೦೯

ಸೂಚನೆ : ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಜಯವನ್ನು ಸಾಧಿಸಲು ಸಂಭ್ರಮದಿಂದಿರುವವನೂ ಯುದ್ಧದ ಬಗ್ಗೆ ಯಾವ ಭಯವನ್ನು ಹೊಂದದೆ, ಬಿಲ್ವಿದ್ಯೆಯಲ್ಲಿ ನಿಯತವಾದ ಪಾಂಡಿತ್ಯವನ್ನು ಹೊಂದಿದ ದ್ರೋಣಾಚಾರ್ಯನು ಸೈನ್ಯವನ್ನು ಒಟ್ಟುಗೂಡಿಸಿ ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಸಿದ್ಧನಾದ.

1. ಜನಮೇಜಯರಾಯನೇ ಕೇಳು ಅರ್ಜುನನು ಆಯುಧ ಶಾಲೆಗೆ ಹೋಗಿ ಬಿಲ್ಲು, ಮೊದಲಾದ ಆಯುಧಗಳನ್ನು ತೆಗೆಸಿದನು. ಹರಿತವಾದ ಬಾಣಗಳ ಸಮೂಹ, ಬಿಲ್ಲು ಚಿಕ್ಕ ಖಡ್ಗ, ಕೊಡಲಿ, ತ್ರಿಶೂಲ, ಮುದ್ಗರ, ಚಕ್ರ, ಸೆಲ್ಲೆಹ, ಶಕ್ತಿ ಆಯುಧ, ತೋಮರವೇ ಮೊದಲಾದ ಆಯುಧಗಳನ್ನು ಸಾಲು ಸಾಲಾಗಿ ನಿಲ್ಲಿಸಿದನು.

2. ಕವಚ ಪಾದರಕ್ಷೆ, ಕವಚ ಶಿರಸ್ತ್ರಾಣ, ಬಾಹು ರಕ್ಷೆಗಳೆಲ್ಲವನ್ನು ಸಾಲಾಗಿ ನಿಲ್ಲಿಸಿ, ಮಂತ್ರಾಕ್ಷತೆ, ಗಂಧ, ಹೂವು, ಧೂಪ, ದೀಪಗಳಿಂದ ಪೂಜೆ ಮಾಡಿದನು. ದುರ್ಗಾಸ್ತವವನ್ನು ಜಪಿಸಿ, ಶ್ರೇಷ್ಠವಾದ ತುಪ್ಪದ ಅನ್ನ ಹೊಸ ರಕ್ತ, ಮಾಂಸಗಳನ್ನು ನೈವೇದ್ಯ ಮಾಡಿ ಆಯುಧಗಳನ್ನು ಪೂಜಿಸಿದ.

ಸವಗ-ಕವಚ, ಮೊಚ್ಚಯ-ಪಾದರಕ್ಷೆ,
ಬಾಹುರಿಕೆ-ತೋಳುಗಳಿಗೆ ಹಾಕಿಕೊಳ್ಳುವ ಕವಚ,
ಘೃತೋದನ-ತುಪ್ಪದ ಅನ್ನ,
ನವರುಧಿರ-ಹೊಸರಕ್ತ

3. ವಾದ್ಯಗಳು ಮೊಳಗುತ್ತಿರಲು, ಕೆಂಪು ಬಣ್ಣದಿಂದ ಕೂಡಿದ ಅನ್ನದ ಸಹಿತ ಭೂತಗಳಿಗೆ ಬಡಿಸಿದರು. ಮಾಂತ್ರಿಕರು ಎಲ್ಲ ದಿಕ್ಕುಗಳಿಗೂ ಬಲಿಯನ್ನು ಅರ್ಪಿಸಿದರು. ಆಭರಣ, ವಸ್ತ್ರ, ಮೊದಲಾದುವುಗಳಿಂದ ಬಲಿಯನ್ನು ರಚಿಸಿ ಅದನ್ನು ಹರಿಗೆ ಅರ್ಪಿಸಿ ಅರ್ಜುನನು ಆ ದಿನ ರಾತ್ರಿ ಬಹು ವಿಧದಲ್ಲಿ ಶಸ್ತ್ರಾಸ್ತ್ರಗಳ ಪೂಜೆಗಳನ್ನು ನಡೆಸಿದನು.

ಗಜರುವ-ಜೋರಾಗಿ ಧ್ವನಿ ಮಾಡುವ, ಓಗರ-ಅನ್ನ,

4. ರಾತ್ರಿಯ ಅದ್ಭುತ ಧ್ವನಿಯನ್ನು ಕೇಳಿದ ಕೃಷ್ಣನು “ಇದು ಅರ್ಜುನನು ಜಯ ಗಳಿಸಲೆಂದು ಮಾಡುತ್ತಿರುವ ಮಂತ್ರ ಕಾರ್ಯವಾಗಿದೆ” ಎಂದು ತನ್ನ ಸಾರಥಿಯಾದ ದಾರುಕನನ್ನು ಕರೆದು ಹೇಳಿದನು. ನಾಳೆಯ ದಿನದ ಯುದ್ಧವನ್ನು ಶಿವನಾಗಲೀ, ಮಹಾ ಸೇನಾನಾಗಲಿ ಗೆಲ್ಲಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ. ಹೀಗೆಂದ ಮೇಲೆ ಈ ಅರ್ಜುನನ ಜಯವು ಹೇಗೆ ಎಂದು ಚಿಂತಿಸುತ್ತಾ ಅರ್ಜುನನ ಬಳಿಗೆ ಬಂದನು.

ಉದ್ಧತ -ಉಚ್ಚ ದನಿಯ

5. ಈ ಆಯುಧಗಳ ಪೂಜಾ ವಿಧಾನ ಚೆನ್ನಾಗಿದೆ. ಆದರೆ ನಾಳಿನ ಯುದ್ಧವು ಆಕಾಶ ಮಾರ್ಗಿಗಳಾದ ಖಚರ ಕಿಂಪುರುಷರಿಗೆ ಅಸಾಧ್ಯವಾದುದು. ಅಚಲ ಬಲನಾದ ಗಾಂಡೀವಿಗೆ ಈ ಯುದ್ಧ ಸಾಧ್ಯವಾಗುವುದಿಲ್ಲ. ಸುಷುಪ್ತಿಯ ಸ್ಥಿತಿಯಲ್ಲಿ ಅವನನ್ನು ರುದ್ರನಲ್ಲಿಗೆ ಕೊಂಡೊಯ್ದು ಅವನ ಮಾತಿನ ಕ್ರಮವನ್ನು ತಿಳಿಯುತ್ತೇನೆಂದು ಕೃಷ್ಣನು ಅರ್ಜುನನಿಗೆ ಶಿವನ ಪಾದದರ್ಶನವನ್ನು ಮಾಡಿಸಿದ.

ಸುಷುಪ್ತಿ-ಅರೆಪ್ರಜ್ಞಾವಸ್ಥೆ.

6. ಶಿವನ ಕರುಣಾ ಲಾಭದ ಪುಣ್ಯದಿಂದ ಶ್ರೇಷ್ಠತೆಯನ್ನು ಪಡೆದ ಅರ್ಜುನನನ್ನು ಕೃಷ್ಣನು ಮೊದಲಿನಂತೆಯೇ ಭೂಮಿಗೆ ಕರೆ ತಂದು ಸಮಸ್ತ ದಿವ್ಯಾಯುಧಗಳನ್ನು ಜೋಡಿಸಿದ್ದ ಆ ಆಯುಧ ಶಾಲೆಯ ವೇದಿಕೆಗೆ, ಇಳುಹಿದ. ರಾತ್ರಿ ಕಳೆಯಿತು. ಚಂದ್ರಕಾಂತ ಶಿಲೆಗಳು ಗಟ್ಟಿಯಾದುವು. ಚಕ್ರವಾಕ ಪಕ್ಷಿಗಳ ಆತಂಕ ಕಳೆದು ಜೊತೆಗೂಡಿದವು. ಸೂರ್ಯನು ಉದಯ ಪರ್ವತವನ್ನು ಏರಿದ.

