೧೦

ಸೂಚನೆ: ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನು ಪಾಂಡವ ಜೀವನಾದವನು. ಭಕ್ತರ ಸಮೂಹವನ್ನು ಅತಿಯಾಗಿ ಬಯಸುವವನು. ಇಂಥ ಯಾದವರಾಯನು ಅಭಿಮನ್ಯುವಿನ ಪರಿಣಯಕ್ಕೆಂದು ಬಂದನು.

ರಾಯ-ರಾಜ, ಪಾಂಡವ ಜೀವ-1. ಪಾಂಡವರ ಪಾಲಿಗೆ ಜೀವ ಎನಿಸಿದವನು. 2. ಪಾಂಡವರೇ ತನ್ನ ಜೀವ ಎಂದು ಭಾವಿಸಿದವನು. ಭಕ್ತ ನಿಕಾಯ ಲಂಪಟ, ನಿಕಾಯ-ಸಮೂಹ, ಲಂಪಟ-ಆಸಕ್ತಿಯುಳ್ಳವನು, ಅತಿಯಾದ ಗೀಳು ಹಚ್ಚಿಸಿಕೊಂಡವನು. ಭಕ್ತರಿಗೆ ಕೃಷ್ಣ ಪ್ರೇಮ ಇರುವಂತೆಯೇ ಕೃಷ್ಣನಿಗೂ ಭಕ್ತರನ್ನು ಅಗಲಿರಲು ಮನಸ್ಸಿರಲಿಲ್ಲವಂತೆ! ಬಿಜಯಂಗೈ-ಪ್ರಯಾಣ ಮಾಡು, (ಬಾ), ಪರಿಣಯ-ವಿವಾಹ

ಯಾದವರು - ಭರತಖಂಡದಲ್ಲಿ ಪ್ರಸಿದ್ಧವಾದ ವಂಶಗಳೆಂದರೆ ಸೂರ್ಯವಂಶ ಮತ್ತು ಚಂದ್ರವಂಶ. ಸೂರ್ಯವಂಶದಲ್ಲಿ ರಘು, ಇಕ್ಷ್ವಾಂಕುಗಳಂತೆ ಚಂದ್ರವಂಶದಲ್ಲಿ ಕುರುಭರತ ಮೊದಲಾದವರು ಬೆಳಗಿದ್ದಾರೆ. ಹೀಗೆ ಬೆಳಗಿದವರಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬನೆಂದರೆ ಯಯಾತಿ. ಇವನಿಗೆ ದೇವಯಾನಿಯಲ್ಲಿ ಹುಟ್ಟಿದವg

1. ಜನಮೇಜಯ ರಾಯನೇ ಕೇಳು. ಪಾಂಡವರು ಒಂದು ವರ್ಷದ ಅಜ್ಞಾತ ವಾಸವನ್ನು ಮುಗಿಸಿ ಅದಕ್ಕೆ ವಿದಾಯ ಹೇಳಿದರು. ಆ ರಾತ್ರಿಯನ್ನು ಬಹಳ ಆನಂದದಿಂದ ಕಳೆದರು. ಅವರಿಗೆ ಇನ್ನು ಮುಂದೆ ಮಂಗಳವನ್ನು ಪ್ರಸಾದಿಸುವ ಹಾಗೆ ಸೂರ್ಯನು ಪೂರ್ವದ ಪರ್ವತದಲ್ಲಿ ಕೆಂಪಾಗಿ ಕಾಣಿಸಿಕೊಂಡ.

ಚರಿತಜ್ಞಾತವಾಸ-ಕಳೆದ ಅಜ್ಞಾತವಾಸ, ಚರಿತ=ನಡೆದ, ಗತಿಸಿದ, ನೆರವೇರಿಸಿದ, ಮೇಲಣ-ಮುಂದಿನ,

2. ಸೂರ್ಯನ ಏಳು ಕುದುರೆಗಳ ಖುರ ಪುಟದಿಂದೆದ್ದ ಕೆಂಪು ಧೂಳಿನ ಪರಿಣಾಮವಾಗಿ ಆಗಸವೆಲ್ಲ ಕೆಂಪಾಯಿತೋ ಅಥವಾ ಕುಂತೀಕುಮಾರರ ಅಭ್ಯುದಯದ ರಾಗರಸವೇ ವೈಭವದಿಂದ ಹರಡಿಕೊಂಡಿತ್ತೋ ಅಥವಾ ಇಂದ್ರ ದಿಕ್ಕು (ಪೂರ್ವ ದಿಕ್ಕು) ಎಂಬ ಬಾಲಕಿಯ ಬೈತಲೆಯ ಕುಂಕುಮವೋ ಎನ್ನುವಂತೆ ಸೂರ್ಯನ ಕೆಂಗಿರಣಗಳು ರಂಜಿಸಿದವು.

ಖುರಪುಟ-ಕಾಲಿನ ಗೊರಸು, ಉಬ್ಬರಿಸಿ-ವಿಜೃಂಭಿಸಿ, ಪಸರಿಸು-ಹರಡು, ಮಹೇಂದ್ರವರ ದಿಗ್ ಬಾಲಕಿ-ಇಂದ್ರ ದಿಕ್ಕು ಅಂದರೆ ಪೂರ್ವದಿಕ್ಕು ಎಂಬ ಬಾಲಕಿ, ಚೂಣಿ-ಮುಂಭಾಗ, ತನಿರಾಗ-ಪ್ರೀತಿ

ಸೂರ್ಯೋದಯದ ಸೊಗಸನ್ನು ಕವಿ ಇಲ್ಲಿ ವರ್ಣಿಸುತ್ತಿದಾನೆ.
ಏಳುಕುದುರೆ-ಸೂರ್ಯನು ಸಪ್ತಾಶ್ವವನ್ನೇರಿ ಬರುತ್ತಾನೆ ಎಂಬ ನಂಬಿಕೆಯಿದೆ,

3. ತಾನು ಉದಯಿಸುವುದರಿಂದ ತಾವರೆಗಳ ಪರಿಮಳದ ಮೂಲಕ ಸೂರ್ಯನು ತುಂಬಿಗಳಿಗೆ ಆಹ್ವಾನ ನೀಡಿದನು. ಚಕ್ರವಾಕ ಪಕ್ಷಿಗಳ ವಿರಹಾವಸ್ಥೆಯನ್ನು ಬಿಡಿಸಿದನು. ಹಾಗೆಯೇ ಕತ್ತಲಲ್ಲಿ ಮೆರೆಯುವ ನೈದಿಲೆಯ ಸಂಪತ್ತನ್ನೆಲ್ಲ ಲೂಟಿ ಮಾಡಿದನು. ಹೀಗೆ ಪೂರ್ವಪರ್ವತದಲ್ಲಿ ಸಭೆಯನ್ನು ಕರೆದ ಸೂರ್ಯನು ಕತ್ತಲೆಯೆಂಬ ಶತ್ರುಗಳ ರಾಜ್ಯವನ್ನು ಒರಸಿಹಾಕಿದ.

ಸರಸಿಜ-ತಾವರೆ, ಬರವ ಕೊಟ್ಟ-ಆಹ್ವಾನಿಸಿದ, ಜಕ್ಕವಕ್ಕಿ-ಚಕ್ರವಾಕ ಪಕ್ಷಿ, ಮೂಡಣ-ಪೂರ್ವದ, ಅದ್ರಿ-ಬೆಟ್ಟ

ಎಣೆವಕ್ಕಿಗಳು ಎನ್ನುತ್ತಾರೆ. ಕತ್ತಲಲ್ಲಿ ಅವು ಅಗಲುತ್ತವೆ. ಬೆಳಗಾಯಿತೆಂದರೆ ಅವುಗಳ ಅಗಲಿಕೆಯ ಬಂಧನ ಕಳಚಿದಂತಲ್ಲವೆ ?
ಪಾಂಡವರು ಶತ್ರುಗಳನ್ನು ಗೆಲ್ಲುತ್ತಾರೆ ಎಂಬ ಪೂರ್ವಸೂಚನೆಯೂ ಇಲ್ಲಿ ಧ್ವನಿತವಾಗಿರುವುದನ್ನು ಗಮನಿಸಬೇಕು.

4. ಬೆಳಗಾದಾಗ ಪಾಂಡವರು ಶಿವ ಕೃಷ್ಣರ ಸ್ಮರಣೆ ಮಾಡುತ್ತ ಎದ್ದರು. ಈ ಶತ್ರು ವಿನಾಶಕರು ಮಂಗಳ ಮಜ್ಜನ (ಸ್ನಾನ)ವನ್ನು ಮಾಡಿದರು. ಅನಂತರ ಶ್ರೇಷ್ಠವಾದ ಆಭರಣಗಳಿಂದ ಗಂಧ ಮಾಲ್ಯಾದಿಗಳಿಂದ ಸೊಗಸಾದ ವಸ್ತ್ರಗಳಿಂದ ಭೂಷಿತರಾದರು. ಅನಂತರ ಬ್ರಾಹ್ಮಣರಿಗೆ ಅಪಾರವಾದ ಗೋವುಗಳನ್ನು ಮಣಿಕನಕಾದಿ ವಸ್ತುಗಳನ್ನು ದಾನವಾಗಿ ಇತ್ತರು.

ಉಪ್ಪವಡಿಸು-ಏಳು, ಉಪ್ಪವಡ, ಉತ್+ಪವಡಿಸು, ಮಲಗಿದ್ದವರು ಏಳುವಿಕೆ, ಅರಿವಿದಾರ-ಶತ್ರು ವಿನಾಶಕ, ಮಾಂಗಲ್ಯ ಮಜ್ಜನ-ಮಂಗಳ ಸ್ನಾನ, ಅಂಬರ-ವಸ್ತ್ರ, ಪರಿವೃತ-ಸುತ್ತಿಕೋ, ಅವನೀಸುರ-ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಧೇನು-ಹಸು

(ಹೀಗೆ ತಮ್ಮ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯವನ್ನು ಘೋಷಿಸಿಕೊಂಡರು).

5. ಸೂರ್ಯನು ಕತ್ತಲನ್ನು ಭೇದಿಸಿಕೊಂಡು ಬರುವಂತೆ ಧರ್ಮರಾಯನು ಅಜ್ಞಾತವಾಸದ ಕತ್ತಲನ್ನು ಸೀಳಿಕೊಂಡು ಬಂದ. ಬದುಕಿನ ಭ್ರಮೆಯ ಕವಚವನ್ನು ಸೀಳಿ ಹೊರಬಂದ ಆತ್ಮನಂತೆ ಹೊಳೆಯುತ್ತಿದ್ದ. ಅಜ್ಞಾತವಾಸದಿಂದ ಮುಕ್ತಿಹೊಂದಿದ ಧರ್ಮರಾಯನು ಪರಿಶುದ್ಧವಾದ ತೇಜಸ್ಸಿನಿಂದ ಸೂರ್ಯನು ದಿಕ್ಕುಗಳನ್ನು ಬೆಳಗುವಂತೆ ರಾಜತೇಜಸ್ಸಿನಿಂದ ಮೆರೆದ.

ತಮ-ಕತ್ತಲು, ದ್ಯುಮಣಿ-ಸೂರ್ಯ, ಕ್ಷತ್ರರಶ್ಮಿ-ಕ್ಷಾತ್ರತೇಜಸ್ಸು

5. ಸೂರ್ಯೋದಯವಾದಂತೆಯೇ ಧರ್ಮರಾಜನ ಅಭ್ಯುದಯವೂ ಆರಂಭವಾಯಿತೆಂಬುದನ್ನು ಈ ಪದ್ಯ ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ. ಈ ಉದಯದ ಸ್ವರೂಪವನ್ನು ಉಪಮೆಗಳ ಮೂಲಕ ಕವಿ ವಿವರಿಸಿದ್ದಾನೆ. ಹರುಷ ದ್ಯುಮಣಿ ಎಂದರೆ ಸಂತೋಷದ ಸೂರ್ಯಮಂಡಲ.
   ಆತ್ಮನ ಉಪಮೆ ಎರಡನೆಯದು. ಧರ್ಮರಾಯನೂ ಈಗ ಜಂಜಡದಿಂದ ಪಾರಾಗಿ ಬಂದನೆಂಬುದನ್ನು ಇದು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ.

6. ಪರಮ ಸತ್ಯವ್ರತನಾದ ಧರ್ಮರಾಯನು ಒಂದು ಮಹಾಯಾಗವನ್ನು ತೃಪ್ತಿಕರವಾಗಿ ಪೂರೈಸಿ ಯಾಗಾಂತದಲ್ಲಿ ಅವಭೃತ ಸ್ನಾನಮಾಡಿ ತಮ್ಮಂದಿರೊಡನೆ ವಿರಾಟನ ಅರಮನೆಗೆ ಬಂದ. ಅಲ್ಲಿ ಓಲಗಶಾಲೆಯಲ್ಲಿ ರತ್ನ ಖಚಿತವಾದ ಸಿಂಹಾಸನವನ್ನು ಏರಿ ಕುಳಿತ. ಸೋದರರೆಲ್ಲ ಸಂಭ್ರಮದಿಂದ ಅವನ ಪಾದಸೇವೆ ಮಾಡಿದರು.

ಮಹಾಕ್ರತು-ಮಹಾಯಾಗ (ಸತ್ಯಪಾಲನೆ ಎಂಬುದೇ ಅವರು 13 ವರ್ಷಗಳ ಕಾಲ ಮಾಡಿದ ಮಹಾಯಾಗ.), ಮಜ್ಜನ-ಸ್ನಾನ, ಕೇಸರಿಯ ಪೀಠ-ಸಿಂಹಾಸನ, ಅಡರು-ಏರು, ನಿಜ-ತನ್ನ , ಪರುಟವಿಸು-ಪುರಸ್ಕರಿಸು, ಅಣಿಯಾಗು

7. ಬೆಳಗಾದ ಮೇಲೆ ಓಲಗಸಾಲೆಯಲ್ಲಿ ಧರ್ಮರಾಯ ಸಿಂಹಾಸನವನ್ನು ಏರಿ ಕುಳಿತಿದ್ದುದನ್ನು ನೋಡಿ, ಅರಮನೆಯ ಕಂಚುಕಿಗಳು ತಮ್ಮ ರಾಜನ ಪೀಠವನ್ನು ಇವರಾರೋ ಏರಿದ್ದಾರಲ್ಲ ಇಂಥ ಮಹಾಗರ್ವಿಯಾರು, ಎಂದುಕೊಂಡು ನೋಡಿದರೆ ಕಣ್ಣು ಕೋರೈಸುವಂತಹ ಮಹಾತೇಜಸ್ಸಿನಿಂದ ಯಾರೋ ಕುಳಿತಿದ್ದಾರೆ. ಅವರ ಕ್ಷಾತ್ರ ತೇಜಸ್ಸನ್ನು ಎದುರಿಸಲು ಇವರಿಗೆ ಹೆದರಿಕೆ. ಆದುದರಿಂದ ಇನ್ನೂ ಮಲಗಿದ್ದ ವಿರಾಟ ರಾಜನ ಬಳಿಗೆ ಹೋಗಿ ಅವನನ್ನು ಎಬ್ಬಿಸಿ ತಾವು ಕಂಡ ದೃಶ್ಯವನ್ನು ಬಣ್ಣಿಸಿದರು.

ಅವನಿಪ=(ಅವನಿ=ಭೂಮಿ, ಪ=ಒಡೆಯ), ಸಗರ್ವಿತ-ಧಾಷ್ಟ್ರ್ಯ ಉಳ್ಳವನು, ಕಂಚುಕಿ-ಅಂತಃಪುರದ ಅಧಿಕಾರಿ, ಐತರು-ಬಾ, ಈಕ್ಷಿಸು-ನೋಡು, ಅವಗಡಿಸು-ವಿರೋಧಿಸು, ಕೆಣಕು, ಹರಿತಂದು-ಓಡಿಬಂದು

8. “ಪ್ರಭು ! ಯಾರೋ ಒಬ್ಬನು ಸಿಂಹಾಸನ ಏರಿ ಕುಳಿತಿದ್ದಾನೆ. ಅವನು ದೇವೇಂದ್ರನಿರಬಹುದೆ ? ಅಥವಾ ಶಿವನಿರಬಹುದೆ ? ಅಥವಾ ನಾರಾಯಣ ಇರಬಹುದೆ ? ಅವನು ಮನುಷ್ಯನಂತೂ ಅಲ್ಲ. ದೇವರು (ನೀವು) ಬಂದು ನೋಡಬೇಕು. ನಮಗೆ ಅವನನ್ನು ಓಡಿಸಿ ಸಿಂಹಾಸನವನ್ನು ಕಾಪಾಡಿಕೊಳ್ಳುವುದು ಸಾಧ್ಯವಾಗಲಿಲ್ಲ ಎಂದು ಹೇಳಿದರು. ಹೀಗೆ ಧೈರ್ಯದಿಂದ ಸಿಂಹಾಸನವನ್ನೇರಿ ಕುಳಿತ ದೇವಪುರುಷನು ಯಾರು ಎಂಬ ಪ್ರಶ್ನೆಯನ್ನು ಬಗೆಹರಿಸಲು ವಿರಾಟನಿಗೆ ಆಗಲಿಲ್ಲ. ಆ ದೇವನು ಯಾರಿರಬಹುದು ಎಂದು ಚಿಂತಿಸಿದ.

ದಿವಿಜರ ರಾಯ-ದೇವೇಂದ್ರ, ದೇವರು (ಅಧಿಕಾರಿಗಳು ಮಹಾರಾಜನನ್ನು ಸಂಬೋಧಿಸುವ ರೀತಿ ಇದು) (ವಿರಾಟ) = ನೀವು, ಕಾಯಿ-ಕಾಪಾಡು, ಅಸದಳ-ಅಸಾಧ್ಯ , ನಿರ್ದಾಯ-ಖಚಿತವಾಗಿ, ನಿರ್ಜರರಾಯ-ಆ ದೇವತೆಗಳ ಒಡೆಯ

ಮೂಲಭಾರತದಲ್ಲಿ ಈ ರೀತಿ ಇಲ್ಲ. ಕಂಚುಕಿ ಬಂದು ವಿರಾಟನಿಗೆ ಹೇಳುವ ಸುದ್ದಿ ಇಲ್ಲ. ವಿರಾಟನೇ ಎಂದಿನಂತೆ ರಾಜಸಭೆಗೆಂದು ಬಂದು ನೋಡಿದ ದೃಶ್ಯ ಅಲ್ಲಿದೆ. ಅಷ್ಟೇ ಅಲ್ಲ. ಅವರನ್ನೆಲ್ಲ ಗುರುತಿಸಿಯೂ ಇದ್ದಾನೆ. ಕಂಕಭಟ್ಟನ ಮೇಲೆ ರೇಗುತ್ತಾ “ನಿನ್ನನ್ನು ನಾನು ಸಭಾಸ್ತಾರನನ್ನಾಗಿ ನೇಮಿಸಿದ್ದೆ ಅಲ್ಲವೆ ? ಚೆನ್ನಾಗಿ ಅಲಂಕರಿಸಿಕೊಂಡು ಸಿಂಹಾಸನದ ಮೇಲೆ ಕುಳಿತಿದ್ದೀಯಲ್ಲ” ಎನ್ನುತ್ತಾನೆ.
ಕುಮಾರವ್ಯಾಸನು ಕಾವ್ಯದ ಉದ್ದಕ್ಕೂ ಸಣ್ಣ ಸಣ್ಣ ಬದಲಾವಣೆಗಳನ್ನು ಮಾಡಿಕೊಂಡಿರುವುದಕ್ಕೆ ಅವನು ನೋಡಿರಬಹುದಾದ ಕನ್ನಡ ಮರಾಠಿ ನಾಟಕಗಳು, ಯಕ್ಷಗಾನಗಳು, ಕೇಳಿದ ಹರಿಕಥೆಗಳು ಕಾರಣವಿರಬಹುದು.

9 ವಿರಾಟನು ಆಸ್ಥಾನದ ಪುರೋಹಿತರನ್ನು ಮಗ ಉತ್ತರ ಕುಮಾರನನ್ನು ಎಲ್ಲ ಮಂತ್ರಿಗಳನ್ನು ತನ್ನ ಅರಮನೆಗೆ ಬರಹೇಳಿ, ಎಲ್ಲರೊಂದಿಗೆ ಓಲಗ ಶಾಲೆಗೆ ಬಂದ. ಕರಗಿ ಸೂಸಿದ ಚಂದ್ರ ಬಿಂಬದ ಕಾಂತಿಯ ಅಲೆಗಳಂತೆ ಅನೇಕ ಬಗೆಯ ಆಭರಣ ಮುತ್ತುಗಳ ಕಾಂತಿ ಅವನಿಗೆ ದೂರದಿಂದಲೇ ಕಾಣಿಸಿತು.

ಪುರೋಹಿತ-ರಾಜಪುರೋಹಿತ, ಸಲಹೆಗಾರನಾದ ಸಚಿವ, ಕರಗಿ ಸೂಸಿದ ಚಂದ್ರಬಿಂಬದ ಕಿರಣ ಲಹರಿ-ಕರಗಿ ಹೊರಸೂಸಿದ, ಬೆಳುದಿಂಗಳಿನ ಕಾಂತಿಯ ಅಲೆ, ಮುಕ್ತಾ ಪ್ರಭೆ-ಮುತ್ತಿನ ಕಾಂತಿ

10. ಈಶ್ವರನ ಇತರ ನಾಲ್ಕು ಮುಖಗಳ ಮಧ್ಯೆ ಹೊಳೆಯುವ ಈಶಾನ ಮುಖದಂತೆ ನಾಲ್ವರು ಸೋದರರ ಮಧ್ಯದಲ್ಲಿ ಮೆರೆಯುವ ಯುಧಿಷ್ಠಿರನನ್ನು ವಿರಾಟನು ಕಂಡ. ಅವನ ಎಡಕ್ಕೆ ರಾಣಿ ! ಅವಳು ವಿವಿಧ ಆಭರಣಗಳ ರಾಶಿಯಲ್ಲಿ ಕಣ್ಣು ಕೋರೈಸುವಂತಿದ್ದಳು. ಉಳಿದ ನಾಲ್ವರೂ ಆಭರಣಗಳಿಂದ ಶೋಭಿತರಾಗಿದ್ದರು. ವಿರಾಟನಿಗೆ ಇವರಾರೆಂಬುದೇ ತಿಳಿಯದಂತಾಗಿತ್ತು.

ಈಶಾನ-ಶಿವ, ಶಿವನ ಐದನೆಯ ಮುಖ (ನಾಲ್ವರು ಪಾಂಡವರು ಶಿವನ ನಾಲ್ಕು ಮುಖಗಳು. ಧರ್ಮರಾಯ ಈಶಾನನಂತೆ ಮಧ್ಯದಲ್ಲಿದ್ದ ಶಿವನ ಐದನೆಯ ಮುಖ) ಸ್ಫುರಿತ-ಹೊಳೆಯುವ, ಚತುಷ್ಟಯ-ನಾಲ್ವರು, ವಾಮ-ಎಡಭಾಗ, ಹೊದರಿನ ಹೊರಳಿ-(ಆಭರಣಗಳ) ಗುಂಪಿನ ಕಾಂತಿ.

ಸ್ಫುರಿತದೀಶಾನನದೊಲಿರೆ- ಸ್ಫುರಿತದೀಶಾನದವೊಲಾ
ಕುಮಾರವ್ಯಾಸ ಭಾರತ ಸಂಗ್ರಹ, ಎಂ.ವಿ.ಸೀ.

ಶಿವನಿಗೆ ಐದು ಮುಖಗಳು ಅದಕ್ಕೆ ಅವನಿಗೆ ಪಂಚಾನನ, ಪಂಚಾಸ್ಯ ಎಂಬ ಹೆಸರುಗಳೂ ಇವೆ. ಪಂಚ ಪರಮೇಶ್ವರ ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ.

