೦೩

ಸೂಚನೆ : ಹನುಮಂತನ ಸೋದರನೆನಿಸಿದ ಭೀಮಸೇನನು ಬಾಹುಬಲದಿಂದ ಶತ್ರು ಸೇನಾ ಸಮುದ್ರವನ್ನು ಸೂರೆಗೊಂಡನು. ಅರ್ಜುನನು ಭಗದತ್ತನನ್ನು ಸೋಲಿಸಿ, ಕೊಂದು, ಅವನ ಸುಪ್ರತೀಕ ಎಂಬ ಮಹಾ ಆನೆಯನ್ನು ಸೀಳಿ ಹಾಕಿದನು.

1. ವಿರೋಧಿ ಸೈನ್ಯದ ಅರಸನಾದ ಧರ್ಮರಾಯನನ್ನು ಸೆರೆಹಿಡಿಯುವುದು ಗುರುಗಳಾದ ದ್ರೋಣರು ಮಾಡಿರುವ ಪ್ರತಿಜ್ಞೆ. ಆ ವಿಷಯ ಒತ್ತಟ್ಟಿಗಿರಲಿ. ಆದರೆ ಈಗ ನಮ್ಮ ಅರಸನಾದ ದುರ್ಯೋಧನನೇ ಪಾಂಡವರಿಗೆ ಸಿಕ್ಕಿಹಾಕಿಕೊಂಡಿದ್ದಾನೆ. ಭೀಮನೆಂಬ ಆನೆ ನಮ್ಮ ದಾರಿಗಳನ್ನು ಕಟ್ಟಿಹಾಕಿದೆ. ಹೆದರಿ ಹಿಂದಕ್ಕೆ ಹೋಗುವವರಿಗೆ ಇದು ಸಮಯ. ಹೆದರದೆ ಯುದ್ಧ ಮಾಡುವ ಸಂಗ್ರಾಮ ಸಮರ್ಥರು ಬರಲಿ ಎಂಬ ಅಬ್ಬರದೊಂದಿಗೆ ಭಗದತ್ತನು ತನ್ನ ಆನೆಯನ್ನು ಸಿದ್ಧಗೊಳಿಸಿದನು.

2. ಭಗದತ್ತನ ಆನೆಯ (ಸುಪ್ರತೀಕಗಜ) ಬೆನ್ನಿನ ಎಡಭಾಗ ಮತ್ತು ಬಲಭಾಗಗಳಿಗೆ ಹಗ್ಗಗಳನ್ನು ಕಟ್ಟಿದರು. ಬೆನ್ನಿನ ಮೇಲೆ ಚರ್ಮದ ಹಗ್ಗದಿಂದ ಮಾಡಿದ ಜಾಳಿಗೆಯನ್ನು ಹರಡಿಕಟ್ಟಿದರು. ಹೊಟ್ಟೆಗೆ ಸರಪಣಿಯನ್ನು ಬಿಗಿದರು. ಆನೆಯನ್ನು ಹತ್ತಲು ಅನುಕೂಲವಾಗುವ ಎಳೆಗಳನ್ನು ಕಟ್ಟಿದರು. ಬದಿಗಳಲ್ಲಿ ಗಂಟೆಗಳನ್ನು ಗೊಂಡೆಗಳೊಂದಿಗೆ ಅಳವಡಿಸಿದರು. ಹೆಗ್ಗಳಿಕೆಯನ್ನು ತೋರ್ಪಡಿಸುವಂತಿದ್ದ ಬೆನ್ನ ಮೇಲಿನ ಹಿಣಿಲಿಗೆ ದೊಡ್ಡ ಹಗ್ಗಗಳನ್ನು ಮತ್ತು ಭಾರವಾದ ಸರಪಳಿಗಳನ್ನು ಬಿಗಿದು ಆನೆಯನ್ನು ಸಿದ್ಧಗೊಳಿಸಿದರು.

ಬಲವೊರಜೆ=(ಬಲ+ಪೊರಜೆ) ಬಲಭಾಗದಿಂದ ಕಟ್ಟಿದ ಹಗ್ಗ, ಎಡವೊರಜೆ = (ಎಡ+ವೊರಜೆ) ಎಡಭಾಗದಿಂದ ಕಟ್ಟಿದ ಹಗ್ಗ, ಮಿಳಿ-ಚರ್ಮದ ಹಗ್ಗ, ಜಾಳಿಗೆವೊರಜೆ = ಹಗ್ಗದ ಬಲೆ, ಚರ್ಮದ ಹಗ್ಗದ ಬಲೆ, ಸಂಕಲೆ = ಸಂಕೋಲೆ, ತೊಡರಂಕಣಿ = ಆನೆಯನ್ನು ಹತ್ತಲು ಕಟ್ಟಿದ್ದ ಬಳೆ, ಕೊಂಡೆಯ = ಕೊಂಡೆ = ಗೊಂಡೆ = ಕುಚ್ಚು, ಗೊಂಚಲು (ಇಲ್ಲಿ, (ಕೊಂಡೆ +ಅ = ಕೊಂಡೆಯ ಷಷ್ಠೀ ವಿಭಕ್ತಿಯಲ್ಲಿ ಅರ್ಥೈಸಬೇಕು. ಇಲ್ಲದಿದ್ದಲ್ಲಿ, ‘ಕೊಂಡೆಯ’ ಶಬ್ದಕ್ಕೆ ‘ಚಾಡಿ’ ಎಂಬರ್ಥವಾಗುತ್ತದೆ. ಅದು ಇಲ್ಲಿಗೆ ಸರಿಹೊಂದುವುದಿಲ್ಲ) ಪಕ್ಕ ಗಂಟೆ = ಬದಿಗೆ ಕಟ್ಟಿದ ಗಂಟೆಗಳು, ತುಳಿಕನುಗ್ಗಡಣೆಗಳ = ಉತ್ಸಾಹವನ್ನು ಪ್ರಕಟಿಸುವ, ಹಿಣಿಲು-ಪ್ರಾಣಿಗಳ ಹೆಗಲು, ಡುಬ್ಬ, ಉಬ್ಬರದ-ಉತ್ಸಾಹದ, ಘನವಾದ

3. ಸುಪ್ರತೀಕ ಗಜದ ಕೊರಳು, ಎದೆಯ ಭಾಗಗಳಿಗೆ ಕವಚಗಳನ್ನು ತೊಡಿಸಿದರು. ಅಂಕುಶ, ಬಡಿಗೆಯೇ ಮೊದಲಾದುವುಗಳನ್ನು ಆನೆಯ ಕೊರಳಿಗೆ ಅಳವಡಿಸಿದರು. ಕೈಹಾರೆ, ಕೊಡತಿಗಳನ್ನು ಆನೆಯ ಕೊರಳಿಗೆ ಇಡಿಸಲಾಗಿತ್ತು. ಆನೆಯನ್ನು ನಿಯಂತ್ರಿಸಲು ಅಗತ್ಯವಾದ ಕೋಲು ಮತ್ತು ಅಂಕುಶಗಳನ್ನು ಹರಿತವಾದ ಕಮಲಾಕಾರದ ಕೊಡತಿ ಹಾಗೂ ಕೈಹಾರೆಗಳನ್ನು ಆನೆಯ ಮೇಲೆ ಬೇಗ ಬೇಗ ಅಳವಡಿಸಿದರು. ಪಕ್ಕ ರಕ್ಷೆಗಳನ್ನು ಜೋಡಿಸಿದರು.

ಗಳವತ್ತಿಗೆ-ಕೊರಳ ಕವಚ, ಎದೆವತ್ತಿಗೆ-ಎದೆಯ ಕವಚ, ಲೌಡಿ-ಕಬ್ಬಿಣದ ಆಯುಧ, ಕೊಡತಿ-ಒಂದು ಆಯುಧ, ಮುಡಿಗೆ-ದಿಮ್ಮಿ, ಕೊಡತಿ-ಕೊರಳ ಕೋಲು, ಗುಳ-ಪಕ್ಕರಕ್ಷೆ, ಧಾರೆಯ-ಹರಿತವಾದ

ರೆಂಚೆ, ಗುಳ, ಪಕ್ಕ ರಕ್ಕೆ ಇವು ಒಂದೇ ಅರ್ಥ ಉಳ್ಳ ಶಬ್ದಗಳು
ರೆಂಚೆ- ಕುದುರೆ ಆನೆ ಮೊದಲಾದವುಗಳಿಗೆ ಹಾಕುವ ರಕ್ಷಾ ಕವಚ, ಮೈಜೋಡು.
ಆಧಾರ ಗಜಶಾಸ್ತ್ರ ಶಬ್ದಕೋಶ - ಟಿ ವಿ ವೆಂಟಾಚಲ ಶಾಸ್ತ್ರೀ

4. ಮೋಡದ ರಾಶಿಯಲ್ಲಿ ಎಳೆಯ ಸೂರ್ಯನ ಕಿರಣಗಳು ಪ್ರಸರಿಸುವಂತೆ ಆನೆಯ ದೇಹದ ಸುತ್ತಲೂ ಬಿಗಿದಿದ್ದ ಹಾಸುಬಟ್ಟೆಯ ಮೇಲೆ ಮಾಡಿದ್ದ ಕುಸುರಿ ಕೆಲಸದ ಚಿನ್ನದ ರೇಖೆಗಳು ಪ್ರಕಾಶಿಸುತ್ತಿದ್ದುವು. ದೇವಲೋಕದ ಗಂಗಾನದಿಗೆ ಕಾಲುವೆಯನ್ನು ತೆಗೆದರೋ ಎಂಬಂತೆ ಹೊಳೆವ ಮಣಿಗಳ ಪ್ರಕಾಶದಿಂದ ಆನೆಯ ಮುಖಕ್ಕೆ ಕಟ್ಟಿದ್ದ ಮುಖವಾಡವು ಶೋಭಿಸುತ್ತಿತ್ತು.

ಠೆಕ್ಕೆಯ-ಟಿಕ್ಕೆಯ-ಹೊಳೆವ ಗಾಜಿನ ಮಣಿ, ಪಲ್ಲವ-ಚಿಗುರು, ಮೊಗರಂಬ-ಮುಖವಾಡ

5. ಆಕಾಶದೆತ್ತರಕ್ಕಿದ್ದ ಆನೆಯ ಬೆನ್ನಿಗೆ ಬಿಗಿದು ಕಟ್ಟಿದ್ದ ದೊಡ್ಡ ಬಟ್ಟೆಗಳ, ಬಾಣ ತುಂಬಿದ ಬತ್ತಳಿಕೆಗಳ, ಬಿದಿರಿನ ಬಿಲ್ಲುಗಳ, ಸೂನಿಗೆಯೆಂಬ ಆಯುಧವನ್ನು ಬಿಗಿದ, ಹಗ್ಗಗಳನ್ನು ಬಿಗಿದು ಆ ಹಗ್ಗಕ್ಕೆ ಕವಣೆ, ಕೈಗುಂಡು, ಲೌಡಿ ಎಂಬ ಆಯುಧ ಮತ್ತು ಕತ್ತಿಗಳನ್ನು ಬಿಗಿಯಲಾಗಿದ್ದ ಆನೆಯ ಮೇಲೆ ಯೋಧರು ಹತ್ತಿದರು.

ಹೊದೆ-ಬತ್ತಳಿಕೆ, ಸೂನಿಗೆ-ಒಂದು ಬಗೆಯ ಆಯುಧ,

6. ಸುಪ್ರತೀಕ ಗಜದ ಸುತ್ತ ಅಳವಡಿಸಲಾಗಿದ್ದ ಅನೇಕ ಛತ್ರಿಗಳು ಮೆರೆಯುತ್ತಿದ್ದವು. ದೊಡ್ಡ ದೊಡ್ಡ ನವಿಲು ಗರಿಯ ಬೀಸಣಿಗೆಗಳನ್ನು ಬಣ್ಣ ಬಣ್ಣದ ಕುಚ್ಚುಗಳನ್ನು ಅಲಂಕರಿಸಲಾಗಿದ್ದು, ಅವುಗಳು ಆನೆಯನ್ನು ಮುಸುಕಿದ್ದವು. ಕಿವಿಗಳನ್ನು ಒತ್ತಿ ಅಂಕುಶಗಳನ್ನು ಬಿಗಿದಿದ್ದ ಆನೆಯ ಮೇಲೆ ಭಗದತ್ತನು ಸೈನಿಕರ ಜಯಕಾರದ ರಭಸದೊಡನೆ ಏರಿದನು.

ಪಲ್ಲವ-ಅರಳಿದ, ಸತ್ತಿಗೆ-ಛತ್ರಿ, ಹೀಲಿ-ನವಿಲುಗರಿ, ಝಲ್ಲರಿ-ಕುಚ್ಚು , ದಂತಿ-ಆನೆ,

7. ಭಗದತ್ತನ ಆನೆಯ ಸುತ್ತ ನೆರೆದ ರಾವುತರ, ಕಾಲಾಳುಗಳ, ಹೊಗಳುಭಟ್ಟರ, ಈಟಿ ಶೂಲ ಮೊದಲಾದ ಆಯುಧಗಳನ್ನು ಹಿಡಿದವರ ಮತ್ತು ರಥಗಳಲ್ಲಿದ್ದ ಪರಾಕ್ರಮಿಗಳ ಉತ್ಸಾಹದ ಕೂಗಾಟದೊಂದಿಗೆ ಕಹಳೆ, ತಮಟೆಯೇ ಮೊದಲಾದ ವಾದ್ಯಗಳು ಶಬ್ದ ಮಾಡಿದವು. ಆಗ ರಣರಂಗದಲ್ಲಿ ಮಹಾ ಕೋಲಾಹಲ ಉಂಟಾಯಿತು.

ಸೂಲಿಗೆ-ಶೂಲ, ಹೊಂತಕಾರಿ-ಪರಾಕ್ರಮಿ, ತೂಳುವರೆ-ಶಬ್ದ ಮಾಡುವ ‘ಪರೆ’ಯೆಂಬ ರಣವಾದ್ಯ

8. ದೇವತೆಗಳ ಒಡೆಯನಾದ ಇಂದ್ರನು ಕುಲಪರ್ವತಗಳ ರೆಕ್ಕೆಗಳನ್ನು ಕತ್ತರಿಸಿ ಹಾಕಿದ ಕಾರಣದಿಂದ ಕೋಪಿಸಿಕೊಂಡು ಬೆಂಕಿಯನ್ನುಗುಳುತ್ತಿವೆಯೋ ಎಂಬಂತೆ ಸುಪ್ರತೀಕ ಆನೆಯ ದಾಡೆಗಳಿಂದ ಕೆಂಪಾದ ಕಿರಣಗಳು ದಿಕ್ಕು ದಿಕ್ಕುಗಳಿಗೆ ಪ್ರಸಾರವಾಗುತ್ತಿತ್ತು. ಇಡೀ ಭೂಮಂಡಲವನ್ನೇ ಆಕ್ರಮಿಸಿದ ತ್ರಿವಿಕ್ರಮನ ಪಾದದ ತುದಿಯಿಂದ ಇಳಿಯುತ್ತಿದ್ದ ಗಂಗಾನದಿಯ ಹಾಗೆ ಸುಪ್ರತೀಕ ಗಜದ ಮದೋದಕವು ಆನೆಯ ಕೆನ್ನೆಯ ಮೇಲೆ ಧಾರಾಕಾರವಾಗಿ ಸುರಿಯುತ್ತಿತ್ತು.

ಸುರಪ-ಇಂದ್ರ, ಮದಧಾರೆ-ಮದೋದಕ, ನೆಗಹು-ಎತ್ತು,

ಧರಣಿಯಳತೆಯ…. ನಿರ್ಝರದವೊಲು =

9. ಸುಪ್ರತೀಕ ಗಜವು ಹೆಜ್ಜೆ ಇಟ್ಟು ನಡೆಯಲಾರಂಭಿಸಿದಾಗ, ಜಗತ್ತು ಮಹಾ ನಿದ್ರೆಯನ್ನು ಮಾಡುತ್ತಿರುವಾಗ ಮೋಡಗಳ ಸೈನ್ಯ ಮುನ್ನಡೆಯುತ್ತಿದೆ ಎನಿಸಿತು. ಸುಪ್ರತೀಕ ಗಜದ ಆಗಮನವನ್ನು ಕಂಡವರಿಗೆ ಎಂಟು ದಿಗ್ಗಜಗಳು ಒಂದಾಗಿ ಬರುತ್ತಿದೆ ಎನಿಸಿತು ; ಆಕಾಶಕ್ಕೆ ಕೈ ಕಾಲುಗಳು ಮೂಡಿದುವೋ ಎಂಬ ಭಾವನೆ ಉಂಟಾಯಿತು ; ಆನೆಯ ನೆಲವನ್ನು ಗಟ್ಟಿಯಾಗಿ ಮೆಟ್ಟಿದರೆ ಭೂಮಿಯು ಪಡುವಣ ದಿಕ್ಕಿಗೆ ಚಿಮ್ಮಿತು. ಮುಂಭಾಗವನ್ನು ಮೆಟ್ಟಿದರೆ ಭೂಮಿಯು ಮೂಡಲು ದಿಕ್ಕಿಗೆ ಚಿಮ್ಮಿತು. ಹೀಗೆ ಆ ಮಹಾಗಜವು ರಣರಂಗಕ್ಕೆ ಬಂದಿತು.

