೧೦

ಸೂಚನೆ : ಅರ್ಜುನನು ಶತ್ರುಸೇನೆಯ ಮಧ್ಯದಲ್ಲಿ ನಡೆದಾಡುತ್ತ, ಬಳಲಿದ ಕುದುರೆಗಳಿಗೆ ನೀರು ಕುಡಿಸಿ, ಸಕಲ ಸೈನಿಕರನ್ನೂ ಕೊಂದು ಕುರುಶ್ರೇಷ್ಠನಾದ ದುರ್ಯೋಧನನನ್ನು ಗೆದ್ದನು.

ಹರಿ-ಕುದುರೆ, ಮಡಹಿ-ಕೊಂದು,

1. ಅರ್ಜುನನು ದ್ರೋಣರಿಂದ ಬೀಳ್ಕೊಂಡ ನಂತರ ಗುರು ದ್ರೋಣರ ಸೇನೆಯನ್ನು ಕೃಷ್ಣನು ಬಲಭಾಗಕ್ಕೆ ರಥವನ್ನು ತಿರುಗಿಸುವುದರ ಮೂಲಕ ವಂಚಿಸಿ ಮುಂದೆ ಕಾಣುವ ಸೇನೆಯ ಕಡೆಗೆ ಸಾಗಿಸಿದನು. ಅರರೇ-ನರನೋ-ನೂಕು, ನೂಕು ಬಿರುದುಳ್ಳ ಶತ್ರುಗಳು ಎಲ್ಲೆಂದರಲ್ಲಿ ಕಾಣುತ್ತಿರುವರು ಭಲೆ ಎಂದು ಮಕರವ್ಯೂಹದ ಅತಿರಥರು ಇವರತ್ತ ತಿರುಗಿ ಯುದ್ಧೋತ್ಸಾಹದಿಂದ ಸಂಭ್ರಮಿಸಿದರು.

ಅಪಸವ್ಯ-ಎಡವಲ್ಲದ್ದು-ಬಲಗಡೆ,

ನರ-ಅರ್ಜುನನ ಹೆಸರು, ನಾರಾಯಣನ ಸಹೋದರ, ಧರ್ಮಮುನಿಯ-ಅವಳಿ ಮಕ್ಕಳಾಗಿ ಜನಿಸಿದವರು. ಹರಿಯ ಅವತಾರಗಳಲ್ಲಿ ನರನಾರಾಯಣಾವತಾರವೂ ಒಂದು
ಮಕರವ್ಯೂಹ-ಮೊಸಳೆಯ ಆಕಾರದಲ್ಲಿ ಸಜ್ಜಾದ ಸೈನ್ಯ,
ಅತಿರಥ-ಹನ್ನೊಂದು ಸಾವಿರ ಮಂದಿ ವೀರರೊಡನೆ ತನ್ನ ರಥ, ಕುದುರೆ, ಸಾರಥಿಯನ್ನು ರಕ್ಷಿಸಿಕೊಂಡು ಹೋರಾಡಿ ಗೆಲ್ಲಬಲ್ಲ ವೀರ.

2. ಸೇನೆ ಮುನ್ನುಗ್ಗಿತು. ಚತುರಂಗ ಸೇನೆಯನ್ನು ಭೂಮಿಯೇ ಕಾರಿತೋ, ಪ್ರಳಯಕಾಲದ ಸಮುದ್ರದ ಒತ್ತಿ ಬರುವ ತೆರೆಗಳ ಲಹರಿಯೋ ಸೇನೆಗೆ ಎದುರಾಗಿ ನಿಲ್ಲುವವರಾರು ? ನಾಲ್ಕೂ ಕಡೆಯಿಂದ ಆವರಿಸಿದ ಸೇನೆಯ ರಭಸಕ್ಕೆ ನೂಕು ನುಗ್ಗಲಾಯಿತು. ಅರ್ಜುನನು ನಿರಾತಂಕವಾಗಿ (ಆತಂಕವಿಲ್ಲದೆ) ಶತ್ರುಸೇನೆ ಎಂಬ ಕಾಡನ್ನು ನಾಶಮಾಡಲು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದನು.

3. ಅರ್ಜುನನು ಪ್ರಯೋಗಿಸಿದ ಬಾಣಗಳಿಂದ ಸೈನಿಕರು ಧರಿಸಿದ್ದ ಕವಚಗಳು ಚೂರು ಚೂರಾದವು. ಕವಚಗಳಲ್ಲಿ ಖಚಿತವಾಗಿದ್ದ ವಜ್ರದ ರಶ್ಮಿಗಳು ಹರಡಿದುವು. ಅವನು ಶತ್ರುಗಳ ತಲೆಯಲ್ಲಿ ಮೆರೆಯುತ್ತಿದ್ದ ಉಕ್ಕಿನ ಟೊಪ್ಪಿಗೆಯನ್ನು ಹಾರಿಸಿ, ಕವಚವನ್ನು ತೋಳ ಬಳಿ ಸೀಳಿ ಹಾಕಿದ. ಹಣೆಯ ಮೇಲಿನ ಶಿರಸ್ತ್ರಾಣವು ನುಚ್ಚುನೂರಾಗಿ, ಬಂಧಿಸಿದ ಸರಪಣಿಗಳು ಧ್ವಂಸವಾದುವು. ಶತ್ರು ಸೈನಿಕರ ಪರಾಕ್ರಮವೆಲ್ಲ ಅಡಗಿಹೋಯಿತು.

ಕುಸುರಿದರಿ-ಕೊಚ್ಚು, ಚೂರು ಚೂರು ಮಾಡು, ರಸುಮೆ-ರಶ್ಮಿ, ಕಿರಣ, ಹಿಳಿ-ನಾಶವಾಗು, ಅಡಗಿಹೋಗು

4. ಈಟಿಯ ಬೆಳಕು ಕಿಡಿಕಾರುವಂತೆ, ಹೊಳೆಯುವ ಖಡ್ಗದ ಪ್ರಕಾಶ ಆಕಾಶವನ್ನೇ ವ್ಯಾಪಿಸಲಾಗಿ, ಖಡ್ಗಧಾರೆಯ ಬಲುಕಿಡಿಗಳ ಉರಿ ವಿಜೃಂಭಿಸಲಾಗಿ, ಸೂಸಿದ ಬಗೆಬಗೆಯ ಬಣ್ಣಗಳು ಒಂದರ ಮೇಲೊಂದು ಆವರಿಸಿ ಬಾಣದ ಗರಿಗಳು ಭೋರ್ಗರೆಯುತ್ತಿರಲು ಕೆಂಪಾದ ಬಾಣ, ಉಳಿಯಂಬು, ಕವಲಂಬು ಮೊದಲಾದ ನಾನಾ ರೀತಿಯ ಬಾಣಗಳು ರಾಶಿ ರಾಶಿಯಾಗಿ ಪರಸೈನ್ಯ ಸಾಗರದಲ್ಲಿ ಈಜಾಡಿದುವು.

ಕುಳುವೆಳಗು-ಈಟಿ ಅಥವಾ ಕತ್ತಿಯ ಹೊಳಪು,
ಉಳಿಯಂಬು - ಉಳಿಯ ಬಾಯಿನಂತೆ ಅಗಲವಾದ , ಹರಿತವಗಿರುವ ಬಾಣ

5. ಸೈನಿಕರ ಮೈಯ ಗಾಯದಿಂದ ಸುರಿಯುವ ರಕ್ತದ ಪ್ರವಾಹದಲ್ಲಿ ತಲೆಗಳು ಕುಣಿದವು. ಅರ್ಜುನನ ಬಾಣಗಳ ರಭಸಕ್ಕೆ ಹೆಣದ ರಾಶಿಗಳೇ ಹರಡಿದವು. ಹೆಣದ (ರಾಶಿ) ಗೊಂಚಲುಗಳೇ ಗೋಚರಿಸಿದುವು. ಮೃತ್ಯುದೇವತೆಗೆ ತೃಪ್ತಿಯಾಯಿತು. ತಲೆಯಿಲ್ಲದ ಮುಂಡಗಳ ರಿಂಗಣದ (ಕುಣಿತ) ನಾಟಕದಲ್ಲಿ ಯುದ್ಧದ ಭಯಂಕರತೆ ರಣರಂಗದ ಪ್ರಾಂಗಣದಲ್ಲಿ ಮತ್ತಷ್ಟು ಭೀಕರವಾಯಿತು.

ದಾವಣಿ-ರಾಶಿ, ಉರುಬೆ-ರಭಸ, ದೊಂಡೆ-ಗುಪ್ಪೆ,

6. ಮೈಯ ಗಾಯಗಳಿಂದ ರಕ್ತದ ಕೋಡಿ ಒಂದೇ ಸಮನೆ ಹರಿಯಿತು. ರಕ್ತ, ಮಾಂಸ, ಕೊಬ್ಬು ಪಿತ್ತಕೋಶಗಳು ಕಾಣಿಸಿಕೊಂಡು ಅಂಟುಅಂಟಾಗಿ, ಬಿಳುಪಾದ ನೊರೆ ಹರಡಿತು. ನಸು ಬಿಸಿಯಾದ ರಕ್ತ, ಚೂರುಚೂರಾದ ಎಲುಬುಗಳೊಡನೆ, ಪ್ರವಾಹದಂತೆ ಹರಿದು ಕಮರುನಾತ ಹರಡಲು ಶರೀರದ ಮೇಲೆ ವಿಶೇಷ ಗಾಯಗಳಾಗಿದ್ದ, ಚೆಲ್ಲಾಪಿಲ್ಲಿಯಾದ ಹೆಣಗಳ ರಾಶಿ ಭಯಂಕರವಾಗಿ ಕಂಡಿತು.

ಏರು-ಗಾಯ, ಬುದುಬುದಿಸಿ-ಉಕ್ಕಿ ಉಕ್ಕಿ (ಅನುಕರಣ ಶಬ್ದ)
ಕೌರಿಡಲು-ಕಮರುವಾಸನೆಯಿಂದ ಕೂಡಿರಲು,
ತಾರುಥಟ್ಟಿನ-ಚೆಲ್ಲಾಪಿಲ್ಲಿಯಾದ,

7. ಎಲೆಲೆ, ಪ್ರಳಯಕಾಲದ ರುದ್ರನನ್ನು ಆಶೀರ್ವದಿಸಿ ಬಿಟ್ಟನಲ್ಲಾ ದ್ರೋಣನು ! ಅಯ್ಯೋ ನೆಲನೊಡೆಯನಾದ ದುರ್ಯೋಧನನ ಆಪ್ತರು ಸ್ವಾಮಿ ದ್ರೋಹವನ್ನು ಬಗೆದರಲ್ಲಾ ! ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಕೊಲ್ಲುವವನು ಫಲುಗುಣನೋ, ದ್ರೋಣನೋ. ದ್ರೋಣನು ಕೊಲೆಗಡಿಗನಾಗಿ ನಮ್ಮನ್ನು ಕೊಂದನಲ್ಲ ಎಂದು ಅಚ್ಚರಿ ಪಡುತ್ತಾ ಸಕಲ ಪರಿವಾರದ ಜನ ಕುರುಕುಲತಿಲಕ ದುರ್ಯೋಧನನನ್ನು ಪರಮಪಾಪಿ ಎಂದು ಜರೆದರು.

