೧೧

ಸೂಚನೆ : ಭೂಮಿ ನಡುಗಿತು ಆಕಾಶವು ನಕ್ಷತ್ರಗಳ ಗುಂಪನ್ನು ಅದುರಿಸಿತು. ಭೂಮಿಯನ್ನು ಹೊತ್ತ ಕಮಠನು ನಡುಗುವಂತೆ ಪಾಂಡವರು ರಣರಂಗದಲ್ಲಿ ಹರಡಿದರು.

ಅವನಿ-ಭೂಮಿ, ನಿವಹ-ಗುಂಪು, ವೆಂಠಣಿಸು-ಹರಡು, ಟೆಂಟಣಿಸು-ನಡುಗು, ಕಮಠ-ಆಮೆ, ಕಣ-ರಣರಂಗ

1. ಜನಮೇಜಯ ಮಹಾರಾಜನೇ ಕೇಳು. ಸಂಧಿಯನ್ನು ಮುರಿದು ಕೃಷ್ಣನು ಬರುತ್ತಿರಲು ಪಾಂಡವರ ಬಳಿಗೆ ಸಾತ್ಯಕಿಯನ್ನು ಕಳುಹಿಸಿದನು. ಕೃಷ್ಣನ ಆಗಮನವನ್ನು ಕೇಳಿ ಕಿರೀಟಧಾರಿಗಳಾದ ಸಮಸ್ತ ರಾಜ ಶ್ರೇಷ್ಠರೊಡನೆ ಧರ್ಮರಾಜನು ಅವನನ್ನು ಎದುರುಗೊಳ್ಳಲು ಬಂದನು.

2. ದೂರದಿಂದಲೆ ವ್ಯಸನ-ಚಿಂತೆಗಳಿಂದ ಕೂಡಿದ ಮುಖ ಕಮಲವನ್ನು ನೋಡಿ, ಕೌರವರು ಸಂಧಿಗೆ ಒಪ್ಪಿಲ್ಲ. ಇವನನ್ನು ನೋಡಿದರೆ ಯುದ್ಧವೇ ಆಗುವಂತಿದೆ. ಇದು ಕೃಷ್ಣನಿಗೆ ಆದ ಅವಮಾನವು ಎನ್ನುತ್ತ ಬಂದನು. ಕೃಷ್ಣನ ಆಶಯವನ್ನು ತಿಳಿದು ಮಾರಿಗೆ ಹಬ್ಬವೆನ್ನುತ್ತ ವಾಯುಪುತ್ರ ಭೀಮನು ಬಂದನು.

ದುಮ್ಮಾನ-ವ್ಯಸನ/ಚಿಂತೆ, ಆಹವ-ಕಾಳಗ/ಯುದ್ಧ, ಅಸುರಮರ್ಧನ-ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣ, ಅರವಿಂದ-ಕಮಲ, ಆಹವ-ಕಾಳಗ

3. ಪಾಂಡವರು ಕಾಣಿಸಿಕೊಂಡರು, ಕೃಷ್ಣನ ಪಾದಗಳಲ್ಲಿ ನಮಸ್ಕರಿಸಿದರು. ಮಿಕ್ಕ ಅರಸರು ದ್ರುಪದನೇ ಮೊದಲಾದ ನಾಯಕರು ಪಾದಗಳಿಗೆ ನಮಸ್ಕರಿಸಿದರು. ಭೀಷ್ಮ, ವಿದುರ, ದ್ರೋಣ, ದುರ್ಯೋಧನ, ಅಶ್ವತ್ಥಾಮ, ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರ ಮುಂತಾದ ಪರಮ ಬಾಂಧವರೆಲ್ಲರೂ ಕ್ಷೇಮವಾಗಿರುವರೇ ? ಎಂದು ಧರ್ಮರಾಜನು ಕೇಳಿದನು.

4. ದೊರೆ ಮತ್ತು ಅವನ ಬಂಧುಗಳು ಕ್ಷೇಮದಿಂದಿದ್ದಾರೆ. ಅವರೆಲ್ಲ ನಿಮ್ಮ ಕುಶಲ ಸಮಾಚಾರಗಳನ್ನು ಕೇಳಿದರು. ತಮ್ಮ ಆಶೀರ್ವಾದವನ್ನು ತಿಳಿಸಿದರು. ಮುಂದಿನ ಮಹಾಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಆಯುಧಗಳ ಕಾಣಿಕೆಗಳೊಡನೆ ಶುಭ ಪ್ರೇಮವನ್ನು ಹೇಳುವುದು ದುರ್ಯೋಧನನ ಅಭಿಪ್ರಾಯವೆಂದನು.

ಸಂಗ್ರಾಮ-ಯುದ್ಧ, ತೋಮರು-ಶಸ್ತ್ರಾಸ್ತ್ರ, ಬೆಸಸು-ಹೇಳು

5. ಅರ್ಧ ರಾಜ್ಯವನ್ನು ಬೇಡಿದರೆ ಆ ದೊರೆಯು ಐದೂ ಜನರಿಗೆ ಯುದ್ಧ ಭೂಮಿಯನ್ನೇ ಕೊಟ್ಟನು. ನಿಮ್ಮಲ್ಲಿ ಅವನಿಗೆ ಪ್ರೀತಿಯಿಲ್ಲ. ಸಾಮವನ್ನು ಒಪ್ಪುವುದಿಲ್ಲ. ನೀವು ಚತುರರಾದರೆ ಕುಳಗಳನ್ನು ತಿಳಿದು ಶ್ರೇಷ್ಠವಾದ ಕುರುಭೂಮಿಯಲ್ಲಿ ನಿಮ್ಮವರನ್ನು ಕೂಡಿಕೊಂಡು ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಸಿದ್ಧವಾಗುವುದು.

ನಿಸ್ಸೀಮ-ಚತುರ, ಉದ್ಧಾಮ-ಶ್ರೇಷ್ಠ, ಜೋಡಿಸು-ಕೂಡಿಸು, ಪತಿಕರಿಸು-ಒಪ್ಪು

6. ಕೋಪಿಸಿಕೊಂಡರೆ ನಿಮ್ಮೊಳಗೆ ನೀವೇ ಮನಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ದುಃಖವನ್ನು ಅನುಭವಿಸುವಿರಿ. ಅಣ್ಣತಮ್ಮಂದಿರಲ್ಲಿ ಗೊಂದಲವಾದರೆ ನಿಮ್ಮೊಳಗೆ ಶಾಂತರಾಗುತ್ತೀರಿ. ನಿಮ್ಮ ಕಾರಣದಿಂದಾಗಿ ನನಗೆ ಸಭೆಯಲ್ಲಿ ಎಷ್ಟೊಂದು ಮಾನಹಾನಿಯಾಯಿತು ಎಂದು ಕೃಷ್ಣನು ಹೇಳಲು ಧರ್ಮರಾಜನು ನೊಂದನು ಮತ್ತು ಸ್ವಲ್ಪ ನಗುತ್ತ ಹೀಗೆ ಹೇಳಿದನು.

ಮನಕತ-ಮನಸ್ಸಿನ ದುಃಖ, ಕದಡು-ಗೊಂದಲ, ದೊಸರು-ಕಾರಣ

7. ಕೋಪಿಸಿಕೊಂಡು ಕತ್ತಿಯನ್ನು ಹಿರಿದು ಆಕಾಶಕ್ಕೆ ಚಾಚಿ ಮಾಡುವುದೇನು? ನಿಮ್ಮ ಪಾದಗಳಿಗೆ ಅವರು ತಪ್ಪಿದರು. ನೀಚರು ನಿಮ್ಮ ಸಮಸ್ತ ವ್ಯಾಪ್ತಿಗೆ ಏನು ಮಾಡಬಲ್ಲರು? ಆ ದುಷ್ಟರು ಮಾಡಿದ ದುಃಖವನ್ನು ನನ್ನಿಂದಾಯಿತೆಂದು ತಿಳಿದು ಮರೆಯಬೇಕು. ನೀನು ಕರುಣಾಸಮುದ್ರ ಎಂದು ಕೃಷ್ಣನ ಪಾದಗಳನ್ನು ಯುಧಿಷ್ಠಿರನು ಹಿಡಿದುಕೊಂಡನು.