ನಿಡುನಿದ್ರೆ-ಮಹಾನಿದ್ರೆ, ದಿಗಿಭ-ದಿಗ್ಗಜ,

10. ಗಾಳಿಯ ಹೊಡೆತಕ್ಕೆ ಸಿಕ್ಕಿದ ಬಾಳೆಯ ಮರಗಳು ಹಾರಿ ಹೋಗುವಂತೆ ಸುಪ್ರತೀಕ ಗಜ ಬಂದ ರಭಸಕ್ಕೆ ಆಕಾಶದ ಶಕ್ತಿ ಉಡುಗಿ ಹೋಯಿತು. ಸೂರ್ಯನಿಗೆ ಪಥ ತಪ್ಪಿತು. ಈ ಆನೆಯ ಕೋಲಾಹಲ ಯುದ್ಧ ಭೂಮಿಯಲ್ಲಿ ಅದ್ಭುತವನ್ನುಂಟು ಮಾಡಿತು. ಅದನ್ನು ಹೇಗೆ ಹೊಗಳಲಿ. ಭೂ ಮಧ್ಯದಲ್ಲಿ ಹುಟ್ಟಿದ ಮಹಾ ಅರಣ್ಯವೋ ಎಂದು ತೋರುತ್ತಿದ್ದ ಆನೆಯು ಮಹಾಸಂಗ್ರಾಮ ಭೂಮಿಗೆ ಬಂದಿಳಿಯಿತು. ಆದರೆ ಕೃಷ್ಣನು ಒಲಿದವರಿಗೆ (ಪಾಂಡವರಿಗೆ) ಯಾವುದು ತಾನೇ ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ ? (ಈ ಆನೆ ಒಂದು ಲೆಕ್ಕವೇ)

ಕದಳೀ ನಿವಹ-ಬಾಳೆಯ ಗಿಡಗಳ ಗುಂಪು, ಧಾತು-ಶಕ್ತಿ, ಕಾಪಥ- ಬದಲಾದ ಪಥ

11. ಸುಪ್ರತೀಕ ಗಜವನ್ನು ನಿಯಂತ್ರಿಸಲು ಹಗ್ಗವನ್ನು ಎಳೆಯುವ, ಸಡಿಲ ಬಿಡುವ ಕೆಲಸವನ್ನು ಒಗ್ಗೂಡಿಸಿಕೊಂಡು ಅದನ್ನು ಸಮಸ್ಥಿತಿಯಲ್ಲಿರಿಸುವ, ಎಡಕ್ಕೂ, ಬಲಕ್ಕೂ ಹೋಗುವ ಹಾಗೆ ಹದವಾಗಿ ಎಚ್ಚರಿಕೆಯಿಂದ ನಡೆಸುವ ಕಾರ್ಯವನ್ನು ಭಗದತ್ತನು ನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತಿದ್ದನು. ಇಂತಹ ಆನೆಯನ್ನು ಭಗದತ್ತನು ಮುಂದೆ ಮುಂದೆ ಓಡಿಸಿದಾಗ ದಿಗ್ಗಜಗಳು ನಡುಗಿದವು. ಹೀಗೆ ಸುಪ್ರತೀಕ ಗಜವು ರಣರಂಗದ ಮುಖ್ಯ ಭಾಗಕ್ಕೆ ಬಂದು ನಿಂತಿತು.

ಒಬ್ಬುಳಿಗೆ-ಒಗ್ಗೂಡು, ಹದಿರ-ಹದವಾದ, ಗಡಣಿಸಿದನು-ಒಟ್ಟುಗೂಡಿಸಿದನು, ಅವಗಡಿಸಿ-ಬಲವಂತವಾಗಿ, ದಿಕ್ಕರಿ-ದಿಗ್ಗಜ,

12. ಇದು ಗಜಾಸುರನೋ, ಮಹಿಷಾಸುರನೋ ಅಥವಾ ಇದೊಂದು ಮಾಯಾಗಜವೋ? ಈ ಆನೆಯನ್ನು ನಿಜಕ್ಕೂ ಭೀಮ ಹಾಗೂ ಅರ್ಜುನರು ಗೆಲ್ಲಲು ಸಾಧ್ಯವೆ? ಇದು ದೇವತೆಗಳ ಶತ್ರುಗಳೆನಿಸಿದ ರಾಕ್ಷಸರಿಗೆ ವಿನಾಶಕನಾಗಿರುವಂತಹದು. ಇಂತಹ ಆನೆಯ ವಿರುದ್ಧ ನಾವು ಕಾದಿಯೇವೆ? ಎನ್ನುತ್ತ ವೀರ ಭಟರು ಜಾರಿದರು. ಎಲ್ಲ ಸೈನ್ಯ ಪಲಾಯನ ಮಾಡಿತು.

ರದನಿ-ಆನೆ, ತ್ರಿದಶ-ದೇವತೆ, ಗಂಡ-ನಾಶಪಡಿಸುವ

ತ್ರಿದಶರು- ದೇವತೆಗಳು- ಸದಾ ಯೌವನದಿಂದ ಕೂಡಿರುವವರು. ಬಾಲ್ಯ, ಕೌಮಾರ್ಯ ಮತ್ತು ಯೌವನ ಎಂಬ ಮೂರು ಅವಸ್ಥೆಗಳನ್ನು ಮಾತ್ರ ಉಳ್ಳವರು.

13. ಸುಪ್ರತೀಕ ಗಜದ ಮುಖಕ್ಕೆ ಹಾಕಿದ್ದ ತೆರೆಯನ್ನು ತೆಗೆದು ಚೂಪಾದ ಅಂಕುಶದಿಂದ ಅದರ ಕುಂಭ ಸ್ಥಳವನ್ನು ತಿವಿದು, ಉತ್ಸಾಹದಿಂದ ಓಡುವ ಹಾಗೆ ಮಾಡಿದಾಗ ಅದು ವೀರಭಟರ ಎದೆ ಒಡೆಯುವಂತೆ ಮಹಾವೇಗದಿಂದ ಓಡಲಾರಂಭಿಸಿತು. ಶತ್ರು ಸೇನೆಯ ಮೇಲೆ ನುಗ್ಗಿ ವೀರಭಟರ ತಲೆಗಳನ್ನು ಅವು ಚಿಗುಳಿಯ ಉಂಡೆಗಳೋ ಎನ್ನುವಂತೆ ತುಳಿದು ಅವನ್ನು ಆಕಾಶದಗ¯ಕ್ಕೆ ಹರಡಿತು.

ಜವನಿಕೆ-ತೆರೆ-ಮುಸುಕು, ಬಗಿದು-ಚುಚ್ಚಿ, ಬೆಗಡು-ಉದ್ರೇಕ, ಬೀದಿವರಿ-ಓಡು, ಹರಿ-ಚಲಿಸು, ಚಿಗುಳಿದುಳಿ-ಚಿಗುಳಿಯ ಉಂಡೆಯನ್ನು ತುಳಿದಂತೆ ತುಳಿ, ದಿಕ್ಕರಿ-ಸುಪ್ರತೀಕ ಗಜ

14. ಸುಪ್ರತೀಕ ಗಜದ ಸುತ್ತ ಮುತ್ತ ಶತ್ರುಸೇನೆಯ ನೆರಳು ಕಾಣಿಸಿದರೂ ಅದು ಆನೆ ಎಂದೇ ಭಾವಿಸಿ ಸೊಂಡಿಲಿನಿಂದ ಅಪ್ಪಳಿಸುತ್ತಿತ್ತು. ಆಗ ಭೂಮಿಯನ್ನು ಹೊತ್ತ ವಾಸುಕಿ ನೊಂದನು. ಆಗ ಸಮುದ್ರಗಳು ತುಳುಕಿದವು. ಆ ಆನೆಯ ಶಕ್ತಿ ಎಷ್ಟು ಅತಿಶಯವಾದುದೋ ಮಹಾದೇವ ! ಆನೆಯು ಶತ್ರು ಸೈನಿಕರನ್ನು ತುಳಿಯಿತು, ಸಾವಿರ ಸೈನಿಕರ ತಲೆಯನ್ನು ಸೊಂಡಿಲಿನಲ್ಲಿ ಎಳೆದು ನಾಶಮಾಡುತ್ತಿತ್ತು. ಅದು ಶತ್ರು ಸೇನೆಯ ನಾಶದ ಗುತ್ತಿಗೆಯನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಂಡಂತಿತ್ತು.

ವೆಗ್ಗಳೆಯ-ಹೆಚ್ಚಿನ, ಕೇಣಿಗೊಂಡುದು-ಗುತ್ತಿಗೆಯನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಂಡಿತು.

ವಾಸುಕಿ - ಅಷ್ಟ ಫಣಿಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದು. ದೇವತೆಗಳೂ , ರಾಕ್ಷಸರೂ ಕ್ಷೀರಸಾಗರವನ್ನು ಕಡೆಯುವಾಗ ವಾಸುಕಿಯನ್ನು ಮಂದರಪರ್ವತವನ್ನು ಕಡೆಯುವಾಗ ಹಗ್ಗವಾಗಿ ಬಳಸಿದರೆಂದು ಹೇಳಲಾಗಿದೆ.ಕನ್ನಡದಲ್ಲಿ ಎಷ್ಟು ಭಾಷೆ ಪ್ರಭೇದಗಳಿವೆ ಎಂಬುದನ್ನು ಸಾವಿರ ಹೆಡೆಯ ವಾಸುಕಿಯೂ ಅರಿಯಲಾರನಂತೆ! ಅಂದರೆ ವಾಸುಕಿಗೆ ಸಾವಿರ ಹೆಡೆ, ಎರಡು ಸಾವಿರ ನಾಲಿಗೆ ಎಂದು ಕನ್ನಡ ಕಾವ್ಯಗಳು ಹೇಳುತ್ತವೆ. ಈ ವಾಸುಕಿಯು ಕಶ್ಯಪ-ಕದ್ರು ಇವರ ಪುತ್ರ. ಶೇಷನ ಸೋದರ. ಉಚ್ಚೈಶ್ರವಸ್ಸು ಎಂಬ ಕುದುರೆಯ ಬಾಲವನ್ನು ಕಪ್ಪಾಗಿ ಕಾಣುವಂತೆ ಮಾಡಿ ಎಂದು ತಾಯಿ ಹೇಳಿದಾಗ ವಂಚನೆಗೆ ಒಪ್ಪದೆ ಪರಿಣಾಮವಾಗಿ ನಾಗಗಳೆಲ್ಲ ‘ನಿಮ್ಮಕುಲ ಅಗ್ನಿಗೆ ಆಹುತಿಯಾಗಲಿ’ ಎಂದು ಶಾಪ ಪಡೆದವಷ್ಟೆ. ಈ ಕುಲಕ್ಷಯವನ್ನು ತಡೆಯಲು ಪ್ರಾಮಾಣಿಕ ಪ್ರಯತ್ನ ಮಾಡಿ ಯಶಸ್ವಿಯಾದವನು ವಾಸುಕಿ.
ವಾಸುಕಿ ಭೋಗವತೀ ನಗರವಾಸಿ. ಸಮುದ್ರ ಮಥನದಲ್ಲಿ ಸಮುದ್ರವನ್ನು ಕಡೆಯುವ ಮಥನದಂಡವಾಗಿದ್ದನು. W್ರಪುರಾಖ್ಯಾನ ಪರ್ವದಲ್ಲಿ ವಾಸುಕಿಯು ಶಿವನ ಬಿಲ್ಲಿನ ಹಗ್ಗವಾಗಿದ್ದನೆಂದೂ ರಥನ ಕಂಬವಾಗಿದ್ದನೆಂದೂ ಹೇಳಲಾಗಿದೆ. ಷಣ್ಮುಖನಿಗೆ ಜಯ-ಮಹಾಜಯ ಎಂಬ ಪಾರ್ಶದರನ್ನು ಪ್ರದಾನ ಮಾಡಿದವನು.
ಭೂಮಿಯನ್ನು ಹೊತ್ತಿರುವ ಸಪ್ತಧರಣೀಧರರರಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬ. ವಾಸುಕಿಯ ಪತ್ನಿ ಶತಶೀರ್ಷೆ. ತಕ್ಷಕ, ಕಾರ್ಕೋಟಕ, ಐರಾವತ, ಕುಮುದ, ಪದ್ಮ ಮಹಾಪದ್ಮ ಮೊದಲಾದವರೆಲ್ಲ ಈತನ ಸೋದರರು. ವಾಸುಕಿಯ ಬಗೆಗೆ ಆದಿಪರ್ವದ ಅನೇಕ ಅಧ್ಯಾಯಗಳಲ್ಲಿ ವಿವರಗಳಿವೆ.
ಏಲಾಪುತ್ರನೆಂಬ ಸಹಚರ ನಾಗನು ಸರ್ಪಕುಲ ಕ್ಷಯವನ್ನು ತಡೆಗಟ್ಟುವ ಬಗೆಗೆ ಸೂಕ್ತ ಸಲಹೆಯನ್ನು ಕೊಟ್ಟಾಗ ವಾಸುಕಿ ಅದನ್ನು ಪಾಲಿಸಿದ. ಯಾಯಾವರ ಕುಲದಲ್ಲಿ ಜರತ್ಕಾರು ಎಂಬ ಲೋಕವಿಖ್ಯಾತ ಮಹರ್ಷಿಯ ಮಗನಾಗಿ ಆಸ್ತಿಕ ಎಂಬ ಮಹಾಪುರುಷನು ಹುಟ್ಟಿ ಬಂದು ಜನಮೇಜಯನ ಸರ್ಪಯಾಗವನ್ನು ನಿಲ್ಲಿಸುತ್ತಾನೆ ಎಂದು ಬ್ರಹ್ಮನು ಹೇಳಿದ್ದನಂತೆ.
‘ಆ ಜತ್ಕಾರುವಿಗೆ ಅದೇ ಹೆಸರುಳ್ಳ ತನ್ನ ತಂಗಿಯನ್ನು ಮದುವೆ ಮಾಡಿಕೊಡು’ ಎಂಬುದು ಏಲಾಪುತ್ರನ ಸಲಹೆ. ಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿಯಾಗಿಯೇ ಉಳಿಯಲು ನಿಶ್ಚಯಿಸಿದ್ದ ಜರತ್ಕಾರುವು ತನ್ನ ಪಿತೃಗಳು ನರಕದಲ್ಲಿ ನರಳುತ್ತಿರುವುದನ್ನು ಕಂಡು ಅದನ್ನು ತಪ್ಪಿಸಲು ಮದುವೆಯಾಗುವ ನಿಶ್ಚಯ ಮಾಡುತ್ತಾನೆ. ಆದರೆ ಕನ್ಯೆ ತನ್ನ ಹೆಸರಿನವಳೇ ಆಗಿರಬೇಕೆಂದು ಹೇಳುತ್ತಾನೆ.
ಪುಣ್ಯಕ್ಕೆ ವಾಸುಕಿಯ ತಂಗಿಯ ಹೆಸರೂ ಜರತ್ಕಾರು! ಜರತ್ಕಾರುವನ್ನು ಮದುವೆಗೆ ಒಪ್ಪಿಸಿದ ವಾಸುಕಿ ಅವರಿಗೆ ಮಗನು ಹುಟ್ಟಿದಾಗ ಆಸ್ತಿಕನೆಂದು ಹೆಸರಿಟ್ಟು ತನ್ನ ಮನೆಯಲ್ಲೇ ಇರಿಸಿಕೊಂಡು ಸಾಕಿದ. ಮುಂದೆ ಆಸ್ತಿಕನು ಮಹಾಜ್ಞಾನಿಯಾಗಿ ಬೆಳೆದಾಗ ವಾಸುಕಿಯ ತಂಗಿಯ ಬಳಿಗೆ ಬಂದು ‘ಮಗನಿಗೆ ಎಲ್ಲ ವಿವರಗಳನ್ನೂ ತಿಳಿಸು. ನಾಗಕುಲೋದ್ಧಾರ ಕಾರ್ಯದಲ್ಲಿ ನೆರವಾಗುವಂತೆ ಹೇಳು. ಆನಮೇಜಯನು ಮಾಡುತ್ತಿರುವ ಸರ್ಪಯಜ್ಞವನ್ನು ನಿಲ್ಲಿಸುವಂತೆ ಮಾಡು’ ಎಂದು ಕೇಳಿಕೊಂಡ. ಆಸ್ತಿಕನು ಮಾವ, ತಾಯಿಯರ ನಿರೀಕ್ಷೆಯನ್ನು ಹುಸಿಗೊಳಿಸಲಿಲ್ಲ ಎಂಬುದು ಒಂದು ಸಂತಸದ ಸುದ್ದಿ.
ತನಗೆ ತೊಂದರೆಯಾಗುತ್ತದೆಂದು ಗೊತ್ತಿದ್ದರೂ ತಾಯಿಯ ದುಷ್ಟ ಸಲಹೆಯನ್ನು ತಿರಸ್ಕರಿಸಿದ ಕೀರ್ತಿ ಈತನಿಗೆ ಸಲ್ಲುತ್ತದೆ. ತನ್ನ ಕುಲದವರ ಸಾಮೂಹಿಕ ಕೊಲೆ ನಡೆಯುತ್ತಿದ್ದಾಗ ಅದನ್ನು ತಪ್ಪಿಸುವ ಸತ್‍ಸಂಕಲ್ಪ ಮಾಡಿ ಯಶಸ್ವಿಯಾದದ್ದು ಈತನ ಮಹತ್ ಸಾಧನೆ.