ತಲೆ ಬಳಿಚಿ -ತಲೆಸವರಿ

8. ಈತನು ಅರ್ಜುನನು, ಈ ಕಡೆ ಇರುವುದು ದೇವೇಂದ್ರಸುತನಾದ ಅರ್ಜುನನ ರಥ ಕಪಿಯ ಚಿಹ್ನೆಯುಳ್ಳ ಬಾವುಟದ ಆರ್ಭಟವಿದೆ. ಇದೇ ಫಲುಗುಣನ ಬಾಣಗಳ ರಾಶಿಯ ಹಾವಳಿ. ಈತ ಪಾರ್ಥನು, ಈ ಕಡೆ ಪ್ರವೇಶಿಸಿದವನು ಶ್ವೇತಹಯನು. ಈತನು ಧನಂಜಯನು ಎನ್ನುವಂತೆ ಇಡೀ ಸೈನ್ಯ ಅರ್ಜುನಮಯವಾಯ್ತು.

ಶ್ವೇತಹಯ-ಅರ್ಜುನನ ಹೆಸರು, ಬಿಳಿಕುದುರೆಗಳನ್ನು ಕಟ್ಟಿದ ರಥವುಳ್ಳವನು,

ಧನಂಜಯ : ರಾಜಸೂಯಯಾಗದ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ವಿಪುಲವಾದ ಧನರಾಶಿಯನ್ನು ಅರ್ಜುನ ಸಂಪಾದಿಸಿ ತಂದನಾಗಿ ಧನಂಜಯನೆಂಬ ಹೆಸರು.

9. ಇದೇ ಕಿರೀಟಿಯ ಬಿಲ್ಲಿನ ಠೇಂಕಾರ. ಅದೇ ಸಿತಾಶ್ವನ ಸಿಂಹಗರ್ಜನೆ. ಇದೇ ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನ ಮನೋವೇಗಕ್ಕೆ ಮೀರಿದ ಕುದುರೆಗಳ ಗೊರಸಿನ ಧ್ವನಿ. ಅದೇ ವಿಜಯನ ಅಸ್ತ್ರಗಳ ರಾಶಿ. ಆ ಕಡೆ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಪ್ರಳಯಾಗ್ನಿ ಸ್ವರೂಪನಾದ ಅರ್ಜುನನ ತೀವ್ರತೆ ಎನ್ನುತ್ತಾ ಹೆದರು ಪುಕ್ಕರಾದ ಸುಭಟರು ಉತ್ಸಾಹಗುಂದಿದರು.

ಮನಕೆ ಮುಂಚುವ-ಮನೋವೇಗವನ್ನು ಮೀರುವ, ಹೆದರೆದೆಯ-ಪುಕ್ಕಲ, ಸಿತಾಶ್ವ-ಅರ್ಜುನ.

ಕಿರೀಟಿ- ಅರ್ಜುನ ಇಂದ್ರನಿಂದ ಜಯಿಸಲಾಗದ ಶತ್ರುಗಳನ್ನು ಗೆದ್ದು ಮಹೋಪಕಾರ ಮಾಡಿದ್ದಕ್ಕಾಗಿ, ಇಂದ್ರನು ಅರ್ಜುನನನ್ನು ದೇವಲೋಕದಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಸಿಂಹಾಸನದ ಮೇಲೆ ಕುಳ್ಳಿರಿಸಿ, ತನ್ನ ಕಿರೀಟಿವನ್ನು ಅವನ ತಲೆಯ ಮೇಲಿಟ್ಟು ಗೌರವಿಸಿದ. ಆದ್ದರಿಂದ ಅರ್ಜುನನಿಗೆ ಕಿರೀಟಿ ಎಂಬ ಹೆಸರು ಬಂತು.

10. ರಥಗಳು ಮುರಿದು ಕುಪ್ಪಳಿಸಿದುವು. ಪ್ರಸಿದ್ಧಿ ಪಡೆದ ಸಾರಥಿಗಳು ತುಂಡು ತುಂಡಾದರು. ಅತಿರಥ, ಸಮರಥ, ಅರ್ಧ ಮಹಾರಥಾದಿಗಳು ಹಿಮ್ಮೆಟ್ಟಿದರು. ಉದ್ದಕ್ಕೆ ಸಾಲಾಗಿ ನೆಲಕ್ಕೆ ಬಿದ್ದ ಆನೆಗಳು ರಕ್ತದ ಸಾಗರದಲ್ಲಿ ಈಜಾಡಿದವು. ಕುದುರೆಗಳು ತುಂಡುತುಂಡಾಗಿ ಹರಡಿದವು. ಮೃತ್ಯುದೇವತೆ ತಾನು ಕೊಳ್ಳಬೇಕಾದ ಕಾಣಿಕೆಯನ್ನು ಪಡೆದು ತೃಪ್ತನಾದನು.

ಉಡಿ-ಮುರಿ, ಕಡಿವಡೆ-ತುಂಡು ತುಂಡಾಗು, ಹೊಡೆಗೆಡೆ-ಉದ್ದಕ್ಕೆ ಬೀಳು, ಕಡಿಕು-ತುಂಡು, ಪರಿಗ್ರಹ-ಕೊಳ್ಳಬೇಕಾದ ಕಾಣಿಕೆ, ಎಡೆಗಡೆ-ಕೆಳಕ್ಕೆ ಬೀಳು,

11. ಪಾರ್ಥನ ಬಾಣ ಸೇನೆಯನ್ನು ಮುಟ್ಟಿ ಶತ್ರುಗಳ ಕೊರಳನ್ನು ಕೊಯ್ಯದ ಮುನ್ನವೇ ಶತ್ರುಗಳ ರಥವು ಅತಿವೇಗ ಹಾಗೂ ಎಚ್ಚರಿಕೆಯಿಂದ ಹಿಮ್ಮೆಟ್ಟುತ್ತಿದ್ದವು. ಯೋಧರ ತಲೆಯಿಲ್ಲದ ದೇಹ ಗಳು ಹೊರಳಿ ಬಿದ್ದವು. ರಕ್ತದ ಸಮುದ್ರವೇ ವಿಜೃಂಭಿಸಿತು. ಕಿರೀಟಧಾರಿಗಳಾದ ರಾಜರ ಪ್ರಾಣವಾಯು ಆಕಾಶಮಾರ್ಗದಲ್ಲಿ ಬಿರುಸಾಗಿ ಬೀಸಿತು. (ಕಿರೀಟಧಾರಿಗಳಾದ ರಾಜರ ಪಂಚಪ್ರಾಣಗಳು ಆಕಾಶ ಮಾರ್ಗದಲ್ಲಿ ದಾಟಿಹೋದವು.)

12. ಚತುರಂಗ ಸೇನೆ ನಾಶಗೊಂಡು ಅರ್ಜುನನ ರಭಸವನ್ನು ತಡೆಯದಾದಾಗ ಶ್ರುತಾಯುಧನು ಯುದ್ಧಮಾಡಲು ಉತ್ಸಾಹಿಸಿ ಧನಂಜಯನಿಗೆ ಇದಿರಾದನು. ಆತನ ಸೈನ್ಯದವರು ನಾಶಗೊಳಿಸುವಂತಹ ಬಾಣವನ್ನು ಪ್ರಯೋಗಿಸುತ್ತ ಪಾರ್ಥನನ್ನು ಆಕ್ರಮಿಸಿದರು. ಬಳಿಕ ಪಾರ್ಥನು ಶ್ರುತಾಯುಧನ ಬಾಣ ಪ್ರಯೋಗದ ಕುಶಲತೆಗೆ ಬೆರಗಾಗಿ ಒಳ್ಳೆಯದೆನ್ನುತ್ತಾ ಬಾಣಗಳ ಸುರಿಮಳೆಗರೆದನು.

ಮುರಿವಡೆ-ನಾಶವಾಗು,
ನೆರೆವಣೆ-ಕುಶಲತೆ
ಮುಂಕೊಂಡು-ಎದುರಿಸಿ

13. ಶ್ರುತಾಯುಧನು ಪಾರ್ಥನ ಬಾಣಗಳ ಸಮೂಹವನ್ನು ತನ್ನ ಗದೆಯಿಂದ ಕತ್ತರಿಸಿದನು. ಪಾರ್ಥನು ಆತನ ರಣಚಮತ್ಕಾರವನ್ನು ನೋಡುತ್ತ ಬೆರಗಾದನು. ಆಗ ಮುರಹರನು ಕೆರಳಿ ಕಡಿವಾಣ ಹಿಡಿದು ರಥವನ್ನು ರಭಸದಿಂದ ಮುನ್ನುಗ್ಗಿಸಿದಾಗ ಆತನ ರಭಸಕ್ಕೆ ಕೋಪಿಸಿಕೊಂಡ ಶ್ರುತಾಯುಧನು ಅಚ್ಯುತನನ್ನೇ ಹೊಡೆದನು.

14. “ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಆಯುಧವಿಲ್ಲದೆ ಇದ್ದವರನ್ನು ಹೊಡೆದರೆ ಅದು ತನ್ನನ್ನೇ ಕೊಲ್ಲುವುದು ಸತ್ಯ ಎಂಬ ವರುಣನಿತ್ತ ಉಪದೇಶವನ್ನು ಮರೆತು ಶ್ರುತಾಯುಧನು ಹರಿಯ ತಲೆಗೆ ಹೊಡೆದನು. ಕೋಪದಿಂದ ಬಿಸುಟ ಗದೆ ಮುರಹರನನ್ನು ಮುಟ್ಟದೆ ಮರಳಿ ಬಂದು ಆತನನ್ನೇ ಕೊಂದಿತು. ಏನಾಶ್ಚರ್ಯವೋ ? ದೈವ ದ್ರೋಹಿಗೆ ಹೇಗೆ ಒಳ್ಳೆಯದಾಗುತ್ತದೆ ?” ಎಂದು (ಸಂಜಯನು) ಹೇಳಿದನು.