ಮುಳಿದು-ಸಿಟ್ಟಾಗಿ, ಸುರಗಿ-ಕೈಕತ್ತಿ, ತರಳ-ಬುದ್ಧಿಗೇಡಿ, ಏಗು-ಮಾಡು

8. ಸುಮ್ಮನೆ ಕಾಡಬೇಡ / ಪೀಡಿಸಬೇಡ. ಅಗಲೇ ಅದನ್ನು ಮನಸ್ಸಿನಿಂದ ಮರೆತೆನು. ಕೌರವನು ಮುಂದಿನದನ್ನು ತಿಳಿಯದೆ ತೊಂದರೆಯನ್ನು ಮಾಡಿಕೊಂಡನು. ಅದಕ್ಕೆ ನಿಮ್ಮ ನಿಂದನೆ ಏಕೆ ? ಎಲ್ಲ ಸಿದ್ಧತೆಯೂ ಪೂರ್ಣವಾಗಿದ್ದರೆ ನಾಳೆಯೇ ಯುದ್ಧವಾಗಲಿ. ಅವರು ಸಹಿಸಿಕೊಳ್ಳಲಾರರು, ಕುರುಕ್ಷೇತ್ರಕ್ಕೆ ಬೇಗ ಹೊರಡು ಎಂದನು.

ನೆರವಣಿಗೆ-ಪೂರ್ಣ

9. ಒಡೆಯನಾದವನು ತೊಂದರೆಯನ್ನು ಹೊತ್ತುಕೊಂಡು ಸೇವಕನ ಗೌರವವನ್ನು ಕಾಪಾಡಬೇಕು. ಮಾನಭಂಗವನ್ನು ನೀನು ಹೊತ್ತು ನಮ್ಮ ಅಭಿಮಾನವನ್ನು ಉಳಿಸಿದೆ. ಒಪ್ಪಂದವನ್ನು ಸಾಧಿಸದೆ ನಮ್ಮನ್ನು ರಕ್ಷಿಸಿದೆ, ಎಂದು ಭೀಮನು ಹೇಳಿದನು.

ಭೃತ್ಯ-ಸೇವಕ, ಪತಿಕರಿಸು-ಅಂಗೀಕರಿಸು

10. ಮೃತ್ಯು ದೇವತೆಯ ಹರಕೆ ತೀರದೆ ? ನರಕವು ತುಂಬದೆ? ಶಾಕಿನಿಯ ಒಡಲು ನೆನೆಯದಿರುವುದೆ ? ಡಾಕಿನಿಯರ ಹೊಟ್ಟೆಗೆ ಸಾಕಾಗದೆ ? ಕೌರವನ ಸವಿ ಕರುಳ ಮಾಲೆಯ, ತೋರಣದ ಬಾಗಿಲಿನ ವೈಭವದಿಂದ ಹಸ್ತಿನಾವತಿಯ ನಗರವನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸದೇ ಇರುವೆನೆ ? ಹೇಳು ಎಂದು ಭೀಮಸೇನನು ಕೇಳಿದನು.

ಮಾರಿ-ಮೃತ್ಯುದೇವತೆ, ಓರೆ- ? ಸಾಲು-ಸಾಕಾಗು, ತನಿ-ಸವಿ

11. ನಡೆ ತೋರಿಸು. ಗದ್ದಲವೇಕೆ ? ಇನ್ನು ಆರು ತಿಂಗಳೆ ? ನಾಳೆ ಪ್ರಯಾಣವೆಂದು ಘೋಷಿಸು. ಏಳು ಎಂದು ಉಪಪ್ಲವ್ಯ ನಗರಕ್ಕೆ ಬಂದು ಬೇರೆ ಬೇರೆ ರಾಜರಿಗೆ ದೂತರನ್ನು ಕಳುಹಿಸಿದರು. ಕೃಷ್ಣನಿಂದ ವಿಷಯ ತಿಳಿದು ಅವರುಗಳು ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಬೇಕಾದ ಸಾಮಗ್ರಿಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿಸಿದರು.

ಗಜಬಜಿಸು-ಗದ್ದಲ, ಸಾರಿಸು-ಘೋಷಿಸು, ಸಾಧನ-ಸಾಮಗ್ರಿ

12. ಬಾವುಟವು ಗುಡಾರಗಳು ರಾಶಿರಾಶಿಯಾಗಿ ಸಂಭ್ರಮದಿಂದ ಕಂಡವು. ಬರ ಸಿಡಿಲು ಆರ್ಭಟಿಸುವಂತೆ ಆಯುಧಗಳು ಜೊತೆಗೆ ಘರ್ಷಿಸಿದವು. ಕೋಲುಗಳನ್ನು ಕಟ್ಟುವ ಕುದುರೆ, ಆನೆಗಳ ಹಕ್ಕರಿಗೆ ಪಟ್ಟಿಗಳನ್ನು, ಜೀನುಗಳನ್ನು ಜೋಡಿಸುವ, ದೊಡ್ಡ ಕೀಲುಗಾಲಿಗಳನ್ನು ಸಿದ್ಧಗೊಳಿಸುವ ಉತ್ಸಾಹವು ಪಾಂಡವರ ಬೀಡಾರದಲ್ಲಿ ನಡೆಯಿತು.

ಗುಡಿ-ಬಾವುಟ, ಮಂಡವಿಗೆ-ಗುಡಾರ, ಬೊಬ್ಬೆ-ಆರ್ಭಟ, ಮಸೆ-ಘರ್ಷಿಸು, ದಡಿ-ಕೋಲು, ಗುಳ-ರೆಂಚೆ-ಆನೆಕುದುರೆಗಳ ಪಟ್ಟಿ

13. ಬಾಣಗಳ ಗರಿಯನ್ನು ತಿದ್ದುವುದು, ಬಿಲ್ಲು ಬಾಗಿನ ಹೊಳಪನ್ನು ಚೆಂದದಿಂದ ಕಾಣುವಂತೆ ಮಾಡುವ, ಬಿಲ್ಲಿನ ಮರು ಹೆದೆಗಳನ್ನು ಜೋಡಿಸುವ, ಎಲ್ಲ ಆಯುಧಗಳನ್ನು ಹರಿತ ಮಾಡುವ ಗುಂಪಿನ ಆಸ್ಥೆ-ಆಸಕ್ತಿಗಳು ಹೆಚ್ಚಾದವು. ರಾವುತರು (ಕುದುರೆಯ ಸವಾರರು) ಮಾವುತರು, ರಥಿಕರ ಗುಂಪುಗಳಲ್ಲಿ ಅವರವರ ಭಾಗದಲ್ಲಿ ಸಿದ್ಧತೆಗಳು ಮೆರೆದವು.

ಹಿಳುಕು-ಬಾಣದ ಗರಿ, ಮಾರ್‍ತಿರು-ಬಿಲ್ಲಿನ ಹೆದೆ, ಮಂಡಲಿ-ಗುಂಪು, ಸಂವರಣೆ-ಸಿದ್ಧತೆ, ಒಪ್ಪು-ಮೆರೆ

14. ದಿಕ್ಕು ದಿಕ್ಕುಗಳ ರಾಜರಿಗೆ ಸಂದೇಶ ಹೊರಟಿತು. ಸಂದೇಶದ ವಿಷಯ ತಿಳಿದು ಕೂಡಲೆ ರಾಜರು ತಮ್ಮ ಸೈನ್ಯಗಳ ಸಹಿತ ಬಂದರು. ಸನ್ನೆಯಾದೊಡನೆ ನಗಾರಿಗಳು ಬಾರಿಸಿದವು. ಅಂದಿನ ಮರುದಿವಸ ಎಲ್ಲರೂ ಕೃಷ್ಣನೊಡನೆ ಪ್ರಯಾಣ ಹೊರಟರು.

ಸೂಳವಿಸು-ಸಾರು, ನಿಸ್ಸಾಳ-ನಗಾರಿ, ರಾಯಸ-ಸಂದೇಶ

15. ಎಲೆಲೆ ! ನೆಲವು ಹೆತ್ತಿತೊ ಎನ್ನುವಂತೆ ದೊಡ್ಡ ಸೈನವು ಹೊರಡಲು ಭೂಮಿ ತುಂಬಿತು. ಸೈನ್ಯವು ಹರಡಿ ಆರ್ಭಟದಿಂದ ಅಬ್ಬರಿಸಿದವು. ತಲೆ ಹೊರೆಯ ಭಾರದಿಂದ ಶೇಷನು ಅಲ್ಲಾಡತೊಡಗಿದನು. ಸೇನೆಯ ಕಾಲ್ತುಳಿತದಿಂದ ಎದ್ದ ದೂಳು ಕೆಂಪು ನಿಲವಂಗಿಯಂತೆ ಸೂರ್ಯನೂ ತೂಗಾಡಿದನು. ದೃಶ್ಯವು ಅದ್ಭುತವಾಯಿತು.

