೦೬

ಸೂಚನೆ : ಪ್ರಚಂಡನೂ ಶತ್ರು ಸೇನೆಗೆ ಪ್ರಳಯಾಂತಕನೂ ಆದ ಉದ್ದಂಡ ಬಲ ಅರ್ಜುನನು (ಮರದ ಮೇಲೆ ಬಚ್ಚಿಟ್ಟ ) ತನ್ನ ಶಸ್ತ್ರಾಸ್ತ್ರಗಳನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಂಡು ಬಂದು, ದನಗಳನ್ನು ಹೊತ್ತೊಯ್ಯುತ್ತಿದ್ದ ಕೌರವ ಸೇನೆಯ ಮೇಲೆ ಧಾಳಿ ಮಾಡಿದ.

ಚಂಡ-ಪ್ರಚಂಡ, ರಿಪುಬಲ-ಶತ್ರುಸೇನೆ, ವಿಲಯಹರ-ವಿನಾಶಕಾರಿಯಾದ ರುದ್ರ, ಸುರಪನ ಸೂನು-ಇಂದ್ರನ ಮಗ (ಅರ್ಜುನ), ಮೋಹರ-ಸೇನೆ

1. ವೈಶಂಪಾಯನರು ಹೇಳಿದರು. ಪರೀಕ್ಷಿತನ ಮಗನಾದ ಜನಮೇಜಯನೇ ಕೇಳು. ನೃಪತಿಲಕನೆನಿಸಿದ ಅರ್ಜುನನು ಅತಿವೇಗದಲ್ಲಿ ರಥವನ್ನು ಯುದ್ಧ ಭೂಮಿಗೆ ತಂದನು. ಆಗ ಉತ್ತರ ನೋಡುತ್ತಾನೆ ! ಹೊಳೆಹೊಳೆಯುತ್ತಿದ್ದ ಕಾಂತಿಯಿಂದ ಕೂಡಿದ ಆಯುಧಗಳ ಬಾಯಧಾರೆಗಳಿಂದ, ಧ್ವಜ ಪಟಗಳ ಮತ್ತು ಶ್ವೇತಚ್ಛತ್ರಿಗಳ ಸಾಲಿನಿಂದ ಸಂಭ್ರಮಿಸುತ್ತಿರುವ ಕೌರವ ಸೇನೆ !

ಪರೀಕ್ಷಿತ ತನಯ- ಅಭಿಮನ್ಯುವಿನ ಮಗ ಪರೀಕ್ಷಿತ ರಾಜ, ಅವನ ಮಗ ಜನಮೇಜಯ, ಕೊಳುಗುಳ-ಯುದ್ಧಭೂಮಿ, ಕುಂತ-ಆಯುಧ, ಹೊದರು-ಸಮೂಹ, ಗುಂಪು, ಸಿಂಧ-ಧ್ವಜ, ಸೀಗುರಿ-ಚಾಮರ, ಸುರಂಭ-ಚೆಲುವು,? ಸಡಗರ, ಮೋಹರ-ಸೇನೆ

ಸೈನ್ಯ ಎಂದರೆ ಹೇಗಿರುತ್ತದೆ ಎಂಬ ಕಲ್ಪನೆಯೇ ಇಲ್ಲದವನಂತೆ ಉತ್ತರನು ಬೆರಗಿನಿಂದ ವರ್ತಿಸುತ್ತಿದ್ದಾನೆ.

2. ಶತ್ರುಪಕ್ಷದ ಆನೆಗಳ ಸಮೂಹ ಎಂಬುದು ಉತ್ತರನಿಗೆ ಒಡ್ಡುಗಲ್ಲಿನಂತೆ ಕಾಣುತ್ತದೆ. ಕುದುರೆಗಳ ಸಮೂಹ ಅಲೆಯಂತೆ ಕಾಣುತ್ತದೆ. ರಥಗಳ ಸಮೂಹಗಳು ಸುಳಿಯಂತಿವೆ. ಬೆಳ್ಗೊಡೆಗಳು ಗುಳ್ಳೆಗಳಂತಿವೆ. ಸೈನಿಕ ಜನರು ಮೀನುಗಳಂತಿದ್ದಾರೆ. ವಾದ್ಯ ಧ್ವನಿಗಳು ಸಮುದ್ರದ ಉಬ್ಬರದ ಶಬ್ದದಂತಿವೆ. ಒಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ಕೌರವ ಸೇನೆ ಉತ್ತರನಿಗೆ ಮಹಾ ಸಮುದ್ರದಂತೆ ಕಾಣಿಸಿತು.

ಕರಿಘಟಾವಳಿ-ಆನೆಗಳ ಸಮೂಹ, ಒಡ್ಡುಗಲ್ಲು-ಅಡ್ಡ ಬಂಡೆ, ಹೊರಳಿ-ಸಮೂಹ, ಆತಪತ್ರ-ಛತ್ರಿ, ಬುದ್ಬುದ-ಗುಳ್ಳೆ, ನರನಿಕಾಯ-(ಸೈನಿಕ) ಜನರ ಗುಂಪು, ಜಲಚರ-ಮೀನು, ಓಘ-ಸಮೂಹ, ರವ-ಧ್ವನಿ, ಜಲನಿಧಿ-ಸಮುದ್ರ

ಸೇನೆಯನ್ನು ಸಮುದ್ರಕ್ಕೆ ಹೋಲಿಸುತ್ತಾರೆ. ಆ ಸಮುದ್ರದ ಒಡ್ಡುಕಲ್ಲು ಅಲೆ ಸುಳಿ ಗುಳ್ಳೆ ಮೀನು ನಿಘ್ರ್ಪೊಷಗಳನ್ನು ಉತ್ತರನು ಆನೆ, ಕುದುರೆ, ರಥ, ಶ್ವೇತಚ್ಛತ್ರ, ಕಾಲಾಳು, ವಾದ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಕಾಣುತ್ತಿದ್ದಾನೆ. ಇದೊಂದು ಸೂಕ್ತವಾದ ಪ್ರತಿಮೆಯಾಗಿದೆ.

3. ಕತ್ತಿಯ ಸೆಳೆತದಿಂದ ಎದ್ದ ಕಿಡಿ , ಸೇನೆಯ ವೇಗದ ಚಲನೆಯಿಂದ ಎದ್ದ ಕೆಂಪು ಉರಿ, ಸೇನೆಯ ಅತಿಶಯ ಉದ್ಗಾರ, ಉದ್ಘೋಷಗಳ ಭಾರಿಯ ಶಬ್ದದಿಂದಾಗಿ ಎದ್ದ ಛಟಛಟ ಧ್ವನಿಗಳಿಂದ, ಧೂಳಿನಿಂದ ಎದ್ದ ಹೊಗೆಗಳಿಂದ ಕೂಡಿದ ಕೌರವರ ಸೇನೆಯು ವಿರಾಟಪುತ್ರ ಉತ್ತರನ ಕಣ್ಣುಗಳಿಗೆ ದಾವಾಗ್ನಿಯಂತೆ ಕಾಣುತ್ತಿತ್ತು.

ಜಡಿ-ಝಳಪಿಸು, ಕಡುಹು-ವೇಗ, ಕೇಸುರಿ-ಕೆಂಪು ಜ್ವಾಲೆ, ಬೆಂಕಿ, ಉಗ್ಗಡ-ಅತಿಶಯ, ನಿಸ್ವನ-ಧ್ವನಿ

ಈ ಪದ್ಯದಲ್ಲಿ ದಾವಾಗ್ನಿಯ ಕಾರ್ಯಗಳನ್ನು ಸೇನೆಯ ಕಾರ್ಯಗಳೊಂದಿಗೆ ಹೋಲಿಸಲಾಗಿದೆ.
ಮನುಷ್ಯನಿಗೆ ಹೆದರಿಕೆ ಏಕೆ ಬರುತ್ತದೆ ? ಇದರ ಮೂಲವನ್ನು ಶೋಧಿಸುತ್ತ ಜಾನ್ ಸಿಂಗಲ್‍ಟನ್ ಹೇಳುತ್ತಾನೆ.

4. “ಇವೇನು ಪ್ರಳಯ ಮೇಘದ ಮೂಲಸ್ಥಾನವೋ ಅಥವಾ ಆನೆಯ ಹಿಂಡೋ ; ಸಿಡಿಲಿನ ಮಲ್ಲಶಾಲೆಯೋ ಅಬ್ಬರದ ಸೇನಾ ಧ್ವನಿಯೋ ಪ್ರಳಯಾಗ್ನಿಯ ಹೊಗೆಯೋ ಆಯುಧಗಳೋ ನೆಲಕ್ಕೆ ಹಬ್ಬಿಸಿರುವ ಬೆಟ್ಟದ ಅರಣ್ಯವೋ ತುಂಬಿ ಹರಡಿದ ಧ್ವಜಗಳೋ ಲೋಕ ವಿನಾಶಕರವಾದ ಸಮುದ್ರವೋ ಅಥವಾ ಸೇನೆಯೊ?” ನಮಗೆ ಇದು ಗೊತ್ತಿಲ್ಲ" ಎಂದು ಹೇಳಿದ.

ಮಾತೃಕೆ-ಮೂಲಸ್ಥಾನ, ಕರಿಕುಲ-ಆನೆಗಳ ಸಮೂಹ, ಕಲ್ಪಾನಲ-ಪ್ರಳಯಾಗ್ನಿ, ಕೈದು-ಆಯುಧ, ದಡ್ಡಿ-ತೆರೆ, ಟೆಕ್ಕೆಯ-ಧ್ವಜ, ಜಲಧಿ-ಸಮುದ್ರ

5. “ಇದೇನು ವಿಷದ ತೊರೆಯೋ ? ಮಾರಿಯ ಪಾಳಯವೋ ಮೃತ್ಯುವಿನ ಗಂಟಲ ನಾಲಗೆಯೋ ಭೈರವನ ಗಣಗಳೋ ಯಮನ ಪರಿವಾರವೋ ಕಾಲರುದ್ರನ ಹಣೆಯ ಬೆಂಕಿಯೋ ಅಥವಾ ಕೌರವನ ಸೇನಾ ಜಾಲವೋ” ಹೀಗೆ ಭಾವಿಸಿ ಉತ್ತರನು ಶಿವಶಿವಾ ಎಂದು ಹೆದರಿದ".

ಕಾಲಕೂಟ-ವಿಷ, ಗೂಳೆಯ-ಬಿಡಾರ, ತಾಳಿಗೆ-ನಾಲಗೆ, ಥಟ್ಟು-ಗುಂಪು, ಜವ-ಯಮ, ಜಂಗುಳಿ-ಸಮೂಹ, ನೊಸಲು-ಹಣೆ, ವಹ್ನಿ-ಬೆಂಕಿ

ಆ ‘ಸುಕುಮಾರ’ ಅಂದು ಹೆದರಿದ" ! ಎಂಬ ಮಾತಿನ ಹಾಸ್ಯ ಧ್ವನಿಯನ್ನು ಗುರುತಿಸಬೇಕು.
ಈ ಮೇಲಣ ನಾಲ್ಕು ಪದ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಕೌರವರ ಸೇನೆಯು ಉತ್ತರನ ಮನಸ್ಸಿಗೆ ತಂದ ವಿಪತ್ತಿನ ಚಿತ್ರಗಳಿವೆ. ಹೆದರಿ ಕಂಗಾಲಾಗಿದ್ದನೆಂದು ಹೇಳಲು ಇಷ್ಟೊಂದು ಉಪಮೆಗಳನ್ನು ಕವಿ ನೀಡಬೇಕಾಯಿತು. ನಿಜವಾದ ವೀರರಿಗೆ ಶತ್ರು ಸೇನೆಯ ಅಗಾಧತೆ ಕಂಡರೆ ಆಶ್ಚರ್ಯವಾಗುವುದಿಲ್ಲ. ಬದಲಿಗೆ ಹೋರಾಟದ ಹುಮ್ಮಸ್ಸು ಹೆಚ್ಚಾಗುತ್ತದೆ.

6. “ಆಹಾ? ನನ್ನ ಕಣ್ಣುಗಳು ಈ ಸೇನೆಯ ಇನ್ನೊಂದು ಕಡೆಯನ್ನು ಕಾಣಲಾಗುತ್ತಿಲ್ಲ. ನನ್ನ ಮನಸ್ಸು ಈ ಸೇನಾ ಸಮುದ್ರದಲ್ಲಿ ಈಜಾಡಲಾರದು. ಜೀವಹಿಡಿದು ಬದುಕಿದ್ದರೆ, ಮುಂದೆ ಯಾವ ಅದ್ಭುತವನ್ನು ಬೇಕಾದರೂ ಕಾಣಬಹುದು. ಭೂಮಿ ಈ ಸೇನೆಯನ್ನು ಹೆತ್ತಿದೆ ಎಂದು ಕಾಣುತ್ತದೆ. (ಅಂದರೆ ಅಂಥ ವಿಸ್ತಾರವಾದ ಭೂ ಭಾಗವುಳ್ಳ ತಾಯಿ ಭೂಮಿ ಮಾತ್ರ ಇಂಥ ಸೇನೆಯನ್ನು ಹೆರಬಲ್ಲಳು ಎಂಬ ಭಾವ) ಈ ಸೇನೆಯ ಎದುರು ಯುದ್ಧ ಮಾಡಬಲ್ಲವನು ಈಶ್ವರನೊಬ್ಬನೇ ! ಶಿವಶಿವಾ ! ಇನ್ನು ನಾವು ಹೋರಾಡಿ ಗೆದ್ದಂತೆಯೇ ! ಈ ಸೇನೆಗೆ ನಮಸ್ಕಾರ " ಎಂದು ಉತ್ತರನು ಎಂದುಕೊಂಡ.