ವರುಣ-ಪಶ್ಚಿಮ ದಿಕ್ಕಿನ ಒಡೆಯ, ಹರಿ-ಕೃಷ್ಣ, ಮಸ್ತಕ-ತಲೆ, ಕೆರಳು-ಕೋಪಿಸು.

15. ಆ ಶ್ರುತಾಯುಧನು ಮಡಿದನು. ಅಲ್ಲಿ ಮಹಾಭಯಂಕರವಾದ ಯುದ್ಧವಾಯಿತು. ಕಾಂಭೋಜದ ರಾಜನಾದ ಸುದಕ್ಷಿಣನು ಆತುರದಿಂದ ಇದಿರಾಗಿ ಇಂದ್ರಸುತ ಅರ್ಜುನನೊಡನೆ ಕಾಳಗವನ್ನು ಕೈಕೊಂಡನು. ಸುದಕ್ಷಿಣನು ಸೂಸಿದ (ಪ್ರಯೋಗಿಸಿದ) ಬಾಣಗಳನ್ನು ಆತನ ಸಾಹಸವನ್ನು ಗೌರವಿಸುತ್ತ, ಅರ್ಜುನನು ಬೇಸರಿಸದೆ ಮೆಚ್ಚಿ ನಿಮಿಷಮಾತ್ರದಲ್ಲಿ ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ತೊಡಗಿದನು.

ಆಸುರ-ಭಯಂಕರ,

16. ನಿಮಿಷ ಮಾತ್ರದಲ್ಲಿ ಕಾಂಭೋಜರಾಜನ ಬಾಣ ಸವೆಯಲು, ತನ್ನ ಶಕ್ತಿಯಿಂದಲೇ ಕಾತರಿಸಿ ಆಕ್ರಮಿಸಲಾಗಿ, ಅರ್ಜುನನು ಶಕ್ತ್ಯಾಯುಧವನ್ನು ಕತ್ತರಿಸಿದನು. ಕಿರೀಟ ಧರಿಸಿದ ಆತನ ಮಸ್ತಕವನ್ನು ಕತ್ತರಿಸಿದನು. ಮುಂದೆ ಎದುರಾಗಿ ನುಗ್ಗಿ ಬರುವವರ ಜೊತೆ, ಶ್ರುತಾಯುವಿನೊಡನೆ ದೊಡ್ಡ ಕಾಳಗವನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿ, ಕಾಂಭೋಜನೊಡನೆ ಅವನನ್ನೂ ಯಮಪುರಿಗೆ ಕಳುಹಿಸಿದನು.

17. ಕರ್ತವ್ಯದ ಹೊಣೆಹೊತ್ತ ಆಯುತಾಯುವನ್ನು ಪುನಃ ಆತನ ಇಬ್ಬರು ಸುತರು, ನಿಯತಾಯು ಹಾಗೂ ಯುದ್ಧ ಭಯಂಕರನಾದ ದೀರ್ಘಾಯುವನ್ನು ಅರ್ಜುನನು ದೇವಲೋಕಕ್ಕೆ ಕಳುಹಿಸಿದನು. ರಣರಂಗಕ್ಕೆ ನುಗ್ಗಿಬಂದ ಅಂಗರಾಜನ ಆನೆಗಳು, ಅಂಬಟ್ಟ ಮೊದಲಾದ ಶತ್ರು ಯೋಧರ ಗುಂಪು ಪುನಃ ಅರ್ಜುನನನ್ನು ಮುತ್ತಿದವು.

ಹರಿಬ-ಕರ್ತವ್ಯ,

ಆಯುತಾಯು/ಶ್ರುತಾಯು : ಕಳಿಂಗ ದೇಶದ ಅರಸು. ಭಾರತ ಯುದ್ಧದ ಹದಿನಾಲ್ಕನೆಯ ದಿನ ಇವನೂ ಇವನ ಮಕ್ಕಳಾದ ದೀರ್ಘಾಯು, ನಿಯತಾಯು ಎಂಬುವರು ಅರ್ಜುನನಿಂದ ಮಡಿದರು.
ನಿಯತಾಯು : ಕಲಿಂಗ ದೇಶಾಧಿಪತಿಯಾದ ಶ್ರುತಾಯು ರಾಜನ ಮಗ. ಭಾರತ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ದುರ್ಯೋಧನನ ಪರವಾಗಿ ಹೋರಾಡಿ ಹದಿನಾಲ್ಕನೆಯ ದಿನದ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಅರ್ಜುನನಿಂದ ಹತನಾದನು.
ದೀರ್ಘಾಯು : ಒಬ್ಬ ಅರಸು, ಕಳಿಂಗ ದೇಶದ ಅರಸನಾದ ಶ್ರುತಾಯುವಿನ ಮಗ. ಭಾರತ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ದುರ್ಯೋಧನನ ಪರವಾಗಿ ಹೋರಡಿ ಹದಿನಾಲ್ಕನೆಯ ದಿನದ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಅರ್ಜುನನಿಂದ ಹತನಾದನು.

18. ಆನೆ ಸಮೂಹವನ್ನು, ಅಂಬಟ್ಟ ಭೂಪನ ಶಿರವನ್ನು ಬಾಣಪ್ರಯೋಗಿಸಿ ಕತ್ತರಿಸಿದನು. ಪಾರಸಿಕರ ಕೋಟಿ ಸಂಖ್ಯೆಯ ತುರಗದಳ ಮೇಲೆ ಬೀಳಲು ಅವನ್ನು ನಾಶಮಾಡಿದನು. ಪ್ರಖ್ಯಾತರಾದ, ತಮ್ಮ ಒಡೆಯರ ಹಣವನ್ನು ತಿಂದು ಕೊಬ್ಬಿದ, ದೊಡ್ಡ ಹೊಟ್ಟೆಯ ರಾವುತರು ಆಕ್ರಮಣ ಮಾಡಲು ಅವರನ್ನು ನಿಮಿಷ ಮಾತ್ರದಲ್ಲಿ ನೆಲಕ್ಕೆ ಬೀಳಿಸಿದನು.

19. ಅರ್ಜುನನು ಚಕ್ರವ್ಯೂಹವನ್ನು ಭೇದಿಸಿ, ಚೂರು ಚೂರು ಮಾಡಿ, ಅದರಿಂದ ಹೊರಗೆ ಹಂಸವ್ಯೂಹದಲ್ಲಿ ಯುದ್ಧವನ್ನು ಕೈಗೊಂಡನು. ಬಾಣ ಹಾರಿ ಬಂದು ಆವರಿಸಿ ಘಮ್-ಘಲಿಲ್, ಎಂದು ಶಬ್ದ ಮಾಡುತ್ತ ಶತ್ರು ಸೈನಿಕರ ತಲೆಗಳನ್ನು ಕತ್ತರಿಸಿ ಬಿಸುಟವು. ಪಾರ್ಥನ ಶರಜಾಲ ಒಂದರ ಹಿಂದೆ ಒಂದರಂತೆ ಬಂದು ಬಾಣದ ಗರಿಗಳ ಧ್ವನಿ ಜಯಭೇರಿಯಂತೆ ಝೇಂಕರಿಸಿತು.

ಕುರಿದರಿಯಮಾಡು-ಚೂರು ಚೂರುಮಾಡು

20. ಬಿಲ್ಲಿನ ಠೇಂಕಾರದ ನಾದವೆಂಬ ಗುಡುಗಿನಲ್ಲಿ, ಕೃಷ್ಣಾರ್ಜುನರ ದೇಹದ ಕಾಂತಿಯೆಂಬ ಮೋಡಗಳ ರಾಸಿಯಲ್ಲಿ, ಆ ಬಾಣಗಳ ಹೊಂಬಣ್ಣದ ಗರಿಯಿಂದ ಹೊರಟ ಗಾಳಿಯೊಡಗೂಡಿದ ಬಾಣಗಳ ಮಳೆಗೆ ದ್ರೋಣರ ಹಂಸವ್ಯೂಹ ನಿಲ್ಲಲು ಸಾಧ್ಯವಾಗಲಿಲ್ಲ. ಎಲೆ ರಾಜನಾದ ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರನೇ ನಿನ್ನ ಶ್ರೇಷ್ಠರಾದ ಯೋಧರ ಹಣೆ ಬರಹವನ್ನು ಕೇಳು ಎಂದು ಸಂಜಯನು ನಗುತ್ತ ನುಡಿದನು.

ಇಲ್ಲಿನ ಅರ್ಜುನನ ಯುದ್ಧವನ್ನು ಮಳೆಗಾಲದ ಮೋಡ ಗುಡುಗು ಮಳೆಗೆ ಹೋಲಿಸಿ ವರ್ಣಿಸಿರುವುದು ಸೊಗಸಾಗಿದೆ. ಹೀಗೆ ಅರ್ಜುನನ ಬಾಣಗಳ ಸೋನೆ ಸುರಿಯತೊಡಗಿದರೆ ಶತ್ರುಸೈನ್ಯವೆಂಬ ಹಂಸಗಳೆಲ್ಲ ಹಾರಿ ಹೋಗದೆ ಹೇಗೆ ಉಳಿದವು ?

21. ಐದುನೂರು ರಾಜರುಗಳು ನಾಶವಾದರು. ಐವತ್ತು ಸಾವಿರ ಬಲಿಷ್ಠ ಕುದುರೆಗಳು ಇಲ್ಲವಾದವು. ಒಂಭೈನೂರು ಶುಭಲಕ್ಷಣಗಳಿಂದ ಕೂಡಿದ ಆನೆಗಳು ನುಚ್ಚುನೂರಾದುವು. ನಾಶವಾದದ್ದಕ್ಕೆ, ಗಾಯಗೊಂಡ ಕಾಲಾಳುಗಳ ಗಣನೆಗೆ ಕೊನೆಯೇ ಇಲ್ಲ. ಕೌರವ ಸೈನ್ಯದ ಭಟರು ಅರ್ಜುನನ ಕೈವಶವಾದದ್ದರಲ್ಲಿ ಹೊಸದೇನಿಲ್ಲ.