ಇಂದೂಪಲ-ಚಂದ್ರಕಾಂತ ಶಿಲೆ

ಇಂದೂಪಲ-ಚಂದ್ರಕಾಂತ ಶಿಲೆ. ಇದು ಬೆಳುದಿಂಗಳಿಗೆ ಕರಗಿ ನೀರಾಗುತ್ತದೆ. ಬೆಳದಿಂಗಳು ಮುಗಿದಾಗ ಪುನಃ ಗಟ್ಟಿಗೊಳ್ಳುತ್ತದೆ. ಇದೊಂದು ಕವಿ ಸಮಯ.
ಚಕ್ರವಾಕ - ಗಂಡು - ಹೆಣ್ಣು ಚಕ್ರವಾಕ ಪಕ್ಷಿಗಳು ರಾತ್ರಿಯ ವೇಳೆಯಲ್ಲಿ ಬೇರೆಯಾಗಿದ್ದು ಹಗಲಿನ ಹೊತ್ತು ಒಂದನ್ನೊಂದು ತಬ್ಬಿಕೊಂಡೇ ಇರುತ್ತವೆ ಇದು ಸಹ ಕವಿ ಸಮಯ.

7. ಅರ್ಜುನನು ಪರಿಶುದ್ಧವಾದ ದರ್ಭೆಯ ಹಾಸಿಗೆಯ ಮೇಲೆ ಮಲಗಿದ್ದನು. ಹೋಲಿಕೆಗೆ ಮೀರಿದ ಚಾರಿತ್ರ್ಯವುಳ್ಳವನಾದ ಅವನು ಅದ್ಭುತವಾದ ಕನಸನ್ನು ಕಂಡೆನೆನ್ನುತ್ತಾ ಕಣ್ಣುಗಳನ್ನು ತೆರೆದನು. ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಅಂದು ಜಯವನ್ನು ಗಳಿಸಲು ಅಗತ್ಯವಾದ ಶಿವನ ಕೃಪೆ ತನಗಾಯಿತೆಂದುಕೊಳ್ಳುತ್ತಿರುವಾಗ ತನ್ನೆದುರು ಕಾಣಿಸಿಕೊಂಡ ಕೃಷ್ಣನಿಗೆ ನಗುತ್ತ ಹೇಳಿದ.

ದರ್ಭಾಂಕುರ ಶಯನ-ಹುಲ್ಲಿನ ಹಾಸಿಗೆ

8. “ದೇವಾ, ನಿಮ್ಮ ಜೊತೆಯಲ್ಲಿ ದೇವ ದೇವನಾದ ಶಿವನ ಚರಣಗಳನ್ನು ಕಂಡೆನು. ದಕ್ಷಾಯಾಗವನ್ನು ಧ್ವಂಸ ಮಾಡಿದ ಶಿವನು ನಮ್ಮಿಬ್ಬರನ್ನು ಸನ್ಮಾನಿಸಿದ. ನಾವು ಬಂದುದನ್ನು ತಿಳಿದು ಕಮಲ ಸರೋವರಕ್ಕೆ ಕಳಿಸಿದ. ಆ ಕೊಳದ ಮಧ್ಯದಲ್ಲಿ ಗಾಂಡೀವ ಧನಸ್ಸನ್ನು ನೋಡಿದೆ.”

ಅಧ್ವರ-ಯಾಗ

9. “ನಂತರ ಶಿವನು ಗಾಂಡೀವ ಧನಸ್ಸಿಗೆ ಹೆದೆಯನ್ನು ಏರಿಸಿ ಅಸ್ತ್ರವನ್ನು ಸೆಳೆದು ಬಿಲ್ವಿದ್ಯಾ ಚಮತ್ಕಾರವನ್ನು ತೋರಿಸಿದ. ನಾನು ಅವನ ಸಮೀಪಕ್ಕೆ ಹೋಗಿ ನಿಂತು ಆ ಅಸ್ತ್ರದ ಪ್ರಯೋಗದ ಶಕ್ತಿಯನ್ನು ನೋಡಿದೆ. ಅವನು ಅಸ್ತ್ರವನ್ನು ಹಿಂದೆಗೆಯುವ ಚಮತ್ಕಾರವನ್ನು ಕಲಿಸಿದ. ನನಗೆ ಪಾಶುಪತಾಸ್ತ್ರವು ವಶವರ್ತಿಯಾಯಿತು.”

10. “ಕನಸನ್ನು ಈ ರೀತಿಯಾಗಿ ಕಂಡೆನು. ಕೃಷ್ಣ ಇದರ ಫಲವನ್ನು ನನಗೆ ತಿಳಿಸು” ಎಂದು ಅರ್ಜುನನು ಹೇಳಲು, ದಾನವ ಧ್ವಂಸಿಯಾದ ಕೃಷ್ಣನು ನಸುನಗುತ್ತಾ " ನಿನಗೆ ಶಿವನ ಕರುಣೆಯಾಗಿದೆ. ಇಂದು ಪಾಶುಪತಾಸ್ತ್ರ ನಿನ್ನದು. ಇಂದು ಸೈಂಧವನ ವಧೆಯಾಗುವುದೆಂದು ತಿಳಿ" ಎಂದು ಹೇಳಿದನು.

11. ಧರ್ಮರಾಯನು ಪಾಠಕರಿಂದ ಪಠನೆಯಾಗುತ್ತಿದ್ದ ಮಂಗಳವಾದ ಮಂತ್ರಗಳ ಶಬ್ದ ಕೇಳುತ್ತಿರುವಾಗ ಎದ್ದು ಸಂಧ್ಯಾವಂದನಾದಿಗಳನ್ನು ಮಾಡಿದನು. ಕೃಷ್ಣನ ಪಾದಕಮಲಗಳಿಗೆ ನಮಸ್ಕರಿಸಿ ತನ್ನ ಸೇನೆಯ ವೀರರಿಗೆ ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಆದೇಶವನ್ನು ನೀಡಿದನು.

ಉಪ್ಪವಡಿಸಿ-ಎದ್ದು,

12. ಉತ್ತಮವಾದ ಸಿದ್ಧತೆಯೊಂದಿಗೆ ಸೈನ್ಯವು ನಡೆಯಿತು. ಕ್ರಮದಿಂದ ಮೊರೆಯುವ ಗಂಭೀರವಾದ ದೊಡ್ಡ ಶಬ್ದದ ಭೇರಿಗಳು ಗಂಭೀರವಾಗಿ ಮೊರೆದವು. ಕಹಳೆಗಳು ಶತ್ರುಗಳನ್ನು ಬೈಯುವಂತೆ ಶಬ್ದ ಮಾಡಿದವು. ಎಡಬಲಗಳಲ್ಲಿ ಮಿರುಗುತ್ತಿರುವ ಕುದುರೆಗಳಿದ್ದವು. ಮದದಿಂದ ಮೆರೆಯುತ್ತಿರುವ ಆನೆಗಳ ಸೈನ್ಯವಿದ್ದಿತು. ಇವುಗಳ ಜೊತೆಗೆ ವೇಗವಾದ ಹರಿದಾಟದ ರಥಗಳು ಮತ್ತು ಕಾಲಾಳುಗಳ ಚಲನೆಯಿಂದ ಕಳಕಳ ಶಬ್ದಗಳು ರಣಭೂಮಿಯಲ್ಲಿ ಉಂಟಾದವು.