1. ಪರವ್ಯೂಹ, 2. ವಿಭವ, 3. ಅರ್ಚ, 4. ಅಂತರ್ಯಾಮಿ, 5. ಪರಮೇಶ್ವರ
   ಶಿವನ ಪಂಚ ಮುಖಗಳು
2. ಸದ್ಯೋಜಾತ, 2. ವಾಮದೇವ, 3. ಅಘೋರ, 4 ತತ್ಪುರುಷ ಮುಖ, 5. ಈಶಾನ ಮುಖ

11. ಮನುಷ್ಯರಾಗಿದ್ದರೆ ಅವರ ಮೇಲೆ ವಿರಾಟನಿಗೆ ಮಾನವ ಸಹಜ ಮಾತ್ಸರ್ಯ ಬರಬೇಕಾಗಿತ್ತು. ಆದರೆ ಆ ಮಾತ್ಸರ್ಯ ಭಾವವೇ ಈಗ ಅವನಿಗಿಲ್ಲ. ಇವರು ಯಾರೋ ಮನುಷ್ಯರ ರೂಪದಲ್ಲಿ ನಿಂತಿರುವ ದೇವಲೋಕದವರು ! ವಿರಾಟನಿಗೆ ಕಣ್ಣಾಲಿಗಳನ್ನು ಮೇಲೆತ್ತಲು ಸಾಧ್ಯವಾಗುತ್ತಿಲ್ಲ. ಇವರು ಯಾರು ? ಶಿವನ ಪರಮ ತೇಜಸ್ಸಿನವರೇ ಆಗಿರಬಹುದೆ ? ಶಿವ ಶಿವ ! ಎನ್ನುತ್ತ ವಿರಾಟನು ಬೆರಗಾದ.

ಮೇಳವೇ ಫಡ !-ಯಾಕೋ ಹೊಂದಿಕೆಯಾಗುತ್ತಿಲ್ಲವಲ್ಲ ಎಂಬ ಬೆರಗಿನ ಭಾವ, ಮತ್ಸರ-ದ್ವೇಷ, ತೆರಹು-ಅವಕಾಶ, ನಿರ್ಜರ-ದೇವತೆ, ಆಲಿ-ಕಣ್ಣರೆಪ್ಪೆ, ಚೂಳಿ-ಆರಂಭ,

ಮನುಜರ ಹೋಲುವ ನಿರ್ಜರ ಮಂಡಲೇಶ್ವರರು… ಮನುಷ್ಯರ ರೂಪವನ್ನು ಅನುಕರಿಸುತ್ತಿರುವ ನಟನಾ ಸಾಮಥ್ರ್ಯವುಳ್ಳ ದೇವಲೋಕದ ಮಂಡಲೇಶ್ವರರು ಇವರು

12. ಕೆಲವರು ಅವರ ಮುಖಗಳನ್ನು ಸೂಕ್ಷ್ಮವಾಗಿ ಅವಲೋಕಿಸಿ ಇವರು ವಲಲ, ಕಂಕ, ಬೃಹನ್ನಳೆಯರ ರೂ¥ವನ್ನು ಹೋಲುತ್ತಾರೆ ಎಂದು ಊಹೆ ಮಾಡಿದರು. ಇನ್ನು ಕೆಲವರಿಗೆ ಇವರೆಲ್ಲ ನಿಜವಾಗಿ ಮನುಷ್ಯರೇ ಅಲ್ಲ. ದೇವತೆಗಳು ಎಂಬ ಭಾವನೆ. ಉಳಿದವರು “ಇವರು ಯಾರೆಂದು ಊಹಿಸಲು ಆಗುತ್ತಿಲ್ಲ” ಎಂದರು. ಈ ಜನರೆಲ್ಲ ಹೀಗೆ ದಿಕ್ಕು ತೋಚದೆ ಇದ್ದರು. ಆಗ ಆ ಜನಗಳನ್ನು ನೂಕಿಕೊಂಡು ಮುಂದೆ ಬಂದ ಉತ್ತರ ಕುಮಾರನು ಅಪ್ಪನ ಎದುರು ನಿಂತು ನಗುತ್ತ ಹೇಳಿದ.

ಮೈಸುಳಿವು-ರೂಪು, ಚಹರೆ, ಅರಿದು-ಅಸಾಧ್ಯ, ತಳವೆಳಗು-ತಲ್ಲಣ, ದಿಗ್ಭ್ರಮೆ

ಆಸ್ಥಾನದ ಕೆಲವರಾದರೂ ಈ ರಾಜಪುತ್ರರು ಕಂಕ, ವಲಲ, ಬೃಹನ್ನಳೆಯರ ರೂಪು ಇವರಿಗಿದೆ ಎಂದು ಸರಿಯಾಗಿ ಊಹಿಸಿದ್ದಾರೆ ಆದರೆ ವಿರಾಟನಿಗೆ ಇದು ಗೊತ್ತಾಗುವುದಿಲ್ಲ. ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಅಭಿಪ್ರಾಯಗಳು ಎಷ್ಟು ಬಗೆಯವಾಗಿರುತ್ತವೆಂಬುದಕ್ಕೆ ಇವರ ವಿಭಿನ್ನ ಹೇಳಿಕೆಗಳೇ ಸಾಕ್ಷಿ.

13. “ಅಪ್ಪ ! ಕೇಳು, ನಿನ್ನೆಯ ಗೋಗ್ರಹಣ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಕೌರವರನ್ನೆಲ್ಲ ಗೆದ್ದವನು ಈತ” ಹೀಗೆ ಹೇಳುವಾಗ ಅವನು ಅರ್ಜುನನ ಕಡೆ ಬೊಟ್ಟು ಮಾಡಿದ. ಅನಂತರ ಭೀಮನ ಕಡೆ ಕೈತೋರಿ ಈತನೇ ಕೀಚಕನನ್ನು ಕೊಂದವನು. ಹಾಗೆಯೇ ಈತ ನಕುಲ. ಎಡಭಾಗದಲ್ಲಿ ನಿಂತಿರುವಾತನೇ ಸಹದೇವ. ಇವನು ನೋಡಿ ಎಲ್ಲರಿಗಿಂತ ಹಿರಿಯನಾದ ಧರ್ಮರಾಯ” ಎಂದು ಉತ್ತರ ಎಲ್ಲರನ್ನೂ ತೋರಿಸಿದ.

ತಾತ-ತಂದೆ, ವೈರಿವ್ರಾತ-ಶತ್ರುಸಮೂಹ, ಈ ತೋರ್ಪಾತ-ಇಲ್ಲಿ ಕಾಣುವವನು, ಕೀಚಕಾಂತಕ-ಭೀಮ, ಕೀಚಕನ ಪಾಲಿಗೆ ಅಂತಕ-ಯಮನಾದವನು, ವಾಮ-ಎಡ, ಸಹದೇವಾಂಕ-ಸಹದೇವ ಎಂಬ ಅಂಕ-ಹೆಸರಿನವನು

14. ಉತ್ತರನು " ಈ ಐವರ ಪತ್ನಿಯಾಗಿರುವ ದ್ರೌಪದಿಯನ್ನು ಇಲ್ಲಿ ನೋಡು" ಎಂದು ಹೇಳಿ ಉಳಿದವರನ್ನು ತೋರಿಸಿ ಇವರೆಲ್ಲ ಪವಿತ್ರವಾದ ಗಂಭೀರ ಗುಣವುಳ್ಳ ರಾಜಪುತ್ರರು, ಪಾಂಡುವಿನ ಮಕ್ಕಳು. ನಮಗೆ ಭಾರಿಯ ಭಾಗ್ಯಲಕ್ಷ್ಮಿಯ ಮಮತೆ ಲಭಿಸಿದೆ. ಇನ್ನೇಕೆ ತಡ ! ಆ ರಾಜ ಧರ್ಮರಾಯನ ಪಾದಕಮಲಕ್ಕೆ ಎರಗೋಣ, ಎರಗಿ ಧನ್ಯರಾಗೋಣ, ಬಾ" ಎಂದ.

ನೃಪಪದ ಕಮಲ-ರಾಜ ಧರ್ಮರಾಯನ ಪಾದಕಮಲ, ಅಹೆವು-ಆಗುತ್ತೇವೆ, ಆಗೋಣ

15. ವಿರಾಟನು “ಇವನು ಧರ್ಮರಾಯ ಎಂಬುದು ನಿಜ. ಈತ ಭೀಮ, ಈತ ಅರ್ಜುನ ಇವರಿಬ್ಬರೂ ಮಾದ್ರಿಯ ಮಕ್ಕಳು. ಎಲ್ಲ ನಿಜ. ಈಕೆ ದ್ರೌಪದಿ ಎಂಬುದನ್ನೂ ಒಪ್ಪುತ್ತೇನೆ ಆದರೆ ಇದು ಆಶ್ಚರ್ಯಕರ ! ಈ ಲೋಕ ಪ್ರಸಿದ್ಧರಾದ ಆರು ಮಂದಿ ಎಲ್ಲಿಂದ ಮೂಡಿ ಬಂದರು” ಇಲ್ಲಿಗೆ ಹೇಗೆ ಬಂದರು ?" ಎಂದ.

ಪವನಜ-ಭೀಮ, ತನುಜ-ಮಗ, ತಳೋದರಿ-ಸುಂದರಿ, ಹೆಂಗಸು, ಭುವನಜನವಿಖ್ಯಾತ-ಲೋಕಪ್ರಸಿದ್ಧ

ಇಲ್ಲಿ ಉತ್ತರನು ಧರ್ಮರಾಯನ ಪರಿಚಯ ಮಾಡಿಕೊಡುತ್ತಾನೆ. ಆದರೆ ಮೂಲದಲ್ಲಿ ಆ ಕೆಲಸ ಮಾಡುವವನು ಅರ್ಜುನ. “ಧರ್ಮರಾಯನಿಗೆ ಗೊತ್ತಿರುವ ಅಸ್ತ್ರಗಳನ್ನು ಬೇರೆ ಯಾರೂ ತಿಳಿದಿಲ್ಲ” ಎಂದು ಅಣ್ಣನ ಪರಾಕ್ರಮದ ಪ್ರಶಂಸೆ ಮಾಡಿದ್ದಾನೆ.
ವಿರಾಟನಿಗೆ ಕಂಕಭಟ್ಟ, ವಲಲ, ಬೃಹನ್ನಳೆ, ಸೈರಂಧ್ರಿ ಮೊದಲಾದವರೇ ಈಗ ಪಾಂಡವರಾಗಿ, ದ್ರೌಪದಿಯಾಗಿ ನಿಂತಿದ್ದಾರೆ ಎಂಬುದು ಹೊಳೆಯಲಿಲ್ಲ ಆದ್ದರಿಂದ ಹೀಗೆ ಬೆರಗಿನ ಪ್ರಶ್ನೆಗಳನ್ನು ಹಾಕುತ್ತಾನೆ.

16. ಉತ್ತರನು “ಈ ಪಾಂಡವರು ಒಂದು ವರ್ಷದ ಅಜ್ಞಾತವಾಸವನ್ನು ನಮ್ಮ ಊರಿನಲ್ಲಿ ಕಳೆದರು. ಬೇರೆ ಬೇರೆ ಹೆಸರುಗಳನ್ನು ಇಟ್ಟುಕೊಂಡಿದ್ದರು. ಆದರೆ ಅವರ ಗಾಂಭೀರ್ಯವೇ ನಡವಳಿಕೆಯೇ ಬೇರೆ ಬಗೆಯದಾಗಿತ್ತು. ಪರಮ ತತ್ತ್ವಜ್ಞಾನಿಯಾದವನು ತನ್ನ ಸುಳಿವು ಬಿಟ್ಟು ಕೊಡದೆ ನೋಡುವವರಿಗೆ ಮಹಾ ಮರುಳನಂತೆ ಕಾಣಿಸಿಕೊಳ್ಳುವುದಿಲ್ಲವೆ ? ಹಾಗೆ ಇವರು ! ನಾವು ದೊರೆತನಕ್ಕೆ ಪುಣ್ಯದ ಫಲ ನಮಗೆ ಸಿಕ್ಕಿದೆ. ನಡೆ” ಎಂದ.

ಬಳಕೆಯ ಹೊರೆಯ ಹೆಸರು-ರೂಢಿಯಲ್ಲಿ ಇಟ್ಟುಕೊಂಡ ಹೆಸರು, ವ್ಯವಹಾರ ನಾಮ

17. ಅವರ ದರ್ಶನ ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳಲು ವಜ್ರ, ರತ್ನ, ಚಿನ್ನಗಳನ್ನು ತರಿಸಿಕೊಂಡು ಸಂತೋಷದಲ್ಲಿ ಮುಳುಗಿ ತನ್ನ ಪರಿವಾರ ಸಮೇತ ಧರ್ಮರಾಯನಿಗೆ ಕಾಣಿಕೆಯೊಪ್ಪಿಸಿ ಕೈಮುಗಿದ. ಹರ್ಷದಿಂದ ಧರ್ಮರಾಯನ ಕಾಲುಗಳಿಗೆ ನಮಸ್ಕರಿಸುತ್ತ “ಮಹಾರಾಜ, ಕಾಪಾಡು ! ಭುವನೇಶ್ವರನೇ ನಮ್ಮನ್ನು ಕಾಪಾಡು, ಕರುಣಿಸು, ಕರುಣಿಸು, ಕೃಪೆ ಮಾಡು’ ಎಂದು ಕೇಳಿಕೊಂಡ.

ಮುದ-ಸಂತೋಷ, ಪರಿಕರ-ಪರಿವಾರದವರು, ವರ-ಶ್ರೇಷ್ಠ, ತ್ರಾಹಿ-ಕಾಪಾಡು, ಪರಿತ್ರಾಯಸ್ವ-ಕಾಪಾಡು, ಅಂಘ್ರಿ-ಪಾದ,

18. “ಪ್ರಭು! ನಾನು ನಿಮಗೆ ಅಪರಾಧ ಮಾಡಿದ್ದೇನೆ. ಕರುಣಾಶಾಲಿಗಳ ಒಡೆಯನಾದ ನೀನು ಅದನ್ನೆಲ್ಲ ಮರೆ, ನನ್ನ ಈ ತಲೆಯನ್ನು ನಿನ್ನ ಪಾದಗಳ ಸೇವಕ ಎಂದು ತಿಳಿ. ನನ್ನನ್ನು ಕಾಪಾಡು” ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತ ತನ್ನ ಮಂತ್ರಿಗಳು ಮಕ್ಕಳು ಸಹಿತ ವಿರಾಟನು ಧರ್ಮರಾಯನಿಗೆ ಭಕ್ತಿ ಶ್ರದ್ಧೆಗಳ ಭಾವದಿಂದ ನಮಸ್ಕರಿಸಿದ.

ಬಲ್ಲಹ-ವಲ್ಲಭ, ಒಡೆಯ, ಬಂಟ-ಸೇವಕ, ಅಂಘ್ರಿ-ಪಾದ

ಪಂಪಭಾರತದಲ್ಲಿ ಅರ್ಜುನನು ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಗೆದ್ದು ಬಂದ ಕೂಡಲೇ ವಿರಾಟನು ಪಾಂಡವರನ್ನೆಲ್ಲ ಕರೆಸಿ ಸತ್ಕರಿಸುತ್ತಾನೆ.
“ಇರದುೞÉದಾವ ಮಂಡಲದೊಳಂ ನೃಪ ನೀಂ ದಯೆಯಿಂದಮಿಲ್ಲಿ ಬಂ
ದಿರೆ ದೊರೆವೆತ್ತುದೆನ್ನ ಮೆಱಿವಾಳ್ವೆಸನಂ” (ಅಯ್ಯಾ ಧರ್ಮರಾಯ ಬೇರೆ ದೇಶದಲ್ಲಿ ತಂಗದೆ ಕೃಪೆಯಿಂದ ಇಲ್ಲಿಗೆ ಬಂದಿದ್ದೀರಿ. ಇದರಿಂದ ನನ್ನ ದೊರೆತನಕ್ಕೆ ಕೋಡು ಮೂಡಿದೆ) ಎನ್ನುತ್ತಾನೆ.

19. ಇತ್ತ ಅಂತಃಪುರದ ಕಡೆಯಿಂದ ಸುದೇಷ್ಣೆಯು ತನ್ನ ಮಗಳು, ವಿಲಾಸಿನೀಜನರೊಡನೆ ಬಂದು ದ್ರೌಪದಿಗೆ ಕಾಣಿಕೆಯಿತ್ತು ನಮಸ್ಕರಿಸಿದಳು. ಪರಿವಾರದವರು, ಪುರಜನ, ಧರ್ಮರಾಯನಿಗೆ ಸಂತೋಷದಿಂದ ನಮಸ್ಕರಿಸಿ ಕಾಣಿಕೆಯನ್ನಿತ್ತರು.

ವಿಳಾಸಿನೀಜನ-ಅರಮನೆಯ ಸುಂದರಿಯರು, ಪೊರಮಟ್ಟು-ಹೊರಟು, ಮಹೀಶ-ರಾಜ

ಇಲ್ಲಿ ರಾಣೀವಾಸವೆಂದರೆ ದ್ರೌಪದಿ. ಧರ್ಮರಾಯ ಸೋದರರೊಡನೆ ಸಿಂಹಾಸನದ ಮೆಲೆ ಕುಳಿತಗಲೇ ದ್ರ
ಔಪದಿ ರಾಣಿಯಾದಳು. ಅಲ್ಲಿಯವರೆಗೆ ರಾಣಿಯಾಗಿದ್ದವಳು ಈಗ ಕೇವಲ ಸುದೇಷ್ಣೆಯಾಗಿದ್ದಳೆ.

20. ಅವರೆಲ್ಲರೂ ಕಾಣಿಕೆಯಿತ್ತಾಗ ಧರ್ಮರಾಯನು ಪ್ರಸನ್ನ ಮುಖದಿಂದ ಭೀಮಾರ್ಜುನರ ಮುಖವನ್ನು ನೋಡಿದ. ಆಗ ತಮ್ಮಂದಿರು ತಾವೂ ಅವನಿಗೆ ತಲೆಬಾಗಿ ಕೈಮುಗಿದರು. ಅನಂತರ ಜನಗಳು ಕೊಟ್ಟ ಕಾಣಿಕೆಗಳನ್ನೆಲ್ಲ ಸ್ವೀಕರಿಸಿದರು. ಧರ್ಮರಾಯನು ಆ ಮಂತ್ರಿವರ್ಗ ಪರಿವಾರವರ್ಗ ಎಲ್ಲರನ್ನು ತುಂಬ ಕರುಣೆಯ ದೃಷ್ಟಿಯಿಂದ, ಕಾಪಾಡುವ ಭರವಸೆಯ ದೃಷ್ಟಿಯಿಂದ ನೋಡಿದ.

ಅವನಿಪತಿ-ಮಹೀಪತಿ-ರಾಜ, ದೃಗುಯುಗ-ಎರಡು ಕಣ್ಣು, ಅನಿಬರ-ಎಲ್ಲರನ್ನು, ಹೊರೆದು-ಕಾಪಾಡಿ.

21. ಅನಂತರ ಧರ್ಮರಾಯನು ವಿರಾಟನ ಬಾಗಿದ ತಲೆಯನ್ನು ಪ್ರೀತಿಯಿಂದ ಮೇಲೆತ್ತಿ ಕರೆದು ತನ್ನ ಬಳಿಯೇ ಕುಳ್ಳಿರಿಸಲು ಹೋದರೆ ವಿರಾಟನು ಒಲ್ಲೆನೆಂದು ಪಕ್ಕಕ್ಕೆ ತಿರುಗಿ ಇನ್ನೊಂದು ಪೀಠದಲ್ಲಿ ಕುಳಿತುಕೊಂಡ. ಅನಂತರ “ಪ್ರಭು ! ನನ್ನ ಪುಣ್ಯ ! ಮಹಾರಾಜನ ದರ್ಶನವಾಯಿತು. ನನಗಿಂತ ಲೋಕದಲ್ಲಿ ಧನ್ಯರು ಬೇರೆ ಯಾರು, ನನಗೆ ಸರಿ ಯಾರು ?” ಎಂದು ಹೇಳಿದ.

ಒಡೆ ಮುರುಚು-ಪಕ್ಕಕ್ಕೆ ತಿರುಗು, ಗದ್ದುಗೆ-ಸಿಂಹಾಸನ, ಸುಕೃತ-ಪುಣ್ಯ

“ಪ್ರಭು ! ಈ ಸಮಸ್ತ ದೇಶವೂ ನಿಮ್ಮದೇ ನನ್ನ ನಗರ, ತುಂಬಿಕೊಂಡಿರುವ ಖಜಾನೆ ಎಲ್ಲ ನಿಮ್ಮದೇ. ಅಷ್ಟೇ ಏಕೆ ? ನನ್ನ ಜೀವ ವಿಲಾಸವೂ ನಿಮ್ಮದೇ. ಈಗ ನನ್ನದೊಂದು ಪ್ರಾರ್ಥನೆ. ಏನೆಂದರೆ ನಿಮ್ಮನ್ನು ಸಿಂಹಾಸನದಲ್ಲಿ ಕುಳ್ಳಿರಿಸಿ ವಿಧಿಪೂರ್ವಕವಾಗಿ ಅಭಿಷೇಕಮಾಡಲು ಅವಕಾಶ ಮಾಡಿಕೊಡಿ” ಎಂದು ವಿರಾಟನು ಯುಧಿಷ್ಠಿರನಿಗೆ ಹೇಳಿದನು.

ಹೆಚ್ಚಿದ ಕೋಶ-ತುಂಬಿದ ಖಜಾನೆ, ಜೀವವಿಳಾಸ-ಬದುಕಿನ ಶೋಭೆ, ಸಮಂಜಸ-ತೃಪ್ತಿಕರವಾದ, ಅನುಕೂಲಕರವಾದ

23. ಧರ್ಮರಾಯನು ಸಂತೋಷದಿಂದ “ವಿರಾಟರಾಜ ನಿನ್ನ ವಿನಯದಿಂದ, ಮಧುರ ರಸಾಭಿಷೇಕದಿಂದ ನಾನು ತೃಪ್ತನಾಗಿದ್ದೇನೆ. ಮತ್ತೆ ಅಭಿಷೇಕ ಮಾಡುವುದು ಎರಡನೆಯ ಅಭಿಷೇಕದಂತೆ ಆದೀತು ಅದರ ಅಗತ್ಯವಿಲ್ಲ. ಈ ಜನ ಎಲ್ಲ ನನ್ನವರೇ. ನೀನು ಕೂಡ ನಮ್ಮವನೇ ಸರಿ. ಈ ರಾಜ್ಯವೇ ನಮ್ಮದು ಎಂದು ಜ್ಞಾಪಿಸಿದರೆ ಅದು ಉಪಚಾರದ ಮಾತಾಗುತ್ತದೆ. ನಮಗೆ ಅವೆಲ್ಲ ಅಗತ್ಯವಿಲ್ಲ”

ಧರಿತ್ರಿ-ಭೂಮಿ, ರಾಜ್ಯ, ಮಹೀಪತಿ-ಅರಸ

24. “ವಿರಾಟ, ಶತ್ರು ಕೌರವನು ನಮ್ಮನ್ನು ವನವಾಸಕ್ಕೆಂದು ಕಳಿಸಿದ ದಿನದಿಂದ ಕಾಡು ಹೊಕ್ಕು ನೊಂದಿರುವ ಭೀಮ ಅರ್ಜುನರಿಗೆ ದ್ವೇಷ ಸೇಡುಗಳ ಭಾವನೆ ಮಾಸಿಲ್ಲ. ಆ ಕೌರವಾದಿಗಳನ್ನು ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಕೊಂದು ಮತ್ತೆ ಹಸ್ತಿನಾವತಿಗೆ ಹೋಗುವ ತವಕದಿಂದ ಅವರು ತಪಿಸುತ್ತಿದ್ದಾರೆ” ಎಂದು ಧರ್ಮರಾಯನು ಹೇಳಿದನು.

ಹಳುವ-ಕಾಡು, ಕಂದು ಕಸರಿಕೆ-ಕುಂದು ಕೊರತೆ, ದುಃಖ ನೋವು, ಕಳ-ಯುದ್ಧ (ರಂಗ) ಗಜಪುರಿ-ಹಸ್ತಿನಾವತಿ, ಗಮಿಸು-ಹೋಗು, ತವಕಿಗ-ಕಾತರಪಡುತ್ತಿರುವವ.

