೦೨

ಸೂಚನೆ : ಪಾಂಡವರಿಗೂ, ಕೌರವರಿಗೂ ಧನುರ್ವಿದ್ಯಾ ಗುರುವಾಗಿದ್ದ ದ್ರೋಣಾಚಾರ್ಯ ಧರ್ಮರಾಯನನ್ನು ಅಂದಿನ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಸೆರೆ ಹಿಡಿದು ತರುವುದಾಗಿ ಕೌರವನ ಸಭೆಯಲ್ಲಿ ಪ್ರತಿಜ್ಞೆ ಮಾಡಿ ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಸಿದ್ಧನಾದನು.

ಕಟಕಾಚಾರ್ಯ-ಯುದ್ಧವಿದ್ಯಾಗುರು

1. ಅಂದಿನ ಯುದ್ಧವನ್ನು ಪೂರೈಸಿ ತಮ್ಮ ತಮ್ಮ ಬಿಡಾರಗಳಿಗೆ ತೆರಳಿದ ಮೇಲೆ ಅಂದು ರಾತ್ರಿ ದುರ್ಯೋಧನನು ತನ್ನ ಸೇನೆಯ ಮುಖ್ಯರನ್ನು ಕರೆಸಿ ಸಭೆಯನ್ನು ನಡೆಸಿದನು. ಈ ಸಭೆಯಲ್ಲಿ ಕುರಿತು ಅಂದಿನ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಶತ್ರು ರಾಜನಾಗಿರುವ ಧರ್ಮರಾಯನನ್ನು ದ್ರೋಣನು ಹೊಡೆದಟ್ಟದನಲ್ಲವೇ? ಕರ್ಣ, ಯುದ್ಧದ ಸಂಗತಿಯನ್ನು ತಿಳಿಸು. ಎಂದು ದುರ್ಯೋಧನನು ಹೇಳಿದನು.

ಅರೆಯಟ್ಟಿದನು-ಹೊಡೆದಟ್ಟಿದನು

2. ಕಾಡಿನಲ್ಲಿ ಬೆಂಕಿಯು ಹತ್ತಿಕೊಂಡು ಉರಿಯುವ ಹಾಗೆ ಸೇನೆಯ ಖ್ಯಾತ ವೀರರನ್ನು ದ್ರೋಣನು ಎಲ್ಲ ಕಡೆಯಲ್ಲಿಯೂ ನಾಶ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದನು. ಸಮುದ್ರದ ನೀರು ಒಣಗಿ ಹೋದಾಗ ಹೇಗೆ ಮೀನುಗಳು ಸಾಯುವುವೋ ಹಾಗೆ ಶತ್ರು ಸೇನೆಯ ಭಟರು ಪ್ರಾಣ ಬಿಟ್ಟರು. ಇವರು ತಮ್ಮ ಶಕ್ತಿಯ ಭರವಸೆಯ ಮೇಲೆ ಧರ್ಮರಾಯನನ್ನು ಹಿಂಬಾಲಿಸಿದರು.

ಕೃಶಾನು-ಬೆಂಕಿ, ನಿರೂಢಿ -ಪ್ರಸಿದ್ಧಿ. ಖ್ಯಾತಿ

3. ಧರ್ಮರಾಯನು ಪರಾಕ್ರಮದಿಂದ ಯುದ್ಧ ಮಾಡಿದನಾದರೂ ದ್ರೋಣಾಚಾರ್ಯರ ಕೈಚಳಕ ಮೇಲಾಯಿತು. ದ್ರೋಣರು ಬಾಣದ ಮೇಲೆ ಬಾಣಗಳನ್ನು ಬಿಟ್ಟು ಧರ್ಮರಾಯನನ್ನು ಅಟ್ಟಿಸಿ ಅವನು ಬಿಟ್ಟ ಬಾಣಗಳನ್ನು ತಡೆದು ಸೆರೆ ಹಿಡಿಯಲು ಮುಂದಾದಾಗ ಪಾಂಡವ ಸೇನೆಯು “ಅಯ್ಯೋ, ದೊರೆಯಾದ ಧರ್ಮರಾಯನು ಸೆರೆಯಾಗುತ್ತಿದ್ದಾನೆ. ದ್ರೌಪದಿಯ ಸೌಭಾಗ್ಯ ನಾಶವಾಗುವ ಕಾಲ ಸನ್ನಿಹಿತವಾಯಿತು” ಎಂದು ಕೂಗಿದರು. ಈ ಕೂಗನ್ನು ಕೇಳಿಸಿಕೊಂಡ ಅರ್ಜುನನು ತಕ್ಷಣ ಮಹಾವೇಗದಿಂದ ಧರ್ಮರಾಯನಿದ್ದ ಕಡೆಗೆ ಧಾವಿಸಿದನು ಎಂದು ಹೇಳಿದನು.

4. ವೀರನಾದ ಕರ್ಣನು ಅಂದಿನ ಯುದ್ಧದ ಸ್ವರೂಪದ ಬಗ್ಗೆ ಪರಾಮರ್ಶೆ ಮಾಡುತ್ತಾ ಕೌರವನ ಸೇನೆಯಲ್ಲಿ ವೀರಾಧಿವೀರರು ಅಸಂಖ್ಯಾತರಾಗಿದ್ದರೂ, ಅವರು ಪರಾಕ್ರಮದಿಂದ ಯುದ್ಧ ಮಾಡಿದರೂ, ದೇವರ ಕೃಪೆ ಶತ್ರುಗಳ ಮೇಲಿದ್ದುದರಿಂದ ಯುದ್ಧವು ಸಫಲವಾಗುತ್ತಿಲ್ಲ, ನಮ್ಮ ಕಡೆಗೆ ವೀರಾಧಿವೀರರು ಪ್ರೀತಿಯಿಂದ ಬಂದು ಸೇರಿದರೂ ಫಲವಾಗಲಿಲ್ಲವೆಂದು ನಿಟ್ಟುಸಿರು ಬಿಟ್ಟನು. ಆಗ ಆ ಸಭೆಯಲ್ಲಿದ್ದ ದೊಡ್ಡ ದೊಡ್ಡ ಮಹಾರಾಜರು ವಿಸ್ತಾರವಾದ ಸಮುದ್ರದಂತೆ ಗಂಭೀರವಾಗಿ ಕುಳಿತಿದ್ದರು. ಆಗ ರಣಧೀರರೆನಿಸಿದ ತ್ರಿಗರ್ತರು ರಾಜನ ಸಭೆಯಲ್ಲಿ ಎದ್ದು ನಿಂತು ಮಾತನಾಡಲಾರಂಭಿಸಿದರು.

ಕೂರುಮೆ-ಪ್ರೀತಿ,

5. “ಎಲೈ, ಸೇನಾಪತಿಯಾದ ದ್ರೋಣರೆ, ರಾಜನಾದ ದುರ್ಯೋಧನನೆ, ಕರ್ಣನೆ, ವೀರರೆ, ರಾಜಾಧಿರಾಜರೆ, ಹಾಗೂ ಶೂರರ ಪರಿವಾರದವರೆ ನಾವು ಹೇಳುವುದನ್ನು ಕೇಳಿರಿ; ನಾಳೆಯ ದಿನ ನಾವು ಅರ್ಜುನನು ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಬರದೆ ಇರುವ ಹಾಗೆ ಮಾಡುತ್ತೇವೆ ; ಅರ್ಜುನನ ಯುದ್ಧವು ನಮಗೇ ಮೀಸಲಾಗಿರುತ್ತದೆ. " ಎಂದು ತ್ರಿಗರ್ತರು ಹೇಳಿದರು.

6. ದುರ್ಯೋಧನನಿಗೆ ಜಯದ ಭರವಸೆಯನ್ನು ಕೊಡುತ್ತಾ " ಧರ್ಮರಾಯನನ್ನು ಇಂದು ಅಥವಾ ಎಂದಾದರೂ ನಿಮಗೆ ಬೇಕಾದಂತೆ ಸೆರೆ ಹಿಡಿಯಿರಿ. ನೀವು ಅರ್ಜುನನ ಬಗ್ಗೆ ಭಯವನ್ನು ಇಟ್ಟುಕೊಳ್ಳುವ ಅಗತ್ಯವಿಲ್ಲ. ನಮ್ಮ ಮಾತುಗಳನ್ನು ನಂಬಿ. É” ಎಂದು ಆಶ್ವಾಸನೆಯನ್ನು ಕೊಟ್ಟು, ತ್ರಿಗರ್ತರ ಗುಂಪಿನವರೆಲ್ಲರೂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣರನ್ನು ಕರೆಸಿ ವೇದೋಕ್ತ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಅಗ್ನಿಸಾಕ್ಷಿಯಾಗಿ ಪ್ರತಿಜ್ಞೆ ಮಾಡಿದರು.

7. ತ್ರಿಗರ್ತರು ವೀರಾವೇಶದಿಂದ ತಾವು ಯುದ್ಧ ಮಾಡುವ ಬಗೆಯನ್ನು ಸಭೆಗೆ ವಿವರಿಸಿದರು. ಮಾರನೆಯ ದಿನ ನಡೆಯುವ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಅರ್ಜುನನು ಹತ್ತಿರ ಬರದ ಹಾಗೆ ತಡೆಯಲಾಗುವುದು. ಮಹಾಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ತ್ರಿಗರ್ತರ ಗುಂಪಿನಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬರನ್ನೊಬ್ಬರು ಬಿಡದೆ ಒಗ್ಗಟ್ಟಿನಿಂದ ಹೋರಾಡುತ್ತೇವೆ. . ಯಾವುದೇ ಕಾರಣಕ್ಕೂ ಇಟ್ಟ ಹೆಜ್ಜೆಯನ್ನು ಹಿಂದಕ್ಕೆ ತೆಗೆದು ಕೊಳ್ಳುವುದಿಲ್ಲ. ದಾರಿಯಲ್ಲಿ ಹೆಣಗಳು ಬಿದ್ದಿದ್ದರೆ ಅದನ್ನು ಮೆಟ್ಟಿಕೊಂಡೇ ರಣರಂಗದಲ್ಲಿ ಮುಂದೆ ಹೋಗುವುದು; ಈ ಮಾತುಗಳಲ್ಲಿ ಯಾವುದೇ ಒಂದನ್ನು ಯಾರು ಯಾವುದೇ ಕಾರಣಕ್ಕೆ ಮೀರಿದರೂ ಅವರಿಗೆ ನರಕ ತಪ್ಪುವುದಿಲ್ಲ ಎಂದು ತ್ರಿಗರ್ತರೆಲ್ಲರೂ ಒಟ್ಟಾಗಿ ಹೇಳಿದರು.

8. ಬ್ರಾಹ್ಮಣರನ್ನು ಕೊಂದವನ, ಪರಿಶುದ್ಧವಾದ ಮನಸ್ಸುಳ್ಳ ಗುರುವಿನ ಮಡದಿಯ ಮೇಲೆ ಮೋಹಗೊಂಡವನ, ಅನ್ನ ಆಹಾರಗಳನ್ನು ಕೊಟ್ಟು ಸಾಕಿದ ಯಜಮಾನನಿಗೆ ವಿರುದ್ಧವಾಗಿ ವರ್ತಿಸಿದವನ, ಶರಣು ಎಂದು ಬಂದವನನ್ನು ರಕ್ಷಿಸದೆ ಇರುವವನ, ದೇವರು ಇಲ್ಲ ಎಂದು ಪ್ರತಿಪಾದಿಸುವನ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣರನ್ನು ಬಯ್ಯುವವನ ಗತಿಯು ಯುದ್ಧ ಭೂಮಿಯಲ್ಲಿ ಯುದ್ಧ ಮಾಡದೆ ಹೇಡಿಯಾಗಿ ಹಿಂದಕ್ಕೆ ಓಡಿದರೆ ನಮಗೆ ಆಗಲಿ ;

ನುಡಿಗೇಡುಗ-ಭಾಷೆಗೆ ತಪ್ಪುವವನು, ಮಡುಹಿದಾತನ-ಕೊಂದವನ,

9. ಈ ರೀತಿ ಸಮಸಪ್ತಕರು ಪ್ರತಿಜ್ಞೆಯನ್ನು ಮಾಡಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣರಿಗೆ ಗೋವು, ಬಂಗಾರ ಹಾಗೂ ಇತರ ಸಮಸ್ತ ವಸ್ತುಗಳನ್ನು ದಾನ ಮಾಡಿ, ಸೂರ್ಯ, ಚಂದ್ರ, ನೀರು, ಬೆಂಕಿ ಹಾಗೂ ಗಾಳಿ ಎಂಬ ಪಂಚ ಭೂತಗಳ ಸಾಕ್ಷಿಯನ್ನು ಹೇಳಿ, ತಾವು ಹೇಳಿರುವ ಮಾತುಗಳಿಗೆ ಇಂದ್ರನೇ ಮೊದಲಾದ ದೇವತೆಗಳೇ ಸಾಕ್ಷಿಯೆಂದು ಘೋಷಿಸಿ ಬಾಹುಗಳನ್ನು ಝಾಡಿಸಿದರು. ಆ ಧ್ವನಿಗೆ ಸಿಡಿಲುಗಳೇ ಹೆದರುವಂತಾಯಿತು.

10. ಸಮಸಪ್ತಕರಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬನಾದ ಸತ್ಯರಥನಲ್ಲಿ ಹತ್ತು ಸಾವಿರ ರಥಗಳಿವೆ; ಲೋಕದಲ್ಲಿ ಮಹಾವೀರನೆನಿಸಿದ ಸುಶರ್ಮನು ಇವನೊಡನೆ ಮೂವತ್ತು ಸಾವಿರ ರಥ ಹಾಗೂ ರಥಿಕರೊಡನೆ ಸೇರಿದ್ದಾನೆ. ಮಾಳವ ಹಾಗೂ ಯವನ ರಾಜರಲ್ಲಿ ಹತ್ತು ಸಾವಿರ ಅತಿರಥರಿದ್ದಾರೆ. ಈ ರೀತಿ ಸಮಸಪ್ತಕರು ಐವತ್ತು ಸಾವಿರ ರಥಿಕರೊಡನೆ ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಸಿದ್ಧರಾದರು.

ಭುವನ-ಲೋಕ, ಒಗ್ಗಾಯ್ತು-ಒಗ್ಗಟ್ಟಾಗಿದೆ.

11. ಸಮಸಪ್ತಕರ ಪ್ರತಿಜ್ಞೆಯನ್ನು ಕೇಳಿ ಸಭೆ ಬೆಚ್ಚಿತು. ಆಗ ಪ್ರಳಯಕಾಲದ ಸಮುದ್ರದ ಮೊರೆದಂತೆ ಸಭೆಯಲ್ಲಿ ಕೋಲಾಹಲವಾಯಿತು. ಆಗ ದ್ರೋಣಾಚಾರ್ಯರು " ಸಮಸಪ್ತಕರು ಮಹಾವೀರರೆಂದು ಹೇಳಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಿರುವುದು ನಿಜವಾಗಿಯೇ ಇದೆ.ಅವರ ಪರಾಕ್ರಮ ಪ್ರತಿಜ್ಞೆಗಳು ಮೆಚ್ಚಬಹುದಾದುದೇ ಆಗಿದೆ. ನಾಳೆಯ ದಿನದ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಸಾಕ್ಷಾತ್ ಶಿವನೇ ಅಡ್ಡವಾಗಿ ಬಂದು ನಿಂತರೂ ಧರ್ಮರಾಯನನ್ನು ಸೆರೆ ಹಿಡಿದೇ ಹಿಡಿಯುತ್ತೇನೆ. ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಕೇವಲ ಅರ್ಜುನನೊಬ್ಬನ ಪರಾಕ್ರಮಕ್ಕೆ ಹೆದರುತ್ತೇನೆ. ಉಳಿದ ವೀರರನ್ನು ಲೆಕ್ಕಕ್ಕೆ ಇಡುವುದಿಲ್ಲ." ಎಂದು ಘೋಷಿಸಿದರು.

12. ದ್ರೋಣಾಚಾರ್ಯರು , ಸಮಸಪ್ತಕರ ಸಾಮಥ್ರ್ಯದ ಬಗ್ಗೆ ಇನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿಗೆ ಮಾತುಬೇಡ, ನೀವು ವಿಜಯವನ್ನು ಸಾಧಿಸುತ್ತೀರಿ. ಇನ್ನು ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಜಯವು ನಮಗೆ ನಿಶ್ಚಿತ ಎಂದು ಹೇಳಿ ಎಲ್ಲರಿಗೂ ಬಂಗಾರದ ಬಟ್ಟಲಿನಲ್ಲಿ ವೀಳೆಯದೆಲೆ, ಅಡಿಕೆಯನ್ನು ಕೊಟ್ಟರು. ನಂತರ ಸಭೆ ಮುಕ್ತಾಯವಾಯಿತು.

ನಯವಿದ-ನೀತಿಜ್ಞ

13. ಚಂದ್ರನು ಪಶ್ಚಿಮ ದಿಕ್ಕಿನಲ್ಲಿ ಮುಳುಗಲು ಕುಮುದ ಪುಷ್ಪಗಳು ಕೋಪಿಸಿಕೊಂಡವೋ ಎಂಬಂತೆ ಕುಮುದಗಳು ಮುಚ್ಚಿಕೊಂಡವು. ಆಕಾಶದಲ್ಲಿದ್ದ ನಕ್ಷತ್ರಗಳು ಕಾಂತಿಯನ್ನು ಕಳೆದುಕೊಂಡವು. ಸೂರ್ಯೋದಯದಿಂದ ಕಮಲ ಪುಷ್ಪವೆಂಬ ವಧು ನಗಲಾರಂಭಿಸಿತು, ಪೂರ್ವ ದಿಕ್ಕಿನ ಹೆಣ್ಣು ಅಪಾರ ಕೋಪವನ್ನು ತಾಳಿ ಕಿರಣಗಳೆಂಬ ಕಿಡಿಯನ್ನು ಉಗುಳುತ್ತಿದ್ದಾಳೆಯೋ ಎಂಬಂತೆ ಸೂರ್ಯನು ಉದಯಿಸಿದನು.