ಸೂಳಡಿಸಿ-ಕ್ರಮವಾಗಿ

13. ಪಾಂಡವರ ಪಾಳೆಯದಲ್ಲಿ ಸೈನಿಕರು ಹಿಂಡೆದ್ದು, ಯುದ್ಧ ಭೂಮಿಯನ್ನು ಸೇರಿದರು. ಝಳಪಿಸುತ್ತಿದ್ದ ಅವರ ಕತ್ತಿಗಳ ಪ್ರಭೆ ರಣಾಂಗಣವನ್ನು ತುಂಬಿತು. ಆನೆಗಳ ಸೇನೆಯು ಉತ್ಸಾಹದಿಂದ ಹೊರಟಾಗ ಭೂಮಿಯು ಪಾತಾಳಕ್ಕೆ ಕುಸಿಯಿತೋ ಎನ್ನಿಸಿತು. ಲೆಕ್ಕವಿಲ್ಲದಷ್ಟು ರಥ, ಪದಾತಿ ಸೇನೆಯು ರಣರಂಗಕ್ಕೆ ಬರುತ್ತಿತ್ತು.

14. ದ್ರೋಣಾಚಾರ್ಯರು ಶ್ರೇಷ್ಠವಾದ ಸಂಧ್ಯಾವಂದನೆಯೇ ಮೊದಲಾದ ಕಾರ್ಯಗಳನ್ನು ಮಾಡಿ, ಶ್ರೀಹರಿಯ ಪಾದಕಮಲಗಳನ್ನು ಸ್ಮರಿಸಿ ದೇವತೆಗಳ ಬ್ರಾಹ್ಮಣರ ಹಾಗೂ ಅಗ್ನಿಯ ಪೂಜೆಯನ್ನು ಮಾಡಿ ಬಂಗಾರದ ಕವಚವನ್ನು ತೊಟ್ಟು ದೊಡ್ಡದಾದ ಗಡ್ಡವನ್ನು ಗಂಟು ಹಾಕಿಕೊಂಡು ಶ್ರೇಷ್ಠವಾದ ಬಂಗಾರದ ಜನಿವಾರವನ್ನು ಹಾಕಿಕೊಂಡು ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಹೊರಡಲು ಸಿದ್ಧರಾದರು.

ಪಯೋಜ-ಕಮಲ, ಅನಳ-ಬೆಂಕಿ, ಸಮಾರ್ಚನನು-ಚೆನ್ನಾಗಿ ಪೂಜಿಸುವವನು.

15. ನಿರಿಗೆಯಾಗಿ ಉಟ್ಟ ಧೋತ್ರವನ್ನು ಮಲ್ಲಗಂಟು ಹಾಕಿ ಅದರ ತುದಿಯನ್ನು (ಸೆರಗ) ಸಿಕ್ಕಿಸಿ ಬೆರಳಿನಲ್ಲಿದ್ದ ದರ್ಭೆಯನ್ನು ಹರಿದು ಎಸೆದು ಕವಚ, ಶಿರಸ್ತ್ರಾಣ, ಬಾಹುವಿಗೆ ರಕ್ಷಾ ಕವಚಗಳನ್ನು ಚೆನ್ನಾಗಿ ಬಿಗಿದು ಶ್ರೇಷ್ಠರಾದ ಎಲ್ಲ ವಿಪ್ರರಿಂದ ಮಂತ್ರಾಕ್ಷತೆಯನ್ನು ಪಡೆದು, ಜೋರಾಗಿ ಶಬ್ದ ಮಾಡುವ ಜಯಘೋಷದೊಂದಿಗೆ ದ್ರೋಣರು ರಥವನ್ನು ಹತ್ತಿದರು.

16. ದ್ರೋಣಾಚಾರ್ಯರು ಸನ್ನೆಯ ಮೂಲಕ ಸೂಚನೆ ನೀಡಲು ನಿಸ್ಸಾಳ ವಾದ್ಯಗಳು ಕೋಟಿ ಸಂಖ್ಯೆಯಲ್ಲಿ ಗಟ್ಟಿಯಾಗಿ ಧ್ವನಿ ಮಾಡಿದವು. ದೊಡ್ಡ ಕಹಳೆಗಳು ವೀರರ ಗುಣಗಳನ್ನು ಸಾರುವಂತೆ ಧ್ವನಿ ಮಾಡಿದವು. ಅನುಕ್ರಮವಾಗಿ ಚರ್ಮವಾದ್ಯಗಳು, ಧ್ವಜಗಳು, ಸಬಳ ಎಂಬ ಆಯುಧಗಳ ಗುಂಪು, ಆನೆ,ಕುದುರೆಗಳನ್ನು ಪ್ರಚೋದಿಸಲು ಸೈನಿಕರು ಹಿಡಿದಿದ್ದ ಕೋಲುಗಳ ತೂಗಾಟ -ಇವುಗಳ ನಡುವೆ ದ್ರೋಣರು ಬಂದರು.

ಹೆಗ್ಗಾಳೆ-ಒಂದು ವಾದ್ಯ,
ಗೋವಳಿಗೋಲು- ಆನೆ ಕುದುರೆಗಳನ್ನು ಪ್ರಚೋದಿಸಲು ಸೈನಿಕರು ಬಳಸುವ ಕೋಲು

17. ಮೇಲಕ್ಕೆ ಎತ್ತಿ ಬೀಸುವ ಚೌರಿಗಳ ಸೂಚನೆಗೆ ಚತುರಂಗ ಸೇನೆಯೆಲ್ಲವೂ ತಮ್ಮ ತಮ್ಮ ಕುದುರೆ, ಕಾಲಾಳುಗಳನ್ನು ದ್ರೋಣನ ದೃಷ್ಟಿಗೆ ಬೀಳುವಂತೆ ಪ್ರದರ್ಶಿಸಿತು. ಆರು ಯೋಜನ ವಿಸ್ತಾರ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ಶಕಟವ್ಯೂಹವನ್ನು ರಚಿಸಿದನು. ಅದರಲ್ಲಿ ವೀರರನ್ನು ದುರ್ಯೋಧನನ ತಮ್ಮಂದಿರ ಗುಂಪಿನಲ್ಲಿ ಸೇರಿಸಿದನು.

18. ಎದುರು ಭಾಗದಲ್ಲಿನ ಶಕಟವ್ಯೂಹದ ಮುಂಭಾಗದಲ್ಲಿ ದುಶ್ಶಾಸನ, ಅಕ್ಕಪಕ್ಕಗಳಲ್ಲಿ ಬಾಹ್ಲಿಕ ಸೌಬಲ, ಸಿಂಧು , ಮಾಗzsರು ಇದ್ದರು. ಇದರ ಹಿಂದೆ ಐದು ಗಾವುದದಷ್ಟು ಉದ್ದ, ಎರಡೂವರೆ ಗಾವುದದಷ್ಟು ಅಗಲವಿರುವ ವಿಸ್ತಾರ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ಮಕರವ್ಯೂಹವನ್ನು ರಚಿಸಿದ.

ಐಗಾವುದ-ಐದು ಗಾವುದ,
ಬಲಿದ-ರಚಿಸಿದ.

19. ಶಕಟವ್ಯೂಹ ಹಾಗೂ ಮಕರವ್ಯೂಹಗಳ ಹಿಂಭಾಗದಲ್ಲಿ ಐದು ಯೋಜನ ವಿಸ್ತಾರ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ಉತ್ಸಾಹದಿಂದ ಚಕ್ರವ್ಯೂಹವನ್ನು ರಚಿಸಿ, ಕಾಂಭೋಜ ರಾಜನನ್ನು ನಿಲ್ಲಿಸಿದನು. ವಿಂದ, ಅನುವಿಂದರನ್ನು ದಕ್ಷಿಣ ಭಾಗದಲ್ಲಿ, ಸಮಸಪ್ತಕರ ಸೈನ್ಯವನ್ನು ಹತ್ತು ಸಾವಿರ ರಾಜರ ಸಮೂಹದಲ್ಲಿ ಒಟ್ಟುಗೂಡಿಸಿದನು.