ಮುಮ್ಮುಳಿತ ವಾಯ್ತು-ರೂಪವಿಕಾರವಾದ ಸಾವುಂಟಾಯಿತು, ಕೊಲೆಗೊತ್ತುವಡೆದ-ಇರಿತಗೊಂಡ/ಗಾಯಗೊಂಡ,

22. ವಿಂದಾನುವಿಂದರನ್ನು ಹೊಡೆದು ಕೆಡವಿದನು. ಇಡೀ ಸೈನ್ಯವನ್ನು ಮಾಂಸವನ್ನು ಚೂರು ಚೂರಾಗಿ ಕತ್ತರಿಸಿದಂತೆ ಕತ್ತರಿಸಿದನು. ಶ್ರೇಷ್ಠ ಯೋಧರು ದುಡ್ಡಿಗಾಗಿ ಶರೀರವನ್ನು ಮಾರಿಕೊಂಡು ಹೋರಾಡುವವರು ಯುದ್ಧ ಮಾಡಿ ಬಿದ್ದರು. ನಡುಹಗಲಿನವರೆಗೂ ಕಾಳಗ ನಿರಂತರವಾಗಿ ನಡೆದು ಭಯಂಕರವಾಯಿತು. ಕೃಷ್ಣನ ಗರ್ಜನೆಯನ್ನು ಗಮನಿಸದೆ ವೇಗದ ಬಲಿಷ್ಠ ಕುದುರೆಗಳು ಆಯಾಸಗೊಂಡವು.

ಅಡಗುದರಿ-ಮಾಂಸವನ್ನು ಕತ್ತರಿಸಿದಂತೆ ಚೂರು ಚೂರಾಗಿಸುವುದು,
ಕಾಯಮಾರಿ-ದುಡ್ಡಿಗಾಗಿ ಹೋರಾಡುವವರು.

ವಿಂದ-ಅವಂತಿಯ ರಾಜಪುತ್ರ, ಈತನ ಸಹೋದರ ಅನುವಿಂದ, ಅರ್ಜುನನಿಂದ ಇಬ್ಬರೂ ಹತರಾದರು

23. ಮುಷ್ಠಿಯ ಏಟುಗಳಿಂದ ಮೈ ಭಾರವಾಗಿ ಸೈನಿಕರ ಚಲನೆ ಕುಗ್ಗಿತು. ತಾಗಿದ ಹರಿತವಾದ ಬಾಣ ಕುದುರೆಗಳ ಮೈಗಳಲ್ಲಿ ನಾಟಿಕೊಂಡು ಗರಿಯ ಭಾಗ ಹೊರಗೆ ಕಾಣಿಸಿದವು. ಪರಿಸ್ಥಿತಿಯನ್ನರಿತ ಅರ್ಜುನನು ರಥದಿಂದ ಹಾರಿ, ಕೃಷ್ಣನನ್ನು ಕುರಿತು…. ‘ದೇವ, ಪ್ರಾರ್ಥನೆ, ಕುದುರೆಗಳ ವೇಗ ಹೇಗೆ ಕುಗ್ಗಿತೆಂಬುದನ್ನು ಗಮನಿಸಿದಿರಿ ತಾನೇ ?’ ಎಂದನು.

ಲುಳಿಸಾರತರ ಲಂಬಿಸಿತು-ಗತಿ ಮಂದವಾಯಿತು.

24. ಕುದುರೆಯ ಬಾಯಿಗೆ ಕಟ್ಟಿದ ಕಡಿವಾಣವು ಹÉೂರಬಂದಿತು. ಕುತ್ತಿಗೆಯನ್ನು ಮತ್ತೆ ಮತ್ತೆ ಒಲೆಯತೊಡಗಿದವು. ಬಾಯಿತುದಿಯಿಂದ ಜೊಲ್ಲಿನ ನೊರೆಯು ಚಿಮ್ಮಲಾರಂಭಿಸಿತು. ಕುದುರೆಗಳು ಮೈ ಮುರಿಯುತ್ತಿದ್ದುವು. ಬೆವರ ನೀರಿನಿಂದ ಜೀನು ನೆನೆಯಿತು. ಬಾಣದ ಏಟುಗಳ ರಭಸದಿಂದ, ಉಸಿರಾಟದ ಘುಡುಘುಡಿಸುವ ಅಲೆಗಳಿಂದ ಆ ರಥದ ಕುದುರೆಗಳು ನಿರುತ್ಸಾಹಗೊಂಡವು.

ತಡಿ - ಜೀನು, ಹಲ್ಲಣ
ಕಂದ-ಕುತ್ತಿಗೆ, ಸ್ಕಂಧ, ಮೈಲುಳಿ-ಮೈಕಾಂತಿ,

25. “ಕುದುರೆಗಳ ಗಮನ ತಡವಾಯಿತು (ಸಾವಧಾನವಾಯಿತು). ಕುದುರೆಗಳ ವೇಗದ ಓಟ ಜಡವಾಯ್ತು. ಹೆಜ್ಜೆ ಹೆಜ್ಜೆಗೂ ರಥಗಳು ಆನೆಗಳ ಕೋರೆಗಳ ಮಧ್ಯದಲ್ಲಿ ಸಿಕ್ಕಿ ಬಿದ್ದವು. ಶತ್ರುಗಳ ನಿರ್ವಹಣೆಯ ನಂಬಿಕೆ ಕಡಿಮೆಯಾಯಿತು. ಸಾಹಸಿಗಳು ಭ್ರಮೆಗೆ ಒಳಗಾದರು. ಈ ಸೇನಾಶರಧಿಯಲ್ಲಿ ಕುದುರೆಗಳ ಶ್ರಮವನ್ನು ನಾವು ಪರಿಹರಿಸದಿದ್ದರೆ ಯುದ್ಧವನ್ನು ಮುಂದುವರಿಸುವುದು ಅಸಾಧ್ಯ” ಎಂದು ಪಾರ್ಥನು ಕೃಷ್ಣನಿಗೆ ಹೇಳಿದನು.

ತಟ್ಟೆಯ-ತಡ, ನಿಗ್ಗಮ-ಆನೆಯ ಕೋರೆ, ಭಾರಣೆ-ಜವಾಬ್ದಾರಿ, ಹೊಣೆ,

26. “ನಿಜ, ನೀನು ಹೇಳಿದ್ದರಲ್ಲಿ ದೋಷವಿಲ್ಲ. ಕುದುರೆಗಳು ರಣದೊಳಗೆ ಎಂಟುಪಟ್ಟು ಬಳಲಿವೆ. ಕುದುರೆಗಳಿಗೆ ಕುಡಿಸಲು ನೀರಿಲ್ಲ. ಹಿಂತಿರುಗಿದರೆ ವೈರಿ ಭಟರು ಹಿಂಬಾಲಿಸದೇ ಇರುವುದಿಲ್ಲ. ಹತ್ತಿರದಲ್ಲೇ ನಮ್ಮ ಸೈನ್ಯದ ಸುತ್ತಲೂ ಶತ್ರುಸೇನೆ ಆಕ್ರಮಿಸಿ ನಿಂತಿದೆ. ಮಾಡುವ ಉಪಾಯವೇನು ?” ಎಂದು ಕೃಷ್ಣನು ನಗುತ್ತಾ ನುಡಿದನು.

ಈಂಟುವರೆ-ಕುಡಿಯಲು,
ಗೆಂಟಿರಲಿ-ಹತ್ತಿರದಲ್ಲಿ,
ವೆಂಟಿಣಿಸು-ಆಕ್ರಮಿಸು, ವ್ಯಾಪಿಸು,

27. ಆಗ ಪಾರ್ಥನು " ದೇವ…… ಕಾಳಗ ಬಲಿಷ್ಠವಾದುದು, ಬಿಸಿಲಿನ ಬೇಗೆಗೆ ರಥದ ಕುದುರೆಗಳು ನಿರ್ಜೀವಿಗಳಾಗಿವೆ. ಕುದುರೆಯ ಚಲನದ ರೀತಿಯ ಕಡೆಗೆ ಗಮನ ಹರಿಸಿರಿ ಎನಲಾಗಿ, ಆ ವಿನೋದಿಗಳರಸ ಕೃಷ್ಣನು ಭಕ್ತರನ್ನು ಕಾಯುವ ಭರದಲ್ಲಿ ಶತ್ರುಕುಲ ವಿನಾಶಕನಾದ ಕೃಷ್ಣನು ನಸುನಗುತ್ತ ಕುದುರೆಗಳನ್ನು ಸಂತೈಸಿದನು.

ಹರಿ-ಕುದುರೆ, ವಿದ್ರಾವಣ-ಓಡಿಸುವಿಕೆ, ನಾಶ,

28. “ದೇವ ಲಗಾಮನ್ನು ಹಿಡಿ, ಕುದುರೆಗಳಿಗೆ ಜೀವನಾಧಾರವಾದ ನೀರನ್ನು ಈ ಯುದ್ಧಭೂಮಿಯಲ್ಲಿ ಉಂಟು ಮಾಡುತ್ತೇನೆ. ನೋಡು” - ಎಂದು ಪಾರ್ಥನು ನೆಲಕ್ಕೆ ಧುಮುಕಿದನು. ರಣರಂಗದಲ್ಲಿ ನೀರಿನ ಒರತೆ ಇರುವ ಸ್ಥಳವನ್ನು ಗುರುತಿಸಿಕೊಂಡು ವಜ್ರಶರದಿಂದ ಒಣಗಿದ ನೆಲವನ್ನು ಸೀಳಿದನು. ನೀರು ಚಿಮ್ಮಿ ಹರಿಯುವಂತೆ ಮಾಡಿದನು.

ಸೈವೊಳೆ -ಒರತೆ

29. ಅರ್ಜುನನ ಸಾಮಥ್ರ್ಯವನ್ನು ನೋಡಿ, ಕುದುರೆಗಳ ಸಂತೋಷಕ್ಕೋಸ್ಕರ ದಿಗಿಲುಗೊಳಿಸುವ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಹಳ್ಳವನ್ನು ತೋಡಿ ನೀರನ್ನು ತೆಗೆದನಲ್ಲಾ ! ತನ್ನ ಶೌರ್ಯಕ್ಕಾಗಿ ಗರ್ವಿತನಾಗಿದ್ದಾನಲ್ಲಾ ! ಶಿವ, ಶಿವ ಎನ್ನುತ್ತಾ, ಶತ್ರುಗಳ ಚತುರಂಗ ಸೇನೆ ಗರ್ಜಿಸುತ್ತಾ ಆಕ್ರಮಿಸಿತು. ಸಮುದ್ರ ಮಥನವನ್ನು ನಡೆಸಿದ ಅಮರರು ಹೂಡಿದ ಮಂದರ ಪರ್ವತವನ್ನು ಸಮುದ್ರದ ಅಲೆಗಳ ಮಾಲೆ ಕವಿಯುವ ಹಾಗೆ ಅರ್ಜುನನ ಮೇಲೆ ಸೇನೆ ಆವರಿಸಿತು.