ಸಸಿ-ಚಂದ್ರ, ವರುಣ-ಪಶ್ಚಿಮ

14. ಸೂರ್ಯೋದಯವಾಗುತ್ತಿದ್ದಂತೆಯೇ ಉಭಯ ಪಕ್ಷದ ರಾಜರುಗಳು ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಸಿದ್ಧರಾದರು. ರಥಕ್ಕೆ ಕಟ್ಟಿದ ಕುದುರೆಗಳನ್ನು ಹೂಡಿದರು. ಆನೆಗಳನ್ನು ಗುಳಗಳಿಂದ ಅಲಂಕರಿಸಿದರು. ಅಲ್ಲಿನ ಕೋಲಾಹಲಕ್ಕೆ ದಿಕ್ಕು ದಿಕ್ಕುಗಳು ಅಲ್ಲಾಡಿದವು. ಸೇನಾ ಸಮುದ್ರದ ರಣವಾದ್ಯಗಳ ಧ್ವನಿಗೆ ಪರ್ವತಗಳ ಸಮೂಹ ಘೋರವಾಗಿ ಪ್ರತಿಧ್ವನಿಸಿದವು.

15. ಅಂದು ಸಮಸಪ್ತಕರು ಸೂರ್ಯೋದಯಕ್ಕೆ ಮೊದಲೇ ಎದ್ದು ರಣರಂಗದಲ್ಲಿ ಸೇರಿದರು. ತಮ್ಮ ಜೊತೆ ಯುದ್ಧ ಮಾಡಬೇಕೆಂದು ಮದಿಸಿದ ವೀರಶತ್ರುಗಳಿಗೆ ಭೈರವನಂತಿದ್ದ ಅರ್ಜುನನಿಗೆ ದೂತರ ಮೂಲಕ ಹೇಳಿ ಕಳುಹಿಸಿದರು. ಸಮಸಪ್ತಕರು ಹೇಳಿದುದನ್ನು ದೂತರು ಅರ್ಜುನನ್ನು ಭೇಟಿ ಮಾಡಿ ತಿಳಿಸಿ ಸಮಸಪ್ತ್ತಕರ ಬಿರುದುಗಳನ್ನು ವಿವರಿಸಿದರು.

16. ಆ ದೂತರು “ಎಲೈ ಅರ್ಜುನ, ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಸಿದ್ಧನಾಗು; ಗೋಪಾಲಕನಾದ ಕೃಷ್ಣನು ಯಾವ ರೀತಿಯ ದೊಡ್ಡ ವೀರ? ನೀನು ಬೇಕಾದರೆ ನಿನ್ನ ಸಹಾಯಕ್ಕೆ ಈಶ್ವರನನ್ನೇ ಕರೆದುಕೋ; ಚಿಂತೆ ಮಾಡುವುದೇಕೆ? ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಸಿದ್ಧವಾಗಿ ಶೌರ್ಯವನ್ನು ಮೆರೆ;” ಎಂದು ಹೇಳಲು ಅರ್ಜುನನು ನಗುತ್ತಾ ಸಂತೋಷದಿಂದ ಅವರಿಗೆ ತಾಂಬೂಲವನ್ನು ಕೊಟ್ಟನು.

17. ಅರ್ಜುನನು ಸಮಸಪ್ತಕರ ದೂತರನ್ನು ಕಳುಹಿಸಿಕೊಡುತ್ತಾ “ನೀವು ಹೊರಡಿರಿ; ನಾನು ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಬಂದು ನಿಮ್ಮ ಇಷ್ಟದಂತೆ ಸಮಸಪ್ತಕರೊಡನೆ ಯುದ್ಧ ಮಾಡುತ್ತೇನೆ:” ಎಂದು ಹೇಳಿ ಕೃಷ್ಣನೊಡನೆ ಸಂತೋಷದಿಂದ ರಥವನ್ನು ಏರಿ ಬಿಲ್ಲನ್ನು ಠೇಂಕಾರ ಮಾಡಿದನು. ಆಗ ಧರ್ಮರಾಯನು ಅರ್ಜುನನ್ನು ತಡೆದು, ತನ್ನನ್ನು ದ್ರೋಣನು ಸೆರೆ ಹಿಡಿಯಬೇಕೆಂದು ಸಂಕಲ್ಪ ಮಾಡಿದ್ದಾನೆ, ಅರ್ಜುನನು ಅತ್ತ ಹೋದರೆ ನನ್ನನ್ನು ಕಾಪಾಡುವವರು ಯಾರು ಹೇಳು ಎಂದ.

ಈ ಬಹೆನು-ಈಗ ಬರುತ್ತೇನೆ,

18. ನನ್ನ ಜೊತೆ ಯುದ್ಧ ಮಾಡಲು ಬಯಸಿ ನನ್ನನ್ನು ಸಮಸಪ್ತಕರು ಕರೆಸಿದ್ದಾರೆ. ಅವರ ಜೊತೆಗಿನ ನನ್ನ ಯುದ್ಧದ ಮೀಸಲು ಮುರಿಯಬಾರದು. ನಿಮ್ಮ ರಕ್ಷಣೆಗೆ ನೀಲ, ಸತ್ಯಜಿತು, ಕೌಶಲ, ಶತಾನೀಕ, ಶ್ರೇಷ್ಠನಾದ ಘಟೋತ್ಕಚ, ದ್ರುಪದ ರಾಜ, ಕೈಕೇಯ ಮೊದಲಾದ ರಾಜರು ಜೊತೆಯಲ್ಲಿರಲಿ; ಭೀಮಸೇನ, ನಕುಲ, ಸಹದೇವರು ದ್ರೋಣಾಚಾರ್ಯರೊಡನೆ ಯುದ್ಧವನ್ನು ಮಾಡಲಿ" ಎಂದು ಅರ್ಜುನನು ಹೇಳಿದನು.

19. ಈ ರೀತಿ ಅರ್ಜುನನು ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಸಿದ್ಧತೆಯನ್ನು ಮಾಡಿಕೊಂಡು ಸಮಸಪ್ತಕರಿದ್ದ ಸೇನಾ ಸಮೂಹದ ಕಡೆಗೆ ತಿರುಗಿದನು. ಈ ಕಡೆಗೆ ಶತ್ರು ಸೇನಾ ಸಮೂಹ ಸಮುದ್ರದಂತೆ ಮೆರೆಯಿತು. ಉತ್ಸಾಹದಿಂದ ಯುದ್ಧ ಮಾಡುವ ತವಕದಿಂದ ಜೋರಾಗಿ ಕೂಗುತ್ತಿದ್ದ ಸೇನಾ ಸಮೂಹದೊಡನೆ ಭಯಂಕರವಾದ ಧ್ವನಿಗೈಯುವ ಭೇರಿ ವಾದ್ಯಗಳ ಶಬ್ದದಿಂದ ಹೊರಟ ನಾದವು ಮಂದರ ಪರ್ವತದಿಂದ ಸಮುದ್ರವನ್ನು ಮಥಿಸುವಾಗ ಉಂಟಾಗುತ್ತಿದ್ದ ಧ್ವನಿಯನ್ನು ಹೋಲುತ್ತಿತ್ತು.

20. ದ್ರೋಣಾಚಾರ್ಯರು ತಮ್ಮ ಸುತ್ತ ಮುತ್ತ ಮಹಾರಥರ ಪರಿವಾರವನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದರು. ಆ ರಾಜ ಸಮೂಹ ಸಾಲು ಸಾಲಾಗಿ ಚಾಮರ, ಛತ್ರಿಗಳಿಂದ ಮೆರೆಯುತ್ತಿತ್ತು. ದೊಡ್ಡ ದೊಡ್ಡ ಆಯುಧಗಳನ್ನು ಸೆಳೆದು ಹಿಡಿದ, ಒಬ್ಬರ ಹೆಗಲಿಗೆ ಮತ್ತೊಬ್ಬರ ಹೆಗಲು ತಾಕುವ ಹಾಗೆ ಸಂದಣಿಸಿದ ಕುದುರೆಯ ಸವಾರರು ಅಲ್ಲಿದ್ದರು. ಹೊಳೆಯುತ್ತಿರುವ ಬಂಗಾರದ ರಥಕ್ಕೆ, ತಿಲಕವನ್ನು ಹಚ್ಚಿಸಿಕೊಂಡು ಮೆರೆಯುತ್ತಿದ್ದ ಕುದುರೆಗಳು ಮುಖವನ್ನು ಮೇಲೆತ್ತಿ ಮುಂದುವರಿಯುತ್ತಿದ್ದವು. ಮಂಗಳವಾದ ಕಲಶಗಳು, ಬಾವುಟಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದ ದ್ರೋಣಾಚಾರ್ಯರು ಅಂದು ಯುದ್ಧರಂಗವನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸಿದರು.

21. ದ್ರೋಣಾಚಾರ್ಯರು ಗರುಡ ಪಕ್ಷಿಯ ಆಕಾರದಲ್ಲಿ ಸೈನ್ಯವನ್ನು ವ್ಯೂಹಗೊಳಿಸಿ ನಿಲ್ಲಿಸಿದರು. ಈ ಗರುಡಾಕಾರದ ಸೈನ್ಯವನ್ನು ನಿಲ್ಲಿಸಿದಾಗ ಸೇನಾಮಧ್ಯದ ಶಿರದ ಭಾಗದಲ್ಲಿ ಕೃಪಾಚಾರ್ಯ, ದುರ್ಯೋಧನ, ದುಶ್ಶಾಸನರನ್ನು ನಿಲ್ಲಿಸಿದರು. ಭೂರಿಶ್ರವ, ಶಲ್ಯ, ಭಗದತ್ತ ಹಾಗೂ ಸುಬಾಹು ಇವರನ್ನು ಗರುಡವ್ಯೂಹದ ಬಲರೆಕ್ಕೆಯ ಭಾಗದಲ್ಲಿ ನಿಲ್ಲಿಸಿ ಅವರೊಡನೆ ಒಂದು ಅಕ್ಷೋಹಿಣಿ ಸೈನ್ಯವನ್ನು ಬೆಂಬಲವಾಗಿ ನಿಲ್ಲುವ ಹಾಗೆ ಮಾಡಿದರು.

ಎರಕೆ-ರೆಕ್ಕೆ

22. ವಿಂದ್ಯ, ಅಶ್ವತ್ಥಾಮ, ಕರ್ಣನ ಮಕ್ಕಳು, ಕಾಂಭೋಜರಾಜ, ಕೌಶಲರಾಜ, ಸಿಂಧುರಾಜರೇ ಮೊದಲಾದವರ ಅಕ್ಷೋಹಿಣಿ ಸೈನ್ಯವನ್ನು ಎಡಭಾಗದಲ್ಲಿ ನಿಲ್ಲಿಸಿದರು. ಆ ಮಹಾ ಸೈನ್ಯದ ಹಿಂದೆ ಕಳಿಂಗರಾಜನ ಒಂದು ಲಕ್ಷ ಆನೆಗಳು ನಿಂತವು. ಈ ಮಹಾ ಸೈನ್ಯದ ರಕ್ಷಕನಾಗಿ ದ್ರೋಣಾಚಾರ್ಯರು ನಿಂತರು.

23. ದ್ರೋಣಾಚಾರ್ಯನು ತನ್ನ ಕಡೆಗಿದ್ದ ಸೇನೆಯ ಪ್ರಮುಖರನ್ನು ಹಾಗೂ ಸೇನೆಯನ್ನು ವಿಶಿಷ್ಟವಾದ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ನಿಲ್ಲಿಸಿದ ಮೇಲೆ ಆ ಮಹಾಸೇನೆ ಅತಿಯಾದ ಆರ್ಭಟದಿಂದ ಕೂಗಲಾರಂಭಿಸಿತು. ಆಗ ದ್ರೋಣಾಚಾರ್ಯರು ಕೈಯನ್ನು ಬೀಸುವುದರ ಮೂಲಕ ಸೇನಾನಾಯಕನಿಗೆ ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಆಹ್ವಾನವನ್ನು ಕೊಟ್ಟು ಭೀಮಸೇನನನ್ನು ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಬರಬೇಕೆಂದು ಹೇಳಿ, ಧರ್ಮರಾಯನು ವೀರನಾಗಿದ್ದರೆ ಅವನೇ ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಮೊದಲು ಬರಬಹುದೆಂದು ತಿಳಿಸಿ, ಆ ದಿನ ತನ್ನನ್ನು ಯಾರು ಬೇಕಾದರೂ ತಡೆಯಲು ಮುಂದೆ ಬರಬಹುದು, ತಾನು ಧರ್ಮರಾಯನನ್ನು ಹಿಡಿಯುವುದನ್ನು ಯಾರೂ ತಪ್ಪಿಸಲು ಸಾಧ್ಯವಾಗದು ಎಂದು ದ್ರೋಣಾಚಾರ್ಯರು ಕೌರವನ ಮೇಲೆ ಆಣೆ ಇಟ್ಟು ಹೇಳಿದರು.

ಆರು -ಗರ್ಜಿಸು,

24. ಈ ಕಡೆಗೆ ಧೃಷ್ಟದ್ಯುಮ್ನನು ತನ್ನ ಸಕಲ ಸೇನೆಯನ್ನು ಕರೆಸಿ ಅರ್ಧಚಂದ್ರಾಕಾರದಲ್ಲಿ ಸೈನ್ಯ ನಿಲ್ಲುವ ಹಾಗೆ ಸೂಚನೆಯನ್ನು ಕೊಟ್ಟನು. ಆಗ ಕೋಟಿ ಕೋಟಿ ಸಂಖ್ಯೆಯಲ್ಲಿ ರಣಭೇರಿ ವಾದ್ಯಗಳು ಭೋರ್ಗರೆದು ಕಿವಿಯ ಪಟಲಗಳು ಛಿದ್ರ ಛಿದ್ರವಾಗುವ ಹಾಗೆ ಮಾಡಿತು. ಯಾವ ಕ್ಷಣದಲ್ಲಿ ಯುದ್ಧ ಮಾಡಿ ಶತ್ರುಗಳನ್ನು ಸಂಹರಿಸುವೆವೋ ಎಂಬ ಕಾತರವನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದ ಕಾಲಾಳು, ಕುದುರೆ, ಆನೆ ಹಾಗೂ ರಥದ ಸೇನೆಯು ಅಸಾಧ್ಯವಾದ ಗರ್ಜನೆಯನ್ನು ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದವು.

25. ಪಾಂಡವ ಹಾಗೂ ಕೌರವರ ಸೇನೆಯಲ್ಲಿದ್ದ ಸೈನಿಕರು ತಮ್ಮ ಶಕ್ತಿ ಮೀರಿದ ಪರಾಕ್ರಮದಿಂದ ಪರಸ್ಪರ ಹೋರಾಡಲಾರಂಭಿಸಿದರು. ಒಂದು ಸಮುದ್ರ ಮತ್ತೊಂದು ಸಮುದ್ರವನ್ನು ಒದೆಯುತ್ತಿದೆ ಎಂಬಂತೆ ಆ ಸೈನ್ಯಗಳ ಯುದ್ಧ ಕಾಣುತ್ತಿತ್ತು. ಚತುರಂಗ ಸೇನೆಯಲ್ಲಿದ್ದ ಪ್ರತಿಯೊಬ್ಬರೂ ಜೋರಾಗಿ ಹೊಡೆದಾಡುತ್ತಾ, ತಲೆಯನ್ನು ಒತ್ತುತ್ತಾ ಕೇಶರಾಶಿಗಳನ್ನು ಹಿಡಿದು ಎಳೆದಾಡುತ್ತಾ, ಮಹಾ ಸೇಡಿನಿಂದ ಜೋರಾಗಿ ಹೋರಾಡುತ್ತಿದ್ದರು. ಶತ್ರು ಸೈನ್ಯವು ಗುಂಪಿನಿಂದ ಚದರಿ ಮತ್ತೆ ಗುಂಪಾಗಿ ಸೇರಿ ಪರಸ್ಪರ ಹೊಡೆದಾಡುತ್ತಿದ್ದಾಗ ಅಪಾರ ಸಂಖ್ಯೆಯ ಸೈನಿಕರು ಪ್ರಾಣ ಬಿಟ್ಟರು. ಉಭಯ ಸೈನ್ಯಗಳೂ ಮಹಾ ರೋಷಾವೇಶದಿಂದ ಹೋರಾಡುತ್ತಿದ್ದವು.