ಬಲಗಡಲು=ಬಲ+ಕಡಲು ಸೇನಾ ಸಮುದ್ರ, ಪೊಡವಿ-ಭೂ ತಾಯಿ, ಮೋಹರ-ಸೇನೆ, ಮೃಡ-ಶಿವ
ವಾಚಾಳನಾಗಿದ್ದ ಉತ್ತರನು ರಣವರ್ಣನೆಯಲ್ಲೂ ವಾಚಾಳನೇ ಆಗಿದ್ದಾನೆ !

ಹಿಂದಿನ ನಾಲ್ಕು ಪದ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಸೇನೆಯ ಅಗಾಧತೆಯನ್ನು ಕಲ್ಪಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಹೆಣಗಿದ ಉತ್ತರನು ಇಲ್ಲಿ ಸ್ಪಷ್ಟವಾದ ಮಾತುಗಳಲ್ಲಿ ಹೇಳಿಬಿಟ್ಟಿದ್ದಾನೆ.

7. “ಅಯ್ಯಾ ಸಾರಥಿ ನನ್ನ ಸ್ಥಿತಿ ಈಗ ಹಸಿದು ಬಾಯಿ ತೆರೆದು ನಿಂತ ಮಾರಿಯ ಗುಂಪಿನಲ್ಲಿ ಕುರಿ ನುಗ್ಗಿದಂತಾಗಿದೆ. ಬೃಹನ್ನಳೆ ! ರಥವನ್ನು ಮುಂದಕ್ಕೆ ಓಡಿಸಬೇಡ. ಅದರ ವೇಗವನ್ನು ನಿಲ್ಲಿಸು. ಕೈಯಲ್ಲಿರುವ ಚಾವಟಿಗೆಯನ್ನು ಎಸೆದು ಬಿಡು. ನಾವು ಈ ಸೇನೆಯ ಮೇಲೆ ಏನೂ ಮಾಡಲಾರೆವು. ಪ್ರಳಯ ಕಾಲದ ಯಮನ ಮುಸುಕನ್ನು ತೆರೆಯುವವರು ಯಾರಿದ್ದಾರೆ ? ಅಯ್ಯಾ ! ಕೌರವನು ನಿಜವಾಗಿ ಮಹಾ ಶಕ್ತಿವಂತ. ಆದುದರಿಂದ ರಥವನ್ನು ಹಿಂದಕ್ಕೆ ತಿರುಗಿಸು. ನಾನು ಜಾಳಿಸುತ್ತೇನೆ (ರಥಬಿಟ್ಟು ನಡೆದುಕೊಂಡು ಹೋಗುತ್ತೇನೆ)

ತೇಜಿ-ಕುದುರೆ, ಚಮ್ಮಟಿಗೆ-ಚಾವಟಿ, ಮುಸುಕು-ಕವಿದ ವಸ್ತ್ರ, ಉಗಿ-ಸೆಳೆ, ಜಾರಿಸು, ಜಾಳಿಸು-ನಡೆದುಕೊಂಡು ಹೋಗು ಚಲಿಸು.

8. “ಅಯ್ಯಾ ! ಕುಮಾರ ! ಮೊದಲ ಬಾರಿ ಮುತ್ತು ಕೊಡಲು ಹೋಗಿ ಹಲ್ಲು ಬೀಳಿಸಿಕೊಂಡವನಂತಾಗಿದ್ದೀಯಲ್ಲ. ಕಾಳಗಕ್ಕೆ ಇನ್ನೂ ಇಳಿದೇ ಇಲ್ಲ ಆಗಲೇ ನಿನಗೆ ಸಮರ ಭೀತಿ ಉಂಟಾಯಿತಲ್ಲ ? ಏನೂ ಹಿಂಜರಿಯಬೇಡ. ನಿಮ್ಮ ತಂದೆಯ ವಂಶಕ್ಕೆ ಕುಂದು ತರುವ ಕೆಲಸ ಮಾಡಬೇಡ. ಗೆಲುವಿನ ಮನಸ್ಸಿನಿಂದ ಹೋರಾಡು” ಹೀಗೆ ಹೇಳುತ್ತ ಅರ್ಜುನನು ರಥವನ್ನು ನಿಲ್ಲಿಸದೆ ಮುಂದಕ್ಕೆ ಹರಿಯಬಿಟ್ಟನು.

ಮೊದಲ ಚುಂಬನದೊಳಗೆ ಹಲುಬಿದ್ದಂತೆ : ಇದೊಂದು ಗಾದೆಯ ಮಾತು. ಪ್ರೇಮ ಕೇಳಿಯ ಮೊದಲಿಗೆ ಚುಂಬನ. ಆ ಘಟ್ಟದಲ್ಲೇ ಅವನ ಹಲ್ಲು ಬಿದ್ದರೆ ಮುಂದೆ ಏನು ಪ್ರೇಮಿಸಿಯಾನು ? ಎಂಬಂತೆ ಇನ್ನು ಯುದ್ಧದ ಆರಂಭದಲ್ಲೇ ಹೀಗೆ ಸೇನೆಯನ್ನು ನೋಡಿ ಹೆದರಿದರೆ ಮುಂದೆ ಯುದ್ಧ ಮಾಡುವುದು ತಾನೇ ಹೇಗೆ ? ಎಂಬ ಭಾವ. ಅಳುಕು-ಹಿಂಜರಿ, ಮನಗೆಲುವು-ಸ್ಫೂರ್ತಿಯುಕ್ತ ಮನಸ್ಸು (ಒಂದು ಉತ್ತಮ ಶಬ್ದ ಪ್ರಯೋಗ)

9. ರಥವು ವೇಗವಾಗಿ ಸಾಗಿದಂತೆಲ್ಲ ಆ ಉತ್ತರನ ದೇಹ ಜಡವಾಗತೊಡಗಿತು. ಮೈ ನಡುಗಿತು. ಕೂದಲು ವಿಕಾರವಾಯಿತು. ಮೈಯಲ್ಲಿ ಕಾವೇರಿತು. ದೇಹದ ಅಂಗಾಂಗಗಳೆಲ್ಲ ಹೆದರಿ ನಡುಗಿದುವು. ತುಂಬ ಭಯದ ಕಾವಿನಿಂದ ನಾಲಿಗೆ ಒಣಗಿತು. ತುಟಿ ಒಣಗಿತು. ಆ ಸುಕುಮಾರನು ತನ್ನ ಕಣ್ಣಿನ ರೆಪ್ಪೆಗಳು ಸುಟ್ಟಂತಾಗಿ ಮುಖಮುಚ್ಚಿಕೊಂಡ.

ಭಾರಿಸು-ಭಾರವಾಗು, ಕಾಹೇರು-ಕಾವು ಏರು, ಡೆಂಡಣಿಸಿ-ಭಯಭೀತನಾಗಿ, ತಾಳಿಗೆ- ಗಂಟಲು

10. “ಅಯ್ಯಾ ಸಾರಥಿ ! ಈ ರಥ ನಿಲ್ಲಿಸು ಎಂದರೆ ಸುಮ್ಮನೆ ಮುಂದಕ್ಕೆ ಹರಿಯ ಬಿಟ್ಟು ನನ್ನ ಗಂಟಲನ್ನೇಕೆ ಕೊಯ್ಯುತ್ತೀಯೆ ? ಸುಡು ಸುಡು. ನಿನಗೇನು ಕಣ್ಣು ಒಡೆದು ಹೋಗಿ ಏನೂ ಕಾಣದಂತಾಗಿದೆಯೇನು? ಕಣ್ಣು ಬಿಟ್ಟು ನೋಡು ! ಅದು ಮಹಾಸೈನ್ಯ ! ದೇವತೆಗಳು ಕೂಡ ಆ ಪ್ರಚಂಡ ಸೇನೆಯನ್ನು ಎದುರಿಸಲಾರರು. ನಿನಗೋ, ಸ್ವಲ್ಪವೂ ವಿವೇಕವಿಲ್ಲ. ತೆಗೆ ತೆಗೆ ಸಾಕು. ಕಡಿವಾಣವನ್ನು ಮತ್ತೆ ಎಳೆದು ಹಿಡಿ. ಕುದುರೆಗಳನ್ನು ಹಿಂದಕ್ಕೆ ತಿರುಗಿಸು” ಎಂದು ಉತ್ತರ ಹೇಳಿದ.

ಕಾಕು-ವಕ್ರಬುದ್ಧಿ , ನಾಕನಿಳಯ-(ಸ್ವರ್ಗವೇ ಮನೆಯಾಗುಳ್ಳ) ದೇವತೆ, ಅರಿದು-ಅಸಾಧ್ಯ, ವಾಘೆ-ಕಡಿವಾಣ (ಕಡಿಯಣ), ತೇಜಿ-ಕುದುರೆ

ಮೂಲದಲ್ಲಿ ಉತ್ತರನು ನಡುಗುತ್ತ, ಅಳುತ್ತ “ಪ್ರತಿಯೋದ್ಧುಂ ನ ಶಕ್ಯಾಮಿ ನಿವರ್ತಸ್ವ ಬೃಹನ್ನಲಾ “ಅಯ್ಯ ನಾನು ಯುದ್ಧ ಮಾಡಲಾರೆ, ರಥವನ್ನು ಹಿಂದಿರುಗಿಸು” ಎನ್ನುತ್ತಾನೆ.
ಅಲ್ಲದೆ “ನನ್ನ ರೋಮಗಳು ಅಲುಗಾಡುತ್ತಿವೆ. ಮೂರ್ಛೆ ಬರುತ್ತಿದೆ” (“ಹೃಷಿತಾನಿ ಚ ರೋಮಾಣಿ, ಕಶ್ಮಲಂಚಾಗತಂ ಮಮ”) ಎನ್ನುತ್ತಾನೆ. ಇಂಥ ವೀರ ಕೌರವ ಪಡೆಯ ವೀರರನ್ನು ಗೆಲ್ಲುತ್ತೇನೆಂದು “ತಲೆಕೆಟ್ಟ ನಾನು ಬಂದಿದ್ದೇನೆ” (ತಾನ್ ಜೇತುಂ ಸಮರೇ ಶೂರಾನ್ ದುರ್ಬುದ್ಧಿರಹಮಾಗತಃ) ಎನ್ನುತ್ತಾನೆ.

11. ಆದರೆ ಉತ್ತರನು ಹೇಳುತ್ತಿದ್ದರೂ ಲಕ್ಷಿಸದೆ ಅರ್ಜುನನು ರಥವನ್ನು ಮುಂದೆ ಎಂಟು ಹತ್ತು ಅಡಿ ಓಡಿಸಿದ. ಆಗ ಉತ್ತರನು ಕೈಯಲ್ಲಿ ಹಿಡಿದಿದ್ದ ಬಿಲ್ಲು ಬಾಣಗಳು ಕೆಳಗೆ ಬಿದ್ದುವು. ಕೈಯನ್ನು ಸ್ವಲ್ಪ ಎತ್ತಿ “ಅಯ್ಯಾ ಇರಿಗಾರ ಸಾರಥಿ (ನಮಗೆ ಇರಿಯಲು ಹೊರಟಿದ್ದೀಯಲ್ಲ ಎಂಬ ಭಾವ !) ಹೇಳುತ್ತಿರುವವನು ನಾನು ! ನನ್ನನ್ನು ಶತ್ರು ಎಂದು ಭಾವಿಸಿದ್ದೀಯೊ ಹೇಗೆ ? ನಾನು ನಿನ್ನ ಪ್ರಭುವಲ್ಲವೆ ? ಈ ಬಗೆಯ ಸ್ವಾಮಿ ದ್ರೋಹ ಲೇಸಾಯಿತು (ಒಳ್ಳೆಯದಲ್ಲ ಎಂಬ ಭಾವ !)” ಎಂದು ಎಚ್ಚರಿಸಿದ.

ಇರಿಗಾರ-ತಿವಿಯುವವನು, ದುರುಹಿಕೆ < ದ್ರೋಹ

ಮೂಲಭಾರತದಲ್ಲಿ
“ವೈರಾಟಿಃ ಪ್ರಾದ್ಗವತ್ ಭೀತೋ ವಿಸೃಜ್ಯ ಸಶರಂ ಧನುಃ” (ಹೆದರಿದ ಉತ್ತರನು ಬಿಲ್ಲು ಬಾಣಗಳನ್ನು ಕೆಳಗೆ ಹಾಕಿದ) ಎಂದು ಹೇಳಲಾಗಿದೆ.