ಉದ್ದಂಡತನ-ಶೌರ್ಯ, ಖೇಡಕುಳಿ-ದಿಗಿಲುಗೊಳಿಸುವ ರೀತಿ, ಮಸಗು-ಗರ್ಜಿಸು ಕಡಹ-ಮಥನ,

30. ವೈರಿಗಳು ಅಬ್ಬರಿಸುತ್ತಾ ಆಕ್ರಮಿಸಿದರು. ರಣಭೇರಿಗಳು ನಿರಂತರವಾಗಿ ಮೊಳಗಿದವು. ಹೊಸದಾಗಿ ಸಾಣೆ ಹಿಡಿದ ಅಡಾಯುಧವೆಂಬ ಕತ್ತಿಗಳ ರಾಶಿ ಸಾಲು ಸಾಲಾಗಿ ಸಂದಣಿಸಿದವು. ಇದೇ ಸದವಕಾಶವೆನ್ನುತ್ತಾ ಗೆಲುವೆವೆಂಬ ಆವೇಶದಿಂದ ಮುನ್ನುಗ್ಗಿ ಬರುತ್ತಿದ್ದ ಶತ್ರುಸೈನ್ಯವನ್ನು ಕಾಣುತ್ತ ಆತಂಕಗೊಂಡು ಕೃಷ್ಣನು ಅರ್ಜುನನ ಮುಂದೆ ರಥವನ್ನು ತಂದು ನಿಲ್ಲಿಸಿದ.

ಅಡಾಯ-ಒಂದು ಬಗೆಯ ಕತ್ತಿ, ಕುದುಕುಳಿಗಳು-ಮತ್ಸರಿಗಳು, ಉರವಣಿಸು-ಸಂಭ್ರಮಿಸು, ಗದಗದಿಸು-ಆತಂಕಗೊಳ್ಳು

31. “ಆಲಿಕಲ್ಲುಗಳನ್ನು ಕಡಿಯಲು ಉಕ್ಕಿನ ಉಳಿಯ ಹಂಗೇಕೆ ? ನಿಮ್ಮ ಕೃಪೆಯೊಂದೇ ಸಾಕು. ಮೇಲುನೋಟಕ್ಕೆ ರಥ ಏರಿ ಮಾಡಬೇಕಾದ ಯುದ್ಧವೇ ? ಸೊಕ್ಕಿದ ಇವರನ್ನು ತುಂಡು ಮಾಡುವೆನು” ಎನ್ನುತ್ತಾ ಅರ್ಜುನನು ಸೈನಿಕರೊಡನೆ ಬೆರೆತು ರಥರಹಿತನಾಗಿಯೇ ಪರಾಕ್ರಮದಿಂದ ಕಾದಿ ಕೋಟಿ ಸಂಖ್ಯೆಯಲ್ಲಿ ಶತ್ರು ಸೈನಿಕರನ್ನು ಕೊಂದನು.

ಚೀಲಣ-ಉಳಿ, ಹೋಳುಗಳೆವೆ-ಹೋಳು ಮಾಡು, ಕತ್ತರಿಸು, ಹುಗ್ಗಿಗರು-ಸೊಕ್ಕಿನವರು,

32. ವರುಣ ಬಾಣದಿಂದ ಆ ಸರೋವರದಲ್ಲಿ ನೀರು ತುಂಬುವಂತೆ ಮಾಡಿದನು. ಇದೇ ಸಮಯವೆಂದು ಮೇಲೆ ಬಿದ್ದ ರಾಜರುಗಳನ್ನು ನಾಶಮಾಡಿದನು. ನೂರು ಗುಣಗಳನ್ನೂ ಲೋಭವೆಂಬ ಗುಣವೊಂದೇ ನಾಶಮಾಡುವ ಹಾಗೆ ಅರ್ಜುನನೊಬ್ಬನೇ ರಣರಂಗದ ಮಧ್ಯದಲ್ಲಿ ನಿಂತು ಆನೆ, ಕುದುರೆ, ರಥ, ಪದಾತಿಗಳನ್ನು ಸಂಹರಿಸಿದನು.

ಬರಿಕೈದು-ನಾಶಮಾಡು

33. ಕೊಳದ ತಡಿಯಲ್ಲಿ ಬಾಣ ಸಮೂಹಗಳಿಂದ ಚಪ್ಪರವನ್ನು ಹೂಡಿದ ಪಾರ್ಥನ ಸಾಮಥ್ರ್ಯವನ್ನು ಕಂಡು ಕೃಷ್ಣನು ಮೆಚ್ಚಿ ಪುನಃ ಪುನಃ ಹೊಗಳಿದನು. ಕುದುರೆಗಳ ನೊಗವನ್ನು ಕಳಚಿ ಕಡಿವಾಣವನ್ನು ಹೊರೆ ತೆಗೆದು, ಲಗಾಮನ್ನು ಸಡಿಲಗೊಳಿಸಿ ಅನುಗೊಳಿಸಿ. ಹಿಡಿಯಲಾಗಿ ಕುದುರೆಗಳು ತಮ್ಮಷ್ಟಕ್ಕೆ ತಾವು ಎಡಬಲಕ್ಕೆ ತಿರುಗಿ ಮೈ ಕೊಡಹಿಕೊಂಡುವು.

ತಡಿ-ತೀರ, ಕಬ್ಬಿ-ಕಡಿವಾಣ, ಪಡಿವಾಘೆ-ಲಗಾಮು

34. ಕುದುರೆಗಳು ತಿರುಗಿ ನಿಂತವು. ಕತ್ತಿನ ಕೂದಲನ್ನು ಕೊಡಹಿದವು. ಸಮರದ ಶ್ರಮ ಪರಿಹಾರ ಮಾಡುವ ಸಲುವಾಗಿ ಕೃಷ್ಣನು ನಾಲ್ಕು ಕುದುರೆಗಳನ್ನೂ ಸರೋವರದ ನೀರಿನಲ್ಲಿ ಪ್ರವೇಶ ಮಾಡಿಸಿದ. ಅವು ಮೊಗವಿಟ್ಟು ವರಜಲವನ್ನು ಕುಡಿದವು. ಎರಡು ಪಕ್ಕೆಗಳೂ ಹಿಗ್ಗುವಂತೆ ನೀರನ್ನು ಹೀರಿ ಮುಖವನ್ನು ತಿರುಗಿಸಿದವು. ಮುರಾಂತಕನಾದ ಕೃಷ್ಣನು ಅವುಗಳನ್ನು ಕೊಳದ ತೀರಕ್ಕೆ ಕರೆತಂದನು.

ಕೇಸರ-ಕುದುರೆಗಳ ಕತ್ತಿನ ಜೂಲು ಕೂದಲು, ಅಧ್ವಶ್ರಮ-ಮಾರ್ಗನಡೆದ ಆಯಾಸ,
ಮೊಗೆ-ಕುಡಿ,
ಅಡರಿಸಿದ-ಹತ್ತಿಸಿದ.

35. ತನ್ನ ಕೈಗಳಿಂದ ಮೈದಡವಿ ಸವರಿ, ಗಾಯ ಮಾಡಿ ನೆಟ್ಟಿದ್ದ ಬಾಣಗಳನ್ನು ಕಿತ್ತು, ಔಷಧಿಯನ್ನು ಲೇಪಿಸಿ, ಕರುಣೆಯಿಂದ, ಪ್ರೀತಿಯಿಂದ ಕುದುರೆಗಳ ಕುತ್ತಿಗೆಯನ್ನು ಚಪ್ಪರಿಸಿದನು. ಸಂತೋಷ ಹೆಚ್ಚಾಗಲಾಗಿ ಕುದುರೆಗಳು ಕೊರಳೆತ್ತಿ, ಕಣ್ಣುಗಳನ್ನು ತಿರುಗಿಸಿ ದೇವನಾದ ಕೃಷ್ಣನನ್ನು ನೋಡುತ್ತಿದ್ದುವು. “ಆ ನಾಲ್ಕು ಕುದುರೆಗಳ ಪುಣ್ಯ ಸನಕಾದಿಗಳಿಗೂ ಇಲ್ಲ ಎಂಬುದು ಸತ್ಯ” ಎಂದು ಸಂಜಯ ನುಡಿದ.

ಕಂಧರ-ಕುತ್ತಿಗೆ

36. ಕುದುರೆಗಳ ಬಾಯಿಗೆ ಆಹಾರದ ಚೀಲವನ್ನು ಕಟ್ಟಿ, ನೆರಳಿನಲ್ಲಿ ಅವುಗಳನ್ನು ಕಟ್ಟಿ, ಅರ್ಜುನನ ಜೊತೆ ಕೃಷ್ಣನು ಕೊಳವನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸಿದ ದೃಶ್ಯವನ್ನು ಕುರು ಸೇನೆ ನೋಡುತ್ತಿತ್ತು. ಒಂದು ದೀಪದ ಸುತ್ತಲೂ ದಟ್ಟವಾದ ಕತ್ತಲೆ ಆವರಿಸಿ ನಿಂತಂತೆ ಲೆಕ್ಕವಿಲ್ಲದಷ್ಟು ಶತ್ರುಸೈನಿಕರು ಪಾರ್ಥನನ್ನು ಬಳಸಿ ನಿಂತರು.

ಭಾಣ-ಕುದುರೆಯ ಬಾಯಿಗೆ ಕಟ್ಟುವ ಆಹಾರದ ಚೀಲ / ಹುಲ್ಲಿನ ಚೀಲ,

37. ಅನುಪಮ ಕರುಣಾ ಸಮುದ್ರನಾದ ಕೃಷ್ಣನು ತನ್ನ ಮೈದುನ ಅರ್ಜುನನ ಸಹಿತ ಸರೋವರದ ನೀರಿನಲ್ಲಿ ಕೈಕಾಲು ಮುಖಗಳನ್ನು ತೊಳೆದು ಪುಣ್ಯ ಜಲವನ್ನು ಕುಡಿದು ಶ್ರಮವನ್ನು ಪರಿಹರಿಸಿಕೊಂಡನು. ನಂತರ ಹರ್ಷೋತ್ಸಾಹದಿಂದ ಕೃಷ್ಣನು ಅರ್ಜುನನಿಗೆ ಕರ್ಪೂರದ ಚೂರುಗಳಿದ್ದ ವೀಳಯವನ್ನು ಕೊಟ್ಟನು.