26. ರಭಸದಿಂದ ಕತ್ತಿಗಳನ್ನು ಅಪ್ಪಳಿಸಿದಾಗ ಖಣಿ, ಖಟಲ್ ಎಂಬ ಧ್ವನಿ ಎಲ್ಲೆಡೆ ಪ್ರತಿಧ್ವನಿಸುತ್ತಿತ್ತು. ಸೈನಿಕರು ಹೋರಾಡುವಾಗ ತಲೆಗಳು ಉರುಳುತ್ತಿದ್ದವು; ಹೆಣಗಳು ಬೀಳುತ್ತಿದ್ದವು; ರಕ್ತದ ಧಾರೆ ಕಾಲುವೆಯಂತೆ ಎಲ್ಲೆಡೆ ಹರಿಯುತ್ತಿತ್ತು. ಕೊಬ್ಬಿದ ಮಾಂಸಖಂಡಗಳು ಮತ್ತು ಕರುಳು ಎಲ್ಲೆಡೆಯಲ್ಲಿಯೂ ತುಂಡು ತುಂಡಾಗಿ ಬಿದ್ದಿದ್ದವು, ಎಲುಬುಗಳು ಪುಡಿ ಪುಡಿಯಾಗಿ ಬೀಳುತ್ತಿದ್ದವು. ರುಂಡದಿಂದ ಬೇರ್ಪಟ್ಟ ಮುಂಡಗಳು ಕುಣಿಯುತ್ತಿದ್ದವು ರಣರಂಗದಲ್ಲಿ ಕ್ಷಣಕ್ಷಣಕ್ಕೆ ಸಾವಿನ ಸಂಖ್ಯೆ ಏರುತ್ತಾ ಯಮನ ಪುರಕ್ಕೆ ಪ್ರವೇಶ ಪಡೆಯುವವರ ಸಂಖ್ಯೆ ಹೆಚ್ಚಾಗುತ್ತಿತ್ತು.

ಹಳಚು - ಅಪ್ಪಳಿಸು
ಕೊಳಗುಳ - ಯುದ್ಧ

27. ಜೋರಾಗಿ ಕೂಗುತ್ತಾ ಶ್ರೇಷ್ಠ ರಾವುತರು ಆಕ್ರಮಣ ಮಾಡಿದರು. ಸೊಕ್ಕಿದ ಆನೆಗಳ ಕುಂಭಸ್ಥಳಕ್ಕೆ ಅಂಕುಶವನ್ನು ಹಾಕಿ ತಿವಿದು ಅವನ್ನು ಶತ್ರುಗಳ ಮೇಲೆ ಓಡಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ರಥಗಳಂತೂ ನೆಲವು ಕಾಣದ ಹಾಗೆ ತುಂಬಿ ಹೋಗಿದ್ದವು; ಕಾಲಾಳುಗಳು ಯುದ್ಧ ಭೂಮಿಯ ಮುಂಭಾಗದಲ್ಲಿ ವೀರಾವೇಶದಿಂದ ಶತ್ರುಗಳೊಳಗೆ ಹೊಕ್ಕು ಹೋರಾಡಿದರು. ಮುಂಭಾಗದ ಸೇನೆಯು ನಾಶವಾಯಿತು.

ಸೂಠಿ-ವೇಗ, ವೆಗ್ಗಳೆಯ-ಶ್ರೇಷ್ಠರಾದ, ಗಜರಿ-ಕೂಗಿ, ಮಸ್ತಕ-ತಲೆ, ಹಿಳಿಯಲಿ-ಕುಂಭ ಸ್ಥಳ , ಡುಬ್ಬದ ಭಾಗದಲ್ಲಿ, ಜಡಿಯೆ-ತುಂಬಿ ಕೊಳ್ಳಲು, ಒಡೆಗಲಿಸಿ-ಒಬ್ಬರೊಡನೊಬ್ಬರು ಸೇರಿ, ಚೂಣಿ-ಮುಂಭಾಗ, ಅರೆದುದು-ನುಚ್ಚುನೂರಾಗಿಸಿತು, ಕಳನ-ಯುದ್ಧ ಭೂಮಿಯ

28. ಈ ಕಡೆಗೆ ಅರ್ಜುನನು ತ್ರಿಗರ್ತರ ಜೊತೆಗೆ ಯುದ್ಧವನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದನು. ಬಾಣಗಳ ಪ್ರಯೋಗದಿಂದ ಯಮಭಟರಿಗೆ ಒಳ್ಳೆಯ ಔತಣವನ್ನು ಮಾಡಿದನು. ಅರ್ಜುನನು ಪ್ರಯೋಗಿಸಿದ ಚೂಪಾದ ಬಾಣಗಳು ಆ ತ್ರಿಗರ್ತ ರಾಜರನ್ನು ಮುತ್ತಿಕೊಂಡವು. ಅರ್ಜುನನ ಬಾಣಗಳ ಏಟನ್ನು ತಡೆಯಲಾರದ ತ್ರಿಗರ್ತರು ಒಂದೇ ನಿಮಿಷದಲ್ಲಿ ಹಿಮ್ಮೆಟ್ಟುವಂತಾಯಿತು. ವೀರನಾದ ಅರ್ಜುನನು ಬಾಣಗಳಿಂದ ಶತ್ರುಗಳ ಬಾಣಸಮುದ್ರವನ್ನು ಒಣಗಿ ಹೋಗುವ ಹಾಗೆ ಮಾಡಿದನು.

29. ಈ ಯುದ್ಧವು ರಾಕ್ಷಸರಿಗೂ, ದೇವತೆಗಳಿಗೂ ನಡೆದ ಯುದ್ಧದಂತೆ ತುಂಬ ಭೀಕರವಾಗಿತ್ತು. ಆ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ನಿರಂತರವಾಗಿ ಉನ್ನತವಾದ ಪೌರುಷವನ್ನು ವೀರರು ತಮ್ಮ ಶೌರ್ಯವನ್ನು ಅತ್ಯಧಿಕವಾಗಿಯೇ ಪ್ರದರ್ಶಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಅಂತಹ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಗೆಲ್ಲುವುದು ಯಾರಿಗೆ ಸಾಧ್ಯ? ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರನೆ, ನಿನ್ನ ಮಗನಾದ ದುರ್ಯೋಧನನ ಸೈನಿಕರು ಪರಾಕ್ರಮ ಹೀನರೇ? ದ್ರೋಣರ ಕಾಳಗವನ್ನು ಕೇಳು ಎಂದು ಸಂಜಯನು ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರನಿಗೆ ಹೇಳಿದನು.

ಆನಲು - ತಡೆದುಕೊಳ್ಳಲು

30. ಬಿಲ್ಲನ್ನು ಠೇಂಕಾರ ಮಾಡಿ ಅಕ್ಕ ಪಕ್ಕದಲ್ಲಿದ್ದ ಎಲ್ಲ ಸೈನಿಕರಿಗೆ ಕೈಬೀಸಿ ವೀರಾಗ್ರಣಿಯಾದ ದ್ರೋಣಾಚಾರ್ಯರು ತನ್ನ ಕಡೆಗೆ ಗಮನವನ್ನು ಹರಿಸಲು ಸೂಚಿಸಿ, ತನ್ನ ಸಾರಥಿಗೆ ತಾಂಬೂಲವನ್ನು ಕೊಟ್ಟು ಈ ಸಾಮಾನ್ಯ ವೀರರೊಡನೆ ಮಾಡಿದ ಯುದ್ಧ ಸಾಕು; ನಿಸ್ಸತ್ವರಾದ ಸೈನಿಕರೊಡನೆ ಹೋರಾಡುವುದನ್ನು ತ್ಯಜಿಸಿ ಧರ್ಮರಾಜ ಯುದ್ಧ ಮಾಡುತ್ತಿರುವಲ್ಲಿಗೆ ರಥವನ್ನು ಓಡಿಸಬೇಕೆಂದು ಸಾರಥಿಗೆ ಹೇಳಿದನು.

ಒದರಿಸಿ-ಝಾಡಿಸಿ-ಠೇಂಕಾರ ಮಾಡಿ, ಚೌಪಟಮಲ್ಲ-ಮಹಾವೀರ, ಹೊಳ್ಳುಗರನು-ಸತ್ವ ಹೀನರನ್ನು, ಒಡೆಹಾಯ್ಸಿ-ನಿರಾಕರಿಸಿ,

31. ಸಾರಥಿಯು ದ್ರೋಣರ ಆಜ್ಞೆಯಂತೆ ರಥವನ್ನು ಮಹಾವೇಗದಿಂದ ಓಡಿಸಿದನು. ಆಗ ಎದುರಾದ ಅಜೇಯ ವೀರರೆಲ್ಲರನ್ನು ದ್ರೋಣರು ಹಿಮ್ಮೆಟ್ಟಿಸಿದರು. ದ್ರೋಣನ ಸಾಹಸದ ಮುಂದೆ ಬಾಹು ಬಲದಲ್ಲಿ ಕೊರತೆ ಇರುವವರು ನಿಲ್ಲಲಾಗಲಿಲ್ಲ. ದ್ರೋಣನ ಯುದ್ಧ ವೈಖರಿಗೆ ನೆಲ ನೆಗ್ಗಿ ಹೋಯಿತು. ಭೂಮಂಡಲವನ್ನು ಹೊತ್ತ ಆಮೆಯು ದ್ರೋಣರ ರಭಸದ ತುಳಿತದಿಂದ ನೋವನ್ನನುಭವಿಸುವಂತಾಯಿತು. ಬಿದಿರ ಮೆಳೆಗೆ ಬೆಂಕಿ ನುಗ್ಗಿದ ಹಾಗೆ ದ್ರೋಣನು ಮಹಾರಥರ ಗುಂಪಿನಲ್ಲಿ ನುಗ್ಗಿದನು.

ನಿರ್ಮಥಿತ - ಅಜೇಯ

32. “ದ್ರೋಣನ ರಥ ಮಹಾವೇಗದಿಂದ ಬರುತ್ತಿದೆ. ಅದನ್ನು ತಡೆಗಟ್ಟಲು ಅಗತ್ಯವಾದ ಸೇನೆಯನ್ನು ಮುನ್ನುಗ್ಗಿಸು. ಇದು ಯಮನ ಧಾಳಿಯಂತೆ ತೋರುತ್ತಿದೆ. ಆದರೆ ಯಾರೊಬ್ಬರೂ ಧೈರ್ಯವನ್ನು ಕಳೆದುಕೊಳ್ಳಬಾರದೆಂದು ತಿಳಿಸಬೇಕು. ಇಲ್ಲವಾದರೆ ಧರ್ಮರಾಯನಿಗೆ ತಪ್ಪಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಆಗಲಾರದು. " ಎಂದು ಧರ್ಮರಾಯನ ಮಂತ್ರಿಗಳು ಸಲಹೆಯನ್ನು ನೀಡಿದರು.

ಕೈ ತಪ್ಪು - ನುಣುಚಿಕೊಳ್ಳು ಹೊಗಿಸೊ-ಮುನ್ನುಗ್ಗಿಸು, ದುವ್ವಾಳಿಯಲಿ-ನಾಗಾಲೋಟದಿಂದ.

33. “ಆಹಾ, ನಾನಿರುವಾಗ ಧರ್ಮರಾಯನನ್ನು ಸೆರೆಹಿಡಿಯುವೆನೆಂದು ಹೇಳಿದವನ ಹೆಸರೇನು? ಆ ಶತ್ರುವಿನ ದೇಹವನ್ನು ಹೋಳು ಮಾಡಿ ಅವನ ದೇಹದ ಕೊಬ್ಬನ್ನು ರಾಕ್ಷಸರಿಗೆ ಆಹಾರವನ್ನಾಗಿ ಕೊಡುತ್ತೇನೆ ತಕ್ಷಣ ರಥವನ್ನು ದ್ರೋಣನ ಎದುರಿಗೆ ಬಿಡು. ತಡೆ.” ಎಂದು ಸಾರಥಿಗೆಸೂಚಿಸಿ ಧೃಷ್ಟದ್ನುಮ್ಯನು ಬಿಲ್ಲನ್ನು ಹಿಡಿದು ದ್ರೋಣನ ಎದುರಾದನು.

ಫಡಾ-ಆಹಾ, ಆನ್ ಇರುತಿರಲು-ನಾನಿರುವಾಗ, ರಾಯನ-ಧರ್ಮರಾಯನ, ಹೊಳ್ಳಿಸಿ-ಹೋಳುಮಾಡಿ , ನೆಣನನು-ಕೊಬ್ಬನ್ನು, ತುಡುಕಿದನು-ಹಿಡಿದನು.

34. “ಈ ಧೃಷ್ಟದ್ಯುಮ್ನನ ಅರ್ಹತೆ ಏನೆಂದು ತಿಳಿದೇ ಇದೆ; ಇವನು ನೀರ ಹಾವಿನಂತೆ ವಿಷವಿಲ್ಲದವನು; ಇವನಿಂದ ಯಾವ ಅಪಾಯವೂ ಇಲ್ಲ. ಇವನನ್ನು ನೀರಿಗೆ ನೂಕಿ ರಥವನ್ನು ಪಕ್ಕಕ್ಕೆ ತಿರುಗಿಸಿ ರಾಜನಾದ ಧರ್ಮರಾಯನಿರುವ ಕಡೆಗೆ ರಥವನ್ನು ಬೇಗನೆ ಓಡಿಸು ಎಂದು ಸಾಹಸ ವೀರವಾದ ದ್ರೋಣನು ಸಾರಥಿಗೆ ಹೇಳಿದನು. ಆಗ ದ್ರೋಣನ ಪ್ರವೇಶವನ್ನು ನೋಡಿ ಸೈನ್ಯವು ಹೆದರುವಂತಾಯಿತು. ದ್ರೋಣನು ಧರ್ಮರಾಯನ ಸೈನ್ಯವನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸಿದನು.

ಒಳ್ಳೆ -ವಿಷವಿಲ್ಲದ ನೀರು ಹಾವು . ಕಲ್ಲೆ -ನೀರಿನ ಹರವಿ , ಮುರಿ-ಪಕ್ಕಕ್ಕೆ ಹೊರಳು,

35. ಆಗ ಎಲ್ಲರೂ “ಶಿವಶಿವಾ, ಅಯ್ಯೋ ಧರ್ಮರಾಯನು ಸೆರೆಸಿಕ್ಕುತ್ತಿದ್ದಾನೆ. ಎಂದು ಧರ್ಮರಾಯನ ಸುತ್ತ ಗಜಸೇನೆ ಆವರಿಸಿ ರಕ್ಷಿಸಲು ಯತ್ನಿಸಿತು. ಆಗ ಆತಂಕದಿಂದ ಕುದುರೆಯ ಸೈನ್ಯವೂ ಸುತ್ತ ಮುತ್ತ ಸೇರಿ. ಧರ್ಮರಾಯನಿಗೆ ರಕ್ಷಣೆಯನ್ನೊದಗಿಸಿದವು. ಅನಂತರ ಕಾಲಾಳು ಸೇನೆಯು ಅತ್ಯಂತ ತವಕದಿಂದ ಮುಂದೆ ಸರಿದವು. ಆಯುಧದ ಬಂಡಿಗಳು ಮುತ್ತಿಕೊಂಡವು. ಆಗ ದ್ರೋಣಾಚಾರ್ಯರೆದುರಿಗೆ ಚತುರಂಗದ ಅಖಂಡ ಸೇನೆ ಮುಂದೆ ಬಂದು ನಿಂತು ಧರ್ಮರಾಜನು ಕಾಣದಂತಾದನು.

ಅವನಿಪತಿ-ರಾಜ, ಗಜನಿವಹ-ಆನೆಯ ಗುಂಪು, ಔಂಕಿ-ಒತ್ತಿ, ಅಬ್ಬರಿಸೆ-ಕೂಗಲು, ಮುಕ್ಕುರಿದವು-ಮುತ್ತಿಕೊಂಡವು, ಬದ್ದರ-ಆಯುಧ ಅವುಚಿದವು-ಹಿಡಿದವು, ಆಹವ-ಯುದ್ಧ, ಪಾಯದಳ-ಕಾಲಾಳು ಸೈನ್ಯ

36. ಪಾಂಡವರ ಸೈನಿಕರು ಬಹಳ ಶೂರರೇ ನಿಜ! ಯುಧಿಷ್ಠಿರನು ಮೋಸಹೋಗಿ ಇವರನ್ನು ವೀರರೆಂದು ಗಣಿಸಿದ್ದು ಒಳ್ಳೆಯದಾಯಿತು! ನಾನು ಮೋಸದಿಂದ ಗೆಲ್ಲಬೇಕಿಲ್ಲ. ಈ ಹುಲುಸೈನಿಕರನ್ನು ಹೊಡೆದು ಹಾಕುವೆನು. ತನಗೆ ಈಶ್ವರನೇ ಅಡ್ಡ ಬಂದರೂ ನಾನು ಧರ್ಮರಾಯನನ್ನು ಸೆರೆ ಹಿಡಿಯುವೆನು ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತಾ ದ್ರೋಣನು ಬಾಣವನ್ನು ಬಿಟ್ಟನು.

ಅಟಮಟಿಸಿ-ಮೋಸಹೋಗಿ
ನಿಟಿಲಲೋಚನ-ಹಣೆಯಲ್ಲಿ ಕಣ್ಣುಳ್ಳವನು, ಈಶ್ವರ
ಹುಲುಕುಟಿಗ- ಕ್ಷುದ್ರವ್ಯಕ್ತಿ

37. ದ್ರೋಣನು ತನ್ನ ಎದುರಿನಲ್ಲಿ ಮುನ್ನುಗ್ಗಿ ಬಂದ ಕುದುರೆಗಳ ಗೊರಸುಗಳನ್ನು ಕತ್ತರಿಸಿ ಹಾಕಿದನು. ಮುತ್ತುತ್ತಿದ್ದ ಆನೆಗಳ ಸಮೂಹವನ್ನು ಹೊಡೆದು ಬೀಳಿಸಿದನು. ರಥಗಳ ಗುಂಪನ್ನು ಕತ್ತರಿಸಿ ಹಾಕಿದನು. ಶಿರಸ್ತ್ರಾಣವನ್ನು ಧರಿಸಿದ ಅನೇಕ ಮಹಾವೀರರನ್ನು ಸೀಳಿ ಜಯರತ್ನಾಕರ ಎಂಬ ಬಿರುದನ್ನು ಪಡೆದಿದ್ದ ದ್ರೋಣನು ಪಾಂಡವರ ಸೇನಾ ಸಮುದ್ರವನ್ನು ಕಲಕಿದನು.

