೋದರರೊ ಎಂಬಂತೆ ಒಂದೇ ರೂಪವಾಗಿ ಕಾಣುತ್ತಿದ್ದರು. ಅರ್ಜುನನು ವೃಷಕನ ರಥ ಅಶ್ವಧನಸ್ಸು ಸಾರಥಿ ಧ್ವಜಗಳನ್ನ ನಾಶಪಡಿಸಿದ. ಅನಂತರ ವೃಷಕನು ಅಚಲಿನ ಜೊತೆಗೆ ರಥವೇರಿ ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ನಿಂತ. ಘೋರಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಅರ್ಜುನನು ಅವರಿಬ್ಬರನ್ನೂ 12ನೇ ದಿನ ಸಂಹರಿಸಿದಾಗ ಶಕುನಿ ಕ್ರೋಧಗೊಂಡು ಕೃಷ್ಣಾರ್ಜುನರ ಮೇಲೆ ಮಾಯಾಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ನಿಂತ. ಕೃಷ್ಣಾರ್ಜುನರು ಭಯದಿಂದ ತತ್ತರಿಸುವಂತೆ ಮಾಡುವುದು ಮತ್ತು ಮೂಛೆ ಹೋಗುವಂತೆ ಮಾಡುವುದು ಅವನ ಉದ್ದೇಶವಾಗಿತ್ತು.

ಮಾಯಾ ಯುದ್ಧ ಎಂದರೆ ಕಣ್ಣಿಗೆ ನಿಜವೋ ಎಂಬಂತೆ ದೃಶ್ಯ ವಸ್ತುಗಳನ್ನು ಕಾಣಿಸುವುದು ಮತ್ತು ಚೀತ್ಕಾರ ಮಾಡುವುದು. ಮಾಯಾ ಕಬ್ಬಿಣದ ತುಂಡುಗಳು, ದಂಡಗಳು, ಶತಘ್ನಿ (ಫಿರಂಗಿ)ಗಳು ಶಕ್ತಿಗದೆ ಪರಿಘ, ಖಡ್ಗ, ಕಂಪನ, ನಖರ, ಮುಸಲ, ಗಂಡುಗೊಡಲಿ, ಕ್ಷುರಪ್ರ (ಅರ್ಧಚಂದ್ರಾಕೃತಿಯ ಬಾಣ) ನಾಳೀಕ, ವತ್, ದಂತ, ಅಸ್ಥಿಸಂಧಿ, ಚಕ್ರ, ಬಾಣ, ಪ್ರಾಸ (ಈಟಿ) ಮೊದಲಾದ ಶಸ್ತ್ರ ಆಯುಧ ವಿಶೇಷಗಳನ್ನು ಅರ್ಜುನನ ಮೇಲೆ ಸುರಿಸಿದ. ಇವೆಲ್ಲ ಎಲ್ಲ ದಿಕ್ಕುಗಳಲ್ಲಿಯೂ ಬಂದು ಬೀಳುತ್ತಿದ್ದುವು.