38. ಹರ್ಷ ಹೆಚ್ಚಾದಾಗ ಬ್ರಹ್ಮಾಂಡ ಕೋಟಿಯನ್ನು ಸೃಷ್ಟಿಸುವ ಹಾಗೂ ಬೇಸರಗೊಂಡು ಮುನಿದಾಗ ಅದನ್ನು ನುಂಗುವಂಥಹದು ಕೃಷ್ಣನ ಲೀಲೆ. ಅಂತಹ ಕೃಷ್ಣನು ಮನುಷ್ಯದೇಹವನ್ನು ತಳೆದು ಲೋಕದ ಜನ ಹೇಳಿದಂತೆ ಕೆಲಸ ಮಾಡುವ ಸಾಮಾನ್ಯನಂತೆ ಜನಿಸಿದ್ದೂ ಒಂದು ಲೀಲೆಯಾಗಿದೆ. ಈ ಲೀಲಾ ಸಾಗರನಾದ ಲಕ್ಷ್ಮೀ ಪತಿಗೆ ದೇವ ಸಮೂಹ ನಮೋ ಎಂದಿತು.

ರಾಗ-ಸಂತೋಷ, ಅಲಸು-ಬೇಸರ

39. ಕೃಷ್ಣನು ಲಗಾಮನ್ನು ಸೆಳೆದು ಕುದುರೆಗಳನ್ನು ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಸಿದ್ಧಗೊಳಿಸಿದನು. ಅರ್ಜುನನು ತನ್ನ ಕೈಚಳಕದಿಂದ ಗಾಂಡೀವ ಧನಸ್ಸಿಗೆ ಕೈಹಾಕಿದನು. ಯುದ್ಧದ ಸೇನೆಯ ಆರ್ಭಟ ಮತ್ತೆ ಪ್ರಾರಂಭವಾಗಿ ಶತ್ರು ರಾಜರು ಅಸ್ತವ್ಯಸ್ತರಾಗಲು, ರಣರಂಗದ ಪದ್ಮವ್ಯೂಹದಲ್ಲಿ ಅಜುನನು ಕಾಳಗವನ್ನು ಕೈಗೊಂಡನು.

40. ಇದು ಮೃತ್ಯು ದೇವತೆಯ ಸೀಮೆಗೆ ಒಳಪಟ್ಟದ್ದು, ಸುಯೋಧನ ನೃಪತಿ ಅಭ್ಯುದಯವನ್ನು ಕಳೆದುಕೊಂಡವನಾದನು ಎನ್ನುತ್ತಾ ಕರ್ಣಾದಿಗಳು ಕಳವಳಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಪುಕ್ಕಲಾದ ಅಸಂಖ್ಯ ವೀರರ ಕದನದ ರೀತಿಯನ್ನು ಕಂಡು ಅತ್ಯಂತ ಕೋಪದಿಂದ ಕೌರವರಾಯನು ಸ್ವತಃ ಸಮರಕ್ಕೆ ಸಿದ್ಧನಾದನು.

41. ಶ್ವೇತಛತ್ರವನ್ನು ಅರಳಿಸಿದರು. ಚಾಮರವು ಬೀಸಲಾಗಿ, ಹೊಸ ಬಂಗಾರದ ದಂಡದ ಧ್ವಜದ ತುದಿಹಲಗೆಯಲ್ಲಿ (ದುರ್ಯೋಧನನ ಚಿಹ್ನೆಯಾದ) ಸರ್ಪದ ಸಂಕೇತವನ್ನು ಹಾಕಿದರು. ರಣಭೇರಿಗಳು ಮೊಳಗಿದವು. ಚಕ್ರವರ್ತಿಯ ಬಿರುದಾವಳಿಗಳ ಕಹಳೆಗಳು ಊದಿದವು. ರಣವಾದ್ಯಗಳ ಧ್ವನಿ ರಣರಂಗದಲ್ಲೆಲ್ಲಾ ಮೊಳಗುತ್ತಿರಲು ಹೊಗಳು ಭಟರ ಗುಂಪು ರಾಜನ ಬಿರುದುಗಳನ್ನು ಹೊಗಳಿತು.

ತಳಿತ-ತಳ್ತ-ಅರಳಿಸಿದ,

42. ಎದುರಿಗೆ ಕಾಣಿಸಿಕೊಂಡ ಯೋಧರನ್ನು ದುರ್ಯೋಧನನ ಸೇನೆಯ ಯೋಧರು ಸಂಭ್ರಮದಿಂದ ಎದುರಿಸಿದರು. ಸೋತು ಹಿಮ್ಮೆಟ್ಟಿದ ಗೌರವಾನ್ವಿತರನ್ನೂ ಸಹ ಆಯುಧಗಳಿಂದ ಹೊಡೆದರು. ಹೊಗಳುಭಟರ ಬಿರುದುಗಳ ಕೊಂಡಾಟದ ಧ್ವನಿಯಾಗುತ್ತಿರಲು ರಾಜನಾದ ದುರ್ಯೋಧನನು ಗುರು ದ್ರೋಣರ ಸೇನಾದಳವನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸಿ, ನಮಸ್ಕಾರ ಮಾಡಿ ನಗುತ್ತ ಪ್ರಾರ್ಥಿಸಿದನು.

ತಳಿತು-ಕಾಣು, ತೋರು, ಕಂಬಿ-ಆಯುಧ,

43. “ಅರ್ಜುನನ ಪರಾಕ್ರಮವನ್ನು ಹಾಗೂ ಸೈನ್ಯದ ಹೆಂಗಸುತನವನು (ಷಂಡತನ) ನೀವು ಗಮನಿಸಿದಿರಿ ಅಲ್ಲವೇ? ಜಗತ್ತಿನಲ್ಲೇ ಭಂಡರಾದ ಇವರಿಗೆ ಬಿರುದುಗಳೇಕೆ ? ಕುದುರೆಗೆ ಬಾಯಾರಿಕೆಯಾಗಲು ರಣಭೂಮಿಯಲ್ಲಿಯೇ ಸರೋವರವನ್ನು ತೋಡಿದನು. ನಮ್ಮನ್ನು ಲೆಕ್ಕಿಸಲೇ ಇಲ್ಲ ನೋಡಿದಿರಾ ? ಇಂಥ ಶೂರನನ್ನು ಹಿಂದೆ ಎಂದಾದರೂ ಕಂಡಿದ್ದೀರಾ ನೀವು ?” ಎಂದನು.

ಸರಕು-ಲಕ್ಷ್ಯ

44. ಸತ್ತರೂ ಬದುಕಿಸುವಂತಹ ಸಾಮಥ್ರ್ಯವಿರುವಾಗ ಎಂತಹ ಘೋರ ವ್ಯಾಧಿ ತಾನೇ ಏನು ಕೆಟ್ಟದ್ದು ಮಾಡೀತು ? ಪರಮ ಪುರುಷೋತ್ತಮ ಮುಕುಂದನ ಕರುಣ ಕವಚದ ಬಲ, ಬೆಂಬಲವಿರುವಾಗ ಪಾರ್ಥನು ಅಮರಾಸುರರನ್ನೂ ಲೆಕ್ಕಿಸುವುದಿಲ್ಲ. ಇನ್ನು ನಾವು ಯಾವ ಲೆಕ್ಕ ? ಎಂದು ದ್ರೋಣನು ಹೇಳಿದನು.

ಹವಣು-ಅಳತೆ, ಶಕ್ತಿ,

45. ದುರ್ಯೋಧನನು ಕುಪಿತನಾಗಿ “ಶತ್ರುಗಳನ್ನು ಹೊಗಳಲು ನಿಮ್ಮ ನಾಲಗೆ ನೂರು ಪಟ್ಟು ನಿಗುರುವುದು. ಕಾಳಗಕ್ಕೆ ನನ್ನನ್ನು ಬಿಟ್ಟು ನೋಡಿರಿ. ಸುಮ್ಮನೆ ಮಾತಾಡಿ ಫಲವೇನು ? ಅರ್ಜುನನನ್ನು ಹೊಡೆದೋಡಿಸುತ್ತೇನೆ " ಎನ್ನಲು ದ್ರೋಣರು ನಸುನಗುತ್ತ ರಾಜನಾದ ದುರ್ಯೋಧನನ ಬಾಯಿಂದ ಹೊರಟ ಉತ್ಸಾಹದ ಮಾತುಗಳಿಗೆ ಹರ್ಷಗೊಂಡು ಹೀಗೆ ಹೇಳಿದರು.

46. “ಆದರೆ ಎಲೆ ಭೂಪಾಲ, ಅರ್ಜುನನ ಜೊತೆ ಯುದ್ಧ ಮಾಡಲು ಶಿವನಿಗೂ ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ. ನೀನು ಅವನಿಗಿದಿರಾಗಿ ಯುದ್ಧ ಮಾಡಿದರೆ ಅಪಜಯವಾಗದಿದ್ದರೆ ನಮ್ಮ ಪುಣ್ಯ ಮಗನೇ. ಯುದ್ಧ ಮಾಡುವೆಯಾದರೆ ಪರರಿಗೆ ಭೇದಿಸಲು ಅಸಾಧ್ಯವಾದ, ಪ್ರಾಚೀನವಾದ ಈ ಕವಚವನ್ನು ತೆಗೆದುಕೋ” ಎಂದು ದ್ರೋಣನು ಕವಚವನ್ನು ಚೀಲದಿಂದ ತೆಗೆದುಕೊಟ್ಟನು.

47. ಈ ಕವಚ ಮಹಾದೇವನದು. ವೃತ್ರಾಸುರನೊಡನೆ ನಡೆದ ಕದನದಲ್ಲಿ ಇದು ಅವನ ಕೈಸೇರಿತು. ಅನಂತರ ಇದು ದೇವೇಂದ್ರನಿಗೆ ಸೇರಿ ಆತನು ಅಂಗಿರನಿಗೆ ಕೊಟ್ಟನು. ಅಂಗಿರನಿಂದ ಬೃಹಸ್ಪತಿಯ ಕೈಸೇರಿತು. ಅನಂತರ ಭರದ್ವಾಜನ ಕೈಸೇರಿ ಆತನು ಕರುಣಿಸಿ ಕವಚವನ್ನು ನನಗೆ ಕೊಟ್ಟನು.