ಖುರ-ಗೊರಸು
ನಾಗಾನೀಕ -ಆನೆಗಳ ಸಮೂಹ

38. ದ್ರೋಣನು ಮೂದಲಿಕೆಯ ಮಾತುಗಳನ್ನಾಡುತ್ತಾ ಯುದ್ಧವನ್ನು ಮಹೋತ್ಸಾಹದಿಂದ ಮುಂದುವರಿಸಿದನು. ಎದುರಿಗೆ ಬಂದ “ಸೈನ್ಯವೆಲ್ಲವನ್ನು ಬರಿದುಮಾಡಿದ್ದೇವೆ. ಯುಧಿಷ್ಠಿರಾ ಬಿಲ್ಲು ಹಿಡಿದು ನಿಲ್ಲು. ಯುದ್ಧದಿಂದ ಓಡುವುದು ಸಾಕು. ಇದು ಕ್ಷತ್ರಿಯರಿಗೆ ಹೆಮ್ಮೆಯ ಸಂಗತಿಯಲ್ಲ. ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಸತ್ತರೆ ಸ್ವರ್ಗಲೋಕದಲ್ಲಿ ದೇವತೆಗಳಿಗೆ ಒಡೆಯನಾಗುವೆ. ಗೆದ್ದರೆ ಭೂಮಿಪತಿಯಾಗುವೆ. ಈ ಯುದ್ಧವು ಇಹ ಮತ್ತು ಪರಗಳೆರಡಕ್ಕೂ ಒಳ್ಳೆಯದು " ಎಂದು ದ್ರೋಣನು ಧರ್ಮರಾಜನಿಗೆ ಹೇಳಿ ವೇಗದಿಂದ ಮುನ್ನುಗ್ಗಿದನು.

39. “ಅವನೊಡನೆ ಬೇಡ; ನನ್ನೊಡನೆ ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಬಾ; ಕೇವಲ ಬಾಯಿ ಮಾತಿನ ಆರ್ಭಟ ಶ್ರೇಷ್ಠರಿಗೆ ಸಲ್ಲದು. ಸಾಮಥ್ರ್ಯವೇನು ಎಂಬುದನ್ನು ನಿನ್ನ ಕೈಯಲ್ಲಿರುವ ಬಿಲ್ಲು ಹೇಳಬೇಕೇ ಹೊರತು ನಾಲಗೆಯಲ್ಲ. ಕೈಯಲ್ಲಿ ಬಿಲ್ಲಿದೆ; ಯುದ್ಧ ಮಾಡಲು ನಾನು ನಿಂತಿದ್ದೇನೆ; ಧರ್ಮರಾಯನಂತಹವನನ್ನು ಹೇಗೆ ಸೆರೆಹಿಡಿಯುತ್ತೀ ? ಎನ್ನುತ್ತಾ ಶಿಖಂಡಿಯು ಬಿಲ್ಲು ಹಿಡಿದು ದ್ರೋಣನೊಡನೆ ಯುದ್ಧ ಮಾಡಲು ಎದುರು ನಿಂತನು.

40. ಸಾರಥೀ ನೋಡು ನರಿಯು ಸಿಂಹವನ್ನು ಎದುರಿಸುತ್ತಿದೆಯಲ್ಲಾ. ಭೀಷ್ಮನ ಎದುರು ಹಿಂದೆ ಶಿಖಂಡಿಯು ಬಂದು ನಿಂತಂದಿನಂತೆ ಅದೇ ಮದದಲ್ಲಿ ಮುಂದುಗಾಣದವನಾಗಿದ್ದಾನೆ. " ಬಿಲ್ಲನ್ನು ಹಿಡಿದಿರುವ ಶಿಖಂಡಿಯೇ ನಿಲ್ಲು. ಬಾಣದ ತುದಿಯಿಂದಲೇ ಮಾತನಾಡುವುದೇ ಯುಕ್ತವಾದದ್ದು. ಮಾತಿನ ಚಪಲವೇಕೆ ಎಂದು ಬಾಣಗಳನ್ನು ಸುರಿಸಿದನು.

ಅಕಟ-ಆಹಾ, ಮಲೆತುದೊ-ಗರ್ವಿಸಿತೊ, ಜಂಬೂಕ-ನರಿ, ಮುಂದುಗಾಣನು-ಬುದ್ಧಿ ಇಲ್ಲದವನು, ಚಾಪ-ಬಿಲ್ಲು, ನಿಲು-ನಿಂತುಕೊ, ಸಾಯಕದ-ಬಾಣದ, ಮೊನೆ-ಚೂಪು, ಚಾಪಳಿ-ಚಪಲ, ಕಣೆ-ಬಾಣ, ಕೆದರಿದನು-ಸುರಿಸಿದನು.

41. ಶಿಖಂಡಿಯು ದ್ರೋಣಾಚಾರ್ಯನು ಬಿಟ್ಟ ಬಾಣಗಳೆಲ್ಲವನ್ನು ಮಾರ್ಗ ಮಧ್ಯದಲ್ಲಿಯೇ ಕತ್ತರಿಸಿ ಹಾಕಿದನು. ಆಗ ದಿಕ್ತಟವೇ ಬಿರಿಯುವ ಹಾಗೆ ಪಾಂಡವರ ಕಡೆ ಇದ್ದವರು ಜಯ ಜಯಕಾರ ಮಾಡಿದರು. ಆಗ ದ್ರೋಣನು ಶತ್ರುವಾದ ಶಿಖಂಡಿಯ ಕೈಚಳಕ ಅಧಿಕವಾಗಿಯೇ ಇದೆ ಅವನ ಬಿಲ್ಲುಗಾರಿಕೆ ಮೆಚ್ಚುವಂಥದು. ಎನ್ನುತ್ತ ದಿಕ್ಕುಗಳೇ ಕಾಣದಿರುವ ಹಾಗೆ ಸಾವಿರ ಸಾವಿರ ಬಾಣಗಳನ್ನು ಶಿಖಂಡಿಯ ಮೇಲೆ ಪ್ರಯೋಗ ಮಾಡಿದನು.

42. ದ್ರೋಣನು ಷಂಡನಾದ ಶಿಖಂಡಿಯೊಡನೆ ಹೆಚ್ಚು ಕಾಲ ಯುದ್ಧವನ್ನು ಮುಂದುವರಿಸಲು ಅಪೇಕ್ಷಿಸದೆ, ಶಿಖಂಡಿಯ ರಥವನ್ನು ನಾಲ್ಕು ಬಾಣಗಳಿಂದ ಹೊಡೆದು ಪುಡಿಪುಡಿ ಮಾಡಿದನು, ಎರಡು ಬಾಣಗಳಿಂದ ಶಿಖಂಡಿಯ ರಥದ ಸಾರಥಿಯ ತಲೆಯನ್ನು ಕತ್ತರಿಸಿ ಹಾಕಿದನು. ಶಿಖಂಡಿಯು ಹಿಡಿದಿದ್ದ ಬಿಲ್ಲನ್ನು ಮೂರು ಬಾಣಗಳಿಂದ ಕತ್ತರಿಸಿ ಹಾಕಿ, “ನೀನು ಯುದ್ಧ ಮಾಡಿದ್ದು ಸಾಕು; ನಿನ್ನ ಕಡೆಗಿರುವ ವೀರನನ್ನು ಹುಡುಕಿ ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಕರೆದುಕೊಂಡು ಬಾ” ಎಂದು ಶಿಖಂಡಿಗೆ ಹೇಳಿದನು.

43. ದ್ರೋಣನು ಧರ್ಮರಾಜನಿದ್ದೆಡೆಗೆ ಬಂದು “ಎಲೈ ಧರ್ಮರಾಜ, ಬಿಲ್ಲನ್ನು ಹಿಡಿದುಕೊ; ಹುಳುಗಳಂತಿರುವ ಈ ಸಾಮಾನ್ಯ ಮನುಷ್ಯರನ್ನು ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಮುಂದೆ ಕಳುಹಿಸಿ ವೃಥಾ ಕಾಲಹರಣ ಮಾಡುವುದು ಸರಿಯಲ್ಲ. ಈಗ ನೀನು ನನ್ನ ಕೈಗೆ ಸಿಕ್ಕಿ ಹಾಕಿಕೊಂಡಿದ್ದೀಯೆ. ನಿಲ್ಲು,” ಎಂದು ಹೇಳುವ ಹೊತ್ತಿಗೆ ಚಿತ್ರಕ, ಶತಾನೀಕ, ಸತ್ಯಜಿತು ಮೊದಲಾದವರು ಬಾಣ ಸಮೂಹವನ್ನು ಪ್ರಯೋಗ ಮಾಡುತ್ತ ಧರ್ಮರಾಯನ ರಕ್ಷಣೆಗೆ ಧಾವಿಸಿದರು.

ಶರಾಳಿ-ಬಾಣ ಸಮೂಹ, ನರಹುಳುಗಳು-ಹುಳದಂತೆ ಶಕ್ತಿ ಹೀನರಾದ ಮನುಷ್ಯರು, ಇಟ್ಟಣಿಸು-ಹಿಂಸೆಗೊಳಿಸು

44. ಸೂರ್ಯನು ದೈನ್ಯಭಾವದಿಂದ ಮೋಡದ ಹಿಂದೆ ಅವಿತುಕೊಂಡರೂ ರಾಹು ಗ್ರಹಣದ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಹೇಗೆ ಸೂರ್ಯನಿಗೆ ಅಡ್ಡವಾಗಿಬರುವನೋ ಹಾಗೆ ಶತಾನೀಕರೇ ಮೊದಲಾದವರ ಹಿಂದೆ ಅವಿತುಕೊಂಡರೆ ಬಿಟ್ಟು ಬಿಡುವಂತಹ ವ್ಯಕ್ತಿ ತಾನಲ್ಲ; ತನ್ನ ಮುಂದೆ ಇರುವ ಶತಾನೀಕರೇ ಮೊದಲಾದವರನ್ನು ಕೊಂದು ಧರ್ಮರಾಜನ ಜೊತೆ ಯುದ್ಧ ಮಾಡುವುದಾಗಿ ನುಡಿದು, ಅಂದು ಧರ್ಮರಾಯನು ತನ್ನ ಜೊತೆ ಯುದ್ಧ ಮಾಡುವುದರ ಮೂಲಕ ಶಕ್ತಿ ಸಾಮಥ್ರ್ಯಗಳನ್ನು ಪ್ರದರ್ಶಿಸಬೇಕೆಂದು ಹೇಳುತ್ತ ದ್ರೋಣನು ಬಾಣ ಪ್ರಯೋಗವನ್ನು ಮಾಡಿದನು.

ಕಾರ್ಪಣ್ಯ-ದೈನ್ಯತೆ, ಮೇಘ-ಮೋಡ, ಇರಿದು-ಯುದ್ಧಮಾಡಿ, ಮುಕ್ಕುರಿಕಿದ-ಮುತ್ತಿಕೊಂಡ, ಇವದಿರ-ಇವರನ್ನು, ತಿದ್ದಿ-ನಾಶಮಾಡಿ, ಬಹೆನು-ಬರುತ್ತೇನೆ, ಎಚ್ಚ-ಬಾಣವನ್ನು ಹೊಡೆದನು

45. ಎಂತಹ ಗಾಡಾಂಧಕಾರವೂ ಸೂರ್ಯನ ಕಿರಣಗಳ ಮುಂದೆ ಸೈರಿಸಿ ನಿಲ್ಲಲಾಗುತ್ತದೆಯೇ? ದ್ರೋಣನ ಲೆಕ್ಕವಿಲ್ಲದ ಸಂಖ್ಯೆಯ ಅನೂನವಾದ ಬಾಣಗಳ ಮಳೆಯಲ್ಲಿ ಸೈನಿಕರ ದೇಹಗಳು ನಾದಿಹೋದವು. ಆ ನಿರಂತರವಾದ ಬಾಣಗಳ ಘಾತಕ್ಕೆ ಈ ಸೈನಿಕರು ಲಕ್ಷ್ಯವೆ? ನಿನ್ನ ಮಕ್ಕಳಿಗೆ ಇದರು ನಿಲ್ಲಬಲ್ಲವರು ಯಾವನಿದ್ದಾನೆ ಹೇಳು ಎಂದು ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರನಿಗೆ ಸಂಜಯನು ಹೇಳಿದನು.

ತರಹರಿಸು-ಸೈರಿಸು
ನಾದು - ಉಜ್ಜು

46. ಒಂದೊಂದು ಬಾಣಕ್ಕೆ ಒಬ್ಬೊಬ್ಬ ಮಹಾವೀರನನ್ನು ದ್ರೋಣರು ಕೊಲ್ಲುತ್ತಿದ್ದರು. ಧೃಷ್ಟದ್ಯುಮ್ನನ ನೇತೃತ್ವದಲ್ಲಿ ಯುದ್ಧ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದ ಪಾಂಡವ ಸೇನೆಯಲ್ಲಿ ಸತ್ಯಜಿತು, ಶತಾನೀಕರೇ ಮೊದಲಾದ ರಾಜರನ್ನು ಸೀಳಿ ಹಾಕಿದರು. ಅಂದು ಪ್ರಬಲವಾಗಿ ಯುದ್ಧ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದ ಏಳು ನೂರು ಮಹಾರಥರನ್ನು ಕೊಂದರು. ಆ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಸತ್ತ ಶತ್ರುಪಕ್ಷದ ಆನೆ, ಕುದುರೆ ಹಾಗೂ ಸೈನಿಕರ ಸಂಖ್ಯೆಯನ್ನು ಯಾರು ಎಣಿಸಬಲ್ಲರು ?

47. ್ತ “ಎಲೈ ಧರ್ಮರಾಯ, ನೀನು ಕಳುಹಿಸಿದ ಎಲ್ಲ ನಿಸ್ಸತ್ವ ಸೈನಿಕರನ್ನು ರಥಿಕರನ್ನು ಕೊಂದದ್ದಾಯಿತು. ಇಂದು ನೀನು ಬೇರೆಲ್ಲೂ ಹೋಗಲಾರೆ, ಓಡಿ ಹೋಗಿ ಮರೆಯಾಗಬೇಕೆನಿಸಿದರೆ ನಿನಗೆ ಈಗ ಕುಂತಿಯ ಗರ್ಭ ಬಹಳ ಚಿಕ್ಕದಲ್ಲವೆ? ಈಗ ನೀನೇ ಬಾಣಗಳನ್ನು ಸುರಿಯಬೇಕು ನಿಲ್ಲು, ಇನ್ನೆಲ್ಲೂ ಹೋಗಬೇಡ” ಎಂದು ಆರ್ಭಟಿಸುತ್ತಾ ದ್ರೋಣನು ಮುಂದೆ ಮುಂದೆ ಬಂದಾಗ ಪಾಂಡವರ ಸೇನೆ “ಅಯ್ಯೋ ಮುಂದೇನು ಗತಿ” ಎಂದು ಯೋಚಿಸುವಂತಾಯಿತು. ಆಗ ಸಾಹಸ ಮಲ್ಲನೆನಿಸಿದ ದ್ರುಪದನು ಬಿಲ್ಲನ್ನು ಠೇಂಕಾರ ಮಾಡುತ್ತಾ ದ್ರೋಣರನ್ನು ಎದುರಿಸಲು ನುಗ್ಗಿ ಬಂದನು.

ಹೊಳ್ಳು-ನಿಸ್ಸತ್ವ,

48. ಧರ್ಮರಾಯನು ಆಪತ್ತಿಗೆ ಸಿಲುಕುವ ಮುನ್ನವೇ ನಾನು ಸಾವನ್ನು ಪಡೆಯಬೇಕು ಎಂದುಕೊಂಡ ಮತ್ಸ್ಯದೇಶದ ರಾಜನಾಗಿದ್ದ ವಿರಾಟನು ತನ್ನ ಸಮಸ್ತ ಬಂಧುಗಳನ್ನು ಕೂಡಿಕೊಂಡು ದ್ರೋಣನೆದುರಾಗಿ ಅಡ್ಡಬಂದು. ಇವರಿಗೆ ಮೊದಲು ನಾವು ನೋವನ್ನು ಅನುಭವಿಸಬೇಕೆಂದು ಬೆಳ್ಳಿಯಂತೆ ಹೊಳೆಯುತ್ತಿರುವ ಆಯುಧಗಳೊಡನೆ ಪಂಚಕೈಕಯರು ತೀವ್ರವಾಗಿ ಬಂದು ದ್ರೋಣನಿಗೆ ಇದಿರಾದರು.

ಆಯತಿಕೆಯಲಿ-ತೀವ್ರವಾಗಿ

49. ಹಣಕ್ಕಾಗಿ ತಲೆಯನ್ನು ನೀಡಿದ್ದೇವೆ. ಇದನ್ನು ಇನ್ನು (ಧರ್ಮರಾಯನನ್ನು ಕಾಪಾಡದೆ) ಉಳಿಸಿಕೊಳ್ಳುವುದು ಸಾಧ್ಯವಾಗದು ಎನ್ನುತ್ತ ಯವನ ರಾಜ ಹಾಗೂ ಅವನ ಸೈನ್ಯ ಮತ್ತು ಸುಷೇಣರು ಸಂದಣಿಸಿದರು. ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಅಳುಕುವುದು ಶೂರರ ಹಿರಿಮೆಯೇ ಅದು ಸುಡಲಿ ಎಂದು ಮನಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ಧೈರ್ಯ ತುಂಬಿಕೊಂಡು ಕುಂತೀಭೋಜ ತನ್ನ ಸಕಲ ಸೈನ್ಯದ ಸಹಿತ ಅಲ್ಲಿಗೆ ಬಂದನು.

