೦೯

ಸೂಚನೆ : ರಾಜ್ಯವನ್ನು ಬಿಡು (ಪಾಂಡವರಿಗೆ ಕೊಡು) ಕೇಡನ್ನು ಬಯಸುವವರ ಮಾತಿಗೆ ಒಪ್ಪದಿರು, ಯಮನ ನಗರಕ್ಕೆ ಹೋಗಬೇಡ (ಸಾಯದಿರು) ಎಂದು ಕೃಷ್ಣನು ದುರ್ಯೋಧನನನ್ನು ಬಹಳವಾಗಿ ನಿಂದಿಸಿದ.

1. ಅರಸ ಕೇಳು ! ಪಾಂಡವರು ನಿನ್ನವರು. ಅವರ ವನವಾಸದ ಗಡುವು ಮುಗಿಯಿತು. ವನವಾಸದ ತಿರುಗಾಟದಲ್ಲಿ ಸಂಕಟಪಟ್ಟರು. ಅವರನ್ನು ಕೂಡಿ ಕೊಂಡಿರುವುದು ನಿನಗೆ ದೊಡ್ಡ ಗುಣ. ಅರ್ಧ ರಾಜ್ಯವನ್ನು ಅವರಿಗೆ ನೀಡುವುದು. ಈ ಸ್ಥಿರವಲ್ಲದ ಬಾಳಿನಲ್ಲಿ ಪುರುಷಾರ್ಥವನ್ನು ಸಂಪಾದಿಸಲು ಕಲಿಯಬೇಕು ಎಂದು ಕೃಷ್ಣನು ಹೇಳಿದನು.

ಅವಧಿ-ಗಡುವು, ನವೆದರು-ಸಂಕಟಪಟ್ಟರು. ಅಧ್ರುವ-ಅಸ್ಥಿರ, ಸಂಚಿಸು-ಗಳಿಸು/ಪಡೆ, ಪುರುಷಾರ್ಥ- ಧರ್ಮ, ಅಥರ್, ಕಾಮ, ಮೋಕ್ಷ

2. ಅರಸುತನವು ಹೆಚ್ಚಾದಂತೆ ಸೈರಿಸಿಕೊಳ್ಳಲಾಗದೆ ಕಣ್ಣು ಕಾಣದಂತಾಗುತ್ತದೆ. ಇದು ಪ್ರಸ್ತುತ ಸಮಯದ ಅರಸರ ನಡವಳಿಕೆ. ಸಂಪತ್ತಿನ ಸೊಕ್ಕು ಎಂಬ ಹೆಚ್ಚಿನ ಅಜ್ಞಾನದ ಅಂಧಕಾರವನ್ನುಂಟು ಮಾಡಿದ ಕಣ್ಣಿಗೆ ನೀತಿಕಾರರ ಉತ್ತಮ ಮಾತುಗಳೆಂಬ ಅಂಜನದಿಂದ ನಯವು ಪ್ರಜ್ವಲಿತವಾಗುತ್ತದೆ ಎಂದು ಹೇಳಿದನು,

ತರಹರಿಸಿ-ಸೈರಿಸಿ, ತಾಮಸ-ಅಜ್ಞಾನ, ನಯ-ನೀತಿ.

3. ಕೋಶಬಲ, ತಳತಂತ್ರ (ಕಾಲಾಳುಗಳು) ವಿಸ್ತಾರವಾದ ದೇಶ, ಕೋಟೆ, ಮಂತ್ರಿ, ಗೆಳೆಯ, ದೊರೆ, ಇವೆಲ್ಲವೂ ಸೇರಿ ಸಪ್ತಾಂಗವೆನಿಸುತ್ತದೆ. ಇವೆಲ್ಲವೂ ನಿನಗಿದೆ. ಗೆಳೆಯ, ರಾಜರೆಂಬುದನ್ನು ಕೈ ಬಿಡುತ್ತಿರುವೆ. ಪಾಂಡವರ ನೆರವು ನಿನಗೆ ಬರಲು ನಿನ್ನನ್ನು ಎದುರಿಸುವವರು ಯಾರೂ ಇರುವುದಿಲ್ಲ ಕೇಳು ಎಂದನು.

ಸನ್ನಾಹ-ಸಿದ್ಧತೆ, ಸಪ್ರಾಂಗ-ಏಳು ಅಂಗಗಳು (ಸ್ವಾಮಿ, ಅಮಾತ್ಯ, ಜನಪದ, ದುರ್ಗ ಕೋಶ, ಸೈನ್ಯ ಮತ್ತು ಮಿತ್ರ)

4. ಹೇಳಿದ ಈ ಸಪ್ತಾಂಗದೊಳಗೆ ಒಂದರ ಬೆಳವಣಿಗೆ ಕೊರತೆಯಾದರೂ ಬಹುಕಾಲ ಬಾಳುವುದಕ್ಕೆ ಸಂದೇಹವಾಗುತ್ತದೆ; ರಾಜನೀತಿಗಳನ್ನು ಅರಿತಿಲ್ಲವೆ ? ನಿನಗೆ ಹೇಳುವ ಧೈರ್ಯವುಳ್ಳವರಿಲ್ಲ. ಹಿರಿಯರು ಹೇಳಿದರೆ ನೀನು ಕೇಳುವುದಿಲ್ಲ. ಅಯ್ಯೋ ! ಕುರುಕುಲ ಶ್ರೇಷ್ಠ್ಟನೇ! ನ್ಯಾಯದಲ್ಲಿ ನಡೆ ಎಂದು ಕೃಷ್ಣನು ಹೇಳಿದನು.

ಅಮ್ಮುವರು ಇಲ್ಲ - ಧೈರ್ಯವುಳ್ಳವರಿಲ್ಲ, ಸಮರ್ಥರಿಲ್ಲ

5. ರಾಜಕೀಯ ಚತುರೋಪಾಯಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾದ ಸಾಮನೀತಿಯು ಸೊಗಸಾದ ಆಕೃತಿ. ಸಾಮವು ಬಾಳುವ ರಾಜರಿಗೆ ಅನಂತ ವೈಭವದ ಬೀಜ ಮಂತ್ರ. ಸಾಮ ತಪ್ಪಿದರೆ ನೀತಿಯು ಅಂತ್ಯವಾಗದೇ ಇರದು. ದಂಡ ಪ್ರಯೋಗವೆಂಬ ಕ್ಷೇತ್ರವು ಅತಿ ಸಾಮಾನ್ಯವಾದ ಉಪಾಯವಾಗುತ್ತದೆ.

ವಿಭವ-ವೈಭವ, ವಿರಾಮ-ಅಂತ್ಯ, ರೂಪು-ಆಕೃತಿ.

6. ನೀನು ಅವರಿಗೆ ಮಾಡಿದ ಅಪರಾಧಗಳನ್ನು ಮರೆತು ಸಹಾ ಅವರಾಡುದಿಲ್ಲ. ನಿನ್ನೊಡನೆ ಅವರು ಪ್ರೀತಿಯಿಂದಿರುತ್ತಾರೆ. ಸತ್ಯವಾಗಿಯೂ ನಮ್ಮ ಮನಮೆಚ್ಚುವಂತೆ ನಿನ್ನೊಡಗೂಡಿ ಬದುಕುವ ಮಾತನ್ನೇ ಆಡುತ್ತಾರೆ. ಕಾಡಿನಲ್ಲಿ ತಿರುಗಾಡಿದರು. ದುಃಖಪಟ್ಟರು. ನೀನು ಅವರಿಗೆ ಯೋಗ್ಯವಾದ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ರಾಜ್ಯವನ್ನು ಕೊಡಬೇಕೆಂದು ಕೃಷ್ಣನು ಹೇಳಿದನು.

7. ಈ ರೀತಿ ಮಾಡಲು ವಿದುರನಿಗೆ ಸಂಭ್ರಮ, ಕೃಪನಿಗೆ ಹಿಗ್ಗು, ಭೀಷ್ಮರಿಗೆ ಪ್ರೀತಿ, ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರನ ಏಳಿಗೆಗಳು ಆಗುತ್ತವೆ ಕೇಳು ಎಂದು ಕೃಷ್ಣನು ನಯವಾದ ಮಾತುಗಳ ಮಳೆ ಕರೆಯಲು, ಮೈ ತುಂಬಾ ಸೊಕ್ಕನ್ನೇ ತುಂಬಿಕೊಂಡಿದ್ದ ಆ ಮಹಾನೀಚನು ಮೋರೆಯನ್ನು ತಿರುವಿ ಹಾಕಲು ರಾಜಸಭೆ ಸಮುದ್ರದೊಳಗೆ ಮುಳುಗಿದಂತಿತ್ತು.

ಸಮ್ಮದ-ಹಿಗ್ಗು, ಅಭ್ಯುದಯ-ಏಳಿಗೆ, ಉದಧಿ-ಸಮುದ್ರ

8. ಪಾಂಡವರಿಗೆ ಇಂದ್ರಪ್ರಸ್ಥದಲ್ಲಿ ರಾಜ್ಯವನ್ನು ಮತ್ತು ಅದರ ವರಮಾನವನ್ನೂ ಕೊಟ್ಟು ನೀನು ಪಾಂಡವರನ್ನು ನೆಲೆಗೊಳಿಸಿದ ಉನ್ನತ ವ್ಯಕ್ತಿ (ಪ್ರತಿಷ್ಠಾಪನಾಚಾರ್ಯ) ಎಂಬ ಬಿರುದನ್ನು ಧರಿಸಿದರೆ ಭೂಮಿಯಲ್ಲಿ ನಿನ್ನ ಎದುರು ತಲೆ ಎತ್ತಿ ನಿಲ್ಲುವ ರಾಜರು ಇರುವುದಿಲ್ಲ. ನನ್ನ ಈ ಮಾತುಗಳು ನಿನ್ನ ಕಿವಿಗೆ ಈಗ ಕಠೋರ ಎನಿಸಬಹುದಾದರೂ ಮುಂದೆ ಒಳ್ಳೆಯದಾಗುತ್ತದೆ ಎಂದನು.

ಕರ್ಕಶ-ಕಠೋರ/ಬಿರುಸು
ಕುಳ - ಆದಾಯ

9. ರಾಜಸಭೆಯಲ್ಲಿ ಕಳಕಳಿಕೆಯು ತಗ್ಗಿದ ನಂತರ ರಾಜಕುಲಕ್ಕೆ (ಕ್ಷತ್ರಿಯರಿಗೆ) ಕೊಡಲಿಯಂತಿದ್ದ ಪರಶುರಾಮನು ಸಿಂಹಧ್ವನಿಯಲ್ಲಿ ಅರಸನಿಗೆ ಹೇಳಿದನು. ‘ಎಲೆ ದುರ್ಯೋಧನ, ಕೃಷ್ಣನನ್ನು ನೋಯಿಸುವರೆ? ಈ ಅಧಿಕವಾದ ದುರಾಸೆ ಮತ್ತು ನಿರ್ಬಂಧ ಮಾಡುವುದು ತಿಳಿದವರಿಗೆ ಯೋಗ್ಯವಲ್ಲ’ ಎಂದು ಹೇಳಿದನು.

ಕಳಕಳಿಕೆ - ಆಸ್ಥೆ /ಆಸಕ್ತಿ, ಕುಠಾರ-ಕೊಡಲಿ, ಲೋಭ-ದುರಾಸೆ, ವೆಗ್ಗಳ-ಹೆಚ್ಚಳ/ಅಧಿಕ, ಪ್ರಾಜ್ಞರು-ತಿಳಿದವರು/ಬುದ್ಧಿವಂತರು.
ನಿರ್ಬಂಧ - ಬಲವಂತವಾಗಿ ಅಭಿಪ್ರಾಯವನ್ನು ಹೇರುವುದು.