ಬೃಹಸ್ಪತಿ - ಹಳೆಯ ಸಂಸ್ಕೃತ ಕಾವ್ಯ ನಾಟಕ ಇತಿಹಾಸ ಪುರಾಣಗಳಲ್ಲೆಲ್ಲ ಪ್ರಕೀರ್ತಿತವಾಗಿರುವ ಒಂದು ಪಾತ್ರ ಎಂದರೆ ಬೃಹಸ್ಪತಿಯದು. ದೇವಗುರುವಾಗಿ ಅವನು ದೇವಗಣಗಳಿಗೆ ಕೊಟ್ಟ ಮಾನಸಿಕ ಸ್ಥೈರ್ಯ ಮತ್ತು ರಾಕ್ಷಸಗುರು ಶುಕ್ರಾಚಾರ್ಯರ ವ್ಯೂಹಗಳಿಗೆ ಪ್ರತಿವ್ಯೂಹಗಳನ್ನು ಒಡ್ಡುತ್ತಿದ್ದ ಬಗೆ ಭಾರತ ರಾಮಾಯಣ ಪುರಾಣಗಳಲ್ಲಿ ವರ್ಣನೆಗೊಡಿದೆ. ಬರಿಯ ಮಹಾಭಾರತಕ್ಕೆ ಸೀಮಿತಗೊಳಿಸಿರುವ ಈ ಲೇಖನದಲ್ಲೂ ಬೃಹಸ್ಪತಿಯ ಪಾತ್ರದ ಹರಹು ದೊಡ್ಡದು.

48. ನರ ಸುರಾಸುರರು ಇದನ್ನು ಭೇದಿಸಲು ಅಸಾಧ್ಯ ತೆಗೆದುಕೊ ಎಂದು ಮಂತ್ರಿಸಿ ಕೌರವ ರಾಜನಾದ ದುರ್ಯೋಧನನ ಪಕ್ಕೆಗಳಿಗೆ ಕವಚವನ್ನು ಕಟ್ಟಿದನು. ಕೌರವನು ಗುರುವಿನ ಪಾದಗಳಿಗೆ ನಮಸ್ಕರಿಸಿ, ಪುನಃ ರಣರಂಗವನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸಿ ದೇವೇಂದ್ರನ ಮಗನಾದ ಅರ್ಜುನನನ್ನು ಕರೆದು ಮೂದಲಿಸಿ ಬಾಣಗಳ ಸಮುದ್ರವನ್ನೇ ಆತನ ಮೇಲೆ ಸುರಿಸಿದನು.

49. ಪಾರ್ಥನು “ಎಲವೋ ಕೌರವ, ಹಿಂದೆ ಮೋಸದಿಂದ ವಂಚಿಸಿ ಜೂಜಾಡಿ ರಾಜ್ಯವನ್ನು ಗೆದ್ದ ಗರ್ವವನ್ನು ಉಗುಳು (ಬಿಸಾಡು). ಇದು ಸಮರ ದ್ಯೂತ ಕೇಳಿ. (ರಣರಂಗದ ಜೂಜಿನ ಪಗಡೆಯಾಟ) ಇಲ್ಲಿ ಕುರುಭೂಮಿಯೇ ಪಣ. ಕೌರವ ಕುಲದವರ ತಲೆಗಳೇ ಪಗಡೆಕಾಯಿಗಳು. ಕಾಯಿಗಳನ್ನು ಕಟ್ಟಿ ಹಾಕಿ ಆಟವನ್ನು ಗೆಲ್ಲಲು ಇದೋ, ದಾಳಗಳನ್ನು ಉರುಳಿಸುತ್ತಿದ್ದೇನೆ.” ಎಂದು ಬಾಣಗಳನ್ನು ಪ್ರಯೋಗಿಸಿದನು.

ಸೆರೆ - ಕಾಯಿಗಳನ್ನು ಕಟ್ಟಿಹಕುವುದು

50. ಪಾರ್ಥನು ಪ್ರಯೋಗಿಸಿದ ಬಾಣಗಳನ್ನೆಲ್ಲಾ ಖಂಡಿಸುತ್ತಾ ಕೌರವನು, “ಎಲವೋ-ತಮ್ಮ ನಿಮಗಿಂದು ಕೃಷ್ಣನು ಸೇವಕನು, ಸಂಬಂಧಿಯಾಗಿದ್ದಾನೆ ಆತನೇ ಬೇಕಾದರೆ ಸುದರ್ಶನ ಚಕ್ರವನ್ನು ಹಿಡಿಯಲಿ. ಸೊಳ್ಳೆಗಳು ಆಕ್ರಮಿಸಿದರೆ ಅಯ್ಯೋ…. ದಿಗ್ಗಜ ಘಾಸಿಗೊಳ್ಳುತ್ತದೆಯೇ ? ನಿನ್ನ ಬಾಣಗಳ ಸಮೂಹಕ್ಕೆ ನಾನು ಹೆದರುವೆನೇ ? ಘಡ, ಹೋಗು” ಎನ್ನುತ್ತ ಪ್ರತಿಯಾಗಿ ಬಾಣ ಪ್ರಯೋಗಿಸಿದನು.

ಘಸಣಿ-ತೊಂದರೆ,

51. “ರಾಜನೇ….. ಕಾಲಿನಿಂದಲೇ ದಾಟಬಹುದಾದ ಹೊಳೆಗೆ ಹರಿಗೋಲೇಕೆ ? ನೀವು ಇನ್ನೂ ತಿಳಿಯದಿದ್ದರೆ ನಾವು ಇನ್ನು ಹೇಳೆವು. ಆತ್ಮಸ್ತುತಿಯನು ಮಾಡೆವು. ಸಾಕು ಆ ಮಾತಿರಲಿ, ಮೈಮೇಲೆ ತೊಟ್ಟಿರುವ ಮಹಿಮೆಯುಳ್ಳ ಕವಚವನ್ನು ನಂಬಿ ನಮ್ಮೊಂದಿಗೆ ಕಾಳಗವನ್ನು ಬಯಸಿ ಬಂದಿರುವೆ. ರಾಜನೇ, ಕವಚದ ಬಲದಿಂದ ನಮ್ಮನ್ನು ಜಯಿಸುವೆ ಅಲ್ಲವೇ ?” ಎಂದು ಅರ್ಜುನನು ಛೇಡಿಸಿದನು.

52. " ಬೇರೆಯವರು ನೀಡಿದ ಜೀರ್ಣಶಕ್ತಿಯನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿಸುವ ಚೂರ್ಣದ ಬಲದಿಂದ (ಪ್ರಚೋದನಕಾರೀ ಶಕ್ತಿಯಿಂದ) ಶಿವನು ಜಗತ್ತನ್ನು ನುಂಗುವನೇ? ಅದನ್ನು ನೀನು ಅರಿತುಕೊ ! ಒರಟುತನ ಬೇಡ. ಬಾಣವನ್ನು ಸುರಿಸು. ಪೊಳ್ಳು ಮಾತೇಕೆ ? ನಿನ್ನಿಂದಾಗದಿದ್ದರೆ ಅತ್ತ ಸರಿ. ಕೀಚಕ ವೈರಿಯಾದ ಭೀಮನನ್ನು ಬರಹೇಳು. ಮಹಾಸ್ತ್ರಗಳ ಸವಿಯನ್ನು ಒರೆಹಚ್ಚಿ, ಪರೀಕ್ಷಿಸಿ ನೋಡಲಿ” ಎಂದನು ಕೌರವರ ರಾಯ.

ದೀಪನ ಚೂರ್ಣ-ಜೀರ್ಣ ಶಕ್ತಿ ಹೆಚ್ಚಿಸುವ, ಪ್ರಚೋದನಕಾರಿಯಾದ ಚೂರ್ಣ, ಓರೆಗೆಡೆಯದಿರ್-ಒರಟುತನಬೇಡ, ,
ಪಡಿಸಣ-ಪ್ರತೀಕ್ಷಣ, ಒರೆಹಚ್ಚಿ ನೋಡುವುದು,

53. “ಗರುಡನು ತನಗೆ ಬೇಕಾದ ಆಹಾರ ಕಂಡ ತಕ್ಷಣ ತಡಮಾಡದೆ ತಿಂದು ಮುಗಿಸುವನು. ಅದಕ್ಕೆ ಪ್ರತೀಕ್ಷೆ, ಪರೀಕ್ಷೆ ಬೇಕಾಗಿಲ್ಲ. ಮಾತಿನ ಕೊಂಕು ಯುದ್ಧವನ್ನು ಗೆಲ್ಲಲಾರದಲ್ಲವೆ ? ನನ್ನ ಕೈಗುಣವನ್ನು ನೋಡು. ರಾಜನೇ, ನಿನ್ನ ಕೊರಳನ್ನು ಕತ್ತರಿಸಲು ನನ್ನ ಬಾಣಗಳು ನಾನು, ತಾನೆಂದು ಕುದಿಯುತ್ತಿವೆ ಹಾಗೂ ಆತುರಪಡುತ್ತಿವೆ. ಆದರೂ ನಿನಗೆ ಇಂದು ಸಾವಿಲ್ಲ ಹೋಗು” ಎಂದು ಅರ್ಜುನನು ಹೇಳಿದನು.

54. ಹೀಗೆ ಹೇಳುತ್ತಾ ಅರ್ಜುನನು ಹರಿತವಾದ ಬಾಣಗಳನ್ನು ದುರ್ಯೋಧನನ ಮೇಲೆ ಪ್ರಯೋಗಿಸಿದನು. ವಜ್ರ ಕವಚವಿದ್ದ ಕಾರಣ ಅಷ್ಟೂ ಶರಗಳು ನಾಶವಾದುವು. ಅವುಗಳ ಅಂಚುಗಳು ಮೊಂಡಾದವು. ಅಗ್ನಿ, ಪರ್ವತ ಮತ್ತು ವಜ್ರಾಸ್ತ್ರಗಳನ್ನು ಅರ್ಜುನನು ಆರ್ಭಟಿಸಿ ಪ್ರಯೋಗಿಸಿದಾಗ ಅಷ್ಟೂ ಶರಗಳೂ ಮುರಿದವು. ರಾಜನಾದ ದುರ್ಯೋಧನನ ಶರೀರದಲ್ಲಿ ಬಾಣಗಳ ಹೊಡೆತದಿಂದ ಗಾಯಗಳಾಗಲಿಲ್ಲ. ಅವನ ಅಂಗಗಳಲ್ಲಿ ಅವು ಕಾಣಲಿಲ್ಲ.