20. ಅರುವತ್ತಾರು ಕೋಟಿ ಕುದುರೆಗಳು, ಎಂಟು ಲಕ್ಷ ಮದಿಸಿದ ಆನೆಗಳೂ, ಅರುವತ್ತು ಸಾವಿರ ರಥಗಳನ್ನು ಲೆಕ್ಕಕ್ಕೆ ದೊರಕದಿರುವಷ್ಟು ಅಸಂಖ್ಯಾತವಾದ ಕಾಲಾಳು ಸೇನೆಯನ್ನು ಕೂಡಿಸಿ ನಿಯತಾಯುವೇ ಮೊದಲಾದವರ ರಕ್ಷಣೆಯಲ್ಲಿ ನಿಲ್ಲಿಸಿ, ದ್ರೋಣನು ಹಂಸವ್ಯೂಹವನ್ನು ರಚಿಸಿದನು.

21. ಅಕ್ಕಪಕ್ಕಗಳಲ್ಲಿ ಸಬಳ ಎಂಬ ಆಯುಧವನ್ನು ಹಿಡಿದವರು, ಸಬಳದ ವಲಯದಲ್ಲಿ ಹರಿಗೆ ಎಂಬ ಆಯುಧವನ್ನು ಹಿಡಿದವರು, ಅದರ ಸುತ್ತಿನ ಒಳಗೆ ಬಿಲ್ಲನ್ನು ಹಿಡಿದ ವೀರರು, ಅದರ ಹಿಂದೆ ಕುದುರೆ, ಆನೆ, ರಥದ ಸೇನೆಯನ್ನು ನಿಲ್ಲಿಸಿ ಗರ್ಭವ್ಯೂಹವನ್ನು ರಚಿಸಿದನು. ಸಿಂಹಳರನ್ನು ಹತ್ತು ಸಾವಿರ ಮಂಡಲೇಶ್ವರರನ್ನು ಅಲ್ಲಿ ನಿಲ್ಲಿಸಿದ.

ವಳಯ-ಸುತ್ತು,
ಮಂಡಳಿಸಿ-ಸುತ್ತ ನಿಲ್ಲಿಸಿ

22. ಹಿಂಭಾಗದ ಕಾವಲಿನಲ್ಲಿ ಶಕ್ತಿ ಶಾಲಿಗಳಾದ ರಾಜರನ್ನು ಭೂರಿಶ್ರವ, ಶಲ್ಯ, ಕೃಪ, ವೃಷಸೇನ, ಸುಲೋಚನ, ದೀರ್ಘಬಾಹುವೇ ಮೊದಲಾದವರನ್ನು ನಿಲ್ಲಿಸಲಾಯಿತು. ಎಂಭತ್ತು ಸಾವಿರ ರಾಜರನ್ನು ಹದಿನೆಂಟು ಕೋಟಿಯಷ್ಟು ಉತ್ಸಾಹೀ ಗಜಸೇನೆಯನ್ನು ಅಪರಿಮಿತವಾದ ಕುದುರೆಯ ಸೇನೆಯೊಡನೆ ನಿಲ್ಲಿಸಿ ದ್ರೋಣರು ಪದ್ಮವ್ಯೂಹವನ್ನು ರಚಿಸಿದರು.

23. ಆ ಮಹಾಸೇನೆಯ ಬಳಿಯಲ್ಲಿ ಸೋಮದತ್ತನನ್ನು ದಂಡಧರನನ್ನು, ಕರ್ಣನ ಮಗನನ್ನು, ಕ್ಷೇಮಧೂರ್ತಕನನ್ನು, ಮಹಾಬಾಹುಕನಾದ ಅಶ್ವತ್ಥಾಮನನ್ನು ಹಾಗೂ ಕೃತವರ್ಮನೇ ಮುಂತಾದ ಖ್ಯಾತರನ್ನು ದ್ರೋಣರು ಸೂಚೀ ವ್ಯೂಹದಲ್ಲಿ ನಿಲ್ಲಿಸಿದರು.

ತಾಮರಸ ಬಂಧು-ಸೂರ್ಯ,
ಸೂಚೀವ್ಯೂಹ-ಸೂಜಿಯ ಆಕಾರದ ಒಂದು ವ್ಯೂಹ

24. ಪದ್ಮವ್ಯೂಹ ಹಾಗೂ ಸೂಚಿವ್ಯೂಹದ ನಡುವೆ ಮಹಾವೀರರನ್ನು ನಿಲ್ಲಿಸಿದನು. ಯುದ್ಧರಂಗದ ಮುಂಭಾಗದಲ್ಲಿ ಜಯದ್ರಥನ ಆಪ್ತರನ್ನು ಅವನ ಬಂಧುಗಳನ್ನು ನಿಲ್ಲಿಸಿದನು. ರಣರಂಗದಲ್ಲಿ ಮಹಾವೀರನೆನಿಸಿಕೊಂಡ ಸೈಂಧವನನ್ನು ಈ ವ್ಯೂಹದ ಮಧ್ಯೆ ನಿಲ್ಲಿಸಿದನು. ಸಾಕ್ಷಾತ್ ಶಿವನೂ ಪ್ರವೇಶಿಸಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲವೆಂಬಂತೆ ಯುದ್ಧರಂಗವು ಶೋಭಿಸಿತು.

25. ಪ್ರಳಯ ಕಾಲದ ಯಮನ ಸಮೂಹವೋ, ಕಾಳಕೂಟ ವಿಷದ ಸಮುದ್ರವು ತನ್ನ ಗಡಿಯನ್ನು ಮೀರಿ ಬಂದು ಕುರುಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲಿ ನಿಂತಿದೆಯೊ, ಮೃತ್ಯುದೇವತೆಯ ಪಾಳಯ ಇದಾಗಿದೆಯೋ, ಎನ್ನುವಂತೆ ಆ ಸೇನೆ ಗೋಚರಿಸಿತು. ಆ ಸೇನೆಯ ಭಾರಕ್ಕೆ ಭೂಮಿ ಕುಸಿಯಿತು; ಅಲ್ಲಿ ಸೇರಿದ ಸೇನೆಯ ಶಕ್ತಿ ಎಷ್ಟೆಂದು ಶಿವನಿಗೆ ಮಾತ್ರ ತಿಳಿಯಬಹುದೆನ್ನಿಸುವಂತೆ. ಸೈಂಧವನ ರಕ್ಷಣೆಗೆ ನಿಂತ ಮಹಾಸೇನೆ ಕಿಡಿಯನ್ನು ಉಗುಳಿದುವು.

ಒಬ್ಬುಳಿ-ಗುಂಪು,

26. ನೆಲವನ್ನು ಅಪ್ಪಳಿಸುವ ಮದದಾನೆಗಳ, ಆಕಾಶವನ್ನೆ ಮುಟ್ಟುವ ಹಾಗೆ ನೆಗೆಯುತ್ತಿದ್ದ ಕುದುರೆಗಳ, ವೇಗವಾಗಿ ಎಡಬಲಕ್ಕೆ ಓಡುವ ರಥಗಳ ಸೂತರ ವರ್ತನೆಗಳ, ಖಡ್ಗ, ಈಟಿಗಳನ್ನು ಆಕಾಶಕ್ಕೆ ಎಸೆದು ಹಿಡಿಯುವ ವೀರರ ಭುಜವನ್ನು ತಟ್ಟಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಿರುವ ಗಟ್ಟಿ ಮನಸ್ಸಿನ ಯುದ್ಧೋತ್ಸಾಹಿಗಳ ಸಂಭ್ರಮ ಶೋಭಿಸಿತು.

ಅಡರ್ವ -ಏರುವ, ಓಜೆ-ರೀತಿ,
ರಣದವಕಿಗಳು-ಯುದ್ಧವನ್ನು ಮಾಡಲು ಕಾತರರಾಗಿದ್ದವರು.