ಬೆಸಲು-ಹೆರಿಗೆ, ತಳಪಟ-ಸೈನ್ಯ, ತೀವ್ರ-ತುಂಬು, ಉಚ್ಛಲಿತ-ಎದ್ದ, ಹಬ್ಬುಗೆ-ಹರಡಿದ, ದೆಖ್ಖಾಳ-ದೃಶ್ಯ

16. ನವಿಲುಗರಿ ಬೊಂಬೆಯ ಬಿರುದು ಹೊಂದಿದ ಸಾಲು - ಹಗ್ಗವನ್ನು ಹಿಡಿದ ನಾಯಕರ ಗುಂಪು. ಕೈಗಳಲ್ಲಿ ಆಯುಧವನ್ನಿಟ್ಟುಕೊಂಡು, ಗೆಜ್ಜೆಗಳನ್ನು ಕಟ್ಟಿಕೊಂಡು ಕುಣಿಯುತ್ತಿರುವ ವೀರರು ಬಾವುಟ, ಈಟಿಯನ್ನು ಸೀಳುವ ಕತ್ತಿಗಳು ಬಿಲ್ಲು ಬಾಣಗಳು ಅಸಂಖ್ಯಾತ ಆಯುಧಗಳನ್ನು ಕಾಲಾಳುಗಳನ್ನು ಸೇನಾನಾಯಕರು ನೋಡಿದರು.

ಹಿಣಿಲು-ನವಿಲುಗರಿ, ಹಾಹೆ-ಗೊಂಬೆ, ಡಾವಣಿ-ಹಗ್ಗ, ಸುರಗಿ-ಚೂರಿ, ಪಳಹರ-ಬಾವುಟ, ಡೊಂಕಣಿ-ಈಟಿ, ಕಣೆ-ಬಾಣ

17. ಥಳಥಳ ಹೊಳೆಯುತ್ತಿರುವ ಮುಂತುದಿಯನ್ನುಳ್ಳ ಮಾರಕಾಸ್ತ್ರಗಳನ್ನು, ರಥದ ಚಕ್ರದ ಮೇಲಿನ ಹೊದಿಕೆಯ ಮೇಲೆ ಹಾರಾಡುತ್ತಿರುವ ಧ್ವಜಗಳನ್ನು, ಗೊರಸಿನ ಸದ್ದು ಮಾಡುತ್ತ ವೇಗದಲ್ಲಿ ಹೋಗುವ ಜೋಡಿ ಕುದುರೆಗಳನ್ನು, ದಂಡಿನ ಆನೆಗಳನ್ನು, ತುಂಬಿದ ಬಾಣಗಳನ್ನು, ಹೊಳೆಯುವ ಬತ್ತಳಿಕೆಯನ್ನು, ಸೂತ (ಸಾರಥಿಗಳ)ರ ಸಂಭ್ರಮದಲ್ಲಿ ಸಾಲಾಗಿ ನಡೆಯುವ ಕುದುರೆಗಳ ರಥಗಳನ್ನು ನೋಡಿದರು.

ಸೂನಿಗೆ-ಮಾರಕಾಸ್ತ್ರ, ಪಸರ-ಹೊದಿಕೆ, ಖುರಗಡಿ-ಗೊರಸಿನ ನಡಿಗೆ, ಬದ್ದರ-ಆನೆ, ಜವಾಯ್ಲು-ವೇಗ, ವಾಜಿ-ಕುದುರೆ, ಉರವಣಿಸು-ಸಂಭ್ರಮಿಸು

18. ಅವಕಾಶ ಕೊಟ್ಟರೆ ಸೂರ್ಯನ ರಥದ ಕುದುರೆಗಳನ್ನು ಹಿಂದಿಕ್ಕಿ ಮುಂದಕ್ಕೆ ಓಡುವ, ಹಣೆಯಲ್ಲಿ ಹೊಳೆಯುವ ಕನ್ನಡಿಗಳ ಖುರಪುಟದಲ್ಲಿ ಚೆಲುವಿನ ಜೋಡುಗಳ ಬಿಳಿಯ ಚೌರಿಯ ಗೊಂಡೆಗಳ ಚಾವಟಿಯನ್ನು ಹಿಡಿದಿರುವ ಕುದುರೆ ಸವಾರರ ಉತ್ಸಾಹದಲ್ಲಿ ನೆಲ ನಡುಗಲು ಸೆಟೆದು ನಿಲ್ಲುವ ದಿಟವಾದ ಕುದುರೆಗಳನ್ನು ನೋಡಿದರು.

ಅಳವಿ-ಅವಕಾಶ, ಖುರಾಂತ-ಗೊರಸಿನ ತುದಿ, ಝಲ್ಲರಿ-ಗೊಂಡೆಯ, ಹತ್ತಳ-ಚಾವಳಿ, ನಿರುತ-ದಿಟ/ಸತ್ಯ

19. ಬೆಟ್ಟದ ಎಡಬಲಗಳಲ್ಲಿ ಗಲ್ಲದ ಮೇಲೆ ಹರಿಯುತ್ತಿರುವ ನೀರಿನಂತೆ ಮದಜಲಧಾರೆಗಳು ಸೊಂಡಿಲಿನಲ್ಲಿ ಒತ್ತಿಹಿಡಿದ ಅಂಕುಶದ, ರಾಜಯೋಧರ ಮುಷ್ಟಿಯಲ್ಲಿ ನಾಶಮಾಡುವ ಬಿಲ್ಲುಗಳನ್ನು ಚಿತ್ರ ವಿಚಿತ್ರವಾಗಿ ಸೊಂಡಿಲನ್ನು ಅಲ್ಲಾಡಿಸುತ್ತ ನೃತ್ಯ ಮಾಡುವ ಆನೆಗಳನ್ನು ಗಜಸೇನಾ ಸಮುದ್ರದಲ್ಲಿ ನೋಡಿದರು.

ಶೈಲ-ಬೆಟ್ಟ, ಲೌಡಿ-ಅಂಕುಶ, ಶುಂಡಾಲ-ಆನೆ, ಚೋಧರ-ಯೋಧ

20. ಭೂಪಾಲಕರ ರತ್ನದ ಕಿರೀಟಗಳ ಸಮೂಹªÅ, ಅವರು ಎತ್ತಿ ಹಿಡಿದ ಕತ್ತಿ ಕೊಡಲಿಗಳು ಸಮುದ್ರದ ತೆರೆಗಳು. ಅಧಿಕವಾದ ಅಲೆಗಳ ಬಾವುಟಗಳ ಸಮೂಹವು ಬಿಳಿನೊರೆ. ಅನೇಕ ಆನೆ, ಕುದುರೆಗಳೇ ಜಲಚರ ಪ್ರಾಣಿಗಳ ಗುಂಪು. ಹೀಗೆ ಮಹಾ ಸಮುದ್ರದಂತೆ ಕಾಣುತ್ತಿದ್ದ ಮಹಾಸೈನ್ಯಕ್ಕೆ ಭೀಮಸೇನ ಕೈ ಘಾತವು ಬೀಸುವ ಗಾಳಿಯಂತಿದ್ದು ತೆರೆಗಳನ್ನು ಹುಟ್ಟಿಸಿದಂತಾಗಿ ಸೈನ್ಯವೆಂಬ ಸಮುದ್ರವು ಮೊರೆಯುತ್ತಿತ್ತು.

ನಿವಹ-ಸಮೂಹ, ಔಘ-ಗುಂಪು, ಅವಿರಳ-ಒತ್ತೊತ್ತಾದ

21. ಕೃಷ್ಣ ಮತ್ತು ಯುಧಿಷ್ಠಿರನು ಒಂದು ಆನೆಯ ಹೆಗಲ ಮೇಲಿದ್ದರು. ಎಲ್ಲ ಸೈನ್ಯವೂ ಗುಂಪುಗೂಡಿ ಮುಂದೆ ಹೋಗುತ್ತಿರುವುದನ್ನು ಭೀಮ, ಅರ್ಜುನರು ತೋರಿಸುತ್ತ ಬಂದರು. ಬಿರುದಾಂಕಿತ ಧೃಷ್ಟದ್ಯುಮ್ನನು ಮೊದಲಿರಲು ಶಿಖಂಡಿಯೊಡನೆ ದ್ರುಪದರಾಜನು ತಮ್ಮ ಹೆಚ್ಚಿನ ವೇಗದ ಮೂರು ಅಕ್ಷೋಹಿಣಿ ಸೈನ್ಯವನ್ನು ತೋರಿಸಿದನು.