25. ಉತ್ತರನು ಧರ್ಮರಾಯನ ಪಾದಕ್ಕೆ ನಮಿಸಿ ಹೇಳಿದ. “ಪ್ರಭು ! ಒಂದು ಪ್ರಾರ್ಥನೆ. ಅರ್ಜುನನಿಗೆ ನನ್ನ ತಂಗಿ ಉತ್ತರೆಯನ್ನು ಕೊಟ್ಟು ಮದುವೆ ಮಾಡಲು ಅಪ್ಪಣೆಕೊಡಿ”. ಧರ್ಮರಾಯನು ಉತ್ತರನನ್ನು ಮೇಲಕ್ಕೆ ಎಬ್ಬಿಸಿ ನಸುನಗುತ್ತ ಅರ್ಜುನನ ಕಡೆನೋಡಿದ. ಅರ್ಜುನನಿಗೆ ಅರ್ಥವಾಯಿತು ಅವನು ಅಣ್ಣನಿಗೆ ನಮಸ್ಕರಿಸಿ ತನ್ನ ನಿರ್ಧಾರವನ್ನು ತಿಳಿಸಿದ.

ಅಂಘ್ರಿ-ಪಾದ, ನೇಮ-ಅಪ್ಪಣೆ

1. “ಉತ್ತರಾಂ ಪ್ರತಿಗೃಹ್ಣಾತು ಸವ್ಯಸಾಚೀ ಧನಂಜಯ
   ಅಯಂ ಹ್ಯೌಪಯಿಕೋ ಭರ್ತಾ ತಸ್ಯಾ ಃ ಪುರುಷಸತ್ತಮ”
   (“ಈ ಧನಂಜಯನು ಉತ್ತರೆಯನ್ನು ಸ್ವೀಕರಿಸಲಿ ಅವನೇ ಆಕೆಗೆ ತಕ್ಕ ಪತಿ”)
2. ಇಲ್ಲಿ ಉತ್ತರನು ಈ ಮದುವೆಯ ಸಲಹೆ ಕೊಡುತ್ತಿದ್ದಾನೆ. ಆದರೆ ಮೂಲದಲ್ಲಿ ಈ ವಿಷಯವನ್ನು ಎತ್ತುವವನು ವಿರಾಟ.

26. “ಅಣ್ಣ ನಾನು ಒಂದು ವರ್ಷ ಈ ಕುಮಾರಿಗೆ ನಾಟ್ಯಶಾಸ್ತ್ರವನ್ನು ಕಲಿಸಿದ್ದೇನೆ. ಅವಳು ನನ್ನನ್ನು ತಂದೆಗೆ ಸಮಾನವೆಂದೇ ಭಾವಿಸಿ ನಾವಿಬ್ಬರೇ ಇದ್ದಾಗ ಗೌರವದಿಂದ ನಡೆದುಕೊಂಡಿದ್ದಾಳೆ. ನೀನೆ ಹೇಳು. ಗುರು ಎಂಬ ಪಟ್ಟದಿಂದ ಮೆರೆಯುವ ಗರ್ವ ಎಲ್ಲಿ ? ಈಗ ಇವಳನ್ನು ನನ್ನ ಹೆಂಡತಿಯಂತೆ ನಡೆಸಿಕೊಳ್ಳುವುದು ಸರಿಯೇನು ? ಒಂದು ವೇಳೆ ಇವಳ ಮದುವೆ ಮಾಡುವುದಾದರೆ ನನ್ನ ಮಗನಾದ ಅಭಿಮನ್ಯುವಿಗೆ ಕೊಡಲಿ.” ಎಂದು ಅರ್ಜುನ ಹೇಳಿದ.

ಮೂಲಭಾರತದಲ್ಲಿ ಉತ್ತರೆಯನ್ನು ಸೊಸೆಯಾಗಿ ಸ್ವೀಕರಿಸುತ್ತೇನೆ ಎಂದೇ ಅರ್ಜುನ ಹೇಳುತ್ತಾನೆ.
ಅಭಿಶಾಪಾದಹಂ ಭೀತೋ ಮಿಥ್ಯಾವಾದಾತ್ ಪರಂತಪ
ಸ್ನುಷಾರ್ಥಂ ಉತ್ತರಾಂ ರಾಜನ್ ಪ್ರತಿಗೃಹ್ಣಾಮಿ ತೇ ಸುತಾಂ.
ಕುಮಾರವ್ಯಾಸನು ಈ ಮದುವೆಯ ಪ್ರಸ್ತಾವವನ್ನು ಉತ್ತರನಿಂದ ಯಾಕೆ ಮಾಡಿಸಿದನೋ ತಿಳಿಯುವುದಿಲ್ಲ. ಮೂಲದಲ್ಲಿ ವಿರಾಟನೇ ಈ ಪ್ರಸ್ತಾವ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದಾನೆ. ಆದರಿಂದ ಅರ್ಜುನನು ಉತ್ತರೆಯ ತಂದೆಗೆ ಈ ಮಾತು ಹೇಳುತ್ತಾನೆ.
ಅಜ್ಞಾತವಾಸ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಅರ್ಜುನ ಅರಮನೆಯಲ್ಲೇ ಇದ್ದನಷ್ಟೆ. ಆಗ ಉತ್ತರೆಯೊಂದಿಗೆ ಸ್ನೇಹ ಬೆಳೆಸಿದ್ದನೆಂಬ ಅಪವಾದ ಬಂದೀತು. ಆ ಲೋಕ ನಿಂದೆಯನ್ನು ತಪ್ಪಿಸಲು ಅರ್ಜುನ ಹೀಗೆ ಹೇಳಿದ್ದಾನೆ.

27. “ನಮಗೆ ನೀವೇನು : ಅಭಿಮನ್ಯು ಏನು ? ಅಂತಹ ವ್ಯತ್ಯಾಸವೇನೂ ಇಲ್ಲ” ಎಂದು ವಿರಾಟನು ಒಪ್ಪಿಕೊಂಡ. . ಧರ್ಮರಾಯನಿಗೂ ಅವನು ವಿರಾಟನಿಗೆ ವೀಳೆಯವನ್ನು ಕೊಟ್ಟು ಮನ್ನಿಸಿದ. ನಂತರ “ನಮಗೆ ಪರಮಸ್ವಾಮಿಯೂ, ನಮ್ಮ ಉತ್ಸವದ ನೆಲೆಯೂ, ನಮ್ಮೈವರ ಪ್ರಾಣವೂ ಆದ ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನು ಒಪ್ಪಿದರೆ ಅದೇ ನಮ್ಮ ಒಪ್ಪಿಗೆಯೆಂದು ತಿಳಿ” ಎಂದು ಹೇಳಿದ.

ಉತ್ಸವ-ಸಂಭ್ರಮ, ಅಸು-ಪ್ರಾಣ, ಅಭಿಮತ-ಒಪ್ಪಿಗೆ, ಅಭಿಪ್ರಾಯ

ಸುಭದ್ರೆ ಕೃಷ್ಣನಿಗೆ ತಂಗಿ ತಾನೆ. ಆದುದರಿಂದ ಅವನ ಅಭಿಮತ ಕೋರಿದರೆ ತಪ್ಪೇನಿಲ್ಲ. ಆದರೆ ಪಾಂಡವರಿಗೆ ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನಲ್ಲಿ ಇದ್ದ ಶ್ರದ್ಧೆ ಯಾವ ಪ್ರಮಾಣದ್ದೆಂಬುದು ಇಲ್ಲಿ ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗುತ್ತದೆ. ರಾಜಸೂಯಯಾಗದ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಮಾಡಿದಂತೆ ಗೋವಿಂದ ಮತದಲ್ಲಿ ತೂಗಿ ನೋಡುವ ಸ್ವಭಾವ ಧರ್ಮರಾಯನದು. [ಜೂಜಾಡುವಾಗ ಮಾತ್ರ ಈ ಪ್ರಜ್ಞೆ ಧರ್ಮರಾಯನಿಗಿರಲಿಲ್ಲ, ಎಂಬುದು ಬೇರೆಯ ಸಂಗತಿ !]

28. “ನಾವು ಬರಿಯ ರಾಜ್ಯವಾಳುವ ಅರಸರು. ಆದರೆ ನಮ್ಮ ಒಡೆಯ ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನಲ್ಲವೆ ! ಆ ಕೃಷ್ಣ ಸಮ್ಮತಿಸಿದರೆ ಈ ಮದುವೆ ನಿರಾತಂಕವಾಗಿ ನಡೆಯುತ್ತದೆ. ಈ ಬಗೆಗೆ ನಿಮಗೆ ಚಿಂತೆ ಬೇಡ. ರಾಜ್ಯದ ಒಡೆತನವೂ ಅವನ ಕೃಪೆಯಿಂದಲೇ ಲಭ್ಯವಾಗುತ್ತದೆ”.
    ಎಂದು ಧರ್ಮರಾಯನು ಹೇಳಿದನು.
    “ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣ ಒಪ್ಪಲಿ ಬಿಡಲಿ. ಗುರುವಾದ ಆ ಮುರಾರಿಯ ದರ್ಶನ ಮಾಡಿಸುವಿರಾದರೆ ನನ್ನ ಬದುಕು ಸಾರ್ಥಕವಾಗುತ್ತದೆ” ಎನ್ನುತ್ತಾ ವಿರಾಟನು ಹಿಗ್ಗಿದ.

ಪೊಡವಿ-ರಾಜ್ಯ, ಭೂಮಿ, ಒಡಬಡು-ಸಮ್ಮತಿಸು, ನಿರಂತರಾಯ-ನಿರ್ವಿಘ್ನ, ನಿಮ್ಮಡಿ-ತಾವು, ನೀವು (ಗೌರವ ಸೂಚಕ ಶಬ್ದ), ಕೃತಾರ್ಥ-ನೆರವೇರಿದ ಆಸೆಯುಳ್ಳವ.

ಪೊಡವಿಯೊಡೆತನವೆಮಗೆ -ಪೊಡವಿಯೊಡೆತನವೆಮಗೆಯತಿ ವಿರಾಟಪರ್ವ, ಮೈ.ವಿ.ವಿ., ಎಸ್. ಎನ್. ಕೃಷ್ಣಜೋಯಿಸ್ ಮೂಲಪಾಠದಲ್ಲಿ ಛಂದೋದೋಷವಿರುವುದರಿಂದ ಈ ಪಾಠಾಂತರವನ್ನು ಅಂಗೀಕರಿಸಿದೆ.

ಮಹಾಭಾರತದಲ್ಲಿ ಬರುವ ಎಲ್ಲ ಪಾತ್ರಗಳೂ ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನ ಮಹಿಮೆಯನ್ನು ಬಲ್ಲವರೇ ಆಗಿದ್ದಾರೆಂದು ಹೇಳುವುದು ಕುಮಾರವ್ಯಾಸನ ಉದ್ದೇಶ. ಅವನ ಕಾವ್ಯದಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲರೂ ಕೃಷ್ಣ ಭಕ್ತರೇ !

29. ಅನೇಕ ಬಗೆಯ ಉಡುಗೊರೆಗಳನ್ನು ಕಟ್ಟಿಸಿ ಸಂಭ್ರಮದಿಂದ ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನಿಗೆ ಒಂದು ಪ್ರಾರ್ಥನಾ ಪತ್ರವನ್ನು ಬರೆಸಿ ಅದನ್ನು ಶೀಘ್ರವಾಗಿ ಒಯ್ಯುವ ದೂತರ ಮೂಲಕ ಕಳಿಸಿಕೊಟ್ಟ. ಆ ವೇಗದೂತರು ಪ್ರಯಾಣದ ಮೇಲೆ ಪ್ರಯಾಣ ಮಾಡುತ್ತ ದ್ವಾರಕಿಗೆ ಬಂದು ರಾಜಮಂದಿರವನ್ನು ಸಂತೋಷದಿಂದ ಹೊಕ್ಕರು.

ಪಾವುಡ-ಕಾಣಿಕೆ, ಉಡುಗೊರೆ, ವೇಗಾಯ್ಲ-ವೇಗವಾಗಿ ಸಾಗುವ, ಪರಿತೋಷ-ಸಂತಸ

30. ಚಾರರು ಬಂದು ತಾವು ಧರ್ಮರಾಯನ ಕಡೆಯಿಂದ ಬಂದಿರುವುದಾಗಿ ದ್ವಾರಪಾಲಕರಿಗೆ ತಿಳಿಸಿದರು. ಅವರು ಒಳಗೆ ಹೋಗಿ ಕೃಷ್ಣನ ಅಪ್ಪಣೆ ಪಡೆದು ಬಂದು ಆ ಚಾರರಿಗೆ ಸಭೆಗೆ ಹೋಗುವಂತೆ ತಿಳಿಸಿದರು. ಚಾರರು ಕೃಷ್ಣನ ದರ್ಶನ ಮಾಡಿ ಆತನ ಪಾದಗಳಿಗೆ ನಮಸ್ಕರಿಸಿ ಧರ್ಮರಾಯನು ಕಳುಹಿಸಿದ್ದ ಬಿನ್ನವತ್ತಳೆಯ ಪತ್ರವನ್ನು ಶ್ರೀ ಕೃಷ್ಣನ ಮುಂದೆ ಇರಿಸಿದರು.

ಪಡಿಹಾರ-ದ್ವಾರಪಾಲಕ (ಪಡಿ=ಬಾಗಿಲು) ಕಾವಲುಗಾರ, ಚರಣಾಂಬುರುಹ, ಚರಣ ಅಂಬುರುಹ-ಪಾದಕಮಲ, ಹೊರೆ-ಸಮೀಪ, ಬಿನ್ನವತ್ತಳೆ-ಪ್ರಾರ್ಥನಾ ಪತ್ರ

31. ಕೃಷ್ಣನು ನಸುನಗುತ್ತ ಆ ಚಾರರನ್ನು ಸನ್ಮಾನಿಸಿದ. ಅನಂತರ ಪಾಂಡವರ ಕುಶಲ ವಾರ್ತೆಯನ್ನು ಕೇಳಿದ. ದ್ರೌಪದಿಯು ಕ್ಷೇಮವಾಗಿದ್ದಾಳೆಯೆ ಎಂದು ವಿಚಾರಿಸಿದ ಆಗ ಚರರು. “ಜೀಯ ! ಎಲ್ಲರೂ ಕ್ಷೇಮವಾಗಿದ್ದಾರೆ. ಭಕ್ತರನ್ನು ಕಾಪಾಡುವ ಭಾರವು ನಿಮ್ಮದಾಗಿರುವಾಗ ಅವರಿಗೆ ಏನೂ ಕಷ್ಟವಿಲ್ಲ” ಎಂದು ಹೇಳಿದರು.

ಮುರವೈರಿ-ಕೃಷ್ಣ, ಮುರ ಎಂಬ ರಾಕ್ಷಸನನ್ನು ಕೊಂದವನು, ವ್ಯಸನ-ಕಾರ್ಯ, ಅರಿದೇ-ಅಸಾಧ್ಯವೇ ?

32. ಅನಂತರ ಚಾರರು “ಪ್ರಭು ! ಧರ್ಮರಾಯನು ನಿಮಗೆ, ನಿಮ್ಮ ಅಂತಃಪುರದವರಿಗೆ, ಬಲರಾಮನಿಗೆ, ವಸುದೇವನಿಗೆ ದೇವಕಿಗೆ ಉಗ್ರಸೇನನಿಗೆ ಕುಲಗುರುಗಳಿಗೆ ಅಕ್ರೂರ ಉದ್ಧವ ಕೃತವರ್ಮ ಸಾತ್ಯಕಿ ಗಾಗ್ರ್ಯರಿಗೆ, ಸಾಂಬ ಕುಮಾರ, ಪ್ರದ್ಯುಮ್ನ, ಅನಿರುದ್ಧರಿಗೆ ಬೇರೆ ಬೇರೆ ಉಡುಗೊರೆಗಳನ್ನು ಕಳಿಸಿದ್ದಾನೆ” ಎಂದು ತಿಳಿಸಿದರು.

ಬಲ-ಬಲರಾಮ, ವಸುದೇವ-ಉಗ್ರಸೇನನ ಮಗ, ಕೃಷ್ಣನ ತಂದೆ,
ದೇವಕಿ-ವಸುದೇವನ ಪತ್ನಿ, ಕೃಷ್ಣನ ತಾಯಿ, ಕಂಸನ ತಂಗಿ,
ಅಕ್ರೂರ-ಇವನು ಒಬ್ಬಯಾದವ ಪ್ರಮುಖ, ಕಂಸನ ಮಂತ್ರಿಯಾಗಿದ್ದವನು. ನಂದಗೋಕುಲದಿಂದ ಕೃಷ್ಣನನ್ನು ಮಧುರೆಗೆ ಕರೆ ತಂದವನು. ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನ ಭಕ್ತ.
ಉದ್ಧವ-ಉದ್ಧವನು ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣ ಸ್ನೇಹಿತನೂ ಮಂತ್ರಿಯೂ ಆಗಿದ್ದ. ಕಂಸನನ್ನು ಕೃಷ್ಣನು ಕೊಂದ ಸಂಗತಿ ಈತನಿಂದಲೇ ನಂದಗೋಕುಲಕ್ಕೆ ತಲಪಿತು.
ಕೃತವರ್ಮ-ವೃಷ್ಣಿವಂಶದ ಒಬ್ಬ ದೊರೆ. ಅಕ್ರೂರನ ಗೆಳೆಯ. ಮುಂದೆ ನಡೆದ ಮಹಾಭಾರತ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಕೌರವರ ಕಡೆ ಇದ್ದವನು.
ಸಾತ್ಯಕಿ-ಸಾತ್ಯಕಿಗೆ ಯುಯುಧಾನ ಎಂಬ ಹೆಸರೂ ಇದೆ. ಇವನು ವೃಷ್ಣಿವಂಶದ ಯೋಧ. ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನ ಒಡನಾಡಿ. ಮುಂದೆ ಮಹಾಭಾರತ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಪಾಂಡವರ ಕಡೆ ಸೇರಿ ಹೋರಾಡಿದವನು.
ಸಾಂಬ-ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣ ಮತ್ತು ಜಾಂಬವತಿಯರ ಮಗ.
ಕಂದರ್ಪ-ಶ್ರೀ ಕೃಷ್ಣನ ಮಗ,
ಅನಿರುದ್ಧ ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನ ಮೊಮ್ಮಗ, ಉಷಾ-ಅನಿರುದ್ಧರ ಕಥೆ ಜನಪ್ರಿಯವಾಗಿದೆ

33. ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನು ಪ್ರಸನ್ನನಾಗಿ ಪಾಂಡವರು ಕಳಿಸಿದ ಪಾವುಡಗಳನ್ನೆಲ್ಲ ತೆಗೆದುಕೊಂಡು ಹೋಗುವಂತೆ ತನ್ನ ಕಡೆಯವರಿಗೆ ಸೂಚಿಸಿದ ಅನಂತರ ಸಂಧಿವಿಗ್ರಹಿಯ ಕಡೆಗೆ ನೋಡಿದ. ಸಂಧಿವಿಗ್ರಹಿಯು ‘ಅಪ್ಪಣೆ’ ಎನ್ನುತ್ತ ಗೌರವದಿಂದ ಆ ಪತ್ರವನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಂಡು ಸಭೆಯ ಸದ್ದು ಅಡಗಿದಾಗ ಓದಲು ಆರಂಭಿಸಿದ.

ತನುಜ-ಪುತ್ರ, ಪಾವುಡ-ಕಾಣಿಕೆ, ಅನಿತುವನು-ಅಷ್ಟನ್ನು,
ಬಿನ್ನಹ-ವಿಜ್ಞಾಪನೆ, ನೇಮ-ಅಪ್ಪಣೆ, ಕಳವಳವಡಗೆ-ಸಭೆಯ ಗುಜುಗುಜು ನಿಂತ ಮೇಲೆ

ಸಂಧಿವಿಗ್ರಹಿ-ರಾಜರ ಆಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬ ಅಧಿಕಾರಿ, ವಿದೇಶಾಂಗ ಸಚಿವ. ಯುದ್ಧ ಸಂಧಿಗಳ ವಿಷಯದಲ್ಲಿ ರಾಜನಿಗೆ ಸಲಹೆ ಕೊಡುತ್ತಿದ್ದವನು.

34. “ಮಂಗಳ ! ದಾನವ ರಾಜರುಗಳೆಂಬ ಆನೆಗಳ ನೆತ್ತಿಗಳ ಮೇಲೆ ಅಂಕುಶವನ್ನಿಟ್ಟು ಆಡುವುದರಲ್ಲಿ ನಿರತನಾಗಿರುವ ಎಲೈ ಯದುಕುಲ ಸಿಂಹವೇ ! ಜನ್ಮ ಜನ್ಮಗಳಲ್ಲಿ ನಾವು ಮಾಡಿರುವ ಪಾಪದ ಭಯವನ್ನು ಹೋಗಲಾಡಿಸುವ ಮಹಾಪುರುಷನೇ ! ಕೈಯಲ್ಲಿ ವಿರಾಜಿಸುವ ಸುದರ್ಶನ ಚಕ್ರದ ಮಹಾಕಾಂತಿಯ ಒಂದು ಲೇಶ ಮಾತ್ರದಿಂದ ಸೂರ್ಯಪ್ರಭೆಯನ್ನು ಮಂಕಾಗಿಸುವ ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನೇ ! ನಮಗೆ ಪ್ರಭುವೂ ದೇವನೂ ಆದ ಮಹಾದೇವನೇ ! ಕುಂತಿಯ ಮಕ್ಕಳಾದ ಪಾಂಡವರ ಬಿನ್ನಹವನು ದಯವಿಟ್ಟು ಆಲಿಸು”.

ಸ್ವಸ್ತಿ-ಮಂಗಳ, ದಾನವ ರಾಯ ಕುಂಜರ-ದಾನವ ರಾಜ ಎಂಬ ಆನೆ, ಮಸ್ತಕ-ನೆತ್ತಿ, ಅಂಕುಶ-ಆನೆಯನ್ನು ತಹಬಂದಿಗೆ ತರಲು ಬಳಸುವ ಚೂಪಾದ ಕೋಲು, ಖೇಲನಾ-ಕ್ರೀಡಿಸು, ಆಡು, ಪರಿಯಸ್ತ-ಆವರಿಸು, ಚಲ್ಲಾಪಿಲ್ಲಿ ಮಾಡು, ಸಂಹೃತ-ನಾಶಗೊಳಿಸಿದ, ಜನ್ಮ ದುರಿತ-ಜನ್ಮದ ಪಾತಕ, ಹಸ್ತ ಕಲಿತ-ಕೈಯಲ್ಲಿ ಇರುವ (ಬಿಡಲ್ಪಟ್ಟ, ಎಸೆದ ಎಂಬರ್ಥಗಳೂ ಇವೆ) ಸುದರ್ಶನ ಊಧ್ರ್ವಗಭಸ್ತಿ- ಸುದರ್ಶನ ಚಕ್ರದ ಮಹತ್ತಾದ ಕಾಂತಿ, ಲವ-ಅದರ ಒಂದೇ ಒಂದು ಅಂಶ ಮಾತ್ರದಿಂದ ಶಮಿತ ಅರ್ಕ-ಸೂರ್ಯನ ತೇಜಸ್ಸನ್ನು ಮಂಕುಗೊಳಿಸುವವ. ಪರಿವೃಢ=ಪ್ರಭು, ಒಡೆಯ, ದಟ್ಟ, ವಿಸ್ತರಣ-ಸ್ನೇಹಿತ, ಪೀಠ, ಉನ್ನತ ನೆಲೆಯವನು.