10. ದೇವತೆಗಳು ತನಗೆ ಎದುರಲ್ಲವೆಂದು (ಡಂಭಾಸುರನ ಮಗನು-ಡಂಭೋದ್ಭವನು) ನರನಾರಾಯಣ ಋಷಿಗಳ ಮೇಲೆ ಏರಿ ಬರಲು ತುಂಬಿದ ಸೊಕ್ಕಿನಿಂದ ಬಿದ್ದು ಕೆಟ್ಟನು. ಅವರಲ್ಲಿ ಅರ್ಜುನನೇ ನರನು. ಯದುಕುಲದಲ್ಲಿ ಜನಿಸಿದ ಕೃಷ್ಣನೇ ನಾರಾಯಣನು. ಪಾಂಡವರ ವೈರವನ್ನು ಬಿಡು, ಎಂದು ಪರಶುರಾಮನು ದುರ್ಯೋಧನನಿಗೆ ಹೇಳಿದನು.

ಡಂಭೋದ್ಭವ - ದುರಭಿಮಾನಿ ಕ್ಷತ್ರಿಯ ತನಗೆ ಸರಿಸಮಾನರಾದ ಶಸ್ತ್ರಧಾರಿಗಳು ಲೋಕದಲ್ಲಿದ್ದಾರೆಯೆ ? ಎಂದು ಎಲ್ಲರನ್ನು ಕೇಳುತ್ತ ಯಾರನ್ನೂ ಲಕ್ಷಿಸದೆ ಇದ್ದನು. ಒಂದು ದಿನ ತಪಸ್ವೀ ಬ್ರಾಹ್ಮಣರು ‘ರಾಜನೇ ನಿನ್ನ ಮೀರಿಸಿದ ಇಬ್ಬರು ವೀರ ಪುರುಷ ಶ್ರೇಷ್ಠರಿದ್ದಾರೆ. ಅವರು ನರ-ನಾರಾಯಣರೆಂದು ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಋಷಿಗಳು. ಗಂಧ ಮಾದನ ಪರ್ವತದಲ್ಲಿ ಅವರು ತಪಸ್ಸು ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದಾರೆಂದು ಹೇಳಿದರು. ಡಂಭೋದ್ಭವ ಚತುರಂಗ ಸೈನ್ಯದೊಡನೆ ಅಲ್ಲಿಗೆ ಹೋಗಿ ಅವರೊಡನೆ ಯುದ್ಧವನ್ನು ಬಯಸಿದನು. ನರ-ನಾರಾಯಣರು ಎಷ್ಟು ಹೇಳಿದರು ಕೇಳಲಿಲ್ಲ ಕೊನೆಗೆ ನರ ಮುನಿಯು ಒಂದು ಕಡ್ಡಿಯನ್ನು ಐಷಿಕವೆಂಬ ಮಹಾ ಅಸ್ತ್ರ ಮಂತ್ರದಿಂದ ಅಭಿಮಂತ್ರಿಸಿ ಪ್ರಯೋಗಿಸಲು ಅದು ಅನೇಕ ಮಹಾಸ್ತ್ರಗಳಾಗಿ ರಾಜನ ಸೈನಿಕರ ಅಂಗಾಂಗಳನ್ನು ಭೇದಿಸಿ ಇಡೀ ಆಕಾಶವನ್ನೇ ಬಾಣಮಯ ಮಾಡಿತು. ಭಯ ಭ್ರಾಂತನಾದ ಡಂಭೋದ್ಭವ ತನ್ನ ಶಿರಸ್ಸನ್ನು ನರ ಮಹರ್ಷಿಯ ಪಾದಗಳ ಮೇಲಿಟ್ಟು ಶರಣಾದನು. ಮುಂದೆ ಮಹರ್ಷಿಯ ಉಪದೇಶದಂತೆ ಧರ್ಮಮಾರ್ಗದಲ್ಲಿ ನಡೆದನು.

11. ಪರಶುರಾಮನು ತಪ್ಪಿ ಹೇಳುವುದಿಲ್ಲ, ಈ ದರ್ಪವು ಒಳ್ಳೆಯದಲ್ಲ. ಅರ್ಧ ಭೂಮಿಯನ್ನು ಕೃಷ್ಣನಿಗೆ ಪ್ರೀತಿಯಿಂದ ಒಪ್ಪಿಸು. ತಪ್ಪಿದರೆ ಗರುಡನ ದರ್ಪವನ್ನು ವಿಷ್ಣುವು ಅಡಗಿಸಿಬಿಟ್ಟಂತೆ ಆಗುತ್ತದೆ. ಯುದ್ಧವನ್ನು ಬಿಡು, ಎಂದು ಕಣ್ವ ಮುನಿ ನಗುತ್ತ ಹೇಳಿದನು.

12. ಕಣ್ವನ ಮಾತು ಸರಿ ಕೃಷ್ಣನ ಮಹಿಮೆ ಅಧಿಕವಾದುದು ಇದನ್ನು ತಿಳಿದು ಗರ್ವಗ್ರಹಕ್ಕೆ ತುತ್ತಾಗಿ ಹುಚ್ಚನಾಗಬೇಡ, ಹಿಂದೆ ಗಾಲವನು ಬೇಡವೆಂದರೂ ಬಿಡದೆ ಗುರುದಕ್ಷಿಣೆ ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳಲು ವಿಶ್ವಾಮಿತ್ರರನ್ನು ಪೀಡಿಸಲು ಅವರು ಕಠಿಣವಾದ ಗುರುದಕ್ಷಿಣೆಯನ್ನು ಬೇಡಿ ಅವನ ಅಹಂಕಾರವನ್ನು ಮುರಿದರು.

ಮುನ್ನೊಬ್ಬ ಗಾವಿಲನು –>ಮುನ್ನೊಬ್ಬ ಗಾಲವನು
ಉದ್ಯೋಗಪರ್ವ, ಪ್ರಾಚ್ಯ ಅಧ್ಯಯನ ಸಂಸ್ಥೆ, ಕೃಷ್ಣಜೋಯಿಸರು.

ಗಾಲವ : ವಿಶ್ವಾಮಿತ್ರಲ್ಲಿ ಶುಕ್ಲಯರ್ಜುವೇದವನ್ನು ಸಾಂಗವಾಗಿ ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡಿ ಹೋಗುವಾಗ ‘ಸ್ವಾಮಿ ! ನಾನು ಯಾವ ರೀತಿಯ ಗುರುದಕ್ಷಿಣೆಯನ್ನು ಸಮರ್ಪಿಸಬೇಕೆಂದು’ ವಿಶ್ವಾಮಿತ್ರನನ್ನು ಗಾಲವ ಕೇಳಿದ. ವಿಶ್ವಾಮಿತ್ರನು ‘ನಿನ್ನ ಶುಶ್ರೂಷೆಯಿಂದಲೇ ನಾನು ಸಂತುಷ್ಟನಾಗಿದ್ದೇನೆ ನನಗೆ ಬೇರೆ ಯಾವ ದಕ್ಷಿಣೆಯೂ ಬೇಡವೆಂದರೂ ಕೇಳದೆ ಪುನಃ ಪುನಃ ಬಲಾತ್ಕರಿಸಿದ. ಆದ್ದರಿಂದ ವಿಶ್ವಾಮಿತ್ರರು “ಮೈಯೆಲ್ಲವೂ ಬೆಳ್ಳಗೂ, ಒಂದು ಕಿವಿ ಕಪ್ಪಗೂ ಇರುವ 800 ಕುದುರೆಗಳನ್ನು ತಂದೊಪ್ಪಿಸು” ಎಂದರು. ಗಾಲವ ಇಂತಹ ಕುದುರೆಗಳನ್ನು ಸಂಪಾದಿಸುವುದಕ್ಕೆ ಎಷ್ಟೋ ಕಷ್ಟ ಪಟ್ಟು. ಕೊನೆಗೆ ವಿಷ್ಣುವನ್ನು ಕುರಿತು ತಪಸ್ಸು ಮಾಡಿ, ವಿಷ್ಣು ಇವನ ಬಳಿಗೆ ಗರುಡನನ್ನು ಕಳುಹಿಸಿ ಇವನ ಇಷ್ಟಾರ್ಥವನ್ನು ನೆರವೇರಿಸಲು ಹೇಳಿದನು.

13. ನಿಮ್ಮ ಪೂರ್ವಿಕನಾದ ಯಯಾತಿಯು ಸ್ವರ್ಗದಲ್ಲಿ ‘ನಮ್ಮಂತಹ ಧರ್ಮ ಪರರು ಜಗತ್ತಿನಲ್ಲಿ ಯಾರುಂಟು?’ ಎಂದು ಹೇಳಲು ದೇವತೆಗಳು ಅವನ ತಲೆ ಕುಕ್ಕಿ ತಳ್ಳಿದರು. ಧರ್ಮದ ದಾರಿ ಕ್ಷುಲ್ಲಕ ಮಾರ್ಗವೆಂದು ಅಹಂಕಾರದಲ್ಲಿ ಕೆಡಬೇಡ. ನೀತಿಯನ್ನು ನಂಬಿದವನು ಕೆಡುವುದಿಲ್ಲವೆಂದು ನಾರದರು ಅರಸನಿಗೆ ಹೇಳಿದರು.

ಹುಲುªಟ್ಟೆ -ಕ್ಷುದ್ರಮಾರ್ಗ, ಹಮ್ಮು-ಸೊಕ್ಕು, ನೆಮ್ಮು-ನಂಬಿಗೆ.

14. ರಾಜನೇ ಕೇಳು ! ನಾವಾದರೋ ಪಾಂಡವರವರು. ಕಾಡಿನಲ್ಲಿ ಗೆಡ್ಡೆ ಗೆಣಸುಗಳನ್ನು ತಿಂದುಕೊಂಡಿರುವ ಋಷಿಗಳಿಗೆ ರಾಜರ ದಾಕ್ಷಿಣ್ಯವೇಕೆ ? ಇವರು ಯಾವನ ಪಕ್ಷವನ್ನೂ ಹಿಡಿದು ವ್ಯವಹರಿಸುವವರಲ್ಲ. ಇವರ ಮಾತುಗಳನ್ನು ಕೇಳು ಎಂದು ಕೃಷ್ಣನು ಮತ್ತೆ ಮಾತನಾಡಿದನು.

ಸವಿದು-ತಿಂದು

15. ದುರ್ಯೋಧನನು ಬೆರಳನ್ನು ಮೀಸೆಯಲ್ಲಿಡುತ್ತ ಅಲ್ಪ ನಗುವನ್ನು ಬೆರೆಸಿ, ಕರ್ಣನೇ ಮೊದಲಾದವರ ಮುಖವನ್ನು ತಿರುಗಿ ನೋಡುತ್ತ ಕೃಷ್ಣನ ಮಾತುಗಳನ್ನು ಕಿವಿಗೆ ಹಾಕಿಕೊಳ್ಳದೇ ಹುಚ್ಚುತನದ ಮಾತೇಕೆ? ಕೃಷ್ಣಾ! ಪಾಂಡವರ ಚಿಂತೆಯನ್ನು ಮರೆತು ಬಿಡು ನನ್ನ ಮನಸ್ಸಿಗೆ ಸಿಟ್ಟನ್ನು ತರಬೇಡ", ಎಂದನು.

ವದನ-ಮೋರೆ/ಮುಖ, ಖಾತಿ-ಸಿಟ್ಟು, ಆಳಾಪ-ಬಡಬಡಿಕೆ

16. ಅವರು ನಮ್ಮೊಡನೆ ಚೆಲ್ಲಾಟವಾಡುವುದಲ್ಲದೇ. ರಾಜಕಾರ್ಯವನ್ನು ನಮಗೆ ಯೋಚಿಸಿ ಕಳುಹಿಸಿದ ರೀತಿಯನ್ನು ನಾನು ಮೆಚ್ಚುವುದಿಲ್ಲ. ಯುದ್ಧ ಬೇಕೆ ? ಬೇಡಿಕೊಳ್ಳುವುದು. ಭೂಮಿ-ಗೀಮಿಯ ಮಾತು ನೀನು ಆಡುವುದಾದರೆ ಪಾಂಡವರು ಏತಕ್ಕೆ ? ನೀವೇಕೆ? ಎಂದು ಧೂರ್ತನು ನುಡಿದನು.