ಕಂಧರ-ಹೆಗಲು, ಭರ-ವೇಗ

22. ಶ್ರೇಷ್ಠರಾದ ಯುಧಾಮನ್ಯು, ಉತ್ತಮೌಂಜಸರು, ಶ್ರೇಷ್ಠ ಶಿಖಂಡಿ ಚೇಕಿತಾನ, ಯುದ್ಧ ವೀರರಾದ ಪಾಂಚಾಲ ಭೂಪಾಲಕರು, ತುರುಕರು, ಸಾಹಣ ಸಮುದ್ರರನ್ನು, ಮರುಯವನ, ಖುರಸಾಣ, ಕಾಶೀರಾಜರ ಸೈನ್ಯವನ್ನು ದ್ರುಪದ ರಾಜನು ತೋರಿಸಿದನು.

ಯಧಾಮನ್ಯು - ಪಾಂಚಾಲ ದೇಶದ ಅರಸು ಪಾಂಡವ ಪಕ್ಷಪಾತಿ, ಉತ್ತಮೌಂಜಸ-ದ್ರುಪದರಾಜನಮಗ, ಶಿಖಂಡಿ-ದ್ರುಪದನ ಹಿರಿಯ ಮಗ, ಹೆಣ್ಣಾಗಿ ಜನಿಸಿ ಬಳಿಕ ಗಂಡಾದ, ಚೇಕಿತಾನ-ಯದುವಂಶದ ಶೂರಾಗ್ರೇಸರ.
ಸಾಹಣ -ಸೇವುಣರು
ಸಮುದ್ರರು - ಬಲ್ಲಾಳರು
ಖುರಸಾಣ - ಇರಾನ್ ನವರು

23. ಉನ್ನತ ವಿರಾಟನು ಶಂಖ ದೊರೆ, ಉತ್ತರ, ಶತದ್ಯುಮ್ನಕ, ಶತಚಂದ್ರ ಶತಾನಿಕ, ಶತಾಯುಧರೆನ್ನಿಸುವ ರಾಜರುಗಳು ಕುದುರೆ, ಆನೆ, ರಥ ಕಾಲಾಳುಗಳ ಸಾಗರದ ಸಂಭ್ರಮದಲ್ಲಿದ್ದ ತಮ್ಮ ಅಕ್ಷೋಹಿಣಿ ಸೈನ್ಯದ ಸಿದ್ಧತೆಯನ್ನು ತೋರಿಸಿದನು.

ಶಂಖ, ಉತ್ತರ ವಿರಾಟನ ಮಕ್ಕಳು, ಇತರರು ವಿರಾಟನ ಸೋದರರು.

24. ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಜಯವನ್ನು ತರುವ ಸಮಗ್ರ ಸೈನ್ಯವು ಕೇಕೆಯ ಅರಸರು, ತಮ್ಮ ಅಕ್ಷೋಹಿಣಿ ಸೈನ್ಯವನ್ನು ಪಾಂಡವರೈವರಿಗೆ, ಆನೆಯ ಮೇಲಿದ್ದ ಧರ್ಮರಾಯನಿಗೆ ತಮ್ಮ ಒಂದು ಅಕ್ಷೋಹಿಣಿ ಸೈನ್ಯವನ್ನು ಕೋರಿದರು ಸೈನ್ಯದ ಕಾಲ್ತುಳಿತಕ್ಕೆ ಭೂಮಿ ಕುಸಿಯಿತು.

ಕೇಕಯ-ವಿರಾಟನ ಮಾವನ ದೇಶದ ರಾಜ
ಪಾಂಡ್ಯ : ದ್ರಾವಿಡ ದೇಶದ ಪ್ರವೀರನೆಂಬ ಅರಸ
ಸೃಂಜಯ : ಶೈಬರಾಜನಮಗ
ಸೋಮಕ : ಚಂದ್ರ ವಂಶದ ಪಾಂಚಾಲರಾಜ. ಸಹದೇವನೆಂಬುವನ ಮಗ

25. ಚೈದ್ಯ ದೇಶದ ದೃಷ್ಟಕೇತು ತನ್ನ ಅಕ್ಷೋಹಿಣಿ ಸೈನ್ಯ ಸಮುದ್ರವು ಮೊದಲಾಗಿರುವುದನ್ನು ತೋರಿಸಿದನು. ಕುಂತೀಭೋಜನು ಒಂದು ಅಕ್ಷೋಹಿಣಿ ಸೈನ್ಯವನ್ನು ತೋರಿಸಿದನು. ಈ ರೀತಿ ಒಟ್ಟು ಏಳು ಅಕ್ಷೋಹಿಣಿ ಸೈನ್ಯಗಳಾದವು. ಬೇರೆ ಬೇರೆ ಸೇನಾಧಿಪತಿಗಳ ಬಿಡಾರದಲ್ಲಿದ ಹಿರಿದಾದ ಸೇನೆಗಳು ಲೆಕ್ಕಕ್ಕೆ ಕಾಣಿಸುತ್ತಿರಲಿಲ್ಲ.

ಅಕ್ಷೋಹಿಣಿ : 21870 ಆನೆ, 21870 ರಥಗಳು, 65610 ಕುದುರೆಗಳು, 109350 ಕಾಲಾಳುಗಳಿರುವ ಸೈನ್ಯ.

ದೃಷ್ಟಕೇತು : ಚೇದಿದೇಶದ ಶಿಶುಪಾಲನ ಮಗ, ಕೃಷ್ಣ ಶಿಶುಪಾಲನನ್ನು ಕೊಂದ ನಂತರ ಪಾಂಡವರ ಪಕ್ಷವನ್ನು ಸೇರಿದ.
ಕುಂತಿಭೋಜ : ಕುಂತೀ ದೇಶದ ಅರಸು, ಕುಂತಿಯ ಸಾಕು ತಂದೆ.

26. ಜನಮೇಜಯ ಭೂಪಾಲನೇ ಕೇಳು ! ಕ್ಷತ್ರ ಧರ್ಮನೀಲ, ಬೃಹತ್‍ಕ್ಷತ್ರ ಶೌರಿಯ ಮಗ ವತ್ಸಜ, ಚಿತ್ರವರ್ಮ ಹಿರಣ್ಯವರ್ಮ, ಚಾರು ಚೇಷ್ಟಕ, ಶತ್ರು ಮಥನ ವಿಂಧ್ಯಗಿರಿಯ ಸುಹೋತ್ರ ವಂಶದವರು ಪಾಂಡವ ಮಿತ್ರರು ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ನೆರವಾದರು.