ಈ ಪತ್ರ ಕುಮಾರವ್ಯಾಸನ ಕಾಲದ ವ್ಯಾವಹಾರಿಕ ಪತ್ರದ ಮಾದರಿಯಲ್ಲಿದ್ದು ಸಹಜವಾಗಿ ಸಂಸ್ಕೃತ ಭೂಯಿಷ್ಠವಾಗಿದೆ. ಮಣಿ ಪ್ರವಾಳ ಶೈಲಿಯಲ್ಲಿದೆ. ನಿಜವಾಗಿ ದ್ವಾರಕಿಯ ಅಧಿಕಾರ ನಡೆಸುತ್ತಿದ್ದವನು ಉಗ್ರಸೇನ, ವಸುದೇವ ಬಲರಾಮರುಗಳನ್ನು ಕೈಬಿಟ್ಟು ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣ ಸ್ತುತಿಗೇ ಮೀಸಲಾಗಿರುವ ಸಂದೇಶ ಪತ್ರ ಇದು. ಒಂದು ಬಗೆಯ ಬಿನ್ನವತ್ತಳೆಯ ಶೈಲಿಯಲ್ಲಿದೆ. :
ಈ ಅರ್ಥವನ್ನು ನಿರ್ಣಯಿಸಲು ಹಲವಾರು ಕೋಶಗಳ ಮತ್ತು ವಿದ್ವಾಂಸರ ನೆರ ವುಪಡೆಯಬೇಕಾಯಿತು. ಇನ್ನೂ ಹಲವಾರು ಅರ್ಥಗಳು ವಿದ್ವಾಂಸರಿಗೆ ಸ್ಫುರಿಸಿದರೂ ಆಶ್ಚರ್ಯವಿಲ್ಲ. ಖೇಲನಾ ಪರಿಯಸ್ತ ಎನ್ನುವುದಕ್ಕೆ ಅಂಕುಶವಾಡಿಸಿ ಚೆಲ್ಲಾಪಿಲ್ಲಿ ಮಾಡುವ ವೀರನೇ ಎಂಬರ್ಥವೂ ಇರಬಹುದು. ಭಾಷೆ ತುಂಬ ಪೆಡಸಾಗಿದ್ದು ಸಂಸ್ಕೃತಾರಣ್ಯ ಸಂಚಾರಿಸಿದ ವಿದ್ವನ್ಮತ್ತೇಭ ದಂತಿರುವ ಒಬ್ಬ ಆಸ್ಥಾನ ವಿದ್ವಾಂಸನ ಶೈಲಿಯನ್ನು ಕುಮಾರವ್ಯಾಸನು ಅನುಸರಿಸಿರುವಂತಿದೆ. ಇಂಥ ಒಕ್ಕಣೆಗಳನ್ನು ಚೂರ್ಣಿಕೆಗಳೆಂದೂ ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ.
ಮೂಲಭಾರತದಲ್ಲಿ ಈ ಬಗೆಯ ಪತ್ರವಿಲ್ಲ. ಎಲ್ಲರಂತೆ ಕೃಷ್ಣನಿಗೂ ಮದುವೆಗೆ ಆಹ್ವಾನವಿದೆ ಅಷ್ಟೆ.
ತತೋಮಿತ್ರೇಷು ಸರ್ವೇಷು ವಾಸುದೇವಂಚ ಭಾರತ,
ಪ್ರೇಷಯಾಮಾಸ ಕೌಂತೇಯ ವಿರಾಟಶ್ಚ ಮಹೀಪತಿ
“ಕೃಷ್ಣನಿಗೂ ಅವನ ಸ್ನೇಹಿತರಿಗೂ ಧರ್ಮರಾಯನು ಪತ್ರ ಕಳಿಸಿದ”

“ದೇವ ! ಶ್ರೀ ಕೃಷ್ಣ ! ನಿಮ್ಮ ಕೃಪೆ ನಮ್ಮ ಪಾಲಿಗೆ ಸಂಜೀವಿನಿ. ಅದರ ಬಲದಿಂದ ನಮ್ಮ ಜೀವ ಇನ್ನೂ ಈ ದೇಹಕ್ಕೆ ಅಂಟಿಕೊಂಡಿದೆ. ವನವಾಸದ ಕಾಡಿನ ಮನೆಯನ್ನು ಕಿತ್ತು ಹಾಕಿ ಮುಂದೆ ಸಾಗಿದೆ. ಅಜ್ಞಾತವಾಸವು ಕೂಡ ಈಗ ಮುಗಿದು ಹೋದ ಕಥೆಯಾಗಿದೆ. ಈಗ ನೀವು ದಯಮಾಡಿ ನಮ್ಮಲ್ಲಿಗೆ ಬಂದು ತಮ್ಮ ದೇಹದ ದರ್ಶನ ಎಂಬ ಅಮೃತ ಪಾನದ ಸಂಪತ್ತನ್ನು ಕರುಣಿಸಬೇಕು.

ಸಂಜೀವನಿ-ಸಂಜೀವನಿ ಎಂದರೆ ಬದುಕನ್ನು ಕೊಡುವ ಒಂದು ಬಳ್ಳಿ,
ಅಸು-ಜೀವ,
ವಿಪಿನ ಮಂದಿರ-ಕಾಡು (ವನವಾಸ) ಎಂಬ ಮನೆ,
ಗತಾವಶೇಷಣ-ಗತ ಅವಶೇಷಣ, ಕಳೆದು ಹೋದ ಘಟನೆ

ರೂಪಕಗಳಲ್ಲಿ ಮಾತಾಡುವುದು ಕುಮಾರವ್ಯಾಸನ ಒಂದು ಸಿದ್ಧಿ ಎನ್ನಬಹುದು.
(ಶ್ರೀ ಕೃಷ್ಣನ ಕೃಪಾ ಬಲದಿಂದಲೇ ತಾವು ವನವಾಸ ಅಜ್ಞಾತವಾಸಗಳನ್ನು ಕಳೆದೆವೆಂಬ ನಂಬಿಕೆ ಧರ್ಮರಾಯನದು).

36. “ದೇವ ! ನಾವು ವನವಾಸದ ನಂತರ ಅಜ್ಞಾತವಾಸದ ಅವಧಿಯನ್ನು ಜಯಪ್ರದವಾಗಿ ವಿರಾಟನಗರಿಯಲ್ಲಿ ಕಳೆದೆವು. ಅನಂತರ ಗೋಗ್ರಹಣ ಮಾಡಿ ಆ ಮೂಲಕ ನಮ್ಮನ್ನು ಪತ್ತೆ ಹಚ್ಚಲು ಬಂದ ಕೌರವರು ಮತ್ತು ಅವರ ಸೇನೆ ನುಚ್ಚು ನೂರಾಯಿತು. ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ನಾವು ಗೆದ್ದೆವು. ವಿರಾಟನು ನಮ್ಮನ್ನು ಗೌರವಿಸಿ ಅಭಿಮನ್ಯುವಿಗೆ ತನ್ನ ಮಗಳನ್ನು ಕೊಟ್ಟು ಮದುವೆ ಮಾಡುವ ಆಲೋಚನೆಯಲ್ಲಿದ್ದಾನೆ. ನೀವು ದಯವಿಟ್ಟು ಮನಸ್ಸಿಗೆ ತಂದುಕೊಳ್ಳಬೇಕು.”.

ನುಡಿದವಧಿ-ಗೊತ್ತು ಪಡಿಸಿದ ಕಾಲ, ತುರು-ದನ, ಮೈನೋಟ-ನಮ್ಮನ್ನು ಕಂಡುಹಿಡಿಯುವುದು, ಕಣ್ಣಾರೆ ಕಾಣುವುದು, ಕಿರೀಟಿ ತನಯ-ಅರ್ಜುನನ ಮಗ ಅಭಿಮನ್ಯು, ಅವಧರಿಸು-ಕೇಳು, ತೋಟಿ-ಯುದ್ಧ

37. “ಮದುವೆ ಎಂಬುದು ಒಂದು ನೆಪ ಅಷ್ಟೆ. ಮುಖ್ಯವಾದ ಸಂಗತಿ ಎಂದರೆ ಈ ನೆಪದಲ್ಲಿ ನೀವು ನಮಗೆ ದರ್ಶನಭಾಗ್ಯವನ್ನು ದಯಪಾಲಿಸಬೇಕು. ಕೃಷ್ಣ ! ನಾವು ವನವಾಸ ಅಜ್ಞಾತವಾಸಗಳ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ಪಡಬಾರದ ಕಷ್ಟಗಳನ್ನು ಅನುಭವಿಸಿದ್ದೇವೆ. ನಿಮ್ಮ ದರ್ಶನವಾದರೆ ನಮಗೆ ಆ ಕಷ್ಟಗಳನ್ನೆಲ್ಲ ಮರೆಯಲು ಸಾಧ್ಯವಾಗುತ್ತದೆ. ಹಾಗೆ ನಮ್ಮನ್ನು ಕ್ಷೇಮದಲ್ಲಿರಿಸಿ ಆ ಸಂದರ್ಭಕ್ಕೆ ಸೂಕ್ತವಾದ ಮಾತುಗಳ ಹದವಾದ ಮಳೆಸುರಿಸಿ ನಮ್ಮಲ್ಲಿನ ಉತ್ಸಾಹದ ಸಸಿಯನ್ನು ಚಿಗುರಿಸಬೇಕು” ಇದೇ ಅವನ ಪ್ರಾರ್ಥನೆ.

ನಿಜ-ನಿಮ್ಮ, ಪರೀಕ್ಲೇಶಾನು ಸಂತಾಪ-(ವನವಾಸದ) ಕಠಿಣ ಕಾರ್ಯದ ಫಲವಾಗಿ ಬಂದ ಸಂಕಟ, ಹದುಳ-ಕ್ಷೇಮ, ಬೀಳ್ಕೊಡಿಸು-ದೂರ ಮಾಡು, ಹದವಳೆ-ಒಳ್ಳೆಯ ಮಳೆ

ಮದುವೆಗೆ ಬನ್ನಿ ಎಂದು ನಂಟರಿಷ್ಟರನ್ನು ಬಂಧುಗಳನ್ನು ಕರೆಯಬಯಸುವವರಿಗೆಲ್ಲ ಕುಮಾರವ್ಯಾಸನ ಮಾತು ಮನದಲ್ಲಿ ಅಚ್ಚಳಿಯದೆ ಮೂಡುತ್ತದೆ.
ಕುಮಾರವ್ಯಾಸನ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಸೂಕ್ತಿಗಳಲ್ಲಿ ಇದು ಒಂದು. ಇದಲ್ಲದೆ ಇನ್ನು ಕೆಲವು ಕಾರಣಗಳನ್ನು ಧರ್ಮರಾಯ ಕೊಡುತ್ತಿದ್ದಾನೆ
ಅಲ್ಲದೆ ಶ್ರೀ ಕೃಷ್ಣ ದರ್ಶನ ಎಂದರೆ ಅವನು ಬಂದು ಪಾಂಡವರಿಗೂ ದ್ರೌಪದಿಗೂ ಧೈರ್ಯ ತುಂಬುತ್ತಾನಲ್ಲವೆ ?

38. “ಕರುಣಾ ಶಾಲಿಯಾದ ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣ. ನೀನು ಇಲ್ಲಿಗೆ ದಯಮಾಡಿ ಬಂದು ಭಕ್ತರನ್ನು ಕಾಪಾಡಬೇಕು. ಇದೇ ನನ್ನ ಪ್ರಾರ್ಥನೆ. ಹಾಗೆ ನೋಡಿದರೆ ಎಳೆಯಕರು ತನ್ನ ತಾಯಿಯನ್ನು ಹುಡುಕಬೇಕಿಲ್ಲ. ತಾಯಿಯೇ ತನ್ನ ಎಳಗಂದಿಯನ್ನು ಹುಡುಕಿಕೊಂಡು ಬರುತ್ತದೆ. ಹಾಗೆಯೇ ನೀನು ನಿನ್ನ ಪಾದಸೇವಕರ ಕುಟುಂಬಕ್ಕೆ ಸೇರಿದವನು ಎಂಬ ಬಿರುದು ಪಡೆದವನಲ್ಲವೆ ? ಆ ಬಿರುದನ್ನು ಉಳಿಸಿಕೊಂಡು ನಮ್ಮ ಪ್ರಾರ್ಥನೆಯನ್ನು ಮನ್ನಿಸಿ ನಮಗೆಲ್ಲ ದರ್ಶನ ಪ್ರಸಾದವನ್ನು ದಯಪಾಲಿಸಬೇಕು”.

ಬಿಜಯಂಗೈದು-ದಯಮಾಡಿಸಿ, ಹೊರೆ-ಪೊರೆ, ಕಾಪಾಡು, ಎಳಗಂದಿ-ಎಳೆಯ ಕರು

39. ಈ ಬಿನ್ನಪವನ್ನು ಕೇಳಿ ಕರುಣಾಳುವಾದ ಶ್ರೀ ಕೃಷ್ಣನು ಸಂತೋಷದಿಂದ ಉಬ್ಬಿಹೋದ. ಭಕ್ತ ಜನಗಳ ಮೇಲೆ ಇದ್ದ ಪ್ರೀತಿಯ ಸ್ನೇಹಭಾವ ಅವನಲ್ಲಿ ವ್ಯಾಪಿಸಿತು. “ಆಹಾ ? ಯುಧಿಷ್ಠರನ ಏಳಿಗೆಯ ಸುದ್ದಿಯನ್ನು ಕೇಳುತ್ತಿದ್ದೇನಲ್ಲ ! ಹಾಗೆಯೇ ಕೌರವನ ಊಳಿಗದ ಸುದ್ದಿಯೂ ಬಂದಿತಲ್ಲ,” ಎನ್ನುತ್ತ ಅಕ್ಕ ಪಕ್ಕದವರನ್ನು ನೋಡಿದ.

ಹೊಂಪುಳಿ-ಬೀಗು, ಊಳಿಗ-ಸೇವೆ, ದೀನತೆ,

ಮೂರನೆಯ ಸಾಲಿನ ಕೊನೆಯಲ್ಲಿ ಬರುವ ಭಕ್ತರ ಮೇಲಣೊಲವಿನ ಬಹಳ ಪರಮ ಸ್ನೇಹ ಪಸರಿಸಿತು-ವ್ಯಾಕರಣ ರೀತ್ಯಾ ಅರ್ಥವಾಗುವುದಿಲ್ಲ. ‘ಕರುಣಾಳುವಿಗೆ’ ಎಂದಿರಬೇಕಾಗಿತ್ತು. ಅಥವಾ ‘ಪಸರಿಸಲು’ ಎಂಬ ಪಾಠವಿದ್ದರೆ ಅರ್ಥ ಸರಿಹೋಗುತ್ತಿತ್ತು. ಈಗಿರುವ ಪಾಠವೂ ಸುಲಭವಾಗಿ ಅರ್ಥವಾಗುತ್ತದೆ.
ಇಲ್ಲಿ ಕೌರವೇಶ್ವರನ ಊಳಿಗ ಎಂದರೆ ಗೋಗ್ರಹಣದ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಅವನಿಗೆ ಬಂದ ದೀನ ಸ್ಥಿತಿ ಎಂದು ಅರ್ಥಮಾಡುವುದು ಸಮಂಜಸವೆನಿಸುತ್ತದೆ. (ಹುಬ್ಬಳ್ಳಿ ಕುಮಾರವ್ಯಾಸ ಸೇವಾ ಸಂಘದ ವಿರಾಟಪರ್ವದಲ್ಲಿ ಊಳಿಗಕ್ಕೆ ಕ್ಷುಲ್ಲಕತನ ಎಂಬರ್ಥ ಕೊಡಲಾಗಿದೆ).

40. ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣ ಸಭೆಗೆ ಹೇಳುತ್ತಿದ್ದಾನೆ :
    “ಸದ್ಯ ನಮ್ಮ ಚಿಂತೆ ಪರಿಹಾರವಾಯಿತು. ಪಾಂಡು ಮಾವನ ಮಕ್ಕಳು ಅಜ್ಞಾತವಾಸದ ಅವಧಿಯನ್ನು ಎಷ್ಟು ಕಷ್ಟದಿಂದ ಕಳೆದರೋ ಏನೋ ! ನಮ್ಮ ಪುಣ್ಯದಿಂದ ಆ ಅವಧಿಯನ್ನು ದಾಟಿದ್ದಾರೆ. ಅದು ಬಿಟ್ಟು ಪಾಂಡವರ ತಾಯಿ ಕುಂತೀದೇವಿಯು ದುಃಖಿಸುವಂತೆ ಆಗಿದ್ದರೆ ನಾವು ತಾನೇ ಹೇಗೆ ಬದುಕುತ್ತಿದ್ದೆವು ? ಎಂದುಕೊಂಡು, ಇದನ್ನು ಕುರಿತು ನಮ್ಮ ತಂದೆ ವಸುದೇವ ಸದಾ ಮರುಗುತ್ತಿದ್ದ”.

ಬೀತುದು-ಪರಿಹಾರವಾಯಿತು, ಪಂಥ-ಛಲ, ಹಠ, ನಿರಂತರ-ಸದಾ, ಬೊಪ್ಪ-ತಂದೆ, ಉಮ್ಮಳಿಸು-ಸಂಕಟಪಡು

41. ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣ ತನ್ನ ಸಭೆಯವರಿಗೆ ಪಾಂಡವರ ವಿಷಯವನ್ನೇ ಹೇಳುತ್ತಿದ್ದಾನೆ.
    “ಪಾಂಡವರು ವನವಾಸದ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ಅಲೆಯುತ್ತ ಕಾಲವನ್ನು ಕಳೆದು ಸಂಕಟಪಟ್ಟರು. ನಾವು ಯಾದವರು ಮಾತ್ರ ರಾಜ್ಯ ಸುಖವನ್ನು ಅನುಭವಿಸುತ್ತ ಸುಖವಾಗಿದ್ದೆವಲ್ಲ. ಅವರು 13 ವರ್ಷಗಳಷ್ಟು ದೀರ್ಘಕಾಲ ಕಷ್ಟವನ್ನನುಭವಿಸಿದರು. ನಿಜ ಹೇಳುವುದಾದರೆ ಅವರ ಸೊಗಸನ್ನೇ ನಮ್ಮ ಸೊಗಸೆಂದು ಭಾವಿಸುತ್ತಿದ್ದೆವು. ಅವರ ದುಃಖವು ನಮ್ಮದೇ ಎಂದು ಕೊರಗುತ್ತಿದ್ದೆವು. ಆದುದರಿಂದ ಈಗ ಅವರ ಏಳಿಗೆಯು ನಮ್ಮ ಏಳಿಗೆ ಎಂದು ಭಾವಿಸುತ್ತೇವೆ.

ಭವಣಿಗೆ-ಬವಣಿಗೆ, ಸುತ್ತಾಟ, ಸಂಚಾರ, ಸಂಕಟ, ಇನ್ನೆಬರ-ಇಲ್ಲಿಯವರೆಗೆ

42. “ನೋಡಿ ಕಾಲವು ಕೈಗೂಡಿದಾಗ ಒಳಿತಿನ ಮೇಲೆ ಒಳಿತುಗಳು ಒದಗಿ ಬರುತ್ತವೆ. ಈಗ ನೋಡಿ ಪಾಂಡವರ ಬೆಳವಣಿಗೆ ಎಂಬುದು ಮೊದಲನೆಯ ಮಂಗಳಕರ ಸುದ್ದಿ. ಅದರ ಮೇಲೆ ನನ್ನ ತಂಗಿ ಸುಭದ್ರೆಯ ಮಗ ಅಭಿಮನ್ಯುವಿನ ವಿವಾಹದ ಸುದ್ದಿ ಬಂದಿದೆ. ಇದು ತುಂಬ ಸಂತೋಷದ ಸುದ್ದಿ. ಕೂಡಲೇ ನಮ್ಮ ಸಮಸ್ತ ಯಾದವವರ್ಗ ಮದುವೆಗೆಂದು ಹೊರಡಲು ಸಿದ್ಧರಾಗಲಿ” ಎಂದು ಕೃಷ್ಣನು ನೇಮಿಸಿದ.

ಭೂಪಾಲ-ದೊರೆ (ಪಾಂಡು), ನಿಖಿಳ-ಸಮಸ್ತ, ಜಾಲ-ಸಮೂಹ

ಕಾಲಕೈಗೂಡುವಡೆ… ಇದೊಂದು ಗಾದೆಯ ಮಾತು
‘ಸುಖ ತಾನು ಬರುವಾಗ ಗುಳೆ ಎದ್ದು ಬರುವದು
ಒಂದಲ್ಲ ಎರಡಲ್ಲ - ಪರಿವಾರವೆ !’
ಎಂಬ ಬೇಂದ್ರೆಯವರ ಮಾತನ್ನು ನೆನಪಿಸಿಕೊಳ್ಳಬಹುದು.

43. ಶ್ರೀ ಕೃಷ್ಣನು ಧರ್ಮರಾಯನಿಗೆ ಪ್ರತ್ಯುತ್ತರದ ರಾಯಸವನ್ನು ಬರೆಸಿದ. ಅಲ್ಲದೆ ಉಡುಗೊರೆ ಗಂಧ ಆಭರಣ ಕಸ್ತೂರಿ ಕರ್ಪೂರಗಳನ್ನು ಕೊಡಿಸಿ ಶತ್ರು ವಿಧ್ವಂಸಕನಾದ ಶ್ರೀ ಕೃಷ್ಣ ಆ ಸೇವಕರನ್ನು ಬೀಳುಕೊಟ್ಟ. ಆ ಚಾರರು ವಿರಾಟನಗರಿಗೆ ಹಿಂದಿರುಗಿ ಬಂದರು. ಪಾಂಡುಪುತ್ರರನ್ನು ಕಂಡು ಶ್ರೀ ಕೃಷ್ಣರಾಯನ ಕರುಣೆಯ ಪ್ರಮಾಣ ಎಷ್ಟೆಂಬುದನ್ನು ತಿಳಿಸಿದರು.

ಚರ-ಸೇವಕ, ವಾರ್ತಾಹರ, ಅರಿದಿಶಾಪಟ-ಶತ್ರುಗಳನ್ನು ಧ್ವಂಸ ಮಾಡುವವ, ದಿಕ್ಕು ದಿಕ್ಕಿಗೆ ಚೆದುರಿಸುವವನು. ರಾಯಸ-ರಾಜಪತ್ರ, ರಾಜಸಂದೇಶದ ಪತ್ರ (ತೆಲುಗಿನಲ್ಲಿ ರಾಯಸ, ವ್ರಾಯಸಮು=ರಾಜಲೇಖ)

44. ಈ ಕಡೆ ಪಾಂಡವರು ಒಳ್ಳೆಯ ಮುಹೂರ್ತದಲ್ಲಿ ವಿರಾಟನಗರಿಯಿಂದ ಉತ್ತರ ದಿಕ್ಕಿನಲ್ಲಿ ರಚಿಸಿದ್ದ ಉಪಪ್ಲಾವ್ಯ ನಗರಕ್ಕೆ ಪ್ರಯಾಣ ಮಾಡಿದರು. ವಿಸ್ತಾರವಾಗಿ ನಗರವನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿ ಕೇರಿಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿಸಿದರು. ಸಕಲ ರಾಜರುಗಳಿಗೆ ಈ ಸುದ್ದಿಯನ್ನು ಹೇಳಿ ಆಹ್ವಾನಿಸಿದರು. ಹೀಗೆ ಮೇಲಿಂದ ಮೇಲೆ ಮೇಲೆ ಪಾಂಡವರಿಗೆ ಏಳಿಗೆಯಾಯಿತು.

ಹೊಳಲು-ನಗರ, ಉಪಪ್ಲಾವಾಖ್ಯ-ಉಪಪ್ಲಾವ್ಯ ಎಂಬ ಹೆಸರಿನ, ಬಳಿಯನಟ್ಟು-ದೂತರನ್ನು ಕಳುಹಿಸು

45. ಈ ಸಂದೇಶವನ್ನು ಹೊತ್ತ ಪತ್ರದ ಚೀಲಗಳನ್ನು ಓಲೆ ಉಡುಗೊರೆಗಳ ಸಮೇತ ಎಲ್ಲ ರಾಜರುಗಳಿಗೂ ಕಳಿಸಲಾಯಿತು. ಪತ್ರ ತಲುಪಿದ ಕೂಡಲೇ ಪಾಂಚಾಲರಾಯನು ಮೂರು ಅಕ್ಷೋಹಿಣೀ ಸೇನೆಯ ಸಹಿತ ಉಪಪ್ಲಾವ್ಯ ನಗರಕ್ಕೆ ಬಂದ. ಅವನೊಂದಿಗೆ ನೀಲ ಯುಧಾಮನ್ಯು ಸಮರಭಯಂಕರನಾದ ಧೃಷ್ಟದ್ಯುಮ್ನ ಧೀರ ಶಿಖಂಡಿ ಎಲ್ಲರೂ ಇದ್ದರು.