ಇಟ್ಟಳಿಸಿ-ಇಟ್ಟಣಿಸಿ -ಒಟ್ಟಾಗಿ, ಅಳವಿ-ಯುದ್ಧ

50. ಚೆದುರಿ ಹೋದ ಸೇನೆಯು ಒಟ್ಟಾಗಿ ಸೇರಿತು, ಧರ್ಮ ರಾಯನನ್ನು ಮುಂದೆ ಹೋಗಲು ಬಿಡದೆ ಪಾಂಡವರ ಕಡೆಯ ರಾಜರು ಶತ್ರುಸೇನೆಗೆ ಕಾಲಭೈರವನಂತಿದ್ದ ದ್ರೋಣನನ್ನು ತಡೆದರು. ಸಾಲು ತಪ್ಪದಂತೆ ಪ್ರಳಯಕಾಲದ ಸಮುದ್ರದಂತೆ ಪಾಂಡವರ ಸೇನೆ ದ್ರೋಣರ ಸೇನೆಯನ್ನು ಅತಿಶಯದಿಂದ ಆವರಿಸಿತು.

ಹರೆದ ಬಲ-ಚೆದುರಿದ ಸೇನೆ, ಒಗ್ಗಾಯ್ತು-ಒಂದಾಯಿತು,

51. " ತೊಲಗು; ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಧಮನೆ, ದುರ್ಯೋಧನನ ಸೇನೆಯಲ್ಲಿ ಬಾಯಿಗೆ ಬಂದಂತೆ ಮಾತನಾಡಿ ಬಂದು ಬಿಟ್ಟರೆ ಯುಧಿಷ್ಠಿರನನ್ನು ಸೆರೆ ಹಿಡಿಯಲು ಸಾಧ್ಯವೆ? ಕಂಠದ ಸತ್ವವನ್ನು ಅರಿಯದೆ ಬೆಟ್ಟಕ್ಕೆ ತಲೆಯನ್ನು ಚಚ್ಚಿಕೊಳ್ಳುವರೇ? ಗೌರವಾನ್ವಿತರು ವ್ಯರ್ಥವಾಗಿ ಜೋರು ಧ್ವನಿಯಿಂದ ಮಾತನಾಡಿ ಪ್ರಯೋಜನವಿಲ್ಲ” ಎಂದು ದ್ರೋಣನ್ನು ಬೈದು ದ್ರುಪದನು ಯುದ್ಧವನ್ನಾರಂಭಿಸಿದನು.

52. ದ್ರೋಣನು “ದ್ರುಪದ, ನೀನು ನಿಜವಾಗಲೂ ಧೀರನೇ ಆಗಿರುವೆ; ಜಗದ ಜಟ್ಟಿಗಳಲ್ಲಿ ನಮಗೆ ಹಾಸ್ಯವೆ? ಉತ್ಸಾಹದಿಂದ ಮುನ್ನುಗ್ಗಿ ಬಂದು ಧರ್ಮರಾಯನನ್ನು ಹಿಡಿಯದ ಹಾಗೆ ಮಾಡಿದ್ದೀರಿ, ನೀನು ತೊಟ್ಟಿರುವ ವೇಷಕ್ಕೆ ತಕ್ಕಂತೆ ಮಾತುಗಳನ್ನು ಆಡಿದ್ದೀಯೆ. ನಿಮ್ಮ ಧರ್ಮರಾಯನನ್ನು ನಾನು ಕಟ್ಟಿಹಾಕಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲವೆಂದು ಭಾವಿಸಿರುವೆಯಲ್ಲವೆ ?” ಎನ್ನುತ್ತಾ ಬಾಣದ ಮಳೆಯನ್ನು ದ್ರುಪದನ ಮೇಲೆ ಸುರಿಸಿದನು.

ದಿಟ್ಟ-ಧೀರ, ಆಹೆ-ಆಗಿದ್ದೀಯೆ, ಗರಿಗಟ್ಟಿದಿರಿ-ಉತ್ಸಾಹದಿಂದ ಬಂದಿದ್ದೀರಿ, ಚೋಹ-ರೂಪ, ಸರಳ-ಬಾಣದ, ಸರಿವಳೆಯ-ಒಂದೇ ಸಮನೆ ಮಳೆಯನ್ನು

53. ದ್ರುಪದನ ದರ್ಪವೆಂಬ ಆಭರಣಕ್ಕೆ ಶೋಭಿಸುವಂತಹ ದ್ರೋಣನ ಬಾಣದ ಗರಿಗಳು ಸಲೀಸಾಗಿ ಶತ್ರು ಸೇನಾ ಸಮುದ್ರದ ಮೇಲೆ ಅಪ್ಪಳಿಸಿದವು. ಸತ್ವ ಹೀನರನ್ನು ಸದೆ ಬಡಿಯುವುದರ ಮೂಲಕ ಚೂಪಾದ ಶಸ್ತ್ರಾಸ್ತ್ರಗಳು ಶತ್ರುಗಳ ದೇಹದಲ್ಲಿದ್ದ ಕರುಳುಗಳನ್ನು ಹೊರಹಾಕಿದವು. ಪಾಂಡವರ ಸೈನ್ಯಸಮೂಹವನ್ನು ಈ ಬಾಣಗಳು ಅಂದಗೆಡಿಸಿದವು.

ತುರುಗು-ಮುತ್ತಿಕೊ, ಹಿಪ್ಪೆಗರ-ಸತ್ವ ಹೀನರ, ಹೊಗರು-ಕಾಂತಿ, ಅಲಗು-ಕತ್ತಿ, ಒಪ್ಪಗೆಡಿಸು-ಅಂದವನ್ನು ಹಾಳು ಮಾಡು, ಕದಂಬ-ಗುಂಪು, ಅಂಬು-ಬಾಣ

54. “ಹುಚ್ಚನೆ, ಮಂಜಿನ ಮಳೆಗೆ ಕುಲಪರ್ವತಗಳು ಹೇಗೆ ಕರಗುವುದಿಲ್ಲವೋ ಹಾಗೆಯೇ ನೀನು ಹೊಡೆದ ಬಾಣಗಳ ಪಂಜರಕ್ಕೆ ಪಾಂಡವರ ಕಡೆಗಿರುವ ವೀರರಾಗಲೀ, ಮಹಾರಥರಾಗಲೀ ಸಿಕ್ಕಿ ಹಾಕಿಕೊಳ್ಳುವುದಿಲ್ಲ ಈಗ ನಾವು ಬಿಡುವ ಬಾಣಗಳಿಂದ ನಿನ್ನನ್ನು ನೀನು ರಕ್ಷಿಸಿಕೊ” ಎನ್ನುತ್ತಾ ದ್ರುಪದ ಹಾಗೂ ವಿರಾಟ ರಾಜರು ಚಪ್ಪರಿಸಿ ಬಾಣಗಳ ಕಿರಣ ಮಾಲೆಯನ್ನು ದ್ರೋಣನ ಕಡೆಗೆ ಸುರಿಸಿದರು. ಬಾಣಗಳ ಹೊಳಪು ಎಲ್ಲ ದಿಕ್ಕುಗಳನ್ನೂ ತುಂಬಿದವು.

ಮರುಳೆ-ಹುಚ್ಚ, ನೀನೆಚ್ಚ-ನೀನು ಬಾಣಬಿಟ್ಟ, ಚಪ್ಪರಿಸಿ-ಕೂಗಿ, ಸರಳ-ಬಾಣದ, ರಶ್ಮಿ-ಕಿರಣ, ಮುಕ್ಕುರುಕಿದವು-ಮುತ್ತಿಕೊಂಡವು

55. “ಹತರಾದ ಕುಲಪರ್ವತಗಳ ಮಕ್ಕಳು ವಜ್ರಾಯುಧದೊಡನೆ ಸರಸವಾಡುವ ಕಾಲಬಂದಂತಾಯಿತು. ಹರ ಹರ, ಇದು ಅತ್ಯಂತ ಆಶ್ಚರ್ಯಕರವಾದುದಾಗಿದೆ. ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತಾ ಅತಿಯಾದ ಹುರುಪು ಹೆಚ್ಚಿ ಅತಿಶಯವಾದ ಕೋಪ ಉಂಟಾಗಿ ಬಿಲ್ಲಿನಿಂದ ಬಾಣಗಳು ಒಂದೇ ಸಮನೆ ಕಕ್ಕುತ್ತಿವೆ ಎಂಬಂತೆ, ಅತ್ಯಂತ ಕಠಿಣವಾದ, ಚೂಪಾದ, ಫಳಫಳನೆ ಹೊಳೆಯುವಂತಹ ಕಿಡಿಗಳನ್ನು ಉಗುಳುತ್ತಿವೆ ಎಂಬಂತಹ ಬಾಣಗಳನ್ನು ಪಾಂಡವರ ಸೇನೆಯ ಮೇಲೆ ಹರಿಸಿದನು.

56. ಅರ್ಜುನನ ಕಡೆಗಿದ್ದ ಆನೆಗಳು ಕಡಿತಕ್ಕೊಳಗಾದವು. ಇದರೊಡನೆ ಕುದುರೆಗಳು ಕಡಿದು ಬಿದ್ದು ಅವುಗಳ ದೇಹದ ಕರುಳುಗಳು ಆನೆಗಳ ದೇಹದ ಕರುಳಿನೊಡನೆ ಮಿಳಿತವಾಯಿತು. ಈ ಆನೆ, ಕುದುರೆಗಳ ಕರುಳುಗಳೆಂಬ ಹಗ್ಗಕ್ಕೆ ಸಿಲುಕಿದ ರಥಗಳ ಚಕ್ರಗಳು ಚಲಿಸಲಾಗದೆ ನಿಲ್ಲುವಂತಾಯಿತು. ಎಲ್ಲಿ ನೋಡಿದರೂ ಕತ್ತರಿಸಿ ಹೋದ ಆಯುಧದ ತುಂಡುಗಳು, ಕಡಿದು ಬಿದ್ದ ಬಾವುಟಗಳಲ್ಲಿ ಹೊರಳಾಡುವಂತಾಗಿ ಪಾಂಡವ ಸೇನೆಯ ರಥಗಳು ನೆಲದಲ್ಲಿ ಹೂತು ಹೋದವು.

ತೇಜಿ-ಕುದುರೆ, ಕರಿಘಟ-ಆನೆ, ಉಡಿದ-ಮುರಿದ, ಸಿಂಧ-ಬಾವುಟ

57. ರಕ್ತದ ಹೊಳೆ ಹರಿದು ನೊರೆ ನೊರೆಯಾಗಿ ಪ್ರವಹಿಸಿತು. ಸತ್ತವರ ತಲೆಗಳಲ್ಲಿದ್ದ ಮಿದುಳುಗಳು ಈಚೆಗೆ ಬಂದು ರಣಾಂಗಣದಲ್ಲಿ ಉರುಳಿ ಹೋದವು. ಎಲ್ಲಿ ನೋಡಿದರೂ ಸತ್ತ ಸೈನಿಕರ ದೇಹದ ಕೊಬ್ಬು, ಗುಲ್ಮ ಹಾಗೂ ಮೆದಕುಗಳು ಸೇರಿ ಅದರೊಡನೆ ದೇಹದಿಂದ ಒಸರುವ ರಕ್ತ, ಪುಡಿಪುಡಿಯಾದ ಮೂಳೆಗಳ ರಾಶಿ, ಕರಳುಗಳ ಜೊಂಪೆಗಳು , ಮಾಂಸಖಂಡಗಳ ರಾಶಿ. ಕತ್ತರಿಸಿ ಹೋದ ಚರ್ಮ, ಒಡೆದು ಹೋದ ತಲೆಗಳು ಶತ್ರುಗಳಾದ ಪಾಂಡವರ ಸೇನೆಯಲ್ಲಿ ರಾಶಿರಾಶಿಯಾಗಿ ತುಂಬಿಕೊಂಡಿದ್ದು ರಕ್ತದ ನದಿ ಇವೆಲ್ಲವನ್ನು ಮೀರಿ ಹರಿಯುತ್ತಿತ್ತು.

ಉಬ್ಬಣದ-ಹೆಚ್ಚಿನ, ಬಂಬಲು ಕರುಳು -ಜೊಂಪೆಜೊಂಪೆಯಾಗಿ ಹೆಣೆದುಕೊಂಡಿರುವ ಕರುಳು ಖಂಡದಿಂಡೆಯ-ಮಾಂಸ ಖಂಡಗಳ ರಾಶಿ, ತುರುಗಿದ-ಹೆಚ್ಚಾದ, ತಳಿತ-ಒತ್ತಡ, ತಡಿ-ದಡ, ಅಡಸಿ-ಮೇಲೇರಿ, ಮೆದಕು-? ವಸೆದೊರಳೆ-ಕೊಬ್ಬು ಮತ್ತು ಗುಲ್ಮ

58. ಪಾಂಡವರ ಕಡೆಗಿದ್ದ ಸೇನೆ ನಾಶವಾಗಿ ನೆಲಸಮವಾಯಿತು. ವೀರರು ಒಗ್ಗಟ್ಟಾಗಿದ್ದವರು ಯುದ್ಧದ ಭೀಕರತೆಯ ನಿಮಿತ್ತ ಚದುರಿಹೋದರು. ದುರ್ಯೋಧನನ ಅದೃಷ್ಟ ಚೆನ್ನಾಗಿತ್ತು; ದ್ರೋಣನು ನಿರ್ದಾಕ್ಷಿಣ್ಯವಾಗಿ ಹೋರಾಟವನ್ನು ಮುಂದುವರಿಸಿದನು. ಆಗ ಶತ್ರುಗಳ ದೇಹದಲ್ಲಿ ಚೂಪಾದ ಬಾಣಗಳು ನೆಟ್ಟವು. ಪಾಂಡವರ ಪರವಾಗಿ ನಿಂತ ಮಹಾರಾಜರೂ ಹಾಗೂ ಮಹಾರಥರು ಒಟ್ಟೊಟ್ಟಿಗೆ ರಣರಂಗದಿಂದ ತೆಗೆದೋಡುವಂತಾಯಿತು.

ತಳಪಟ-ನೆಲಸಮ ಬಯಲಾಗುವುದು ಖೋಡಿ-ಕೊರತೆ, ನ್ಯೂನತೆ, ಹೊಗರಂಬು-ಹೊಳೆಯುವ ಬಾಣ, ತೆಕ್ಕೆ-ಗುಂಪು

59. ದ್ರೋಣಾಚಾರ್ಯರು ಬಿಲ್ವಿದ್ಯಾಗುರುವಲ್ಲವೆ ? ಇವರ ಗರಿಮೆಯಿಂದ ದ್ರುಪದ ಮಹಾರಾಜನು ಏಟು ತಿಂದು ಗಾಯವನ್ನು ಹೊಂದಿನು. ಮತ್ಸ್ಯರಾಜನಾದ ವಿರಾಟನಿಗೆ ಏಟು ಬಿದ್ದು ಬಾಯಲ್ಲಿ ರಕ್ತ ಚಿಮ್ಮಿತು. ಕೇಕಯ ರಾಜ್ಯದ ರಾಜರು ಶಸ್ತ್ರಾಸ್ತ್ರಗಳನ್ನು ಒಪ್ಪಿಸುವಂತಾಯಿತು; ಅವರು ರಥದಿಂದಿಳಿದು ಓಡಿ ಹೋಗಿ ಜೀವವನ್ನುಳಿಸಿಕೊಂಡರು. ಧೃಷ್ಟಕೇತು ಸಾಯುವ ಸ್ಥಿತಿಯನ್ನು ಪಡೆದನು. ಭೋಜರಾಜನು ಶಕ್ತಿಯನ್ನು ಕಳೆದುಕೊಂಡನು. ಆಗ ದ್ರೋಣ ಧರ್ಮರಾಜನ ಕಡೆಗೆ ರಥವನ್ನು ವೇಗವಾಗಿ ಓಡಿಸಿದ.