ಹಿರಣ್ಯವರ್ಮ - ದಶಾರ್ಣದ ರಾಜ ಹಿರಣ್ಯವರ್ಮ ಅಥವಾ ಹೇಮವರ್ಮ. ಇವನು ಪಾಂಚಾಲ ರಾಜನು ಮಗಳಾದ ಶಿಖಂಡಿಯನ್ನು ಗಂಡಿನಂತೆಯೇ ಬೆಳೆಸಿದ್ದರಿಂದ ನಿಜವಾಗಿ ಗಂಡುಸೆಂದೇ ಭಾವಿಸಿ ಮದುವೆಯ ಮಾತುಕತೆ ನಡೆಸಿದ. ಒಂದು ಶುಭಮುಹೂರ್ತದಲ್ಲಿ ಮಗಳನ್ನು ವೈಭವದಿಂದ ಶಿಖಂಡಿಗೆ ಮದುವೆ ಮಾಡಿಕೊಟ್ಟ. ಚಿಕ್ಕಂದಿನಿಂದಲೂ ಶಿಖಂಡಿ ಗಂಡುಡುಗೆಯಲ್ಲೇ ಬೆಳೆದಿದ್ದುದರಿಂದ ಯಾರಿಗೂ ಅನುಮಾನ ಉಂಟಾಗಲಿಲ್ಲ. ಇವಳು ಖಂಡಿತ ಗಂಡಾಗುತ್ತಾಳೆಂದು ಈಶ್ವರನೇ ಹೇಳಿದ್ದರಿಂದ ತಂದೆತಾಯಿಗಳೂ ಯೋಚನೆ ಮಾಡಲಿಲ್ಲ. ಮದುವೆಯಾದ ನಂತರ ದಂಪತಿಗಳು ಕಾಂಪಿಲ್ಯನಗರಕ್ಕೆ ಬಂದರು. ಆ ರಾತ್ರಿ ಕನ್ಯೆಗೆ ಇವನು ಗಂಡಸರಲ್ಲ ಎಂಬ ಸತ್ಯಸಂಗತಿ ತಿಳಿಯಿತು. ಇದನ್ನು ತನ್ನ ಅಂತರಂಗದ ಸಖಿಯರಿಗೆ ಮಾತ್ರ ಗುಟ್ಟಾಗಿ ಹೇಳಿದಳೇ ಹೊರತು ಬೇರಾರಿಗೂ ಹೇಳಲಿಲ್ಲ. ಅತ್ತೆಮಾವಂದಿರ ಬಳಿ ದೂರು ಕೂಡ ಹೇಳಲಿಲ್ಲ. ಸುಮ್ಮನಿದ್ದುಬಿಟ್ಟಳು. ಆದರೆ ಸಖಿಯರು ಇಂಥ ಮಹತ್ವದ ವಿಷಯವನ್ನು ತಮ್ಮಲ್ಲೇ ಇಟ್ಟುಕೊಳ್ಳಲಾರದೆ ಹಿರಣ್ಯವರ್ಮನಿಗೂ ತಿಳಿಸಿಬಿಟ್ಟರು. ಹಿರಣ್ಯವರ್ಮ ಕಿಡಿಕಿಡಿಯಾದ. ಒಬ್ಬ ದೂತನನ್ನು ಪಾಂಚಾಲರಾಜನ ಬಳಿಗೆ ಕಳಿಸಿ ನಿಜಸಂಗತಿಯನ್ನು ತಿಳಿಸುವಂತೆ ಕೋರಿದ. ಅವನು ತರುವ ಸುದ್ದಿ ತಾನು ಕೇಳಿದ ಸುದ್ದಿಯೇ ಆಗಿದ್ದರೆ ಪಾಂಚಾಲರಾಜ್ಯದ ಮೇಲೆ ಸೇನಾಸಮೇತನಾಗಿ ಬಂದು ದಾಳಿ ನಡೆಸುವುದಾಗಿ ತಿಳಿಸಿದ. ತನ್ನ ಹೇಳಿಕೆಯಂತೆ ಸೇನಾ ಸಮೇತನಾಗಿ ಕಾಂಪಿಲ್ಯನಗರಕ್ಕೆ ಮುತ್ತಿಗೆಯನ್ನೂ ಹಾಕಿದ. ಆದರೆ ಆ ವೇಳೆಗೆ ಅದೃಷ್ಟ ಚಕ್ರವು ಶಿಖಂಡಿಯ ಕಡೆಗೆ ತಿರುಗಿತ್ತು. ಆತ್ಮಹತ್ಯೆ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳಲೆಂದು ಕಾಡಿಗೆ ಹೋದ ಶಿಖಂಡಿ ಸ್ಥೂಲಕರ್ಣನೆಂಬ ಯಕ್ಷನ ಕೃಪೆಯಿಂದ ನಿಜವಾಗಿ ಪುರುಷತ್ವವನ್ನು ಪಡೆದು ಹಿಂದಿರುಗಿದ್ದ. ಹಿರಣ್ಯವರ್ಮನ ಮಗಳು ಮರುದಿನ ಬೆಳಗ್ಗೆ ತಂದೆಯ ಬಳಿಗೆ ಬಂದು ಶಿಖಂಡಿಯು ನಿಜವಾಗಿ ಗಂಡಸು ಎಂದು ಹೇಳಿದಳು. ಹಿರಣ್ಯವರ್ಮನಿಗೆ ಏನು ಮಾಡಬೇಕೆಂಬುದೇ ತೋಚಲಿಲ್ಲ. ಮಗಳಿಗಿಂತ ಹೆಚ್ಚಿನ ಸಾಕ್ಷಿ ಬೇಕೆ? ಅವಳ ಹೇಳಿಕೆಯನ್ನು ಒಪ್ಪಿಕೊಂಡು ಮಗಳು-ಅಳಿಯನನ್ನು ಹರಸಿ ಸೇನಾಸಮೇತನಾಗಿ ತನ್ನ ಊರಿಗೆ ಮರಳಿದ. ಬೀಸುವ ದೊಣ್ಣೆಯೂ ತಪ್ಪಿತು. ಮುಂದೆ ಅನಿರೀಕ್ಷಿತ ಬೆಳವಣಿಗೆಯಿಂದಾಗಿ ಶಿಖಂಡಿ ಗಂಡಸಾಗಿಯೇ ಉಳಿಯುವ ಪ್ರಸಂಗಬಂದು ಮಾವನ ಅಸಮಾಧಾನ ಕರಗಿ ಹೋಯಿತು. ಶಿಖಂಡಿಯ ಅದೃಷ್ಟ ಚೆನ್ನಾಗಿತ್ತು. ಆದ್ದರಿಂದ ಮಾವನ ಕಾರ್ಯಾಚರಣೆಯಿಂದ ಪಾರಾದ. ತಂದೆ ತಾಯಿಗಳಿಗೂ ಕೈ ಹಿಡಿದ ಹೆಂಡತಿಗೂ ಸಂತೋಷವನ್ನು ತಂದ. ಹಿರಣ್ಯವರ್ಮನ ಆನಂದಕ್ಕೆ ಪಾರವೇ ಇರಲಿಲ್ಲ.

27. ವೀರ ಅರ್ಜುನನಿಗೆ ರಾತ್ರಿ ಸೋತ ಅಂಗಾರವರ್ಮನು ಆಕಾಶದಲ್ಲಿ ತನ್ನೊಡನೆ ಸಂಚರಿಸುವ ಅಧಿಕ ಪರಿವಾರವನ್ನು ಕೂಡಿಕೊಂಡು ಬಂದನು. ವೀರ ಯುಧಿಷ್ಠಿರನನ್ನು ಕಂಡನು. ಕೌರವ ರಾಜನಾದ ದುರ್ಯೋಧನನನ್ನು ನೋಯಿಸಿದ ಯುದ್ಧವೀರನೂ, ಸಾಹಸಿಯೂ ಆದ ಚಿತ್ರಸೇನನು ಉದಾರ ಗುಣವಂತನು ಸ್ನೇಹ ಭಾವದಿಂದ ಬಂದು ಯುಧಿಷ್ಠಿರನನ್ನು ಕಂಡನು.

ಅಂಗಾರವರ್ಮ - ಪಾಂಡವರು ತಮ್ಮ ಅಭ್ಯುದಯಕ್ಕೆ ಧೌಮ್ಯರನ್ನು ಕುಲಪುರೋಹಿತರನ್ನಾಗಿ ಮಾಡಿಕೊಡುವಂತೆ ಸಲಹೆಯಿತ್ತ ಕೀರ್ತಿ ಅಂಗಾರಪರ್ಣನಿಗೆ ಸಲ್ಲುತ್ತದೆ. ಚಿತ್ರರಥನೆಂದೂ ಇವನನ್ನು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ. ಇವನ ತೋಟಕ್ಕೂ ಇದೇ ಹೆಸರಿದೆ. ಅಂಗಾರಪರ್ಣ ಒಬ್ಬ ಗಂಧರ್ವರಾಜ. ಕಶ್ಯಪ ಪ್ರಜಾಪತಿ ಹಾಗೂ ಮುನಿ ಈತನ ತಂದೆ-ತಾಯಿಗಳು ಆದಿಪರ್ವದ ಅರವತ್ತೈದನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯದಲ್ಲಿ ಈತನ ಬಗೆಗೆ ವಿವರಗಳಿವೆ.

28. ಕಗ್ಗತ್ತಲೆ ಕವಿದ ರಾತ್ರಿಯ ಪಟ್ಟಣಕ್ಕೆ ಚಂದ್ರನ ತೋರಣವನ್ನು ಕಟ್ಟಿದಂತೆ ಒಪ್ಪಾದ ಹಲ್ಲುಗಳ ಹೊಳಹುಗಳು ಬೆಳಕು ಬೀರುವಂತೆ ಕಪ್ಪು ಮೈಯ ಭಾರಿಯ ದೇಹದ ಭಯಂಕರ ವೀರನೂ ಆದ ಕಡುಗಲಿ ಘಟೋತ್ಕಚನು ತನ್ನ ದೈತ್ಯ ಕುಲದ ಅಧಿಕ ಪರಿವಾರವನ್ನು ಕೂಡಿಕೊಂಡು ಧರ್ಮರಾಜನನ್ನು ಕಂಡನು.