ಜೋಳಿ-ರಾಯಸ, ರಾಜಸಂದೇಶ,
ನಿಖಿಳ-ಸಮಸ್ತ
ಹೊರವಡು-ಹೊರಡು,

ಒಂದು ವೇಳೆ ಯುದ್ಧ ಸಂಭವಿಸಿದರೆ ಸೇನಾ ಸಹಾಯ ಬೇಕೆಂದು ಯಾಚಿಸುವುದು ಮದುವೆಗೆ ಬನ್ನಿರೆಂದು ಬೇಡುವುದು ಧರ್ಮರಾಯನ ಪತ್ರಗಳ ಉದ್ದೇಶವಾಗಿತ್ತು.
ಅಕ್ಷೋಹಿಣೀ ಬಲ-ಸೇನೆಯನ್ನು ಗಣಿಸುವಾಗ ಅಕ್ಷೋಹಿಣಿಯ ಮಾಪನ ಬಳಕೆಯಲ್ಲಿದೆ. ಇದು ಮೂಲಭಾರತದಲ್ಲಿ ‘ಅಕ್ಷೌಹಿಣಿ”. ಪತ್ತಿ ಸೇನಾಮುಖ ಗುಲ್ಮ, ಗಣ, ವಾಹಿನೀ, ಪೃತನ, ಚಮೂ, ಅನೀಕಿನೀಗಳ ಗಣನಾಕ್ರಮವಿದೆ ಒಂದೊಂದು ಮಂಡಲದ ಸಂಖ್ಯೆಯ ಮೂರರಷ್ಟು ಎರಡನೆಯದರಲ್ಲಿರುತ್ತದೆ.
ಆನೆ ರಥ ಕುದುರೆ ಕಾಲಾಳು
ಪತ್ತಿ 1 3 3 5
ಸೇನಾಮುಖ 3 3 9 15
ಗುಲ್ಮ 9 9 27 45
ಗಣ 27 27 81 135
ವಾಹಿನೀ 81 81 243 405
ಪೃತನಾ 243 243 729 1215
ಚಮೂ 729 729 2187 3645
ಅನೀಕಿನಿ 2187 2187 6561 10935
ಅಕ್ಷೋಹಿಣೀ 21870 21870 65610 109350
10 ಅನೀಕಿನಿ ಒಂದು ಅಕ್ಷೋಹಿಣಿ
ನೀಲ-ಅನೂಪದೇಶದ ಅರಸ. ಮಹಾಭಾರತ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಪಾಂಡವರ ಕಡೆ ಸೇರಿ ಹೋರಾಡಿದವನು, ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಈತ ಅಶ್ವತ್ಥಾಮನಿಂದ ಹತನಾದ.
ಯುಧಾಮನ್ಯು-ದ್ರುಪದನ ಮಗ. ಮಹಾಭಾರತ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಅಶ್ವತ್ಥಾಮನಿಂದ ಹತನಾದವನು.
ಧೃಷ್ಟದ್ಯುಮ್ನ-ದ್ರುಪದನ ಪುತ್ರ. ಅಗ್ನಿ ಸಂಭವ, ಪಾಂಡವ ಸೇನಾ ನಾಯಕನಾಗಿದ್ದವನು. ದ್ರೋಣರನ್ನು ಕೊಂದ. ಅಶ್ವತ್ಥಾಮನಿಂದ ಹತನಾದ.
ಶಿಖಂಡಿ-ದ್ರುಪದನ ಮಗ. ಹುಟ್ಟಿದಾಗ ಹೆಣ್ಣು. ಆದರೆ ಗಂಡು ವೇಷದಲ್ಲಿ ಬೆಳೆದ. ಮುಂದೆ ಒಬ್ಬ ಯಕ್ಷನಿಂದ ಗಂಡಸುತನವನ್ನು ಪಡೆದ. ಭೀಷ್ಮರ ಪತನಕ್ಕೆ ಈ ಶಿಖಂಡಿಯೇ ಕಾರಣನಾದ.

46. ಪಾಂಚಲರಾಜ, ದ್ರೌಪದಿಯ ಬಳಗದ ಇತರ ಸಮಸ್ತರನ್ನು ಹಾಗೂ ಪಾಂಚಾಲರಾಜನ ಸೇನೆಯನ್ನು ಪಾಂಡವರು ಸಂತೋಷದಿಂದ ಸ್ವಾಗತಿಸಿದರು. ಅಲ್ಲದೆ ಮದುವೆಗೆ ಮತ್ತು ಸೇನಾ ಸಹಾಯಕ್ಕೆ ಬಂದಿದ್ದ ಸಮಸ್ತ ರಾಜರನ್ನು ಸಂತೋಷದಿಂದ ಎದುರುಗೊಂಡರು. ಅಕ್ಷೋಹಿಣೀ ಬಲವೂ ಒದಗಿಬಂದಿತು. ಸೇನೆ ಮತ್ತು ಉನ್ನತ ವಸ್ತುಗಳ ಸಂಪತ್ತು ಸೇರಿಕೊಂಡವು. ಎಲ್ಲ ಅಣಿಮಾಡಿಕೊಂಡು ಮದುವೆಯ ಮಂಗಳಾಭ್ಯುದಯಕ್ಕೆ ಪಾಂಡವರು ಸಿದ್ಧರಾದರು.

ಪೈಕ-ಬಳಗ, ಬಂಧು, ಮಹಾಮಹೀಶ್ವರರು-ಮಹಾರಾಜರುಗಳು, ಕೈಗೈದು-ಅಲಂಕರಿಸಿ, ಸಜ್ಜಾಗಿ, ಸೊಂಪು-ಸೊಗಸು

47. ಮಾರ್ಗ ಮಧ್ಯದಲ್ಲೆಲ್ಲ ಸಡಗರ. ಶ್ರೀ ಕೃಷ್ಣ ಈ ಮಾರ್ಗವಾಗಿ ಬರುವನೆಂಬ ನಂಬಿಕೆಯಿಂದ ಸಾಲುಸಾಲಾಗಿ ಬಂದು ಊರವರು ತಮ್ಮ ತಮ್ಮ ನಗರಿಗಳನ್ನು ಸೊಗಸಾಗಿ ಅಲಂಕರಿಸಿದರು. ಬೀದಿ ಬೀದಿಗಳು ರಂಗವಲ್ಲಿ, ರತ್ನಾಲಂಕರಣ, ಹೂವಿನ ಗೊಂಡೆಗಳಿಂದ ಶೋಭಿಸಿದುವು. ಭದ್ರವಾದ ಚಾವಣಿಯ ಚೌಕಟ್ಟುಗಳಿಂದ ಅಲಂಕರಿಸಿದ ಮನೆಯ ಬಾಗಿಲುಗಳಿಂದ, ಕೇರಿಕೇರಿಗಳು ಸಜ್ಜಾಗಿ ನಿಂತವು.

ದಾವಣಿ-ಗುಂಪು, ಸಾಲು, ಹೂವಲಿ-ರಂಗವಲ್ಲಿ (ಯಂತೆ ಮಾಡಿದ ಅಲಂಕಾರ), ವೀಧಿ-ಬೀದಿ, ಸೂಸಕ-ಕುಚ್ಚು, ಗೊಂಡೆ, ಲೋವೆ-ಚಾವಣಿಯ ಚೌಕಟ್ಟು, ಲಂಬಳ-ಬಾಗಿಲಿನ ಚೌಕಟ್ಟು

48. ಮನೋಹರ ಕಸ್ತೂರಿ ಹಾಗೂ ಕಂಪಿನ ಸಾರಣೆಗಳು ಕುಂಕುಮದ ರಸದ ಕಾರಣೆಗಳ ಚಿತ್ರಗಳಿಂದ ಅಲಂಕರಣಗೊಂಡ ಗೋಡೆಗಳು ಮೆರೆದವು. ಓರಣವಾಗಿ ಬೀದಿಗಳನ್ನು ಇರಿಸಲಾಗಿತ್ತು. ತೋರಣಗಳನ್ನು ಕಟ್ಟಿ ತಟ್ಟೆಗಳನ್ನು ಸಿದ್ಧ ಪಡಿಸಿಕೊಂಡು ಪನ್ನೀರುಗಳ ಸಾಧನಗಳಿಂದ ಸಜ್ಜಾಗಿ ಮನೆ ಮನೆಗಳು ಶೋಭಿಸಿದವು.

ಚಾರುತರ-ಮನೋಹರ, ಕತ್ತುರಿ-ಕಸ್ತೂರಿ, ಸಾದು- ಒಂದು ಬಗೆಯ ಸುಗಂಧ ದ್ರವ್ಯ, ಸಾರಣೆ-ನೆಲಗಾರೆ, ಸುಗಂಧ ದ್ರವ್ಯಗಳನ್ನು ಗೋಡೆಗೆ ಹಚ್ಚಿ ಅಲಂಕರಿಸುವಿಕೆ, ಕಾರಣೆ-ಗೋಡೆಯ ಕೆಳಭಾಗದ ಕೆಂಪು ಬಣ್ಣದ ಗೆರೆ, ಪತ್ರ-ಎಲೆ, ತಳಿಗೆ-ಆರತಿಯ ತಟ್ಟೆ, ಚಳೆಯ-ಸಿಂಪಡಿಸುವ ಸಾಧನ

49. ಉಪಪ್ಲಾವ್ಯ ನಗರದಲ್ಲಿ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಮನೆಗೂ ಧ್ವಜಗಳನ್ನು ಕಟ್ಟಿ ಹಾರಿಸಲಾಗಿತ್ತು. ಮನೆಮನೆಗಳಿಗೂ ಮೇಲ್ಕಟ್ಟು ಬಿಗಿಯಲಾಗಿತ್ತು. ಊರಿನ ಹೆಂಗಸರೆಲ್ಲ ಅಲಂಕೃತರಾಗಿ ಕಳಶ ಕನ್ನಡಿ ಹಿಡಿದು ಮನಮೋಹಕವಾಗಿ ನಿಂತರು. ಆನೆ ಕುದುರೆ ರಥಗಳ ಸಾಲುಸಾಲುಗಳು ಮೆರೆದವು. ಹೀಗೆ ಸಿದ್ದರಾಗಿ ಪಾಂಡವರು ರಾಕ್ಷಸರ ಪಾಲಿಗೆ ವಿನಾಶಕಾರಿಯಾದ ಶ್ರೀ ಕೃಷ್ಣರಾಯನನ್ನು ಎದುರುಗೊಂಡರು.

ಗುಡಿ-ಧ್ವಜ, ದೇಶಿ-ಮನೋಹರ, ಇಟ್ಟಣಿಸಿ-ಒತ್ತೊತ್ತಾಗಿ, ದನುಜರಾಯ ಘರಟ್ಟ, ದನುಜರಾಯ-ರಾಕ್ಷಸರುಗಳು, ಘರಟ್ಟ-ಬೀಸುವ ಕಲ್ಲು (ಅಂದರೆ ಶತ್ರು ರಾಕ್ಷಸರ ಪಾಲಿಗೆ ಬೀಸುವ ಕಲ್ಲಿನಂತಿದ್ದ ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣ) ಅರೆಯುವವನು.

50. ಸುಮಂಗಲಿಯರು ಭಾರಿಯ ಸಂಖ್ಯೆಯಲ್ಲಿ ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನನ್ನು ಎದುರುಗೊಳ್ಳಲು ಕಳಶ ಕನ್ನಡಿ ಸಹಿತ ನಿಂತರು. ವಾದ್ಯಗಳ ಧ್ವನಿಯಂತೂ ಮಹಾ ಸಮುದ್ರವನ್ನೇ ಕಡೆದಂತಾಗಿತ್ತು. ಹೊಳೆ ಹೊಳೆಯುವ ಪತಾಕೆ, ಛತ್ರ ಚಾಮರಗಳನ್ನು ಹಿಡಿದವರು ಮತ್ತು ಆಕರ್ಷಕ ಕಣ್ಣುಗಳ ಭಾರವಾದ ಮೊಲೆಗಳ ನಿಧಾನ ನಡಿಗೆಯ ಮುಸುಕುಧರಿಸಿದ ಸುಂದರಿಯರು ಅಲ್ಲಿ ನೆರೆದಿದ್ದರು.

ರವ-ಶಬ್ದ, ಮಹಾಂಬುಧಿ-(ಮಹಾ) ಸಮುದ್ರ, ಮಸಗು-ತಾಗು, ಘರ್ಷಿಸು, ಉಜ್ಜು, ಪತಾಕೆ-ಧ್ವಜ, ಪತಾಕಾವಳಿ-ಧ್ವಜಸಮೂಹ, ಮೌಳಿಕಾತಿ-ಚೆಲುವೆ, ಗುಂಪಿನ ನಾಯಕಿ

51. ಎಲ್ಲರೂ ಉತ್ಸಾಹದ ನಿರೀಕ್ಷೆಯಲ್ಲಿರುವಾಗ ದೂರದಿಂದಲೇ ಕಾಂತಿಯುಕ್ತವಾದ ಗರುಡ ಧ್ವಜವನ್ನು ಕಂಡರು. ಪಲ್ಲಕ್ಕಿಗಳಿಂದ ಇಳಿದು ಬಂದ ದ್ರುಪದ, ವಿರಾಟ, ಪಾಂಡವಾದಿಗಳು ಕೃಷ್ಣನಿಗೆ ನಮಸ್ಕರಿಸಿದರು. ಅನಂತರ ರಾಜರುಗಳು ಕಾಲು ನಡಿಗೆಯಲ್ಲಿ ಸಂಭ್ರಮದಿಂದ ಬಂದರು. ಆಗ ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನು ಆನೆಯಿಂದ ಇಳಿದು ಬಂದ.

ಹೊಳಹುಮಿಗೆ-ಕಾಂತಿ ಉಕ್ಕಲು, ಅಂದಣ-ಪಲ್ಲಕ್ಕಿ, ಬಿಜಯಂಗೈ-ಬಾ, ಅಸುರಾರಾತಿ-ಅಸುರ-ರಾಕ್ಷಸರ, ಅರಾತಿ-ಶತ್ರು-ಕೃಷ್ಣ, ಮೈಯಿಕ್ಕು-ನಮಸ್ಕರಿಸು

52. ಅವರಿಗೆಲ್ಲ ಆ ದೇವೋತ್ತಮ ಸಂದರ್ಶನಕ್ಕೆ ಅವಕಾಶ ನೀಡಿದ. ವೇದಶಾಸ್ತ್ರಗಳೆಲ್ಲ ಎಷ್ಟು ಹುಡುಕಿದರೂ ಸಿಗದೆ ಆಚೆ ಈಚೆ ಸರಿಯುವ, ಋಷಿಗಳ ಧ್ಯಾನಸ್ಥ ಮನಸ್ಸಿಗೆ ಲಕ್ಷ್ಯ ಕೊಡದ ದೇವನು ಈ ಪಾಂಡವರಿಗೆ ಮತ್ತು ಅವರ ಗಣಕ್ಕೆ ಕಾಣಿಸಿಕೊಂಡ. ಭಕ್ತರ ವಿಷಯದಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಮಕ್ಕಳೂ ಕೂಡ ಸ್ವಲ್ಪ ಕಾದಿರಲಿ ಭಕ್ತರನ್ನು ಮಾತ್ರ ಇಲ್ಲಿಗೆ ಮೊದಲು ಕಳಿಸಿ ಎನ್ನುವವ ಕೃಷ್ಣ. ಏಕೆಂದರೆ ನೆನೆಯುವವರಿಗೆ ತನ್ನನ್ನು ತೆತ್ತುಕೊಂಡಿರುವುದಾಗಿ ಘೋಷಿಸಿರುವ ದೇವ ನಾಯಕನಲ್ಲವೇ ಅವನು !

ಸಮಯ-ಸಂದರ್ಶನದ ಭಾಗ್ಯ, ಅವಕಾಶ, ನಿಗಮೌಘ-ನಿಗಮ-ಶಾಸ್ತ್ರ ಓಘ-ಸಮೂಹ, ಬೋಳೆಯರು-ದೇವತೆಗಳು

53. ಕೃಷ್ಣನು ಬರುತ್ತಿದ್ದಾಗ ಸೈನಿಕರೂ ಬರುತ್ತಿದ್ದರಷ್ಟೆ. ಅವರ ಪಾದಗಳ ಧೂಳಿನಿಂದ ಆಕಾಶ ಮಾರ್ಗವೆಲ್ಲ ಬೆಳುಪನ್ನು ಕಳೆದುಕೊಂಡಿತ್ತು. ಮಾರ್ಗಾಯಾಸದಿಂದ ಕೃಷ್ಣನ ಕಪೋಲ ಮಂಡಲವು ಬಿಸಿಲಿನ ಝಳಕ್ಕೆ ಸಣ್ಣದಾಗಿ ಬೆವರಿಡುತ್ತಿದ್ದಿತು. ಪಕ್ಕದಲ್ಲೇ “ಎಚ್ಚರಿಕೆ ಎಚ್ಚರಿಕೆ ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣ ಬರುತ್ತಿದ್ದಾನೆ” ಎಂಬ ಕಳಕಳ ಬೇರೆ. ಹೀಗೆ ಎಲ್ಲರ ಮೇಲೆ ಪ್ರಸಾದ ದೃಷ್ಟಿ ಹಾಯಿಸಿ ನಸುನಗುತ್ತಾ ಬರುತ್ತಿದ್ದ ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನನ್ನು ಆ ಸೇನೆ ನೋಡಿತು.

ಪದಘಟ್ಟನೆ-ಕಾಲ ತುಳಿತ, ರಜ-ಧೂಳು, ಅಂಬರ-ಆಕಾಶ, ಪಾಯವಧಾರು-ಅವಧಾರು (ಎಚ್ಚರಿಕೆ) ಎಂಬ ಕಳಕಳ

54. ಆನೆಗಳೆಲ್ಲ ಸೊಂಡಿಲುಗಳನ್ನು ಹಣೆಯ ಬಳಿ ಇರಿಸಿಕೊಂಡು ನಮಸ್ಕರಿಸಿದುವು. ಹೇಷಾರವ ಮಾಡುತ್ತ ಕುದುರೆಗಳು ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನಿಗೆ ತಲೆ ಬಾಗಿ ಸಂಭ್ರಮಿಸಿದುವು. ಸೈನಿಕರೂ ಅಷ್ಟೆ. ದೇಹವನ್ನು ತೂಗುತ್ತ ಪುಳಕಗೊಂಡು ಆನಂದದಿಂದ ಮೈಮರೆತು ಸಂತೋಷ ಸಮುದ್ರದಲ್ಲಿ ಓಲಾಡುತ್ತಿದ್ದರು.

ಮುರುಹಿದವು-ಬಾಗಿದುವು, ಗುಡಿಗಟ್ಟು-ಉತ್ಸಾಹಿಸು, ಹೇಷಾರವ-ಕುದುರೆಗಳ ಧ್ವನಿ, ಲಾಗುಮಿಗು-ಅತಿಶಯವಾಗು, ತಳತಂತ್ರ-ಸೇನೆ

55. ಅಲ್ಲಿದ್ದ ಸುಮಂಗಲಿಯರೆಲ್ಲ ತಾವರೆಯ ಹೊಕ್ಕಳಿನ ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನ ಮಂಗಳಕರ ಶ್ರೀಮೂರ್ತಿ ಎಂಬ ಅಮೃತವನ್ನು ತಮ್ಮ ಕಣ್ಣುಗಳಿಂದ ಕುಡಿ ಕುಡಿದು ಆಯಾಸವನ್ನೇ ಕಾಣದಾದರು. ಮನ್ಮಥನ ತಂದೆಯಾದ ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನಿಗೆ ರೂಪದಲ್ಲಿ ಬಡತನವೆಲ್ಲಿ ಬಂತು ಎನ್ನುತ್ತಾ ಅವರೆಲ್ಲ ಶ್ರೀ ಕೃಷ್ಣನ ದೇಹಕಾಂತಿಯ ಸೆರೆಯಲ್ಲಿ ಸಿಕ್ಕವರಾಗಿದ್ದರು.

ಅಂಗನೆ-ಸ್ತ್ರೀ, ಅರವಿಂದನಾಭ-ತಾವರೆಯ ಹೊಕ್ಕಳು ಉಳ್ಳವ, ಕೃಷ್ಣ, ಅಂಗಜ-ಮನ್ಮಥ, ಸತಿನಿವಹ-ಹೆಂಗಸರ ಗುಂಪು

56. ಧರ್ಮರಾಯನು ಎರಡು ಬೊಗಸೆಗಳಲ್ಲೂ ರತ್ನವನ್ನು ತುಂಬಿಕೊಂಡು ಶ್ರೀ ಕೃಷ್ಣನ ಕಾಲಮೇಲೆ ಸುರಿದು ವಿಮಲ ಭಕ್ತಿಯಿಂದ ಆ ಬ್ರಹ್ಮನ ತಂದೆಯಾದ ಅವನ ಪಾದಗಳಿಗೆ ಎರಗಿದ. ಅನಂತರ ಅರ್ಜುನ ಭೀಮ ನಕುಲ ಸಹದೇವ ವಿರಾಟ ದ್ರುಪದ ಮೊದಲಾಗಿ ಸಮಸ್ತ ರಾಜವರ್ಗದವರೂ ನಮಸ್ಕರಿಸಿದರು.

ಸೇರೆ-ಬೊಗಸೆ, ಚತುರಾಸ್ಯ ಜನಕ-ಬ್ರಹ್ಮನ ಸೃಷ್ಟಿಕರ್ತ-ವಿಷ್ಣು, ಕೃಷ್ಣ, ಒಗ್ಗು-ಸಮೂಹ, ಗುಂಪು

57. ಬಂದವನೇ ಶ್ರೀ ಕೃಷ್ಣನು ಧರ್ಮರಾಯನನ್ನು ಪೂರ್ತಿ ಬಗ್ಗಲು ಬಿಡದೆ ಅವನ ತಲೆಯನ್ನು ಎತ್ತಿ ಅವನನ್ನು ಅಪ್ಪಿಕೊಂಡನು. ಹಾಗೆಯೇ ಪ್ರೇಮಭಾವದಿಂದ ಭೀಮ ಅರ್ಜುನ ನಕುಲ ಸಹದೇವರುಗಳನ್ನು ಆಲಂಗಿಸಿದನು. ಉಳಿದ ರಾಜರುಗಳನ್ನೆಲ್ಲ ಗೌರವ ಭಾವದಿಂದ ನೋಡಿಕೊಂಡ. ಆಗ ತನ್ನ ಗೆಳತಿಯರೊಂದಿಗೆ ವೈಭವದಿಂದ ದ್ರೌಪದಿಯು ಬಂದು ಶ್ರೀ ಕೃಷ್ಣನ ಸಂದರ್ಶನವನ್ನು ಪಡೆದಳು.

ನೆಗಹು-ಎತ್ತು, ಯಮಳ-ಜವಳಿ (ನಕುಲ ಸಹದೇವ), ವಿಡಾಯಿ-ವೈಭವ, ಮುರಹರ-ಕೃಷ್ಣ
(ಮುರ ಎಂಬ ರಾಕ್ಷಸನನ್ನು ಕೊಂದವನು) ಮುರಾಸುರನು ನರಕಾಸುರನ ಅಣ್ಣ. ಕೃಷ್ಣ ಈತನನ್ನು ಕೊಲ್ಲುತ್ತಾನೆ.

58. ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನು ದ್ರೌಪದಿಯಿಂದ ಕಾಣಿಕೆ ಸ್ವೀಕರಿಸಿ ಗೌರವಿಸಿದ ನಂತರ ತನ್ನ ರಾಣಿವಾಸದವರಲ್ಲಿಗೆ ಅವಳನ್ನು ಕಳುಹಿಸಿಕೊಟ್ಟ. ರುಕ್ಮಿಣಿಯೇ ಮೊದಲಾದ ಕೃಷ್ಣನ ರಾಣಿಯರುಗಳನ್ನೆಲ್ಲ ಕಂಡು ದ್ರೌಪದಿ ಕಾಣಿಕೆಯಿತ್ತು ನಮಸ್ಕರಿಸಿ ಪ್ರೀತಿಯಿಂದ ಮಾತಾಡಿಸಿದಳು.