27. ಪರ್ವತಗಳು ಬಿರಿಯುವ ಹಾಗೆ ನಿಸ್ಸಾಳ ವಾದ್ಯಗಳು ಮೊಳಗಿದವು, ಕಹಳೆಗಳು ಕೋಲಾಹಲವನ್ನುಂಟು ಮಾಡಿದವು. ಮೃದಂಗ, ಡಿಂಡಿಮ, ಮೊದಲಾದ ವಾದ್ಯಗಳಿಂದ ಅಧಿಕವಾದ ಶಬ್ದ ಹೊರಟಿತು, ಕುದುರೆಗಳ ಹೇಷಾರವ (ಕೆನೆತದ ಧ್ವನಿ) ದೊಡ್ಡ ದೊಡ್ಡ ಆನೆಗಳ ಘೀಳಿಡುವಿಕೆಯು ರಣರಂಗದಲ್ಲಿ ಗೊಂದಲವನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿಸಿತು, ಈ ಗೊಂದಲದಲ್ಲಿ ಕೌರವನ ಸೇನೆ ಎಂಬ ಮಹಾಸಮುದ್ರ ಕಲಕಿಹೋಗಿತ್ತು.

ಹಿಳಿಯೆ-ಸಿಡಿಯಲು, ಪಟಹ-ಚರ್ಮವಾದ್ಯ,

28. ದ್ರೋಣಾಚಾರ್ಯನು ಶಕಟ ವ್ಯೂಹದ ಮುಂದೆ ಬಂದು ನಿಂತ. ತನ್ನ ಸೇನೆಯ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ಸೊಗಸನ್ನು ನೋಡಿ ಕಿರೀಟ ಸಹಿತವಾದ ತಲೆಯನ್ನು ತೂಗುತ್ತಾ ಇಂದಿನ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಪಾಂಡವರು ಗೆದ್ದರೆ ಅವರು ಚಂದ್ರವಂಶದ ಶ್ರೇಷ್ಠರು, “ಬರಹೇಳು” ಎಂದು ಭಟ್ಟರುಗಳನ್ನು ಪಾಂಡವರ ಪಾಳಯಕ್ಕೆ ಕಳಿಸಿದನು.

29. ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರರಾಜನೆ ಕೇಳು, ಕೃಷ್ಣನೊಡನೆ ಯುಧಿಷ್ಠಿರನೇ ಮೊದಲಾದವರು ಸೈನ್ಯ ಸಮೇತವಾಗಿ ಯುದ್ಧ ಮಾಡುವ ಸ್ಥಳವನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸಿದರು. ಪಾಂಚಾಲ ರಾಜನ ಮಗನಾದ ದ್ರುಷ್ಟದ್ಯುಮ್ನನು ತನ್ನ ಸೇನೆಯನ್ನು ಸರಿಯಾದ ಸಾಲುಗಳಲ್ಲಿ ಜೋಡಿಸಿದನು. ಸೈನ್ಯದ ಪದಹತಿಯಿಂದೆದ್ದ ಕೆಂಪು ಧೂಳು ದೇವತೆಗಳ ಅನಿಮಿಷತ್ವಕ್ಕೆ ಭಂಗವನ್ನು ತಂದಿತು.

“ಕೆಂಧೂಳಿ…. ಸಂತತಿಯ”- ದೇವತೆಗಳು ಕಣ್ಣನ್ನು ಮಿಟುಕಿಸುವುದಿಲ್ಲ. ಆದ್ದರಿಂದ ಅವರನ್ನು ‘ಅನಿಮಿಷರು’ ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ. ಯುದ್ಧರಂಗದಲ್ಲಿ ಎದ್ದ ಧೂಳು ಮೇಲೇರಿ ಸ್ವರ್ಗವನ್ನು ಸೇರಿ ದೇವತೆಗಳ ಕಣ್ಣಲ್ಲಿ ಬಿದ್ದು, ಅವರೂ ಕಣ್ಣನ್ನು ಮುಚ್ಚುವಂತಾಯಿತೆಂಬದು ಕವಿಯ ಉತ್ಪ್ರೇಕ್ಷೆ .

30. ಧರ್ಮರಾಯನ ಎಡಭಾಗದಲ್ಲಿ ವಿರಾಟರಾಜನ ಸೈನ್ಯ, ವೀರರಾದ ಕೈಕೆಯ ರಾಜ, ಚೈದ್ಯರಾಜ, ಕೇರಳರಾಜ, ಯವನರಾಜ, ಕೌಸಲ, ಪಾಂಡ್ಯ ಮಾಗಧರಾಜರು ಅವರ ಪರಿವಾರದೊಂದಿಗೆ ನಿಂತರು, ಧರ್ಮರಾಯನ ಬಲಭಾಗದಲ್ಲಿ ದ್ರುಪದನ ಸೈನ್ಯದೊಡನೆ ಅವನ ಮಕ್ಕಳು ಮುಂದೆ ನಿಂತರು. ಅವರೊಡನೆ ನಕುಲ, ಸಾತ್ಯಕಿ, ಭೀಮನ ಮಕ್ಕಳು ಯುದ್ಧ ಮಾಡಲು ಉತ್ಸಾಹದಿಂದ ನಿಂತರು.

ಅಂಕ-ಭಾಗ, ಧರಣಿಪ-ರಾಜ-ಧರ್ಮರಾಯ, ಮೋಹರಿಸಿ-ಒಟ್ಟಾಗಿ, ಚೂಣಿ-ಮುಂಭಾಗ

31. ಧರ್ಮರಾಯನು, ಅರ್ಜುನ ಹಾಗೂ ಕೃಷ್ಣರು ಒಂದೆಡೆ ಹಿಂದಿರುಗುತ್ತಿರುವುದನ್ನು ಕಂಡು ಅವರ ಕಡೆಗೆ ಹೋಗಿ ಕೃಷ್ಣನಿಗೆ ನಮಸ್ಕಾರ ಮಾಡಿ ತನ್ನ ಬೇಡಿಕೆಯನ್ನು ಸಲ್ಲಿಸಿದನು. ಅರ್ಜುನನು ಮಗನನ್ನು ಕಾಣದೆ ಹಿರಿದಾದ ಪ್ರತಿಜ್ಞೆಯನ್ನು ಮಾಡಿಬಿಟ್ಟಿದ್ದಾನೆ. ಇದನ್ನು ನೀವು ನಡೆಸಿಕೊಡಬೇಕು. ನಿನ್ನ ಕರುಣೆಯೇ ನಮಗೆ ಪ್ರಾಣ ಎಂದು ಹೇಳಿದನು.

32. “ಶತ್ರುವಾಗಿರುವ ಜಯದ್ರಥನ ತಲೆ ಹೋಗದಿದ್ದರೆ ಅಗ್ನಿ ಪ್ರವೇಶ ಮಾಡಿ ಪ್ರಾಣವನ್ನು ಕಳೆದುಕೊಳ್ಳುವ ಪ್ರತಿಜ್ಞೆ ತಮ್ಮನಾದ ಅರ್ಜುನನದು. ಆನಂತರ ಆ ಉರಿಯ ಕಾವಿನಲ್ಲಿಯೇ ನಮ್ಮ ನಾಲ್ವರ ದೇಹಗಳೂ ಐಕ್ಯವಾಗುತ್ತವೆ. ನಮ್ಮೈವರ ಜೀವನದ ಹೊಣೆಗಾರ ನೀನೇ ಅಲ್ಲವೆ” ಎಂದು ಧರ್ಮರಾಯನು ಕರುಣಾಳುಗಳ ಅರಸನಾದ ಕೃಷ್ಣನನ್ನು ಬೇಡಿಕೊಂಡನು ಎಂದು ಸಂಜಯ ಹೇಳಿದ

ಸೆಗಳಿಕೆ-ಕಾವು-ಬೆಂಕಿ, ವಿಲಗಿಗ-ಹಂಗಿಗ, ಹೊಣೆಗಾರ

33. (ಕೌರವ) ಸೇನೆಯೆಂಬ ಸಮುದ್ರವು ಕುಡಿಯುವ ನೀರಿನಂತೆ. ಅರ್ಜುನನ ಬಾಣಗಳೆಂಬ ವಡಬಾಗ್ನಿಗೆ ಬಾಯಾರಿಕೆಯಾಗಿದೆ. ಇನ್ನು ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಅವರಿವರ ಹಂಗೇಕೆ. ಅರ್ಜುನನು ತನ್ನ ಪರಾಕ್ರಮದಿಂದ ಸೈಂಧವನ ತಲೆಯನ್ನು ನಿಮಿಷಮಾತ್ರದಲ್ಲಿ ಹೊಡೆದು ನಿನ್ನ ಕಾಲಬಳಿಯಲ್ಲಿ ಕೆಡಹುತ್ತಾನೆ ಎಂದು ಕೃಷ್ಣ ಹೇಳಿದ.