ಓರಣ-ಒಪ್ಪ, ತೋರಹತ್ತ-ಕಡುಗಲಿ, ಕಾರಿರುಳು-ಕಗ್ಗತ್ತಲೆಯರಾತ್ರಿ.

ಘಟೋತ್ಕಚ: ಭೀಮನಿಂದ ಹಿಡಿಂಬೆಯಲ್ಲಿ ಹುಟ್ಟಿದವನು

29. ಸೈನ್ಯದ ದೃಶ್ಯವನ್ನು ಹಿಗ್ಗಿನಿಂದ ಪಾಂಡವರು ನೋಡಿದರು. ತಮ್ಮ ಸೈನ್ಯದೊಡನೆ ಅತಿ ಬಲಿಷ್ಠರಾದ ಪಾಂಡವರು ಉಪಪ್ಲಾವ್ಯನಗರಕ್ಕೆ ಬಂದು ತಮ್ಮ ಬಿಡಾರಗಳನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸಿದರು. ಮುಂದೆ ಒಳ್ಳೆಯ ಮುಹೂರ್ತದಲ್ಲಿ ಹೊರಗೆ ಬಿಡಾರಗಳನ್ನು ಯದುಕುಲಶ್ರೇಷ್ಠನಾದ ಗದುಗಿನ ವೀರನಾರಾಯಣ ಸ್ವರೂಪಿ ಕೃಷ್ಣನ ಆದೇಶದಂತೆ ಹಾಕಿದರು.

ದೆಖ್ಖಾಳ-ವೈಭವ, ಗುಡಿ-ಬಿಡಾರ

30. ಧರ್ಮರಾಜನು ತನ್ನ ಆಪ್ತ ಸಚಿವರನ್ನು ಆಪ್ತ ಸಮಾಲೋಚನೆಗೆ ಕರೆಸಿಕೊಂಡನು. ಅರಸನು ಕೃಷ್ಣನಿಗೆ ರಾಜ ಕಾರ್ಯದ ಸಂಗತಿಯನ್ನು ವಿಜ್ಞಾಪಿಸಿದನು. ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಸೇನಾಧಿಪತಿಯು ಇಲ್ಲದಿದ್ದರೆ, ಸೇರಿರುವ ಸೈನ್ಯವು ಸಾಲುಗಟ್ಟಿನಲ್ಲಿರುವ ಇರುವೆಯು ಚದುರಿದರೆ ಚೆಲ್ಲಾಪಿಲ್ಲಿಯಾಗಿ ಹರಡಿಕೊಳ್ಳುವಂತೆ ಸತ್ವವಿಲ್ಲದಂತೆ ಆಗುವುದು. ನಮ್ಮ ಸೇನೆಗೆ ಸೇನಾಪತಿ ಯಾರು ? ಎಂದು ಕೇಳಿದನು.

ಧುರ-ಯುದ್ಧ, ಹುರುಳು-ಸತ್ವ, ಪರಿಮಿತ-ಆಪ್ತ ವಲಯ

31. ಕೆಲವರು ದ್ರುಪದನಾಗಲಿ ಎಂದರು. ಕೆಲವರು ತುಂಬು ಬಲದ ವಿರಾಟನಿರಲಿ ಎಂದರು. ಶಿಖಂಡಿ ಎಂದು ಕೆಲವರೂ ಮತ್ತು ಕೆಲವರು ಭೀಮನ ಮಗ ಘಟೋತ್ಕಚನೆಂದೂ ಮಿತಿಯಿಲ್ಲದಂತೆ ಅಭಿಪ್ರಾಯವನ್ನು ಸೂಚಿಸಲು ಶತ್ರುಗಳನ್ನು ಹಿಮ್ಮೆಟ್ಟಿಸುವ ಅರ್ಜುನನು ದ್ರುಪದನ ಮಗ ಧೃಷ್ಟದ್ಯುಮ್ನನು ನಮ್ಮ ಸೇನಾಧಿಪತಿಯಾಗಲಿ. ಇದು ನಮ್ಮ ಅಭಿಪ್ರಾಯವೆಂದನು.

ವ್ಯಪಗತ-ಶತ್ರುಗಳನ್ನು ಹಿಮ್ಮೆಟ್ಟಿಸುವವನು.

32. ಮೂಲ ವಿಷಯವನ್ನು ಬೇರೆ ಇಟ್ಟು ಬಹುಮತವೆಂಬ ಬಿಸಿಲಿನಲ್ಲಿ ರಾಜನೀತಿ ಎಂಬ ಕಮಲವು ಬಾಡಿಹೋಗಿದೆ. ಕೃಷ್ಣ ಹೇಳು ಎನ್ನಲು, ಇಲ್ಲಿ ಹೇಳುವುದು ಏನಿದೆ ? ಸೈನಿಕರ ಸಮೂಹಕ್ಕೆ ಅಧಿಪತಿಯಾಗಲು ಅರ್ಜುನನ ಮಾತಿಗೆ ನನ್ನ ಒಪ್ಪಿಗೆಯೂ ಇದೆ. ಮಹಾರಾಜ ಕೇಳು ಎಂದನು.

ನೈದಿಲ-ಕಮಲ, ಕದಂಬ-ಸೈನ್ಯ

33. ಧೃಷ್ಟದ್ಯುಮ್ನನನ್ನು ಕರೆಸಿ ಪ್ರೀತಿಯಿಂದ ಯುದ್ಧದ ಸೇನಾಧಿಪತ್ಯವನ್ನು ಕಟ್ಟಲು ಸುಮುಹೂರ್ತದಲ್ಲಿ ಏರ್ಪಾಡು ಮಾಡಿದರು. ಊರಿನಲ್ಲಿ ಧ್ವಜಗಳು ಹಾರಾಡಿದವು. ಬ್ರಾಹ್ಮಣರ ಶುದ್ಧ ವೇದ ಘೋಷ ಮಂತ್ರಗಳು ಹರಡುತ್ತಿದ್ದಂತೆ ಮಂಗಳ ಯೋಗ್ಯವಾದ ವಸ್ತುಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿಸಿದರು.

ಸರಾಗ-ಪ್ರೀತಿ, ಗುಡಿ-ಬಾವುಟ, ಆಮ್ನಾಯ-ವೇದ, ವಿಹಿತ-ಯೋಗ್ಯ

34. ದಂಡಿನಲ್ಲಿ ನಗಾರಿಯು ಬಾರಿಸಿದವು. ಅವು ಬೊಬ್ಬಿರಿಯಲು, ದೊಡ್ಡ ಕಹಳೆಗಳು ಕೂಗಿದವು. ವೀರರ ಸಾಹಸದ ಬಿರುದುಗಳನ್ನು ಘೋಷಿಸಿದರು. ಹೆಂಗಸರು ಹಿಡಿದ ಆರತಿಯ ಸಾಲುಗಳು ಗುಂಪು ಕೂಡಿತು. ಪಾಂಚಾಲ ರಾಜನ ಮಗನಾದ ಧೃಷ್ಟದ್ಯುಮ್ನನಿಗೆ ಸೇನಾಪತ್ಯಾಭಿಷೇಕವನ್ನು ಮಾಡಿದರು.

ಸೂಳವಿಸು-ಬಾರಿಸು, ಕಟಕ-ಸೈನ್ಯ/ದಂಡು, ನಿಸ್ಸಾಳ-ನಗಾರಿ, ಅಳ್ಳಿರಿ-ತುಂಬು, ಮೂರ್ಧಾಭಿಷೇಚನ-ತಲೆಯ ಸ್ನಾನ

35. ಸಮಸ್ತ ದೊರೆಗಳು ಬಂದು ದರ್ಶನವನ್ನಿತ್ತರು. ಸೂತರ, ಹೊಗಳುಭಟ್ಟರ, ಸ್ತುತಿಪಾಠಕರ ಕಷ್ಟ ಕಾರ್ಪಣ್ಯಗಳು ನಿವಾರಣೆಯಾದವು. ಧೃಷ್ಟದ್ಯುಮ್ನನ ಆಜ್ಞೆಯಲ್ಲಿ ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ನಡೆಯಬೇಕೆಂದು ರಾಜರ ಬಿಡಾರಗಳಲ್ಲಿ ಸೇವಕರು ಡಂಗುರ ಸಾರಿದರು.