12. ಅರ್ಜುನನು ಉತ್ತರ ಕುಮಾರನ ಮಾತಿಗೆ ಲಕ್ಷ್ಯ ಕೊಡದೆ ನಗುತ್ತ ರಥವನ್ನು ಮತ್ತೆ ನಾಲ್ಕೆಂಟಡಿ ಮುಂದಕ್ಕೆ ಸಾಗಿಸಿದ. ಉತ್ತರನು “ಇವನು ನನ್ನ ಮಾತು ಕೇಳುತ್ತಿಲ್ಲ. ನನ್ನನ್ನು ಕೊಲ್ಲುತ್ತಿದ್ದಾನೆ” ಎಂದು ಹೇಳಿ ತಾನೇ ಧುಮುಕಲು ಸಿದ್ಧನಾದ. ಪಂಚೆಯ ಸೆರಗನ್ನು ಮೇಲೆತ್ತಿ ಮೆಲ್ಲನೆ ರಥದ ಹಿಂಭಾಗಕ್ಕೆ ಸರಿಯುತ್ತ ಧುಮುಕಿಬಿಟ್ಟ. “ಸಧ್ಯ ! ಬದುಕಿದೆ” ಎಂದುಕೊಂಡು ಬಿಟ್ಟ ಮಂಡೆಯಲ್ಲಿಯೇ ಹಿಂದಕ್ಕೆ ಓಡಲಾರಂಭಿಸಿದ.

ಸಂವರಿಸಿ-ಸರಿಪಡಿಸಿ, ಮುಂಜೆರಗು-ಮುಂ+ಸೆರಗು, ಸೆರಗಿನ ಮುಂಭಾಗ, ನಿಟ್ಟೋಟ-ನಿಡಿದು+ಓಟ, ವೇಗವಾದ ಓಟ

13. ಈ ಕೇಡಿಗ ಉತ್ತರಕುಮಾರನು ಕೆದರಿದ ಕೇಶದಲ್ಲಿ ದಿಕ್ಕುಗೆಟ್ಟು ಓಡುತ್ತಿರುವುದನ್ನು ಅರ್ಜುನನು ನೋಡಿದ. “ಅಯ್ಯೋ ! ಪಾಪಿ ! ಓಡುತ್ತಿದ್ದಾನೆ. ಇವನನ್ನು ಹಿಡಿದು ತರಬೇಕು” ಎಂದು ಲಗುಬಗೆಯಿಂದ ಅಟ್ಟಿಸಿಕೊಂಡು ಹೋದ. ಆ ರಭಸಕ್ಕೆ ಭೂಮಿ ನಡುಗಿತು. ಭೂಮಿಯನ್ನು ಹೊತ್ತ ಆದಿಶೇಷನು ಹೆದರಿಕೊಂಡ. ಈ ಕಡೆ ಈ ದೃಶ್ಯವನ್ನು ನೋಡುತ್ತಿದ್ದ ಕುರುಸೇನೆ ನಗೆಯ ಕಡಲಲ್ಲಿ ಮುಳುಗಿತು. (ಪಲಾಯನ ದೃಶ್ಯ ಮತ್ತು ಅಟ್ಟಿಕೊಂಡು ಹೋಗುವ ದೃಶ್ಯಗಳು ಈ ನಗೆಯ ಸ್ಫೋಟಕ್ಕೆ ಕಾರಣವಾದುವು)

ಕೇಡಾಡಿ-ಕೇಡುಗ, ಸೂಟಿ-ರಭಸ, ಅಹಿಪತಿ-ಸರ್ಪರಾಜ, ಆದಿಶೇಷ, ಕೆಡೆ-ಬೀಳು

“ಆಹಾ ! ಹೋರಾಡಲೆಂದು ಬಂದ ವೀರನ ಸ್ಥಿತಿಯನ್ನು ನೋಡು. ಶಿವ ಶಿವಾ ! ಈ ಹೇಡಿಯನ್ನು ಬೆನ್ನಟ್ಟುತ್ತಿರುವ ವೀರನು ಮಹಾಯೋಧನಂತೆ ಕಾಣುತ್ತಾನೆ. ಆದರೆ ಯಾರೆಂದು ತಿಳಿಯುವುದಿಲ್ಲ. ತುಂಬ ಪರಾಕ್ರಮಿಯಂತೆ ಕಾಣುತ್ತಾನೆ. ಆಕಾರವನ್ನು ನೋಡಿದರೆ ಅರ್ಜುನನಂತೆ ಕಾಣುತ್ತಾನೆ” ಎಂದು ಕೌರವ ಸೇನೆಯವರು ತಮ್ಮ ತಮ್ಮಲ್ಲೇ ಹೇಳಿಕೊಂಡರು.

ಬಲುಹು-ಸಾಮಥ್ರ್ಯ, ಬೆಂಬಳಿ-ಹಿಂದೆಯೇ, ಅರಿದು-ಕಷ್ಟ, ಅಸಾಧ್ಯ, ವೆಗ್ಗಳೆಯನ್+ಅಹನ್=ಶಕ್ತಿಯುತನಾಗಿದ್ದಾನೆ.

ಉತ್ತರ ಕುಮಾರನ ಬೆನ್ನುಹತ್ತಿ ತಲೆಗೂದಲು ಕೆದರಿ ತೂಗುತ್ತಿದ್ದ ಅರ್ಜುನನನ್ನು ನೋಡಿದ ಕೌರವ ಸೈನಿಕರಿಗೆ ಇವನು ಅರ್ಜುನ ಹೌದೋ ಅಲ್ಲವೋ ಎಂದು ನಿರ್ಧರಿಸುವುದು ಕಷ್ಟವಾಯಿತು ಎಂದು ವ್ಯಾಸರು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ.
(ವಿಧೂಯ ವೇಣೂಂ ಧಾವಂತಂ ಪಾಂಡವಂ ಪ್ರೇಕ್ಷ್ಯ ಸೈನಿಕಾ :
ಅರ್ಜುನೇತಿಚ ನೇತ್ಯೇವ ವ್ಯವಸ್ಯಂತಿ ನ ತೇ ಪುನಃ)

15. ಕರ್ಣ ಈ ಗುಜುಗುಜು ಶಬ್ದವನ್ನು ಕೇಳಿ “ಸಾರಥಿಯ ಅಳವಿಯಲ್ಲಿ ಮಿಗುವ ಈತನು (ಅಂದರೆ ಸಾರಥಿಯ ಕೈಯಿಂದ ತಪ್ಪಿಸಿಕೊಂಡು ಓಡುತ್ತಿರುವವನು) ಉತ್ತರನಿರಬೇಕು. ಅರ್ಜುನನಿಗೆ ಈ ಸಾರಥಿತನ ಎಲ್ಲಿ ಬಂತು. ಅಲ್ಲದೆ ನೋಡಿದರೆ ನಪುಂಸಕ ವೇಷ ಬೇರೆ ಇದೆ. ಅಯ್ಯೋ ಯಾರಾದರೇನಂತೆ ! ಈತ ಅರ್ಜುನನೇ ಆಗಿರಲಿ ಅಥವಾ ಇಂದ್ರನೇ ಆಗಿರಲಿ ಶ್ರೀರಾಮನೇ ಆಗಿರಲಿ ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಬಂದರೆ ಬರಲಿ ಕೊಲ್ಲುತ್ತೇನೆ” ಎಂದು ಕರ್ಣನು ಕೋಪದಿಂದಿ ಹೇಳಿದ.

ಅಳವಿಯಲಿ ಮಿಗುವಾತ -(ಸಾರಥಿಯ ಕೈಯಿಂದ ತಪ್ಪಿಸಿಕೊಂಡಿರುವವನು), ಸೂತತನ-ಸಾರಥಿತನ, ವೀಕ್ಷಿಸು-(ಸೂಕ್ಷ್ಮವಾಗಿ) ನೋಡು, ಪುರುಹೂತ-ದೇವೇಂದ್ರ, ಆತಡೆ-ಆಂತಡೆ, ಹೋರಾಡಲು ಬಂದರೆ, ಖಾತಿ-ಕೋಪ

16. ಈ ಕಡೆ ಅರ್ಜುನನು ಉತ್ತರನನ್ನು ಅಟ್ಟಿಸಿಕೊಂಡು ಬಂದ. “ನೀನು ಮುಂದೆ ಓಡಿದ್ದೇ ಆದರೆ ನಿನ್ನ ತಲೆಯನ್ನು ಕತ್ತರಿಸಿ ಬಿಡುತ್ತೇನೆ. ನಿಲ್ಲು ನಿಲ್ಲು” ಎಂದು ಕೂಗಿಕೊಂಡ. ಉತ್ತರನು ಸ್ವಲ್ಪ ಹಿಂದಕ್ಕೆ ತಿರುಗಿ “ಇವನು ನನ್ನ ಸಾರಥಿಯಾಗಿ ಬಂದಿದ್ದಾನೋ ನನ್ನ ಪಾಲಿಗೆ ಮೃತ್ಯುವಾಗಿ ಬಂದಿದ್ದಾನೋ ! ಈ ಪಾಪಿಯನ್ನು ಎಲ್ಲಿಂದ ತಂದು ಸಾರಥಿಯಾಗಿ ಮಾಡಿಕೊಂಡೆನೊ ?” ಎಂದುಕೊಂಡು ತನ್ನ ಓಟವನ್ನು ಮುಂದುವರಿಸಿದ.

ಎತ್ತಣಿಂದವೆ-ಎಲ್ಲಿಂದ(ತಂದು), ಸೈವರಿ-ಮುಂದುವರಿ, ಓಡು ಸೈ+ಪರಿ, ಸೈ-ಚೆನ್ನಾಗಿ ಪರಿ-ಧಾವಿಸು, ಓಡು

17. ಅಟ್ಟಿಸಿಕೊಂಡು ಹೋದ ಅರ್ಜುನನು ನೂರು ಹೆಜ್ಜೆಗಳೊಳಗೆ ಉತ್ತರನನ್ನು ಹಿಡಿದ. “ಛೀ ! ನೀನು ಇದೇನು ಮಾಡಿದೆ ? ನೀನೇನು ಹಾದರಕ್ಕೆ ಹುಟ್ಟಿದವನೋ ? ಕ್ಷತ್ರಿಯ ಬೀಜವೋ ? ಅಲ್ಲ - ಆ ಅಂತಃಪುರದ ಹೆಂಗಸರ ಮುಂದೆ ಹಾಗೆ ಹೊಟ್ಟು ಕುಟ್ಟಿದೆಯಲ್ಲ. ಈಗ ಶತ್ರುಗಳ ಎದುರಿಗೆ ಹೇಡಿಯಂತೆ ಹೀಗಾಡುತ್ತಿದ್ದೀಯೆ. ದುರಾತ್ಮ ! ನೀನು ವಿರಾಟ ವಂಶಕ್ಕೇ ಅಪಕೀರ್ತಿ ತಂದೆಯಲ್ಲ” ಎಂದು ಗದರಿಕೊಂಡ.

ಇಟ್ಟಣಿಸು-ಆಕ್ರಮಿಸು, ಹೊಟ್ಟುಗುಟ್ಟು-ವ್ಯರ್ಥಾಲಾಪ ಮಾಡು. ಬತ್ತವನ್ನು ಕುಟ್ಟಿದರೆ ಅಕ್ಕಿ ಬರುತ್ತದೆ. ಬರಿಯ ತವುಡನ್ನೇ ಕುಟ್ಟಿದರೆ….? ಇದೊಂದು ನಾಣ್ಣುಡಿ.

ಹುಟ್ಟಿದೆಯೊ ಹಾದರಕೆ…. ನೀನು : ಇದು ಜಾನಪದರ ಬೈಗುಳದ ಧಾಟಿ ! ಮಿಂಡರಿಗೆ ಹುಟ್ಟಿದವನು ಎಂಬುದು ಒಂದು ಲೈಂಗಿಕ ಬೈಗುಳ. ಕ್ಷತ್ರಿಯ ಬೀಜವಲ್ಲ ನೀನು ಎಂದರೆ ಕ್ಷಾತ್ರಸಂಪತ್ತು ನಿನ್ನಲಿಲ್ಲ ಎಂಬ ಬೈಗುಳ. ಅಭಿಜಾತ ಕಾವ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಕೂಡ ಇಂಥ ಗ್ರಾಮ್ಯ ಪದಗಳ ಬಳಕೆ ಕುಮಾರವ್ಯಾಸನ ವಿಶೇಷ.
ನೂರು ಹೆಜ್ಜೆ ಇಡುವುದರೊಳಗೆ… (ಮೂಲಭಾರತದಿಂದ ಈ ಮಾತು ಎತ್ತಿಕೊಂಡಂತಿದೆ. ಉತ್ತರನನ್ನು ಬೆನ್ನಟ್ಟಿ ಧನಂಜಯನು ನೂರು ಹೆಜ್ಜೆ ಇಟ್ಟು ಜುಟ್ಟು ಹಿಡಿದು ನಿಲ್ಲಿಸಿದ ಎಂದು ವ್ಯಾಸರು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ.
(ಉತ್ತರಂತು ಪ್ರಧಾವಂತಂ ಅಭಿಧೃತ್ಯ ಧನಂಜಯಃ
ಗತ್ವಾ ‘ಪದಶತಂ’ ತೂರ್ಣಂ ಕೇಶಪಕ್ಷೇ ಪರಾಮೃಶತ್”)

18. ಹಲ್ಲು ಕಿರಿದು ಬಾಯೊಳಗೆ ಬೆರಳಿಟ್ಟುಕೊಂಡು ತನ್ನ ಹೇಡಿತನವನ್ನು ಪ್ರದರ್ಶಿಸುತ್ತ “ಅಯ್ಯಾ ! ಸಾರಥಿ ! ದಯವಿಟ್ಟು ನನ್ನನ್ನು ಕಳಿಸಿಕೊಡು. ಆಗ ನಾನು ನಿನ್ನ ಬಸುರಲ್ಲಿ ಬಂದ ಮಗ ಎಂದ ಭಾವಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತೇನೆ (ನಿನ್ನ ಕೃಪೆಯಿಂದ ಉಳಿದವನು ಎಂದರ್ಥ) ಅಲ್ಲ ಸಾರಥಿ ! ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಈ ಭಾರಿಯ ಕೌರವ ಸೇನೆಯನ್ನು ಭಂಗಿಸುವ ಮಹಾವೀರರು ಈ ಲೋಕದಲ್ಲಿ ಇದ್ದಾರೆಯೆ ? ನೋಡು ! ಯಾರು ಯಾರಿಂದಲೋ ನನ್ನನ್ನು ಕೊಲ್ಲಿಸುವ ಬದಲಿಗೆ ನೀನೇ ನನ್ನನ್ನು ಚುಚ್ಚಿ ಕೊಂದು ಬಿಡು. ತಗೊ ಇಲ್ಲಿ ಕಠಾರಿಯಿದೆ ಕೊಡುತ್ತೇನೆ” ಎಂದು ಉತ್ತರನು ಗೋಗರೆದ.