ಪಡೆಗಡಲು-ಸೇನಾ ಸಮುದ್ರ,

34. ಸಾತ್ಯಕಿಯು ಭೀಮನನ್ನು ಕರೆದು ಧರ್ಮರಾಯನ ರಕ್ಷಣೆಗಾಗಿ ನಿಲ್ಲಿಸಿದ. ಕೈಕೆಯ ರಾಜ, ಚೈದ್ಯರಾಜ, ಸೃಂಜಯನೇ ಮೊದಲಾದವರನ್ನು ಶತ್ರು ಸೇನೆಯ ನಿಗ್ರಹಕ್ಕೆ ಕಳುಹಿಸಿದನು. ಅರ್ಜುನನು ಕೃಷ್ಣನೊಡನೆ ಸೇನೆಯಿದ್ದ ಜಾಗದಿಂದ ಐದು ನೂರು ಬಿಲ್ಲಿನಷ್ಟು ದೂರದ ಸ್ಥಳಕ್ಕೆ ಹೋಗಿ ಮಹಾ ಅಸ್ತ್ರ (ಪಾಶಪತಾಸ್ತ್ರ) ಮಂತ್ರವನ್ನು ಜಪಿಸಿದನು.

35. ಅರ್ಜುನನು ರಥದಿಂದ ಇಳಿದು ಕೃಷ್ಣನ ಪಾದದ ಧೂಳಿಯನ್ನು ತೆಗೆದು ತಲೆಯ ಮೇಲಿಟ್ಟುಕೊಂಡು ಅತ್ಯಂತ ಪರಿಶುದ್ಧವೂ, ಶಾಂತವೂ ಆದ ಮನಸ್ಸಿನಿಂದ ಕೃಷ್ಣನ ಪಾದಗಳಿಗೆ ನಮಸ್ಕಾರ ಮಾಡಿದನು. ಆಗ ಕೃಷ್ಣನು ಅರ್ಜುನನ ತಲೆಯನ್ನು ಹಿಡಿದೆತ್ತಿ ತನ್ನ ಕೋಮಲವಾದ ಕರಕಮಲಗಳಿಂದ ಅರ್ಜುನನ ದೇಹವನ್ನು ಸವರಿ “ಯುದ್ಧವನ್ನು ಜಯಿಸು ಹೋಗು” ಎಂದು ಆಶೀರ್ವದಿಸಿದನು.

36. ರಥಕ್ಕೆ ಕಟ್ಟಿದ ಕುದುರೆಗಳ ಪಾದಗಳಿಗೆ ರತ್ನವನ್ನು ಸುರಿದು, ನಮಸ್ಕರಿಸಿ ಧ್ವಜದಲ್ಲಿದ್ದ ಹನುಮಂತನಿಗೆ ವಂದನೆ ಗೈದು, ದೇವತೆಗಳಿಗೆ ಕೈಮುಗಿದು, ಶ್ರೇಷ್ಠವಾದ ರಥಕ್ಕೆ ಪ್ರದಕ್ಷಿಣೆ ಹಾಕಿ, ಕವಚವನ್ನು ಸೊಂಟಕ್ಕೆ ಬಿಗಿದುಕೊಂಡು ಕೈಗೆ ವಜ್ರದ ಕವಚವನ್ನು ಧರಿಸಿ ವೀರಪಾರ್ಥನು ರಥವನ್ನು ಹತ್ತಿದನು.

ಪಳಹರ-ಧ್ವಜ,

37. ಅರ್ಜುನನು ದೇವದತ್ತ ಎಂಬ ತನ್ನ ಶಂಖವನ್ನು ಊದಿ, ಬಿಲ್ಲಿನ ಹಗ್ಗವನ್ನು ಎಳೆದು ಠೇಂಕಾರ ಮಾಡಿದಾಗ ಉಂಟಾದ ಶಬ್ದದಿಂದ ಒಂದರ ಮೇಲೊಂದಿದ್ದ ಜಗತ್ತು ಬಿರುಕು ಬಿಟ್ಟಿರಬೇಕೆನಿಸುವಂತಾಯಿತು. ಭಲೇ ಅರ್ಜುನ ಎನ್ನುತ್ತ ಅರ್ಜುನನ ಭಾವನಾದ ಕೃಷ್ಣನು ಚಾವಟಿ ಕುಡಿಯಿಂದ ಹೊಡೆದು ಕುದುರೆಗಳ ಬೆನ್ನನ್ನು ಚಪ್ಪರಿಸಿ ರಥವನ್ನು ಯುದ್ಧಭೂಮಿಗೆ ನಡೆಸಿದನು.

ರಾವು-ಭಲೇ,
ಅದುಹು-ಒತ್ತು,
ಅಡಕಿಲು-ಒಂದರ ಮೇಲೊಂದಿದ್ದ

38. ಯುಧಾಮನ್ಯು ಮತ್ತು ಉತ್ತಮೌಂಜಸರು ಕೃಷ್ಣನ ರಥದ ಎರಡು ಕಡೆಗಳಲ್ಲಿ ಬರಲು ಕೃಷ್ಣನ ಸಹಾಯದಲ್ಲಿ ಅರ್ಜುನನು ಉತ್ಸಾಹದಿಂದ ಶತ್ರು ಸೈನ್ಯವನ್ನು ಕೆಣಕಿದನು. ಅರ್ಜುನನು ಬರುತ್ತಿರುವುದನ್ನು ನೋಡಿ ದುಶ್ಯಾಸನನು ಚೌರಿಯನ್ನು ಬೀಸಿ ತನ್ನ ಸೇನೆಗೆ ಹಿಂಬಾಲಿಸಲು ಸೂಚಿಸಿ ಅರ್ಜುನನನ್ನು ಎದುರಿಸಿದ.

ಸಾಹಾಯ್ಯ-ಅನುಕೂಲ

39. ಇವನನ್ನು ಕೊಂದರೆ ವಾಯುಪುತ್ರನಾದ ಭೀಮನು ಹಿಂದೆ ಮಾಡಿರುವ ಪ್ರತಿಜ್ಞೆಗೆ ಭಂಗವುಂಟಾಗುತ್ತದೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ಇವನನ್ನು ಕೊಲ್ಲದೆ ಹೇಗೆ ಗೆಲ್ಲುವುದು ಎಂದು ಅರ್ಜುನನು ಒಂದು ನಿಮಿಷ ಯೋಚಿಸಿದನು. ಅನಂತರ ಕವಲು ಬಾಣಗಳಿಂದ ದುಶ್ಯಾಸನನ ಬಿಲ್ಲನ್ನು, ಅವನ ರಥದ ಸಾರಥಿಯನ್ನು, ಕುದುರೆಗಳನ್ನು ಕತ್ತರಿಸಿ ಹಾಕಿದನು. ಆಗ ದುಶ್ಯಾಸನನು ದುಃಖದಿಂದ ರಣರಂಗದಿಂದ ನಿರ್ಗಮಿಸಿದನು.