ಬರಿಯ ಶಸ್ತ್ರಾಸ್ತ್ರಗಳನ್ನೇ ಅಲ್ಲದೆ ಶಕುನಿಯು ಕತ್ತೆ, ಒಂಟೆ, ಕೋಣ, ಸಿಂಹ ಹುಲಿ, ಚಿರತೆ ಸ್ವಮರ (ದೊಡಡ ಚಮರ ಮೃಗಗಳು) ಕರಡಿಗಳು ಗೃದ್ಧ್ರಗಳು ಕೋತಿಗಳು ಹಾವುಗಳನ್ನು ಎಸೆದಾಡಿದ. ಅಲ್ಲದೆ ನಾನಾ ಬಗೆಯ ಹಸಿದ ಮೂಕ ರಾಕ್ಷಸರನ್ನು ವಿಧವಿಧ ಹದ್ದುಗಳನ್ನು ಅರ್ಜುನನ ಮೇಲೆ ಆಕ್ರಮಣಕ್ಕೆ ಇಳಿಸಿದ. ಅವನ ಮಾಯೆಯಿಂದ ಕಗ್ಗತ್ತಲು ಬೇರೆ ಸೃಷ್ಟಿಯಾಗಿತ್ತು. ಅಲ್ಲದೆ ಆ ಪಕ್ಷಿ ಪ್ರಾಣಿ ರಾಕ್ಷಸರೆಲ್ಲ ಕೆಟ್ಟಕೆಟ್ಟ ಮಾತುಗಳಿಂದ ಅರ್ಜುನನನ್ನು ನಿಂದಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಅರ್ಜುನ ಇವಕ್ಕೆಲ್ಲ ಭಯಪಡುವವನಲ್ಲ. ತೇಜೋಮಯಾಸ್ತ್ರದಿಂದ ಕತ್ತಲನ್ನು ಹೋಗಲಾಡಿಸಿದನು. ಆಗ ಜಲಪ್ರವಾಹ ನುಗ್ಗಿತು. ಅದನ್ನು ಆದಿತ್ಯಾಸ್ತ್ರದಿಂದ ಒಣಗುವಂತೆ ಮಾಡಿದ. ಕೊನೆಗೆ ಎಲ್ಲ ಮಾಯೆಗಳೂ ನಶಿಸಿದ ನಂತರ ಅರ್ಜುನನ ಬಾಣಗಳಿಂದ ಏಟು ತಿಂದು ಶಕುನಿ ಅಲ್ಲಿಂದ ಪಲಾಯನ ಮಾಡಿದ.

58. ಅಯ್ಯೋ… ದೊರೆಯೇ ಸಿಕ್ಕಿದನು. ನಮ್ಮ ಸೇನೆಯ ರಥಿಕರು ಪಾತಕರು. ಶಿವ… ಶಿವ… ಹಿಡಿಂಬಾಸುತನಾದ ಘಟೋತ್ಕಚನಿಗೆ ದೊರೆಯನ್ನು ಒಪ್ಪಿಸಿ ದ್ರೋಣ, ಕೃಪರು ಅವನನ್ನು ಕೊಂದರು ಎನ್ನುತ್ತಾ ಸಕಲ ಸೇವಕ ವರ್ಗದವರು ಮಂತ್ರಿ ಸಮೂಹ ಕಿರುಚಿದರು. ಅದನ್ನು ಕೇಳಿ, ಹುಬ್ಬುಗಳನ್ನು ಗಂಟಿಕ್ಕಿದ, ಭಯಂಕರವಾದ ಮುಖವುಳ್ಳ ದೈತ್ಯ ಸೈನ್ಯಸಮುದ್ರವು ವಿಜೃಂಭಿಸಿತು.

ಅರ್ಭಕ-ಸುತ, ಮಗ,

59. ಬಕಾಸುರ, ಜಟ, ಕಿಮ್ಮೀರ - ಇವರ ಮಕ್ಕಳು, ಹಿಡಿಂಬ, ವೃಕ ಹಾಗೂ ಜರಾಸಂಧ -ಇವರ ಮಕ್ಕಳು, ಶಿಶುಪಾಲನ ಸುತರು ಮೊದಲಾದ ರಾಕ್ಷಸ ಸಮೂಹ ಸಕಲ ಸಿದ್ಧತೆಯಿಂದ ಮುನ್ನುಗ್ಗಿತು. ದುರ್ಯೋಧನನ ರಥ ಪಾಲಕರು ಆತುರದಿಂದ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಘಟೋತ್ಕಚನನ್ನು ಮುತ್ತಿದರು.

60. “ದುರ್ಬಲ ರಕ್ಕಸರು ಯುದ್ಧವನ್ನು ಕೆಣಕಿದರಲ್ಲವೇ ? ಭಲೆ, ಯುದ್ಧಭೂಮಿಯಲ್ಲಿ ನಾವು ಯಾವ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಸುಲಭರೋ ? ಭಟರೇ…. ನೋಡಿರಿ. ನಮ್ಮೊಡನೆ ಹೋರಾಟ, ಸ್ಪರ್ಧೆ ಅಲ್ಲವೇ ? ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಯುದ್ಧಕ್ಕೋಸ್ಕರ ಆಕ್ರಮಿಸುವವರಲ್ಲವೇ ? ನಮ್ಮೊಡನೆ ಏರಾಟ ಅಲ್ಲವೇ ?” ಎನ್ನುತ್ತಾ ಘಟೋತ್ಕಚನು ಸಾರಥಿಯ ಕೈ ಮೇಲೆ ಕೈಯಿಂದ ಹೊಡೆದು ಉತ್ಸಾಹಿಸಿದನು.