15. ಸುಪ್ರತೀಕ ಗಜವು ತನಗೆದುರಾದ ಎಲ್ಲ ಆನೆಗಳನ್ನು ಸೀಳಿ ಹಾಕಿತು ; ನೇಪಾಳದ ಕುದುರೆಗಳ ಸೈನ್ಯವನ್ನು ಹಿಂದಿನ ಕಾಲುಗಳಿಂದ ತುಳಿದು ನಾಶಪಡಿಸಿತು. ಒಂದೇ ಬಾರಿಗೆ ಐದು, ಆರು, ಏಳು ರಥಗಳನ್ನು ಒಟ್ಟಿಗೆ ಸೊಂಡಿಲಿನಿಂದ ಒತ್ತಿ ಪುಡಿ ಪುಡಿ ಮಾಡಿತು. ಲೆಕ್ಕವಿಲ್ಲದಷ್ಟು ಸಂಖ್ಯೆಯಲ್ಲಿ ಕಾಲಾಳು ಸೈನ್ಯವನ್ನು ತುಳಿದು ಆ ಸೈನ್ಯಕ್ಕೆ ಯಮನ ಬೀಡಾರದತ್ತ ವಲಸೆ ಹೋಗಲು ಸಹಕಾರಿಯಾಯಿತು.

ಹರಹು-ಹರಡು, ಕರಿ-ಆನೆ, ಅಣೆದುದು-ಹೊಡೆದುದು, ಗೂಳೆಯ- ವಲಸೆ

16. ಸುಪ್ರತೀಕ ಗಜವು ಒಮ್ಮೆಗೆ ಇಬ್ಬರು ಮೂವರಂತೆ ಸೊಂಡಿಲಿನಲ್ಲಿ ಜೋಡಿಸಿ ಸಿಗಿದು ಹಾಕಿತು. ಪುನಃ ಶತ್ರುಸೈನ್ಯವನ್ನು ಕಾಲಿನಲ್ಲಿ ಮೆಟ್ಟಿ ಸೀಳಿ ಹಾಕಿತು. ಸೊಂಡಲಿನಲ್ಲಿ ಸುತ್ತಿ ಕಟ್ಟಿತು, ತಿರುಗಿಸಿ ನೂಕಿತು. ತಲೆಯಿಂದ ಡಿಕ್ಕಿ ಹೊಡೆಯಿತು. ಕಾಲುಗುರುಗಳಿಂದ ಒತ್ತಿ ದಂತದಿಂದ ಎರಡು ಹೋಳಾಗಿ ಸೀಳಿತು. ಈ ಭಯಂಕರ ಆನೆಯು ಇದಿರಾದ ವೀರಾಧಿ ವೀರರನ್ನು ಕಾಲಿನ ಸರಪಳಿಯಿಂದ ತುಳಿದು ಹಾಕಿತು.

ಅಣೆದು-ಮೇಲೆಬಿದ್ದು, ಔಕುವ-ಒತ್ತುವ, ನಿಗ್ಗವದೊಳು-ದಂತದಲ್ಲಿ, ವಿಗಡ-ಭಯಂಕರ, ಇಬ್ಬಗಿ-ಎರಡು ಭಾಗ,

ಸಮುದ್ರ ಮಥನ - ವಿಷ್ಣುವು ಮೋಹಿನಿಯ ರೂಪವನು ಧರಿಸಿದ ಬಂದು ಅಮೃತವನ್ನು ದೇವ-ದಾವನರಿಗೆ ಸಮನಾಗಿ ಹಂಚುವುದಾಗಿ ಹೇಳಿ ವಂಚಿಸಿದ ಪ್ರಸಂಗ ಸಮುದ್ರ ಮಥನದ್ದು. ದೇವದಾನವರಿಬ್ಬರೂ ಅಮೃತಕ್ಕಾಗಿ ಹಾಲುಗಡಲನ್ನು ಮಥಿಸುವ ತೀರ್ಮಾನ ಕೈಗೊಂಡರು. ಮಥನದ ಕ್ರಮವನನು ಮೇರುಪರ್ವತದಲ್ಲಿ ಕುಳಿತು ತೀರ್ಮಾನಿಸಿದರು. ಕೂಲಂಕಷವಾಗಿ Z್ಪರ್ಚಿಸಿದ ಬಳಿಕ ಭಾರಿಯ ಮಂದರ ಪರ್ವತವನ್ನು ಕಡೆಗೋಲಾಗಿ ವಾಸುಕಿಯನ್ನು ಹಗ್ಗವಾಗಿ ಕೆಳಗೆ ಕೂರ್ಮನನ್ನು ಆಧಾರವಾಗಿ ಇರಿಸಿದರು. ಹನ್ನೊಂದು ಸಾವಿರ ಯೋಜನ ಉದ್ದಗಲಗಳಿಂದ ಮಂದರ ಪರ್ವತವನ್ನು ಆದಿಶೇóಷನು ಎತ್ತಿ ತಂದನು. ಅಧಿಕೋತ್ಸಾಹದಿಂದ ದೇವದಾನವರು ಮಥಿಸುವ ಕ್ರಿಯೆಯಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿದರು.

17. ಪಾಂಡವ ಸೇನೆಯನ್ನು ಅದು ಅರೆದು ಹಾಕಿತೋ ; ಯಮನನ್ನು ಕಾಪಾಡಿತೋ, (ಸೈನಿಕರನ್ನು ಕೊಂದು ಯಮನ ಕೆಲಸವನ್ನು ಕಡಿಮೆ ಮಾಡಿತು). ಪಾಂಡವ ಸೇನೆಗೆ ಮಾರಣ ಮಂತ್ರವನ್ನು ಬರೆದ ಹಾಗಾಯಿತೋ ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಕೈಗಳನ್ನು ಎತ್ತಿ ಕರೆಯಿತೋ, ಶತ್ರು ಸೇನೆಯಲ್ಲವೂ ನೀರಿನಲ್ಲಿ ಮುಳುಗಿತೋ . ಶತ್ರುಪಕ್ಷದ ಸೈನಿಕರು ಪಲಾಯನ ಮಾಡಿದರೋ ಎಂಬಂತಹ ಸನ್ನಿವೇಶದಲ್ಲಿ , ಈ ಆನೆಯ ಸಮರೋತ್ಸಾಹಕ್ಕೆ ಸಮನಿಲ್ಲವಾಯಿತು.

ಹವಣಿಲ್ಲ-ನಿಯಂತ್ರಣಕ್ಕೆ ಮೀರಿದ್ದು, ಸೌರಂಭ-ಉತ್ಸಾಹ,

18. ಸಮುದ್ರ ಮಥನದ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಮಂದರ ಪರ್ವತವು ತಿರುಗಿ ಸಮುದ್ರದ ತೆರೆಗಳನ್ನು ತುಳಿದುಹಾಕುವಂತೆ ಈ ಗಜವು ಶತ್ರು ಸೈನ್ಯವನ್ನು ಅರೆದುಹಾಕಿತು. ಸಂಪೂರ್ಣ ಸೇನೆಯೇ ನುಗ್ಗು ನುರಿಯಾಯಿತು. ಕುದುರೆ ಸವಾರರು ಹಿಂದಿರುಗಿದರು. ರಥದಲ್ಲಿ ಕುಳಿತು ಯುದ್ಧ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದವರು ಹೊರಳಿ ಓಡಿದರು. ಈ ಆನೆಯ ಉಪಟಳದಿಂದ ನುಜ್ಜುಗುಜ್ಜಾದವರನ್ನು, ಮರಣ ಹೊಂದಿದುದನ್ನು ಯಾರು ಬಲ್ಲರು. ರಾಜನೇ ಕೇಳು ಎಂದು ಸಂಜಯ ಹೇಳಿದ.

ಪಯೋಧಿ-ಹಾಲಿನ ಸಮುದ್ರ, ಗಾವಳಿ-ತೊಂದರೆ, ತಳತಂತ್ರ- ರಣರಂಗ ,

19. ಆನೆಯು ಪಾಂಡವ ಸೈನ್ಯವನ್ನು ತಿರುಗಿ ಓಡುವಂತೆ ಮಾಡಿರುವುದರಿಂದ ಗುರುವಾದ ದ್ರೋಣನು ಧರ್ಮರಾಯನನ್ನು ಹಿಡಿಯದೇ ಬಿಡುವುದಿಲ್ಲ. ಈ ಆನೆಯನ್ನು ಎದುರಿಸಲು ಶಕ್ತರಾದರೆ ಸಾತ್ಯಕಿ, ನಕುಲ, ಭೀಮರು ಬರಲಿ. ಇವರುಗಳು ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಹೆದರಿದರೆ ಬೇಗ ಅರ್ಜುನನಿಗೆ ತಿಳಿಸಿ ಎನ್ನುತ್ತ ನಾಯಕರು ಕೂಗುತ್ತಿರಲು ಇತ್ತ ಪಾಂಡವ ರಾಜರುಗಳು ಒಟ್ಟಾಗಿ ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಸಿದ್ಧವಾದರು.

ತರುಬಲು-ತಡೆಯಲು,

20. ಮನ್ನಣೆಗೆ ಪಾತ್ರರಾಗಿದ್ದು ಈಗ ಅಳ್ಳೆದೆಯವರಾದ, ಗುಂಪು ಗುಂಪಾಗಿರುವ ಸತ್ವಹೀನರುಗಳ ಕಟವಾಯನ್ನು ಕತ್ತರಿಸಿ ಹಾಕಿ; ಅವರು ತಲೆಗಳ್ಳರು. ಹೆದರಿ ಹೋದವರನ್ನು ಯುದ್ಧದಿಂದ ಹಿಂತಿರುಗಿ ಹೋಗಲು ಹೇಳು ಎನ್ನುತ್ತ, ಬಿಲ್ಲಿಗೆ ಹೆದೆಯೇರಿಸುತ್ತ ಮಹಾವೀರನಾದ ಭೀಮ ಯುದ್ಧ ರಂಗವನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸಿದ. ದ್ರುಪದ, ನಕುಲ, ಯುಧಿಷ್ಠಿರರೇ ಮುಂತಾದ ವೀರಭಟರು ಅಲ್ಲಲ್ಲಿ ಗುಂಪುಗೂಡಿದರು.

ಡೊಳ್ಳುಗರ-ಸತ್ವಹೀನರ, ಗೊಲಗೆ-ಹೆದೆಗೆ (ಬಿಲ್ಲಿನ ತುದಿಗೆ)

21. ಆನೆಯು ಬಲಶಾಲಿಯಾದುದು. ಭೀಮನು ದುರುಳನು. ಅವನಿಗೆ ಏನು ಸಂಭವಿಸುವುದೋ ಎನ್ನುತ್ತಾ, ಮತ್ಸ್ಯ, ಸೃಂಜಯ, ಪಂಚ ಕೈಕಯರು ಒಟ್ಟುಗೂಡಿ ಮುತ್ತಿದರು. ಸಾತ್ಯಕಿ, ಅಭಿಮನ್ಯು, ಘಟೋತ್ಕಚ ಯವನೇಶ್ವರ ದೃಷ್ಟದ್ಯುಮ್ನ ಮೊದಲಾದವರು ಬಿಲ್ಲಿಗೆ ಬಾಣವನ್ನು ಹೂಡಿ ಗಜದ ಸಮೀಪಕ್ಕೆ ಬಂದರು.

ತಿರುವಿಗೆ-ಬಿಲ್ಲಿಗೆ, ಅಂಬನು-ಬಾಣವನ್ನು, ತೊಡಚಿ-ತೊಡಿಸಿ, ಹೈಡಿಂಬ-ಘಟೋತ್ಕಚ, ನರನಮಗ-ಅಭಿಮನ್ಯು, ಯವನೇಶ್ವರ-ಯವನರಾಜ,

22. ಪರ್ವತವನ್ನು ಕತ್ತರಿಸಿ ಹಾಕಲು ಸಾಕ್ಷಾತ್ ಇಂದ್ರನೇ ಬರಬೇಕು. ಇತರ ದೇವತೆಗಳ ಗುಂಪು ಸೇರಿ ಆ ಕೆಲಸವನ್ನು ನಿರ್ವಹಿಸುವ ಭರವಸೆ ಇದೆಯೆ ? ಪಾಂಡವರು ಆ ದಿಗ್ಗಜವನ್ನು ಸಮೀಪಿಸಿದರು. ಬಾಣಗಳ ಬಲುಮಳೆಗಾಲವನ್ನು ಆನೆಯೆಂಬ ಬೆಟ್ಟದ ಮೇಲೆ ಕಾಣಲಾಯಿತು. ಆನೆಯು ಕೋಪಗೊಂಡು ಪಾಂಡವ ಸೈನ್ಯದ ಮಹಾರಥರನ್ನು ಬೆನ್ನಟ್ಟಿತು.

ಸರಿವಳೆ-ಒಂದೇ ಸಮನೆ ಉಂಟಾಗುವ ಮಳೆ, ದ್ವಿರದ-ಆನೆ, ಅರೆಯಟ್ಟು- ಅಟ್ಟಿಸಿಕೊಂಡು ಹೋಗು, ಹೊದ್ದು-ಸಮೀಪಿಸು

23. ಆ ಆನೆಯು ಚೌಪಟ ಮಲ್ಲಗಿಲ್ಲರ ನಾವೆಯನ್ನು ದಿಕ್ಕಾಪಾಲಾಗಿಸಿತು. ನಮ್ಮ ಸೈನ್ಯ ಬಲಶಾಲಿಯಾದುದು. ಆದರೆ ಅದು ಉಸುರಿಲ್ಲದ ದೇಹದಂತೆ, ಅದರಿಂದ ಫಲವೇನು. ಅಲ್ಲಿ ಪಾಂಡವರಲ್ಲಿ ದೈವದ ಆಲೋಚನೆ ಘನವಾಗಿದೆ. ಅಂದ ಮೇಲೆ ನಮಗೆ ಜಯವೆಲ್ಲಿಯದು. ಸಾಕು ಇನ್ನು ಆ ವಿಚಾರಗಳೆಲ್ಲ ಏತಕ್ಕೆ, ಈ ಆನೆಯ ಯುದ್ಧದ ವಿವರವನ್ನು ಕೇಳು ಎಂದು ಸಂಜಯ ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರನಿಗೆ ತಿಳಿಸಿದ.

ಪಾಡೆ - ನಾವೆ, ದೋಣಿ
ಚೌದಂತ-ನಾಲ್ಕು ದಂತಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದ ಆನೆ

24. ಒಂದೇ ಒಂದು ಕೋಲನ್ನು ಹಿಡಿದು ದನಕಾಯುವವನು ದನಗಳ ಹಿಂಡನ್ನು ಒಟ್ಟಾಗಿ ಮುಂದೆ ನಡೆಸುವಂತೆ, ಕಾಗೆಗಳ ದೊಡ್ಡ ಗುಂಪನ್ನು ಒಂದೇ ಒಂದು ಗೂಗೆ ಹೊಡೆದು ನಾಶ ಮಾಡುವ ಹಾಗೆ, ಮಹಾವೀರರಾದವರನ್ನು ಸುಪ್ರತೀಕ ಗಜವು ಮುನ್ನುಗ್ಗಿ ಬಡಿದು ಕೊಂದು ಹಾಕಿತು. ವೀರರಾದ ಯವನ, ಕೌಸಲ, ಕೈಕೆಯ, ಮಗಧ ಮಹಾರಾಜರನ್ನು ಹಾಗೂ ಅವರ ಸೇನೆಯನ್ನು ಆನೆ ಕೊಡವಿ ಹಾಕಿತು.

ಸೆಳೆ-ಬೆತ್ತ, ಕೋಲು, ತೆವರುವ-ಒಟ್ಟಾಗಿ ನಡೆಸುವ, ವಾಯಸ-ಕಾಗೆ, ಕಣಿಗಳು-ಶಕ್ತಿ ಸಂಪನ್ನರು, ಅರೆಯಟ್ಟು-ನಾಶ ಮಾಡು

25. ಸುಪ್ರತೀಕ ಗಜವು ಹಿಡಿಯಲು ಅಟ್ಟಿಸಿ ಬಂದಾಗ ದ್ರುಪದನು ಓಡಿ ತಪ್ಪಿಸಿಕೊಂಡನು. ಭೀಮನು ಪಕ್ಕಕ್ಕೆ ಹಾರಿ ಬದುಕಿದನು. ಆನೆಯ ಹಿಡಿತಕ್ಕೆ ಸಿಕ್ಕಿ ಹಾಕಿಕೊಂಡವರೆಲ್ಲರ ಪ್ರಾಣ ದೇಹದಿಂದ ಹಾರಿ ಹೋಯಿತು. ಅದು ತಿರುಗಿ ಸಾತ್ಯಕಿಯ ರಥವನ್ನು ಹಿಡಿದು ಪುಡಿ ಮಾಡಿತು. ಭೀಮನ ಮಗನಾದ ಘಟೋತ್ಕಚನನ್ನು ಕೆಡವಿ ಹಾಕಿತು. ಅಲ್ಲದೆ ನೂರಾರು ಕುದುರೆಗಳನ್ನು ಸೈನಿಕರನ್ನು ಕೊಂದು ಹಾಕಿತು.

ಒಡೆ ಮುರಿದು-ಪಕ್ಕಕ್ಕೆ ತಿರುಗಿ, ತುಡುಕಿ-ಹಿಡಿದು, ತುರಂಗಮವ-ಕುದುರೆಗಳನ್ನು.