ಊಣೆ-ಕುಂದು

40. ಪಾದರಸಕ್ಕೆ ಉರಿಯಿಂದ ಬಂಧನ ಮಾಡಿದರೆ ಅದು ಹೇಗೆ ವಿಕಾಸವಾಗುತ್ತದೋ (ಹೆಚ್ಚುತ್ತದೋ) ಹಾಗೆ, ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರನೇ ನಿನ್ನ ಮಗನಾದ ದುಶ್ಶಾಸನ ಅರ್ಜುನನಿಗೆ ಎಷ್ಟರ ಲೆಕ್ಕ (ಯಾವ ಲೆಕ್ಕ) ನಿನ್ನ ಮಗ ದುಶ್ಶಾಸನ ಯುದ್ಧ ಭೂಮಿಯಿಂದ ಹೊರಟು ಹೋದನು. ಅರ್ಜುನನ ರಥ ವೇಗವಾಗಿ ಮುಂದಕ್ಕೆ ಓಡಿತು. ಅಲ್ಲಿ ಅರ್ಜುನನು ಶಸ್ತ್ರ ವಿದ್ಯೆಯಲ್ಲಿ ಸಾಕ್ಷಾತ್ ಶಿವನಂತಿದ್ದ ದ್ರೋಣಾಚಾರ್ಯರನ್ನು ನೋಡಿದನು.

41. ಅರುಣ ವರ್ಣದ ರಥಕುದುರೆಗಳ, ದೊಡ್ಡದಾದ ಚಿನ್ನದ ಕಳಶ, ಬಾವುಟಗಳನ್ನುಳ್ಳ ರಥದಲ್ಲಿದ್ದ, ದ್ರೋಣನ ಬಳಿಯಲ್ಲಿ ಬಾಣಗಳನ್ನು ತುಂಬಿದ ಲಕ್ಷ ಸಂಖ್ಯೆಯ ಗಾಡಿಗಳಿದ್ದವು. ಕಾಂತಿಯಲ್ಲಿ ಸೂರ್ಯನನ್ನು ಮೀರುವ ರತ್ನಾಭರಣಗಳನ್ನು ಧರಿಸಿರುವ ಕೌರವನ ಸೇನಾನಾಯಕರಾದ ದ್ರೋಣಾಚಾರ್ಯನನ್ನು ಶಕಟವ್ಯೂಹದ ಮುಂಭಾಗದಲ್ಲಿ ಅರ್ಜುನನು ನೋಡಿದನು.

ಸಿಂಧ-ಬಾವುಟ

42. “ಯಾರಿವನು ವೀರ ಪಾರ್ಥನೇ, ಶಿವನು ಹಿಡಿಯುವ ಬಾಣ ತನ್ನದಾಯಿತೆಂಬ ಗರ್ವಿತನೇ, ಕೃಷ್ಣನೇ ಸಾರಥಿಯೆಂಬ ಅಹಂಕಾರಿಯೇ, ನಾವು ಬ್ರಾಹ್ಮಣರು, ಶಸ್ತ್ರಾಸ್ತ್ರ ವಿದ್ಯೆಯಲ್ಲಿ ಪಾರಂಗತರಲ್ಲ. ರಣರಂಗದಲ್ಲಿ ನಮ್ಮ ಮೇಲೆ ಔದಾರ್ಯವನ್ನು ತೋರಿಸು” ಎಂದು (ವ್ಯಂಗ್ಯವಾಗಿ) ಹೇಳುತ್ತಾ ದ್ರೋಣನು ಅರ್ಜುನನ ಮೇಲೆ ಬಿದ್ದನು.

ದೊಠಾರ-ಗರ್ವಿತ

43. “ನಾಳೆ ಶತ್ರುವನ್ನು ಹೊಡೆದು (ಜಯದ್ರಥನನ್ನು) ಹಾಕುತ್ತೇನೆ ಎಂಬ ಶೌರ್ಯದ ಮಾತುಗಳು ಇನ್ನೊಂದು ಬಾರಿಗೆ ಇರಲಿ. ಧರ್ಮರಾಯನ ದಾಸಿಯರ ಮುಂದೆ ಮಾಡಿದ ಪ್ರತಿಜ್ಞೆ ಮತ್ತೊಮ್ಮೆಗಿರಲಿ. ಈಗ ಮಹಾ ಸೇನೆ ಸೇರಿದೆ. ನನ್ನ ಈ ಸೈನ್ಯದಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬ ಸೈನಿಕನನ್ನು ಕೊಂದರೆ ಜಯ ನಿನ್ನದು. ಆದರೆ ಕಾಲಕೂಟ ವಿಷದ ಕಮಲವು ದುಂಬಿಗೆ ಹಿತವಲ್ಲ.” ಎಂದು ದ್ರೋಣನು ಹೇಳಿದನು.

ಓಲೆಗಾತಿ - ದಾಸಿ

44. “ನಾನು ಮಾತನಾಡಿದರೆ ನಿಮಗೆ ಎದುರುತ್ತರವನ್ನು ಕೊಟ್ಟಂತಾಗುತ್ತದೆ. ವಿಷಪೂರಿತವಾದ ಕಮಲದ ಪರಿಮಳವನ್ನು ಹೀರಲು ಗರುಡನೇ ದುಂಬಿಯಾಗಿ ಬಂದರೆ ಅವನಿಗೆ ಅದು ಸೇರುತ್ತದೆಯಲ್ಲವೇ? ಆ ವಿಚಾರ ಹಾಗಿರಲಿ. ಬಾಣಗಳು ಪ್ರವೇಶಿಸಲು ದಾರಿಯನ್ನು ಬಿಟ್ಟುಕೊಡಿ. ನೀವು ಆಡಿದ ಮಾತುಗಳಿಗೆ ಹೆದರುತ್ತೇನೆ. ಜಯದ್ರಥನು ಎಲ್ಲಿರುವನೆಂದು ನನಗೆ ತೋರಿಸಿರಿ " ಎಂದು ನಗುತ್ತಾ ವೀರನಾದ ಅರ್ಜುನ ಹೇಳಿದ.

45. “ಎಲೆ ಮರುಳೆ, ನಿನ್ನ ಮುಂದಿರುವ ಈ ತೊಂದರೆಯನ್ನು ಮೊದಲು ನಿವಾರಣೆ ಮಾಡಿ ಅನಂತರ ಸೈಂಧವನನ್ನು ಕೊಲ್ಲುವ ಉಪಾಯವನ್ನು ಮಾಡು. ಘನತೆಯುಳ್ಳವರು ಆಡಿದ ಮಾತುಗಳನ್ನು ಮುರಿಯುವುದಿಲ್ಲ. ನನಗೆ ಎದುರುಗೊಡು. ಈ ಬಾಣಗಳನ್ನು ಸ್ವೀಕರಿಸು” ಎನ್ನುತ್ತಾ ಶ್ರೇಷ್ಠನಾದ ದ್ರೋಣನು ಬಾಣಗಳನ್ನು ಅರ್ಜುನನ ಮೇಲೆ ಪ್ರಯೋಗಿಸಿದನು. ಬಾಣಗಳು ಅರ್ಜುನನ ಮೈಯಲ್ಲಿ ತುಂಬಿಕೊಂಡವು. ಆ ಭಯಂಕರ ಯುದ್ಧವನ್ನು ಏನು ಹೇಳಲಿ ಎಂದು ಸಂಜಯನು ಹೇಳಿದನು.