ಹೊಣಕೆ-ಏರಾಟ

61. (ಘಟೋತ್ಕಚ ಇತರ ರಾಕ್ಷಸರನ್ನು ಕುರಿತು ಹೀಗೆ ಹೇಳಿದನು) ಹೆಸರು ಕೇಳಿದ ಮಾತ್ರಕ್ಕೆ ರಕ್ಕಸರು ಕಿವಿಗಳಿಗೆ ಕರ್ಕಶರು ಎಂಬ ಹೆಸರಿದೆ. ಈ ರಾಕ್ಷಸರು ಸಣ್ಣ ಹುಳುಗಳನ್ನು ಆಶ್ರಯಿಸಿ ಆ ಹೆಸರನ್ನು ಕೆಡಿಸಿದರು. ಶಿವ ಶಿವಾ ಎನ್ನುತ್ತಾ ಹೊಸದಾದ, ಕಾಂತಿಯುಕ್ತವಾದ ಬಾಣಗಳನ್ನು ಪ್ರಯೋಗಿಸಿ ಶತ್ರುಗಳ ಪ್ರಾಣ ವಾಯುವಿನಿಂದ ತನ್ನ ಭುಜಪರಾಕ್ರಮವೆಂಬ ಅಗ್ನಿಯನ್ನು ಪ್ರಜ್ವಲಗೊಳಿಸಿದನು.

62. ಶತ್ರು ರಾಕ್ಷಸರಿಗೆ ಹಿಮ್ಮೆಟ್ಟಲು ಅವಕಾಶಕೊಡದೆ ಸದರಕೊಡುತ್ತ, ಕೊಲ್ಲುತ್ತಾ, ಮೇಲೇರಿ ಬಂದರೆ, ಕೈಮಾಡಿದರೆ ಬಾಣಗಳ ಹೊಡೆತಕ್ಕೆ ಶರೀರವನ್ನೊಡ್ಡಿ ಸೈರಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾ, ಅಂಜಿಕೆಯನ್ನು ಬಿಡಿಸಿ ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಕೊಂಡಾಡಿ, ರಾಕ್ಷಸ ಜಾತಿಯಲ್ಲಿ ಹಿಮ್ಮೆಟ್ಟಿದರೆ ಅವಮಾನ ತನ್ನದು ಎಂಬ ನಂಬಿಕೆಯಿಂದ ಶತ್ರುಗಳನ್ನು ಸಂಹರಿಸಿ ಘಟೋತ್ಕಚನು ಇಟ್ಟಕಾಲನ್ನು ತೆಗೆಯದ ಹಾಗೆ ಕಾದಿದನು.

ಪದಸ್ತತನ-ಇಟ್ಟ ಕಾಲನ್ನು ತೆಗೆಯದ ಹಾಗೆ.

63. “ಬಾಣ ಪ್ರಯೋಗ ಚೆನ್ನಾಗಿದೆ…… ಅಲಾಯುಧ ಹಾಗೂ ಅಲಂಬುಸರೆಂಬ ರಾಕ್ಷಸರ ಯುದ್ಧದ ರೀತಿ ತಪ್ಪಲ್ಲ, ಕಿಮ್ಮೀರಸುತನೇ ರಾಕ್ಷಸನಾಗಿರುವೆ ಭಲೇ! " ಎನ್ನುತ್ತ ಕತ್ತಿ, ಕೊಡಲಿ, ಪಟ್ಟಿಸ, ಮುಸುಂಡಿ ಮೊದಲಾದ ಆಯುಧಗಳ ರಾಸಿಯ ಧಾರೆಯ ಹೊಡೆತದಲ್ಲಿ ಶತ್ರುಗಳ ಮೈಯಿಂದ ರಕ್ತದ ಸಾರ ಹರಿಯುತ್ತಿರಲು ಸೈನ್ಯದ ಒಳಗೆ ಪ್ರವೇಶಿಸಿದನು.