ಒಕ್ಕುದು-ಚಿಮ್ಮಿತು, ವಿಡಾಯಿ-ಬಲ, ವಿಡಾಯಿಗೆಟ್ಟನು-ಶಕ್ತಿಗುಂದಿದನು, ದುವ್ವಾಳಿಸು-ವೇಗವಾಗಿ ಓಡಿಸು

ಧೃಷ್ಟಕೇತು - ಚೇದಿರಾಜನಾದ ಶಿಶುಪಾಲನ ಮಗ ಧೃಷ್ಟಕೇತು. ಸುಕೇತು, ಶರಭ ಇವನ ತಮ್ಮಂದಿರು. ರೇಣುಮತಿ ಅಥವಾ ಕರೇಣುಮತಿ ಇವನ ತಂಗಿ. ಈಕೆ ನಕುಲನ ಪತ್ನಿ. ವಾಸ್ತವವಾಗಿ ಈತ ರಾಕ್ಷಸ ಕುಲದವನು. ಹಿರಣ್ಯಕಶಿಪುವಿನ ಮಗನಾದ ಅನುಹ್ಲಾದನೆಂಬ ರಾಕ್ಷಸನ ಅಂಶಾವತಾರಿ ಇವನು. ಆದರೆ ತಂದೆಯ ಮರಣಾಂತರ ಧರ್ಮರಾಯನು ಧೃಷ್ಟಕೇತುವಿಗೆ ರಾಜ್ಯಾಭಿಷೇಕ ಮಾಡಿದ್ದರಿಂದ ಈತ ಕೊನೆಯತನಕ ಧರ್ಮರಾಯನ ಅಧೀನರಾಜನಾಗಿ ಕೊನೆಗೆ ಪಾಂಡವರ ಕಡೆ ಇದ್ದುಕೊಂಡು ಹೋರಾಡಿದ. ಪಾಂಡವರು ವನವಾಸದಲ್ಲಿದ್ದಾಗ ಅವರನ್ನು ಕಂಡು ನಕುಲನ ಪತ್ನಿ ಕರೇಣುಮತಿಯನ್ನು ತನ್ನ ರಾಜಧಾನಿಯಾದ ಶುಕ್ತಿಮತಿ ನಗರಕ್ಕೆ ಕರೆತಂದನು. ಪಾಂಡವರ ಅಜ್ಞಾತವಾಸ ಮುಗಿದ ಮೇಲೆ ಮಂತ್ರಾಲೋಚನೆಗೆ ಕರೆಸಿದ್ದ ರಾಜಪ್ರಮುಖರಲ್ಲಿ ಈತನೂ ಒಬ್ಬ. ಒಂದು ಅಕ್ಷೋಹಿಣಿ ಸೇನೆಯ ಸಮೇತ ಪಾಂಡವರ ಪಕ್ಷವನ್ನು ಸೇರಿ ಪಾಂಡವರ ಸಪ್ತಮಹಾಸೇನಾ ನಾಯಕರಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬನಾಗಿದ್ದುಕೊಂಡು ಶಲ್ಯ, ಕೃಪ, ಬಾಹ್ಲಿಕ, ಭೂರಿಶ್ರವ, ಪೌರವಾದಿಗಳೊಡನೆ ಹೋರಾಡಿ ಕೊನೆಗೆ ಯುದ್ಧದ ಹದಿನಾಲ್ಕನೇ ದಿನ ದ್ರೋಣರಿಂದ ಹತನಾದ. ಅನಂತರ ವೀರಸ್ವರ್ಗ ಪಡೆದು ವಿಶ್ವೇದೇವನಾಗಿ ಸ್ವರ್ಗದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾನಪಡೆದ. ಯುದ್ದ ಮುಗಿದ ಮೇಲೆ ಒಂದು ದಿನ ವೇದವ್ಯಾಸರು ಎರಡೂ ಕಡೆಯ ಮೃತ ನಾಯಕರುಗಳನ್ನು ಆವಾಹನಗೊಳಿಸಿದಾಗ ಗಂಗೆಯಲ್ಲಿ ಎದ್ದು ಬಂದ ಮೃತ ವೀರರುಗಳಲ್ಲಿ ಧೃಷ್ಟಕೇತುವೂ ಒಬ್ಬನಾಗಿದ್ದಾನೆ. ‘ಚೇದಿ, ಕಾಶಿ, ಕರೂಷ ನೇತಾರ’ ಎನ್ನಿಸಿಕೊಂಡ ಈ ವೀರ ಅರ್ಧ ಚಂದ್ರವ್ಯೂಹದ ಬಲಭಾಗದಲ್ಲಿ ಇದ್ದು ಹೋರಾಡಿದನು. ಇವನ ರಥಾಶ್ವಗಳ ವರ್ಣನೆ ಉಜ್ಜಲವಾಗಿದೆ. ಹಾಗೆಯೇ ಸಂಜಯನೇ ಈತನ ಪರಾಕ್ರಮವನ್ನು ಮುಕ್ತಕಂಠದಿಂದ ಶ್ಲಾಘಿಸಿದ್ದಾನೆ. ಚೇದಿಗಳೆಲ್ಲ ಇವನ ಕೈ ಬಿಟ್ಟರ ವಿಚಲಿತನಾಗದೆ ಈತ ಒಬ್ಬನೇ ಪಾಂಡವರ ಬಳಿಗೆ ಬಂದನೆಂದೂ ಹೇಳಲಾಗಿದೆ.
ರಾಕ್ಷಸ ವಂಶದವನಾಗಿದ್ದುಕೊಂಡೂ ಪ್ರಜ್ಞಾವಂತನಾಗಿ ಪಾಂಡವರನ್ನು ಆಶ್ರಯಿಸಿ ಕೊನೆಯತನಕ ಪಾಂಡವರಿಗೆ ನಿಷ್ಠನಾಗಿ ಉಳಿದು ಹೋರಾಡಿ ತನ್ನ ಪ್ರಾಣವನ್ನೇ ಅರ್ಪಿಸಿದ ಧೃಷ್ಟಕೇತು ಒಂದು ಮಾದರಿ ಪಾತ್ರವಾಗಿ ಉಳಿದಿದ್ದಾನೆ. ಪಾಂಡವ ಬಂಧುವಾಗಿ ಪಾಂಡವ ಹಿತೈಷಿಯಾಗಿ ಈತ ನಮ್ಮ U್ಪಮನ ಸೆಳೆಯುತ್ತಾನೆ.ಚೇದಿರಾಜನಾದ ಶಿಶುಪಾಲನ ಮಗ ಧೃಷ್ಟಕೇತು. ಸುಕೇತು, ಶರಭ ಇವನ ತಮ್ಮಂದಿರು. ರೇಣುಮತಿ ಅಥವಾ ಕರೇಣುಮತಿ ಇವನ ತಂಗಿ. ಈಕೆ ನಕುಲನ ಪತ್ನಿ. ವಾಸ್ತವವಾಗಿ ಈತ ರಾಕ್ಷಸ ಕುಲದವನು. ಹಿರಣ್ಯಕಶಿಪುವಿನ ಮಗನಾದ ಅನುಹ್ಲಾದನೆಂಬ ರಾಕ್ಷಸನ ಅಂಶಾವತಾರಿ ಇವನು. ಆದರೆ ತಂದೆಯ ಮರಣಾಂತರ ಧರ್ಮರಾಯನು ಧೃಷ್ಟಕೇತುವಿಗೆ ರಾಜ್ಯಾಭಿಷೇಕ ಮಾಡಿದ್ದರಿಂದ ಈತ ಕೊನೆಯತನಕ ಧರ್ಮರಾಯನ ಅಧೀನರಾಜನಾಗಿ ಕೊನೆಗೆ ಪಾಂಡವರ ಕಡೆ ಇದ್ದುಕೊಂಡು ಹೋರಾಡಿದ. ಪಾಂಡವರು ವನವಾಸದಲ್ಲಿದ್ದಾಗ ಅವರನ್ನು ಕಂಡು ನಕುಲನ ಪತ್ನಿ ಕರೇಣುಮತಿಯನ್ನು ತನ್ನ ರಾಜಧಾನಿಯಾದ ಶುಕ್ತಿಮತಿ ನಗರಕ್ಕೆ ಕರೆತಂದನು. ಪಾಂಡವರ ಅಜ್ಞಾತವಾಸ ಮುಗಿದ ಮೇಲೆ ಮಂತ್ರಾಲೋಚನೆಗೆ ಕರೆಸಿದ್ದ ರಾಜಪ್ರಮುಖರಲ್ಲಿ ಈತನೂ ಒಬ್ಬ. ಒಂದು ಅಕ್ಷೋಹಿಣಿ ಸೇನೆಯ ಸಮೇತ ಪಾಂಡವರ ಪಕ್ಷವನ್ನು ಸೇರಿ ಪಾಂಡವರ ಸಪ್ತಮಹಾಸೇನಾ ನಾಯಕರಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬನಾಗಿದ್ದುಕೊಂಡು ಶಲ್ಯ, ಕೃಪ, ಬಾಹ್ಲಿಕ, ಭೂರಿಶ್ರವ, ಪೌರವಾದಿಗಳೊಡನೆ ಹೋರಾಡಿ ಕೊನೆಗೆ ಯುದ್ಧದ ಹದಿನಾಲ್ಕನೇ ದಿನ ದ್ರೋಣರಿಂದ ಹತನಾದ. ಅನಂತರ ವೀರಸ್ವರ್ಗ ಪಡೆದು ವಿಶ್ವೇದೇವನಾಗಿ ಸ್ವರ್ಗದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾನಪಡೆದ. ಯುದ್ದ ಮುಗಿದ ಮೇಲೆ ಒಂದು ದಿನ ವೇದವ್ಯಾಸರು ಎರಡೂ ಕಡೆಯ ಮೃತ ನಾಯಕರುಗಳನ್ನು ಆವಾಹನಗೊಳಿಸಿದಾಗ ಗಂಗೆಯಲ್ಲಿ ಎದ್ದು ಬಂದ ಮೃತ ವೀರರುಗಳಲ್ಲಿ ಧೃಷ್ಟಕೇತುವೂ ಒಬ್ಬನಾಗಿದ್ದಾನೆ. ‘ಚೇದಿ, ಕಾಶಿ, ಕರೂಷ ನೇತಾರ’ ಎನ್ನಿಸಿಕೊಂಡ ಈ ವೀರ ಅರ್ಧ ಚಂದ್ರವ್ಯೂಹದ ಬಲಭಾಗದಲ್ಲಿ ಇದ್ದು ಹೋರಾಡಿದನು. ಇವನ ರಥಾಶ್ವಗಳ ವರ್ಣನೆ ಉಜ್ಜಲವಾಗಿದೆ. ಹಾಗೆಯೇ ಸಂಜಯನೇ ಈತನ ಪರಾಕ್ರಮವನ್ನು ಮುಕ್ತಕಂಠದಿಂದ ಶ್ಲಾಘಿಸಿದ್ದಾನೆ. ಚೇದಿಗಳೆಲ್ಲ ಇವನ ಕೈ ಬಿಟ್ಟರ ವಿಚಲಿತನಾಗದೆ ಈತ ಒಬ್ಬನೇ ಪಾಂಡವರ ಬಳಿಗೆ ಬಂದನೆಂದೂ ಹೇಳಲಾಗಿದೆ.
ರಾಕ್ಷಸ ವಂಶದವನಾಗಿದ್ದುಕೊಂಡೂ ಪ್ರಜ್ಞಾವಂತನಾಗಿ ಪಾಂಡವರನ್ನು ಆಶ್ರಯಿಸಿ ಕೊನೆಯತನಕ ಪಾಂಡವರಿಗೆ ನಿಷ್ಠನಾಗಿ ಉಳಿದು ಹೋರಾಡಿ ತನ್ನ ಪ್ರಾಣವನ್ನೇ ಅರ್ಪಿಸಿದ ಧೃಷ್ಟಕೇತು ಒಂದು ಮಾದರಿ ಪಾತ್ರವಾಗಿ ಉಳಿದಿದ್ದಾನೆ. ಪಾಂಡವ ಬಂಧುವಾಗಿ ಪಾಂಡವ ಹಿತೈಷಿಯಾಗಿ ಈತ ನಮ್ಮ U್ಪಮನ ಸೆಳೆಯುತ್ತಾನೆ.

60. ಇನ್ನರ್ಧ ಘಳಿಗೆಯಲ್ಲಿ ಧರ್ಮರಾಜನ ಜೀವನ ಕೊನೆಗಾಣುತ್ತದೆ, ಗಾಂಧಾರಿ ಯಾವ ವ್ರತವನ್ನು ಮಾಡಿ ದುರ್ಯೋಧನನನ್ನು ಪಡೆದಿದ್ದಾಳೊ ? ಜಯ ಕೌರವನ ಕಡೆಗೆ ವಾಲುತ್ತಿದೆ, ಎಂದು ಕೌರವ ಪಡೆಯ ಸಾಹಸಿಗರು ಮಾತನಾಡಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಿರುವಾಗ ಯುದ್ಧರಂಗದ ಮತ್ತೊಂದು ಭಾಗದಿಂದ ಧೀರನಾದ ಸಾತ್ಯಕಿ, ಭೀಮ ಹಾಗೂ ಅರ್ಜುನನ ಮಗ ಅಭಿಮನ್ಯು ದ್ರೋಣನನ್ನು ಎದುರಿಸಲು ಸಿದ್ಧರಾದರು.

ನೋಂಪಿ-ವ್ರತ, ಆರುತಿರೆ-ಕೂಗುತ್ತಿರಲು,

61. ದುರ್ಯೋಧನನು ಪರಮಾನಂದದಿಂದ ಕರ್ಣನಿಗೆ “ಆಹಾ, ಭಲೇ, ಭೇಷ್, ದ್ರೋಣನ ಪರಾಕ್ರಮವು ಈಶ್ವರನ ಪರಾಕ್ರಮವನ್ನು ಹೋಲುತ್ತಿದೆ. ಯುಧಿಷ್ಠಿರ ಇನ್ನೇನು ಸೆರೆ ಸಿಕ್ಕಂತೆಯೇ ಸರಿ;” ಎಂದು ಕೂಗಿದಾಗ ಮಹಾಬಲಶಾಲಿಯಾದ ಸೂರ್ಯಪುತ್ರನಾದ ಕರ್ಣನು ಹೆದರದೆ ನೀತಿಸಮ್ಮತವಾದ ವಿಚಾರಗಳನ್ನು ದುರ್ಯೋಧನನಿಗೆ ಹೇಳಲಾರಂಭಿಸಿದನು.

ಅಲಘು-ಅಪಾರ, ಭರ್ಗ - ಶಿವ

62. “ದುರ್ಯೋಧನ, ನಮಗೆಲ್ಲಿ ಜಯ ದೊರಕುತ್ತದೆ ? ಧರ್ಮರಾಯನನ್ನು ನಾವು ಸೆರೆ ಹಿಡಿಯುವುದು ಸಾಧ್ಯವೇ ಇಲ್ಲ. ಏಕೆಂದರೆ ಕೃಷ್ಣನ ಅಭಯಹಸ್ತವೆಂಬ ನೆರಳು ಪಾಂಡವರಿಗುಂಟು; ಕೃಷ್ಣನು ಈ ಭೂಮಿಯ ಮೇಲಿರುವ ಜನರ ಭಾರವನ್ನು ಕಡಿಮೆ ಮಾಡಲೆಂದೇ ಅವತರಿಸಿರುವನು. ಇಂತಹ ಕೃಷ್ಣನ ಬೆಂಬಲವಿರುವವರಿಗೆ ಪಾಂಡವರಿಗೆ ಯಾವ ತೊಂದರೆಯೂ ಆಗದೆನಿಸುತ್ತದೆ” ಎಂದು ಕರ್ಣನು ಹೇಳಿದನು.

ನೆಲನ ತಿಣ್ಣನ ತಿದ್ದುವ-ಭೂಮಿಯ ಭಾರವನ್ನು ಇಳಿಸುವ

63. ಪರ್ವತದ ಕೊರಳಿಗೆ ವಜ್ರಾಯುಧ ಆಭರಣವಾಗುವುದೇ? ಅರಗಿನಲ್ಲಿ ಮಾಡಿದ ಓಲೆಯಕಾರರಿಗೆ ಬೆಂಕಿಯ ಕವಚದ ರಕ್ಷಣೆಯೇ? ಕತ್ತಲೆಯ ರಾಜ ಲೋಕವನ್ನೇ ಬೆಳಗಿಸುವ ಸೂರ್ಯನು ಮಂಗಳಕರನಾಗುತ್ತಾನೆಯೇ? ಕೃಷ್ಣನ ಭಕ್ತರಿಗೆ ಸೋಲನ್ನುಂಟು ಮಾಡುವುದು ಯಾವ ಜೀವರಿಗಾದರೂ ಸಾಧ್ಯವೆ? ಎಂದು ಕರ್ಣನು ಹೇಳಿದನು.

ಜೋಡು - ಕವಚ

64. “ಕೃಷ್ಣನು ಹತ್ತಿರದಲ್ಲಿರಲಿ ಅಥವಾ ದೂರದಲ್ಲಿರಲಿ, ಅವನಿಗೆ ತನ್ನವರನ್ನು ಕಾಪಾಡುವ ದೃಷ್ಟಿ ಇರುವುದರಿಂದ ಅವನು “ಭಕ್ತ ಜನ ಸಂರಕ್ಷಕ” ಎಂಬ ಬಿರುದನ್ನುಳಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ದೂರದಲ್ಲಿದ್ದೇ ರಕ್ಷಣೆ ಮಾಡುತ್ತಾನೆ. ಕೃಷ್ಣನು ಧರ್ಮರಾಯನ ಹತ್ತಿರದಲ್ಲಿಲ್ಲ; ಆದ್ದರಿಂದ ಧರ್ಮರಾಯನನ್ನು ಸೆರೆ ಹಿಡಿಯಬಹುದು ಎಂದು ಯೋಚಿಸುವುದು ಮೂರ್ಖತನ. ಮುರ ವೈರಿಯಾದ ಕೃಷ್ಣನ ರಕ್ಷಣಾ ಕ್ರಮ ಯಾವಾಗಲೂ ಬಹಳ ಅದ್ಭುತವಾಗಿರುತ್ತದೆ ಎಂದು ಕರ್ಣನು ದುರ್ಯೋಧನನಿಗೆ ಹೇಳಿದನು.

65. ಆ ಸಂಗತಿ ಹಾಗಿರಲಿ; ನಮ್ಮ ಈ ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ವೀರನಾದ ಭೀಮ, ಸಾತ್ಯಕಿಯರು ಕಾಣಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದಾರೆ ಅಭಿಮನ್ಯು ಹಾಗೂ ಘಟೋತ್ಕಚರೂ ಒಟ್ಟಾಗಿ ಸೇರಿ ಸಾಹಸಿಗರು ಒಗ್ಗಟ್ಟಿನಿಂದ ದ್ರೋಣನ ಮೇಲೆ ಯುದ್ಧ ಮಾಡಲು ನುಗ್ಗುತ್ತಿದ್ದಾರೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ಇವರೆಲ್ಲರನ್ನು ಎದುರಿಸಬಲ್ಲ ಮಹಾಬಲಶಾಲಿಗಳಾದ ವೀರರನ್ನು ದ್ರೋಣರ ಸಹಾಯಕ್ಕೆ ಕೂಡಲೆ ಕಳುಹಿಸಬೇಕೆಂದು ಕರ್ಣನು ಹೇಳಿದನು.