26. ಮಹಾರಥರೆನಿಸಿಕೊಂಡವರೆಲ್ಲ ಪುನಃ ಒಟ್ಟಿಗೆ ಸೇರಿ ಎಲ್ಲ ರೀತಿಯ ಸಿದ್ಧತೆಗಳನ್ನು ಮಾಡಿಕೊಂಡು ಶತ್ರು ಸೈನಿಕರ ಬಾಣಗಳನ್ನು ಗಣನೆಗೆ ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳದೇ, ಬಾಣಗಳ ಮಳೆಯನ್ನು ಆನೆಯ ಮೇಲೆ ಸುರಿಸಿದರು. ಪರ್ವತವನ್ನು ಸಾವಿರಾರು ಮಿಂಚು ಹುಳುಗಳು ಮುತ್ತಿಕೊಂಡರೆ ಹೇಗೋ ಹಾಗೆ ಇವರು ಹೊಡೆದ ಬಂಗಾರದ ಬಾಣಗಳು ಆನೆಗೆ ಚುಚ್ಚಿಕೊಂಡು ಅಲಂಕಾರವಾಯಿತು. ಈ ಮಹಾರಥರು ಅದ್ಭುತವಾದ ಬಾಣಗಳ ಧಾರಾಕಾರವಾದ ಮಳೆಯನ್ನು ಕರೆದರು.

ಸರಿವಳೆ- ಧಾರಾಕಾರವಾದ ಮಳೆ

27. ಮಕ್ಕಳು ಮಣ್ಣಿನ ಬಾಣಗಳಲ್ಲಿ ಹೊಡೆದರೆ ಬೆಟ್ಟ ಸೋಲುವುದೆ ! ಅದೇ ರೀತಿ, ವೀರಗಜವು ವೈರಿ ಸೈನ್ಯದ ವೀರಭಟರ ಬಾಣಗಳನ್ನು ಲೆಕ್ಕಿಸುತ್ತದೆಯೆ ! ಪುನಃ ಆ ಆನೆಯು ಮುಖವನ್ನು ಮೇಲಕ್ಕೆತ್ತಿ ಸೈನಿಕರ ಮಧ್ಯೆ ಸೇರಿಕೊಂಡಿತು. ಮಹಾರಥರುಗಳ ಗುಂಪು ಚದುರಿತು. ನಿನ್ನ ಆನೆಯು ಕುರಿಯ ಹಿಂಡಿನಲ್ಲಿನ ತೋಳನಂತೆ. ವೈರಿ ಬಲವನ್ನು ಸವರಿ ಹಾಕಿತು ಎಂದು ಸಂಜಯ ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರನಿಗೆ ಹೇಳಿದ.

ಕುಂಜರ-ಆನೆ, ಓಳಿ-ಗುಂಪು.

28. ಸಮುದ್ರದಲ್ಲಿ ಹಡಗು ಓಡುವಾಗ ಸಮುದ್ರದೊಳಗಿರುವ ಪರ್ವತಕ್ಕೆ ಡಿಕ್ಕಿ ಹೊಡೆದು ನುಗ್ಗಾಗುವಂತೆ ಈ ಆನೆಯ ಮೇಲೆ ಬಿದ್ದು ಅದಕ್ಕೆ ತಾಗಿದ ಸೈನಿಕರೇ ನೋವನ್ನನುಭವಿಸಿದರು. ದೇಹದ ಮೇಲೆ ಸ್ವಲ್ಪವೂ ಅಭಿಮಾನವನ್ನಿಟ್ಟುಕೊಳ್ಳದೆ ಆನೆಯ ಮೇಲೆ ಯುದ್ಧವನ್ನು ಮಾಡಿದರು. ದೋಷಿಯಾದವನಿಗೆ ಹಾವನ್ನು ಒಳಗೆ ಉಳ್ಳ ಕೊಡದೊಳಗೆ ಕೈಹಾಕುವುದು ಸುಲಭವೇ ಕೇಳು ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರ ಎಂದು ಸಂಜಯ ಹೇಳಿದ.

ಹಾವಿನ ಕೊಡನು- ಇದನ್ನು ಒಂದು ದಿವ್ಯವೆನ್ನುತ್ತಾರೆ. ತಪ್ಪು ಮಾಡಿದ್ದಾನೆಂದು ಅನುಮಾನ ಬಂದವನನ್ನು ಪರೀಕ್ಷಿಸುವ ಒಂದು ವಿಧಾನ. ಒಂದು ಕೊಡದಲ್ಲಿ ವಿಷ ಸರ್ಪವನ್ನು ಇಟ್ಟು, ಆಪಾದಿತನನ್ನು ಆ ಕೊಡದೊಳಕ್ಕೆ ಕೈಹಾಕಲು ಹೇಳಲಾಗುವುದು. ಹಾಗೆ ಕೈಹಾಕಿದಾಗ ಸರ್ಪವು ಅವನ ಕೈಯನ್ನು ಕಚ್ಚಿದರೆ ಆತ ದೋಷಿಯೆಂದೂ, ಕಚ್ಚದಿದ್ದರೆ ನಿರ್ದೋಷಿಯೆಂದೂ ನಿರ್ಣಯಿಸಲಾಗುತ್ತಿತ್ತು. ಇದನ್ನು ‘ಘಟದಿವ್ಯ’ವೆನ್ನುತ್ತಾರೆ. ಹೀಗೆಯೇ ‘ಅಗ್ನಿದಿವ್ಯ’, ‘ತೈಲದಿವ್ಯ’ ಮುಂತಾದ ಅನೇಕ ದಿವ್ಯಗಳಿವೆ.

29. ಮಹಾರಥರ ಮೇಲೆರಗಿದ ಆನೆಯು ಅವರನ್ನು ಹೊಡೆದು ನೆಲಕ್ಕೆ ಹಾಕಿ ತಿಕ್ಕಿತು. ಎದುರಿನಲ್ಲಿ ಬಂದವರನ್ನು ಒರೆಸಿ ಹಾಕಿತು. ಎಡಕ್ಕೆ ತಿರುಗಿ ಅಲ್ಲಿದ್ದವರೆಲ್ಲರನ್ನು ಹೊಡೆದು ಸೀಳಿತು. ಮತ್ತೆ ಬಲಕ್ಕೆ ತಿರುಗಿ ಅಲ್ಲಿದ್ದ ಮಹಾರಥರ ಗುಂಪನ್ನು ನಾಶಪಡಿಸಿತು. ಒಸರುತ್ತಿದ್ದ ರಕ್ತದ ಧಾರೆಯಿಂದ, ತಲೆಗಳನ್ನು ಸೊಂಡಿಲಿನ ತುದಿಗೆ ಸಿಕ್ಕಿಸಿಕೊಂಡ, ಮಾಂಸವನ್ನು ಪಾದಗಳಲ್ಲಿ ಮೆತ್ತಿಕೊಂಡಿದ್ದ ಮಹಾಗಜವು ಶತ್ರುಸೈನ್ಯವನ್ನು ಗೋರಿ ಹಾಕಿತು.

ಮೋದಿತು-ತಿಕ್ಕಿತು. ಅಪಸವ್ಯ -ಬಲಗಡೆ , ತುದಿಕರ-ಸೊಂಡಿಲ ತುದಿ, ಮೊಗೆ-ಗೋರಿಕೊಳ್ಳು

30. ಸುಪ್ರತೀಕ ಗಜವನ್ನು ಪಾಂಡವ ಸೈನ್ಯದವರು ಹಿಂದಿನಿಂದ ಹಿಡಿಯುತ್ತಿದ್ದರು. ಅದು ಪಕ್ಕಕ್ಕೆ ತಿರುಗಿದಾಕ್ಷಣ ಎಡಭಾಗದಲ್ಲಿ ಒಟ್ಟುಗೂಡಿ ಹಿಡಿಯ ಹೊರಡುತ್ತಿದ್ದರು. ಅದು ಪುನಃ ತಿರುಗಲು, ಸೇನೆಯು ಬಲಕ್ಕೆ ತಿರುಗಿ ಹಿಡಿಯಲು ಯತ್ನಿಸುವಾಗ ಅದು ಆ ಕಡೆಗೂ ತಿರುಗಿದಾಗ ಸೇನೆ ಎಡಬಲಕ್ಕೆ ಹಾರಿ ಹೋಗುತ್ತಿತ್ತು. ಮುಂಭಾಗದಿಂದಲೇ ಕಟ್ಟಲು ಯತ್ನಿಸಿದರೆ ಅದು ಅಟ್ಟಿಸಿಕೊಂಡು ಬರಲು ಪಕ್ಕಕ್ಕೆ ತಿರುಗಿ ತಪ್ಪಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಿದ್ದರು. ಆ ಮಹಾರಥಿಕರ ಸಮೂಹ ಬೇಸರಿಸದೇ ಆನೆಯೊಡನೆ ಹೋರಾಡುತ್ತಿತ್ತು.

31. ಆನೆಯು ಉಂಟು ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದ ಕೋಲಾಹಲವನ್ನು ಮತ್ತು ಯೋಧರ ಬಾಣ ವರ್ಷವನ್ನು ಸೈರಿಸಿ, ನಕುಲ, ಸಾತ್ಯಕಿ ಹಾಗೂ ಭೀಮನ ಮಕ್ಕಳು ಬಾಣಗಳಿಂದ ಆನೆಯನ್ನು ಕಟ್ಟಿದರು (ನಿಲ್ಲಿಸಿದ್ದರು). ಇದರಿಂದ ಭಗದತ್ತನಿಗೆ ಕೋಪಾವೇಶ ಉಂಟಾಯಿತು. ಭಗದತ್ತನು ಎಲ್ಲರ ಬಾಣಗಳನ್ನು ಕತ್ತರಿಸಿ, ಕಾಂತಿಯುಕ್ತವಾದ - ಬಾಣಗಳನ್ನು ಸುರಿಯಲು ಹೆದರಿ ಅತಿ ರಥರು ಹಿಂದಕ್ಕೆ ಸರಿದರು.

ಜೋದರ-ಯೋಧರ, ಮುಕ್ಕುರುಕಿ-ಮುತ್ತಿಕೊಂಡು,

32. ಭಗದತ್ತನು ಹತ್ತು ಬಾಣಗಳಿಂದ ಧರ್ಮರಾಯನನ್ನು, ಇಪ್ಪತ್ತು ಬಾಣಗಳಿಂದ ಅಭಿಮನ್ಯುವನ್ನು, ತೊಂಬತ್ತು ಬಾಣಗಳಿಂದ ನಕುಲ, ಸಾತ್ಯಕಿ, ದ್ರುಪದ, ಕೈಕೆಯರನ್ನು, ಗಾಯಗೊಳಿಸಿದ. ಹದಿನೆಂಟು ಬಾಣಗಳಿಂದ ಭೀಮನ ಮಗನಾದ ಘಟೋತ್ಕಚನನ್ನು, ಐವತ್ತು ಬಾಣಗಳಿಂದ ಇತರ ರಥಿಕರನ್ನು ಹೊಡೆದು ಅಟ್ಟಹಾಸದಿಂದ ಕೂಗಿದನು.

33. ಕೆಲಸಕ್ಕೆ ಬಾರದವರನ್ನು ಬಿಟ್ಟು, ಆನೆಯನ್ನು ಭೀಮಸೇನನ ಮುಂದಕ್ಕೆ ಬಿಡು ಎಂದು ಹೇಳಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾ, ಭಗದತ್ತನು ಆನೆಯನ್ನು ಭೀಮನ ಎದುರು ಭಾಗಕ್ಕೆ ತಿರುಗಿಸಿದನು. ಆಗ ಭೀಮಸೇನನು ಕೈಯಲ್ಲಿದ್ದ ಬಿಲ್ಲನ್ನು ಬಿಸಾಡಿ ಗದೆಯನ್ನು ಕೈಗೆತ್ತಿಕೊಂಡನು. ರಣರಂಗದಲ್ಲಿ ಭಗದತ್ತನ ಆನೆಯಾದ ಸುಪ್ರತೀಕ ಗಜಕ್ಕೆ ಅಡ್ಡವಾಗಿ ನಿಂತು. ಆ ಆನೆಗೆ ಕೋಪ ಬರಿಸಿದನು. ಭೀಮನು ಸಿಂಹನಾದವನ್ನು ಮಾಡುತ್ತಾ ಸೈನ್ಯದೊಳಕ್ಕೆ ಪ್ರವೇಶಿಸಿ ಆನೆಯನ್ನು ಹೊಡೆದನು.

ಬಿನುಗು-ಕ್ಷುದ್ರ
ಅನುವರ-ಯುದ್ಧ,

34. ಹತ್ತು ಸಾವಿರ ಆನೆಗಳ ಬಲವನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದ ಭುಜ ಬಲದ, ಸಿಂಹನಾದ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದ, ವಿಜಯ ವಿಗ್ರಹದಂತಿದ್ದ ವೀರನಾದ ಭೀಮ, ಅಹಹ ಆ ಮದಗಜವನ್ನು ಹೊಯ್ದ. ಮೂರು ಲೋಕಗಳೂ ತಲೆಕೆಳಗಾಗಲು, ದೇವತೆಗಳ ಸಮೂಹವು ಭಯಗೊಳ್ಳಲು, ದೇವೇಂದ್ರನ ಆನೆಗೆ ಸರಿಸಮನಾದ ಸುಪ್ರತೀಕಗಜವು ಭೀಮನೊಂದಿಗೆ ಹೆಣಗಾಡಿತು.

ಘಾಡಿಕೆ-ಸಾಂದ್ರತೆ, ಹಳಚಿದನು-ಹೊಡೆzನು, ಹೊಯ್‍ಕೆಯ್-ಸರಿಸಮಾನ

35. ಭೀಮನು ಮೇಲಕ್ಕೆ ನೆಗೆದು ಗದೆಯಿಂದ ಆನೆಯನ್ನು ಹೊಡೆಯಲು ದಿಗ್ಗಜಗಳ ಎದೆ ಒಡೆದಂತಾಯಿತು. ಬೆಟ್ಟಗಳು ಸಡಿಲಗೊಳ್ಳುವಂತಾಯಿತು. ಭೀಮನ ಕಾಲಿನ ಆಘಾತಕ್ಕೆ ಭೂಮಿಯು ನೆಗ್ಗಿತು, ಗದೆಯ ಏಟುಗಳಿಂದ ಆನೆಯ ದೇಹದಿಂದ ರಕ್ತ ಚಿಮ್ಮಲಾರಂಭಿಸಿತು. ಗದೆಯು ಹೊಡೆತದ ರಭಸಕ್ಕೆ ಕಿಡಿಗಳು ಚಿಮ್ಮುತ್ತಾ ಕಪ್ಪಾದ ಹೊಗೆಯು ಏಳುತ್ತಿತ್ತು. ಭೀಮನು ಹಾರಿ ಸುಪ್ರತೀಕ ಗಜದ ನೆತ್ತಿಯ ಮೇಲೆ ಗದಾ ಪ್ರಹಾರವನ್ನು ಮಾಡಿದನು.

ಚಿಗಿದು-ಹಾರಿ, ಹತಿ-ಏಟು, ಕಬ್ಬೊಗೆ-ಕಪ್ಪು ಹೊಗೆ,

36. ಭೀಮಸೇನನು ಒಂದು ಏಟನ್ನು ಹೊಡೆದು ಕೈಯನ್ನು ಹಿಂದಕ್ಕೆ ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳುವಷ್ಟರಲ್ಲಿ ಆನೆಯ ಭೀಮನ ಮೇಲೆ ಸೊಂಡಿಲಿನಿಂದ ಪ್ರಹಾರ ಮಾಡುವುದು. ಹಿಂದಕ್ಕೆ ಹಾರಿ ಹೊಡೆಯಲು ಸಿದ್ಧವಾದರೆ ಮತ್ತೊಂದು ಕಡೆಗೆ ತಿರುಗುತ್ತಿತ್ತು. ಕೆಳಗೆ ಕುಸಿದು ಹೊಡೆಯಲು ಯತ್ನಿಸಿದಾಗ ಕಾಲಿನಲ್ಲಿ ತುಳಿದು ಒತ್ತುತ್ತಿತ್ತು. ಹಿಡಿತವನ್ನು ಬಿಡಿಸಿಕೊಂಡರೆ ಘೀಳಿಡುತ್ತಾ, ಭೀಮನ ಸಿಂಹನಾದದಿಂದ ಮಹಾ ಉತ್ಸಾಹವನ್ನು ಹೊಂದಿ ಭೀಮನೊಡನೆ ಯುದ್ಧವನ್ನು ಮಾಡುತ್ತಿತ್ತು.

ಪೂತ್ಕೃತಿ-ಗರ್ಜನೆ,

37. ಭೀಮನ ನೆರಳನ್ನು ನೋಡಿಯೇ ಅದು ಕೋಪಾವೇಶವನ್ನು ಹೊಂದುತ್ತಿತ್ತು. ಸೊಂಡಿಲನ್ನು ತೂಗಾಡಿಸುತ್ತಾ ಹೋರಾಟ ಮಾಡಿ ಆಯಾಸವನ್ನೂ ಹೊಂದಿತು. ಮುಖವನ್ನು ಎತ್ತಿ ಭೀಮನ ಧ್ವನಿಯನ್ನು ಆಲಿಸುತ್ತಿತ್ತು. ಜೇನುದುಂಬಿಗಳು (ಮದ ಜಲವನ್ನು ಹೀರಲು) ಮುಖಕ್ಕೆ ಮುತ್ತಿಕೊಂಡರೂ ಸಹ ಕಿವಿಗಳನ್ನು ಬೀಸದೆ ಕಿವಿಗಳನ್ನು ನೆಲಕ್ಕೆ ಜೋತು ಬಿಟ್ಟಿತು. ಭೀಮನನ್ನು ತನ್ನ ಹಿಡಿತಕ್ಕೆ ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳಲು ಸುಪ್ರತೀಕ ಗಜವು ಮಹಾಪ್ರಯತ್ನವನ್ನು ಮಾಡುತ್ತಿತ್ತು.