ಹವಣ-ರೀತಿ, ಬವರ-ಕಾಳಗ

17. ಪಾಂಡವರಿಗೆ ಮೊದಲಿಗೆ ಮಾವ ದ್ರುಪದ ರಾಜನ ಸಹಾಯವಿದೆ. ನಡುವೆ ವಿರಾಟನ ಗೆಳೆತನ, ಕಡೆಗೆ ನೀವು ‘ಪಾಂಡವರು ನನ್ನ ಪ್ರಾಣ’ ವೆನ್ನುವಿರಿ. ನಾವೇ ಕಡೆಯಲ್ಲಿ ಹೊರಗಿನವರು. ನಮಗೆ ಇನ್ನಾವ ರಾಜರ ಗೆಳೆತನಿವಿದೆ ? ದೇವನೇ ನಾಚಿಸಬೇಡ ಸಂಧಿಯ ಮಾತನ್ನು ಮರೆ ಎಂದನು.

ಸಖ್ಯ-ಗೆಳೆತನ

18. ಸಂಧಿಯನ್ನು ಮಾಡು ನಮ್ಮ ಮಾತುಗಳಿಗೆ ಕೊಂಕಾಡಬೇಡ. ನಿನಗೆ ರುಚಿಸುವಂತಹ ಮಾತನಾಡುವವರಿಗೆ ಮನಸ್ಸು ಕೊಡದಿರು. ಚಾಡಿಕೋರರನ್ನು ಹೊಗಿಸಿಕೊಳ್ಳದಿರು. ಕ್ಷುದ್ರರ ನಾಲಿಗೆಯ ಸಹವಾಸ ಮಾಡದಿರು. ಪಾಂಡವ ರಾಜರೊಡನೆ ಕೂಡಿ ಬಾಳುವುದು ನಿನಗೆ ಹಿತವಾದುದು ಎಂದನು.

ಕೋಡು-ಕೊಂಕು, ಹಿಸುಣ-ಚಾಡಿ, ಪಥ್ಯ-ಹಿತ

19.’ ಕೌರವ ವಂಶವು ಸುಖ, ಸಂತೋಷಗಳಿಗೆ ಮೂಲವಾಗಿದೆ. ನೀತಿಗೆ ನಿಮ್ಮ ವಂಶವು ನೆಲೆಯಾಗಿದೆ. ಸಕಲ ಸುಖ-ಸಂತೋಷ ಸಮೂಹಗಳಿಗೆ ಇದು ಒಳ್ಳೆಯ ಮೂಲಸ್ಥಾನವಾಗಿದೆ. ಭೂಮಿಯ ದುರಾಸೆಯಿಂದ ನೀನು ಕುಲಘಾತಕನಾದೆ ಎಂಬ ಅಪಕೀರ್ತಿಯನ್ನು ಒಲಿದು ನಿಲ್ಲದಿರು ಎಂದು ಬೇಡಿಕೊಳ್ಳುತ್ತೇನೆ’ ಎಂದು ಕೃಷ್ಣನು ಹೇಳಿದನು.

ವ್ರಾತ-ಗುಂಪು, ಅನ್ವಯ-ವಂಶ, ಲೋಲುಪತೆ-ದುರಾಸೆ

20. ಜಗತ್ತಿನ ಅರಸರಿಗೆ ಹಸ್ತಿನಾಪುರದ ಅರಮನೆಯ ಬಾಗಿಲಿನಲ್ಲಿ ಪ್ರವೇಶ ಅವಕಾಶವು ಸಿಕ್ಕರೆ ಅದು ಪುಣ್ಯವೆಂದು ಭಾವಿಸುವ ಸಾರ್ವಭೌಮತ್ವ ನಿಮ್ಮದು. ಅಂತಹ ಶ್ರೀಮಂತಿಕೆಗೆ ಪಾಂಡವರು ಬೇರೆಯಾದರೆ ನಿಮ್ಮ ಸಂಪತ್ತು ಕೀರ್ತಿ, ಖ್ಯಾತಿ ಹೊಂದುವುದೆ ? ಎಲ್ಲವೂ ತನಗೆ ಬೇಕೆಂಬ ನಿನ್ನ ಸ್ವಭಾವವನ್ನು ಬಿಡು. ನನ್ನ ಮಾತನ್ನು ಕೇಳು ಎಂದು ಕೃಷ್ಣನು ಹೇಳಿದನು.

ಕಾತರಿಗತನ-ದುರಾಸೆ

21. ಧರ್ಮರಾಯನು ನಿನಗೆ ಒಳ್ಳೆಯವನಾಗಿದ್ದಾನೆ. ಪಾರ್ಥನಿಗೆ ನಿನ್ನಲ್ಲಿ ಮಮತೆ ಹೆಚ್ಚಾಗಿದೆ, ಭೀಮನ ಕೋಪದ ಮಾತುಗಳು ಕೊನೆಗೊಂಡಿವೆ. ನಕುಲನು ನಿನ್ನಲ್ಲಿ ಯಾವ ಭೇದ ಭಾವವನ್ನೂ ಕಾಣನು. ಈ ಐದೂ ಜನರು ತಮ ತಮಗೆ ನಿನ್ನಿಂದ ಶುಭದ ಮಾತನ್ನು ನಿರೀಕ್ಷಿಸುತ್ತಾರೆ. ಅಧಿಕ ಭ್ರಮೆಗೊಳಗಾಗದಿರು. ನಿನ್ನ ತಮ್ಮಂದಿರನ್ನು ರಕ್ಷಿಸು ಎಂದು ಕೃಷ್ಣನು ಹೇಳಿದನು.

ತಮ-ಸಿಟ್ಟು ,
ಹಾರು-ಬಯಸು

22. ಧರ್ಮರಾಯನ ಅಧಿಕ ಪ್ರೀತಿ ನಿಮ್ಮ ಮನದಲ್ಲಿಯೇ ಇರಲಿ. ಭೀಮನ ಸೊಕ್ಕು ನಿಮ್ಮಲ್ಲಿರಲಿ. ಅರ್ಜುನನ ಪ್ರೀತಿ, ಅದು ಹಾಗಿರಲಿ. ನಮ್ಮ ಭೂಮಿಯೊಳಗೆ ಅರ್ಧವನ್ನು ಬೇಡುವರು ನಮ್ಮ ಬಂಧುಗಳಲ್ಲ. ಒಪ್ಪಂದಕ್ಕೆ ತಮ್ಮನು ಒಪ್ಪುವುದಿಲ್ಲವೆಂದು ದುಶ್ಯಾಸನನನ್ನು ನೋಡಿದನು.

ಹಮ್ಮ-ಸೊಕ್ಕು/ಅಹಂಕಾರ

23. ಸೂರ್ಯನಿಗೆ ಅಂಧಕಾರವು ಸೇರುವುದೆ ? ಪಾಂಡವರೊಡನೆ ಬಂಧು - ಬಾಂಧವರ ಸಂಬಂಧ ಮಾತೇಕೆ ? ರಾಜಕಾರಣದ ಮಾತನ್ನು ನೀವೇಕೆ ಒತ್ತಾಯದಿಂದಾಡುವಿರಿ ? ಒಪ್ಪಂದವು ಕೂಡದು. ಪಾಂಡವರ ಸಂಬಂಧ ನಮಗೇಕೆ ಎನ್ನತ್ತ ಕರುಣಾಸಮುದ್ರನಾದ ಕೃಷ್ಣನ ಮುಖವನ್ನು ನೋಡುತ್ತ ದುಶ್ಯಾಸನನು ಗರ್ಜಿಸಿದನು.

ಅಂಧಕಾರ-ಕತ್ತಲೆ, ನಿರ್ಬಂಧ-ಒತ್ತಾಯ
ಸಿಂಧು-ಸಮುದ್ರ

24. ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರ ! ಹಾಳು ಮಾಡಬೇಡ. ಕುಲಕ್ಕೆ ಕೊಡಲಿಯಂತಿರುವ ಮಗನನ್ನು ಹೆತ್ತು ವಂಶವನ್ನು ಹಾಳುಮಾಡಿ, ನಾಶ ಮಾಡಿದರೆ ಅದರ ಪಾಪ-ಪುಣ್ಯಗಳೆಲ್ಲವೂ ನಿನ್ನದಾಗುತ್ತವೆ. ಮಾತಿಗೆ ಸಮ್ಮತಿಸಿರಿ. ಈ ಕುಲನಾಶಕನು ಮುಂದಿನದನ್ನು ತಿಳಿಯನು ನೀವು ಹೀಗೆ ಅವನನ್ನು ಒಪ್ಪಿಸಿ ಪಾಂಡವರ ಪಾಲನ್ನು ಕೊಡಿಸಿಕೊಡಿ ಎಂದನು ಕೃಷ್ಣ.

ಸನುಮತ-ಸಮ್ಮತಿ/ಒಪ್ಪಿಗೆ,
ಹಾನಿವೃದ್ಧಿ-ಪಾಪ-ಪುಣ್ಯ.

25. ಭೀಷ್ಮನು, ದುರ್ಯೋಧನ ! ಈ ಕೃಷ್ಣನ ಮಾತುಗಳನ್ನು ಕೇಳು. ದೇವರ ಕೃಪೆ ತಪ್ಪಿದ ಮೇಲೆ ಶೂರರ ಸಾಹಸ ಸಾಮಾಥ್ರ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಸತ್ವವಿಲ್ಲ, ನಮ್ಮ ಶಕ್ತಿ ಸಾಮಥ್ರ್ಯಗಳನ್ನು ನಂಬಬೇಡ. ಸಲ್ಲದ ಮಾತುಗಳನ್ನನಾಡಬೇಡ. ಸೀತೆಯನ್ನು ಸೆರೆ ಹಿಡಿದುಕೊಂಡು ಹೋದ ಸ್ವಾಮಿದ್ರೋಹಿ ರಾವಣನನ್ನು ಅನುಸರಿಸಬೇಡ ಎಂದರು.

ಹುರುಳು-ಸತ್ವ, ಬಾಹಿರ-ಸಲ್ಲದ

26. ನೆಲವನ್ನು ಬೇಡುವ ಪಾಂಡವರ ತೊಳ್ಬಲದೊಳಗೆ ಕೊರತೆಯಿಲ್ಲ. ನೀತಿಯನ್ನು ತಿಳಿಸಲು ಬಂದ ಕೃಷ್ಣನು ಸಾಮಾನ್ಯನಲ್ಲ. ಭೂಮಿಯಲ್ಲಿ ಅರ್ಧವನ್ನು ಅವರಿಗೊಪ್ಪಿಸು. ಯದುಕುಲಶ್ರೇಷ್ಠನಾದ ಕೃಷ್ಣನ ಮಾತನ್ನು ನಡೆಸು. ಈ ವೈಭವವನ್ನು ಕೆಡಿಸಿಕೊಳ್ಳಬೇಡ ಎಂದರು ದ್ರೋಣರು.