ಆ ಹದನ-ಆ ವಿಚಾರ

66. ಕರ್ಣನು ಹೀಗೆನ್ನಲು ತಕ್ಷಣ ದುರ್ಯೋಧನನು ದುಶ್ಶಾಸನ, ಜಯದ್ರಥ, ಕರ್ಣ ದ್ರೋಣರ ಮಗನಾದ ಅಶ್ವತ್ಥಾಮ, ಕೃಪಾಚಾರ್ಯ, ಮಾದ್ರದೇಶದ ರಾಜನಾದ ಶಲ್ಯ, ಭಗದತ್ತನೇ ಮೊದಲಾದವರನ್ನು ದ್ರೋಣರ ಸಹಾಯಕ್ಕೆ ತೆರಳಲು ಆದೇಶಿಸಿದನು. ಉಳಿದ ನಾಯಕರೂ ತಾವು ತಾವೇ ಇವರೆಲ್ಲರೊಡನೆ ಸೇರಿಕೊಂಡು ದ್ರೋಣನ ಅಕ್ಕ ಪಕ್ಕ ನಿಂತು. “ಯುಧಿಷ್ಠಿರನನ್ನು ಹಿಡಿಯಿರಿ” ಎಂದು ಕೂಗುತ್ತಾ ಅತ್ಯುತ್ಸಾಹದಿಂದ ಮುನ್ನುಗ್ಗಿ ಶತ್ರು ಸೇನೆಯ ಮೇಲೆ ದಾಳಿ ಮಾಡಿದರು.

ಇನತನುಜ-ಕರ್ಣ, ಬಲಿದರು-ಬಲವಾಗಿ ನಿಂತರು,

67. “ಓಹೋ, ಯಾರು ಯಮಧರ್ಮರಾಯನ ಮಗನಾದ ಧರ್ಮರಾಯನನ್ನು ಹಿಡಿಯಿರೆಂದು ಕೂಗುತ್ತಿರುವರು ? ಇದು ಕೇವಲ ಬಾಯಿ ಮಾತಿನ ಜಂಭ ಅಷ್ಟೆ. ಕೇವಲ ಕೆಟ್ಟ ಮಾತುಗಳನ್ನಾಡುವುದರಿಂದೇನು ಪ್ರಯೋಜನ ?” ಎನ್ನುತ್ತಾ ಭೀಮನು ಉತ್ಸಾಹದಿಂದ ಸಮುದ್ರವನ್ನು ಮಂದರ ಪರ್ವತವು ಕಡೆದ ಹಾಗೆ ಶತ್ರು ಸೇನಾ ಸಮುದ್ರವನ್ನು ಗದೆಯ ಹೊಡೆತಗಳಿಂದ ಕಡೆಯಲಾರಂಭಿಸಿದನು.

ಘಡ-ಆಹಾ, ಕಾಳ್ಗಡೆದಡೆ-ಕೆಟ್ಟ ಮಾತುಗಳನ್ನಾಡಿದರೆ, ಅವಗಡಿಸಿ-ನಿರ್ಲಕ್ಷಿಸಿ, ಹೊಯ್ಲು-ಏಟು, ಘಾಡದ-ತೀವ್ರವಾದ

ಸಮುದ್ರ ಮಥನ - ವಿಷ್ಣುವು ಮೋಹಿನಿಯ ರೂಪವನು ಧರಿಸಿದ ಬಂದು ಅಮೃತವನ್ನು ದೇವ-ದಾವನರಿಗೆ ಸಮನಾಗಿ ಹಂಚುವುದಾಗಿ ಹೇಳಿ ವಂಚಿಸಿದ ಪ್ರಸಂಗ ಸಮುದ್ರ ಮಥನದ್ದು. ದೇವದಾನವರಿಬ್ಬರೂ ಅಮೃತಕ್ಕಾಗಿ ಹಾಲುಗಡಲನ್ನು ಮಥಿಸುವ ತೀರ್ಮಾನ ಕೈಗೊಂಡರು. ಮಥನದ ಕ್ರಮವನನು ಮೇರುಪರ್ವತದಲ್ಲಿ ಕುಳಿತು ತೀರ್ಮಾನಿಸಿದರು. ಕೂಲಂಕಷವಾಗಿ ಚರ್ಚಿಸಿದ ಬಳಿಕ ಭಾರಿಯ ಮಂದರ ಪರ್ವತವನ್ನು ಕಡೆಗೋಲಾಗಿ ವಾಸುಕಿಯನ್ನು ಹಗ್ಗವಾಗಿ ಕೆಳಗೆ ಕೂರ್ಮನನ್ನು ಆಧಾರವಾಗಿ ಇರಿಸಿದರು. ಹನ್ನೊಂದು ಸಾವಿರ ಯೋಜನ ಉದ್ದಗಲಗಳಿಂದ ಮಂದರ ಪರ್ವತವನ್ನು ಆದಿಶೇóಷನು ಎತ್ತಿ ತಂದನು. ಅಧಿಕೋತ್ಸಾಹದಿಂದ ದೇವದಾನವರು ಮಥಿಸುವ ಕ್ರಿಯೆಯಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿದರು.
ಈ ಅದ್ಭುತ ಮಥನ ನಡೆದದ್ದು ಅಮೃತದ ಸಲುವಾಗಿ ತಾನೇ! ಆದರೆ ಮೊದಲು ಬಂದದ್ದು ಘೋರ ವಿಷ! ಹಾಲಾಹಲ! ಆ ವಿಷಾಗ್ನಿಯಿಂದ ಹೊರಟ ಕೆಂಡದ ಉಂಡೆಗಳು ಲೋಕಕ್ಕೇ ಅಪಾಯಕಾರಿಯಾಗುವ ಸಂಭವವಿತ್ತು. ಆದರೆ ಅಪಾರ ಕರುಣೆಯಿಂದ ಮಹೇಶ್ವರನು ಆ ಘೋರ ವಿಷವನ್ನು ತಾನೇ ಗಂಟಲಲ್ಲಿರಿಸಿಕೊಂಡ. ಆದುದರಿಂದಲೇ ಅವನಿಗೆ ನೀಲಕಂಠ, ವಿಷಕಂಠ ಎಂಬ ಹೆಸರುಗಳು ಬಂದಿವೆ.
ಅಮೃತ ಬರುವ ಮುನ್ನ ಸಮುದ್ರದಿಂದ ಮೇಲೆದ್ದ ಕೆಲವು ವ್ಯಕ್ತಿಗಳೂ ಉಪವಸ್ತುಗಳು ಸೊಗಸಾದುವೇ. ಚಂದ್ರ, ಜ್ಯೇಷ್ಠಾದೇವಿ, ಲಕ್ಷ್ಮೀದೇವಿ, ಉಚ್ಚೈಶ್ರವಸ್ಸು, ಕೌಸ್ತುಭ, ಧನ್ವಂತರಿ, ಐರಾವತ, ಮದ್ಯ ಮೊದಲಾದವುಗಳು ಉದ್ಭವಿಸಿದುವು. ಲಕ್ಷ್ಮಿ ಮತ್ತು ಕೌಸ್ತುಭಗಳು ವಿಷ್ಣುನ ಪಾಲಾದವು. ಲಕ್ಷ್ಮಿ ಕೌಸ್ತುಭಗಳಿಗೆ ಅವನ ಎದೆಯಲ್ಲಿ ಜಾಗ! ಐರಾವತ ಎಂಬ ಅನೆ ಉಚ್ಚೈಶ್ರವಸ್ ಎಂಬ ಕುದುರೆ ದೇವೇಂದ್ರನಿಗೆ ಸೇರಿದವು.
ಕೊನೆಗೆ ಉಳಿದದ್ದು ಅಮೃತ ತಾನೆ! ಇದನ್ನು ಮಾತ್ರ ದೇವದಾನವರಿಬ್ಬರೂ ತಮಗೆ ಬೇಕೆಂದು ಜಗಳವಾಡಿದರು. ಕೊನೆಗೆ ವಿಷ್ಣುವು ಮೋಹಿನಿಯ ರೂಪದಲ್ಲಿ ಅಮೃತವನ್ನು ಹಂಚಲು ಬಂದು ನಿಂತಳು. ಆ ಭುವನ ಮೋಹಿನಿಯ ರೂಪಕ್ಕೆ ಮರುಳಾದ ರಾಕ್ಷಸರು ಆಕೆ ಅಮೃತವನ್ನು ಹಂಚಲಿ ಎಂದು ಹೇಳಿದರು. ಎರಡು ವರ್ಗಗಳವರನ್ನೂ ಎರಡು ಸಾಲಾಗಿ ಕುಳ್ಳಿರಿಸಿದ ಮೋಹಿನಿ ನಾಟ್ಯಭಂಗಿಯಲ್ಲಿ ವಿನಿಯೋಗದ ನಾಟಕವಾಡುತ್ತಾ ಮೊದಲ ಪಂಕ್ತಿಯಲ್ಲಿದ್ದ ದೇವತೆಗಳಿಗೇ ಎಲ್ಲವನ್ನೂ ಬಡಿಸಿ ಖಾಲಿಯಾದ ಮಡಕೆಯನ್ನು ಉಳಿಸಿದಳು. ಈ ಮಧ್ಯೆ ರಾಹು ಎಂಬುವನು ದೇವತೆಗಳ ಸಾಲಿನಲ್ಲಿಯೇ ಕುಳಿತು ಅಮೃತವನ್ನು ಸೇವಿಸಲಾರಂಭಿಸಿದ. ಈ ದೃಶ್ಯವನ್ನು ನೋಡಿದ ಸೂರ್ಯಚಂದ್ರ ವಿಷ್ಣುವಿಗೆ ಸಂಗತಿಯನ್ನು ತಿಳಿಸಿದರು. ಕೂಡಲೇ ಆ ಅಮೃತವೂ ರಾಹುವಿನ ಕಂಠರಂದ್ರವನ್ನು ಸೇರುವುದಕ್ಕಿಂತ ಮುಂಚೆಯೇ ತನ್ನ ಚಕ್ರದಿಂದ ಕುತ್ತಿಗೆಯನ್ನು ಉರುಳಿಸಿದ. ಮುಖಭಾಗವು ಅಮೃತವನ್ನು ಕುಡಿದಿದ್ದುದರಿಂದ ಅದು ಚಿರಂಜೀವಿಯಾಗಿ ಉಳಿದುಕೊಂಡು ಕಂಠದ ಕೆಳಗಿನ ಭಾಗವೆಲ್ಲ ಕತ್ತರಿಸಿ ಬಿತ್ತು.
ಈ ವಂಚನೆಯಿಂದ ಕುಪಿತರಾದ ದಾನವರಿಗೂ ದೇವತೆಗಳಿಗೂ ಘೋರವಾದ ಯುದ್ಧ ನಡೆಯಿತು. ಸಮುದ್ರ ತೀರದಲ್ಲಿ ನಡೆದ ಈ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ರಾಕ್ಷಸ ಪಡೆ ನಿರ್ನಾಮವಾಯಿತು. ಅಳಿದುಳಿದ ರಾಕ್ಷಸರು ಸಮುದ್ರದಲ್ಲಿ ಅಡಗಿ ಜೀವ ಉಳಿಸಿಕೊಂಡರು.

68. ಕೌರವನ ಸೇನೆ ಗದೆಯಿಂದ ಬಡಿಯುವ ಭೀಮಸೇನನನ್ನು ಎದುರುಗೊಂಡಿತು. ದಿಕ್ಕು ದಿಕ್ಕುಗಳಿಂದ ಹಬ್ಬಿದ ಸೇನೆ ಭೀಮನ ಮೇಲೆ ಅಡರಿತು. ವೀರಾಧಿವೀರರು ಎಡಬಲಗಳಿಂದ ಕವಿದರು. ಮದ್ದಾನೆಯನ್ನೇರಿ ಬರುತ್ತಿದ್ದ ವೀರರು, ರಥದಲ್ಲಿ ಬರುತ್ತಿದ್ದವರು, ಕುದುರೆಯ ಸೇನೆಯ ರಕ್ಷಣೆಯಲ್ಲಿ ಮುಂದುವರಿಯುತ್ತಿರುವಾಗ ರಣವಾದ್ಯಗಳ ಘೋಷ ಎಲ್ಲೆಡೆ ವ್ಯಾಪಿಸಿ ರಣಭೂಮಿಯು ಭಯಂಕರವಾಯಿತು.

ಭಾರಣೆ-ಜವಾಬ್ದಾರಿ, ನಿಡುವರಿಯ-ವ್ಯಾಪಕವಾಗಿ, ಕಾಹಿನಲಿ-ರಕ್ಷಣೆಯಲಿ, ನಿಬ್ಬರವಾಗಿ-ಬೆರಗಾಗುವಂತೆ, ನಿರ್ಘೋಷ-ಭಾರಿಧ್ವನಿ

69. ‘ಭೀಮನಿಗೆ ಜಯ ದೊರಕಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ. ಪಾಂಡವರ ಋಣವನ್ನು ತಿಂದು ಪ್ರಾಣ ತ್ಯಾಗಕ್ಕೆ ಸಿದ್ಧರಾಗಿ ಯುದ್ಧ ಮಾಡಬಲ್ಲ ವೀರರನ್ನು ಕರೆಸು’ ಎನ್ನುತ್ತಾ ದಶದಿಕ್ಕುಗಳಿಂದಲೂ ಭೀಮನನ್ನು ಮುತ್ತಿಕೊಂಡು ಬಾಣಗಳನ್ನು ಹೊಡೆದರು, ಆಗ ಭೀಮನು ಕತ್ತಲೆಯೇ ಸೂರ್ಯನನ್ನು ನಾಶಮಾಡುವಂತಹ ಕಾಲ ಬಂದಿತೆಂದು (ವ್ಯಂಗ್ಯವಾಗಿ) ಹೇಳುತ್ತಾ ಎದುರಾದ ಸೇನೆಯ ಮೇಲೆ ಬಿದ್ದು ಎಲ್ಲರನ್ನೂ ನೆಲಸಮ ಮಾಡಿದನು.

ತೆತ್ತಿಗರ-ಋಣಿಗಳ, ಎತ್ತಣ-ಎಲ್ಲಿ ಸಾಧ್ಯ ? ಸರಳು-ಬಾಣ, ತಳಪಟ-ನೆಲಸಮ, ಹೇರಾಸಿ-ದೊಡ್ಡರಾಸಿ

70. ಭೀಮನು ಉತ್ಸಾಹದಿಂದ ಮುನ್ನುಗ್ಗಿ ಯುದ್ಧವನ್ನು ಮುಂದುವರಿಸಿದಾಗ ಅವನು ನುಗ್ಗಿದೆಡೆಯಲ್ಲಿ ವೀರರು ಪ್ರಾಣವನ್ನು ಕಳೆದುಕೊಂಡರು ಬೇರೆ ಬೇರೆ ದಿಕ್ಕುಗಳಿಂದ ಬಂದ ಸಾತ್ಯಕಿ, ಅರ್ಜುನನ ಮಕ್ಕಳು, ಭೀಮನ ಮಕ್ಕಳು, ನಕುಲ ಹಾಗೂ ಧರ್ಮರಾಯ, ಸಹದೇವಾದಿ ಮಕ್ಕಳು ಮುನ್ನುಗ್ಗಿ ಶತ್ರು ಸೇನೆಯ ವೀರರು ಎಂಬ ಬಿದಿರ ಮೆಳೆಯನ್ನು ಕತ್ತರಿಸಲಾರಂಭಿಸಿದರು.

ಸವರಿದನು-ಕೊಂದು ಹಾಕಿದನು, ದೆಸೆ-ದಿಕ್ಕು, ಶರ-ಬಾಣ, ನಂದನ-ಮಗ, ಮುರಿದರು-ಸೋಲಿಸಿದರು, ಹೊದರ-ಗುಂಪಿನ, ಮೆಳೆ-ಬಿದಿರಿನ ಗಿಡಗಳ ಗುಂಪು, ಅರಿ-ಶತ್ರು

71. ಕೌರವನ ಸೇನೆ ನುಚ್ಚು ನೂರಾಯಿತು. ದ್ರೋಣನು ಶತ್ರುಗಳ ಹೊಡೆತಕ್ಕೆ ಸಿಲುಕಿದ್ದಾನೆ. ಶತ್ರು ಸೇನೆಯು ತಮ್ಮ ಸೇನೆಯನ್ನು ಬಗ್ಗು ಬಡಿಯುತ್ತಿದೆ. ದ್ರೋಣನೊಬ್ಬನನ್ನೆ ಹೋರಾಡಲು ಬಿಡುವುದು ಸರಿಯಲ್ಲ; ದ್ರೋಣನಿಗೆ ಬೆಂಬಲವಾಗಿ ನಿಲ್ಲಬೇಕು ಎಂದುಕೊಂಡ ದುರ್ಯೋಧನನು ತನ್ನ ರಥವನ್ನು ದ್ರೋಣನಿರುವ ಕಡೆಗೆ ಓಡಿಸಲು ಹೇಳಿ ಅವನ ಸುತ್ತಲಿದ್ದ ದುರ್ಬಲ ವೀರರನ್ನು ಪಕ್ಕಕ್ಕೆ ಹೊರಳಲು ತಿಳಿಸಿ ದ್ರೋಣನ ನೆರವಿಗೆ ಬಂದನು.