ಕ್ಷೋಣಿ ಧರ-ಭೂಮಿಯನ್ನು ಹೊತ್ತವನು, ಅಂದರೆ ವರಾಹರೂಪಿಯಾದ ವಿಷ್ಣು, ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣ,

ರಾಣಿ ರುಕುಮಿಣಿಯಾದಿಯಾದ… ಕೃಷ್ಣನ ಅಷ್ಟ ಮಹಿಷಿಯರೆಂದರೆ ರುಕ್ಮಿಣಿ, ಸತ್ಯಭಾಮೆ, ಜಾಂಬವತಿ, ಕಾಳಿಂದಿ, ಮಿತ್ರವಿಂದ, ಸತ್ಯಕೀರ್ತಿ, ಭದ್ರ ಮತ್ತು ಲಕ್ಷಣೆ ಕೆಲವು ಪಾಠಗಳಲ್ಲಿ ನಾಗ್ನಜಿತೆಯ ಹೆಸರಿದೆ.

59. ಇತ್ತ ಧರ್ಮರಾಯನು ವಸುದೇವ, ದೇವಕಿ, ಬಲರಾಮ ಉಗ್ರಸೇನ ಮೊದಲಾದವರನ್ನು ಕಂಡನು. ಅಲ್ಲಿ ಸುಭದ್ರಾ ದೇವಿಯು ಭಾವನವರಿಗೆ ನಮಸ್ಕರಿಸಿದಳು. ಕುಮಾರ ಅಭಿಮನ್ಯು ಸಂತೋಷದಿಂದ ಪಾಂಡವರನ್ನೆಲ್ಲ ಅಪ್ಪಿಕೊಂಡ.

ಸಂಕರುಷಣ-ಬಲರಾಮ, ಅವನೀಶ-ರಾಜ (ಧರ್ಮರಾಯ),

“ಉಗ್ರಸೇನ - ಕಂಸನ ತಂದೆಯಾದ ಉಗ್ರಸೇನನಿಗೆ ಆಹುಕ, ಭೋಜ, ಕುಕುರಾಧಿಪ ಎಂಬ ನಾಮಾಂತರಗಳೂ ಇವೆ. ಮಗ ಕಂಸನ ದಬ್ಬಾಳಿಕೆಗೆ ತುತ್ತಾಗಿ ಸೆರೆಮನೆಯಲ್ಲಿ ಬಹುಕಾಲ ಇರಬೇಕಾಗಿ ಬಂದದ್ದು ಉಗ್ರಸೇನನ ಅಸಹಾಯಕ ಸ್ಥಿತಿಯನ್ನು ಸ್ರಚಿಸುತ್ತದೆ. ಮಹಾಭಾರತದ ಪ್ರಕಾರ ಕಂಸನು ರಾಕ್ಷಸನಾದ ಕಾಲನೇಮಿಯ ಅಪರಾವತಾರ. ಅಲ್ಲದೆ ಅವನು ಉಗ್ರಸೇನನ ಮಗನೂ ಅಲ್ಲ. ಉಗ್ರಸೇನನ ಹೆಂಡತಿಯ ಬಳಿಗೆ ದ್ರಮಿಲನೆಂಬ ಗಂಧರ್ವನು ಉಗ್ರಸೇನನ ವೇಷದಲ್ಲಿ ಬಂದು ಕೂಡಿದ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಹುಟ್ಟಿದವನಿವನು. ಕಂಸನೇ ಅಲ್ಲದೆ ಅಹುಕನಿಗೆ ನೂರು ಜನ ಮಕ್ಕಳಿದ್ದರು. ಇವರೆಲ್ಲ ಮುಂದೆ ಸಾಲ್ವ ರಾಜನು ದ್ವಾರಕೆಯನ್ನು ಮುತ್ತಿದಾಗ ಭೀಕರವಾಗಿ ಹೋರಾಡಿ ದ್ವಾರಕೆಯನ್ನು ಉಳಿಸಿಕೊಂಡರು.
ವಾಸ್ತವವಾಗಿ ಉಗ್ರಸೇನನಿಗೆ ಮಧುರೆಯ ಆಧಿಪತ್ಯ ಬಂದದ್ದು ಆಕಸ್ಮಿಕ ಎಂದು ದೇವಿ ಭಾಗವತದಲ್ಲಿ ಹೇಳಲಾಗಿದೆ. ಯಮುನಾ ನದಿಯ ಬಯಲಿನಲ್ಲಿ ಮಧು ಎಂಬ ರಾಕ್ಷಸನ ಕ್ಷೇತ್ರ ಮಧುವನ. ಮಧುವಿನ ಮಗ ಲವಣಾಸುರನನ್ನು ಕೊಂದ ಮೇಲೆ ಮಧುರಾ ಎಂಬ ಹೆಸರು ಕೊಟ್ಟ ಶತ್ರುಘ್ನ ಆ ರಾಜ್ಯವನ್ನಾಳಿದ ಯಾದವರ ದೊರೆ ಶೂರಸೇನ, ಮಧುರೆಯ ದೊರೆ ಶೂರಸೇನನ ಮಗ ವಸುದೇವ.
ಮಹಾಭಾರತದ ಪ್ರಕಾರ ವಸುದೇವನು ಉಗ್ರಸೇನನ ಮಂತ್ರಿ, ಕಂಸನು ತಂದೆಯನ್ನು ಸೆರೆಯಲ್ಲಿಟ್ಟು ತಾನೇ ರಾಜ್ಯಭಾರ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದ. ತಂಗಿ ದೇವಕಿಯನ್ನೂ ವಸುದೇವನಿಗೆ ಕೊಟ್ಟು ಮದುವೆ ಮಾಡಿದ್ದ. ಈ ವಸುದೇವನ ಮೊದಲ ಪತ್ನಿ ರೋಹಿಣಿಯ ಮಕ್ಕಳೇ ಬಲರಾಮ, ಸಾರಣ, ದುರ್ಧರ ಮೊದಲಾದವರು, ಎರಡನೆಯ ಪತ್ನಿ ದೇವಕಿಯ ಪುತ್ರನೇ ಕೃಷಣ ಮತ್ತು ಪುತ್ರಿ ಸುಭದ್ರೆ, ಕೃಷ್ಣನು ತನ್ನ ಸೋದರಮಾವನಾದ ಕಂಸನನ್ನು ಕೊಂದು ಉಗ್ರಸೇನನಿಗೆ ಮತ್ತೆ ರಾಜ್ಯಭಾರವನ್ನು ವಹಿಸಿಕೊಟ್ಟನು.
ಜರಾಸಂಧನು ಉಗ್ರಸೇನನಿಗೆ ಬೀಗನಾಗಬೇಕು. ಆದರೆ ಉಗ್ರಸೇನನು ಮಗನನ್ನು ಕೊಲ್ಲಿಸಿದನೆಂದು ಸಿಟ್ಟಿಗೆ ಜರಾಸಂಧನು ಉಗ್ರಸೇನ-ಕೃಷ್ಣರ ಮೇಲೆ ಹಗೆ ಸಾಧಿಸಿದ. ಕೊನೆಗೆ ಜರಾಸಂಧನ ಉಪಟಳ ತಡೆಯಲಾರದೆ ಉಗ್ರಸೇನನು ಯಾದವರೊಂದಿಗೆ ಮಧುರೆಯನ್ನು ಬಿಟ್ಟು ಪಶ್ಚಿಮ ತೀರದ ದ್ವಾರಕೆಗೆ ಬರಬೇಕಾಯಿತು. ದ್ವಾರಕೆಯಲ್ಲಿಯೂ ಉಗ್ರಸೇನನು ಬಹುಕಾಲ ಜೀವಿಸಿದ್ದ.
ಯಾದವರ ಏಳಿಗೆಯನ್ನೂ ಕಂಡ ಉಗ್ರಸೇನ ತನ್ನ ವೃದ್ಧಾಪ್ಯದಲ್ಲಿ ಅದೇ ಯಾದವರ ಪತನವನ್ನೂ ಕಾಣಬೇಕಾಗಿ ಬಂದದ್ದು ಅವನ ದುರದೃಷ್ಟ. ಸಾಂಬನ ಹೊಟ್ಟೆಯಲ್ಲಿ ಹುಟ್ಟಿದ ಒನಕೆಯನ್ನು ಪುಡಿಪುಡಿ ಮಾಡಿ ಸಮುದ್ರಕ್ಕೆ ಎಸೆಯುವಂತೆ ಉಗ್ರಸೇನ ಆಜ್ಞೆ ಮಾಡುತ್ತಾನೆ. ಏಕೆಂದರೆ ಈ ಒನಕೆ ಯಾದವರ ವಿನಾಶಕ್ಕೆ ಕಾರಣವಾಗುತ್ತದೆ ಎಂಬ ಶಾಪದ ವಿಷಯ ಅವನಿಗೆ ತಿಳಿದಿತ್ತು. ಅಲ್ಲದೆ ಮಹಾಕುಡುಕರಾದ ಯಾದವ ವರ್ಗವನ್ನು ವಿಪತ್ತಿನಿಂದ ಕಾಪಾಡುವ ದೃಷ್ಟಿಯಿಂದ ಮದ್ಯಪಾನ ನಿಷೇಧಾಜ್ಞೆಯನ್ನು ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಮೊತ್ತಮೊದಲು ಜಾರಿಗೊಳಿಸಿದವನು ಉಗ್ರಸೇನ. ಆದರೇನು? ಮತಾಂಧರೂ ಮದ್ಯವ್ಯಸನಿಗಳೂ ಆದ ಯಾದವರು ಪರಸ್ಪರ ಕಾದಾಡಿ ಸಾಯುವುದನ್ನು ತಪ್ಪಿಸಲು ಇವನಿಗೆ ಸಾಧ್ಯವೇ ಆಗಲಿಲ್ಲ.”
“ಉಗ್ರಸೇನ:- ಕಂಸನ ತಂದೆ. ಕಂಸನು ಇವನನ್ನು ಬಂಧಿಸಿ ತಾನೇ ರಾಜ್ಯವನ್ನು ಆಳುತ್ತಿದ್ದ. ಕಂಸನನ್ನು ಕೊಂದ ನಂತರ ಕೃಷ್ಣನು ಈತನಿಗೆ ಮತ್ತೆ ಪಟ್ಟ ಕಟ್ಟಿದ.
ವಸುದೇವ : ಕೃಷ್ಣನ ತಂದೆ. ಶೂರಸೇನ ಮಾರಿಶರಿಗೆ ಒಟ್ಟು 11 ಮಕ್ಕಳು. 6 ಗಂಡು 5 ಹೆಣ್ಣು- ಅವರಲ್ಲಿ ವಸುದೇವ ಒಬ್ಬ.
ಸಂಕರ್ಷಣ- ಬಲರಾಮ. ಮೊದಲು ದೇವಕಿಯ ಗರ್ಭದಲ್ಲಿ ಸೇರಿ ಯೋಗ ಮಾಯೆಯು ಸಂಕಲ್ಪಿಸಿದ್ದರಿಂದ ದೇವಕಿಯ ಗರ್ಭದಿಂದ ರೋಹಿಣಿಯ ಗರ್ಭಕ್ಕೆ ಜಾರಿದ್ದರಿಂದ ಬಲರಾಮನಿಗೆ ಸಂಕರ್ಷಣ ಎಂಬ ಹೆಸರು ಬಂದಿದೆ.ಬೇರಾವುದೇ ಕಾವ್ಯದಲ್ಲಿ ಅಭಿಮನ್ಯುವಿನಂಥ ತೇಜಸ್ವೀ ಬಾಲಕನ ಅದ್ಭುತ ಸಾಹಸದ ವರ್ಣನೆ ಸಿಗುವದಿಲ್ಲ. ತಂದೆ, ಚಇಕ್ಕಪ್ಪ ದೊಡ್ಡಪ್ಪಂದಿದಿರಲಿ ಶತ್ರುಪಕ್ಷದ ನಾಯಕರು ಕೂಡ ಮುಕ್ತಕಂಠಧಿಂದ ಪ್ರಶಂಶಿಸಿ ಕಣ್ಣೀರು ಕರೆಯುವಂತೆ ಮಾಡುವ ಸಾಹಸಕಾರ್ಯ ಆತನದು. ಯುದ್ಧರಂಗದಲ್ಲಿ ಅವನ ನಿರ್ಭಯದ ವ್ಯಕ್ತಿತ್ವವನ್ನೂ ಸಾವಿನ ಸುದ್ದಿಯನ್ನೂ ಕೇಳಿ ಬಾಯಿ ಸುಭದ್ರೆಯಿರಲಿ ದ್ರೌಪದಿ ಕೂಡ ಬಿದ್ದು ಹೊರಳಾಡಿದ್ದಾಳೆ.
ಸುಭದ್ರೆ-ಅರ್ಜುನರ ಮಗನದ ಅಭಿಮನ್ಯು ತಮ್ಮ ಬದುಕಿನ ಬಹುಭಾಗವನ್ನು ದ್ವಾರಕಿಯಲ್ಲಿ ಅಮ್ಮ ಮಾವಂದಿರುಗಳೊಂದಿಗೆ ಕಳೆದವನು. ಆದುದರಿಂದ ಆವು ವಾಸ್ತವವಾಗಿ ಅವನನ್ನು ಕಾಣುವುದು ಉತ್ತರೆಯೊಂದಿಗೆ ಮದುವೆಯಾಗುವ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ, ವಿರಾಟನಗರದಲ್ಲಿ. ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣ ಮತ್ತು ಅರ್ಜುನರೇ ಅವನ ಶಿಕ್ಷಾಗುರುಗಳಾಗಿದ್ದರು. ಪಾಂಡವರು ತನ್ನ ಸ್ನೇಹಿತರಾದುದರ ಕುರುಹಾಗಿ ವಿರಾಟನು ಆ ವಂಶದೊಂದಿಗೆ ರಕ್ತಸೆಂಬಂಧವನ್ನು ಬೆಳೆಸಿದ. ಈ ಮದುವೆಯ ಸಮಾರಂಭವೇ ಪಾಂಡವರ ಬದುಕಿನ ಮಹತ್ವದ ಘಟ್ಟಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿದೆ.
ಅಭಿಮನ್ಯುವಿನದು ಕೋಮಲವಾದ ಶರೀರ ಎಂದೇ ಎಲ್ಲರೂ ಭಾವಿಸುತ್ತಾರೆ. ಕುಮಾರನೆಂದೇ ಅವನನ್ನು ಸಂಬೋಧಿಸುತ್ತಾರೆ. ಆದರೆ ಈ ಚಿಕ್ಕ ಪ್ರಾಯದ ಅಭಿಮನ್ಯುವಿನ ಶಸ್ತ್ರಾಸ್ತ್ರಗಳು ಚಿಕ್ಕಪ್ರಾಯದವಲ್ಲ ಎಂಬುದು ಮಹಾಭಾರತ ಯುದ್ಧದ ಮೊದಲ ದಿನದಿಂದಲೇ ನಮ್ಮ ಅರಿವಿಗೆ ಬರುತ್ತದೆ. ಈತ ಕೌರವ ಪಕ್ಷದ ಎಲ್ಲ ನಾಯಕರ ಜತೆಗೂ ಯುದ್ಧ ಮಾಡಿ ಸೈ ಎನ್ನಿಸಿಕೊಂಡಿರುವನು. ದ್ರೋಣಪರ್ವದಲ್ಲಿ ಆಚಾರ್ಯರು ಚಕ್ರವ್ಯೂಹವನ್ನು ಒಡ್ಡಿನಿಂತಾಗಲಂತೂ ನಮ್ಮೆಲ್ಲರ U್ಪಮನವನ್ನು ಸೆಳೆಯುವ ಕೇಂದ್ರ ವ್ಯಕ್ತಿಯಾಗುತ್ತಾನೆ. ‘ತಂದೆ ಹೊರಗೆ ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಹೋಗಿದ್ದರೇನಂತೆ ನಾನಿಲ್ಲವೆ?’ ಎಂಬ ಹುಮ್ಮಸ್ಸು ಅವನಿಗೆ. ಮಹಾಧೈರ್ಯಶಾಲಿ. ಎಲ್ಲ ಮಹಾವೀರರನ್ನೂ ಲೀಲಾಜಾಲವಾಗಿ ಎದುರಿಸಿ ಹೋರಾಡುವ ಆತ್ಮಪ್ರತ್ಯಯ ಇದ್ದವನು. ಏಕಾಂಗಿಯಾಗಿ ಹೋರಾಡಬಲ್ಲೆ ಎಂದು ತೋರಿಸಿಕೊಟ್ಟವನು. ಎಳೆವಯಸ್ಸಿನವನು. ಹೀಗಾಗಿ ಅಭಿಮನ್ಯು ನಮ್ಮ ಕರುಣೆ ಪ್ರೀತಿ ಮೆಚ್ಚಿಕೆಗಳಿಗೆ ಪಾತ್ರನಾಗುತ್ತಾನೆ. ಚಕ್ರವ್ಯೂಹ ತಂತ್ರದ ಪೂರ್ಣವಿವರಗಳು ಆತನಿಗೆ ತಿಳಿಯವಾದರೂ ನಿರ್ಲಕ್ಷ್ಯದಿಂದ ಒಳನುಗ್ಗುವುದರಲ್ಲಿ ಎತ್ತಿದ ಕೈ. ಶತ್ರುಸೇನೆಯಲ್ಲಿ ಅವನ ಬಾಣಗಳ ರುಚಿ ನೋಡದ ನಾಯಕರೇ ಇಲ್ಲ ಎನ್ನಬಹುದು. ಒಬ್ಬೊಬ್ಬರಾಗಿ ಇವನನ್ನು ಎದುರಿಸಿ ಸೋತ ಎಲ್ಲ ಕೌರವ ಪಕ್ಷದ ವೀರರೂ ಕೊನೆಗೆ ದ್ರೋಣನ ಆಜ್ಞೆಯಂತೆ ಒಟ್ಟಾಗಿ ಸೇರಿ ಅಭಿಮನ್ಯುವಿನ ಮೇಲೆ ಸಮೂಹಯುದ್ದ ಮಾಡುವ ಮಟ್ಟಕ್ಕೆ ಇಳಿಯಬೇಕಾಯಿತು. ಹಿಂದಿನಿಂದ ಬಂದು ಬಿಲ್ಲುಬಾಣ ಕತ್ರಿಗಳನ್ನು ತುಂಡರಿಸಬೇಕಾಯಿತು. ಪಳಗಿದ ಮಹಾರಥಿಗಳು ಯುದ್ಧ ನೀತಿ ವಿಶಾರದರು ಎಲ್ಲ ಕೌರವ ಪಕ್ಷದವರೂ ಸೇರಿ ಇವನಿಗಾಗಿ ತಮ್ಮ ನೈತಿಕ ನಿಲುವುಗಳನ್ನು ತಾತ್ಕಾಲಿಕವಾಗಿಯಾದರೂ ಮಾರ್ಪಡಿಸಿಕೊಳ್ಳಬೇಕಾಯಿತು. ಕೌರವಸೇನೆ-ನಾಯಕರವಿರುದ್ದ ದಿಟ್ಟತನದಿಂದ ಸೆಣೆಸಿದ ಅಭಿಮನ್ಯು ರಣೋತ್ಸಾಹವನ್ನು ಕೊನೆಯ ಗಳಿಗೆಯವರೆಗೂ ಕಳೆದುಕೊಳ್ಳದೆ ಹೋರಾಡಿದ್ದು ಮರೆಯಲಾರದ ಸಂಗತಿಯಾಗಿದೆ. ಈಗಲೂ ಅವನ ಯುದ್ಧ ಸಂದರ್ಭವನ್ನು ಓದಿದಾಗ ಅಥವಾ ಅಭಿಮನ್ಯು ಕಾಳಗದಂಥ ಯಕ್ಷಗಾನ ನಾಟಕಕೃತಿಗಳನ್ನು ರಂಗ ಮೇಲೆ ಕಂಡಾಗ ಜನ ಕಣ್ಣೀರು ಸುರಿಸುತ್ತಾರೆ. ಡಾ.ಎಚ್.ಕೆ. ರಂಗನಾಥರು ಕರೆದೊಯ್ದಿದ್ದ ಒಂದು ಬಾಲಕರ ಯಕ್ಷಗಾನ ತಂಡ ಅಭಿನಯಿಸಿದ ‘ಅಬಿಮನ್ಯು’ ಯಕ್ಷಗಾನವನ್ನು ನೋಡಿ ಯುರೂಪಿನ ಮಕ್ಕಳೂ ಮತ್ತು ರಂಗಪ್ರೇಮಿಗಳು ಕೂಡ ಅಬಿಮನ್ಯುವಿನ ಪಾತ್ರವನ್ನು ಮೆಚ್ಚಿಕೊಂಡಿದ್ದರೆಂಬ ವರದಿಗಳು ಬಂದಿವೆ.”

60. ವಸುದೇವನಿಗೆ ಧರ್ಮರಾಯನನ್ನು ಕಂಡು ಆನಂದ ! ತನ್ನ ಕೈಬಳಲುವವರೆಗೆ ಅಳಿಯನ ಮೈದಡವಿದ. “ಮಗನೇ ! ವಿಧಿಯು ನಿಮ್ಮನ್ನೆಲ್ಲ ವನವಾಸದ ಬದುಕಿಗೆ ಕಟ್ಟಿ ಹಾಕಿತಲ್ಲ. ಇರಲಿ, ಈ ಬಗೆಗೆ ದೈವವನ್ನು ನಿಂದಿಸಿ ಪ್ರಯೋಜನವಿಲ್ಲ. ದ್ರೌಪದಿಯ ಮುತ್ತೈದೆತನದಿಂದಾಗಿ ನೀವೆಲ್ಲ ಅಪಾಯಗಳನ್ನು ದಾಟಿಕೊಂಡು ನಮ್ಮ ಪುಣ್ಯದಿಂದ ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಜೀವನಕ್ಕೆ ಬಂದಿದ್ದೀರಿ” ಎಂದು ಹೇಳಿದ.

ಐದೆತನ-ಮುತ್ತೈದೆತನ, ಪಾತಿವ್ರತ್ಯ, ದುರಿತ-ಪಾತಕ

61. “ದ್ರೌಪದಿಯ ಮುತ್ತೈದೆತನಕ್ಕೆ, ನಮ್ಮ ಐವರ ಆಯುಸ್ಸಿಗೆ, ರಾಜ್ಯದ ಸಂಪತ್ತಿಗೆ ಎಲ್ಲಕ್ಕೂ ನಿಮ್ಮ ಮಗನಾದ ಕೃಷ್ಣನೇ ಹೊಣೆಗಾರನಾಗಿದ್ದಾನೆ. ಅವನ ಸಹಾಯದಿಂದಾಗಿ ನಮಗೆ ದೇವತೆಗಳು ಕೂಡ ಸಮನಲ್ಲ ! ಎಂದ ಮೇಲೆ ಉಳಿದವರು ಗಣ್ಯವೆ ?” ಎಂದು ವಸುದೇವನಿಗೆ ಧರ್ಮರಾಯನು ಹೇಳಿದ.

ಐದೆತನ-ಮುತ್ತೈದೆತನ

62. “ಧರ್ಮರಾಯ ! ನಿಜ. ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನು ಏನು ಹೇಳುತ್ತಾನೆ ಗೊತ್ತೆ ? ‘ನಮಗೆ ತಂದೆ ಬೇಡ, ಅವ್ವೆ ಬೇಡ, ಪತ್ನಿಯರು ಬೇಕಾಗಿಲ್ಲ. ನನ್ನ ಭಕ್ತರನ್ನು ಮನಸಾರೆ ಮೆಚ್ಚಿಕೊಂಡಿದ್ದೇನೆ’ ಇದನ್ನು ಯಾವಾಗಲೂ ಹೇಳುತ್ತಿರುತ್ತಾನೆ ತನ್ನವರು ಸ್ವಲ್ಪ ನೊಂದರೆ ತನಗೂ ನೋವಾಗುತ್ತದೆ ಎನ್ನುತ್ತಾನೆ. ತನ್ನವರ ಸುಖ ದುಃಖಗಳೆಲ್ಲ ತನ್ನವೇ ಎಂದು ಹೇಳುವುದೇ ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನ ತತ್ವವಾಗಿದೆ”.ಎಂದು ವಸುದೇವನು ಧರ್ಮರಾಯನಿಗೆ ಹೇಳಿದನು.