ಲಲಾಮ-ಶ್ರೇಷ್ಠ, ವಿಳಾಸ-ವೈಭವ

27. ಪಾಂಡವರಿಗೆ ಹಲವು ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಕೆಟ್ಟದ್ದನ್ನು ಮಾಡಲು ನಾನು ಯೋಚಿಸಿದೆನು. ಇದರಲ್ಲಿ ಮುಚ್ಚು ಮರೆಯೇನು? ಭೂಮಿಯ ಮೇಲಿನ ಆಸೆಯಿಂದಲೇ ಎಲ್ಲ ರಾಜಕಾರ್ಯವನ್ನು ಮಾಡಿದೆನು. ಜೂಜಿನ ತೊಂದರೆಯನ್ನೊಡ್ಡಿ ನೆಲವನ್ನು ಕಿತ್ತು ಕೊಂಡೆ. ಕೃಷ್ಣಾ ! ಕೇಳು. ಪಾಂಡವರಿಗೆ ಮತ್ತೆ ಕಾಡೇ ಗತಿಯಲ್ಲದೆ ಬೇರೆ ಗತಿಯಿಲ್ಲ ಎಂದು ದುರ್ಯೋಧನನು ಹೇಳಿದನು.

ಹೊಲ್ಲೆಹ-ಕೆಟ್ಟಕೆಲಸ, ಲೋಭ-ಆಸೆ, ನೆಗಳು-ಮಾಡು, ಹಳುವ -ಕಾಡು, ವಿಲಗ-ತೊಂದರೆ

28. ಅಪಕೀರ್ತಿ ಬರುವುದೆಂದು, ಸತ್ಯವನ್ನುಳಿಸಬೇಕೆಂದು ಅರಣ್ಯವಾಸವನ್ನು ಅನುಭವಿಸಿದರೆ ಅದು ಪಾಂಡುವಿನ ಮಕ್ಕಳಿಗೆ, ವಂಶಕ್ಕೆ ಕೊರತೆಯೆ? ಅವರು ವನವಾಸವನ್ನು ಪೂರೈಸಿದ್ದಾರೆ. ತಮ್ಮ ಪಾಲಿನ ಅರ್ಧ ಭಾಗವನ್ನು ಪಡೆಯಬೇಕೆಂಬ ಹಠವನ್ನು ಭೀಮಸೇನನು ಬಿಡುವನೆ ? ಎಂದು ಕೃಷ್ಣನು ನಗುತ್ತಾ ಹೇಳಿದನು.

ಅವನಿ-ಭೂಮಿ

29. ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನು ಮಾತನ್ನು ಮುಂದುವರಿಸುತ್ತ, ವೃಕಸ್ಥಳ, ಕುಶಸ್ಥಳ ಆವಂತಿಯನ್ನು ಕೊಡು ವಾರಣಾವತವನ್ನು ಶಾನುಭೋಗರ ಮೂಲಕ ತೆರಿಗೆ ಸಹಿತವಾಗಿ ಕೊಡಿಸಿ ನಿನ್ನ ಮನಸ್ಸಿಗೆ ಬಂದ ಮತ್ತೊಂದು ಊರನ್ನು ಕೊಡು. ಪಾಂಡವರನ್ನು ನಿನ್ನ ಮನದಂತೆ ನಡೆಸಿಕೊಡುತ್ತೇನೆ. ಕಡೆಗಣಿಸುವುದು ಬೇಡ, ಕೇಳು ಎಂದು ಕೃಷ್ಣನು ಹೇಳಿದನು.

ಸಿರಿಕರಣದವರು-ಶಾನುಭೋಗರು, ಅವಗಡೆಯತನ-ಕಡೆಗಣಿಸುವುದು/ತೊಂದರೆ

30. ಆಗ ವಿದುರನು, ‘ಕೃಷ್ಣನು ಪುರುಷೋತ್ತಮನು, ಭೀಷ್ಮರು ಕುರುಕುಲದ ಹಿರಿಯರು. ದ್ರೋಣನು ಶ್ರೇಷ್ಠ ಬಿಲ್ಲು ವಿದ್ಯಗಾರನು. ಆದ್ದರಿಂದ ಇವರಿಗಿಂತ ಅಧಿಕ ಬಲ್ಲವುಳ್ಳವರು ನಿನ್ನ ಅರಮನೆಯಲ್ಲಿ ಇರುವರೆ ? ವಿಚಾರಿಸು. ಇವರ ಮಾತುಗಳನ್ನು ಕೇಳು ಹುಚ್ಚುತನಬೇಡ,’ ಎಂದನು.

ಚಾಪ-ಬಿಲ್ಲು

31. ನೀನು ಬೇಡಿದ ಒಂದೊಂದು ಊರೂ ನಮ್ಮ ನಾಡಿನ ಪ್ರಮುಖ ನಗರಗಳು ಇದು. ರಾಜ್ಯದ ಬಳಕೆಯಲ್ಲಿರುವುದು. ಈ ಐದೂರುಗಳನ್ನು ಬಳಸಿಕೊಂಡು ಹಸ್ತಿನಾನಗರವು ಇದೆ. ಮಾನಶ್ರೇಷ್ಠ ಬೇಡುವುದರಲ್ಲಿ ತಿಳಿದವನು. ಹೊಗಳುವುದೇಕೆ ? ಭೂಮಿಯನ್ನೇ ಎರಡು ಹೆಜ್ಜೆಗಳಲ್ಲಿ ಅಳೆದ ಮಹಾತ್ಮ ನೀನು ನಿನಗೆ ನಾನು ಭಯಪಡುತ್ತೇನೆ ಎಂದು ದುರ್ಯೋಧನನು ಕೃಷ್ಣನಿಗೆ ಹೇಳಿದನು.

ತಲೆಮಂಡೆ-ಶಿರಪ್ರಾಯ, ಬಳವಿಗೆ-ಏಳಿಗೆ, ಈರಡಿ-ಎರಡು ಹೆಜ್ಜೆ

32. ಕರೆದು ಮೂರಡಿಯ ನೆಲವನ್ನು ನಿನಗೆ ಧಾರೆ ಎರೆದ ಬಲಿಯನ್ನು ಪಾತಾಳಕ್ಕೆ ಇಳಿಸಿದೆ. ಇನ್ನೂ ಈ ಭೂಮಿಯಲ್ಲಿ ಐದು ಊರುಗಳನ್ನು ಕೊಟ್ಟ ನನಗೆ ಯಾವ ಸ್ಥಿತಿ ಇರುವುದು ? ನೀನು ಪರಮ ಪುರುಷ. ನಿನಗೆ ಶರಣು ಹೋಗುತ್ತೇನೆ. ಬಂದ ದಾರಿಯಲ್ಲಿಯೇ ದಯಮಾಡಿಸಬೇಕೆಂದು ದುರ್ಯೋಧನನು ನಗುತ್ತ ಹೇಳಿದನು.

ಪಥ-ದಾರಿ

33. ನೀನು ಪಾಂಡವರೊಳು ತಾಳಿರುವ ಛಲದ ಏಳಿಗೆಯು ನಿನಗೆ ಸಲ್ಲಲಿ. ನಿಮ್ಮ ಬಳಗವು ಬದುಕಲಿ ಧರ್ಮರಾಜನು ಮತ್ತೆ ಕೊರಗಲಿ. ಸಮುದ್ರವನ್ನು ಸುತ್ತುವರಿದ ಈ ಭೂಮಿಯೊಳಗೆ ಐವರಿಗೂ ಸೇರಿ ಒಂದೇ ಊರನ್ನು ಕೊಡು ಎನ್ನಲು ದುರ್ಯೋಧನನು ಕಳವಳದಿಂದ ಕೃಷ್ಣನನ್ನು ಗದರಿಸಿದನು.

ಬಳವಿಗೆ-ಏಳಿಗೆ, ಜಡಿ-ಗದರಿಸು/ಬೆದರಿಸು.

34. ಭೂಮಿಯೊಳಗೆ ಅರ್ಧವನ್ನು ಕೊಡುವುದಿಲ್ಲ. ಐದೂ ಊರುಗಳನ್ನು ಮೊದಲೇ ಕೊಡುವುದಿಲ್ಲ. ನಮ್ಮ ರಾಜ್ಯದ ಭಾಗವನ್ನು ಸ್ವಲ್ಪವಾದರೂ ಕೊಟ್ಟರೆ ನಿನ್ನ ಮೇಲಿನಾಣೆ. ಕೊನೆಯಲ್ಲಿ ಮುಳ್ಳಿನ ಮೊನೆಯನ್ನೂರುವಷ್ಟು ಭೂಮಿಯನ್ನು ಕೊಟ್ಟೆನೆಂದರೂ ಆಮೇಲೆ ನೀನು ನಗು. ಹೋಗು ಯುದ್ಧವನ್ನು ನಿರ್ಧರಿಸಿ ಬಾ ಎಂದನು.

ಉಚ್ಛಳಿತ-ಮೇಲೇರುವ, ಮೊನೆ-ತುದಿ

35. ದನ ಕಾಯುವುದು ತೀರಿತೆ. ವನವನಗಳಿಗೆ ಅಲೆದಾಡುವುದು ಕೊನೆಯಾಯಿತೆ ? ಮುನಿಗಳನ್ನು ಬಾಯಿಬಡುಕರನ್ನು ಕಾಲಿಗೆ ಬೀಳಿಸಿಕೊಳ್ಳುವುದು ಬಿಟ್ಟು ಕ್ಷೀರಸಾಗರವನ್ನಾಶ್ರಯಿಸಿ ಶೇಷಶಾಯಿಯಾಗಿ ಇರುವುದು ಬಿಟ್ಟು ನಮ್ಮಲ್ಲಿ ಕಳವಳವನ್ನುಂಟು ಮಾಡಲು ಬರುವರೆ ? ಹೇಳು ಎಂದನು.

ವನ-ನೀರು, ಹಕ್ಕೆ-ಹಾಸಿಗೆ, ಮನಕತ-ಕಳವಳ

36. ಕೃಷ್ಣನು ಕೋಪಗೊಂಡನು. ತನಗೆ ಬಾಗದ, ತನ್ನ ಅಭಿಪ್ರಾಯಕ್ಕೆ ಒಪ್ಪದ ದುರ್ಯೋಧನನನ್ನು ಕಂಡು ಅಸಮಾನ ಶೂರರಾದ ಗುರುದ್ರೋಣ, ಭೀಷ್ಮರೇ ಮೊದಲಾದವರ ಮುಖವನ್ನು ನೋಡಿ. ಇವನು ಆಪತ್ತನ್ನು ಬಯಸಿ ಅಧಿಕವಾಗಿ ಯುದ್ಧವನ್ನೇ ಬೇಡುತ್ತಿರುವುದನ್ನು ನೆನೆದರೆ ಇವನ ಹೆಂಡತಿಯ ಕಿವಿಯ ಓಲೆಗಳು ಅಸ್ಥಿರವಾಗಿವೆ ಎಂದು ನಾನು ತಿಳಿದಿರುವೆನೆಂದನು.

ಮಣಿಯದ-ಬಾಗದ, ಮತಗುಡ-ಅಭಿಪ್ರಾಯಕ್ಕೆ ಒಪ್ಪದ, ಅತುಲ-ಅಸಮಾನ, ವ್ಯತಿಕರ-ಆಪತ್ತು

37. ಕೊನೆಗೆ ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರನು ಗಾಂಧಾರಿ ಸಹಿತ ಅನಾಥನಾಗಿಯೆ ಹಾಳಾಗುತ್ತಾನೆ ಎಂದು ನಾನು ಬಲ್ಲೆನು. ಆ ಪಾಂಡವರ ರಾಜ್ಯದಲ್ಲಿ ಒಂದು ಪಡಿ ಅಕ್ಕಿಗೆ ಭೀಮಸೇನನ್ನು ಕಾಯುವಂತೆ ಈತನು ಮಾಡುವನು. ಅಯ್ಯೋ ಇದು ತಪ್ಪದು ಎಂದು ವಿದುರನು ನೊಂದನು.