ಥಟ್ಟು-ಸೇನೆ, ಇಟ್ಟಣಿಸು-ಆಕ್ರಮಿಸು, ಹೊಟ್ಟುಗರ-ಸತ್ವವಿಲ್ಲದವರ,

72. ಆಗ ಭೀಮನು, " ಮಗನನ್ನು (ಘಟೋತ್ಕಚನನ್ನು) ಹೊರಕ್ಕೆ ಕಳುಹಿಸು” ಎಂದು ನುಡಿದು ಸಾತ್ಯಕಿ ನಕುಲಾದಿಗಳನ್ನು. ಹಿಂದೆ ಸರಿಯುವಂತೆ ಹೇಳಿ “ಆ ಅಭಿಮನ್ಯುವನ್ನು ಹಿಂದಕ್ಕೆ ಬರ ಹೇಳಿರಿ” ಎಂದು ಅವರೆಲ್ಲರನ್ನು ರಕ್ಷಿಸುವ ಉಪಾಯವನ್ನು ಮಾಡಿ, ಮುಖವನ್ನು ಹೊರತೆಗೆಯಿರಿ ಎನ್ನುತ್ತಾ ಭೀಮನು ರಕ್ತ ಕಾರುವನಂತೆ ಕಣ್ಣನ್ನು ಕೆಂಪಾಗಿಸಿಕೊಂಡು, ಹಲ್ಲನ್ನು ಒಂದೇ ಸಮನೆ ಕಡಿಯುತ್ತಾ, ಹುಬ್ಬು ಗಂಟಿಕ್ಕಿಕೊಂಡು, ತುಟಿಗಳನ್ನು ನಡುಗಿಸುತ್ತಾ ಗದೆಯನ್ನು ತಿರುಗಿಸುತ್ತಾ ರಣಾಂಗಣದಲ್ಲಿ ಕೋಲಾಹಲವನ್ನುಂಟು ಮಾಡಿದನು.

ಹೆರತೆಗೆ-ಹೊರಗೆ ಕಳುಹಿಸು, ಹಿಮ್ಮೆಟ್ಟ-ಹಿಂದಕ್ಕೆ, ಹೊಗರು-ಕಾಂತಿ, ಆಲಿ-ಕಣ್ಣು, ಔಕಿ-ಒತ್ತಿ, ಅಧರದ-ತುಟಿಯ

73. “ದುರ್ಯೋಧನನು ಸಿಕ್ಕಿ ಹಾಕಿಕೊಂಡಂತಾಯಿತು. ಅವನನ್ನು ತಿವಿಯಿರಿ, ಸ್ವಾಮಿ ದ್ರೋಹಿಯಾದ ಇವನ ಕೊರಳಿನ ರಕ್ತಕ್ಕೆ ಬಾಯನ್ನು ಒಡ್ಡಿ” ಎನ್ನುತ್ತಾ ಭೀಮನು ಅಲ್ಲಲ್ಲಿ ನಿಂತು, ನುಗ್ಗಿ, ಆನೆ, ಕುದುರೆಗಳನ್ನು ಗುಂಪುಗುಂಪಾಗಿ ಇರಿದು “ಎಲೈ ದುರಾತ್ಮನಾದ ದುರ್ಯೋಧನನೆ, ಜೂಜಾಡುವುದರಲ್ಲಿಯೂ, ಜಗಳವಾಡುವುದರಲ್ಲಿಯೂ ನಿಸ್ಸೀಮನೆ, ನಿಲ್ಲು, ನಿಲ್ಲು, ಎನ್ನುತ್ತಾ ಮುಂದೆ ನುಗ್ಗಿ ದುರ್ಯೋಧನನ ರಥ ಪುಡಿ ಪುಡಿಯಾಗುವ ಹಾಗೆ ಹೊಡೆದನು.

ಸಿಲುಕಿದನು-ಸಿಕ್ಕಿಹಾಕಿಕೊಂಡನು, ಅಳವಿಯಲಿ-ಪರಾಕ್ರಮದಿಂದ, ಗಳ-ಕೊರಳು

74. ಆಗ “ಅಯ್ಯೋ ತೋಳನ ಹಿಡಿತಕ್ಕೆ ಪ್ರಾಣಿಸಮೂಹ ಸಿಕ್ಕಿದಂತಾಯಿತು. ಶಿವಶಿವಾ, ದೇವತಾಸ್ತ್ರೀಯರ ಉಪಚಾರಕ್ಕೆ ದುರ್ಯೋಧನ ಸಿಗುವಂತಾಗುತ್ತಿದೆ ದುರ್ಯೋಧನನ ಪ್ರಾಣ ಹೋಗುವ ಸಮಯ ಸನ್ನಿಹಿತವಾದಂತಿದೆ. ದುರ್ಯೋಧನನು ಭೀಮನಿಂದ ಹತನಾಗುತ್ತಾನೆ.” ಎಂದು ದುಶ್ಶಾಸನನೇ ಮೊದಲಾದವರು ಕಳವಳಗೊಂಡು ದುರ್ಯೋಧನನಿದ್ದ ಕಡೆಗೆ ಮಿಂಚಿನಂತೆ ಧಾವಿಸಿ ಕೌರವನನ್ನು ಹಿಂದಿರಿಸಿ ಕಿವಿಯವರೆಗೆ ಬಿಲ್ಲನ್ನೆಳೆದು ಭೀಮನೆಡೆಗೆ ಬಾಣ ಪ್ರಯೋಗವನ್ನು ಮಾಡಿದರು.

75. ನಂತರ ವಿಕರ್ಣ, ದುಶ್ಶಾಸನ, ದುರ್ಮರ್ಷಣ, ಸುಲೋಚನರೇ ಮೊದಲಾದವರು ಕೌರವನ ರಕ್ಷಣೆಗಾಗಿ ರಣರಂಗಕ್ಕೆ ಧುಮುಕಿ ವಾಯು ಕುಮಾರನನ್ನು ಕೆಣಕಿದರು. " ನುಸಿ ಹುಳಗಳು ಬೆಟ್ಟವನ್ನು ಕಾಡುವ ರೀತಿಯನ್ನು ನೋಡಿರಿ ಭಲೆ " ಎನ್ನುತ್ತಾ ಭೀಮನು ನಗುನಗುತ್ತಾ ತನ್ನ ಕೈಚಳಕವನ್ನು ಅವರಿಗೆ ತೋರಲಾರಂಭಿಸಿದನು.

ಹರಿಬ - ರಕ್ಷಣೆ

76. “ಭೀಮನ ಮೇಲೆ ಯಾರೇ ಎಷ್ಟೇ ಬಾಣಗಳನ್ನು ಬಿಟ್ಟರೂ ಅವೆಲ್ಲವನ್ನು ಗದೆಯಿಂದ ತಡೆದು ಹಾಕಿದನಲ್ಲದೆ, ತನ್ನೆದುರು ಬಂದವರ ಬಳಿ ಬೆಂಕಿ ನುಗ್ಗುವ ಹಾಗೆ ನುಗ್ಗಿ ರಥವನ್ನು ಸೀಳಿಹಾಕಿ, ಕುದುರೆಗಳನ್ನು ಬಿಲ್ಲನ್ನು ಕೊಚ್ಚಿ ಹಾಕಿದನು. ಕೈಯಲ್ಲಿ ಹಿಡಿದ ಬಿಲ್ಲನ್ನು ಗದೆಯಿಂದ ಕೊಚ್ಚಿ ಹಾಕಿದನು. ಕೊಲೆಗಡುಕನಾದ ಭೀಮನೆದುರು ಧೈರ್ಯದಿಂದ ಮುಂದೆ ಬರುವ ಮನಸ್ಸು ಅಲ್ಲಿದ್ದವರಲ್ಲಿ ಯಾರಿಗಿರುತ್ತದೆ? ನಿಮ್ಮ ಸೇನೆಗೆ ಸೋಲು ಕಟ್ಟಿಟ್ಟ ಬುತ್ತಿ ಎನ್ನುವ ಸ್ಥಿತಿಯಾಯಿತು” ಎಂದು ಸಂಜಯನು ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರನಿಗೆ ಹೇಳಿದನು.

ಅಣೆದಿಡು-ಅಡ್ಡಗಟ್ಟು, ಒಚ್ಚತ-ಸಿದ್ಧ, ಮುಡಿಪು, ನಿಶ್ಚಿತ,

77. ದುಶ್ಶಾಸನನೇ ಮೊದಲಾದ ನಾಲ್ವರು ಪಕ್ಕಕ್ಕೆ ಸರಿದರು. ಆದರೆ ಕೌರವನು ಹಾಗೆ ಹಿಂದೆ ಸರಿಯಲು ಬಿಡದೆ ಭೀಮ ರಥವನ್ನು ಮುಂದೆ ಬಿಟ್ಟ. ಕೌರವನ ಅತಿರಥರ ಗುಂಪು ಲಟಕಟಿಸಿತು. ಕೌರವನನ್ನು ಬಿಡಿಸಿಕೊಳ್ಳಿರೊ. ಆನೆಗಳನ್ನು ನುಗ್ಗಿಸಿ ಎಂದು ಕೂಗಾಡಿದಾಗ ಮೋಡಗಳ ಗುಂಪೇ ಧರೆಗಿಳಿಯಿತೆಂಬಂತೆ ಆನೆಗಳ ಸೇನೆ ಭೀಮನನ್ನು ಎದುರಿಸಿತು.

ಲಟಕಟಿಸು - ಆಯಾಸಗೊಳ್ಳು, ತವಕಿಸು

78. ವಂಗ, ಅಂಬಟ್ಟು, ವರಾಳ, ಕಳಿಂಗ ಬರ್ಬರ ಮೊದಲಾದ ದೇಶಗಳ ರಾಜರು ತಮ್ಮ ಆನೆಯ ಸೇನೆಗಳೆಲ್ಲವನ್ನು ಕೈಬೀಸಿ ಕರೆದರು, ಕೊಳವೆಯಾಕಾರದ ಬಿದಿರಿನ ಬಿಲ್ಲುಗಳನ್ನು ಹಿಡಿದರು. ಒಟ್ಟಾದ ಎಂಬತ್ತು ಸಾವಿರದಷ್ಟು ಸೇನೆ , ಶ್ರೇಷ್ಠವಾದ ಆನೆಯ ಸೇನೆಯೊಂದಿಗೆ ಮುತ್ತಿಗೆ ಹಾಕಿತು. ಈ ಮಹಾಚತುರಂಗ ಸೇನೆಯನ್ನು ಹೇಗೆ ಎದುರಿಸುವುದು ಎಂದು ಶತ್ರು ಸೇನೆಯು ಗಲಿಬಿಲಿಗೊಂಡಿತು.

ನಾಳಿವಿಲ್ಲು-ಬಿದಿರಿನ ಕೊಳವೆಯಾಕಾರದ ಬಿಲ್ಲು, ವಂಗಡದಲಿ-ಒಟ್ಟಾಗಿ, ತುಂಗ-ಎತ್ತರವಾದ, ಅಂಗವಿಸುವವರು-ಎದುರಿಸುವವರು, ಗಜಬಜಿಸಿತು-ಗಲಿಬಿಲಿಗೊಂಡಿತು.

79. ಸಾಮಾನ್ಯ ಸೈನಿಕನನ್ನು ಹೆದರಿಸಿ ಮಾತನಾಡುವ ನಾಯಿಗಳಂತಿರುವ ಇವರನ್ನು ಸಾಯುವ ಹಾಗೆ ಬಡಿಯಬೇಕು. ಸಮುದ್ರದೊಳಗಿರುವ ಬೆಂಕಿಯು ಸೊಳ್ಳೆಗಳ ದಾಳಿಗೆ ಹೆದರುವುದುಂಟೇ. ಅದರಂತೆ ತಾನು ಈ ಚತುರಂಗ ಸೇನೆಗೆ ಹೆದರುವುದಿಲ್ಲವೆಂದು ಗರ್ಜಿಸುತ್ತಾ, ಸಾಕ್ಷಾತ್ ಯಮನು ತನ್ನ ಕಾಲದಂಡವನ್ನು ಬೀಸಿ ಭೂಲೋಕದ ಸಮಸ್ತ ಜೀವರನ್ನು ಸೆಳೆಯುವ ಹಾಗೆ ಗದಾದಂಡವನ್ನು ಬೀಸುತ್ತಾ ಶತ್ರು ಸೇನೆಯನ್ನು ನುಚ್ಚು ನೂರು ಮಾಡಲು ಭೀಮನು ಉದ್ಯುಕ್ತನಾದನು.

ನೊರಜು - ಸೊಳ್ಳೆ , ಕಾಲದಂಡ-ಯಮನ ಕೋಲು,

80. ಶತ್ರು ಸೇನೆಯನ್ನು ಭೀಮನು ಗದೆಯಿಂದ ಅಪ್ಪಳಿಸಿ, ಬಿಲ್ಲಿನಿಂದ ಹೊಡೆದು ಕೊಲ್ಲುತ್ತಾ, ಕತ್ತಿಯಿಂದ ಕತ್ತರಿಸುತ್ತಾ, ಲೌಡಿ ಎಂಬ ದೊಣ್ಣೆಯ ಆಯುಧದಿಂದ ಚೆನ್ನಾಗಿ ಅರೆದು, ಕೃಪಾಣದಿಂದ ಪ್ರಾಣವನ್ನು ತೆಗೆಯುತ್ತಾ ಸೇನೆಯನ್ನು ನಿರ್ನಾಮ ಮಾಡಿದನು. ಕೆಲವರನ್ನು ಕಾಲಿನಲ್ಲಿ ಒದ್ದು, ಕೆಲವರನ್ನು ಮುಷ್ಟಿಯಿಂದ ಗುದ್ದಿ, ಎಲ್ಲ ರೀತಿಯ ಶಸ್ತ್ರಾಸ್ತ್ರಗಳ ಪ್ರಯೋಗದಿಂದ ಕಾದಿ ಎದುರಾದ ಗಜಸೇನೆಯನ್ನು ಭೀಮನು ನಾಶಪಡಿಸಿದನು.

ಉರೆ-ಚೆನ್ನಾಗಿ, ಕೃಪಾಣ-ಕತ್ತಿ, ಮೋದಿದನು-ಗುದ್ದಿದನು, ನಿಖಿಳ-ಎಲ್ಲ, ಇಭಬಲದ-ಆನೆಯ ಸೇನೆಯನ್ನು

81. ಕೌರವನ ಸೇನೆ ಎಂಬ ಗಿಳಿಗಳನ್ನು ಪಾಂಡವ ಸೇನೆಯೆಂಬ ಗಿಡುಗಗಳ ಸಮೂಹ ನಾಶ ಪಡಿಸುತ್ತಿದೆ, ಭೀಮನು ಕಾಲಿಟ್ಟ ಕಡೆಗೆ ಆನೆಗಳೇ ಗುಂಪುಗುಂಪಾಗಿ ಒಂದರ ಮೇಲೊಂದು ಸತ್ತು ಬೀಳುತ್ತಿದ್ದವು. ಚೆನ್ನಾಗಿ ಅರಳಿದ ರಾಶಿ ಹೂವುಗಳು ಗಿಡಗಳಿಂದ ಉರುಳುವ ಹಾಗೆ ಕೌರವನ ಸೇನೆ ಭೀಮನ ಶಕ್ತಿ ಎಂಬ ಬಿರುಗಾಳಿಗೆ ಸಿಲುಕಿ ನೆಲ ಕಚ್ಚಿದವು. ‘ವೃಕೋದರ’ ಎನಿಸಿದ ಭೀಮನ ಶಕ್ತಿ ಇಷ್ಟೆಂದು ಹೇಳಲು ಸಾಧ್ಯವೇ ಇಲ್ಲವೆಂದು ಸಂಜಯನು ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರನಿಗೆ ಹೇಳಿದನು.

ದಳ ದುಳವು- ಗುಂಪು , ತೊಡಬೆ- ರಾಶಿ.

1. ವೃಕೋದರ : ಭೀಮ. ಹೆಬ್ಬೆರಳಿನ ಅರ್ಧಗಾತ್ರಕ್ಕೆ ವೃಕ ಎನ್ನುತ್ತಾರೆ. ಭೀಮಸೇನನಿಗೆ ಹೊಟ್ಟೆಯಲ್ಲಿ ಅರ್ಧ ಹೆಬ್ಬೆರಳಿನ ಗಾತ್ರದಷ್ಟು ಅಗ್ನಿ ಇತ್ತು. ಆದ್ದರಿಂದ ಅವನು ಅಪಾರವಾಗಿ ತಿನ್ನುವ ಮತ್ತು ಜೀರ್ಣಿಸಿಕೊಳ್ಳುವ ಶಕ್ತಿಯನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದನು. ಆದ್ದರಿಂದ ಅವನನ್ನು ವೃಕೋದರ ಎನ್ನುತ್ತಿದ್ದರು. ಸಾಮಾನ್ಯ ಮನುಷ್ಯನಿಗೆ ಹೊಟ್ಟೆಯಲ್ಲಿ ಜಠರಾಗ್ನಿಯು ಒಂದು ಸಾಸಿವೆ ಕಾಳಿನಷ್ಟಿರುತ್ತದೆ ಎಂಬ ಗ್ರಹಿಕೆ ಇದೆ.
2. ವೃಕೋದರ : ತೋಳದಂತಹ ಹೊಟ್ಟೆಯುಳ್ಳವನು.

82. ಗಜಸೈನ್ಯ ನಾಶವಾಯಿತು. ವಂಗದೇಶದ ರಾಜನ ಬಾಯಲ್ಲಿ ಭೀಮನು ಗದೆಯನ್ನು ಒತ್ತಿ ಕೊಂದು ಹಾಕಿದನು, ಉಳಿದ ನಾಲ್ವರನ್ನು ಸಾಯುವ ಹಾಗೆ ಗದೆಯಿಂದ ಬಡಿದನು. ಅನಂತರ ಭೀಮನು ಕೌರವರಾಯನನ್ನು ಬಡಿಯಲು ಮುನ್ನುಗ್ಗಿದನು. ಆಗ ಕೌರವನ ಸೇನೆ ಮುಂದೇನು ಗತಿ ಎಂದು ಭಯದಿಂದ ಆತಂಕವನ್ನು ಹೊಂದಿ ನಡುಗಿ ಹೋಯಿತು.

ಬೆಟ್ಟಿದನು-ಒತ್ತಿದನು