ಅವ್ವಳಿಸು-ಆವೇಶಹೊಂದು, ಹೋರಿದು-ಹೋರಾಡಿ, ಹಿಡಿಹಿಂಗೆ-ನಿಯಂತ್ರಣಕ್ಕೆ, ಲಾಗಿಸುತ-ಚಾಚುತ್ತಾ

38. ಭೀಮನು ಇನ್ನು ಕೇವಲ ಅರ್ಧ ಘಳಿಗೆಯಲ್ಲಿ ನಿರ್ನಾಮವಾಗುತ್ತಾನೆ ; ಅವನು ಸಾಯುವುದು ದೂರವಿಲ್ಲ, ಈ ಆನೆಯ ಶಕ್ತಿ ಘನವಾದುದು. ಎಂದು ಕಳವಳಗೊಂಡು ಭೀಮನನ್ನು ಅಲ್ಲಿಂದ ದೂರಕ್ಕೆ ಕಳಿಸಿ ಎನ್ನುತ್ತಾ ಧರ್ಮರಾಯನು ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಸಿದ್ಧನಾಗಲು ನಕುಲ, ಸಾತ್ಯಕಿ, ಭೀಮನ ಮಗನಾದ ಘಟೋತ್ಕಚ ದ್ರುಪದ, ಶಿಖಂಡಿ ಹಾಗೂ ಕೈಕೇಯರೇ ಮೊದಲಾದವರೆಲ್ಲರೂ ಆನೆಯ ಸಮೀಪಕ್ಕೆ ಧಾವಿಸಿ ಬಂದರು.

ತಾಮಸಿಕೆ-ರಾಕ್ಷಸತನ, ಸನಾಮರು-ವೀರರೆಂದು ಹೆಸರಾದವರು.

39. ಪಾಂಡವರ ಸೇನೆ ಅರುವತ್ತು ಸಾವಿರ ರಥಗಳು ಬಂದು ಸುಪ್ರತೀಕ ಗಜವನ್ನು ಮುತ್ತಿಕೊಂಡಿತು. ಭಗದತ್ತನು ಬಿಡುವಿಲ್ಲದೆ , ಬಾಣಗಳನ್ನು ಪ್ರಯೋಗಿಸಿ ಬಳಲಿದನು. ಆನೆಯ ಮೇಲೆ ಅಸಂಖ್ಯಾತ ಬಾಣಗಳು ಚುಚ್ಚಿಕೊಂಡಾಗ ಬಿದಿರು ಬೆಟ್ಟದಂತೆ ಆನೆಯು ತೋರುತ್ತಿತ್ತು. ಆದರೂ ಆ ಮದಗಜ ಬಾಣಗಳ ಪೆಟ್ಟಿನ ನೋವನ್ನು ತಿಳಿಯಲಿಲ್ಲ. (ನೋಯಲಿಲ್ಲ).

ಅವಧಿಯಿಲ್ಲದ-ಬಿಡುವಿಲ್ಲದ,

40. ಭಗದತ್ತನ ಆನೆಯಾದ ಸುಪ್ರತೀಕವು ಕುಡಿದ ನೀರನ್ನು ಸೊಂಡಿಲಿನಿಂದ ತೆಗೆದು ಶತ್ರು ಸೈನ್ಯದ ಮೇಲೆ ಚೆಲ್ಲಿತು. ಪ್ರಳಯಕಾಲದ ಮೋಡಗಳ ಗರ್ಭದಿಂದ ಮೊಗೆದದ್ದು ಎನ್ನುವಂತೆ ಆನೆಯು ಸೊಂಡಿಲಿನಿಂದ ಎರಚುತ್ತಿದ್ದ ನೀರಿನ ರಭಸವನ್ನು ತಾಳಿಕೊಳ್ಳಲಾಗದೆ ಶತ್ರು ಸೇನೆಯು ಮುಖವನ್ನು ಬೇರೆಡೆ ತಿರುಗಿಸಿಕೊಳ್ಳುವಂತಾಗುತ್ತಿತ್ತು. ಸೈನಿಕರ ಶಿರಸ್ತ್ರಾಣ, ಛತ್ರ , ಚಾಮರ, ಕುದುರೆಯ ಲಗಾಮುಗಳೆಲ್ಲ ನೆನೆದು ಹೋದವು.

ಕರಿ-ಆನೆ, ವಿನೋದದಿ-ತಮಾಷೆಯಿಂದ, ಸಂತೋಷಕ್ಕೆ, ಕರಣಿ-ಸೊಂಡಿಲು, ಬಾಹುರಕೆ-ಬಾಹುರಕ್ಷೆ, ತೋಳಿಗೆ ಕಟ್ಟಿರುವ ರಕ್ಷಾ ಕವಚ, ಹಕ್ಕರಿಕೆ-, ಹಲ್ಲಣ-ಲಗಾಮು, ಸೀಸಕ-ಶಿರಸ್ತ್ರಾಣ

41. ಇನ್ನು ಸಾಕು, ನೀವು ಬಳಲಿದ್ದೀರಿ ಆನೆಯೊಡನೆ ನಿಮಗೇಕೆ ಯುದ್ಧ. ಸುಪ್ರತೀಕ ಗಜದೊಡನೆ ಯುದ್ಧ ಮಾಡಲು ಸಾಕ್ಷಾತ್ ಈಶ್ವರನೇ ಹೆದರುತ್ತಾನೆ. ; ಈ ಗಜವು ನಿಮಗೆ ಸಮನೆ ? ಅರ್ಜುನನನ್ನು ಕರೆಸಿಕೊಳ್ಳಿ. ; ವಿವೇಕವಿದ್ದರೆ ರಣರಂಗದಿಂದ ಹಿಂದೆ ಸರಿಯಿರಿ. ಎನ್ನುತ್ತಾ ಭಗದತ್ತನು ವಿರೋಧಿ ಸೈನಿಕರೆಲ್ಲರ ಮೇಲೆ ಆನೆಯನ್ನು ಓಡಿಸಿದನು.

42. ತಿಮಿಂಗಿಲದೊಡನೆ ಸಾಮಾನ್ಯ ಮೀನುಗಳು ಏನು ಮಾಡಲಾಗುತ್ತದೆ. ಶತ್ರು ಸೈನ್ಯವು ಹಿಮ್ಮೆಟ್ಟಿತು. ಆನೆಯು ಅವರನ್ನು ಬೆನ್ನಟ್ಟಿತು. ದ್ರೋಣಾದಿಗಳು ಧರ್ಮರಾಯನನ್ನು ಹಿಡಿಯುವ ತವಕದಿಂದ ರಣರಂಗಕ್ಕೆ ಪ್ರವೇಶಿಸಿದರು.

ಮಿಗೆ-ಅಧಿಕ,

43. ಆನೆಯು ಸೈನಿಕರನ್ನು ಓಡಿಸುತ್ತಿದೆ. ವೀರನಾದ ಅರ್ಜುನನು ಇದ್ದರೆ ಬರಹೇಳಿ. ಧರ್ಮಜನ ಸೈನ್ಯ ಕೆಳಗೆ ಬಿದ್ದಿತೋ ಎನ್ನುತ್ತಾ ಪಾಂಡವ ಸೈನಿಕರು ಭಯಸಾಗರದಲ್ಲಿ ಮುಳುಗಿದರು. ಹದ್ದು ಮತ್ತು ಕಾಗೆಯ ಮನೆಗೆ ಸುಪ್ರತೀಕ ಗಜವು ಅಡಿಗೆಯವನಾಯಿತೋ ಎಂದು ಶತ್ರು ಸೈನ್ಯ ಬೊಬ್ಬಿಡುತ್ತಿತ್ತು. ಆ ಕೋಲಾಹಲವನ್ನು ಇತ್ತ ಕಡೆ ಕೃಷ್ಣನು ಕೇಳಿಸಿಕೊಂಡನು.

ಕಳಕಳ - ಕೋಲಾಹಲ

44. “ಅರ್ಜುನ, ತಿರುಗಿ ನಡೆ, ಭಗದತ್ತನ ಆನೆಯು ಪಾದಗಳ ತುಳಿತವನ್ನು ನೋಡು ಪರಶುರಾಮನ ಕೋಪಕ್ಕೆ ತುತ್ತಾಗಿ ಸಮುದ್ರವೇ ಹಿಂz ಸರಿದು ಹೋದ ಹಾಗೆ ನಮ್ಮ ಸೇನೆಯು ಹೆದರಿ ಹಿಂದಕ್ಕೆ ಓಡುತ್ತಿದೆ, ಆ ಆನೆಯು ನಮ್ಮ ಸೇನೆಯ ಸೈನಿಕರನ್ನು ಕೊಂದು ಹಾಕುತ್ತಿದೆ. ಈಗ ಮಾತನಾಡಲು ಸಮಯವಿಲ್ಲ” ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತಾ ಕೃಷ್ಣನು ರಥವನ್ನು ಸುಪ್ರತೀಕ ಗಜವಿದ್ದ ಕಡೆಗೆ ತಿರುಗಿಸಿದನು.

ಮರುಳು ಫಲುಗುಣ —–> ಮರಳು ಫಲುಗುಣ
ದ್ರೋಣ ಪವ್, ಮೈ.ವಿ.ವಿ.

45. “ಅರ್ಜುನಾ, ಹೋಗಬೇಡ, ಹೆದರಬೇಡ, ಯುದ್ಧವನ್ನು ಮಾಡು” ಎಂದು ವೀರಾಧಿವೀರರಾದ ಸಮಸಪ್ತಕರು ಅರ್ಜುನನನ್ನು ಅಡ್ಡ್ಡಗಟ್ಟಿದರು. ಅರ್ಜುನನ ಎದುರಿನಲ್ಲಿದ್ದ ಸೂರ್ಯಪುತ್ರನಾದ ಕರ್ಣ, ಶಲ್ಯರೂ ಅರ್ಜುನನ ರಥಕ್ಕೆ ಅಡ್ಡಹಾಕಿದರು. ಆಗ ಅರ್ಜುನನು ಕೋಪಾತಿಶಯದಿಂದ ಅವರೆಲ್ಲರನ್ನು ಬಾಣಗಳಿಂದ ಹೊಡೆದು ಅಟ್ಟಿ ಮಹಾವೇಗದಿಂದ ಸುಪ್ರತೀಕ ಗಜವಿದ್ದೆಡೆಗೆ ಬಂದನು.

ಅದಟರು-ಪರಾಕ್ರಮಿಗಳು, ಸೂಠಿಯಲಿ-ವೇಗದಲ್ಲಿ, ಸದೆದು-ಹೊಡೆದು,

46. ಮಹಾಬಿಸಿಲಿನ ಬೇಗೆಗೆ ತೀವ್ರವಾಗಿ ನೊಂದ ನೈದಿಲೆಯ ಹೂವುಗಳಿಗೆ ಚಂದ್ರೋದಯವಾದಂತೆ, ರಾಕ್ಷಸರಿಂದ ತೊಂದರೆಗೆ ಸಿಕ್ಕ ದೇವತೆಗಳು ವಿಷ್ಣುವಿನ ಕೃಪಾ ಕಟಾಕ್ಷ ದೊರೆತಂತೆ, ಮಹಾ ತಾಪತ್ರಯಗಳಿಗೆ ಸಿಲುಕಿದ ಜೀವಿಗೆ ಅಮೃತ ಸದೃಶವಾದ ತತ್ವ ಬೋಧೆ ಪ್ರಾಪ್ತವಾದ ಹಾಗೆ ಅರ್ಜುನನು ಸೈನಿಕರಿಗೆ ಕಾಣಿಸಿಕೊಂಡನು.

ಉರೆ-ಚೆನ್ನಾಗಿ, ಚಂದ್ರಿಕೆ-ಚಂದ್ರನ ಕಿರಣ,

47. ಅರ್ಜುನನ ರಥವು ಸುಪ್ರತೀಕ ಗಜವಿದ್ದ ಕಡೆಗೆ ಬರುತ್ತಿದ್ದಂತೆ ಕೌರವ ಸೇನೆ ಚದುರಲಾರಂಭಿಸಿತು. ಪಾಂಡವ ಸೇನೆಯು ಬೆರಳುಗಳನ್ನು ತುಟಿಯ ಮೇಲಿಟ್ಟು ಗಲಭೆ ಮಾಡಿತು. ಶತ್ರುವಿನ ಶಕ್ತಿ ಎಂಬ ಬಿಸಿಯಿಂದ ಕೌರವ ಬಲ ಕುದಿದು ಹೋಯಿತು. ಭಯವೆಂಬ ಪರದೆಯನ್ನು ಪಾಂಡವ ಸೈನ್ಯ ಕಳಚಿಕೊಂಡಿತು. ಕೌರವನ ಸೇನೆ ಚೆದುರುವಂತಾದರೆ, ಪಾಂಡವ ಸೇನೆಗೆ ರೋಮಾಂಚನವಾಯಿತು. ಪಾಂಡವರ ಸೇನೆಗೆ ಉತ್ಸಾಹ ಉಂಟಾಗಿ ಸೈನಿಕರೆಲ್ಲರೂ ಒಟ್ಟಾಗಿ ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಸಿದ್ಧರಾದರೆ, ಕೌರವನ ಸೇನೆ ಭಯದಿಂದ ಓಡಿತು.

ಶಿಖಿ-ಅಗ್ನಿ, ಕದುಬಿತು-ತಳಮಳಿಸಿತು, ನರನ-ಅರ್ಜುನನ, ಕಂಚುಕ-ಕವಚ

48. ರೆಕ್ಕೆಗಳನ್ನು ಕತ್ತರಿಸುವುದರ ಮೂಲಕ ಪರ್ವತಗಳ ಹಾರಾಟವನ್ನು ಇಂದ್ರನು ನಿಲ್ಲಿಸಿದ ಹಾಗೆ ಮೇಲೆ ಬೀಳುತ್ತಿದ್ದ ಸುಪ್ರತೀಕ ಗಜವನ್ನು ಅರ್ಜುನನು ತಡೆದನು ಅದರ ದೇಹದ ಮೇಲೆ ಬಾಣಗಳನ್ನು ಒಟ್ಟಿದನು. ಆಗ ಭಗದತ್ತನಿಗೆ ಅರ್ಜುನನ ಮೇಲೆ ಅತಿಶಯವಾದ ಕೋಪ ಉಂಟಾಯಿತು, ಭಗದತ್ತನು “ಓಹೋ, ಇವನು ಅರ್ಜುನನೆ ? ನಿಲ್ಲು ನಿಲ್ಲು” ಎಂದು ಕೂಗುತ್ತಾ ಅರ್ಜುನನ ರಥವು ಮುಚ್ಚಿ ಹೋಗುವ ಹಾಗೆ ಬಾಣಗಳ ರಾಶಿಯನ್ನು ಬಿಟ್ಟನು.

ವಿಸಟಂಬರಿಯನು-ಸುತ್ತಾಟವನ್ನು, ಅಳ್ಳಿರಿವ-ಮೇಲೆ ಬೀಳು,

49. ಅರ್ಜುನನು “ಭಲೇ ಭಗದತ್ತ ! ನಿನಗೂ ಬಿಲ್ಲು ವಿದ್ಯೆಯಲ್ಲಿ ಸ್ವಲ್ಪ ಪ್ರವೇಶವಿದ್ದಂತಾಯಿತು. ಇಷ್ಟಾದರೂ ಬಾಣಗಳನ್ನು ಹೊಡೆಯುವ ಸಾಮಥ್ರ್ಯವಿಲ್ಲದಿದ್ದರೆ ನೀನು ರಾಜನಾದ ಕೌರವನಿಂದ ಹಣವನ್ನು ಕಸಿದುಕೊಳ್ಳಬಹುದೇ, ನೀನು ಈ ಹೊಸ ಆನೆಯಿಂದ ಶತ್ರು ಸಮೂಹವನ್ನು ಸೋಲಿಸಿದ ಅಹಂಕಾರದ ವರಸೆಗೆ ಇದು ಸ್ಥಳವಲ್ಲ” ಎನ್ನುತ್ತಾ ಭಗದತ್ತನ ಮೇಲೆ ಬಾಣಗಳನ್ನು ಪ್ರಯೋಗಿಸಿದನು.

ಫೂತುರೆ-ಭಲೆ, ಹೊಳ್ಳಿಸಬಹುದೆ-ಪಡೆದುಕೊಳ್ಳಬಹುದೆ, ದ್ವಿಪ-ಆನೆ,
ಠಾವಲ್ಲ-ಸ್ಥಳವಲ್ಲ
ಎಚ್ಚನು-ಹೊಡೆದನು.