ಕೊಳುಗುಳ-ಯುದ್ಧಭೂಮಿ, ಒಡ್ಡು-ಸೇನೆ, ಮುರಿ-ಸೋಲಿಸು, ಅಗ್ಗಳೆಯರು-ವೀರರು, ಲೋಗ-ಸಾಮಾನ್ಯ ಜನ, ಕುತ್ತಿ-ಚುಚ್ಚಿ

ಉತ್ತರನ ಪಲ್ಲವಿ ಒಂದೇ. ಅದು ವ್ಯಾಸರು ಹೇಳುವಂತೆ (“ಬದುಕಿ ಉಳಿದರೆ ಮಂಗಳವನ್ನು ಕಂಡೇನು, ರಥ ಹಿಂದಿರುಗಿಸು”)
ನಿವರ್ತಯ ರಥಂ ಕ್ಷಿಪ್ರಂ ಜೀವನ್ ಭದ್ರಾಣಿ ಪಶ್ಯತಿ.

19. ದೇಹವೇ ಬಿರಿದು ಹೋಗಬೇಕು ಎನ್ನುವಷ್ಟರ ಮಟ್ಟಿಗೆ ಅರ್ಜುನನು ನಗುತ್ತ ಉತ್ತರನನ್ನು ಗದರಿಕೊಂಡ. “ಎಲವೊ ! ಉತ್ತರ ! ಸಭೆಯಲ್ಲಿ ಹೆಂಗಸರ ಎದುರಿಗೆ ಬಾಯಿಗೆ ಬಂದಂತೆ ಹರಟಿದೆಯಲ್ಲ ! ಈಗ ಯುದ್ಧಭೂಮಿಯಲ್ಲಿ ಆ ಪ್ರತಾಪ ಎಲ್ಲಿ ಹೋಯಿತು ? ನುಗ್ಗಿ ಶತ್ರು ಸೇನೆಯನ್ನು ಧ್ವಂಸ ಮಾಡಲಾಗದೆ ಈಗ ನಾಡನರಿಯಂತೆ ನನ್ನ ಮುಂದೆ ಹಲ್ಲು ಕಿರಿದರೆ ನಾನು ನಿನ್ನನ್ನು ಬಿಟ್ಟು ಬಿಡುತ್ತೇನೆ ಎಂದು ತಿಳಿದಿದ್ದೀಯೇನು ? ನಾನು ಖಂಡಿತ ಬಿಡುವುದಿಲ್ಲ ಈಗ ಹೋರಾಡುವೆಯಂತೆ, ನಡೆ”.

ಗಜರು-ಆರ್ಭಟಿಸು, ಸೊರಹು-ಹರಟು, ಅನುವರ-ಯುದ್ಧಭೂಮಿ, ವಾಹಿನಿ-ಸೈನ್ಯ

ಮನದಲೊಡಲೊಡೆವಂತೆ-ಕುಮಾರವ್ಯಾಸನ ಅಪೂರ್ವ ಪ್ರಯೋಗಗಳಲ್ಲಿ ಇದು ಒಂದು. ಅರ್ಜುನ ಪ್ರಕಟವಾಗಿ ನಗಲಿಲ್ಲ. ಹೊಟ್ಟೆ ಬಿರಿಯುವಂತೆ ಮನಸ್ಸಿನಲ್ಲೇ ನಕ್ಕನಂತೆ !

20. ಅರ್ಜುನನು ಉತ್ತರನಿಗೆ ಹೇಳಿದ : “ಅಯ್ಯಾ ! ಉತ್ತರ ! ನಿನಗೆ ನಿನ್ನ ಬಗೆಗೇ ಅಸಹ್ಯವಾಗಬೇಡವೆ ? ವೀರರೆನ್ನಿಸಿಕೊಂಡವರು ಹೀಗೆ ಜೀವಗಳ್ಳರ ದಾರಿಯನ್ನು ಹಿಡಿಯಬಹುದೆ ? ನಾವು ನಪುಂಸಕರು. ಆದರೆ ಸಾವಿಗೆ ಹೆದರಿದ್ದೇವೆಯೆ ? (ನನ್ನನ್ನು ನೋಡಿ ಕಲಿ !) ಆಗ ಉತ್ತರನು “ಸಾರಥಿ , ನೀವು ನಪುಂಸಕರಲ್ಲ. ವೀರರು, ನಾವು ನಪುಂಸಕರು ಎಂದು ಭಾವಿಸು. ನಾವು ಸಾಯಲು ಬಯಸುವ ಜನ ಅಲ್ಲ. ಈ ಲೋಕದಲ್ಲಿ ಜೀವಗಳ್ಳರು ಯಾರು ಯಾರಿದ್ದಾರೋ ಅವರಿಗೆಲ್ಲ ಗುರು ನಾನು ಎಂದು ತಿಳಿದುಕೊ. ದಯವಿಟ್ಟು ನಮ್ಮನ್ನು ಬಿಟ್ಟುಕೊಡು” ಎಂದು ಅಂಗಲಾಚಿದ.

ಹೇವ-ಅಸಹ್ಯ,

1. ಹಿಂದಿನ ಅಂತಃಪುರದ ಹೆಂಗೆಳೆಯರೆದುರಿಗಿನ ಮಾತಿಗೂ ವಾಸ್ತವದ ನೆಲೆಗಟ್ಟಿನ ಮಾತಿಗೂ ಇರುವ ಅಂತರವೇ ಇಲ್ಲಿ ಹಾಸ್ಯಕ್ಕೆ ವಸ್ತು. ಈ ಎರಡು ಪಾತ್ರಗಳಲ್ಲೂ ಉತ್ತರನೊಬ್ಬನೇ ಮಿಂಚಿರುವುದನ್ನು ನೋಡಬಹುದು.
2. ಕುಮಾರವ್ಯಾಸನು ಸಂಭಾಷಣೆಯ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ನಾಟ್ಯ ಗುಣವನ್ನು ಮೆರೆಯುತ್ತಾನೆ ಎಂಬುದಕ್ಕೆ ಈ ಪ್ರಕರಣವೂ ಸಾಕ್ಷಿ.

21. “ಛೀ ! ಉತ್ತರ ನೀನು ವೀರನಲ್ಲ ಹರುಕ. ನಿಮ್ಮ ತಂದೆಯಾದರೋ ಕ್ಷತ್ರಿಯ ರಾಜರುಗಳಲ್ಲಿ ಶ್ರೇಷ್ಠನಾದ ರಾಜ. ನೀನು ಯುವಕ. ತಾರುಣ್ಯದಲ್ಲಿ ಯುದ್ಧಕಾರ್ಯವನ್ನು ಒಪ್ಪಿಕೊಂಡು ಇರಿದು ಮೆರೆಯಬೇಕಲ್ಲವೆ ? ಅಲ್ಲದೆ ತಾರುಣ್ಯದ ಬಲವೂ ನಿನಗಿದೆ. ಹಾಗೆ ಮಾಡದೆ ಹೇಡಿಯಾದರೆ ಸರಿಯಲ್ಲ. ಅಪಕೀರ್ತಿ ಎಂಬುದು ರವಿ ಶಶಿಗಳಿರುವ ತನಕ ಹೋಗುವುದೇ ಇಲ್ಲ. ಎಲೈ ನರವೇಷದ ಕುರಿ ! ನಡೆ, ಯುದ್ಧ ಮಾಡು” ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತ ಉತ್ತರನನ್ನು ಜೋರಾಗಿ ಎಳೆದ.

ಹರುಕ-ಇದು ಒಂದು ಗ್ರಾಮೀಣ ಬೈಗುಳ, ಸಡಿಲ ಸ್ವಭಾವದವನು, ನೀಚ. ಪಱುಕ>ಪರುಕ, ಉರುವ-ಶ್ರೇಷ್ಠ, ಅವಸರ-ಸಂದರ್ಭ, ಧುರಭರ- ಉಕ್ಕುತ್ತಿರುವ ಉದ್ದಾಮವಾದ, ಅತಿಶಯವಾದ, ಸರಿಗಳೆ-ಬಿಟ್ಟು ಹೋಗು, ಬೀಳ್ವನ್ನ ಬರ-ಬೀಳ್ವ ಅನ್ನವರ > ಅನ್ನಬರ-ಬೀಳುವ ತನಕ

22. “ಯುದ್ಧ ಭೂಮಿಗೆ ಬಂದು ಪಲಾಯನ ಮಾಡಿದರೆ ಓಡಿದ ಒಂದೊಂದು ಹೆಜ್ಜೆಗೂ ಮಹಾಪಾತಕವು ಅಮರಿಕೊಳ್ಳುತ್ತದೆ. ಅದೇ ಹೆಜ್ಜೆಯನ್ನು ಪ್ರೀತಿಯಿಂದ ಮುಂದೆ ಇಟ್ಟರೆ ಒಂದೊಂದು ಹೆಜ್ಜೆಗೂ ಅಶ್ವಮೇಧಯಾಗ ಮಾಡಿದ ಫಲ ಲಭಿಸುತ್ತದೆ. ಒಂದು ವೇಳೆ ಯುದ್ಧ ಮಾಡುತ್ತ ಸತ್ತರೆ ದೇವಲೋಕದ ಸುಂದರಿಯರು ನಿನಗೆ ತೊತ್ತಿರುಗಳಾಗುತ್ತಾರೆ. ಆಗ ನಿನಗೆ ಪದವಿಯನ್ನಿತ್ತು ದೇವೇಂದ್ರನೇ ನೆಲವನ್ನು ಉಗ್ಗಡಿಸುತ್ತಾನೆ ಅಂದರೆ. ನಿನಗೆ ವೀರಸ್ವರ್ಗವು ಲಭಿಸುತ್ತದೆ” ಎಂದು ಅರ್ಜುನ ಹೇಳುತ್ತಾನೆ (ಇಂದ್ರ ಪದವಿ ನಿನಗೆ ದೊರೆಯುತ್ತದೆ ಎಂಬರ್ಥವೂ ಘಟಿಸುತ್ತದೆ)

ಕೊಳುಗುಳ-ಯುದ್ಧ, ಅಶ್ವಮೇಧ ಫಲ-ಅಶ್ವಮೇಧ ಯಾಗ ಮಾಡಿದರೆ ಬರುವ ಪುಣ್ಯಫಲ, ಅಳಿ-ಸಾಯಿ, ಉಗ್ಗಡಿಸು-ಉದ್ಘೋಷಿಸು

23. “ಆದರೆ ಬೃಹನ್ನಳೆ ! ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಪಲಾಯನ ಮಾಡಿದರೆ ಪಾಪ ಎಂದೆಯಲ್ಲವೆ ? ಅದನ್ನು ಬ್ರಾಹ್ಮಣರು ಮಂತ್ರ ಪ್ರಾಯಶ್ಚಿತ್ತಗಳಿಂದ ಹೋಗಲಾಡಿಸುತ್ತಾರೆ. ಇನ್ನು ಅಶ್ವಮೇಧ ಫಲ ಎಂದೆಯಲ್ಲ. ಸತ್ತು ಆ ಫಲ ಪಡೆಯುವ ಬದಲಿಗೆ ಭೂಮಿಯಲ್ಲಿ ಬದುಕಿಕೊಂಡಿದ್ದೇ ಅಶ್ವಮೇಧ ಯಾಗವನ್ನು ಮಾಡಬಹುದಲ್ಲವೆ ? ನಮಗೆ ದೇವಲೋಕದ ಲಲನೆಯರು ಬೇಕಾಗಿಲ್ಲ. ನಮ್ಮ ಅರಮನೆಯಲ್ಲಿರುವ ಸುಂದರಿಯರೇ ಸಾಕು ? ಇಂದ್ರ ಪದವಿ ಎಂದೆಯಲ್ಲವೆ ? ನಮ್ಮ ಕೈಯಲ್ಲಿರುವ ರಾಜ್ಯದ ಅರಸುತನವೇ ನಮಗೆ ಇಂದ್ರ ಪದವಿ. ಆದುದರಿಂದ ನಮ್ಮನ್ನು ಬಿಟ್ಟು ಉಪಕಾರ ಮಾಡು” ಎಂದು ಉತ್ತರನು ವಾದಿಸಿದ.