ಪಡಿ-ಆಹಾರ ಅಳೆಯುವ ಪ್ರಮಾಣ

38. ದುರ್ಯೋಧನನನ್ನು ಕಟ್ಟಿಹಾಕಲು ವಿದುರ, ಭೀಷ್ಮ, ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರ ರಾಜನು ಮನದಲ್ಲಿ ಆಲೋಚಿಸಿದ ರೀತಿಯನ್ನು ತನ್ನ ಮನದೊಳಗೆ ತಿಳಿದುಕೊಂಡ ದುಶ್ಯಾಸನನು ಕೋಪದಿಂದ ಅವರ ಆಲೋಚನೆಗಳನ್ನು ದುರ್ಯೋಧನನಿಗೆ ಕಳವಳದಿಂದ ವಿಜ್ಞಾಪಿಸಿದನು.

ಸಂಕೇತ-ಸನ್ನೆ, ಹದನ-ರೀತಿ, ಖಾತಿ-ಸಿಟ್ಟು

39. ಹೆತ್ತವರು ಹುಚ್ಚರಾದರೆ ! ಅಣ್ಣ ದೇವ ನಾವು ಎತ್ತ ತಿರುಗುವೆವು. ರಾಜಕಾರ್ಯದ ಹದವು ಕೆಟ್ಟಿತು. ಮುತ್ತಯ್ಯ ಭೀಷ್ಮ, ಕಿರಿಯ ತಂದೆ ವಿದುರ, ತಂದೆ ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರ ಇವರುಗಳ ಮನಸು ಡೊಂಕಾಯಿತು. ನಿಂದಿಸುವುದಿನ್ನು ಸಾಕು ಎನುತ್ತ ಅಣ್ಣನೊಡನೆ ದುಶ್ಯಾಸನನು ಸಭೆಯಿಂದ ಹೊರಟನು.

ಹದ-ರೀತಿ, ವಿಸಂಚಿಸು-ಕೇಡು, ಅಗ್ರಜ-ಅಣ್ಣ

40. ದುರ್ಯೋಧನ ದುಶ್ಯಾಸನರು ಕೋಪಿಸಿಕೊಂಡು, ಶಕುನಿ ಕರ್ಣರೊಡನೆ ಸೇರಿ ಅರಮನೆಯಲ್ಲಿ ಆಲೋಚನೆ ಮಾಡಿದರು. ಕೃಷ್ಣನು ಕುತಂತ್ರದಿಂದ ಅಪ್ಪನಿಗೆ ನಮ್ಮ ಮೇಲೆ ಕೋಪ ಬರುವಂತೆ ಮಾಡಿದನು. ಕೈಮನದ ವೀರರು ಕೃಷ್ಣನನ್ನು ಕಟ್ಟಿರೆಂದು ಗದ್ದಲವನ್ನು ಮಾಡಿದರು.

ಬೊಪ್ಪ-ಅಪ್ಪ, ಸೌಬಲ-ಶಕುನಿ

41. ಕೌರವ-ಪಾಂಡವರ ಎರಡೂ ಬಲವನ್ನು ಹೋರಾಡುವಂತೆ ಮಾಡಿ ಕೊಲ್ಲಿಸುವ ಭಾರವು ಈ ಯಾದವ ಕೃಷ್ಣನದು. ತಿಳಿದುನೋಡಲು ನಮಗೆ ಶತ್ರು ಈ ಕೃಷ್ಣನಲ್ಲದೇ ಪಾಂಡುಪುತ್ರರೆ ? ಹುರಿಹಗ್ಗಗಳನ್ನು ತರಿಸಿ ಇವನ ಎರಡೂ ಕೈಗಳನ್ನು ಕಟ್ಟಿದರೆ ಆ ಪಾಂಡವರು ಕೆರಳಿ ಏನು ಮಾಡುವರು ? ಎಂದು ದುರ್ಯೋಧನನು ಕೇಳಿದನು.

ಮಸೆ-ಘರ್ಷಣೆ, ಭರ-ತಂತ್ರ, ನಿಧಾನಿಸು-ವಿಚಾರಿಸು

42. ಗಾಳಿಯು ನಿಂತರೆ ಬೆಂಕಿಯ ಉರಿಯು ತಾನೇ ನಿಲ್ಲುವುದು. ಇವನ ತೋಳುಗಳನ್ನು ಕಟ್ಟಿದರೆ ತದನಂತರ ಪಾಂಡವರು ಧೈರ್ಯಗೆಡುವರು. ಹಗ್ಗಗಳನ್ನು ಸಿದ್ಧಮಾಡಿರಿ ಎನ್ನುತ್ತ ಅರಸನ ಕಡೆಯವರು ಗದ್ದಲ ಎಬ್ಬಿಸುವುದನ್ನು ಕೇಳುತ್ತ ಕೃತವರ್ಮನು ಸಾತ್ಯಕಿಗೆ ತಿಳಿಸಿದನು.

ಉಪಶಮಿಸು-ನಿಲ್ಲು

43. ಕಾಲಾಳುಗಳಿಗೆ, ರಾವುತರಿಗೆ, ಬಾಗಿಲ ಹತ್ತಿರ ಬರುವುದಕ್ಕೆ ಹೇಳು ಆಯುಧ ಹಿಡಿದು ವೀರಭಟರುಗಳು ಹತ್ತಿರ ನಿಲ್ಲಲಿ. ಕೈಬೀಸಿದರೆ ಮುಗಿಬಿದ್ದು ಹೊಕ್ಕು ದಂಡಿನ ಮೇಲೆ ದಂಡನ್ನು ಕೆಡವಬೇಕು. ಕೌರವರಾಜರನ್ನು ರಕ್ತದ ನೊರೆಯ ಸಹಿತ ಭೂಮಿಯಲ್ಲಿ ಒದ್ದೆಯಾಗುವಂತೆ ಮಾಡಬೇಕು.

ಕವಿ-ಮುತ್ತು, ಮೇದನಿ-ನೆಲ/ಭೂಮಿ

44. ಸಾತ್ಯಕಿಯು ಹೀಗೆ ವೀರಭಟರಿಗೆ ತಿಳಿಸಿ, ಕೃಷ್ಣನ ಕಿವಿಯ ಹತ್ತಿರ ಬಂದು, ನಿಂತು ಮುಖವನ್ನು ಚಾಚಿ ನಗುತ್ತ ವಿಜ್ಞಾಪಿಸಿದನು. ಒಡೆಯ ! ದಡ್ಡರು ತಪ್ಪಿದರು. ಚಿತ್ತೈಸು. ಮನಸ್ಸಿಗೆ ಕುಂದಲಾಗದು ಎಂದಾಗ ಕೃಷ್ಣನು ನಗುತ್ತ ಭೀಷ್ಮನಿಗೆ ಹೀಗೆ ಹೇಳಿದನು.

ಅಸುರಾರಾತಿ-ರಾಕ್ಷಸರ ವೈರಿ (ಕೃಷ್ಣ), ವದನ-ಮುಖ

45. ‘ಭೀಷ್ಮನೇ ಕೇಳು ! ಪರಿಣತರಿಗೆ, ಪ್ರಬುದ್ಧರಿಗೆ ಸಜ್ಜನರಿಗೆ ಅಂತಃಕರಣವು ಕರಗುವುದು. ಭೂಮಿಯ ಮೂರ್ಖ ಜನರು ನಿಷ್ಠುರತೆಗಲ್ಲದೇ ಅನ್ಯತಃ ಮನವನ್ನು ಕೊಡಲಾರರು. ಚಂದ್ರನ ಕಿರಣ ತಾಗಲು ಚಂದ್ರಕಾಂತ ಶಿಲೆ ಕರಗುವುದು. ಆದರೆ ಬೆಟ್ಟಗಳು ವಜ್ರಾಯುಧದ ಹೊಡೆತಕ್ಕೆ ಮಾತ್ರ ಒಡೆಯುತ್ತವೆ’ ಎಂದನು.

ಪರಿಣತ-ನುರಿತ/ತಿಳಿದ, ಪ್ರೌಢಿ-ಬುದ್ಧಿವಂತ, ಶಶಿಕಾಂತ-ಚಂದ್ರಶಿಲೆ

46. ದೂತರನ್ನು ಕಟ್ಟುವುದು ರಾಜರಿಗೆ ಯಾವ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಯೋಗ್ಯವಾಗಿದೆ ? ನಮ್ಮನ್ನು ಕಟ್ಟಲು ಹಂಬಲಿಸುತ್ತಿರುವ ನಿಮ್ಮ ಮೊಮ್ಮಕ್ಕಳನ್ನು ನೀನು ಕರೆಸಿ ಮಾತನಾಡಿಸಿ ನೋಡು. ನಮಗೆ ಯಾವ ರೀತಿಯ ಹೆದರಿಕೆಯೂ ಇಲ್ಲ, ಎನ್ನಲು ಭೀಷ್ಮನು ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರನಿಗೆ ದುರ್ಯೋದನನ ರೀತಿಯನ್ನು ಹೇಳಿದನು.

ಭೀತಿ-ಭಯ

47. ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರನು ಕೇಳಿದನು : ಸಿಟ್ಟಿನಿಂದ ‘ಶಿವಶಿವ’ ಎಂದನು. ‘ವಿದುರ ! ಕರೆ ದುರ್ಯೋಧನನು ಮಗನೇ ? ಭರತ ವಂಶಕ್ಕೆ ಮೃತ್ಯುವಲ್ಲವೆ ? ಅವಳನ್ನು (ಗಾಂಧಾರಿಯನ್ನು) ಇತ್ತ ಬರಹೇಳು. ಮಗನ ಆಟವನ್ನು ನೋಡಲಿ, ಹೆತ್ತ ಮೋಹದ ರೀತಿಯನ್ನು ಹೇಳಿಕೊಳ್ಳುವ ಗಾಂಧಾರಿಯನ್ನು ಕರೆ’ ಎಂದನು.

ಕನಲಿ-ಸಿಟ್ಟಾಗಿ, ಹವಣು-ರೀತಿ, ಸಂತತಿ-ವಂಶ

48. ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರನ ಆಜ್ಞೆಯಂತೆ ದುರ್ಯೋಧನನನ್ನು ಸಭೆಗೆ ಕರೆ ತಂದರು ಮತ್ತು ಕಮಲ ಮುಖಿ ಗಾಂಧಾರಿಗೆ ಇದನ್ನು ಹೇಳಿದೊಡನೆ ಗಾಂಧಾರಿ ಬಂದು, ‘ರಾಕ್ಷಸ ವೈರಿಯ ಕಟ್ಟುವೆಯ ? ಕೃಷ್ಣನನ್ನು ಬಿಗಿಯುತ್ತೀಯ ? ಹೌದು ! ಮಗನೆ, ! ಹೆತ್ತ ನನಗೆ ಸಂತೋಷವನ್ನುಂಟು ಮಾಡಿದೆ’ ಎಂದು ಸಿಟ್ಟಿನಿಂದ ಅಂದಳು.

ವನಜ-ಕಮಲ, ಮುಳಿ-ಸಿಟ್ಟಾಗು

49. ಎಲೆ ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರ ! ಓಮ್ಮೆಲೆ ನೀನಿಟ್ಟ ಬೆಂಕಿ ಇದು. ಬಾಳಿಗೆ ಕೆಡುಕಾದವನನ್ನು. ಪಾಪಿ ಮಗನನ್ನು ಹುಟ್ಟಿದಂದೇ ಎಸೆಯದಾದೆವು. ಕೃಷ್ಣನನ್ನು ಕಟ್ಟುವನೆ ? ಭಲೆ ! ಆಕಾಶದ ಮೈಯ ಮುಟ್ಟುವನು ಭಲೆ ; ಅತಿ ಧೈರ್ಯವಂತನು ನಾನೇನು ಹೇಳಲಿ ಎಂದಳು ಚಂದ್ರಮುಖಿಯಾದ ಗಾಂಧಾರಿ.