50. ಅರ್ಜುನನು ಬಿಟ್ಟ ಎಲ್ಲ ಬಾಣಗಳನ್ನು ಕತ್ತರಿಸಿ ಭಗದತ್ತನು ಪ್ರತಿಯಾಗಿ ಬಾಣಗಳನ್ನು ಹೊಡೆದನು. ಆ ಬಾಣಗಳು ಅರ್ಜುನನ ಸಾರಥಿಯಾಗಿದ್ದ ಕೃಷ್ಣನ ಸಿರಿಯೊಡಲನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸಿ ಹಿಂಭಾಗದ ಗರಿ ಸಮೇತ ಅವನ ದೇಹವನ್ನು ಹೊಕ್ಕವು. ರಥದ ಕುದುರೆಯ ಮೇಲೂ ಬಿದ್ದವು. ರಥದ ಮೇಲಿನ ಬಾವುಟದಲ್ಲಿದ್ದ ಹನುಮನ ದೇಹದ ಮೇಲೆ ಬಾಣಗಳು ತುಂಬಿದುವು. ಭಗದತ್ತನು ಒಂದೇ ಸಮನೆ ಬಾಣಗಳನ್ನು ಅರ್ಜುನನ ಮೇಲೆ ಸುರಿದನು.

ಹರಿ-ಆಂಜನೇಯ, ಸಿಂಧದ-ಬಾವುಟದ,

51. ಭಗದತ್ತನು ಬಿಲ್ಲಿನ ಹಗ್ಗವನ್ನು ಜೋರಾಗಿ ಎಳೆದು ಮೂರು ಬಾಣಗಳಲ್ಲಿ ಅರ್ಜುನನನ್ನು ಹೊಡೆದನು. ಆಗ ಅರ್ಜುನನ ಕಿರೀಟವು ಮುರಿದು ಬಿದ್ದಿತು. ಕಿರೀಟದಲ್ಲಿದ್ದ ಮಣಿಗಳು ಭೂಮಿಯ ಮೇಲೆ ಉದುರಿ ಚೆಲ್ಲಾಪಿಲ್ಲಿಯಾದವು. ಆಗ ಅರ್ಜುನನು ಮತ್ತೆ ಕಿರೀಟವನ್ನು ಸರಿಪಡಿಸಿಕೊಂಡು ಕೋಪಗೊಂಡು ಪರಾಕ್ರಮದಿಂದ, ಚೂಪಾದ ಬಾಣಗಳಿಂದ ಶತ್ರುವಿನ ಆನೆಯನ್ನು ಮತ್ತು ಭಗದತ್ತನನ್ನು ಮುಚ್ಚಿದನು.

ಬಾಣತ್ರಯ-ಮೂರು ಬಾಣಗಳು, ಓಸರಿಸೆ-ತಿರುಗಲು, ಸಸಿನ-ನೇರ, ಅಳವಿಯಲಿ-ಶಕ್ತಿಯಿಂದ

52. ಅರ್ಜುನನು ಬಾಣದಿಂದ, ಸುಪ್ರತೀಕ ಗಜದ ಮೇಲೆ ಹೊದಿಸಿದ್ದ ದೊಡ್ಡ ಪಾವುಡವನ್ನು ಹರಿದು ತುಂಡು ಮಾಡಿದನು. ಆ ಆನೆಗೆ ಹಾಕಿದ್ದ ಮುಖವಾಡವನ್ನು ಕೆಳಕ್ಕೆ ಬೀಳಿಸಿದನು. ಹಗ್ಗದ ಕುಣಿಕೆಗಳನ್ನು ಕತ್ತರಿಸಿ, ಸುತ್ತ ಕಟ್ಟಿದ್ದ ಬಟ್ಟೆಗಳನ್ನು ಕತ್ತರಿಸಿದನು. ಬಾವುಟ, ಆ ಆನೆಗೆ ಹಿಡಿದಿದ್ದ ಛತ್ರ, ಚಾಮರಗಳೆಲ್ಲ ಸೀಳಿ ನಾಶವಾದುವು. ಆ ಆನೆಯು ಮುಂಗಾಲುಗಳನ್ನು ಮಡಿಸಿದ ಭಂಗಿಯಲ್ಲಿ ನಿಂತಿತು.

ಬಲುಗುಳ-ಆನೆಯ ಪಕ್ಕೆಗಳಿಗೆ ಹಾಕುವ ಬಟ್ಟೆಯ ಹೊದಿಕೆ, ಮೊಗರಂಬ-ಮುಖವಾಡ, ಹೊಮ್ಮಿಳಿ-ಹಗ್ಗ, ರೆಂಚೆ-ಆನೆಯ ಪಕ್ಕೆಗಳಿಗೆ ಹಾಕುವ ಬಟ್ಟೆಯ ಹೊದಿಕೆ, ಹಳವಿಗೆ-ಹೊಯ್ದಾಟ, ಮುಂಡಾಸನ-ಕಪ್ಪೆಯಂತೆ ಕುಳಿತು ಕೊಳ್ಳುವ ಭಂಗಿ

53. ಭಗದತ್ತನು ಕೋಪದಿಂದ ಆ ಆನೆಯನ್ನು ಅಂಕುಶದಿಂದ ಒತ್ತಿ ತಿವಿದು ಬಿಡಲು ಅದು ಅರ್ಜುನನ ಕಡೆಗೆ ನುಗ್ಗಿತು. ಆಗ ಕೃಷ್ಣನು ರಥವನ್ನು ತಿರುಗಿಸಿದನು. ಕೃಷ್ಣನು ರಥವನ್ನು ಒಮ್ಮೆ ಎಡಕ್ಕೆ ಮತ್ತೊಮ್ಮೆ ಬಲಕ್ಕೆ ಚಲಿಸುವ ಹಾಗೆ ಮಾಡಿ ಆನೆಯು ಮೇಲಿಂದ ಮೇಲೆ ಎಡಬಲಗಳಿಗೆ ತಿರುಗಿ ಆಯಾಸ ಹೊಂದುವ ಹಾಗೆ ಮಾಡಿದನು.

ತೂಳಿದಡೆ-ವೇಗವಾಗಿ ಬಂದರೆ,

54. ಸಾರಥಿಯಾದ ಕೃಷ್ಣನನ್ನು ಕೊಲ್ಲುವ ತನಕ ಅರ್ಜುನನು ಸಾಯುವವನಲ್ಲ ಎನ್ನುತ್ತ ಭಗದತ್ತನು ಮಹಾ ಬೆಂಕಿಯನ್ನು ಕಾರುವಂತಿದ್ದ ಐದು ಬಾಣಗಳನ್ನು ಕೃಷ್ಣನೆಡೆಗೆ ಹೊಡೆದನು. ಆದರೆ ಅರ್ಜುನನು ಅವುಗಳನ್ನು ಮಾರ್ಗ ಮಧ್ಯದಲ್ಲಿಯೇ ಕತ್ತರಿಸಿ ಹಾಕಿದನು. ಅಯ್ಯೋ ಈ ಅರ್ಜುನನು ಬಾಣಗಳನ್ನು ಮಧ್ಯದಲ್ಲಿ ಹಿಡಿದನಲ್ಲ ಎಂದು ಕೂಗುತ್ತಾ ಭಗದತ್ತನು ‘ಬೀಳು’ ಎನ್ನುತ್ತಾ ನೂರು ಬಾಣಗಳನ್ನು ಅರ್ಜುನನಿಗೆ ಹೊಡೆದನು.

ತೀರುವವನಲ್ಲ-ಸಾಯುವವನಲ್ಲ, ದಳ್ಳುರಿ-ಮಹಾಬೆಂಕಿ, ಎಸಲು-ಹೊಡೆಯಲು, ಕೆಡೆ-ಸಾಯಿ, ಆರಿ-ಕೂಗಿ, ಎಡೆಗೋರಿದನು-ಮಧ್ಯದಲ್ಲಿ ಹಿಡಿದನು.

55. ಭಗದತ್ತನು ಏಕಕಾಲಕ್ಕೆ ಬಿಟ್ಟ ನೂರು ಬಾಣಗಳನ್ನು ಅರ್ಜುನನು ಕತ್ತರಿಸಿ ಹಾಕಿ. ಭಗದತ್ತನ ಕೈಯಲ್ಲಿದ್ದ ಬಿಲ್ಲನ್ನು ಎರಡು ತುಂಡಾಗುವಂತೆ ಕತ್ತರಿಸಿದನು. ಆಗ ಭಗದತ್ತನು ಕೆಟ್ಟ ಕೋಪದಿಂದ ಕೋಟಿ ಸೂರ್ಯರ ಪ್ರಕಾಶವನ್ನು ಉಗುಳುವ ಹರಿತವಾದ ಅಲಗಿನಲ್ಲಿ ಥಳಥಳಿಸುತ್ತಿದ್ದ ತನ್ನ ತನ್ನ ಆಯುಧವಾದ ಮಹಾಂಕುಶವನ್ನು ಅದರ ಗವಸಣಿಗೆಯಿಂದ ಸೆಳೆದ.

ಗವಸಣಿಗೆ-ಕೋಶ, ತನಿಯುರಿ-ಹೊಸದಾದ ಬೆಂಕಿ

56. ಎಣ್ಣೆಯನ್ನು ಲೇಪಿಸಿದ್ದ, ತುಂಬ ನುಣುಪಾಗಿದ್ದು ಕಾಂತಿಯನ್ನು ಚೆಲ್ಲುವ, ಪ್ರಸನ್ನವಾದ ಹೂಮಾಲೆಯನ್ನು ಹಾಕಿ, ಶ್ರೀಗಂಧವನ್ನು ಲೇಪಿಸಿದ್ದ ಮಂತ್ರಾಕ್ಷತೆಯಿಂದ ಪೂಜಿಸಿದ್ದ, ಹಿಡಿಯಲ್ಲಿ ಹದ್ದಿದ್ದ ರತ್ನಗಳ ಬೆಳಕಿನಲ್ಲ್ಲಿ, ಕಾಳಸರ್ಪನ ಕುಡಿ ನಾಲಗೆಯಂತೆ ಆ ಅಂಕುಶವು ವೀರ ಭಗದತ್ತನ ಮುಷ್ಟಿಯಲ್ಲಿ ಹೊಳೆಯುತ್ತಿತ್ತು.

ಹೊಗರಿನ-ಕಾಂತಿಯ, ಸಿಂಪಿಸಿದ-ಎರೆಚಿದ, ಕೀಲಣೆಯ-ಬಂಧದ, ಜೋಡಣೆಯ, ಮಣಿವೆಳಗು-ರತ್ನದ ಕಾಂತಿ, ಕಾಳೋರಗ-ಕಾಳಿಂಗಸರ್ಪ,

57. “ಎಲೈ ಅಂಕುಶವೇ ನೀನು ಅರ್ಜುನನ ರಕ್ತವನ್ನು ಈಗ ಕುಡಿ; ಶತ್ರು ನಾಶವಾಗಲಿ ; ದುರ್ಯೋಧನನು ರಾಜ್ಯವನ್ನು ಆಳಲಿ, ದುರ್ಯೋಧನನ ಗೆಳೆಯರಿಗೆ ಸಂತೋಷವಾಗಲಿ ; ನಿನ್ನನ್ನು ಯಾರ ಮೇಲೂ ಪ್ರಯೋಗಿಸದೆ ಹಲವು ವರ್ಷಗಳಿಂದ ಒಳಗಿಟ್ಟು ನಿನ್ನ ಉಪವಾಸಕ್ಕೀಡು ಮಾಡಿದ್ದು, ನನ್ನ ತಪ್ಪು ; ಈ ಕಾರಣಕ್ಕಾಗಿ ಕೋಪಿಸಿಕೊಳ್ಳಬೇಡ” ಎಂದು ಮಹಾ ಅಂಕುಶಕ್ಕೆ ಹೇಳಿ ಅದನ್ನು ಅರ್ಜುನನ ಮೇಲೆ ಪ್ರಯೋಗಿಸಿದನು.

ಉಪಸಂಬಡಿಸಿದೆ-ಉಪವಾಸ ಮಾಡಿಸಿದೆ,

58. “ಇನ್ನು ಪಾಂಡವ ವೀರರ ಸಾಹಸ ಪರಾಕ್ರಮ ಶೌರ್ಯಗಳೆಲ್ಲವೂ ಮುಗಿದಂತಾಯಿತು. ತ್ರಿಪುರಗಳನ್ನು ನಾಶ ಮಾಡಿದ ಈಶ್ವರನ ಬೆಂಕಿಯ ಕಣ್ಣಿಗೂ ಸೋಲದಿರುವಂತಹ ಆಯುಧವನ್ನು ಕೊಂಡನಲ್ಲವೆ ! ಧರ್ಮರಾಯನು ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯವನ್ನು ಇನ್ನು ಆಳಲಿ. ಅಯ್ಯೋ ಇನ್ನು ಕಾಪಾಡುವರಾರು ?” ಎಂದು ಪಾಂಡವರ ಸೈನ್ಯ ಚಿಂತಾಕ್ರಾಂತವಾಯಿತು.

ಉಬ್ಬಟೆ-ಅತಿಶಯತೆ, ತ್ರಿಪುರಾರಿ-ಈಶ್ವರ,

59. ಪಾಂಡವ ಸೇನೆಯು “ಅಯ್ಯೋ ಧರ್ಮರಾಯ, ಅಯ್ಯೋ ಭೀಮಸೇನ, ಅಯ್ಯೋ ಅರ್ಜುನ, ಅಯ್ಯೋ ನಕುಲ, ಅಯ್ಯೋ ಸಹದೇವ” ಎನ್ನುತ್ತಾ ದಿಕ್ಕಾ ಪಾಲಾಗಿ ಓಡಲಾರಂಭಿಸಿದರು. ದೇವತಾ ಸೇನೆಯು ವಿಸ್ಮಿತವಾಯಿತು. “ಅಯ್ಯೋ ಇನ್ನು ನಿಶ್ಚಿತವಾಗಿ ದುರ್ಯೋಧನನಿಗೆ ರಾಜ್ಯ ದೊರಕಿದಂತಾಯಿತು” ಎಂದು ಆ ನಿಮಿಷದಲ್ಲಿ ಮೂರು ಲೋಕಗಳೂ ಹೇಳುತ್ತಿದ್ದುವು.

ನಿರ್ದಾಯದಲ್ಲಿ-ನಿಶ್ಚಿತವಾಗಿ

60. ಈ ಶಕ್ತ್ಯಾಯುಧದದ ಪಾಡಾವುದು ! ಕೃಷ್ಣ ಭಕ್ತರಾದವರು ಎಷ್ಟು ಅಪಾಯಗಳನ್ನು ಒದೆದು ಕಳೆಯುವುದಿಲ್ಲ. ಉರಿಗೆಂಡವು ಒರಲೆಗಳ (ಗೆದ್ದಲು ಹುಳುಗಳ) ಬಾಯಿಗೆ ಸದರವಾದ ಆಹಾರವೇ. ಅತಿಶಯವಾದ ಕಿಡಿಗಳನ್ನುಗುಳುತ್ತಾ, ಕಪ್ಪಾದ ದಟ್ಟ ಹೊಗೆಯನ್ನು ಚಿಮ್ಮಿಸುತ್ತಾ ಅರ್ಜುನನ ಮೇಲೆ ನುಗ್ಗುತ್ತಿದ್ದ ದಿವ್ಯವಾದ ಆ ಮಹಾ ಅಂಕುಶಕ್ಕೆ ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನು ಅಡ್ಡವಾಗಿ ಬಂದು ತನ್ನ ವಕ್ಷ ಸ್ಥಳವನ್ನು ಒಡ್ಡಿದನು.

ಒರಲೆ-ಗೆದ್ದಲು ಹುಳು, ಹೇರಾಳ-ಅತಿಶಯ, ಅತಿಹೆಚ್ಚಾದ, ವಕ್ಷ-ಎದೆ, ಅಸುರ+ಅರಾತಿ=ರಾಕ್ಷಸರ ಶತ್ರು, ಅಡ ಹಾಯ್ದ-ಅಡ್ಡವಾಗಿ ಬಂದನು.

61. ಕೌಸ್ತುಭ ರತ್ನವು ಮರಿಯನ್ನು ಹಾಕಿದ ಹಾಗೆ ಕೃಷ್ಣನ ಎದೆಯ ಮೇಲೆ, ಬೆಳಕಿನ ಗೊಂಚಲನ್ನು ಇಳಿಸಿದಂತೆ, ಆಯುಧವು ಆಭರಣವಾಗಿ ತೂಗಾಡುತ್ತಿತ್ತು. ಪಾಂಡವ ಸೈನ್ಯದ ಅತಿಶಯವಾದ ಭೀತಿಯು ನಾಶವಾಯಿತು. ಅಡಗಿದ್ದ ಹರುಷ ಮುಕ್ತವಾಗಿ ಹರಡಿತು. ಶತ್ರುಸೈನ್ಯದವರು ದೊಡ್ಡದಾಗಿ ಬೊಬ್ಬೆ ಹಾಕುತ್ತಿದ್ದರು ಎಂದು ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರನಿಗೆ ಸಂಜಯ ಹೇಳಿದ.

ತುರುಗಲು-ಗೊಂಚಲು

62. ಈ ಆಶ್ಚರ್ಯವನ್ನು ಕಂಡ ಅರ್ಜುನ ಆತುರದಿಂದ, ಕೃಷ್ಣ ಸಾರಥ್ಯದ ಕೆಲಸ ಮಾಡಲು ಬೇಸರಿಸಿದನೆ, ಅವನೇ ಕೌರವನೊಂದಿಗೆ ಯುದ್ಧ ಮಾಡಲಿ. ನನಗೆ ಸಾರಥಿ ತನವೇ ಸಾಕು ಎನ್ನುತ್ತಾ ಆ ಕ್ಷಣವೇ ಬಿಲ್ಲನ್ನು ಬಿಸುಡಿದ. ಶತ್ರುಬಲವನ್ನು ನಡುಗಿಸುವ ಪರಾಕ್ರಮಿಯಾದ ಅರ್ಜುನನು ದುಗುಡದಿಂದ ಇದ್ದ.