ಧುರ-ಯುದ್ಧ, ಭೂಸುರ-ಬ್ರಾಹ್ಮಣ

24. “ಅಯ್ಯಾ ! ಉತ್ತರ ! ನೀನು ವೀರರಲ್ಲಿ ಸಾಮಥ್ರ್ಯ ಹೊಂದಿದವನು. ಭಾರಿಯ ತೋಳುಗಳನ್ನು ಹೊತ್ತವನು. ಮನೆಯಲ್ಲಿ ಮಾತ್ರ ಸೂಳೆಯರ ಮುಂದೆ ಅಸಂಬದ್ಧವಾದುದನ್ನು ಒದರಿ ಈಗ ಬಾಣ ಪ್ರಯೋಗ ಮಾಡದೆ, ಗಾಯಗೊಳ್ಳದೆ ಕಾಲುಗಳ ವೇಗವನ್ನು ಮಾತ್ರ ತೋರಿಸುತ್ತಿದ್ದೀಯಲ್ಲ. ನಾಳೆ ರಾಜಸಭೆಯಲ್ಲಿ ನಾಚಿಕೆಯಿಲ್ಲದೆ ಹೇಗೆ ಕುಳಿತುಕೊಳ್ಳುತ್ತೀಯೆ ?” ಎಂದು ಅರ್ಜುನ ಅನ್ನುತ್ತಾನೆ.

ಆಳು-ವೀರ, ಒಡ್ಡುಉಳ್ಳವನು-ಸಮರ್ಥ, ಬಾಷ್ಕಳ ಗೆಡೆ-ಅಸಂಬದ್ಧವಾಗಿ ಮಾತಾಡು-ಸ್ವೈರ ವೃತ್ತಿ ತೋರಿಸು ಸುಳ್ಳು ಹೇಳು, ಕೋಲು-ಬಾಣ, ಕಾಲುವೇಗ-ಪಲಾಯನ ವೇಗ, ಓಲಗ-ರಾಜಸಭೆ, ಕುಳ್ಳಿತಿಹೆ-ಕುಳಿತಿಹೆ (ಛಂದಸ್ಸಿಗಾಗಿ ಈ ಬದಲಾವಣೆ)

25. “ಕೆತ್ತುಕೊಂಡು ಆ ನಾಚಿಕೆಗೆ ಚುಚ್ಚಿಕೊಳ್ಳಬೇಕು” ಎಂಬ ಗಾದೆಯನ್ನು ನಮಗೆ ಅನ್ವಯಿಸಬೇಡ . ನಮಗೆ ಯುದ್ಧವೆಂದರೆ ಭಯ. ನಿಜವಾಗಿ ನಾವು ಕಾಳಗಕ್ಕೆ ಹೆದರುವ ಜನ ಎಂದೇ ತಿಳಿ. ನೀನು ನಮ್ಮ ಸೇವಕ. ಆಪ್ತನಾಗಿರಬೇಕಾದ ಸೇವಕನೇ ಶತ್ರುವಿನ ಹಾಗೆ ನಮ್ಮ ಪಾಲಿನ ಮೃತ್ಯು ಆಗಬಹುದೆ ? ಅಯ್ಯಾ ! ನಿನಗೇನು ಬೇಕು ಹೇಳು. ನೀನು ಬೇಡಿದುದನ್ನು ಕೊಟ್ಟು ಕಾಪಾಡುತ್ತೇನೆ. ದಯವಿಟ್ಟು ನನ್ನನ್ನು ಕೊಲ್ಲದೆ ಬಿಟ್ಟು ಬಿಡು ಎಂದು ಉತ್ತರನು ಅರ್ಜುನನನ್ನು ಅಂಗಲಾಚಿದ.

ಕೆತ್ತುಕೊಂಡು…. ಬೇಕು ಇದೊಂದು ಗಾದೆ “ನಡುಗುತ್ತ ಆ ನಡುಗಿದ ನಾಚಿಕೆಗೆ ಚುಚ್ಚಿಕೊಳ್ಳಬೇಕು” ಎಂಬ ಗಾದೆ ಮಾತು, ಹೊದ್ದಿಸು-ಅನ್ವಯಿಸು, ತೆತ್ತಿಗ-ಸೇವಕ, ಮಿತ್ತುವಹರೇ-ಮಿತ್ತು+ಅಹರೇ-ಮೃತ್ಯವಾಗಬಹುದೆ ?

26. ಮುಂದುವರಿದು ಉತ್ತರನು “ವಳಿತವನ್ನು ಅಂದರೆ ಯಾವುದಾದರೂ ಭೂ ಪ್ರದೇಶವನ್ನು, ವಾರುವ (ಕುದುರೆ) ಮತ್ತು ಮುತ್ತು ರತ್ನಗಳ ಅಲಂಕಾರದೊಡವೆಗಳು ಇವನ್ನೆಲ್ಲ ನಾನು ರಾಜಭವನದಲ್ಲಿ ನಿನಗೆ ಕೊಡಿಸುತ್ತೇನೆ. ಅಯ್ಯಾ ! ಬೃಹನ್ನಳೆ , ನಿನ್ನನ್ನು ಸಾಕಿದಾತನು ನಮ್ಮ ತಂದೆ. ಹಾಗೆ ಕಾಪಾಡಿದುದಕ್ಕೆ ಹೀಗೆ ನಡೆದುಕೊಳ್ಳುತ್ತಿದ್ದೀಯಲ್ಲ. ನಿನ್ನದು ಕಲ್ಲು ಮನಸ್ಸಲ್ಲವೆ ?” ಎಂದು ಹೇಳಿದ. ಆಗ ಪಾರ್ಥನು ಹೀಗೆ ಹೇಳಿದ.

ವಳಿತ-ಪ್ರದೇಶ, ರಾಜ್ಯ, ವಾರುವ-ಕುದುರೆ, ಮುಕ್ತಾವಳಿ-ಮುತ್ತು, ಬೊಪ್ಪ-ತಂದೆ, ಕೈಯೊಡನೆ-ಕೂಡಲೇ

27. ಅರ್ಜುನನು “ಅಲ್ಲ ಉತ್ತರ ಕುಮಾರ ! ರಾಜ ಸಂತತಿಯಲ್ಲಿ ಹುಟ್ಟಿ ಬಂದು ನಿನ್ನಂಥವನು ಹೀಗೆ ಯುದ್ಧಭೂಮಿಯಲ್ಲಿ ದೇಹದ ಮೇಲಿನ ಆಸೆಯನ್ನು ಇರಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದೀಯೆ. ಆದರೆ ಒಡಲಮೋಹವೊಂದನ್ನೇ ಇರಿಸಿಕೊಂಡ ಕ್ಷತ್ರಿಯರು ಹಿಂದೆ ಇರಲಿಲ್ಲ, ಮುಂದೆಯೂ ಇರುವುದಿಲ್ಲ. ಛೀ ! ಉತ್ತರ ! ವ್ಯರ್ಥವಾದ ಮಾತುಗಳನ್ನು ಆಡಬಹುದೆ ? ಸುಡು ಸುಡು ! ಅಯ್ಯಾ ! ರಾಜ ಮರ್ಯಾದೆಯನ್ನು ಮೀರಿದವನೆ ! ನಡೆ ರಥದ ಬಳಿಗೆ ಬಾ. ನೀನೇನೂ ಕಾದಬೇಕಾಗಿಲ್ಲ. ಸುಮ್ಮನೆ ಬಾ’ ಎಂದು ಉತ್ತರನಿಗೆ ಹೇಳಿದ.

ಪೊಡವಿಪತಿ-ರಾಜ, ಬಸುರ ಬಂದು (ವಿಭಕ್ತಿ ಪಲ್ಲಟ) ಬಸುರಲ್ಲಿ ಬಂದು, ಕಕ್ಕುಲಿತೆ-ಮೋಹ, ಬಂಜೆವಾತು-ವ್ಯರ್ಥಾಲಾಪ

28. “ಅಯ್ಯಾ ! ಉತ್ತರ ಕುಮಾರ ! ನಾನೇ ಶತ್ರುಗಳ ಮೇಲೆ ಯುದ್ಧವನ್ನು ಮಾಡುತ್ತೇನೆ. ನೀನು ಸುಮ್ಮನೆ ರಥವನ್ನು ನಡೆಸುವ ಸಾರಥಿಯಾಗು. ಮನಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ಈ ದ್ವಂದ್ವ ಬುದ್ಧಿಯನ್ನು ಬಿಟ್ಟು (ಭೇದತನ ಎಂದರೆ ರಾಜಕುಮಾರನಾಗಿದ್ದವನು ಸಾರಥಿಯಾಗುವುದೆ ಎಂಬ ಭೇದ) ಸಾರಥಿಯ ಕೆಲಸ ಮಾಡು” ಎಂದು ಅರ್ಜುನ ಹೇಳಿದಾಗ ಉತ್ತರನು
    “ಹಾಗಾದರೆ ಈ ಹಿಂದೆ ನೀನು ಯಾವ ರಾಜರ ಮೇಲೆ ಯುದ್ಧ ಮಾಡಿ ಗೆದ್ದಿದ್ದೀ ಹೇಳು. ಕ್ಷುದ್ರ ಬೃಹನ್ನಳೆಯಾದ ನಿನಗೆ ಈ ಯುದ್ಧ ಎಂಬುದು ಒಂದು ನಾಟ್ಯ ವಿದ್ಯೆಯಲ್ಲವಲ್ಲ ?

ಮಾರೊಡ್ಡು-ಶತ್ರುಸೇನೆ, ಐದಿಸು-ನಡೆಸು, ಹುಲು-ಅಲ್ಪ, ಕದನ ನಾಟಕ ವಿದ್ಯವಲ್ಲ… ಉತ್ತರನ ಪ್ರಕಾರ ಭರತನಾಟ್ಯ ಎಂದರೆ ಕುಣಿತ. ನರ್ತನ ಸಂಭಾಷಣೆ ಎಂಬ ವಿದ್ಯೆಗಳು, ಅವುಗಳಲ್ಲಿ ಯುದ್ಧ ವಿದ್ಯೆ ಸೇರಿಲ್ಲವಲ್ಲ ಎಂಬ ವ್ಯಂಗ್ಯ.

29. ಉತ್ತರ ಹೇಳಿದ “ಅಲ್ಲ ಬೃಹನ್ನಳೆ ನನ್ನಂಥ ಕ್ಷತ್ರಿಯ ವೀರ ರಾಜ ಪುತ್ರನಿಗೇ ಎದುರು ನಿಲ್ಲಲು ಸಾಧ್ಯವಾಗುತ್ತಿಲ್ಲ. ಅಂಥದರಲ್ಲಿ ನೀನು ನನ್ನನ್ನು ಸಾರಥಿಯಾಗಿ ಮಾಡಿಕೊಂಡು ಶತ್ರುಸೇನೆಯನ್ನು ಸೋಲಿಸುತ್ತೀಯೇನು? ಇನ್ನೊಬ್ಬರ ಪರಾಕ್ರಮವನ್ನು ಖಚಿತವಾಗಿ ತಿಳಿಯಬಹುದು. ಆದರೆ ನಿನ್ನ ಪರಾಕ್ರಮವನ್ನು ನೀನೇ ತಿಳಿದಿದ್ದೀಯೇನು ? ನೋಡು ಈ ಮೋಸದ ಮಾತೆಲ್ಲ ನಮಗೆ ಚೆನ್ನಾಗಿ ಗೊತ್ತು. ನಮ್ಮನ್ನು ಬಿಟ್ಟು ಬಿಡು”

ಎನ್ನವಂದಿಗ-ನನ್ನಂಥ, ಮೊಗಸು-ಎದುರಿಸಿ ನಿಲ್ಲು, ಹೋರಾಡು, ದಾಳಿಮಾಡು.

(ವೀರನಾದವನು ಬೇರೆಯವರಿಗೆ ತನ್ನ ಪರಾಕ್ರಮ ತಿಳಿಯುವಂತೆ ಮಾಡುತ್ತಾನೆಯೇ ಹೊgತು ತಾನೇ ವೀರನೆಂದು ಪ್ರಕಟಿಸಿಕೊಳ್ಳುವುದಿಲ್ಲ)
ಇಲ್ಲಿ ಉತ್ತರನು ಬೃಹನ್ನಳೆಯು ಕವಚ ತೊಟ್ಟುಕೊಳ್ಳುವಾಗ ನಡೆದುಕೊಂಡ ರೀತಿ, ಮಾತುಕಥೆ ಎಲ್ಲವನ್ನು ಗಮನಿಸಿ ಈತ ಹೋರಾಟಗಾರನಲ್ಲ ಎಂದು ಭಾವಿಸಿದ್ದ. ಜೊತೆಗೆ ತಾನು ಒಳ್ಳೆಯ ಸಾರಥಿಯಲ್ಲ ಎಂಬುದೂ ಅವನಿಗೆ ಗೊತ್ತಿತ್ತು. ಹೀಗಾಗಿ ಇಬ್ಬರು ಅಸಮರ್ಥರು ಸೇರಿ ಭಾರಿಯ ಶತ್ರುಗಳನ್ನು ಎದುರಿಸಬಲ್ಲೆವೇ ಎಂಬ ಅನುಮಾನದಿಂದ ಉತ್ತರನು ಹಾಸ್ಯ ಮಾಡಿದ್ದಾನೆ.