ಮಾಗಧ-ಹೊಗಳುಭಟ್ಟ, ವಿಬುಧ-ಪಂಡಿತ, ವೈತಾಳಿಕ-ಸ್ತುತಿಪಾಠಕ

36. ಪ್ರಸಿದ್ಧಿಯಾದ ಮುಹೂರ್ತದಲ್ಲಿ ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಹೊರಡಲು ಊರ ಹೊರಗೆ ಬೀಡು ಬಿಟ್ಟರು, ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಪ್ರಯಾಣ ಮಾಡಬೇಕೆಂದು ರಾಜರ ಪಾಳಯಗಳಲ್ಲಿ ಸಾರಿದರು. ಯುದ್ಧದ ಸೈನ್ಯ ಸಾಗರವು ಕೂಡಿತು. ಕಿಕ್ಕಿರಿದು ನಡೆಯಿತು. ಮೋಡದ ಸಾಲುಗಳು ಆಕಾಶದಲ್ಲಿ ಅಲೆ ಅಲೆಯಾಗಿ ಚಲಿಸುವಂತೆ ದಂಡು ಸಾಲಾಗಿ ನಡೆಯಿತು.

ರೂಢಿಸಿದ-ಹೆಸರಾಂತ, ಆಹವ-ಯುದ್ಧ, ಅಭ್ರ-ಮುಗಿಲು

37. ಕೃಷ್ಣನ ಪಾದಗಳಿಗೆ ನಮಸ್ಕರಿಸಿ ವಿಜಯದ ಹರಕೆಯನ್ನು ಪಡೆದು ಪಾಂಡವರು ಕುದುರೆ, ಆನೆಗಳನ್ನು ಕೂಡಿಕೊಂಡು ರಥವನ್ನೇರಿದರು. ಗರುಡಧ್ವಜವನ್ನು ಏರಿಸಿ ದಾರುಕನು ರಥವನು ತರಲು, ದೈತ್ಯರನ್ನು ಧೂಳೀಪಟ ಮಾಡುವ ಕೃಷ್ಣನು ಬಹಳ ಸೈನ್ಯದ ಮಧ್ಯದಲ್ಲಿ ಹೊರಟನು.

ಸಿಂಧ-ಬಾವುಟ, ಮೋಹರ-ದಂಡು, ದಾರುಕ-ಕೃಷ್ಣನ ಸಾರಥಿ

38. ಮುಂದೆ ಕೃಷ್ಣನ ರಥವು ನಡೆಯಲು ಅವನ ಹಿಂದೆ ಧರ್ಮರಾಜನು, ಎಡ-ಬಲಗಳಲ್ಲಿ ಮಕ್ಕಳು, ಪಕ್ಕದಲ್ಲಿ ಭೀಮ ಅರ್ಜುನ ಮೊದಲಾದವರು ನಡೆದರು. ಸೇನೆಯು ಒಂದುಗೂಡಿತು, ಇದೆಲ್ಲವನ್ನೂ ಸಹಿಸಿಕೊಂಡು ನಿಂತ ಶೇಷನಿಗೆ ಯಾರೂ ಸಮಾನರಿಲ್ಲ ಎಂದು ದೇವಕುಲವು ಹೇಳುತ್ತಿರಲು ಪಾಂಡವಸೈನ್ಯವು ಹೊರಟಿತು.

ಸಂದಣಿಸಿದುದು-ಸೇರಿದವು, ವುಲಿ-ಹೇಳು/ಕೂಗು, ಫಣಿ-ಸರ್ಪ(ಇಲ್ಲಿ ಆದಿಶೇಷ)

39. ಉತ್ಸಾಹದಿಂದ ಝಳುಪಿಸಿದ ಖಡ್ಗಗಳಿಂದ ಹಾರಿದ ಕಿಡಿಗಳು ಸಿಡಿಲಿನ ಚೆಕ್ಕೆಗಳಂತೆ ಹಾರಾಡಿದವು. ರಣವಾದ್ಯಗಳ ಆರ್ಭಟವು ಪ್ರಳಯಕಾಲ ಸಮುದ್ರದಂತೆ ಭೋರ್ಗೆರೆಯಿತು. ಕಹಳೆ-ಕೊಂಬುಗಳು ಏಕಪ್ರಕಾರವಾಗಿ ಆರ್ಭಟಿಸಲು, ಸೈನ್ಯವು ಭೂಮಿಯನ್ನು ವ್ಯಾಪಿಸಲು ನೆಲ ನಡುಗಿತು. ಬ್ರಹ್ಮಾಂಡದ ಕೊಪ್ಪರಿಗೆಯು ಒಡೆದಂತಾಯಿತು.

ಸಿಗುರು-ಚೆಕ್ಕೆ, ಅಜಾಂಡ-ಬ್ರಹ್ಮಾಂಡ, ಖರ್ಪರ-ಕೊಪ್ಪರಿಗೆ

40. ಪ್ರಳಯಕಾಲದ ಸಮುದ್ರದಂತೆ ಸೈನ್ಯವು ಬರಲು ಭೂಮಿಯು ಕುಸಿಯಿತು. ಕೂರ್ಮನಿಗೆ ಮೇಲಿಂದ ಮೇಲೆ ಉಸಿರು ಬಂದಿತು. ದಿಗ್ಗಜಗಳು ಮೊಣಕಾಲನ್ನೂರಿ ಮನಗುಂದಿದವು. ಸೈನ್ಯ ಮಹಾಸಾಗರವು ಸಮುದ್ರವನ್ನು ಮುಕ್ಕುಳಿಸಿ ನಡೆಯಿತು. ಹೆಚ್ಚಿನ ಒತ್ತಡದ ಕಾಲಿನ ತುಳಿತಕ್ಕೆ ಯುದ್ಧವನ್ನು ಮಾಡುವವರ ಗದ್ದಲದ ಅಬ್ಬರವು ಹೊಸದಾಯಿತು.

ಕಮಠ-ಆಮೆ, ಆಳಾಪ-ಗದ್ದಲ, ಕಾಹುರತೆ-ಅಬ್ಬರ

41. ಆನೆಯ ಕೂಗಿನ ಧ್ವನಿ (ಘೀಂಕಾರ) ಕುದುರೆಯ ಹಿಂಡಿನ ಕೆನೆತ, ತೇರಿನ ವಿಜಯದ ಚೀರಾಟ, ಬಿಲ್ಲಿನ ಠೇಂಕಾರಗಳ ಗದ್ದಲ ಹೆಚ್ಚಾಯಿತು. ಚೀರಾಟ, ಗರ್ಜನೆಗಳಿಗೆ ಮೂರು ಲೋಕವು ನಡುಗಿತು. ದಂಡು ಪ್ರಯಾಣದ ಮೇಲೆ ಪ್ರಯಾಣವನ್ನು ಮಾಡಿತು.

ಬೃಂಹಿತ-ಘೀಂಕಾರ, ಹೇಷ-ಕೆನೆತ, ವಾಜಿವ್ರಜ-ಕುದುರೆ ಹಿಂಡು, ಗಾಹಿಸು-ಹೆಚ್ಚಾಗು, ಗಜರು-ಗರ್ಜನೆ, ಬೊಬ್ಬೆ-ಚೀರಾಟ

42. ಅರರೇ ! ರಾಜನ ಸೈನ್ಯವು ನಡೆಯಿತು, ಅದರ ಸಂಭ್ರಮವು ಭೂಮಿಗೆ ಆಶ್ಚರ್ಯವನ್ನು ತುಂಬಿತು. ಶ್ರೇಷ್ಠವಾದ ಕುರುಕ್ಷೇತ್ರಭೂಮಿಗೆ ಬಂದರು. ಶತ್ರುಗಳನ್ನು ಗೆಲ್ಲುವವರು ನೆಲವನ್ನು ಗೆದ್ದರು. ಕೃಷ್ಣನ ನೇಮದಲ್ಲಿ ತಾವು ನಿಲ್ಲಬೇಕಾದ ಸ್ಥಳಗಳನ್ನು ತಿಳಿದು, ಸೈನ್ಯ ಸಮುದ್ರವು ರಣಭೂಮಿಯ ಪಶ್ಚಿಮ ದಿಕ್ಕಿನ ಬಯಲಿನಲ್ಲಿ ಬೀಡು ಬಿಟ್ಟಿತು.