ಇಂದುಮುಖಿ-ಸ್ತ್ರೀ, ಅನವರತ-ಯಾವಾಗಲೂ, ಕೃಷ್ಣ ಮತ-ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನ ಅಭಿಪ್ರಾಯ.

ಪಾಂಡವರೆಂದರೆ ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನು ಬಸಿದು ಬೀಳುತ್ತಾನೆ ಎಂಬ ಮಾತನ್ನು ಅನೇಕ ಸಂದರ್ಭಗಳಲ್ಲಿ ಅನೇಕ ಪಾತ್ರಗಳಿಂದ ಕುಮಾರವ್ಯಾಸ ಹೇಳಿಸಿದ್ದಾನೆ. ದ್ರೌಪದಿ ಕೃಷ್ಣರ ಸಂಬಂಧ ಅನ್ಯಾದೃಶವಾದದ್ದು, ನಿವ್ರ್ಯಾಜವಾದದ್ದು. ನನ್ನ ಮಗನಿಗೆ ತಂದೆ ತಾಯಿ ಪತ್ನಿಯರು ಎಲ್ಲರಿಗಿಂತ ಪಾಂಡವರ ಮೇಲೆ ಪ್ರೀತಿ ಹೆಚ್ಚು ಎಂದು ಅವನ ತಂದೆಯಿಂದಲೇ ಹೇಳಿಸಿರುವುದು ಅಪೂರ್ವ ಘಟನೆಯಾಗಿದೆ.

63. ವಸುದೇವನು “ನಮ್ಮ ಕೃಷ್ಣ ತನ್ನ ರಾಣಿಯರನ್ನು ಲಕ್ಷಿಸುವುದಿಲ್ಲ. ಮಕ್ಕಳನ್ನು ಅಷ್ಟೊಂದು ಹಚ್ಚಿಕೊಳ್ಳುವುದಿಲ್ಲ. ರಾಜ್ಯ, ಸಂಪತ್ತು ಯಾವುದೂ ಅವನಿಗೆ ಲಕ್ಷ್ಯವಿಲ್ಲ. ಸಮಸ್ತ ಸಂಪದವನ್ನು ಕೂಡ ಲೆಕ್ಕಿಸುವುದಿಲ್ಲ. ಆದರೆ ಹರಿಪರಾಯಣರಾದ ವ್ಯಕ್ತಿಗಳನ್ನು ಕಂಡರೆ ಅವರಿಗೆ ತನ್ನನ್ನೇ ಸಮರ್ಪಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾನೆ. ಈ ಮಗನ ನಡವಳಿಕೆ ಇತರ ಮನುಷ್ಯರ ಪರಿಯದಲ್ಲ”. ಎಂದು ಧರ್ಮರಾಯನಿಗೆ ಹೇಳಿದನು.

ಬಗೆಗೊಳ್-ಲಕ್ಷಿಸು, ಸರಕು ಮಾಡು-ಅವರನ್ನು ಗಮನಿಸಬೇಕಾದ ಸರಕು (ವಸ್ತು) ಎಂದು ಭಾವಿಸು, ಖಡ್ಡಿಗೊಳ್-ಲೆಕ್ಕಿಸು, ಪರಿಗಣಿಸು, ಹರಹಿಕೊ-ತನ್ನನ್ನೇ ಅರ್ಪಿಸಿಕೊ, ಹರಡಿಕೊ,

64. ನೀವೇನೂ ನಮಗೆ ಹೊರಗಿನವರಲ್ಲವಲ್ಲ ! ನಿಜ ಹೇಳಬೇಕೆಂದರೆ ಪಾಂಡವರು ಎಂದರೆ ಸಾಕು. ನಮ್ಮ ಕೃಷ್ಣನು ಅರಗಿನಂತೆ ಕರಗಿ ಹೋಗುತ್ತಾನೆ. ತನ್ನ ಭಕ್ತರಿಗಿರಲಿ ತನ್ನನ್ನು ಕೊಲ್ಲಲು ಬರುವ ಹಗೆಗಳಿಗೆ ಕೂಡ ತನ್ನನ್ನೇ ಅರ್ಪಿಸಿಕೊಳ್ಳುವ ಗುಣವಿದೆ ಕೃಷ್ಣನಿಗೆ. ಎಲ್ಲರೂ ನನ್ನವರು, ಎಲ್ಲರಿಗಾಗಿ ನನ್ನ ಬದುಕು ಮೀಸಲು ಎಂದು ಹೇಳಿಕೊಳ್ಳುವ ಶ್ರೀ ಕೃಷ್ಣನ ಬಗೆಗೆ ನಾನು ಏನು ತಾನೇ ಹೇಳಲಿ ? ಎಂದು ವಸುದೇವ ಹೇಳಿದ.

ಲೋಗ-ಸಾಮಾನ್ಯ ಜನ,

ಬಲುಗೈ ಬಾಗಿ - ಬಿರುದಿನ ಚಾಗಿ
ವಿರಾಟಪರ್ವ, ಮೈ.ವಿ.ವಿ.

65. ನೆಪ ಸಿಕ್ಕಿದರೆ ಸಾಕು. ತಂದೆಯವರು ನನ್ನನ್ನು ದೂರದೆ ಇರುವವರೇ ಅಲ್ಲ ! ಹೀಗೆ ಹೇಳುತ್ತ ಕೃಷ್ಣನು ಧರ್ಮರಾಯನನ್ನು ತನ್ನ ಹತ್ತಿರಕ್ಕೆ ಕರೆದ. ಬೆನ್ನು ಚಪ್ಪರಿಸುತ್ತ “ಧರ್ಮರಾಯ ! ಕೌರವರು ದನಕರುಗಳನ್ನು ವಿರಾಟನ ಹಿಡಿತದಿಂದ ತಪ್ಪಿಸಲು ಹೋದರಲ್ಲ. ಆ ಕಥೆ ಹೇಳು. ಪಾರ್ಥನ ಪರಾಕ್ರಮವು ವ್ಯಕ್ತಗೊಂಡ ಬಗೆ ಯಾವುದು ? ಹೇಳು” ಎಂದು ಕೃಷ್ಣನು ಕೇಳಿದ.

ಬೊಪ್ಪ-ತಂದೆ, ಅವನಿಪ-ರಾಜ, ಮುರರಿಪು-ಕೃಷ್ಣ, ತುರು-ದನ, ದರ್ಪದನುವು -ದರ್ಪದ ಅನುವು (ಪರಾಕ್ರಮದ ರೀತಿ)

ತನ್ನ ಪ್ರಶಂಸೆಯನ್ನು ಕೇಳಿ ಕೃಷ್ಣನಿಗೆ ಮುಜುಗರವಾಗಿತ್ತು ಆದ್ದರಿಂದ ಮಾತು ಬದಲಾಯಿಸಿದ.

66. “ಗೊಂಬೆಗಳಿಗೆ ದರ್ಪ ಎಲ್ಲಿ ಬಂದೀತು ಹೇಳು. ಮನುಷ್ಯನ ಸಾಹಸ ಎಂಬುದು ಬೇರೆಯೇನಲ್ಲ. ಏಕೆಂದರೆ ಯಂತ್ರದ ಗೊಂಬೆ ಯಂತ್ರವನ್ನು ಬಿಟ್ಟು ಸ್ವತಂತ್ರವಾಗಿ ಇರಬಲ್ಲುದೇನು ? ನೀನು ದೇಹಿ ನಾವೆಲ್ಲ ನಿನ್ನ ದೇಹಗಳು. ವಸ್ತು ಸ್ಥಿತಿ ಹೀಗಿರುವಾಗ ಗರ್ವ ಪ್ರದರ್ಶನ ಎಲ್ಲಿಂದ ಬಂದೀತು” ಎಂದು ಧರ್ಮರಾಯನು ಹೇಳಿದನು. .

ಹೂಹೆ-ಗೊಂಬೆ, ನೆರಳು, ಹಾಹೆ-ನೆರಳು, ಗೊಂಬೆ, ದೇಹಿ-ದೇಹವನ್ನುಳ್ಳ ಜೀವ, ಗಾಹು- ವಂಚನೆ, ಯಮಸೂನು-ಯಮನ ಮಗ ಧರ್ಮರಾಯ

67.“ಕೃಷ್ಣ ! ತಾವರೆಯ ಮೊನೆ ಮತ್ತು ಎಸಳುಗಳೆರಡು ಒಂದಾಗಿವೆ. ಅಂದರೆ ಅರಳಿದ್ದ ತಾವರೆ ಈಗ ಮುಚ್ಚಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಿದೆ. ನೈದಿಲೆಯ ಹೂಗಳ ನೆತ್ತಿಯ ಮೇಲೆ ಸೂರ್ಯನು ಹಾಕಿದ್ದ ಬೆಸುಗೆ ಈಗ ಬಿಡುತ್ತಿದೆ. ಅಂದರೆ ನೈದಿಲೆಗಳು ಅರಳಲಾರಂಭಿಸಿವೆ. ಚಕ್ರವಾಕ ಪಕ್ಷಿಗಳ ಜೊತೆ ಅಗಲುತ್ತಿದೆ. ಸುತ್ತಲೂ ಎಲ್ಲ ಕಡೆ ಇದ್ದ ಹೊಂಬಿಸಿಲು ಮಾಯವಾಗುತ್ತಿದೆ. ಪ್ರಭು ! ಬಿನ್ನಹ ! ಭೂಮಿ ತಂಪಾಗುತ್ತಿದೆ ಅಂದರೆ ಸಂಧ್ಯಾ ಸಮಯವಾಗುತ್ತಿದೆ”.

ತಾಣಾಂತರ-ಜಾಗಗಳು, ಬೀತುದು-ಮಾಯವಾಯಿತು, ವಸುಧೆ-ಭೂಮಿ ಎಸಳ್-ಹೂವಿನ ದಳ, ಮೊನೆ-ಹೂವಿನ ದಳದ ತುದಿ. ಜಕ್ಕವಕ್ಕಿ-ಚಕ್ರವಾಕ ಪಕಿ

ಕತ್ತಲಾಯಿತು ಎಂದು ಧರ್ಮರಾಯನು ಪ್ರಕೃತಿಯ ಪರಿಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ ಹೇಳುತ್ತಿದಾನೆ.
ಜಕ್ಕವಕ್ಕಿ-ಚಕ್ರವಾಕ ಪಕ್ಷಿ, ಇವಕ್ಕೆ ಎಣೆವಕ್ಕಿ ಎಂಬ ಹೆಸರೂ ಇದೆ. ಸೂರ್ಯೋದಯವಾದಾಗ ಇವು ಜೊತೆಯಾಗಿರುತ್ತವೆ. ಅನಂತರ ಸೂರ್ಯಾಸ್ತದ ನಂತರ ಅಗಲುತ್ತವೆ ಎಂಬ ಕವಿಸಮಯ ಇದು.

68. ಕೃಷ್ಣ ತನ್ನ ಸಮ್ಮತಿ ಸೂಚಿಸಿ ನಗುತ್ತ ನಿಂತ. ಕೂಡಲೇ ಮೇನೆಯವರು ಹತ್ತಿರಬಂದರು. ಕೃಷ್ಣ ಅದರಲ್ಲಿ ಕುಳಿತ. ದೇವತೆಗಳು ಅದನ್ನು ನೋಡಿ ಉಘೇ ಎಂದು ವಿಜಯ ಧ್ವನಿ ಮಾಡಿದರು. ಪರದೆಗಳನ್ನು ಹಾಕಿ ಭದ್ರಪಡಿಸಿದ್ದ ರಾಣಿವಾಸದ ಮೇನೆಗಳು ಮುಂದೆ ಸಾಗಿದುವು. ಯದುಸೇನೆ ಸಂತೋಷದಿಂದ ಮುನ್ನಡೆಯಿತು.

ಕೈದಂಡಿಗೆ-ಕೈಯಿಂದ ಎತ್ತಿ ಸಾಗುವ ಮೇನೆ, ಪಲ್ಲಕ್ಕಿ, ಹೊದ್ದು-ಹತ್ತಿರಬಾ, ರೂವಾರಿಗೆ-ಅಲಂಕೃತ ಪಲ್ಲಕ್ಕಿ, ಬಿಜಯಂಗೈ-ಬರುವಿಕೆ, ಉಘೇ-ಜಯಕಾರ, ಸುರಸ್ತೋಮ-ದೇವತೆಗಳ ಗುಂಪು, ದಡ್ಡಿ-ತೆರೆ, ಬದ್ದರ-ಭದ್ರ, ಬೀಯಗ-ಬೀಗ, ಅಂದಣ-ಪಲ್ಲಕ್ಕಿ

69. ಕೃಷ್ಣ ಪಲ್ಲಕ್ಕಿಯಲ್ಲಿ ಹೊರಟ. ಪಾಂಡವರು ಎರಡೂ ಕಡೆಗಳಲ್ಲಿ ಅವನ ಪಕ್ಕದಲ್ಲೇ ನಡೆದು ಬಂದರು. ನಗರ ಜನ ಮತ್ತೆ ಕೃಷ್ಣನ ದರ್ಶನ ಪಡೆದು ನಮಸ್ಕರಿಸಿದರು. ಪಲ್ಲಕ್ಕಿಯವರ ಮತ್ತು ಸೈನಿಕರ ಕಾಲು ಧೂಳು ಎದ್ದಿತು. ಎಲ್ಲ ಬಗೆಯಲ್ಲಿ ಸ್ತೋತ್ರ ಮಾಡುವ ಶ್ರುತಿ (ವೇದ)ಗಳಿಗೆ ಸಿಕ್ಕದೆ ನುಣುಚಿಕೊಳ್ಳುವ ಕಳ್ಳ ಕೃಷ್ಣನು ಪಾಂಡವರ ಕೈಗೆ ಸುಲಭವಾಗಿ ಸಿಕ್ಕಿದ್ದಾನಲ್ಲ ಎಂದು ವಿದ್ವಾಂಸರ ಸಮೂಹ ಆಶ್ಚರ್ಯಪಟ್ಟಿತು.

ಅಸುರಾರಾತಿ-ಅಸುರ-ರಾಕ್ಷಸ, ಅರಾತಿ-ಶತ್ರು-ರಾಕ್ಷಸ ಶತ್ರುವಾದ ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣ, ಇಕ್ಕೆಲ-ಎರಡು ಪಕ್ಕ, ಸುತಿ-ವೇದ (ಸುತಿ<ಶ್ರುತಿ), ಕೈಮಿಗು-ಸಿಗದೆ ತಪ್ಪಿಸಿಕೊ, ಸೂರಿ ಸಂದೋಹ-ಸೂರಿ-ವಿದ್ವಾಂಸರ, ಸಂದೋಹ-ಸಮೂಹ

70. ಅವನ ದರ್ಶನ ಪಡೆಯಲು ಜನ ಕಾತರದಿಂದ ಮುಂದೆ ನುಗ್ಗಿದಾಗ ಅಲ್ಲೇ ಕೈಗೋಲು ಹಿಡಿದಿದ್ದ ಕಾವಲಿನವರು ಹೊಡೆದು ಓಡಿಸಲು ಮುಂದಾದರು. ಆಗ ಕೃಷ್ಣ ಆ ಕೈಗೋಲಿನವರನ್ನು ಗದರಿಸಿ ಆ ಜನಕ್ಕೆ ಕಾಣಿಸಿಕೊಂಡ. ಮಹಡಿಯ ಮೇಲಿಂದಲೂ ಹೆಂಗಸರು ತಮ್ಮ ಕಣ್ಣುಗಳ ಆರತಿಯನ್ನು ಬೆಳಗಿದರೆ ಸಂತೋಷದಿಂದ ಸ್ವೀಕರಿಸಿ ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನು ರಾಜಮಂದಿರಕ್ಕೆ ಬಂದ.

ಕೈಗೋಲಿನವರು-ಇವರನ್ನು ಕಂಬಿಯವರು ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ. ಜನ ಮಧ್ಯೆ ನುಗ್ಗದಂತೆ ತಡೆದು ಹದ್ದು ಬಸ್ತಿನಲ್ಲಿಡಲು ಅವರು ಕೈಯಲ್ಲಿ ಕೋಲು ಹಿಡಿದಿರುತ್ತಾರೆ, ನಿವಾಳಿ-ಆರತಿ, ಹೆಂಗಸರು ಮಂಗಳ ಸೂಚನೆಗಾಗಿ ಅನಿಷ್ಟ ನಿವಾರಣೆಗಾಗಿ ಆರತಿ ಎತ್ತುವ ಸಂಪ್ರದಾಯವಿದೆ. ಇಲ್ಲಿ ಮಹಡಿಯಲ್ಲಿದ್ದ ಸುಮಂಗಲಿಯರು ತಮ್ಮ ಕಣ್ಣಿನಿಂದಲೇ ಆರತಿ ಬೆಳಗುತ್ತಿದ್ದರು ಎಂದು ಕವಿ ಹೇಳುತ್ತಿದ್ದಾನೆ. ಅಂದರೆ ಮನ ತಣಿಯುವಂತೆ ಅವರೆಲ್ಲ ಕೃಷ್ಣನನ್ನು ನೋಡುತ್ತಿದ್ದರು ಎಂದರ್ಥ.

71. ಬಣ್ಣ ಬಣ್ಣದ ಸೊಡರುಗಳನ್ನು ಹಿಡಿದ ಮಂಗಳಾಂಗಿಯರು ಕೃಷ್ಣನಿಗೆ ಆರತಿಗಳನ್ನು ಎತ್ತಿದರು. ಭೀಮಾರ್ಜುನರು ನೆಲವೇ ಉಗ್ಗಡಿಸುತ್ತಿದೆಯೋ ಎಂಬಂತೆ ಒಟ್ಟಾಗಿ ಘೋಷಣೆ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದರು. ಭೀಮಾರ್ಜುನರು ಸಂತೋಷದಿಂದ ಕೈದೀವಿಗೆಗಳನ್ನು ಹಿಡಿದು ನಡೆದು ಬರುತ್ತಿದ್ದರು. ಮುತ್ತುರತ್ನಗಳ ಕಾಂತಿ ಆ ಕೈದೀವಿಗೆಗಳೊಂದಿಗೆ ಸ್ಪರ್ಧಿಸುತ್ತಿದ್ದುವು. ಅಂಥ ಕಾಂತಿಯುಕ್ತ ರತ್ನ ಸಿಂಹಾಸನದ ಮೇಲೆ ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನು ಕುಳಿತ.

ಉಗ್ಗಡಿಸು-ಉದ್ಘೋಷಿಸು, ಕೂಗು, ಮೇಳಾಪ-ಜೊತೆ, ಮಂಡಿಸು-ಕುಳಿತುಕೊ

72. ಅನಂತರ ಅಲ್ಲಿ ನೆರೆದಿದ್ದ ರಾಜರುಗಳನ್ನೆಲ್ಲ ಶ್ರೀ ಕೃಷ್ಣನು ಕಳುಹಿಸಿಕೊಟ್ಟ. ಕೆಲವೇ ಜನರೊಂದಿಗೆ ಪಾಂಡವರೊಂದಿಗೆ ನಗುತ್ತ ಕುಳಿತ. ಅನಂತರ ಪಾಂಡವರನ್ನು ಕೇಳಿದ :“ಗೋಗ್ರಹಣದ ಸೋಲು ಆ ಕೌರವನಿಗೆ ಬುದ್ಧಿ ಕಲಿಸಿರಬೇಕಲ್ಲವೆ ? ನಿಮ್ಮನ್ನು ಕರೆಸಿ ಸೂಕ್ತವಾಗಿ ಸತ್ಕರಿಸಿ ನಿಮ್ಮ ಪಾಲಿನ ರಾಜ್ಯವನ್ನು ಹಿಂದಕ್ಕೆ ಕೊಡುವ ಯೋಚನೆ ಕೌರವನಿಗೆ ಇದೆಯೇನು ? ಈ ವಿಚಾರದಲ್ಲಿ ನೀವು ಏನನ್ನುತ್ತೀರಿ?”

ಮೇಳ-ಜೊತೆ, ಸೋಲ-ಸೋಲು (ಗೋಗ್ರಹಣದಲ್ಲಿ ಅರ್ಜುನನಿಂದ ಆದ ಸೋಲು)

ಕೌರವನ ಸ್ವಭಾವ ಚೆನ್ನಾಗಿ ತಿಳಿದಿದ್ದರೂ, ಸಂಧಿ ನಡೆಯುವುದಿಲ್ಲ ಎಂದು ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿ ಗೊತ್ತಿದ್ದರೂ ಪೂರ್ಣ ಸಂಗತಿ ಪಾಂಡವರಿಂದಲೇ ಬರಲಿ ಎಂಬ ಕಾರಣಕ್ಕೆ ಕೃಷ್ಣನು ಹೀಗೆ ಪೀಠಿಕೆ ಹಾಕಿದ್ದಾನೆ.

“ಕೃಷ್ಣ ! ಗೋಗ್ರಹಣದ ದನಕರುಗಳು ಸುಖವಾಗಿ ಮನೆ ಸೇರಿದುವು. ಶತ್ರುಗಳು ಆ ಕಡೆ ಹೋದರು. ಅನಂತರ ಮತ್ಸ್ಯಾಧಿಪತಿ ನಾವು ಯಾರು ಎಂಬುದನ್ನು ತಿಳಿದು ವಿನಯದಿಂದ ನಮ್ಮನ್ನೆಲ್ಲ ಕೊಂಡಾಡಿದ. ಈಗಿನ ಸಂಗತಿ ಇಷ್ಟೇ. ಸುಭದ್ರೆಯ ಮಗ ಅಭಿಮನ್ಯುವಿಗೆ ಉತ್ತರೆಯನ್ನು ಕೊಡುವ ಆಸೆ ಆತನಿಗಿದೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ನಾವು ನಿನಗೆ ಹೇಳಿ ಕಳುಹಿಸಿದೆವು” ಎಂದು ಧರ್ಮರಾಯ ಹೇಳಿದ.

ತುರು-ದನ, ಅಹಿತ-ಶತ್ರು, ಕೌರವ, ಅರ್ಥಿ- ಬಯಕೆ, ಆ-(ಆವು) ನಾವು, ಆ=(ಆವು, ನಾವು)

(ಅರ್ಥಿ-ಇದನ್ನು ಅರ್ತಿ ಎಂದು ಬದಲಾಯಿಸಿಕೊಳ್ಳುವುದು ಸೂಕ್ತ)

74. “ಕೃಷ್ಣ ! ಈ ಸಂಬಂಧ ಸೂಕ್ತ ಎನಿಸಿದರೆ ನೀನು ದೊಡ್ಡ ಮನಸ್ಸುಮಾಡಿ ಮದುವೆಮಾಡು. ಅನಂತರ ರಾಜ್ಯಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದಂತೆ ನಾವು ಏನು ಮಾಡಬೇಕು ಎಂಬುದನ್ನು ಹೇಳಿ ಬುದ್ಧಿಯನ್ನು ಕಲಿಸಿ ನಮ್ಮನ್ನು ಉದ್ಧರಿಸಿ ನೀನು ದ್ವಾರಕೆಗೆ ಪ್ರಯಾಣ ಮಾಡಬೇಕು. ಇದು ಸದ್ಯದ ಕಾರ್ಯ” ಎಂದಾಗ ಶ್ರೀ ಕೃಷ್ಣನು ಧರ್ಮರಾಯನ ಬೇಡಿಕೆಯ ಮಾತುಗಳಿಗೆ ಒಪ್ಪಿ ಹೇಳಿದ.

ಕೊಳು ಕೊಡೆ (ವಿವಾಹ) ಸಂಬಂಧ, ಬಿನ್ನಹ-ಕೋರಿಕೆ

75. “ಧರ್ಮರಾಯ ! ಈ ವಿವಾಹ ಸಂಬಂಧದಲ್ಲಿ ಏನೂ ತೊಡಕಿಲ್ಲ. ವಿರಾಟರಾಜನು ವಸುಕುಲದವನು. ನೀವು ಚಂದ್ರವಂಶದವರು. ಆಭಿಜಾತ್ಯದಲ್ಲಿ (ಕುಲೀನತೆಯಲ್ಲಿ) ಏನೂ ದೋಷವಿಲ್ಲ. ದೈವ, ಶಕುನಗಳು ಒಳ್ಳೆಯದನ್ನು ಹೇಳಿದರೆ ಸಂತೋಷದಿಂದ ಮಂಗಳ ಮುಹೂರ್ತವನ್ನು ನಿಶ್ಚಯಿಸಿ” ಎಂದು ಕೃಷ್ಣನು ಹೇಳಿದನು.