ಜಾಗು-ಭಲೇ

ಅಲಾಯುಧ - ಅಲಾಯುಧ ಒಬ್ಬ ರಾಕ್ಷಸ. ಬಕ, ಅಲಾಯುಧ ಇವರೆಲ್ಲ ಸೋದರರ. ಕಿಮ್ಮೀರ ಹಿಡಿಂಬ ರಾಕ್ಷಸ ಇವರೆಲ್ಲರ ಬಂದುವೂ ಸ್ನೇಹಿತರೂ ಆಗಿದ್ದ. ಏಕಚಕ್ರನಗರದ ಜನಗಳಿಗೆ ಹಿಂಸೆ ಕೊಡುತ್ತಿದ್ದ ಬಕಾಸುರನ್ನ್ನು ಭೀಮನು ಕೊಂದ ಸುದ್ದಿತಿಳಿದಂದಿನಿಂದ ಇವರೆಲ್ಲ ಭೀಮನಿಗೆ-ಪಾಂಡವರಿಗೆ ಬದ್ಧವೈರಿಗಳಾದರು. ಅರಣ್ಯವಾಸ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಪಾಂಡವರು ಕಾಮ್ಯಕವನದಲ್ಲಿದ್ದಾಗ ಸಮಯ ಸಾಧಿಸಿ ಕಿಮ್ಮೀರನು ಪಾಂಡವರನ್ನು ಅಡ್ಡಗಟ್ಟಿ ಭೀಮನೊಂದಿಗೆ ಹೋರಾಡಿ ಸತ್ತನಷ್ಟೆ. ಆಗಿನಿಂದ ಸೇಡಿನ ಸರದಿ ಅಲಾಯುಧನದಾಯಿತು. ಮಹಾಭಾರತ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಇವನು ತಾನಾಗಿ ರಾಕ್ಷಸಸೇನೆಯೊಂದಿಗೆ ಹೋಗಿ ಕೌರವನ ಪಕ್ಷವನ್ನು ಸೇರಿಕೊಂಡು ಪಾಂಡವರ ವಿರುದ್ಧದ ಪ್ರಚಂಡವಾಗಿ ಹೋರಾಡಿದ. ಇವನ ಪರಾಕ್ರಮವನ್ನು ಕಂಡು ಕೌರವಸೇನೆ ಹರ್ಷಗೊಂಡಿತು ಎಂದು ದ್ರೋಣಪರ್ವದ ಏಳನೇ ಅಧ್ಯಾಯದಲ್ಲಿ ಹೇಳಲಾಗಿದೆ.

64. ವಿಶೇಷವಾದ, ದೊಡ್ಡ ತಿಮಿಂಗಿಲಗಳು ಸಮುದ್ರದಲ್ಲಿ ಸಾಮಾನ್ಯ ಮೀನುಗಳನ್ನು ನೋಯಿಸುವಂತೆ ಇರಲಾಗಿ ರಾಜನೇ ಹೇಳುವುದೇನು ? ಕೌರವರ ಬಳಿಯಿದ್ದ ರಾಕ್ಷಸ ಸಮುದ್ರವನ್ನು ಬೊಗಸೆಯಲ್ಲಿ ಕುಡಿದನು. ಕತ್ತರಿಸಿದ ಕೊರಳು, ಬಸಿಯುವ ಹಸಿ ಕರುಳ, ಕಪಾಲದ ಮೇಲೆ ಹರಿಯುವ ರಕ್ತದಿಂದ ತುಂಬಿದ ರಣಭೂಮಿ ರೌದ್ರಮಯ ರಸವನ್ನು ಹರಿಸುತ್ತಿತ್ತು.