ಕಟಕ-ಸೈನ್ಯ, ಸೌರಂಭ-ಸಂಭ್ರಮ, ಪಸರ-ಬಯಲು

43. ಸನ್ನೆಯಾದೊಡನೆ ನಗಾರಿಗಳು ಬಾರಿಸಿದವು. ಕೋಲಾಹಲವು ಅಡಗಿತು. ಕಿರುಕಹಳೆಗಳು ಸನ್ನೆಯಲ್ಲಿ ಊದಿದವು. ಅಬ್ಬರವು ತಗ್ಗಿತು. ಜನಮೇಜಯ ಮಹಾರಾಜ ಕೇಳು ! ಸೈನ್ಯದ ಗುಂಪು ನಡೆದು ಬಂದ ಆಯಾಸದಿಂದ ಬೆಕ್ಕಸ ಬೆರಗಾಗಿ ರಣರಂಗದ ಮಧ್ಯದಲ್ಲಿ ನಿಂತಿತು.

ಲಗ್ಗೆ-ಕೋಲಾಹಲ, ಶ್ರಮ-ಆಯಾಸ, ಸೈವೆರಗು-ಬೆಕ್ಕಸಬೆರಗು, ಜಾಲ-ಹಿಂಡು/ಗುಂಪು, ಕಳ-ರಣರಂಗ

44. ಮೇಲೆ, ಎತ್ತರದಲ್ಲಿನ ಬಾವುಟಗಳ ಭದ್ರವಾದ ಮಹಡಿಯ ಮಂಟಪಗಳಲ್ಲಿ ವೀರಾಳುಗಳ ಚಂಪೆಯ ಗೂಡಾರಗಳ ಒಳ ಮನೆಯ ಸಾಲುಗಳು ಹೊಂದಿದ್ದು ಕಳಸವನ್ನು ಮೇಲುಗಟ್ಟಿಸಿ ಚಿನ್ನದ ಕೆಲಸವನ್ನು ಮಾಡಿದ ಅರಮನೆಗಳನ್ನು ಕುಂತೀ ಕುಮಾರರಿಗೆ ಸಿದ್ಧಮಾಡಿದರು.

ಭದ್ರದುಪ್ಪರ ಶಾಲೆ-ಗಟ್ಟಿಯಾದ ಮಹಡಿಯ ಮನೆ, ಓವರಿ-ಒಳಮನೆ, ಚಂಪೆಯ-ಒಂದು ಮಾದರಿ ಗೂಡಾರ, ಕೀಲಣ-ಜೋಡಣೆ

45. ಅರಮನೆಯ ಪಕ್ಕದಲ್ಲಿ ಕೃಷ್ಣನ ಅರಮನೆ. ಅದರ ಪಕ್ಕದಲ್ಲಿ ಅರ್ಜುನನ ಸ್ಥಳ ಹಿಂಭಾಗದಲ್ಲಿ ನಕುಲನಿಗೆ ಬಿಡಾರ ಶತ್ರುಗಳಿಗೆ ಭಯಂಕರನಾಗಿರುವ ಭೀಮಸೇನನಿಗೆ ಹೋಲಿಕೆಗೆ ಸಿಗದ ಮನೆ. ಎಡದ ಭಾಗದಲ್ಲಿ ಅದಕ್ಕೆ ಸರಿಸಮಾನವಾಗಿ ಸಹದೇವನಿಗೆ ರಾಜಭವನ ನಿರ್ಮಾಣವಾಯಿತು.

ನಿರುಪಮ-ಹೋಲಿಸಲಾಗದ, ಸರಿಸ-ಸರಿಸಮಾನವಾಗಿ

46. ವೀರಪಾಂಡವರ ಐದು ಜನ ಅರಸು ಮಕ್ಕಳ ಗೂಡಾರಗಳನ್ನೊಳಗೊಂಡು ತಳಿರುತೋರಣಗಳನ್ನು ಕಟ್ಟಿದರು. ಆನೆಗಳು ಸಾಲಿನ ಸುತ್ತಲೂ ಸಂದಣಿಸಿತು. ಪಾಂಚಾಲ ಮತ್ಸ್ಯರ ಅಧಿಕವಾದ ಸೈನ್ಯವು ಧರ್ಮರಾಜನ ನಿವಾಸದ ಸುತ್ತಲೂ ಬೀಡು ಬಿಟ್ಟಿತು.

ವಾರಣ-ಆನೆ, ಭೂರಿ-ಅಧಿಕ, ಬಳಸು-ಸುತ್ತು

47. ಹಲವು ಪಾಳಯಗಳ ಸಮೂಹವು ಪಾಳಯದ ರಕ್ಷಣಾ ಆವರಣದ ರೀತಿಯನ್ನು ಜನಮೇಜಯ ಮಹಾರಾಜ ಕೇಳು ! ಹೊರಭಾಗದಲ್ಲಿ ಕಲ್ಲಿನ ಕೋಟೆ. ಮುಂದೆ ಕಂದಕಗಳು, ಅದಕ್ಕೆ ಮುಳ್ಳು ಬೇಲಿ. ಜೊತೆಗೆ ಬೇಟೆಯ ಸಿಂಹ, ಶರಭ ಕ್ರೂರ ಹುಲಿಗಳು ಗುಂಪಿನಲ್ಲಿ ರಕ್ಷಣೆಗೆ ಇದ್ದವು.

ವ್ಯಾಳ-ಸರ್ಪ, ಶಾರ್ದೂಲ-ಹುಲಿ, ಸುಯಿದಾನ-ರಕ್ಷಣೆ

48. ಎರಡು ಬಾಗಿಲ ನಿಯಮದಲ್ಲಿ (ಒಳಗೆ-ಹೊರಗೆ) ಹರಡಿದ ಅಂಗಡಿಗಳು ಸೂರ್ಯ ಬೀದಿ, ಚಂದ್ರ ಬೀದಿಯಲ್ಲಿ ಅವರವರ ಪಾಳಯಕ್ಕೆ ತಿರುವುಗಳು. ದೇವತೆಗಳೂ ಇದನ್ನು ಸೃಷ್ಟಿಸಲಾರರು. ಇನ್ನು ಮಾನವರ ಪಾಡೇನು? ಕುಂತಿಯ ಮಕ್ಕಳ ಸಂಪೂರ್ಣವಾದ ತಂಗುದಾಣವು ಕುರುಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲಿ ಈ ರೀತಿ ಅಲಂಕೃತವಾಯಿತು.

ಸೋಮ-ಚಂದ್ರ, ತರಣಿ-ಸೂರ್ಯ, ಮುರಿವು-ತಿರುವು

ಸೂರ್ಯ ಬೀದಿ - ನಗರದಲ್ಲಿ ಪೂರ್ವಪಶ್ಚಿಮವಾಗಿ ಇರುವ ಬೀದಿ.
ಚಂದ್ರ ಬೀದಿ - ನಗರದಲ್ಲಿ ದಕ್ಷಿಣೋತ್ತರವಾಗಿರುವುದು ಚಂದ್ರಬೀದಿ.

49. ಸೈನ್ಯದ ಮುಂಭಾಗ ಭೀಮನದು. ಹಿಂಬದಿಯಲ್ಲಿ ಅವನ ಕಾವಲು ಪಡೆ. ಬೀಡಾರದ ಸುತ್ತಲಿನ ರಕ್ಷಣೆ ಸಾತ್ಯಕಿ, ಅರ್ಜುನ ನಕುಲರದು. ಸೈನಸಾಗರದಲ್ಲಿ ರಾತ್ರಿಯ ಕಾವಲು ಘಟೋತ್ಕಚನಿಗೆ. ಪಾಂಡವರ ಉಳಿವು ಗದುಗಿನ ವೀರ ನಾರಾಯಣ ಸ್ವರೂಪಿಯಾದ ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನ ರಕ್ಷಣೆಯಿಂದ.

ಮುಂಗುಡಿ-ಮುಂಬರಿ, ಪಿಂಗಳ-ಹಿಂದಿನ, ಕಾಹು-ಕಾವಲು, ಮಹಾಂಬುಧಿ-ಹೆಗ್ಗಡಲು, ತರವಳಿಕೆ-ಕಾವಲು