ವಿಲಗ - ತೊಂದರೆ, ವಿಘ್ನ

46. ದ್ರೋಣಾಚಾರ್ಯರ ಪಾದ ಕಮಲಗಳ ಮುಂದೆ ಅರ್ಜುನನು ಬಾಣಗಳನ್ನು ಸುರಿಸಿದನು. ಬಿಟ್ಟ ಬಾಣಗಳನ್ನು ಲೆಕ್ಕಿಸದೆ ದ್ರೋಣನು ಅರ್ಜುನನ ಗಾಂಡಿವದ ಹಗ್ಗವನ್ನು ಕತ್ತರಿಸಿದನು. ಗಾಂಡೀವ ಧನುಸ್ಸಿಗೆ ಮತ್ತೊಂದು ಹಗ್ಗವನ್ನು ಜೋಡಿಸಿಕೊಂಡು ಹೊಸದಾದ, ಚೂಪಾದ ಬಾಣ ಸಮೂಹದಿಂದ ನಿಮಿಷಮಾತ್ರದಲ್ಲಿ ದ್ರೋಣಾಚಾರ್ಯರನ್ನು ಮುಳುಗಿಸಿದನು.

47. ಅರ್ಜುನನು ಹೊಡೆದ ಬಾಣಗಳನ್ನು ದ್ರೋಣನು ಕತ್ತರಿಸಿ ಹಾಕಿ ಮಹಾಸ್ತ್ರಗಳಿಂದ ಅರ್ಜುನನನ್ನು ಹೊಡೆದನು. “ನಮ್ಮ ಯುದ್ಧದ ರೀತಿ ಇದು. ನೀನು ದಿಟ್ಟನಾಗಿದ್ದೀ ಅರ್ಜುನ ಒಳ್ಳೆಯದಾಯಿತು” ಎನ್ನುತ್ತಾ ಬಾಣಗಳನ್ನು ಸುರಿಯಲು ಕೃಷ್ಣನು ಅರ್ಜುನನ ಮೇಲೆ ಕೋಪಿಸಿಕೊಂಡು “ಅಯ್ಯೋ ಮರುಳೇ, ಒಳ್ಳೆಯ ಗುಣವನ್ನು ತೋರಿಸಿ ಗುರುವನ್ನು ಗೆಲ್ಲಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸು. ಹೋರಾಟದಿಂದ ಗುರುಗಳನ್ನು ನೀನು ಗೆಲ್ಲಬಲ್ಲೆಯಾ ? ಎಂದು ಹೇಳಿದ.

48. ಗಾಂಡೀವ ಧನುಸ್ಸನ್ನು ಕೆಳಗಿಳಿಸಿ ಬತ್ತಳಿಕೆಯನ್ನು ಬಿಚ್ಚಿಟ್ಟು ರಥದಿಂದ ಇಳಿದು ದ್ರೋಣಾಚಾರ್ಯರ ಬಳಿಗೆ ಬಂದು ಅವರ ಪಾದಕಮಲಗಳಿಗೆ ನಮಸ್ಕರಿಸಿ “ಪಂಚಪಾಂಡವರಾದ ನಮಗೆ ನಿಮ್ಮಿಂದಲೇ ಜೀವ ಉಳಿಯಬೇಕಾಗಿದೆ. ನಿಮ್ಮ ಮಕ್ಕಳನ್ನು ಕಾಪಾಡು ಅಥವಾ ಕೊಲ್ಲು” ಎಂದು ಅರ್ಜುನ ವಿನಯದಿಂದ ನುಡಿದನು.

49. “ನಾವು ಶಿಶುಗಳಾಗಿರುವಾಗಲೇ ನಮ್ಮ ತಂದೆ ಇಂದ್ರನ ಲೋಕಕ್ಕೆ ಹೋದನು. ನಾವು ನಿಮ್ಮ ಮತ್ತು ಭೀಷ್ಮರ ಭರವಸೆಯಿಂದ ಬದುಕಿದೆವು. ಜೂಜಿನಲ್ಲಿ ಅಪಾರವಾದ ನೋವನ್ನು ಅನುಭವಿಸಿದೆವು. ವನವಾಸವನ್ನು ಕಳೆದೆವು. ಮೈಮರೆದು ನಾನು ಮಾಡಿರುವ ಪ್ರತಿಜ್ಞೆಯ ಮಾತುಗಳನ್ನು ನೀವು ಉಳಿಸಿಕೊಡಬೇಕು” ಎಂದು ಅರ್ಜುನ ಪ್ರಾರ್ಥಿಸಿದ.

50. “ಗುರುಗಳೇ, ನೀವು ಪ್ರತಿಜ್ಞೆ ಮಾಡಿ ನಮ್ಮ ಶತ್ರುಗಳನ್ನು ರಕ್ಷಿಸುವುದಾದರೆ ನಾನು ಈ ಕ್ಷಣವೇ ರಣರಂಗದಿಂದ ಹೊರಟು ಹೋಗುತ್ತೇನೆ. ನನ್ನ ಮೇಲೆ ತಮ್ಮ ದಯೆಯ ನೋಟವಿರುವುದಾದರೆ ನಾನು ರಣರಂಗದಲ್ಲಿ ಎದುರಾಗಿ ಯುದ್ಧ ಮಾಡುತ್ತೇನೆ. ನನಗೆ ಯಾವುದಕ್ಕೆ ಅನುಮತಿ ? ನಮ್ಮ ಗತಿ ಏನು? ನಮ್ಮ ತಲೆಗಳನ್ನು ಕಾಪಾಡುವ ದೃಷ್ಟಿ ಉಂಟೊ ? ನಿಮ್ಮ ಮನಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ಏನಿದೆ ?” ಎಂದು ಕೇಳಲು ದ್ರೋಣಾಚಾರ್ಯನು ಮುಗುಳು ನಗೆಯಿಂದ ಹೀಗೆ ಹೇಳಿದ.

ಹೂಣಿಗರು-ಪ್ರತಿಜ್ಞೆ ಗೈದವರು,

51. “ಅರ್ಜುನಾ, ಅಶ್ವತ್ಥಾಮ ನನ್ನ ಮಗ ಎಂಬುದು ಸುಳ್ಳು. ನನಗೆ ಈ ದಿನ ವೀರನಾದ ಮಗ ಎಂದರೆ ನೀನೇ ; ನಿನ್ನಿಂದ ನನ್ನ ಕೀರ್ತಿ ಮೂರು ಲೋಕಗಳಲ್ಲಿ ಮೆರೆಯುತ್ತದೆ. ತಂದೆಯಾದ ನಾನು ನಿನ್ನಲ್ಲಿ ಕೋಪಿಸುತ್ತೇನೆಯೆ. ಆಡಿದ ಭಾಷೆ ನಡೆಯಿತು ಹೋಗು” ಎಂದು ಒಳ್ಳೆಯ ರೀತಿಯಿಂದ ದ್ರೋಣನು ಅರ್ಜುನನನ್ನು ಬೀಳುಕೊಟ್ಟನು.

52. “ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರ, ನಮ್ಮ ಕಡೆಗೆ ಬಲದಲ್ಲಿ ಅತಿಶಯತೆಯನ್ನು ಹೊಂದಿರುವವರೂ, ಸೈನಿಕರಲ್ಲಿ ಖ್ಯಾತರಾದವರು, ವಿದ್ಯೆ, ಕುಲ, ತಪಸ್ಸು, ಧರ್ಮವೇ ಮೊದಲಾದ ಗುಣಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿರುವವರೂ, ಗುಣವಂತರೂ, ಧೀರರೂ ಆದವರು ಅನೇಕರಿದ್ದಾರೆ. ಆದರೆ ಅವರೆಲ್ಲ ಉಸಿರಾಡದ ದೇಹದ ಚೆಲುವಿನಂತಿರುವವರು. ಹರಿಯ ಪ್ರೀತಿಯುಳ್ಳ ಅವರ ಏಳಿಗೆಯನ್ನು ಕೇಳು” ಎಂದು ಸಂಜಯ ಹೇಳಿದ.