ಆಭಿಜಾತ್ಯ-ಅಭಿಜಾತತೆ, ಕುಲೀನತೆ, ಉತ್ತಮಕುಲದಲ್ಲಿ ಹುಟ್ಟುವಿಕೆ. ಶಕುನಾವಳಿ-ಶಕುನಗಳು.

ವಸುವಿನ ಕುಲ : ವಿರಾಟನ ಮೂಲವಂಶಜ ಉಪರಿಚರವಸು ಎಂಬಾತ. ಈತ ದೇವೇಂದ್ರನಿಂದ ಸನ್ಮಾನಿತನಾಗಿ ವಿಮಾನದ ಉಡುಗೊರೆ ಪಡೆದು ಅಂತರಿಕ್ಷ ಮಾರ್ಗದಲ್ಲಿ ಸಂಚರಿಸುತ್ತಿದ್ದವನು. ಅದಕ್ಕೇ ಈ ಹೆಸರು. ಇವನ ಹೆಂಡತಿ ಗಿರಿಕೆ. ಒಮ್ಮೆ ಇವನು ಪತ್ನಿಗೆ ಜಿಂಕೆಯ ಮಾಂಸ ತರಲು ಬೇಟೆಗೆ ಹೋಗಿದ್ದ. ಅಲ್ಲಿ ಪತ್ನಿಯ ಸ್ಮರಣೆಯಿಂದ ರೇತಃ ಪತನವಾಗಿ ಅದನ್ನು ಒಂದು ಎಲೆಯ ದೊನ್ನೆಯಲ್ಲಿಟ್ಟು ಪತ್ನಿಯೆಡೆಗೆ ತೆಗೆದುಕೊಂಡು ಹೋಗಿ ಕೊಡುವಂತೆ ಒಂದು ಡೇಗೆಯನ್ನು ಕೇಳಿಕೊಂಡ. ಅದು ಹಾರುವಾಗ ಆ ದೊನ್ನೆ ನೀರಿನೊಳಗೆ ಬಿತ್ತು. ಅದನ್ನು ಒಂದು ಮೀನು ಸ್ವೀಕರಿಸಿ ಗರ್ಭವತಿಯಾಯಿತು. ಆಕೆಯ ಗರ್ಭದಲ್ಲಿ ಹುಟ್ಟಿದ ಮಕ್ಕಳೇ ಮತ್ಸ್ಯಗಂಧಿ (ಸತ್ಯವತಿ) ಮತ್ತು ಮತ್ಸ್ಯ. ಈ ಮಕ್ಕಳನ್ನು ದಾಶರಾಜನು ಸಾಕಿದ. ಗಂಡು ಮಗನನ್ನು ಮತ್ಸ್ಯದೇಶದ ರಾಜನಿಗೆ ಕೊಟ್ಟ. ಹೀಗೆ ಮತ್ಸ್ಯ ವಿರಾಟನು ವಸುವಂಶದವನಾಗುತ್ತಾನೆ.
(ಎಂ.ವಿ. ಸೀತಾರಾಮಯ್ಯನವರು ಈ ವಸುವನ್ನು ಜಮದಗ್ನಿಯ ಐವರು ಮಕ್ಕಳಲ್ಲಿ ಮೂರನೆಯವನು ಎಂದು ಗುರುತಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಆದರೆ ವಿರಾಟನು ಈ ಕುಲದವನು ಎಂಬುದಕ್ಕೆ ಆಧಾರ ಸಾಲದು)
ಶಕುನಾವಳಿ -ಎಲ್ಲ ನಿಶ್ಚಯಮಾಡುವುದಕ್ಕೆ ಮುಂಚೆ ಶಕುನವನ್ನು ನೋಡುವ ಪದ್ಧತಿಯಿದೆ.

76. ಮಂಗಳ ವಾದ್ಯಗಳು ಭೋರಿಟ್ಟುವು. ಎಲ್ಲ ಜನಗಳೂ ಉತ್ಸಾಹಭರಿತರಾಗಿದ್ದರು. ವೇದಕ್ರಮದಂತೆ ಕನ್ಯಾವರಣವಾಯಿತು. ಮದುವೆಯ ಗಂಡನ್ನು ಅಲಂಕರಿಸಿದರು. ಯಾದವರು ಪಾಂಚಾಲರು ಮತ್ಸ್ಯರು ಎಲ್ಲರ ಸಮ್ಮುಖದಲ್ಲಿ ಮೆಟ್ಟಕ್ಕಿ ಜೀರಿಗೆ ಬೆಲ್ಲ ಸಿದ್ಧವಾಯಿತು.

ಕನ್ಯಾವರಣ-ಕನ್ಯೆಯನ್ನು, ವರಣ-ವರಿಸುವುದು, ವೈದಿಕೋಕ್ತಿ-ವೇದ ಘೋಷ, ಒಸಗೆ-ಪ್ರೀತಿ, ಪ್ರಸರ-ಬಳಗ

ಮೆಟ್ಟಕ್ಕಿ ಜೀರಿಗೆ ಬೆಲ್ಲ -[ಕನ್ನಡಿಗರ ಮನೆಯಲ್ಲಿ ಮೆಟ್ಟಕ್ಕಿ ಜೀರಿಗೆ ಬೆಲ್ಲ ಪ್ರಸಿದ್ಧವಾದುದು. ವಧು ಮತ್ತು ವರರು ಕಾಲನ್ನು ಒಳಗಿಡುವಂತೆ ಬೆತ್ತದ ತಟ್ಟೆಯಲ್ಲಿ ‘ಮೆಟ್ಟಕ್ಕಿ’ ಸಿದ್ಧವಾಗಿರುತ್ತದೆ. ವಧುವನ್ನು ಸೋದರಮಾವನು ಹಸೆಮಣೆಗೆ ಕರೆತರುತ್ತಾನೆ. ವಧೂವರರಿಬ್ಬರೂ ಮೆಟ್ಟಕ್ಕಿ ಗೂಡಿನಲ್ಲಿ ಕಾಲಿರಿಸುತ್ತಾರೆ. ವಧುವರರಿಬ್ಬರಿಗೂ ಜೀರಿಗೆ ಬೆಲ್ಲ ಕೊಡಲಾಗಿರುತ್ತದೆ. ಇಬ್ಬರ ಮಧ್ಯೆ ಕನ್ಯಾಪಟ ಎಂಬ ತೆರೆಯನ್ನು ಹಾಕಲಾಗಿರುತ್ತದೆ. ಜೋಯಿಸರು ಸುಮುಹೂರ್ತಕ್ಕಾಗಿ ಕಾಯುತ್ತಾರೆ. ತೆರೆ ಎತ್ತಿದ ಕೂಡಲೇ ವಧೂವರರಿಬ್ಬರೂ ಜೀರಿಗೆ ಬೆಲ್ಲವನ್ನು ಪರಸ್ಪರರ ತಲೆಯ ಮೇಲೆ ಎರಚುತ್ತಾರೆ. ಇದೇ ಮೆಟ್ಟಕ್ಕಿ ಜೀರಿಗೆ ಬೆಲ್ಲ. ಇದನ್ನು ಮೆಟ್ಟಕ್ಕಿ ಚಿಬ್ಬಲು ಎಂದೂ ಹೇಳುತ್ತಾರೆ. ಮದುವೆ ಶಾಸ್ತ್ರದ ದಿನ ಕುಟ್ಟಿದ ಬತ್ತವು ಈ ಚಿಬ್ಬಲಿ(ಬಿದಿರಿನ ತಟ್ಟೆ)ನಲ್ಲಿರುತ್ತದೆ. ಅದನ್ನು ವಧೂವರರು ಮೆಟ್ಟಿ ನಿಲ್ಲಬೇಕು].

77. ಘಳಿಗೆ ಬಟ್ಟಲು ತುಂಬಿದಾಗ ಪುಣ್ಯಾಹ ಮಾಡಿ ಅಕ್ಷತೆ ತಳಿದು ವಧುವನ್ನು ಮದುವೆಯ ಮಂಟಪಕ್ಕೆ ಕರೆತರಲಾಯಿತು. ಶ್ರೇಷ್ಠ ಋತ್ವಿಜರು ಹೋಮವನ್ನು ಮಾಡಿ ಅಗ್ನಿ ಪ್ರದಕ್ಷಿಣೆ ಮಾಡಿಸಿದರು. ಉತ್ತರಕುಮಾರಿಯು ವೇದಘೋಷದ ನಡುವೆ ಶಾಸ್ತ್ರೋಕ್ತವಾಗಿ ವರನ ಎಡಗಡೆ ಬಂದು ನಿಂತಳು.

ಘಳಿಗೆ ವಟ್ಟಲು-ಮುಹೂರ್ತ ತಿಳಿಸುವ ನೀರಿನ ಪಾತ್ರೆ, ಭರಿತ-ತುಂಬಿದ, ಪುಣ್ಯಾಹ-ಶುದ್ಧಿಗಾಗಿ ಎಲೆಯ ಕೊನೆಯಲ್ಲಿ ನೀರೆರಚುವ ಕ್ರಮ,
ಶಿಖಿವರ-ಪವಿತ್ರವಾದ ಅಗ್ನಿ,
ಬಲಗೊಳ್-ಪ್ರದಕ್ಷಿಣೆ ಮಾಡು,
ವಾಮ-ಎಡಭಾಗ,
ತಳಿ-ಎರಚು

ಕುಮಾರಿಯ ಎಂದಿದೆ ಇದನ್ನು ಕುಮಾರಿಯು ಎಂದು ತಿದ್ದಿಕೊಂಡರೆ ಅರ್ಥ ಸುಲಭವಾಗುತ್ತದೆ.
ಅಥವಾ ಕುಮಾರಿಯ ಬರಿಸೆ ಎಂದರೂ ಅರ್ಥ ಸುಲಭವಾಗುತ್ತದೆ

ಮುಹೂರ್ತ -ಮುಹೂರ್ತ ಎಂದರೆ ಮೊದಲೇ ಸಿದ್ಧಪಡಿಸಿದ್ದ ಘಳಿಗೆ ಬಟ್ಟಲು ತುಂಬುವುದು. ಕೊನೆಯ ಹನಿ ಬಿದ್ದು ಬಟ್ಟಲ ಮೇಲ್ಭಾಗ ಖಾಲಿಯಾಗುವುದು.
ಪುಣ್ಯಾಹ ಎಂದರೆ ಪುರೋಹಿತರು ಮಾವಿನ ಸೊಪ್ಪಿನ ಕೊನೆಯಲ್ಲಿ ನೀರನ್ನು ಎಲ್ಲ ಕಡೆ ಚಿಮುಕಿಸಿ ದಿಕ್ಕುಗಳನ್ನು ಶುದ್ಧಗೊಳಿಸುವ ಕ್ರಮ.

78. ಸಾಮಾನ್ಯ ಮದುವೆಗಿಂತ ಐದು ಮಡಿ ವೈಭವದಿಂದ ವಿರಾಟನು ಆ ದ್ವಿಜ ಸಭೆಯನ್ನು ಆರಾಧಿಸಿದ. ಅನೇಕ ರಾಜರುಗಳು ಮುಯ್ಯಿ, ಉಡುಗೊರೆ ರತ್ನ ಭೂಷಣಗಳನ್ನು ವಧೂವರರಿಗೆ ಕೊಟ್ಟರು. ರುದ್ರನಿಗೆ ಸಮಾನ ವೀರನಾಗು ಎಂದು ಮಂಗಳಾಂಗಿಯರು ಅಭಿಜನರ ಅಮಲ ತಿಲಕನಾದ ಅಭಿಮನ್ಯುವನ್ನು ಉತ್ಸಾಹದಿಂದ ಹರಸಿದರು.

ಐವಡಿ-ಐದು ಮಡಿ, ಐದರಷ್ಟು, ಸದ್ವಿಜಸಭೆ-ಬ್ರಾಹ್ಮಣರ ಸದಸ್ಸು, ಆರಾಧಿಸು-ಗೌರವಿಸು, ಅವನೀವಿಭು-ರಾಜ, ಅವನಿ-ಭೂಮಿ ವಿಭು-ಪಾಲಕ, ಒಡೆಯ, ಮುಯ್ಯಿ-ಓದಿಸುವ ಮೆಚ್ಚು ಕಾಣಿಕೆ, ಅಭವ-ರುದ್ರ, ಇಭಗಮನೆ-ಆನೆಯಂತೆ ಮಂದ ಹೆಜ್ಜೆಗಳನ್ನಿರಿಸಿ ಬರುವ ಸ್ತ್ರೀ, ಸನ್ನಿಭ-ಸಮಾನ, ಅಭಿಜನ-ವಂಶ, ಅಮಲ-ಪವಿತ್ರ

79. ನೆರೆದವರೆಲ್ಲ ಇದು ಶುಭಕಾರ್ಯಗಳ ವ್ಯಾಯಾಮ ಶಾಲೆ, ಬಹಳ ಸಂಪತ್ತಿನ ತವರು, ಸೊಂಪಿನ ಆಶ್ರಯ ಸ್ಥಾನ, ಮಹಾ ಆನಂದ ಪ್ರವಾಹದ ಜನ್ಮ ಭೂಮಿ, ಸಂತೋಷದ ಕ್ರೀಡಾಸ್ಥಳ, ಮಹಾ ಅಭಿವೃದ್ಧಿಯ ಸಭಾಂಗಣ, ಲಕ್ಷ್ಮಿಯ ನೆಲೆವನೆ ಎಂದು ಹೇಳಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಿರಲು ಮದುವೆ ನೆರವೇರಿತು.

ಶುಭೌಘ-ಶುಭ ಸಮಾಚಾರಗಳ ಸಮೂಹ, ಗರುಡಿ-ಕಲಿಸುವ ಮನೆ, ಪರಾನಂದ-ಪರಮಾನಂದ, ಮುದ-ಸಂತೋಷ, ಕೇಳಿ-ಆಟ, ಓಲಗಶಾಲೆ-ಸಭಾಂಗಣ, ಸದನ-ಮನೆ

80. ಯಾದವರು ಪಾಂಚಾಲರು ಮತ್ಸ್ಯರು ಪಾಂಡು ಸೋಮಕ ಮೊದಲಾದವರ ವಂಶದವರನ್ನು ಅವರ ಅಪಾರ ಸಂಖ್ಯೆಯ ಬಂಧು ಬಳಗದವರನ್ನು ಧರ್ಮರಾಯನು ವಿನಯದಿಂದ ಸತ್ಕರಿಸಿದ. ಸಕಲ ಜನಗಳೂ ಧರ್ಮರಾಯನ ದಾನ ದಕ್ಷಿಣೆಗಳ ಸತ್ಕಾರದಿಂದ ದಣಿದರು.

ಅನ್ವಯ-ವಂಶ, ವಿತ್ತ-ಧನ, ಮೇದಿನೀ ಜನ-ಭೂಮಿಯ ಜನರು, ಅವನಿಪ-ರಾಜ

ಸೋಮಕ : 1. ಸಹದೇವನೆಂಬ ರಾಜನ ಮಗ, ಪಾಂಚಾಲ ರಾಜ. 2. ದಿವೋದಾಸನ ಮೊಮ್ಮಗ, ನೂರ್ವರು ಪತ್ನಿಯರೂ ನೂರು ಮಕ್ಕಳೂ ಇದ್ದರು. ಹಿರಿಯ ರಾಣಿಯು ಹಡೆದ ಜಂತು ಎಂಬ ಮಗ ಇರುವೆಗಳಿಂದ ಕಚ್ಚಿಸಿಕೊಂಡು ಬಾಧೆ ಪಟ್ಟಾಗ ಅವನನ್ನೇ ಯಜ್ಞದಲ್ಲಿ ಬಲಿಕೊಟ್ಟು ಮತ್ತೆ ನೂರು ಮಕ್ಕಳನ್ನು ಪಡೆಯಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸಿದವನು ಈತ. ಸಭಾಪರ್ವ, ವಿರಾಟ ಪರ್ವಗಳಲ್ಲಿ ಈ ಯಜ್ಞದ ವಿಷಯ ಹೇಳಲಾಗಿದೆ. ಇವನನ್ನು ಧರ್ಮರಾಯನು ಸನ್ಮಾನಿಸಿರುವ ಸಂಭವ ಕಡಿಮೆ.

81. ಮಂಗಳಕರವಾದ ನಾಲ್ಕನೆಯ ರಾತ್ರಿ ವಧೂವರರ ಮೆರವಣಿಗೆ. ಚತುರಂಗ ಸೇನೆ ಈ ಮೆರವಣಿಗೆಯಲ್ಲಿ ಭಾಗವಹಿಸಿತ್ತು. ಚಾಮರದವರೂ ಇದ್ದ ಈ ಮೆರವಣಿಗೆಯಲ್ಲಿ ವಧೂವರರು ಕಾಲುನಡಿಗೆಯಲ್ಲಿ ಬಂದರು. ಐದನೆಯ ದಿನ ವಧೂವರರಿಗೆ ಅವಭೃತಸ್ನಾನದ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮ. ಪನ್ನೀರಿನ ಚಿನ್ನದ ಪಾತ್ರೆಗಳಲ್ಲಿ ಕುಂಕುಮದ ನೀರಿನ ಕೊಡಗಳಲ್ಲಿ ಓಕುಳಿಯ ಏರ್ಪಾಡು ಮಾಡಲಾಗಿತ್ತು.

ಚತುರ್ಥಿ-ನಾಲ್ಕನೆಯ ದಿನ, ಭೂಮಿಚಾರ= ಕಾಲುನಡಿಗೆ, ಚಮರ-ಚಾಮರ, ಅವಭೃತ-ಮಂಗಳ ಸ್ನಾನ, ಘಟವಾಸಕ-ಸುಗಂಧ ದ್ರವ್ಯಗಳ ಪಾತ್ರೆ, ಕೊಡ

82. ಹೆಂಗಸರು ಓಕುಳಿಯನ್ನು ಆರಂಭಿಸಿದರು. ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನ ರಾಣಿಯರು, ಪಾಂಡವರ ರಾಣಿ, ಮತ್ಸ್ಯ ವನಿತೆಯರು ಪಾಂಚಾಲಿನಿಯರು ಎಲ್ಲರೂ ಕನಕಮಣಿಗಳನ್ನು ತೊಟ್ಟು ಜಾಜಿಯ ಮೊಗ್ಗು ಮುಡಿದು ಎದುರು ಬದುರಾಗಿ ನಿಂತರು. ಮನ್ಮಥನ ಕತ್ತಿಯಂತೆ ಹೊಳೆಯುತ್ತಿದ್ದ ಆ ಚೆಲುವೆಯರೆಲ್ಲ ಜಿದ್ದಾ ಜಿದ್ದಿನ ನೀರು ಹೊಯ್ಯುವ ಸ್ಪರ್ಧೆಗೆ ಇಳಿದರು.

ಆದಳಿಕೆ-ಎದುರುಬದುರಾಗಿ ನಿಲ್ಲುವಿಕೆ, ನನೆ-ಮೊಗ್ಗು, ಖಾತಿ-ಕೋಪ, ದನುಜಹರ-ಕೃಷ್ಣ

ಓಕುಳಿಯಾಟವು ಆಕಾಲದ ಮದುವೆ ಸಮಾರಂಭದ ಒಂದು ಕ್ರೀಡೆಯಾಗಿದ್ದಂತೆ ಕಾಣುತ್ತದೆ. ಓಕುಳಿ ಶಾಸ್ತ್ರವೇ ಇದೆ. “ಮದುವೆಯ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ನೀರಿಗೆ ಅರಿಸಿನ ಮತ್ತು ಸುಣ್ಣ ಬೆರಸಿ ಕೆಂಪು ನೀರು ಮಾಡಿ ಗಂಡು ಹೆಣ್ಣಿಗೆ ಮತ್ತು ಅವರ ಕಡೆಯವರಿಗೆ ಮೈಮೇಲೆ ಎರಚುವ ಶಾಸ್ತ್ರ” (ಕನ್ನಡ ಜಾನಪದ ಕೋಶ ಪು. 135)

83. ಗಂಧ ರಸ ಕಸ್ತೂರಿ ಪನ್ನೀರುಗಳ ಪ್ರವಾಹದಿಂದ ಭೂಮಿಯೆಲ್ಲ ನೆನೆದು ಹೋಯಿತು. ಆ ನೀರಿನ ಸಮುದ್ರದ ತುಂತುರು ಹನಿಗಳ ರಭಸಕ್ಕೆ ದಿಕ್ಕು ಸುವಾಸನಾಯುಕ್ತವಾಯಿತು. ಅವರಿವರಿರಲಿ ಸೂರ್ಯನೇ ಪರಿಮಳಭರಿತನಾದ. ಇನ್ನು ಗಾಳಿಯು ಸುವಾಸನೆ ಹರಡುವುದರಲ್ಲಿ ಆಶ್ಚರ್ಯವೇನಿದೆ ? ಆಕಾಶಮಾರ್ಗದಲ್ಲಿ ಹರಡಿದ ಪರಿಮಳವು ಸಕಲ ದೇವತೆಗಳ ಲೋಕಕ್ಕೆ ವ್ಯಾಪಿಸಿತು.

ಹೊನಲು-ಪ್ರವಾಹ, ಕಂಪಿಡು-ಸುವಾಸನೆಯಿಂದ ಕೂಡು, ತುಷಾರ-ತುಂತುರು, ತರಣಿ-ಸೂರ್ಯ, ಪವನ-ವಾಯು, ಸುರಭಿತನ-ಪರಿಮಳಿಸುವಿಕೆ, ಸೌರಭ-ಸುವಾಸನೆ

84. ಬಳುವಳಿಯಾಗಿ ಭೂಮಿಯನ್ನು ಕೋಶವನ್ನು ಸುವಾಸಿನಿಯರನ್ನು ಆನೆ ಕುದುರೆ ರಥ ಕಾಲಾಳು ಗೋ ಸಮೂಹಗಳನ್ನು ವಿರಾಟನು ತನ್ನ ಅಳಿಯನಿಗೆ ಕೊಟ್ಟನು. ಅನಂತರ ಯಾದವ ಪಾಂಚಾಲ ಚೈದ್ಯರುಗಳಿಗೆ ಉತ್ತಮ ವಸ್ತು ವಾಹನಗಳ ಮೂಲಕ ಸನ್ಮಾನ ಮಾಡಿದನು.

ಬಳುವಳಿ-ಕಾಣಿಕೆ, ಮೆಚ್ಚು, ಅವನೀಮಂಡಲ-ಭೂಮಂಡಲ, ಪಾದಾತಿ-ಸೈನಿಕ, ಗೋವ್ರಜ-ದನಗಳ ಸಮೂಹ, ಆವಳಿ-ಗುಂಪು

85. “ಅಭಿಮನ್ಯುವಿನ ಮದುವೆ ವೈಭವದಿಂದ ನೆರವೇರಿತು. ಜೊತೆಗೆ ಮಹಾಕರುಣಾಶಾಲಿಯಾದ ಶ್ರೀ ಕೃಷ್ಣರಾಯನ ಪಾದ ದರ್ಶನದಿಂದಾಗಿ ನಮ್ಮ ಅಭ್ಯುದಯ ಇಮ್ಮಡಿಸಿದೆ. ನಾವು ಭೂಮಿಯನ್ನೇ ಒತ್ತೆಯಿಟ್ಟು ಸತ್ಯವನ್ನು ರಕ್ಷಿಸಿಕೊಂಡೆವು. ಕೃಷ್ಣ, ಮುಂದೆ ನಮಗೆ ಶುಭವಾಗುವಂತೆ ಕರುಣಿಸು” ಎಂದು ಪಾಂಡವರು ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನನ್ನು ಪ್ರಾರ್ಥಿಸಿದರು.

ಮೇದಿನಿ-ರಾಜ್ಯ (ಭೂಮಿ)