ಕಿಚ್ಚು-ಕೊಳ್ಳಿ

50. ಕೆಟ್ಟ ಮಗನೇ ! ಕೃಷ್ಣನನ್ನು ಕೆರಳಿಸುವರೆ ? ಯಾದವರು ನಮಗೆ ದೂರದವರೆ ? ವಸುದೇವನಲ್ಲಿ ನೀನು ಭೇದವನ್ನು ಕಾಣುತ್ತೀಯೆ ? ಈ ಕೆಟ್ಟತನ ಬೇಡ. ಅಲ್ಪರ ಗುಂಪಿನಲ್ಲಿ ಸೇರಿ ಆಡಿದರೆ ನರಕವು ತಪ್ಪದು ಎಂದು ದುರ್ಯೋಧನನಿಗೆ ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರನು ಹೇಳಿದನು.

ಎರವಿಗ-ಬೇರೆಯವ, ಖುಲ್ಲ-ನೀಚ, ನೆರವಿ-ಹಿಂಡು

51. ಎಲೆ, ಹುಚ್ಚ ! ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರ, ಈತನ ಬಳಗವು ವಿಷದ ಬಳಗ, ಬಂಧುಗಳ ಸಂಬಂಧದ ರೂಢಿಯಲ್ಲಿ ನೀನು ನಿನ್ನ ಮಗನನ್ನು ಏಕೆ ಬೇಡಿಕೊಳ್ಳುವೆ ? ಕೋಪಿಸಿಕೊಂಡು ಬೊಗಳುವ ನಾಯಿಗೆ ಚಂದ್ರನು ಹೆದರುವನೆ ? ನರಿಯು ಅರಚಿದರೆ ಸಿಂಹಕ್ಕೆ ಕಳವಳವೆ ? ಎಂದು ವಿದುರನು ಕೋಪದಿಂದ ಹೇಳಿದನು.

ನಂಜು-ವಿಷ

52. ಸಣ್ಣ ಸೊಳ್ಳೆಯೊಂದು ಸಾಗರವ ಪ್ರವೇಶಿಸಿದರೆ ಸಾಗರದ ನೀರು ಕದಡುವುದೆ ? ನೊಣವು ಮುತ್ತಿದರೆ ಕುಲಗಿರಿಗಳು ಅಲ್ಲಾಡುತ್ತವೆಯೆ? ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರ ಮಹಾರಾಜಾ ! ಕೇಳು. ಕೊಬ್ಬಿದ ನೀರುಹಾವಿಗೆ ಗರುಡನು ಹೆದರುತ್ತಾನೆಯೆ ? ನಿನ್ನ ಮಕ್ಕಳ ಕೆಟ್ಟ ತನಕ್ಕೆ ಕೃಷ್ಣನು ಭಯ ಪಡುವನೆ ? ಎಂದು ವಿದುರನು ಕೇಳಿದನು.

ಒಳ್ಳೆ-ನೀರಹಾವು

53. ಲೋಕವು ಮುಳುಗಿದ್ದಾಗ, ಸಮುದ್ರವು ಘರ್ಷಣೆಗೊಂಡು ಅಪ್ಪಳಿಸುತ್ತಿದ್ದಾಗ ಮತ್ತೊಬ್ಬರಿಲ್ಲದೆ ತಾನೊಬ್ಬನೇ ಒಬ್ಬನಾಗಿದ್ದೇನೆಂದು ಇರುವವನು. ಒಂದೇ ಆತ್ಮವೆಂದು ವೇದಗಳ ಸಮೂಹವು ಹೊಗಳುತ್ತಿರಲು ನಿರಾಕಾರ ರೂಪಿನಿಂದ ಮೆರೆಯುವ ಪರಬ್ರಹ್ಮರೂಪಿನ ತಾತನಿವನು ನೋಡು.

ಹಳಚು-ಅಪ್ಪಳಿಸು, ಕೈವಾರಿಸಲು-ಹೊಗಳಲು.
ತಾತ - ತಂದೆ

54. ಆ ಮಧು-ಕೈಟಭರನ್ನು ಕೊಂದವನು ಇವನೇ. ಸಮುದ್ರದಲ್ಲಿ ಇಳಿದು ವೇದವನ್ನು ಇವನೇ ತಂದನು. ಜಯ-ವಿಜಯರ ದೈತ್ಯ ಜನ್ಮವನು ಈತನೆ ತೊಡೆದು ಹಾಕಿದನು. ಅಂದು ಪೌಂಡ್ರಕನನ್ನು ಇವನು ಕೊಂದನು. ಹಂಸ-ಡಿಬಿಕರನ್ನು ಸಾಯಿಸಿದನು. ಅರಸ ಗಮನವಿಟ್ಟು ಕೇಳು ಎಂದು ವಿದುರನು ಹೇಳಿದನು.

ಹಂಸ-ಡಿಬಿಕರು : ಹಂಸ ಮತ್ತು ಡಿಬಿಕರು ಜರಾಸಂಧನಿಗೆ ಆಪ್ತರಾಗಿದ್ದವರು. ರಾಕ್ಷಸ ಸೋದರರು. ಸಾಳ್ವ ದೊರೆ ಬ್ರಹ್ಮದತ್ತನ ಮಕ್ಕಳು ಹಂಸನು ಕರೂಷ ದೇಶದ ಅರಸ. ಖಬಿಕ ಜರಾಸಂಧನ ಪ್ರಧಾಮಮಂತ್ರಿಯಗಿದ್ದ. ರಾಜಸೂಯಾರಂಭ ಪರ್ವದಲ್ಲಿ ಇವರ ಬಗೆಗೆ ವಿಶೇಷ ಉಲ್ಲೇಖಗಳಿವೆ.

55. ನೀರಿನಲ್ಲಿ ಮುಳುಗಿದ ಸಮಸ್ತಲೋಕದೊಳಗೆ ಬ್ರಹ್ಮನು ತೇಲುತ್ತ, ಮುಳುಗುತ್ತ ಆಲದೆಲೆಯ ಹಾಸಿಗೆಯಲ್ಲಿ ಮಲಗಿದ ಪ್ರಕಾಶದ ಆಕೃತಿಯನ್ನು ಕಂಡು ‘ನೀನುಯಾರು’ ಎಂದು ಕೇಳುತ್ತ ಅವನ ಹೊಟ್ಟೆಯಲ್ಲಿ ಹೊಗಲು ಆ ನೂರು ಬ್ರಹ್ಮಾಂಡಗಳಲ್ಲಿ ದಾರಿಗೆಡಲು ಆ ಬ್ರಹ್ಮನನ್ನು ಈತನು ಹೊಕ್ಕಳಿನಿಂದ ಹೊರಹಾಕಿದನು.

ವರಾಹ- ವಿಷ್ಣುವಿನ ಮೂರನೇ ಅವತಾರ ಹಿರಣ್ಯಾಕ್ಷನನ್ನು ಸಂಹರಿಸುವುದಕ್ಕಾಗಿ ವಿಷ್ಣು ಈ ಅವತಾರವನ್ನು ಕೈಗೊಂಡ.
ಸಮುದ್ರದಲ್ಲಿ ಇಳಿದು ವೇದವನ್ನು ತಂದವನು-ವಿಷ್ಣುವು ತನ್ನ ಹತ್ತು ಅವತಾರಗಳಲ್ಲಿ ಮೊದಲು ಮತ್ಸ್ಯಾವತಾರವನ್ನು ತಾಳಿದಾಗ ಸೋಮಕನೆಂಬ ರಾಕ್ಷಸನು ವೇದವನ್ನು ಅಪಹರಿಸಿ ಸಾಗರದೊಳಗೆ ಅಡಗಿದ್ದಾಗ ವಿಷ್ಣುವು ಮತ್ಸ್ಯನಾಗಿ ಸಮುದ್ರದೊಳ ಹೊಕ್ಕು ಮರಳಿ ವೇದಗಳನ್ನು ಹೊರಗೆ ತಂದನು.

56. ತಿಳಿಸುವ ವೇದರಾಶಿಗಳು ಮುಂದೆ ನಾಚಿದವು. ವೇದಾಂತ ಸಮೂಹದ ಪಾಂಡಿತ್ಯವು ಸತ್ಯವನ್ನು ತಿಳಿಯದೆ ನಿಂದವು. ಆಚರಿಸಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲದ ಮುನಿಗಳಿಗೆ ಕಾಣದ ಕೃಷ್ಣನನ್ನು ನೀಚರು ತಿಳಿಯದೇ ಬಿಗಿಯುವುದಕ್ಕಾಗಿ ನೇಣುಗಳನ್ನು ಸಜ್ಜುಗೊಳಿಸಿದರು.

ನಿಚಯ-ಗುಂಪು, ಬರಬರ-ಕ್ರಮೇಣ, ಅಳವಳಿ-ಬಲಗುಂದು.

57. ವಿದುರನು ಹೇಳುತ್ತಿರಲು ಕೃಷ್ಣನು ಮೈಮುರಿದು ನಿಂತರೆ ಮಿಂಚಿನ ರಾಶಿ ಹೊಸೆದು ಬಂದಂತೆ ನೂರು ಸೂರ್ಯರು ಒಟ್ಟಾಗಿ ಹೊರಬಂದರು ಆ ದೇವನ ಮೈಯಿಂದ ! ಆ ಮಹಾತೇಜಸ್ಸು ಆಸ್ಥಾನವನ್ನು ತುಂಬಿತು. ಹೀಗೆ ಹರಿಯು ಲೀಲಾಮಯನಾಗಿ ತನ್ನ ವಿಶ್ವರೂಪವನ್ನು ಸಭೆಗೆ ತೋರಿಸಿದನು.

ಹೊದರು-ರಾಶಿ, ಲಹರಿ-ಅಲೆ, ನಿರುಪಮ-ಹೋಲಿಕೆಯಿಲ್ಲದ

58. ಕಾಲಹೆಬ್ಬೆರಳಿನಲ್ಲಿ ದೇವರುಗಳು ತುಂಬಿದರು. ಹಣೆಯಲ್ಲಿ ಬ್ರಹ್ಮ, ಎದೆಯಲ್ಲಿ ಶ್ರೇಷ್ಠನಾದ ರುದ್ರ, ಮೂಗಿನ ಹೊರಳೆಯಲ್ಲಿ ಅಗ್ನಿ ವಾಯುಗಳು. ಬೆರಳುಗಳಲ್ಲಿ ಇಂದ್ರರೇ ಮೊದಲಾದವರು, ಕಣ್ಣಿನ ಕಮಲದಲ್ಲಿ ಸೂರ್ಯ, ಹೊಕ್ಕಳಿನಲ್ಲಿ ಶಿವ, ಭುಜದ ತುದಿಯಲ್ಲಿ ಸಮಸ್ತ ದಿಕ್ಪಾಲಕರು ಪ್ರಕಾಶಿಸಿದರು.

ತುರುಗು-ತುಂಬು, ನೊಸಲು-ಹಣೆ, ಕಮಲಜ-ಬ್ರಹ್ಮ, ಉರ-ಎದೆ, ನಾಸ್ಯ-ಮೂಗು, ಅಂಬುರುಹ-ಕಮಲ, ನಾಭಿ-ಹೊಕ್ಕಳು

59. ಸುರರು, ಖಚರರು, ಕಿನ್ನರರು, ಕಿಂಪುರುಷರು ಹೋಲಿಕೆಯಿಲ್ಲದ ಶ್ರೇಷ್ಠರಾದ ಸಿದ್ಧ ವಿದ್ಯಾಧರರು, ವಸುಗಳು ಮನುಗಳು, ಆದಿತ್ಯರು ನಾಗರು ಗರುಡ-ಗಂಧರ್ವರು, ಅಶ್ವಿನಿದೇವತೆಗಳು, ವಿಶ್ವೇದೇವರುಗಳು ಸಮಸ್ತ ಅಪ್ಸರೆಯರು ಮೈಯ ಕೂದಲುಗಳ ಕುಳಿಯಲ್ಲಿ ಕಾಣಿಸಿದರು.