30. “ಅಯ್ಯಾ ಉತ್ತರ. ನೀನು ಈಗ ಸುಮ್ಮನೆ ಸಾರಥಿಯಾಗು ನಡೆ. ಅದು ಬಿಟ್ಟು ಹರಟಲು ಹೊರಟರೆ ನಿನ್ನ ಕಟವಾಯನ್ನು ಕೊಯ್ದು ಬಿಡುತ್ತೇನೆ. ಇನ್ನೊಂದು ಮಾತು. ನಿನ್ನ ಸಾಕ್ಷಿಯಾಗಿ ಈ ಸಮಸ್ತ ಶತ್ರು ವೀರರನ್ನು ಕೊಲ್ಲುತ್ತೇನೆ. ಆ ಮೇಲೆ ಬೇಕಾದರೆ ನೀನು ನಗುವಿಯಂತೆ ! ನಡೆ” ಎಂದು ಹೇಳಿ ಶತ್ರುಭಯಂಕರವಾದ ಅರ್ಜುನನು ಉತ್ತರನ ಕುತ್ತಿಗೆಯನ್ನು ಅವುಕಿ ಹಿಡಿದು ಕರೆತಂದು ರಥವನ್ನು ಹತ್ತಿಸಿದ.

ಗಳಹು-ಹರಟು, ಕಟವಾಯಿ-ಬಾಯಿಯ ಎರಡು ಬದಿಗಳು, ಪ್ರತಿಭಟ-ಶತ್ರು ಯೋಧ, ನಿಕಾಯ-ಸಮೂಹ,
ಹಗರು- ಕವೆಗೋಲಿನಂತೆ ಸೀಳಿದ ಬಿದಿರು. ಅದರಲ್ಲಿ ಕುತ್ತಿಗೆ ಅವುಕಿದರೆ ಮಿಸುಗಾಡಲಾಗುವುದಿಲ್ಲ.

ಹದರಿನೊಳು-ಚಮತ್ಕಾರದ ಮಾತಿನಲ್ಲಿ ಎಂದರ್ಥ. ಇದು ಪ್ರಸಂಗಕ್ಕೆ ಹೊಂದುವುದಿಲ್ಲ. ಕೃಷ್ಣ ಜೋಯಿಸರ ‘ಹಗರಿನೊಳೌಂಕಿ’ ಎಂಬ ಪಾಠವಿದ್ದು ಇದನ್ನು ಸ್ವೀಕರಿಸಲಾಗಿದೆ. ( ವಿರಾಟಪರ್ವ, ಮೈ.ವಿ.ವಿ.)

ಬಳಿಕ ನೀ ನಗು… ಬೃಹನ್ನಳೆಯು ‘ನಾನೇ ಯುದ್ಧ ಮಾಡುತ್ತೇನೆ’ ಎಂದಾಗ ಉತ್ತರ ಜೋರಾಗಿ ನಕ್ಕಿದ್ದ. ಅದನ್ನು ಜ್ಞಾಪಿಸಿಕೊಂಡು ಅರ್ಜುನ ಈ ಮಾತು ಹೇಳುತ್ತಿದ್ದಾನೆ

31. ಅರ್ಜುನನು ಉತ್ತರ ಕುಮಾರನಿಗೆ ಹೇಳಿದ : “ಅಯ್ಯಾ ! ಉತ್ತರ ! ಪುಕ್ಕಲುತನ ಬೇಡ. ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ನಾನು ಶತ್ರುಗಳನ್ನು ಓಡಿಸುತ್ತೇನೆ. ತಟಕ್ಕನೆ ಹೊಡೆದು ಶತ್ರುಗಳನ್ನು (ಪ್ರಾಣಗಳನ್ನು) ಯಮನಗರಿಗೆ ಕಳಿಸುತ್ತೇನೆ. ನೀನು ಸ್ವಲ್ಪವೂ ಹೆದರಬೇಡ. ಹಿಂಜರಿಯ ಬೇಡ. ಧೈರ್ಯ ತಂದುಕೊಂಡು ರಥವನ್ನು ನಡೆಸು” ಹೀಗೆ ಹೇಳಿ ಉತ್ತರನಿಗೆ ಧೈರ್ಯ ತುಂಬಿ ಸಮೀಪದ ಬನ್ನಿ ಮರದ ಬಳಿಗೆ ಕರೆದೊಯ್ದು.

ಖೇಡತನ-ಅಂಜುಬುರುಕತನ, ಅಹಿತ-ಶತ್ರು, ಹರಣ-ಪ್ರಾಣ, ಶಮಿ-ಶಮೀವೃಕ್ಷ, ಬನ್ನಿಮರ ಪಾಂಡವರು ಶಸ್ತ್ರಾಸ್ತ್ರಗಳನ್ನಿರಿಸಿದ್ದ ಮರ.

32. ಅರ್ಜುನನು “ಉತ್ತರ ಕುಮಾರ ! ಈ ಮರದ ಮೇಲೆ ಪಾಂಡವರು ತಮ್ಮ ಆಯುಧಗಳನ್ನು ಇರಿಸಿ ಹೋಗಿದ್ದಾರೆ. ನೀನು ಮರವನ್ನು ಏರು. ಜೀವವುಳಿಸುವ ಸಾಮಥ್ರ್ಯವಿರುವ ಆಯುಧಗಳನ್ನು ನೀನು ತೆಗೆದುಕೊಡು” ಎಂದಾಗ ಉತ್ತರನು ಮೇಲೆ ನೋಡಿ “ಏನಿದು ಬೃಹನ್ನಳೆ ! ಇಲ್ಲಿ ಹೆಣ ಇದ್ದಂತಿದೆಯಲ್ಲ ! ರಾಜಕುಮಾರರು ಇದನ್ನು ಮುಟ್ಟುವುದು ಸಲ್ಲದು. ಬೃಹನ್ನಳೆ ಇದನ್ನು ಬಿಟ್ಟು ಬೇರೆಯಾವುದಾದರೂ ಕೆಲಸವನ್ನು ಹೇಳು” ಎಂದು ಹೇಳಿದ.

ಕೈದು-ಆಯುಧ, ಹರಣ-ಪ್ರಾಣ, ಭರಣ-ಉಳಿಸುವಿಕೆ, ಕ್ಷಮೆ-ಸಾಮಥ್ರ್ಯ, ಸೈರಣೆ, ಹರಣ ಭರಣ ಕ್ಷಮೆ - ಪ್ರಾಣವನ್ನು ಉಳಿಸುವ ಸಾಮಥ್ರ್ಯ

ಈ ಶಸ್ತ್ರಾಸ್ತ್ರಗಳು ಜೀವಗಳನ್ನು ಉಳಿಸುವಂಥವು. ಇವುಗಳನ್ನು ಸಹನೆಯಿಂದ ಉತ್ತರನು ತೆಗೆದುಕೊಡಲಿ ಎಂಬ ಭಾವ… ? ಅಥವಾ ಪಾಂಡವರು ಹರಣ ಭರಣ ಕ್ಷಮೆಗಳಲ್ಲಿ ಇರಿಸಿ ಹೋಗಿದ್ದಾರೆ, ಅಂದರೆ ಮುಂದೆ ತಮ್ಮನ್ನು ಕಾಪಾಡಿಕೊಳ್ಳಲು ಸಹನೆಯಿಂದ ಇಲ್ಲಿ ಇರಿಸಿದ್ದಾರೆ ಎಂದೂ ಅರ್ಥ ಮಾಡಬಹುದು.

33. ಆಗ ಅರ್ಜುನ ಹೇಳಿದ : “ಹಾಗಲ್ಲ ಉತ್ತರ ! ಪಾಂಡವರು ಹೊರಗೆ ತೊಗಲಿನಿಂದ ಬಿಗಿದು ಯಾರಿಗೂ ಗೊತ್ತಾಗದಿರಲಿ ಎಂದು ಈ ಆಯುಧಗಳನ್ನು ಚರ್ಮದಿಂದ ಕಟ್ಟಿದ್ದಾರೆ. (ಹೆಣದಾಕಾರದಲ್ಲಿದೆಯೇ ಹೊರತು) ಇದು ಹೆಣವಲ್ಲ. ತೆಗೆ” ಆಗ ಉತ್ತರನು (ಸಮಾಧಾನಗೊಂಡು) ಭೀತಿಯನ್ನು ಬಿಟ್ಟು ಸೆರಗನ್ನು ಸಿಕ್ಕಿಸಿಕೊಂಡು ಮರದ ತುದಿಗೆ ಏರಿದ. ಹಗ್ಗಗಳನ್ನು ಕಿತ್ತು ಆಯುಧಗಳನ್ನು ಕಂಡ. ಕಂಡ ಕೂಡಲೇ ಅವನಿಗೆ ತುಂಬ ಭಯವಾಯಿತು.

ಕೈದು-ಆಯುಧ, ನೇಣ್-ಹಗ್ಗ, ಕೈದುವ ಬಿಟ್ಟು-ಆಯುಧಗಳನ್ನು ಮುಟ್ಟದೆ ಹಾಗೆಯೇ ಬಿಟ್ಟು…..

34. ಆ ಆಯುಧ ದಿವ್ಯಾಸ್ತ್ರಗಳನ್ನು ಕಂಡ ಉತ್ತರ ಭೀತನಾಗಿದ್ದ. “ಇದೇನು ಕಾಲ ಸರ್ಪದ ನಾಲಗೆಯೋ ? ಶರಜಾಲವೋ ? ಪ್ರಳಯದ ಬೆಂಕಿಯ ಜ್ವಾಲೆಯೋ ? ಆಯುಧಗಳೋ ? ಕಾಲಯಮನ ಕೋರೆ ಹಲ್ಲುಗಳೋ ? ಇವುಗಳ ಭಾರವನ್ನು ತೋಳುಗಳು ತಡೆಯಬಲ್ಲವೆ ? ನೋಡಿದರೆ ಕಣ್ಣು ಬೆಂದು ಹೋಗುವಂತಿವೆಯಲ್ಲ. ಬೃಹನ್ನಳೆ ! ನೀನು ಕೆಟ್ಟ ಕೆಲಸ ಮಾಡಿದೆ. ನಮ್ಮನ್ನು ಕೊಂದೆ” ಎಂದು ಹೇಳಿದ.

ಕಾಲ ಭುಜಗ-ಕಾಲಸರ್ಪ, ಶರಜಾಲ-ಬಾಣ ಸಮೂಹ, ಕಲ್ಪಾಂತ-ಪ್ರಳಯಕಾಲದ, ವಹ್ನಿ-ಅಗ್ನಿ, ಕಾಳು ಮಾಡು-ಕೇಡು ಮಾಡು

35. ಇವೆಲ್ಲ ಕಾಂತಿಯ ಉಂಡೆಗಳಂತಿದ್ದವು. ಕತ್ತಿಯಂಚುಗಳು ಮಿಂಚುತ್ತಿದ್ದವು. ಚಿನ್ನದ ಹಿಡಿಕೆಗಳ ಪ್ರಭೆ ಅದ್ಭುತವಾಗಿತ್ತು. ಬಾಣ ಸಮೂಹದ ಕಾಂತಿ ಝಗಝಿಸುತ್ತಿತ್ತು, ಗಹಗಹಿಸಿ ನಗುವಂತಿತ್ತು. ಇದರಿಂದ ಉತ್ತರನು ಬೆಚ್ಚಿ ಕಣ್ಣು ಮುಚ್ಚಿ ಸಾರಥಿಗೆ ಹೇಳಿದ. “ಅಯ್ಯಾ ನಾನು ಅಸ್ತ್ರಗಳ ರಾಜ್ಯದಲ್ಲಿ ಸಿಕ್ಕಿಕೊಂಡಿದ್ದೇನೆ. ನನ್ನನ್ನು ಬಿಡಿಸು”.
    (ಕೃಷ್ಣಜೋಯಿಸರ ಪಾಠ ಹೊಗರ ಹೊರಳಿಯ ಹೊಳೆವು, ಶರೌಘದ ನಯದ ಗಹಗಹಿಕೆ)

ಹೊಗರು-ಕಾಂತಿ, ಹೊರಳಿ-ಸಮೂಹ, ಬಾಯ್ಧಾರೆ-ಕತ್ತಿಯ ಅಲಗು, ತಳಪ-ಉಜ್ವಲತೆ, ಹೊನ್ನಾಯುಗ-ಚಿನ್ನದ ಹಿಡಿಕೆ, ಶರೌಘಾನಲ-ಬಾಣ ಸಮೂಹ ಎಂಬ ಬೆಂಕಿ, ಶರೌಘದ-ಬಾಣಗಳ, ಅನಲ-ಬೆಂಕಿ

36. ಉತ್ತರನು “ಅಬ್ಬಬ್ಬ ! ಪಾಪ ಮಾಡಿದವರು ಹಾವಿನ ಕೊಡಕ್ಕೆ ಕೈ ಇಕ್ಕಬಹುದೆ ? ಅಯ್ಯಾ ! ನಿನಗೆ ಇವು ಆಯುಧಗಳಂತೆ ಕಾಣುತ್ತವೆಯೆ ? ನನ್ನ ಕಣ್ಣಿಗೆ ಅವು ಬರಸಿಡಿಲ ಸಾಲುಗಳಾಗಿ ಕಾಣುತ್ತಿವೆಯಲ್ಲ. ನನಗೆ ಈ ಆಯುಧಗಳ ಮೇಲೆ ಕೈಯಿಡಲು ಹೆದರಿಕೆ. ಸಾರಥಿ ನನ್ನನ್ನು ಬಿಡಿಸು” ಎಂದು ಹೇಳಿದ. ಆಗ ಅರ್ಜುನನು “ಉತ್ತರ ! ಹೆದರಬೇಡ. ನಡುಗದೆ ಕೈಯಿಡು. ಹಿಡಿಯುವ ವೇಳೆ ಅರ್ಜುನನನ್ನು ಸ್ಮರಿಸು. ಆಗ ಇವು ನಿನ್ನ ಕೈವಶವಾಗುತ್ತವೆ” ಎಂದು ಹೇಳಿದ.