ಅಕ್ಕಾಡು-ಜೀರ್ಣವಾಗು ನಾಶವಾಗು,

55. ಕೌರವನು ಹರಿಯ ಮೇಲೆ ಬಾಣ ಪ್ರಯೋಗ ಮಾಡಿದನು. ಅರ್ಜುನನ ಶರೀರ ಬಿರಿಯುವಂತೆ ಬಾಣಗಳಿಂದ ಬಿಗಿದನು. ರಥ, ಕುದುರೆಗಳ ಶರೀರದ ಮೇಲೆ ಯಥೇಷ್ಟವಾಗಿ ಬಾಣಗಳನ್ನು ನಾಟಿದನು. ಅರ್ಜುನನ ರಥದ ಧ್ವಜದಲ್ಲಿದ್ದ ವಾನರ ಶ್ರೇಷ್ಠನನ್ನು ತನ್ನ ಬಾಣಗಳಿಂದ ಘಾಸಿ ಮಾಡಿದನು. ಸಂಭ್ರಮಿಸಿ, ಮೇಲೆ ಬಿದ್ದು ಬಾಣ ಪ್ರಯೋಗಿಸುವ ರಾಜನ ಬಾಣಗಳ ರಭಸವನ್ನು ಪಾರ್ಥನು ಹೊಗಳಿದನು.

ವೇಗಾಯ್ಲತನ - ರಭಸ

56. “ರಾಜನ ಅಂಗಾಂಗಗಳಲ್ಲಿ ಕವಚವಿರುವುದರಿಂದ ಅವನ ಅವಯವಗಳಿಗೆ ಕೇಡಿಲ್ಲ. ಅಕ್ಕಪಕ್ಕದವರು, ಕರ್ಣಾದಿ ನಾಯಕರು ತನ್ನ ಮೇಲೆ ಅತಿಶಯವಾಗಿ ಯುದ್ಧ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದಾರೆ. ರವಿಯ ಕಿರಣಗಳೆಂಬ ಕೈಗಳನ್ನು ಪಶ್ಚಿಮ ದಿಕ್ಕೆಂಬ ಬೆಟ್ಟ ಹಿಡಿಯುವಂತಿದೆ. (ಸೂರ್ಯಾಸ್ತವಾಗುವುದರಲ್ಲಿದೆ.) ಕೋಪಿಸಿ ಇವನನ್ನು ಕೊಂದರೆ ಭೀಮನನ್ನೇ ಕೊಂದಂತಾದೀತು. (ಅವನನ್ನು ತಾನು ಕೊಲ್ಲಬೇಕೆಂದಿರುವ ವಾಯುಪುತ್ರನಾದ ಭೀಮನ ಪ್ರತಿಜ್ಞೆಯ ಗತಿಯೇನು ?) " ಎಂದು ಚಿಂತಿಸಿ ಅರ್ಜುನನು ಅವನನ್ನು ಕೊಲ್ಲಬಾರದೆಂದು ನಿರ್ಧರಿಸಿದನು.

57. “ಹೀಗೆಂದುಕೊಳ್ಳುತ್ತಾ ಪಾರ್ಥನು ಮೂರು ಬಾಣಗಳಿಂದ ದುರ್ಯೋಧನನ ಧನುವನ್ನು ಕಡಿದು ಮತ್ತೆ ಹರಿತವಾದ ಬಾಣವನ್ನು ರಾಜನ ಅಂಗೈಗೆ ಹೊಡೆದನು. ರಾಜ ದುರ್ಯೋಧನನು ನೊಂದನು. ಸೇನೆ ಚದುರಿತು. ಅನಂತರ ಕೃತವರ್ಮ ಕೃಪಾಚಾರ್ಯರು ಬಂದು ನಿನ್ನಯ ಮಗನನ್ನು ಅಲ್ಲಿಂದ ಕಳುಹಿಸಿದರು. ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರನೇ ಕೇಳು” ಎಂದನು ಸಂಜಯ.

58. “ರಾಜನಾದ ದುರ್ಯೋಧನನು ನೊಂದನು. ತನ್ನ ಕರ್ತವ್ಯ ನಿರ್ವಹಣೆಗೆ ಯಾವ ನಾಯಕನೂ ನೆರವಿಗೆ ಬರಲಿಲ್ಲವಲ್ಲಾ ! ಹೊಟ್ಟೆ ಹೊರೆಯುವವರನ್ನು ಸುಡು. ಸ್ವಾಮಿಕಂಟಕರಾದ ಇವರನ್ನು ವ್ಯರ್ಥವಾಗಿ ಪಾಲಿಸಿದನಲ್ಲಾ. ಅಯ್ಯೋ ಇವರು ಕ್ಷತ್ರಿಯೋಚಿತವಾಗಿ ಆಯುಧವನ್ನು ಹಿಡಿದಿದ್ದರೂ ರಣದಲ್ಲಿ ಸಾಯಲು ಅಸಮರ್ಥರು. ಕೇವಲ ಬಿರುದುಗಳಿಂದ ಹೊಗಳಿಕೊಳ್ಳುವ ಭಟರ ಬಾಯನ್ನು ನೋಡಿ” ಎಂದು ದುಶ್ಶಾಸನಾದಿಗಳು ಹಂಗಿಸುತ್ತಿದ್ದರು.

ಹೊಟ್ಟೆ ಹೊರೆಕ -ವೃಥಾ ಹೊಟ್ಟೆ ಹೊರೆಯುವವರು, , ವಾಯ-ವ್ಯರ್ಥ,

59. ಈ ಸೇನಾ ಸಮುದ್ರ ಕದಡಿತು. ಹೊಳೆಯುವ ಅಡಾಯುಧ, ಬತ್ತಳಿಕೆ, ಬಿಳಿಯ ಕೊಡೆ ಛತ್ರ, ಚಾಮರಗಳೊಡನೆ ಸುಭಟರೆಲ್ಲಾ ಪುನಃ ಒಂದೆಡೆ ಗುಂಪಾಗಿ ಸೇರಿದರು. ತುದಿ ಬೆರಳಿನಲ್ಲಿ ಹಿಡಿದಿರುವ ಆಯುಧಗಳ ಮೆಲುದನಿಯ, ಕೆಂಪಾದ, ತಿರುಗುತ್ತಿರುವ ಕಣ್ಣುಗಳ , ಹುರಿ ಮೀಸೆಯ , ಕರ್ಣನೇ ಮೊದಲಾದ ಯುದ್ಧ ವೀರರು ಬಂದು ಅರ್ಜುನನ ಮೇಲೆ ಆಕ್ರಮಣ ಮಡಿದರು.

60. ಹಿಂದೆ, ಮುಂದೆ, ಎಡ ಬಲಗಳಲ್ಲಿ ಮುತ್ತಿಗೆ ಹಾಕಿದರು. ಎಲ್ಲಿ ನೋಡಿದರಲ್ಲಿ ರಾಜನ ಸೇವಕರ ಹರಿತವಾದ ಬಾಣಗಳು ಅರ್ಜುನನ ಕುದುರೆ ಮತ್ತು ರಥಗಳನ್ನು ಆಕ್ರಮಿಸಿದವು. ಎಲ್ಲಿ ನೋಡಿದರಲ್ಲಿ ಸೇನೆಯ ದುಷ್ಟ ಸುಭಟರ ಬಲ ಹಾಗೂ ಬಾಣಗಳ ಬಿರುಸಿನಿಂದುಂಟಾದ ಕತ್ತಲೆಯನ್ನು ಕಂಡು ಮುಂದೆ ಹೇಗೆ ? ಹದನೇನು ? ಎನ್ನುತ್ತಾ ರಾಕ್ಷಸರ ಶತ್ರು ಎನಿಸಿದ ಕೃಷ್ಣ ಚಿಂತಿಸಿದ.

61. ಶತ್ರು ಸೈನಿಕರು ಅತ್ಯಂತ ಸಾಹಸದಿಂದ ಮುತ್ತಿ ಬರುತ್ತಿರಲಾಗಿ ಕೃಷ್ಣನು ಸುಮ್ಮನಿರಲಾರದೆ ಪಾಂಚಜನ್ಯವನ್ನು ಊದಿದನು. ಪಾರ್ಥನ ರಥದ ಪತಾಕೆಯ ಹನುಮನು ಘರ್ಜಿಸಿದನು. ದೇವಾಸುರರ ಸಮರಸಿರಿ ಈ ಕಡೆ ವಿಸ್ತರಿಸಿತು. ಆ ಕಡೆ ದ್ರೋಣನು ಪಾಂಡುಪುತ್ರರ ಸೈನ್ಯ ಸಾಗರವನ್ನು ಹಿಮ್ಮೆಟ್ಟಿಸಿದನು.

62. ನಕುಲನನ್ನು ಗಾಯಗೊಳಿಸಿ, ಸಾತ್ಯಕಿಯನ್ನು ರಥಹೀನನನ್ನಾಗಿಸಿ, ಪಾಂಚಾಲರಾಜರನ್ನು ಓಡಿಸಿ, ಮತ್ಸ್ಯು, ಕೇಕೆಯರ ಸೈನ್ಯವನ್ನು ನಾಶಗೊಳಿಸಿದನು. ಎಲ್ಲ ರೀತಿಯ ಸಿದ್ಧತೆಯಿಂದ ಚೈದ್ಯ ಸಮೂಹವನ್ನು ಕೊಂದು, ಭೀಮ, ಘಟೋತ್ಕಚರನ್ನು ಗೆದ್ದು ಭೂಪಾಲಕನಾದ ಧರ್ಮರಾಜನನ್ನು ಬೆನ್ನಟ್ಟಿದನು.

ಮಸೆಗಾಣಿಸು-ಗಾಯಗೊಳಿಸು,

63. ರಾಕ್ಷಸರು ಪರಾಕ್ರಮವುಳ್ಳ ಎಣೆಯಿಲ್ಲದ ಮಾನವಂತರು ಹೌದು. ಆದರೂ ಸಮರದಲ್ಲಿ ಎದುರಿಸುವುದು ಅಸಾಧ್ಯ. ಸುರಾಸುರರಿಗೆ ಜಯಾಭ್ಯುದಯಗಳನ್ನು ಏನು ಹೇಳುವುದು ? ಅಲ್ಲಿ ನಿಧಿಯಂತಿದ್ದ ಸುಭಟರಿದ್ದರು. ಆದರೆ ಗದುಗಿನ ವೀರನಾರಾಯಣ ಕೃಷ್ಣನು ಪಾಂಡವರ ಕುರಿತ ಲಕ್ಷ್ಯವನ್ನು ಕಳೆದುಕೊಳ್ಳವವನಲ್ಲ.