60. ಬಲತೋಳಿನಲ್ಲಿ ಅರ್ಜುನನು, ಎಡದಲ್ಲಿ ಬಲರಾಮನು ಪಾದದಲ್ಲಿ ಧರ್ಮರಾಜನು, ವೀರಭೀಮ, ನಕುಲ, ಸಹದೇವನೆ ಮೊದಲಾದ ಯಾದವರು, ಮನೋಹರವಾದ ಚೆಲುವಿನಿಂದ ಕೂಡಿದ ಸಮಸ್ತ ನಕ್ಷತ್ರ ಸಮೂಹ, ನಿರ್ಮಲವಾದ ಗ್ರಹಗಳು ಇರಲು ವಿಶ್ವರೂಪ ವಿಹಾರಿ ಕೃಷ್ಣನು ಪ್ರಕಾಶದಿಂದ ಬೆಳಗಿ ಶೋಭಿಸಿದನು.

ಹಲಧರ-ಬಲರಾಮ, ಲಲಿತ-ಚೆಲುವ, ಕಾಂತಿ-ಬೆಳಕು, ತಾರಾವಳಿ-ನಕ್ಷತ್ರಗಳ ಸಮೂಹ

61. ಕಿವಿಗಳಲ್ಲಿ, ಕಣ್ಣುಗಳಲ್ಲಿ, ಮೂಗಿನ ಹೊಳ್ಳೆಗಳಲ್ಲಿ ಹೊಗೆ ತುಂಬಿ ದೊಡ್ಡ ಉರಿ ಆಕಾಶವನ್ನು ತಿವಿಯಿತು. ದಿಕ್ಕು ದಿಕ್ಕುಗಳಿಗೆ ಬೆಳಕು ಹರಡಿತು. ಸೂರ್ಯನ ತಗಡೋ ಎನ್ನುವಂತೆ ಸಾವಿರ ತೋಳುಗಳ ವಿಸ್ತಾರದಲ್ಲಿ ಆಯುಧಗಳು ಹೊಳೆದವು. ವಿಷ್ಣು ಸ್ವರೂಪಿ ಕೃಷ್ಣನು ವಿಶ್ವರೂಪದಲ್ಲಿ ಶೋಭಿಸಿದನು.

ಮಸಗು-ಹರಡು/ತುಂಬು, ದಳ್ಳುರಿ-ದೊಡ್ಡ ಉರಿ, ನಿವಹ-ರಾಶಿ, ವೈಕುಂಠ-ವಿಷ್ಣು.

62. ಹೂಮಳೆ ಸುರಿದವು ಆಕಾಶದಲ್ಲಿ ಸಂತೋಷದಿಂದ ನಗಾರಿ ಬಾರಿಸಿತು. ಭೂಮಿ ನಡುಗಿತು. ಸಮುದ್ರವು ದಿಕ್ಕು ದಿಕ್ಕಿಗೂ ಮೈ ಉಕ್ಕಿಸಿತು. ಭೂಮಿಯನ್ನು ಹೊತ್ತ ದಿಗ್ಗಜಗಳ ಕಮಠರ (ಆಮೆಯ) ಏರಿಳಿತವು ಹೆಚ್ಚುತ್ತಿರಲು ಮಹಾ ವಿಸ್ಮಯವಾಯಿತು. ಕೃಷ್ಣನ ವಿಶ್ವರೂಪವು ದುರ್ಯೋಧನನ ಹೊರತು ಉಳಿದವರೆಲ್ಲರಿಗೂ ಕಂಡಿತು.

ಅರಳು-ಹೂವು, ಬಿದಿರು-ನಡುಗು, ಕಮಠ-ಆಮೆ, ಉಬ್ಬಾಳುತನ-ಅಬ್ಬರ

63. ಮನದ ದ್ವಂದ್ವಗಳನ್ನು ಹೊರಗಿಟ್ಟು -ಕಿತ್ತೆಸೆದು, ತುಂಬು ರೋಮಾಂಚನದಿಂದ ಒದ್ದೆಯಾಗಿ ಹರುಷ ಸಮುದ್ರದಲ್ಲಿ ಮುಳುಗಿ ಭಕ್ತಿಯ ಭಾರದಲ್ಲಿ ಕುಸಿದು ತಮ್ಮತಮ್ಮಲ್ಲಿಯೆ ಭಯಗೊಂಡು ಮುನಿ ಸಮೂಹದೊಡನೆ ಭೀಷ್ಮ, ಕೃಪ, ನಿರ್ಮಲವ್ಯಕ್ತಿಯಾದ ವಿದುರ, ಗುರು ದ್ರೋಣ ಸಂಜಯ ಮುಂತಾದವರು ಕೃಷ್ಣನ ಪಾದಗಳಿಗೆ ನಮಸ್ಕರಿಸಿದರು.

ತಳುಕು-ನಿಯಮ, ಸಂಕುಲ-ಸಮೂಹ, ಎರಗು-ನಮಸ್ಕರಿಸು.

64. ಅಂತರಂಗದಲ್ಲಿ ಹೊಳೆದನು, ಹೊರಗಿನ ಕಣ್ಣುಗಳಿಗೆ ಪ್ರಜ್ವಲಿಸಿದನು. ರೂಢಿಗೆ ತಾನಲ್ಲದೆ ಜೀವಿಗಳ ಬದುಕಿಗೆ ಬೇರೊಂದಿಲ್ಲವೆಂಬಂತೆ ತೋರಿದನು. ಕೃಷ್ಣನನ್ನು ಒಳಗೆ ಬಿಗಿಯುವೆವೊ ಹೊರಗೆ ಕಟ್ಟುವೆವೋ ತಿಳಿಯದಾಯಿತು. ಕೃಷ್ಣರು ಅನೇಕರು ಇದ್ದಾರೆ. ಯಾರನ್ನು ಕಟ್ಟಬೇಕು ? ಎಂದು ನೀಚರು ಅಂದರು.

ಬಾಹ್ಯ-ಹೊರಗೆ, ಹಲಬರು-ಅನೇಕ ಜನರು

65. ಮುಳ್ಳಿನ ತುದಿಗೆ ಸಹ ಸ್ಥಳವಿಲ್ಲದಂತೆ ಪರಿಪೂರ್ಣನಾಗಿ ಹೋಲಿಕೆಗೆ ಸಲ್ಲದ, ಎರಡಿಲ್ಲದ, ಹೋಲಿಕೆಗೆ ಮೀರಿದವನು ಸಭೆಯಲ್ಲಿ ಅಣು ಮಾತ್ರದಲ್ಲಿದ್ದು, ಮನಸ್ಸಿನ ಕಲ್ಪನೆಗೆ ಯಾವ ರೀತಿಯಲ್ಲಿಯೂ ಸಿಕ್ಕದ ಮಹಾ ಮಹಿಮನನ್ನು ಹೇಗೆ ಕಟ್ಟುವೆವು ಎನ್ನುತ ಕರ್ಣ ಮೊದಲಾದವರು ತಮ್ಮ ತಮ್ಮಲ್ಲಿಯೇ ಗಲ್ಲದ ಮೇಲೆ ಕೈಯಿಟ್ಟು ತಲೆದೂಗಿದರು.

ಅನುಪಮ-ಹೋಲಿಕೆ ಇಲ್ಲದ, ಮೋಹು-ತುಂಬಿಕೊಳ್ಳುವ, ಅದ್ವಯ-ಎರಡಿಲ್ಲದ, ತೆರಹ-ಬಯಲು, ಕದಪ-ಗಲ್ಲ

66. ‘ನಿರ್ಮಲ ಕರುಣಾ ಸಮುದ್ರನೆ ನೀನು ಹೋಲಿಕೆಗೆ ಮೀರಿದ ಚಾರಿತ್ರನು. ನಿಮ್ಮ ಪಾದ ಕಮಲ ದರ್ಶನದಿಂದ ಪಾಪ ರಾಶಿಗಳು ಕಳೆದವು. ಸಮಾನತೆಯಿಂದ ನೋಡು, ಭಕ್ತರಲ್ಲಿ ಪ್ರೀತಿಯನ್ನು ನೀಡು, ಸ್ವಾಮಿ ಲಕ್ಷ್ಮೀ ರಮಣ ಕೃಪೆಮಾಡು’ ಎನ್ನುತ್ತ ಗಾಂಧಾರಿ ಪ್ರಣಾಮವನ್ನು ಮಾಡಿದಳು.

ಅಘ-ಪಾಪ, ಶರಣ-ಭಕ್ತ, ಮಮತೆ-ಪ್ರೀತಿ.

67. ಭಕ್ತ ಜನರ ಮಾನ-ಅಪಮಾನಗಳು ನಿನ್ನದು, ನಿನ್ನ ಭಕ್ತರ ಉನ್ನತಿ ಅವನತಿಗಳು ನಿನ್ನದು. ಬೇರೆ ಗತಿಯುಂಟೆ ? ನಿನಗೆ ನಮಸ್ಕರಿಸಿದವರ ಘನತೆ-ಅಭಿಮಾನಗಳನ್ನು ನೀನು ಮೆಚ್ಚಿ ಕಾಪಾಡೆಂದು ಸಂತೋಷದಿಂದ ಭಾನುಮತಿ ಕೃಷ್ಣನ ಪಾದಗಳಲ್ಲಿ ನಮಸ್ಕರಿಸಿದಳು.

ಹಾನಿ-ನಷ್ಟ, ವೃದ್ಧಿ-ಲಾಭ, ತೇಜ-ಘನತೆ, ಆನತ-ನಮಸ್ಕರಿಸಿದ.

68. ಕೃಷ್ಣನು ಹುಟ್ಟು ಕುರುಡನಾದ ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರನಿಗೆ ಕಣ್ಣುಗಳನ್ನು ದಯಪಾಲಿಸಿದನು. ಆಮೇಲೆ ಕೃಷ್ಣನ ಮಂಗಳ ಮೂರ್ತಿಯನ್ನು ಮನಸ್ಸು ತೃಪ್ತಿಯಾಗುವಂತೆ ನೋಡಿ, ‘ದೇವ ನಿಮ್ಮ ಈ ಮೈಯ ಸೌಂದರ್ಯವನ್ನು ಕಂಡ ಮೇಲೆ ಈ ಕಣ್ಣುಗಳು ಬೇರೆ ಯಾವುದನ್ನೂ ಕಾಣಬಾರದು. ನನ್ನ ಕಣ್ಣುಗಳು ಅಡಗಲಿ. ದೇವ, ದಯೆ ತೋರು ಎಂದು ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರನು ಪ್ರಾರ್ಥಿಸಿದನು’.

ಅಂಗವಟ್ಟ-ಮೈಯ ಸೌಂದರ್ಯ

69. ತಂದೆ ಹೆದರದಿರು, ಕೃಷ್ಣನ ಮೋಸಕ್ಕೆ ಬೆದರದಿರು. ಸಂಧಿಯ ಮಾತು ಅವನ ಹೃದಯದಿಂದ ಬಂದುದೆ ? ಕೃಷ್ಣನನ್ನು ಕೇಳಿರಿ. ಸಕಲ ಜೀವರಾಶಿಗಳಲ್ಲಿ ಇವನು ಅಂತರ್ಯಾಮಿ. ಇದು ಎಲ್ಲ ಜನರಿಗೂ ತಿಳಿದಿರುವುದು. ಜಗತ್ತು ಈತನ ಆಜ್ಞೆಯಲ್ಲಿಯೇ ಚಲಿಸುವುದು ಎಂದು ದುರ್ಯೋಧನನು ಹೇಳಿದನು.