ವಿಧೂತ-ನಡುಗಿಸುವ,

63. ಕೃಷ್ಣ ಹಿಂತಿರುಗಿ ನೋಡಿ ಅರ್ಜುನನ ಈ ಸ್ಥಿತಿಯನ್ನು ತಿಳಿದ. ಇವನ ಈ ಸ್ಥಿತಿಗೆ ಕಾರಣವನ್ನು ಕೇಳುವೆನೆಂದುಕೊಂಡು ನಗುತ್ತಾ ಅರ್ಜುನನನ್ನು ಮಾತನಾಡಿಸಿದ. ಆನೆಯು ಪುನಃ ಉತ್ಸಾಹದಿಂದ ನುಗ್ಗುತ್ತಿದೆ. ಆದರೂ ನಿನ್ನ ಕೈಯಲ್ಲಿ ಆಯುಧವಿಲ್ಲ. ಈ ಮಹಾಯುದ್ಧ ನಿನಗೆ ಬೇಸರವಾಯಿತೇ ನನ್ನಾಣೆ ಹೇಳು ಎಂದ.

64. ಅರ್ಜುನನು “ನಾನು ಯುದ್ಧ ಮಾಡುವವನಲ್ಲ, ನೀನೇ ಯುದ್ಧವನ್ನು ಮಾಡುತ್ತಿರುವವನು. ನೀನು ಶತ್ರುವಾದ ಭಗದತ್ತನು ಬಿಟ್ಟ ಅಂಕುಶವನ್ನು ಜಯಿಸಿದ್ದೀಯೆ, ಆದ್ದರಿಂದ ನಾನು ಯುದ್ಧ ಮಾಡುವುದಿಲ್ಲ. ನನಗೆ ಸಾರಥಿತನವೇ ಸಾಕು; ಈ ಶಸ್ತ್ರಾಸ್ತ್ರಗಳನ್ನು ನೀನು ಸ್ವೀಕರಿಸಿ ಯುದ್ಧ ಮಾಡು. ನನಗೆ ಕುದುರೆಗಳ ಲಗಾಮನ್ನು ಕೊಡು” ಎಂದು ಹೇಳಲು ಕೃಷ್ಣನು ಅರ್ಜುನನು ಹುಚ್ಚನಾಗಿದ್ದಾನೆ ಎಂದುಕೊಂಡು ನಗುನಗುತ್ತಾ ಹೀಗೆಂದ.

65. ನಾವು ಆ ವಿಷಯವಾಗಿ ಮಾತಾಡಬಾರದು, ಆಡಿದರೆ ನಿನಗೆ ಕೋಪವುಂಟಾಗುತ್ತದೆ. ಎಲೆ ಮರುಳೆ, ನೀನು ಆ ಶಕ್ತ್ಯಾಯುಧವನ್ನು ನೋಡಿದರೆ ಕಣ್ಣಿನ ರೆಪ್ಪೆಗಳು ಸೀದು ಹೋಗುವುವು. ಅದು ನಿನ್ನ ಅಳತೆಗೆ ಸಿಕ್ಕುವ ಆಯುಧವೇ. ಈ ಆಯುಧ ಜಗತ್ತನ್ನೇ ಯಮನಿಗೆ ಉಣ ಬಡಿಸಬಲ್ಲುದು, ಇದು ಕೋಪಿಸಿಕೊಂಡರೆ ಬ್ರಹ್ಮ, ರುದ್ರ, ದೇವೇಂದ್ರರೂ ಇದರೆದುರು ನಿಲ್ಲಲಾರರು.

ಖೋಡಿ-ಕೋಪ, ಎವೆ-ಕಣ್ಣಿನ ರೆಪ್ಪೆ, ಸೀವವು-ಸುಟ್ಟು ಹೋಗುತ್ತದೆ,

66. “ಹಿಂದೆ ಪವಿತ್ರವಾದ ಉಪನಿಷತ್ತಿನ ರಹಸ್ಯವನ್ನು ತಿಳಿಸಿದ್ದೆನು. ಆದರೂ ಅದು ನಿನಗೆ ಅರ್ಥವಾದಂತಿಲ್ಲ. ಕ್ಷತ್ರಿಂiನಾದ ನಿನಗೆ ತಾಮಸ ಬುದ್ಧಿಯುಂಟಾಗಿದೆ. ಅಂತರಂಗದಲ್ಲಿ ನಿಷ್ಠೆ ಇದ್ದರೆ ಮಾತ್ರ ವಿಚಾರದ ಅರಿವಾಗುತ್ತದೆ. ನಾನು ಅತ್ಯಂತ ಶುದ್ಧ, ನಿರ್ವಿಕಾರ, ನಿಷ್ಕಳ, ನಿರೂಪನೂ ಆದ ಚಿನುಮಯ ರೂಪನಾಗಿದ್ದೇನೆ” ಎಂದು ಹೇಳಿದನು.

ವಿಲಸತ್-ಪವಿತ್ರವಾದ, ಉರು-ಶ್ರೇಷ್ಠ, ನಿಷ್ಕಳ-ಕಳಾಹೀನ, ಚಿನುಮಯ-ಚಿದ್ರೂಪಿ

67. ನಿಸ್ಸಂಗಿಯಾದ (ಯಾವುದರೊಂದಿಗೂ ಸೇರದ) ಪರಿಶುದ್ಧ ಪರಮಾತ್ಮನಿಗೆ ಲೀಲೆಯಿಂದ ಮಾಯೆಯ ಸಂಗವಾಯಿತು. ಅದರಿಂದ ನನಗೆ ನಾಲ್ಕು ಮೂರ್ತಿಗಳಾದುವು. ಅಂಗಿ ಮತ್ತು ಅಂಗ ಎಂಬ ಭೇದವಿಲ್ಲದೆ ಅಭಂಗನಾಗಿರುವ ಶ್ರೇಷ್ಠನಿಗೆ ಪರಿಶೀಲಿಸಿ ನೋಡಿದರೆ, ಅಂಗ ಕಲ್ಪನೆ ಮಿಥ್ಯವಲ್ಲವೇ - ಪಾರ್ಥ ಹೇಳು ಎಂದ.

ಲೀಲೆ-ಆಟ, ಮಿಥ್ಯ-ಸುಳ್ಳು

68. ಚಂದ್ರ, ಬ್ರಹ್ಮ, ಪ್ರಜೇಶ್ವರರು ವಿಷ್ಣುವಿನ ಒಂದು ಮೂರುತಿಯೇ ಆಗಿದ್ದಾರೆ. ವಿಷ್ಣು ಮತ್ತು ಹದಿನಾಲ್ಕು ಮನುಗಳು ಈ ಲೋಕವನ್ನು ಪಾಲನೆ ಗೈಯುತ್ತಿದ್ದಾರೆ. ಚಂದ್ರನನ್ನು ಧರಿಸಿರುವ ಶಿವ, ಅಗ್ನಿ, ಯಮ, ಕಮಲ ಮಿತ್ರನಾದ ಸೂರ್ಯ, ಕಾಲಾಗ್ನಿ ಎಂಬ ಮೂರುತಿಗಳು ವಿಷ್ಣುವಿನ ಬೇರೆ ಬೇರೆ ರೂಪಗಳಾಗಿ ವಿಷ್ಣುವೇ ಇವರೆಲ್ಲರಿಗೆ ಚೈತನ್ಯವನ್ನು ನೀಡಿರುವನೆಂದು ಈ ಎಲ್ಲ ಆತ್ಮಗಳು ಕೂಡಿಕೊಂಡಿರುವುದೆಂದೂ ಕೃಷ್ಣನು ಅರ್ಜುನನಿಗೆ ಹೇಳಿದನು.

ಕಮಳ ಭವ-ಕಮಲದಲ್ಲಿ ಹುಟ್ಟಿದವನು-ಬ್ರಹ್ಮ, ಇಂದು ಶೇಖರ-ಚಂದ್ರನನ್ನು ತಲೆಯಲ್ಲಿ ಧರಿಸಿದವನು-ಶಿವ, ಅರವಿಂದ ಸಖ-ಕಮಲದ ಮಿತ್ರ-ಸೂರ್ಯ, ನಿಷ್ಯೂತ ಚೈತನ್ಯ-ಕೂಡಿಕೊಂಡಿರುವ ಆತ್ಮ

ಪ್ರಜೇಶ್ವರ -ಮರೀಚಿ, ಅತ್ರಿ, ಅಂಗಿರಸ, ಪುಲಸ್ತ್ಯ, ಕ್ರತು, ಪುಲಹ, ವಸಿಷ್ಠ, ಭೃಗು ಮತ್ತು ನಾರದರೆಂಬ ಹತ್ತು ಜನ

• ಶ್ರೀವತ್ಸ ನಿಘಂಟು

69. ಇದು ಕೆಲವರ ಅಭಿಪ್ರಾಯವಾದರೆ ಮತ್ತೆ ಕೆಲವರ ಅಭಿಪ್ರಾಯದಂತೆ ಒಂದೇ ಮೂರ್ತಿಯು ತಪಸ್ಸಿನ ವಿನೋದದಲ್ಲಿ ವಿವಿಧ ಅವತಾರಗಳಲ್ಲಿ ಹುಟ್ಟುತ್ತಿದೆ. ಸಮುದ್ರದಲ್ಲಿ ಯೋಗ ನಿದ್ರೆಯಲ್ಲಿರುವ ಒಂದು ಮೂರ್ತಿಯು ಪ್ರಪಂಚದ ಒಳಿತು-ಕೆಡುಕುಗಳನ್ನು ನೋಡುತ್ತಿರುತ್ತದೆ, ಕೇಳು ಎಂದು ಕೃಷ್ಣನು ಅರ್ಜುನನಿಗೆ ಹೇಳಿದನು.

ಉದಧಿ-ಸಮುದ್ರ,

ಯೋಗನಿದ್ರೆ - ಪ್ರಪಂಚದಲ್ಲಿ ಪ್ರಳಯವಾದ ಮೇಲೆ ಬ್ರಹ್ಮಾಂಡವು ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ನೀರಿನಿಂದ ಆವೃತ್ತಗೊಂಡಿರುತ್ತದೆ. ಆಗ ಪ್ರಪಂಚದಲ್ಲಿ ಯಾವ ಜೀವಿಯೂ ಬದುಕಿರುವುದಿಲ್ಲ. ವಿಷ್ಣುವು ಮಾತ್ರ ಶಿಶುವಿನ ರೂಪವನ್ನು ತಾಳಿ ಆಲದೆಲೆಯ ಮೇಲೆ ಮಲಗಿ ಯೋಗನಿದ್ರೆಯಲ್ಲಿರುವನೆಂದು ಹೇಳಲಾಗುತ್ತದೆ.

70. “ಕೆಲವರು ಧರ್ಮ, ಅರ್ಥ, ಕಾಮ, ಮೋಕ್ಷವೆಂಬುದೇ ಪರಮಾತ್ಮನ ನಾಲ್ಕು ರೂಪಗಳೆಂದು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ. ಕೆಲವರು ಜಾಗ್ರತ್, ಸ್ವಪ್ನ, ಸುಷುಪ್ತಿ ಎಂಬ ಅವಸ್ಥೆಗಳನ್ನೆ ಭಗವಂತನ ರೂಪಗಳೆಂದು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ. ಸರಿಯಾಗಿ ಪರಮಾತ್ಮನ ಸ್ವರೂಪವನ್ನು ತಿಳಿಯುವುದಾದರೆ ಪ್ರಪಂಚದಲ್ಲಿ ಹಾಸುಹೊಕ್ಕಾಗಿರುವ ನಿಷ್ಕಳವೇ (ಶೂನ್ಯವೇ) ಸಕಳ ಎನಿಸಿ. ವಿಶ್ವದೊಳಗೂ ಹೊರಗೂ ನಾನೇ ಇದ್ದೇನೆ, ಬೇರಾರೂ ಇಲ್ಲ” ಎಂದು ಅರ್ಜುನನಿಗೆ ಕೃಷ್ಣನು ಹೇಳಿದನು.

ಅರ್ಥ-ಸಂಪತ್ತು, ಜಾಗರಣ-ಎಚ್ಚರ, ಓತಪ್ರೋತ-ಒಂದೇ ಸಮ, ಆನು-ನಾನು

71. ಸಿಂಧುಶಯನನೆನಿಸಿದ ನಾನು ಪ್ರಳಯದ ಕೊನೆಯ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಕರಗಿ ಹೋಗಿದ್ದ ಭೂಮಿಯನ್ನು ಯಜ್ಞ ವರಾಹ ರೂಪದಿಂದ ಉದ್ಧಾರ ಮಾಡಿದೆನು. ಆಗ ಭೂದೇವಿಯು ನನ್ನ ಚರಣಗಳನ್ನು ಭಜಿಸಿ ತನಗೆ ಪುತ್ರನು ಜನಿಸಬೇಕೆಂದು ಮಾಡಿದ ಪ್ರಾರ್ಥನೆಗೆ ಓಗೊಟ್ಟು ಕರುಣೆಯಿಂದ ಆಕೆಯ ಮಗನಾಗಿ ನರಕಾಸುರನು ಹುಟ್ಟುವ ಹಾಗೆ ಅನುಗ್ರಹಿಸಿದೆನು. ನರಕಾಸುರನು ಯಾವ ದೇವತೆಗಳಿಂದಲೂ ಸಂಹಾರವಾಗುವವನಲ್ಲ.

ಕಲ್ಪಾಂತ-ಪ್ರಳಯ ಕಾಲದ ಕೊನೆ,

ನರಕಾಸುರ - ನರಕಾಸುರನು ಶ್ರೀವಿಷ್ಣು ಭೂದೇವಿಯರ ಮಗ. ವಿಷ್ಣುವು ವರಹಾವತಾರವನ್ನು ತಾಳಿದಾಗ ಸುರಿದ ಅವನ ಮೈಬೆವರು ಭೂಮಿಯಲ್ಲಿ ಬಿದ್ದು ಈತ ಹುಟ್ಟಿದನೆಂದೂ ಪುರಾಣ ಹೇಳುತ್ತದೆ. ವಿಷ್ಣು ಯೋಗನಿದ್ರೆಯಿಂದ ಎದ್ದ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಭೂಮಿ ಬಂದು ತನ್ನ ಮಗನಿಗೆ ವೈಷ್ಣವಾಸ್ತ್ರವನ್ನಿತ್ತು ಕಾಪಾಡಬೇಕೆಂದು ವರವನ್ನು ಕೋರುತ್ತಾಳೆ. ಶ್ರೀವಿಷ್ಣು ಅದನ್ನು ಕೊಟ್ಟು (ಇದು ವರಾಹನ ದಾಡೆ ಎಂದೂ ಕೆಲವರು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ), ‘ದೇವಿ ಈ ಅಸ್ತ್ರ ಮಗನ ಆತ್ಮರಕ್ಷಣೆಗೆ ಸದಾ ಅವನ ಬಳಿ ಇರಲಿ. ಇದರಿಂದ ಲೋಕವನ್ನೇ ಗೆಲ್ಲಬಹುದು’ ಎಂದು ಹೇಳಿದ. ಈ ನರಕ ಭೂಮಿಯ ಮಗನಾದ್ದರಿಂದ ‘ಭೌಮ’ ಎಂಬ ಹೆಸರೂ ಈತನಿಗಿದೆ.
ಮುಂದೆ ಎಲ್ಲ ರಾಕ್ಷಸರಂತೆ ನರಕನೂ ಲೋಕ ಕಂಟಕನಾದ. 1000 ವರ್ಷ ತಪಸ್ಸು, ವಿದ್ಯಾಸಾಧನೆ ಮಾಡಿ ಇಂದ್ರಪದವಿಗೆ ಆಸೆಪಟ್ಟ. ಆದಿತಿಯ ಕರ್ಣಕುಂಡಲಗಳನ್ನೂ ವರುಣನ ಶ್ವೇತಚ್ಛತ್ರವನ್ನೂ ಮೇರುವಿನ ಮಹಾಮಣಿಯನ್ನೂ ಅಪಹರಿಸಿದ. ವೈಜಯಂತೀ ಮಾಲೆಯೂ ಇವನ ಪಾಲಾಯಿತು. ಸುಪ್ರತೀಕ ಎಂಬ ಆನೆ ಇವನಿಗಿತ್ತು. ಪ್ರಾಗ್ಜೋತಿಕ್ಷಪುರ ರಾಜಧಾನಿ.
ಈತನ ಉಪಟಳ ತಡೆಯಲಾರದೆ ಇಂದ್ರನು ಬಂದು ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನ ಮೊರೆಹೊಕ್ಕ. ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನು ಪ್ರಾಗ್ಜೋತಿಷ ನಗರಕ್ಕೆ ಹೊರಟದ್ದು ಸತ್ಯಭಾಮೆಯ ಸಂಗಡ. ಅವಳೂ ಭೂದೇವಿಯ ಅಂಶಸಂಭೂತೆಯಲ್ಲವೆ? ಸತ್ಯಭಾಮೆಯೂ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಸಹಕರಿಸಿದ್ದಳು. ಗರುಡವಾಹನರಾಗಿ ಬಂದ ಕೃಷ್ಣ ಸತ್ಯಭಾಮೆಯರೂ ಮೊದಲಿಗೆ ನರಕಾಸುರ ನಿರ್ಮಿಸಿದ್ದ ಐದು ದುರ್ಗಗಳನ್ನು ಭೇಧಿಸಬೇಕಾಯಿತು. ಗಿರಿದುರ್ಗ, ಜಲದುರ್ಗ, ಅಗ್ನಿದುರ್ಗ, ಶಸ್ತ್ರದುರ್ಗ ಮತ್ತು ವಾಯುದುರ್ಗಗಳನ್ನು ಭೇದಿಸಿದರು. ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನ ಶಂಖ ಧ್ವನಿಗೆ ಶತ್ರು ಸೇನೆಯ ಯಂತ್ರದ ಕೀಲುಗಳೆಲ್ಲ ಕಳಚಿಕೊಂಡವು. ನರಕನ ಸೇನಾಪತಿಗಳು ಸತ್ತರು. ಅವರಲ್ಲಿ ಪೀಠ ಎಂಬುವವನು ಪ್ರಮುಖ. ಇನ್ನೊಬ್ಬ ಸೇನಾಪತಿ ಐದುತಲೆಯ ಮುರ ಎಂಬ ಅಸರು. ಚಕ್ರಾಯುಧದಿಂದ ಈತನ ತಲೆಗಳನ್ನು ಕತ್ತರಿಸಿದ ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನಿಗೆ ಮುರಾರಿ, ಮುರಹರ ಎಂಬ ಹೆಸರುಗಳೂ ಬಂದಿರುವುದನ್ನು ನೆನೆಯಬಹುದು. ಇದೇ ರೀತಿ ಕೊನೆಗೆ, ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನು ಚಕ್ರಾಯುಧದಿಂದ ನರಕನ ತಲೆಯನ್ನೂ ಕತ್ತರಿಸಿ ಹಾಕಿದ. ಅವನು ಅಪಹರಿಸಿ ತಂದಿದ್ದ ವಸ್ತುಗಳನ್ನೆಲ್ಲ ಅದಿತಿ, ವರುಣಾದಿಗಳಿಗೆ ಮರಳಿ ಒಪ್ಪಿಸಲಾಯಿತು. ನರಕಾಸುರನು ಸೆರೆಯಲ್ಲಿಟ್ಟಿದ್ದ 60000 ಮಂದಿ ರಾಜಕನ್ಯೆಯರನ್ನು ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನು ಬಿಡುಗಡೆ ಮಾಡಿದ. ನರಕಾಸುರನ ಹದಿನಾರು ಸಾವಿರದ ಒಂದು ನೂರು ಪತ್ನಿಯರನ್ನೂ ರಥ ಸಂಪತ್ತು 64 ಬಿಳಿಆನೆಗಳನ್ನೂ ದ್ವಾರಕೆಗೆ ತಂದ. ನರಕ ಪತ್ನಿಯರಿಗೆಲ್ಲ ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನೇ ಪತಿಯಾದ!
ಮಹಾಭಾರತದ ದ್ರೋಣಪರ್ವದ 29ನೇ ಅಧ್ಯಾಯದಲ್ಲಿ ವಿವರವಾಗಿ ಬರುವ ಈ ನರಕಾಸುರನ ಕಥೆ ಅಂಶಾವತಾರ ಪರ್ವ, ವರುಣ ಸಭಾಪರ್ವ, ಗಂಧಮಾದನ ಪರ್ವಗಳಲ್ಲೂ ಉಲ್ಲೇಖಿತವಾಗಿದೆ.