ಹುಲುಮೀನಿನಂತರಲರಸ – ಹುಲುಮೀನಿನಂತಿರಲರಸ
ದ್ರೋಣ ಪರ್ವ, ಮೈ.ವಿ.ವಿ

65. “ಭಲೆ ದೈತ್ಯರ ರಭಸದಲ್ಲಿ ಚೆನ್ನಾಗಿ ಕಾದಾಡಿದಿರಿ. ಹೀಗೆ ಕಲಿತನದ ಕೆಚ್ಚುಳ್ಳವರು ನಮ್ಮಲ್ಲಿ ಎದುರಿಸಿ ನಿಂತವರಾರು ? ಆಗಲಿ, ಇನ್ನು ನಮಗೆ ಅಗತ್ಯವಾದ ಹಸ್ತಕೌಶಲ ಯಾವುದು ? ನಿಮ್ಮ ಪ್ರಾಣಗಳು ಶರೀರವನ್ನು ಬಿಟ್ಟು ತೊಲಗಲಿ” ಎಂದು ಬೊಬ್ಬಿರಿದು ಘಟೋತ್ಕಚನು ಅತಿರಥರ ಮೇಲೆ ಬಾಣ ಪ್ರಯೋಗಿಸಿದನು.

ಕೈಲಾಗು-ಹಸ್ತ ಕೌಶಲ

66. ಸಿಡಿಲು ಆರ್ಭಟಿಸಿದರೆ ಸರ್ಪವು ಹೆದರುವುದು. ಗರುಡನು ಬಚ್ಚಿಟ್ಟುಕೊಳ್ಳುವನೇ ? ವ್ಯರ್ಥವಾಗಿ ಕೆಟ್ಟಮಾತುಗಳನ್ನಾಡಿದರೆ ವೀರರಾದವರು ಅಂಥವರನ್ನು ದಿಟ್ಟನೆನ್ನಲು ಸಾಧ್ಯವೇ ? ಭಲೆ, ಭಲೆ ಎನ್ನುತ್ತಾ ಬಕಾಸುರನ ಮಗನು ಹರಿತವಾದ ಬಾಣವನ್ನು ಘಟೋತ್ಕಚನ ಮೇಲೆ ಪ್ರಯೋಗಿಸಿದನು. ಘಟೋತ್ಕಚನು ಆತನ ಪರಾಕ್ರಮವನ್ನು ಹೊಗಳುತ್ತಾ ಅವನನ್ನು ಸಮೀಪಿಸಿ ಹಿಡಿದು ಎತ್ತಿ ಬೀಸಿದನು.

67. ರಣಬೀದಿಯಲ್ಲಿ ರಥಸಮೂಹಗಳನ್ನು ಮುರಿಯುವ ಹಾಗೆ ಒತ್ತಿದನು ಸಾರಥಿಗಳನ್ನು ಸೀಳಿದನು. ದೊಡ್ಡ ಮಹಾರಥರ ಬಿಂಕ, ಬಿಗುಮಾನಗಳನ್ನು ಮುರಿದನು. ಶತ್ರುಸೈನ್ಯ ನಾಶವಾಯಿತು. ಅದು ರಾಕ್ಷಸನ ಯುದ್ಧದಿಂದ ಅತಿಯಾಗಿ ಕಡೆದಂತಾಗಿ ಚೆದುರಿತು. ಇದರಿಂದ ಭೂಭಾರ ಕಡಿಮೆಯಾಗಿ ಆದಿಶೇಷನ ಬಾಗಿದ್ದ ಕೊರಳು ನೇರವಾಯಿತು.

ಸೈನಿಮಿರೆ-ನೇರ

ಮಹಾರಥ : ಒಬ್ಬನೇ ಹತ್ತು ಸಾವಿರ ಬಿಲ್ಲುಗಾರರನ್ನು ಎದುರಿಸಬಲ್ಲ ಯೋಧ. ತನ್ನನ್ನು ತನ್ನ ಸಾರಥಿಯನ್ನು, ತನ್ನ ಕುದುರೆಗಳನ್ನು ಕಾಪಾಡಿಕೊಂಡು ಯುದ್ಧ ಮಾಡುವ ರಥಿಕ.

68. ಹಿಡಿಂಬಾಸುರನ ಮಕ್ಕಳನ್ನು ಚೈದ್ಯ, ಮಾಗಧ, ನರಕ, ಕಿಮ್ಮೀರಕ, ಜಟಾಸುರನ ಮಗ ಮೊದಲಾದ ರಾಕ್ಷಸ ಸಂತತಿಯನ್ನು ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಸಂಹಾರ ಮಾಡಿದನು. " ಬರಲಿ ಕರ್ಣ, ದ್ರೋಣರು. ಉಳಿದ ಅಲ್ಪರನ್ನು ನನ್ನೊಂದಿಗೆ ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ನೇಮಿಸಬೇಡ. ಭೀಮನನ್ನು ಅರ್ಜುನನನ್ನು ಬಯಸುವವರಿಗೆ ಮೊದಲು ನನ್ನೊಡನೆ ಕೈಮಾಡ ಹೇಳಿ” ಎಂದು. ಘಟೋತ್ಕಚನು ಹೇಳಿದನು.