ಕೈತವ-ಮೋಸ, ಅಂತರ್ಯಾಮಿ-ಒಳಗಿರುವವನು, ವ್ರಾತ-ಗುಂಪು

70. ಜಗತ್ತನ್ನು ಸೃಷ್ಟಿಸಿ ಆಸಕ್ತನೆನಿಸನು. ಅದನ್ನು ನಾಶವಾಗಿಸಿ ಕರುಣೆಯಿಲ್ಲದವನು ಎನಿಸನು. ಮೈಗೆ ರಕ್ಷಣೆಯನ್ನು ನೀಡಿ ಮನಸೋತವನಲ್ಲ. ಮೂರು ಲೋಕಕ್ಕೆ, ಜೀವ, ಜಡ, ಚೇತನಗಳಿಗೆ ಕಾವಲುಗಾರನು. ಮಹತ್ತಿಗೆ ಮಹತ್ತಾಗಿ, ಅಣುವಿಗೆ ಅಣುವಾಗಿರುವ ಇವನು ಶ್ರೇಷ್ಠನು ನೋಡು, ಎಂದನು ದುರ್ಯೋಧನ.

ಸಂಗಿ-ಆಸಕ್ತಿ, ಪರತರ-ಶ್ರೇಷ್ಠ

71. ನನ್ನ ಹೃದಯದಲ್ಲಿ ಇದ್ದು ಮೋಸದಲ್ಲಿ ಸಂಧಿಯನ್ನು ಮುರಿಯುವನು. ನನ್ನ ಶತ್ರುಗಳಾದ ತನ್ನವರಲ್ಲಿದ್ದು ಈ ರೀತಿ ಮಾತನಾಡುತ್ತಾನೆ. ಬೇರೆಯವನಂತೆ ಕಂಡು ಅಭಿನ್ನನೆನಿಸಿ ಮೆರೆಯುತ್ತಾನೆ. ವಿಚಾರಿಸಲು ಕೃಷ್ಣನು ಒಬ್ಬನೇ ಬೇರೆಯಲ್ಲ ! ನಾವಿನ್ನು ಏಕೆ ಭಯಪಡಬೇಕು ಎಂದನು.

ಭಿನ್ನ-ಬೇರೆ, ಗನ್ನ-ಮೋಸ

72. ದಾರವನ್ನು ಅಲುಗಿಸಿದರೆ ಗೊಂಬೆಗಳು ಹೊಡೆದಾಡುವುವು. ಸೂತ್ರಧಾರನಿರುವಾಗ ಆ ಬೊಂಬೆಗಳಿಗೆ ಪಾಪ-ಪುಣ್ಯಗಳ ಸಂಬಂಧವುಂಟೆ ? ಒಬ್ಬರನ್ನು ಕೊಲ್ಲುವನು. ಮತ್ತೊಬ್ಬರಿಂದ ಕೊಲ್ಲಿಸುವನು. ಕಮಲಾಕ್ಷನಾದ ಕೃಷ್ಣನಿಗಲ್ಲದೆ ಉಳಿದ ಜೀವರಾಶಿಗಳಿಗೆ ಈ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯವಿಲ್ಲ, ಎಂದು ದುರ್ಯೋಧನನು ಹೇಳಿದನು.

ಹಳಚು-ಹೊಡೆದಾಡು, ಹಾಹೆ-ಗೊಂಬೆ

73. (ಕೃಷ್ಣನು) ಭೂಭಾರವನ್ನು ಕಡಿಮೆ ಮಾಡುವುದಕ್ಕಾಗಿ ಈ ಭೂಮಿಯಲ್ಲಿ ಅವತರಿಸಿದನು. ನಮ್ಮಲ್ಲಿ ವೈರವನ್ನು ಹುಟ್ಟುಹಾಕಿ ಮಹಾಸೈನ್ಯವನ್ನು ನಾಶ ಮಾಡುತ್ತಾನೆ. ಹಠಕ್ಕೆ ಬಗ್ಗದೆ ರಾವಣನೇ ಮೊದಲಾದವರು ಅಳಿದರು. ಕೀರ್ತಿಕಾಯಗಳಲ್ಲಿ ದೇಹವು ನಾಶವಾಗುವುದು. ಶ್ರೇಷ್ಠವಾದ ಕೀರ್ತಿಯೊಂದೇ ಉಳಿಯುವುದು ಭಯವೇಕೆ ? ಎಂದನು.

ಅವನಿ-ಭೂಮಿ, ಧಾರುಣಿ-ಭೂಮಿ, ಬರಿಕೈ-ಬರಿದು ಮಾಡು

74. ನಾವು ಸಂಧಿಯನ್ನು ಒಪ್ಪುತ್ತೇವೆ. ನಮ್ಮ ಅಭಿಪ್ರಾಯದಲ್ಲಿ ದೋಷವಿಲ್ಲ, ಆದರೆ ಒಪ್ಪಂದವು ದೇವನ ಅಭಿಪ್ರಾಯವಲ್ಲ. ಕೃಷ್ಣನು ಬಂದ ಕಾರಣವನ್ನು ತಿಳಿದಿರುವೆ. ನೀವು ಅಧಿಕವಾಗಿ ಬಲ್ಲವರು. ಈ ರಾವಣ ವೈರಿಯ ರೀತಿಯನ್ನು ನಾನು ಬಲ್ಲೆ, ಇವನ ಕೈಯ ಬಾಯಲ್ಲಿ ಸಾಯುವೆನು, ಭಯಬೇಡ ಎಂದನು.

ಸಂಪ್ರತಿ-ಸಂಧಿ, ಮೇಗರೆ-ಮೇಲಿನ

75. ಶತ್ರುವಿನ ಮುಂದೆ ಬಗ್ಗಿ ಬದುಕುವನು ನಾನಲ್ಲ. ಹೋರಾಡದೇ ಬಿಡುವನಲ್ಲ. ಸತ್ಯವಾಗಿಯೂ ಭೂಮಿಯ ಸಂಪತ್ತಿಗೆ ಅತಿ ಆಸೆ ಪಡುವನಲ್ಲ, ಈ ದೇಹದ ಬಗ್ಗೆ ಭಯವಿಲ್ಲ. ರಣ ಮಹೋತ್ಸವದ ಕಾಳಗವೇ ನಮ್ಮ ಅಭಿಪ್ರಾಯ. ಈ ಕೈ ಸೋಲುವವರೆಗೂ ಹೋರಾಡುವೆನು. ಕೃಷ್ಣನನ್ನು ಕೆಣಕದೆ ಬೇಗ ಮುಕ್ತಿಯು ಇಲ್ಲವೆಂದನು.

ಸೆಣಸು-ಹೋರಾಡು, ಅಳುಪು-ಅತಿಯಾಸೆ, ವಹಿಲ-ಬೇಗ, ಕೈವಲ್ಯ-ಮುಕ್ತಿ, ದಣಿವು-ಆಯಾಸ

76. ದುರ್ಯೋಧನನು ಹೀಗೆ ಹೇಳಲು ಕೃಷ್ಣನು ನಗುತ್ತ ಮೊದಲಿನ ಮನುಷ್ಯಾಕಾರವನ್ನು ಪಡೆದು ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರ, ಭೀಷ್ಮರಿಗೆ ಈ ರೀತಿ ಹೇಳಿದನು. ಶಕ್ತಿವಂತರಾದ ದುರ್ಯೋಧನ-ಪಾಂಡುಪುತ್ರರಲ್ಲಿ ಆದ ವಿವಾದ ನಮಗೇಕೆ ಎನ್ನುತ್ತ ಕೃಷ್ಣನ ಅರಮನೆಯಿಂದ ಹೊರಟನು.

ಮಗುಳ್-ಮತ್ತೆ, ವಿವಾದ-ಜಗಳ, ಅಸುರ ಧ್ವಂಸಿ-ಕೃಷ್ಣ

77. ದೇವ ಮುಕುಂದನಾದ ಕೃಷ್ಣನು ವಿದುರನ ಮನೆಗೆ ಬಂದು ಕುಂತಿಯನ್ನು ಕರೆದು ‘ನಿನ್ನ ಐವರು ಮಕ್ಕಳ ಮೇಲೆ ಕೌರವ ರಾಜನ ಕೋಪ ದೊಡ್ಡದು. ಇಂದು ಸಂಧಿ ಮುರಿಯಿತು. ನೀನು ನಿನ್ನ ಮಗ ಕರ್ಣನನ್ನು ಬೇಡಿಕೋ’ ಎಂದು ಹೇಳಿ, ಕೃಷ್ಣನು ಸಂತೋಷದಿಂದ ಹಿಂತಿರುಗಿದನು.

ಮರಳಿದನು-ಹಿಂತಿರುಗಿದನು

78. ವಿದುರ, ದ್ರೋಣ, ಕೃಪ, ಭೀಷ್ಮ, ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರ, ಆತನ ಹೆಂಡತಿ ಗಾಂಧಾರಿ, ಕರ್ಣ, ವಿಕರ್ಣ, ಶಲ್ಯ, ಸುಬಾಹು, ಅಶ್ವತ್ಥಾಮರು ಮುಖದಲ್ಲಿನ ಉತ್ಸಾಹವನ್ನು ಕಳೆದುಕೊಂಡು ಕೃಷ್ಣನ ಹೆಜ್ಜೆಗಳನ್ನೇ ಹಿಂಬಾಲಿಸುತ್ತ ಬರಲು ಕರುಣೆಯಿಂದ ಕೃಷ್ಣನು ಅವರನ್ನು ಸಂದರ್ಭೋಚಿತ ಮಾತುಗಳಿಂದ ಬೀಳ್ಕೊಟ್ಟನು.

ಸುದತಿ-ಮಡದಿ, ವದನ-ಮುಖ

79. ಉಪಾಯದಲ್ಲಿ ದುರ್ಯೋಧನನನ್ನು ಏಕಾಂತದಲ್ಲಿ ಕಂಡು ವಿಸ್ತಾರವಾಗಿ ಹೇಳುವುದು. ಅವನ ಆಸೆಯನ್ನು ನೀವು ಬಯಸಬಾರದು, ಕುರುಕುಲಕ್ಕೆ ಹಿತವನ್ನೇ ಮಾಡುವುದು, ಪಾಂಡವರೊಡನೆ ಸಂಧಿಯನ್ನು ಮಾಡಿದರೆ ಸಂತೋಷ. ಯುದ್ಧವು ಈ ವಂಶದ ನಾಶಕ್ಕೆ ನಿರ್ಣಯವು. ಇದು ನಿಶ್ಚಯವೆಂದು ನೀವು ಅವನಿಗೆ ತಿಳಿಯಹೇಳುವುದು.

ಸಲೆ-ವಿಸ್ತಾರವಾಗಿ, ನಿಯತ-ನಿಶ್ಚಯ, ಸರಸ-ಸಂತೋಷ

80. ಹೀಗೆ ಹೇಳುತ್ತ ಭೀಷ್ಮರೇ ಮೊದಲಾದವರನ್ನು ಕೃಷ್ಣನು ಬೀಳು ಕೊಟ್ಟನು, ತಾನು ನಿಂತು ಕರ್ಣನನ್ನು ರಥದ ಬಳಿಗೆ ಕರೆದನು. ಸ್ವಲ್ಪದೂರ ಬಂದು ಕಳುಹಿಸಿಕೊಡಬೇಕೆಂದು ಹೇಳಿ ಅನಂತರ ತಪಸ್ವಿಗಳ ಸಮೂಹವನ್ನು ಕಾರುಣ್ಯ ನಿಧಿ ತಪೋವನಕ್ಕೆ ಕಳುಹಿಸಿದನು.

ಹೊರಗೆ-ಬಳಿಗೆ