ದಾವಣಿ-ಸಾಲು,
ಕೈ ದುಡುಕು-ಕೈ ಹಾಕು
ತುಡುಕು-ಹಿಡಿ,

ತುಡುಕಬಹುದೇ… ಕೊಡನನು ಇದು ಅಪರಾಧ ನಿರ್ಣಯದ, ಶಿಕ್ಷೆಯ ಲೋಕಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ಒಂದು ಗಾದೆ. ಹಿಂದೆ ಅಪರಾಧಿಗಳು ತಾವು ತಪ್ಪು ಮಾಡಿಲ್ಲ ಎಂದು ಸಾಬೀತು ಮಾಡಲು ಘಟಸರ್ಪ ವಿಧಾನವನ್ನನುಸರಿಸಬೇಕಾಗಿತ್ತು. ಅಂದರೆ ಕೊಡದೊಳಗೆ ಇಟ್ಟ ಹಾವನ್ನು ಮುಟ್ಟಬೇಕಾಗಿತ್ತು. ಅವನು ನಿರ್ದೋಷಿಯಾಗಿದ್ದರೆ ಸರ್ಪವು ಕಚ್ಚುತ್ತಿರಲಿಲ್ಲ ಎಂದು ನಂಬಿಕೆ, (ಇಂಥ ಪ್ರಯೋಗಗಳಿಗೆ ‘ದಿಬ್ಯ’ (ದಿವ್ಯ) ಎನ್ನುತ್ತಾರೆ ವಿವರಗಳಿಗೆ ನೋಡಿ ‘ದಿಬ್ಯ’ ಕನ್ನಡ ಕನ್ನಡ ನಿಘಂಟು). “ತುಡುಕಿದ ದೋಷಿಯನಲ್ಲದೆ ಪಿಡಿಯದು ಘಟಸರ್ಪಂ” (ಜಗನ್ನಾಥ ವಿಜಯ)

37. ಕೂಗುತ್ತ ಉತ್ತರನು ತನ್ನ ಶಕ್ತಿಯನ್ನೆಲ್ಲ ಒಗ್ಗೂಡಿಸಿಕೊಂಡು ಆ ಶಸ್ತ್ರಾಸ್ತ್ರವನ್ನು ತೆಕ್ಕೆಯಲ್ಲಿ ಎತ್ತಿಕೊಂಡು ಬೆವೆತು ಹೋದ. ಆಯಾಸಗೊಂಡು ಅರ್ಜುನನ ಕೈಗೆ ಗಾಂಡೀವ ಧನುಸ್ಸನ್ನು ನೀಡಿದ. ಅನಂತರ ಬಲ ಉಪಯೋಗಿಸಿ ಅವುಡು ಕಚ್ಚುತ್ತ ತೆಗೆ ತೆಗೆದು ಉಳಿದ ಬಿಲ್ಲುಗಳನ್ನು ನೀಡಿದ. ಆಯಾಸದಿಂದ ಮರವನ್ನು ನೆಮ್ಮಿ ಏದುಸಿರು ಬಿಡುತ್ತ ಉತ್ತರನು ಅರ್ಜುನನಿಗೆ ಹೇಳಿದ.

ಉಲಿ-ಶಬ್ದ ಮಾಡು, ಕಾಯ-ದೇಹ, ಕರತಳ-ಕೈ, ಢಗೆ-ಧಗೆ,ಗಾಂಡಿವ-ಅರ್ಜುನನ ಧನುಸ್ಸು

ಗಾಂಡಿವ-ಅರ್ಜುನನ ಧನುಸ್ಸು, ಖಾಂಡವ ವನ ದಹನದ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಅಗ್ನಿಯು ಅರ್ಜುನನಿಗೆ ಬಳುವಳಿಯಾಗಿ ಕೊಟ್ಟದ್ದು. ಇದರ ಹಗ್ಗವನ್ನು ಮೀಟಿ ಜೇವೊಡೆದರೆ ಶತ್ರುಗಳು ನಡುಗುತ್ತಿದ್ದರಂತೆ

38. ಉತ್ತರ ಕುಮಾರ ಹೇಳಿದ ಅಯ್ಯಾ ? ಬೃಹನ್ನಳೆ ! ಬೆಟ್ಟವನ್ನು ಬೇಕಾದರೂ ಎತ್ತಬಹುದು. ಆದರೆ ನನಗೆ ಈ ಬಿಲ್ಲುಗಳನ್ನು ಕೆರಳಿಸಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ. ಬೃಹನ್ನಳೆ ! ನಿನಗೆ ಇದನ್ನು ಎತ್ತುವ ಸಾಮಥ್ರ್ಯ ಇದೆಯೇನು ? ಹಾಗಾದರೆ ನೀನೇ ಸಮರ್ಥ. ನಿನಗೆ ಶರಣು” ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತ ಬಾಣಗಳನ್ನು ದೇವದತ್ತ ಎಂಬ ಶಂಖವನ್ನು ಪರಶು (ಕೊಡಲಿ) ತೋಮರ ಕುಂತ, ಕತ್ತಿ, ಮುದ್ಗರ ಗದಾ ದಂಡ ಮೊದಲಾದ ಶಸ್ತ್ರ, ಆಯುಧಗಳನ್ನು ಉತ್ತರನು ಬೃಹನ್ನಳೆಗೆ ತೆಗೆದು ಕೊಡುತ್ತ ಬಂದ.

ತೆರಳಿಚು-ಅಲುಗಾಡಿಸು , ಆಪೈ-(ನಿನಗೆ) ಸಾಧ್ಯ ಹೊರೆ-ಸಮೂಹ, ದೇವದತ್ತ-ಅರ್ಜುನನ ಬಳಿ ಇದ್ದ ಶಂಖ, ಪರಶು-ಕೊಡಲಿ, ತೋಮರ-ಗದೆ, ಒಂದು ಕಬ್ಬಿಣದ ಆಯುಧ, ಕುಂತ-ಈಟಿ, ಭರ್ಜಿ, ಅಸಿ-ಖಡ್ಗ, ಮುದ್ಗರ-ಒಂದು ಆಯುಧ

ಕೆರಳಿಚುವಡಾರೆನು - ತೆರಳಿಚುವಡಾರೆನು
ವಿರಾಟಪರ್ವ, ಮೈ.ವಿ.ವಿ.

39. ಉತ್ತರನು ಕೇಳಿದ : “ಸಾರಥಿ ಈ ಬಿಲ್ಲು ಯಾವ ವೀರನ ತೋಳುಗಳನ್ನು ಅಲಂಕರಿಸುತ್ತದೆ ? ಮಹಾ ಶರ ಸಮೂಹಗಳು ಯಾರ ಅಪ್ಪಣೆಯನ್ನು ಪಾಲಿಸುತ್ತವೆ ? ಈ ಉಳಿದ ಬಿಲ್ಲುಗಳಿವೆಯಲ್ಲ. ಇವು ಯಾರಿಗಾಗಿ ? ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಇವುಗಳನ್ನು ಯಾರು ಬಳಸುತ್ತಾರೆ ? ಉಳಿದ ಉತ್ತಮ ಆಯುಧಗಳು ಯಾರ ಕೈಯಲ್ಲಿ ಸೇರಿಕೊಳ್ಳುತ್ತವೆ ? ನನ್ನ ಮನಸ್ಸಿನ ಈ ಸಂಶಯಗಳೆಲ್ಲ ಪರಿಹಾರವಾಗುವಂತೆ ಉತ್ತರಕೊಡು”

ಬೆಸಗೈದಪವಿದಾರಿಗೆ-ಯಾರ ಆಜ್ಞೆಯಂತೆ ನಡೆದುಕೊಳ್ಳುತ್ತವೆ ? ಯಾರ ಸೇವೆಯನ್ನು ಮಾಡುತ್ತವೆ ? ಮೇಲುಗೈದು-ಮೇಲಾದ ಕೈದು, ಶ್ರೇಷ್ಠವಾದ ಆಯುಧ, ಮೇಳವಿಸು-ಸೇರು

40. ಅರ್ಜುನ ಹೇಳಿದ “ಉತ್ತರ ! ಇದೇ ನೋಡು ಗಾಂಡೀವ ಎಂಬ ಬಿಲ್ಲು. ಮಹಾ ಧನುಸ್ಸು ಇದು. ಅರ್ಜುನನದು. ಈ ಬಿಲ್ಲು ಧರ್ಮರಾಯನದು. ಇದು ಭೀಮನ ಧನುಸ್ಸು. ಇದು ನಕುಲ ಸಹದೇವರುಗಳ ಬಿಲ್ಲುಗಳು. ಈ ಭಾರಿಯ ಗದೆಯಿದೆಯಲ್ಲ ಅದು ಭೀಮಸೇನನದು. ಇವುಗಳೆಲ್ಲ ಕಿರೀಟಿಯ ಬಾಣಗಳು” (ಹೀಗೆ ಒಂದೊಂದಾಗಿ ತೋರಿಸಿ ವಿವರಿಸುತ್ತ ಬಂದ)

ಚಾಪ-ಬಿಲ್ಲು, ಅನಿಲಜ-(ವಾಯುಪುತ್ರ) ಭೀಮ, ಕಿರೀಟಿ-ಅರ್ಜುನನ ದಶನಾಮಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದು.

“ಈ ಗಾಂಡಿವವನ್ನು ಬಿಟ್ಟರೆ ನನ್ನ ಭುಜೋದ್ರೇಕಕ್ಕೆ ಬೇರೆ ಯಾವ ಬಿಲ್ಲೂ ಸಾಲದು” ಎಂದು ಯರ್ರನನು ತೆಲುಗು ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಹೇಳಿರುವುದು ಸೂಕ್ತವಾಗಿದೆ.
ಗಾಂಡಿವದ ಬಗೆಗೆ ಮೂಲಭಾರತದಲ್ಲಿ ಅರ್ಜುನ ಹೇಳುತ್ತಾನೆ. “ಈ ಗಾಂಡಿವವನ್ನು ದೇವದಾನವ ಗಂಧರ್ವರು ಅನೇಕ ವರ್ಷಗಳವರೆಗೆ ಪೂಜಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಅದಕ್ಕೆ ಮುನ್ನ ಬ್ರಹ್ಮನು ಸಾವಿರ ವರ್ಷ, ಪ್ರಜಾಪತಿಯು ಐದು ನೂರ ಮೂರು ವರ್ಷ, ಇಂದ್ರನು ಎಂಬತ್ತೈದು ವರ್ಷ, ಸೋಮನು ನೂರು ವರ್ಷ, ವರುಣನು ನೂರು ವರ್ಷ ಧರಿಸಿದ್ದ ಬಿಲ್ಲು ಇದು”

41. ಪಾಂಡವರಲ್ಲಿ ಯಾರು ಯಾರಿಗೆ ಯಾವ ಯಾವ ಬತ್ತಳಿಕೆ, ಧನುಸ್ಸು, ಬಾಣ, ಶಂಖ ಖಡ್ಗ ಕವಚ ಸೀಸಕ ಜೋಡು ಬಿರುದು ಧ್ವಜಗಳು ಸೇರಿವೆ ಎಂಬುದನ್ನು ಅರ್ಜುನ ವಿವರಿಸಿದ. ಹಾಗೆಯೇ ವಿವಿಧ ಶಸ್ತ್ರಾಸ್ತ್ರಗಳನ್ನು ಪರಿಚಯ ಮಾಡಿಕೊಟ್ಟ. ಕೇಳುತ್ತ ಕೇಳುತ್ತ ಉತ್ತರನು ಬೆರಗಾದ. ಸಾರಥಿಯಾದ ನೀನು ಯಾರು ? ಎಂದು ಅರ್ಜುನನನ್ನು ಕೇಳಿದ.