ಜರಡು-ಅಲ್ಪ,

69. ಹೀಗೆ ಹೇಳಲು ಅಧಿಕವಾಗಿ ಕೋಪಿಸಿ ಕುರುಸೇನೆ ಕವಿಯಿತು. ಕರ್ಣದ್ರೋಣರಿಗೆ ನೀನೆಷ್ಟರವನು ? ಭಲೆ, ಭೀಮಸುತನು ಬಾಯಿಬಡುಕನು ಎನ್ನುತ್ತಾ ತಮ್ಮ ತಮ್ಮಲ್ಲೇ ಮೇಲಾಳು, ಕಾಲಾಳುಗಳು, ಅನುಪಮ ವೀರರು ಮೆಲೆ ಬಿದ್ದರು. ಅವರ ಶಸ್ತ್ರಗಳ ಧ್ವನಿಯಲ್ಲಿ ಬಹುವಿಧ ವಾದ್ಯಘೋಷಗಳು ಮುಳುಗಿ ಹೋದವು.

ಕಂಗನೆ-ಅಧಿಕವಾಗಿ, ಕನಲಿ-ಕೋಪಿಸಿ, ಕಾಲಾಳು-ಭೂಮಿಯ ಮೇಲೆ ನಿಂತು ಯುದ್ಧ ಮಾಡುವ ಶೂರರು, ಮೇಲಾಳು-ರಥದ ಮೇಲಿನಿಂದ ಯುದ್ಧ ಮಾಡುವ ಶೂರರು, ಅನುಪಮಿತ-ಹೋಲಿಕೆಯಿಲ್ಲದ, ಚಾಪ-ಶಸ್ತ್ರ

70. ಯೋಧರಾಗಿದ್ದೀರಿ ನಿಮಗೆ ಹೆದರುವೆನು. ಕಾಲಾಳುಗಳನ್ನು ಹೊಡೆಯುವುದಿಲ್ಲ. ಕುದುರೆ ಸವಾರರು ಮೇಲೆ ಬೀಳಲಿ. ರಥಿಕರು ತಮ್ಮ ರಥಗಳನ್ನು ವೇಗವಾಗಿ ಹಾಯಿಸಲಿ ಆನೆಗಳ ಗುಂಪನ್ನು ನುಗ್ಗಿಸಲಿ. ಅವರ ಮೇಲೆ ಬಾಣ ಹೂಡುವವನಲ್ಲ. ವಿಶೇಷವಾದ ಹುರುಡು ಇರುವುದಾದರೆ ಕರ್ಣ, ದ್ರೋಣ, ಕೃಪರು ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಬರಲಿ ಎಂದನು.

ಹೀಹಾಳಿ-ಹುರುಡು, ಪೈಪೋಟಿ.

71.” ಕೌರವರ ಕಡೆಯ ಹಲವು ರಾಕ್ಷಸರು ಮಡಿದರು. ಇವನ ಶ್ರೇಷ್ಠವಾದವನು. ರಾತ್ರಿ ಯುದ್ಧದ ತಂತ್ರ ಈತನಿಗೆ ಗೊತ್ತು " ಎನ್ನುತ್ತಾ ದ್ರೋಣಾದಿ ನಾಯಕರು ಹಿಂಜರಿದರು. ಮುಂದೇನು ? ಪಾಂಡವರು ಯದುಕುಲ ಶ್ರೇಷ್ಠನಾದ ಪರಿಶುದ್ಧನಾದ ಗದುಗಿನ ವೀರನಾರಾಯಣನನ್ನು ಭಕ್ತಿಯಿಂದ ಒಲಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದಾರಲ್ಲವೇ ? ಎಂದು ಸಂಜಯನು ಹೇಳಿದನು.

ಆಯತ-ತಂತ್ರ