72. ಭಗದತ್ತನು ಪ್ರಯೋಗಿಸಿದ ಅಂಕುಶವು ವರಾಹದ ದಾಡೆ. ಇದನ್ನು ದೇವತೆಗಳ ಶತ್ರುವಾದ (ನರಕಾಸುರನಿಗೆ) ನಾನು ಕೊಟ್ಟೆನು. ಅವನಿಂದ ಈ ಅಂಕುಶವು ಭಗದತ್ತನಿಗೆ ಬಂದಿತು. ಇದನ್ನು ವೈಷ್ಣವಾಸ್ತ್ರ ಎಂದೂ ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ. ಇದಕ್ಕೆ ಬ್ರಹ್ಮ ಶಿವನೇ ಮೊದಲಾದ ದೇವತೆಗಳನ್ನು ಒಂದೇ ನಿಮಿಷದಲ್ಲಿ ಗೆಲ್ಲುವ ಶಕ್ತಿ ಇದೆ. ಈ ಮಹಾ ಅಂಕುಶವು ಉಳಿದ ಯಾರಿಗೂ ಸೋಲುವುದಿಲ್ಲ ಎಂದು ಕೃಷ್ಣನು ಹೇಳಿದನು.

ತ್ರಿದಶ-ದೇವತೆ, ಮಣಿವುದಲ್ಲ-ಸೋಲುವುದಿಲ್ಲ

ನರಕಾಸುರ -

73. ಬಿಲ್ಲಿನ ಹೆದೆಯು ಮಹಾ ಅಸ್ತ್ರವನ್ನು ಹೆರಲಿ. ಆರ್ಭಟದಿಂದ ಈ ಆನೆಯನ್ನು ಸಂಹರಿಸಿ, ಭಗದತ್ತ ಬೀಳುವಂತೆ ಹೊಡೆ. ಇನ್ನು ನನ್ನೊಂದಿಗೆ ವಾದ ಮಾಡಬೇಡ ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಹೋಗು ಎನ್ನಲು ಅರ್ಜುನನು ಕರುಣಾಸಮುದ್ರನಾದ ಕೃಷ್ಣನ ಪಾದಗಳಿಗೆ ಎರಗಿ ಅವನಿಂದ ಅಭಯವನ್ನು ಪಡೆದು ಬಿಲ್ಲನ್ನು ಕೈಗೆತ್ತಿಕೊಂಡನು.

ಚಾಪ-ಬಿಲ್ಲು, ನಾರಿ-ಬಿಲ್ಲಿನ ಹಗ್ಗ, ಬೆಸಲಾಗಲಿ-ಬಾಣಗಳನ್ನು ಹಡೆಯುವಂತಾಗಲಿ, ಆರುಭಟೆಯಲಿ -ಆರ್ಭಟದಿಂದ, ಕೆಡೆಯಿಸು-ಬೀಳಿಸು

ನಾರಿ ಬೆಸಲೆಯಾಗಲಿ : ಬೆಸಲೆ ಎಂದರೆ ಬಾಣಂತಿ, ನಾರಿ ಎಂದರೆ ಹೆಂಗುಸು ಎಂಬುದು ಪ್ರಸಿದ್ಧವಾದ ಅರ್ಥ. ಕವಿಯು ಈ ಅರ್ಥವನ್ನು ಗೌಣವಾಗಿಸಿ ಬಿಲ್ಲಿನ ಹಗ್ಗವು ಬಾಣಂತಿಯಾಗಲೆಂದು ಹೇಳುವುದರ ಮೂಲಕ ಬಿಲ್ಲಿನ ಹಗ್ಗದಿಂದ ಬಾಣವೆಂಬ ಮಗು ಹೆರುವಂತಾಗಲೆಂಬ ಅರ್ಥವನ್ನಿಟ್ಟು ಈ ವಾಕ್ಯವನ್ನು ಪ್ರಯೋಗಿಸಿದ್ದಾನೆ. ಇಲ್ಲಿ ‘ನಾರಿ’ ಶಬ್ದವನ್ನು ಶ್ಲೇಷೆಯಲ್ಲಿ ಬಳಸಲಾಗಿದೆ.
ಹೆರಸಿರೆ ನಾರಿಯನು ನಿಮ್ಮಯ ಬಾಣ ಗರ್ಭಿಣಿಯಾ - ಭೀಷ್ಮ ಪರ್ವ, ಬೇರೆ ರೀತಿಯ ಪ್ರಯೋಗ.

74. “ಎಲೈ ಭಗದತ್ತನೆ, ನಿನ್ನ ಪರಾಕ್ರಮವನ್ನು ಇನ್ನು ನನ್ನಲ್ಲಿ ಪ್ರದರ್ಶಿಸು” ಎನ್ನುತ್ತಾ ಚೆನ್ನಾಗಿ ಹೊಳೆಯುತ್ತಿರುವ ಚೂಪಾದ ಬಾಣಗಳಿಂದ ಸುಪ್ರತೀಕ ಗಜದ ತಲೆಗೆ ಗುರಿಯಿಟ್ಟು ಹೊಡೆದನು. ಆ ಬಾಣವು ಆನೆಯ ನೆತ್ತಿಯನ್ನು ಸೀಳಿಕೊಂಡು ಬೆನ್ನಿನ ಕೆಳಭಾಗದ ಪಿರ್ರೆಯನ್ನು ಭೇದಿಸಿತು. ಆನೆಯು ದಾಡೆಯನ್ನು ನೆಲಕ್ಕೆ ಊರಿತು. ಸುಪ್ರತೀಕ ಗಜವು ನೆಲದ ಮೇಲೆ ಉರುಳಿತು.

ಕೋದನು-ಹೊಡೆದನು, ನಿಡುಪಚ್ಚಳ-ದೊಡ್ಡದಾದ ಪಿರ್ರೆ, ಕೆಡೆದುದು-ಬಿದ್ದಿತು,

75. ಸರ್ಪವನ್ನು ಸುತ್ತಿದ ಮಂದರ ಪರ್ವತವು ನೆಲಕ್ಕೆ ಬೀಳುವ ಹಾಗೆ ಸುಪ್ರತೀಕ ಗಜವು ತನ್ನ ದೇಹಕ್ಕೆ ಸೊಂಡಿಲನ್ನು ಸುತ್ತಿಕೊಂಡು ಮಗ್ಗುಲನ್ನು ನೆಲಕ್ಕೆ ಊರಿ ಉರುಳಿತು. ಈ ಕಡೆಗೆ ಅರ್ಜುನನು ಬತ್ತಳಿಕೆಯಿಂದ ಮತ್ತೊಂದು ಬಾಣವನ್ನು ತೆಗೆದು ಬಿಲ್ಲಿಗೆ ಹೂಡಿ ಪ್ರಯೋಗಿಸಲು ಶತ್ರುವಾದ ಭಗದತ್ತನ ದೇಹ ಎರಡು ತುಂಡಾಯಿತು.

ಉರಗ-ಹಾವು, ಉಗಿದನು-ಬಿಟ್ಟನು, ತೆತ್ತಿಸಿದನು-ಹೊಡೆದನು, ಇಬ್ಬಗಿ-ಎರಡು ಭಾಗ

76. ಪರ್ವತದ ತುದಿಯಿಂದ ಕಕ್ಕೆಯ ಮರ (ರಾಜತರು) ಉರುಳಿ ನೆಲದ ಮೇಲೆ ಬೀಳುವ ಹಾಗೆ, ಪರಿಶುದ್ಧವಾದ ಕಾಂತಿಯುಕ್ತ ಆಭರಣಗಳನ್ನು ಧರಿಸಿದ್ದ ಭಗದತ್ತ ನೆಲಕ್ಕುರುಳಿದನು. ಕೌರವ ಸೇನೆ ಹೆದರಿ ಹಿಂದಕ್ಕೋಡಿತು. ದೇವತೆಗಳು ಆಕಾಶದಿಂದ ಹೂವಿನ ಮಳೆಯನ್ನು ಸುರಿಸಿದರು. ಪಾಂಡವ ಸೇನೆಯಲ್ಲಿ ಸಂತೋಷದ ಪ್ರವಾಹ ಉಂಟಾಯಿತು.

ಹೂತ-ಹೂಬಿಟ್ಟ, ಕಕ್ಕೆಯ-ಮರ ರಾಜತರು (ಕೆಂಪು ಹೂವನ್ನು ಬಿಡುತ್ತದೆ)

77. ಶ್ರೇಷ್ಠ ಸುಪ್ರತೀಕಗಜ ನಾಶಹೊಂದಿತು. ಭಗದತ್ತನು ನೆಲಕ್ಕುರುಳಿದನು. ಇನ್ನೇನು ಕೌರವ ಸೇನೆ ಹಿಂದಕ್ಕೆ ಸರಿಯಿತು ಎನ್ನುವಾಗ ಸುಬಲನ ಇಬ್ಬರು ಮಕ್ಕಳು ಅರ್ಜುನನನ್ನು ತಡೆದರು. ಐನೂರು ಜನ ರಾಜಕುಮಾರರು ಹಾಗೂ ಗಾಂಧಾರ ದೇಶದ ರಾಜರುಗಳು ಶಕುನಿಯನ್ನು ಕೂಡಿಕೊಂಡು ಯುದ್ಧವನ್ನಾರಂಭಿಸಿದರು.

ದ್ವಿರದ-ಆನೆ, ಭಗದತ್ತಾಂಕ-ಭಗದತ್ತ ಎಂಬ ಹೆಸರಿನ ವ್ಯಕ್ತಿ,

ಸುಬಲ - ಗಾಂಧಾರಿಯ ತಂದೆ

78. ಅರ್ಜುನನು ಸೌಬಲರ ಇಬ್ಬರು ಮಕ್ಕಳನ್ನು ಕೊಂದು ಹಾಕಿದನು. ಗಾಂಧಾರ ರಾಜರಲ್ಲಿ ಒಂದು-ಎರಡು ಎಂದು ಲೆಕ್ಕ ಹಾಕಿ ಒಬ್ಬೊಬ್ಬರಾಗಿ ಬಂದ ಐದು ನೂರು ಸೈನಿಕರನ್ನು ಅರ್ಜುನನು ನಿರ್ನಾಮ ಮಾಡಿದನು. ಅನಂತರ ಎದುರು ಬಂದ ದ್ರೋಣರನ್ನೂ ಸೋಲಿಸಿ ಶತ್ರು ಸೈನಿಕರಿಗೆ ಭಂಗವನ್ನುಂಟು ಮಾಡಿದನು. ಈ ಕಡೆಗೆ ಕೌರವರೆಲ್ಲರೂ ಸೇರಿ ಭೀಮಸೇನನೊಡನೆ ಹೋರಾಟಕ್ಕಾಗಿ ಒಂದಾದರು.

ಸೌಬಲರು-ಸುಬಲ ವಂಶದವರು, ಹಳಚಿ-ಅಪ್ಪಳಿಸಿ,

79. ದ್ರೋಣಾಚಾರ್ಯರ ಪುತ್ರನಾದ ಅಶ್ವತ್ಥಾಮ, ಕರ್ಣ, ಮದ್ರರಾಜನಾದ ಶಲ್ಯ, ಜಯದ್ರಥ ಹಾಗೂ ಕೌರವಾದಿಗಳು ಶತ್ರುವಾದ ಭೀಮಸೇನನ ಗದೆಯ ಏಟುಗಳಿಂದ ಕೈ ಮೈನೊಂದು ಆಯಾಸವನ್ನು ಹೊಂದಿ ಮನಸ್ಸು ಆಯಾಸಗೊಂಡು ರಣರಂಗದಿಂದ ಹೊರಟು ಹೋದರು. ಅನಂತರ ಪಶ್ಚಿಮ ಸಮುದ್ರದಲ್ಲಿ ಬಡಬಾಗ್ನಿಯ ಅತಿ ಹೆಚ್ಚಾದ ಪ್ರಕಾಶವು ಇಳಿಯುವ ಹಾಗೆ ಸೂರ್ಯ ಮಂಡಲವು ಇಳಿಯಿತು-ಕತ್ತಲಾಯಿತು.

ಗುರು ತನುಜ-ದ್ರೋಣ, ರವಿಸೂನು-ಕರ್ಣ, ದಣಿದು-ಆಯಾಸ ಹೊಂದಿ, ಅಪರ ಜಲಧಿ-ಪಶ್ಚಿಮ ಸಮುದ್ರ, ವಡಬ-ಬಡಬಾಗ್ನಿ-ಸಮುದ್ರದೊಳಗಿನ ಬೆಂಕಿ, ದೀಪ್ತ-ಪ್ರಕಾಶಗೊಂಡ, ಪತಂಗ-ಸೂರ್ಯ

80. ದ್ರೋಣರು ಬೆರಳಿನಲ್ಲಿ ನೀಡಿದ ಸೂಚನೆಗೆ ಸನ್ನೆಗಹಳೆಗಳು (ಸೂಚನೆ ನೀಡುವ ಕಹಳೆಗಳು) ಉತ್ಸಾಹಿಸಿದುವೋ ಎಂಬಂತೆ ತಮಟೆಯ, ನಿಸ್ಸಾಳದ ರಭಸದಲ್ಲಿ ಕೌರವರು ಯುದ್ಧ ಭೂಮಿಯಿಂದ ಹಿಂದಿರುಗಿದರು. ತೀವ್ರವಾಗಿ ಶಬ್ದ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದ ರಣಕಹಳೆಗಳ, ಭೇರಿಗಳ ಶಬ್ದದೊಂದಿಗೆ ವೀರನಾರಾಯಣನ ಕರುಣೆಯಿಂದ ಪಾಂಡವರು ಹಿಂದಿರುಗಿದರು.

ಸನ್ನೆಗಾಳೆಗಳು-ಸೂಚನೆ ನೀಡುವ ಕಹಳೆಗಳು, ನಿಸ್ಸಾಳ-ರಣವಾದ್ಯ, ಧರಧುರ-ರಣರಂಗ,