ಕಂಬು-ಶಂಖ, ಸೀಸಕ-ಶಿರಸ್ತ್ರಾಣ, ಟೆಕ್ಕೆಯ-ಧ್ವಜ

42. ಉತ್ತರ ಕೇಳಿದ “ಅಯ್ಯಾ ! ಸಾರಥಿ ! ನೀನು ಯಾರು ? ಅರ್ಜುನನೋ ? ನಕುಲನೋ ? ಭೀಮನೋ ? ಯುಧಿಷ್ಠಿರದೇವನೋ ? ಸಹದೇವನೋ ? ಅಥವಾ ಅವರ ಬಂಧು ವರ್ಗದವನೋ ? ವೀರನೇ ಹೇಳು. ನಾನು ಬೇಡಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಿದ್ದೇನೆ. ಅಲ್ಲ ! ಪಾಂಡವರ ಆಯುಧಗಳು ಇವು ಎಂಬುದು ನಿನಗೆ ಹೇಗೆ ಗೊತ್ತು. ಎಲ್ಲವನ್ನು ವಿಸ್ತಾರವಾಗಿ ತಿಳಿಸು”

ತತಿ-ಸಮೂಹ

43. ಅರ್ಜುನ ಹೇಳಿದ : “ಹಾಗಾದರೆ, ಉತ್ತರ ಕುಮಾರ, ಕೇಳು ? ನಾನೇ ಅರ್ಜುನ. ಅಡುಗೆಯ ಮನೆಯ ವಲಲ ಇದ್ದಾನಲ್ಲ ಅವನು ಭೀಮ, ಸಂನ್ಯಾಸಿಯಾಗಿ ಬಂದಿರುವ ಕಂಕನು ಧರ್ಮರಾಯ, ನಿಮ್ಮ ಅರಮನೆಯ ಗೋವುಗಳನ್ನು ನೋಡಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಿರುವನು ಸಹದೇವ. ಕುದುರೆಗಳ ಮೇಲ್ವಿಚಾರಕನಾಗಿದ್ದವನು ನಕುಲ. ಸೈರಂಧ್ರಿಯಾಗಿ ಬಂದವಳು ದ್ರೌಪದಿ, ಅವಳು ನಮ್ಮ ಪತ್ನಿ”

ಬಾಣಸಿ-ಅಡಿಗೆಯವ, ಗೋಕುಲ-ಪಶುಸಮೂಹ

44. ಉತ್ತರನಿಗೆ ಎಲ್ಲ ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗತೊಡಗಿತು. “ಹೌದು. ಅಲ್ಲದೆ ಏನು ? ಉಳಿದವರಿಗೆ ಈ ಮಹಿಮೆ ಎಲ್ಲಿಂದ ಬರಬೇಕು ? ಆಹಾ ! ಜೀವಿಸಿದ್ದರೆ ಇಂತಹ ಅತಿಶಯವನ್ನು ಕಾಣಬಹುದಲ್ಲವೆ ? ಅರ್ಜುನ ! ನಿಮ್ಮನ್ನು ಲಕ್ಷ್ಯ ಮಾಡದೆ ಮಾತಾಡಿದ್ದೇನೆ. ಆ ಹೆಚ್ಚಿನ ತಪ್ಪುಗಳನ್ನು ಗಮನಿಸದೆ ನಾನು ಕುಹಕಿ ಎಂದು ಹಾಸ್ಯ ಮಾಡದೆ ದಯವಿಟ್ಟು ನನ್ನನ್ನು ಕಾಪಾಡು” ಎಂದು ಉತ್ತರನು ಅರ್ಜುನನ ಪಾದಗಳಿಗೆ ನಮಸ್ಕಾರ ಮಾಡಿ ಕೇಳಿಕೊಂಡ.

ಗಹನ-ಮಹಾ, ಎರಗು-ನಮಸ್ಕರಿಸು

1. ಮೂಲಭಾರತದಲ್ಲಿ ಉತ್ತರನಿಗೆ ಅರ್ಜುನನ ಮೇಲೆ ನಂಬಿಕೆ ಬರುತ್ತದೆ. ಅಲ್ಲಿ ಉತ್ತರನು
   ದಾಸೋಹಂ ತೇ ಭವಿಷ್ಯಾಮಿ ಪಶ್ಯ ಮಾಮನು ಕಂಪಯೋ
   ಯಾ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾ ಕೃತಾಪೂರ್ವಂ ತವ ಸಾರಥ್ಯ ಕರ್ಮಣಿ
   ಮನಃ ಸ್ವಾಸ್ಥ್ಯಂ ಚ ಮೇ ಜಾತಂ ಜಾತಂ ಭಾಗ್ಯಂಚ ಮೇ ಮಹತ್.
   ನಾನು ನಿನ್ನದಾಸ. ದಯೆಯಿಂದ ನೋಡು, ಸಾರಥ್ಯವನ್ನು ವಹಿಸುತ್ತೇನೆ. ನನ್ನ ಮನಸ್ಸು ಈಗ ಸ್ವಸ್ಥವಾಗಿದೆ ಇದು ನನಗೆ ಮಹಾ ಭಾಗ್ಯ. ಎನ್ನುತ್ತಾನೆ
   ಮೂಲಭಾರತದಲ್ಲಿ ಈ ಘಟ್ಟದಿಂದ ಮುಂದಕ್ಕೆ ಉತ್ತರ ಹೇಡಿಯಲ್ಲ. ರಥವನ್ನು ಚೆನ್ನಾಗಿಯೇ ನಡೆಸುತ್ತಾನೆ.
2. ಉತ್ತರ ಅರ್ಜುನನಿಗೆ ಹೇಳಿದ. “ಇಂದಿನಿಂದ ನಾನು ಹೆದರುವುದಿಲ್ಲ ನನ್ನ ಭಯವು ಸೂರ್ಯನ ಎದುರಿನ ಹಿಮದ ಹಾಗೆ ಕರಗಿ ಹೋಯಿತು”

45. ಅರ್ಜುನನು ನಮಸ್ಕರಿಸಿದ ಉತ್ತರನ ತಲೆಯನ್ನು ಹಿಡಿದು ಮೇಲಕ್ಕೆ ಎತ್ತಿದ. ‘ನಿನ್ನದು ತಪ್ಪು ಏನೂ ಇಲ್ಲ’ ಎಂದು ಸಮಾಧಾನ ಪಡಿಸಿದ. ಆಗ ಉತ್ತರನು ನಿಂತು ಕೈಮುಗಿದು ಕೇಳಿಕೊಂಡ. “ಬಾಲಕನ ಒಂದು ಪ್ರಾರ್ಥನೆ ಕೇಳಬೇಕು. ನಿಮಗೆ ಹತ್ತು ಹೆಸರುಗಳಿವೆಯಲ್ಲ. ಅವುಗಳನ್ನು ಹೇಳಿ ಅಲ್ಪಮತಿಯಾದ ನನಗೆ ತಿಳಿಸಿಕೊಡಬೇಕು”.

ಮೌಳಿ-ತಲೆ, ನೆಗಹು-ಎತ್ತು, ಬೋಳವಿಸು-ಸಮಾಧಾನಪಡಿಸು, ಬಿನ್ನಪ-ಕೋರಿಕೆ, ದಶನಾಮಾವಳಿ-ಹತ್ತು ಹೆಸರುಗಳು

46. ಎಂದು ಕೇಳಲು ಅರ್ಜುನನು ನಸುನಗುತ್ತ ತನಗಿದ್ದ ಫಲುಗುಣ, ಧನಂಜಯ, ಜಿಷ್ಣು, ಸಿತವಾಹನ, ವಿಜಯ, ಬೀಭತ್ಸು, ಪಾರ್ಥ, ಕಿರೀಟಿ, ಕೃಷ್ಣ, ಸವ್ಯಸಾಚಿ ಎಂಬ ಹೆಸರುಗಳನ್ನು ತಿಳಿಸಿ ಅವುಗಳು ತನಗೆ ಹೇಗೆ ಬಂದವು ಎಂಬುದನ್ನು ವಿಸ್ತಾರವಾಗಿ ವಿವರಿಸಿದನು.

1. ಫಲುಗುಣ-ಪೂರ್ವ ಫಲುಗುಣೀ ಉತ್ತರ ಫಲುಗುಣೀ ನಕ್ಷತ್ರಗಳ ಸಂಧಿಕಾಲದಲ್ಲಿ ಹುಟ್ಟಿದ್ದರಿಂದ ಫಲುಗುಣ.
2. ಧನಂಜಯ-ಭೂಮಂಡಲವನ್ನು ಜಯಿಸಿ ಕಪ್ಪಕಾಣಿಕೆ ತಂದವನಾದ್ದರಿಂದ ಧನಂಜಯ
3. ಜಿಷ್ಣು-ಅಣ್ಣನಾದ ಧರ್ಮರಾಯನಿಗೆ ಯಾರಾದರೂ ಹಾನಿಯುಂಟು ಮಾಡಲು ಹೋದರೆ ಅಂಥವರ ವಂಶದವರನ್ನೆಲ್ಲ ನಾಶ ಮಾಡುವುದಾಗಿ ಶಪಥ ಮಾಡಿದವನಾದ್ದರಿಂದ ಜಿಷ್ಣು (=ಹೋರಾಟಗಾರ, ಗೆಲ್ಲುವವನು) ಜಿಷ್ಣು : ಶತ್ರುಗಳು ನನ್ನನ್ನು ತಿರಸ್ಕರಿಸಲಾಗಲೀ ಹಿಡಿದುಕೊಳ್ಳುವುದಾಗಲೀ ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ. ಏಕೆಂದರೆ ಅವನು ಶತ್ರುದಮನ. ಆದ್ದರಿಂದ ಈ ಹೆಸರು.
4. ಸಿತವಾಹನ (ಶ್ವೇತವಾಹನ)-ಅರ್ಜುನನಿಗೆ ಶ್ವೇತವಾಹನ ಸಿತವಾಹನ ಎಂಬ ಹೆಸರುಗಳಿವೆ. ಅವನ ರಥದ ಕುದುರೆಗಳು ಬಿಳಿಯ ಬಣ್ಣದವು. ಆದ್ದರಿಂದ ಶ್ವೇತವಾಹನ. ಅವಕ್ಕೆ ಬಂಗಾರದ ಕವಚಗಳು.
5. ವಿಜಯ-ಯಾರನ್ನು ಬೇಕಾದರೂ ಎದುರಿಸಿ ಗೆಲ್ಲಬಲ್ಲವನು.
6. ಭೀಭತ್ಸು-ಶತ್ರುಗಳ ಗುಂಡಿಗೆ ಹಾರುವಷ್ಟು ಭಯಂಕರವಾಗಿ ಯುದ್ಧ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದವನು.
7. ಪಾರ್ಥ-ಪೃಥಾನಂದನ. ಪೃಥೆ ಎಂಬುದು ಕುಂತಿಯ ಹೆಸರು.
8. ಕಿರೀಟಿ-ದೇವೇಂದ್ರನಿಂದ ಕಿರೀಟವನ್ನು ಪಡೆದವನು.
9. ಕೃಷ್ಣ-ಎಳವೆಯಲ್ಲಿ ಅರ್ಜುನನು ಮುದ್ದಾಗಿ ನಿಲ್ಲುತ್ತಿದ್ದಾಗ ಪಾಂಡುರಾಜನು ಕೊಟ್ಟ ಹೆಸರು. ಕರ್ಷತಿ ಚಿತ್ತಂ ಇತಿ ಕೃಷ್ಣಃ
10. ಸವ್ಯಸಾಚಿ-ಎಡಗೈ ಬಲಗೈ ಎರಡರಲ್ಲೂ ಬಾಣ ಬಿಡಲು ಸಮರ್ಥನಾಗಿದ್ದವನು.
    ಇವಲ್ಲದೆ ಅರ್ಜುನ (ಕಾಂತಿಯುಕ್ತ ಶರೀರ) ಗಾಂಡೀವಿ, ನರ ಮೊದಲಾದ ಅನೇಕ ಹೆಸರುಗಳಿವೆ.
    ಅರ್ಜುನಃ ಫಲ್ಗುನೋ ಜಿಷ್ಣು : ಕಿರೀಟಿ ಶ್ವೇತ ವಾಹನಃ
    ಭೀಭತ್ಸು ರ್ವಿಜಯಃ ಕೃಷ್ಣ, ಸವ್ಯಸಾಚೀ ಧನಂಜಯ.
    ಇವು ಅರ್ಜುನನ ದಶ ನಾಮಾವಳಿಗಳು
    ಇವಲ್ಲದೆ ಇನ್ನು ಬೇರೆ ಬೇರೆ ಹೆಸರುಗಳೂ ಉಂಟು

47. ಉತ್ತರನಿಗೆ ಸಮಾಧಾನವಾಯಿತು “ಅರ್ಜುನಾ, ನನಗೆ ಚೆನ್ನಾಗಿ ಮನವರಿಕೆಯಾಯಿತು. ನಂಬುತ್ತೇನೆ. ಅದೆಲ್ಲ ಸರಿ. ಆದರೆ ನಿನಗೆ ಈ ನಾಟಕ ಏಕೆ ? ಬೃಹನ್ನಳೆಯ ಬಹುರೂಪ ಏಕೆ ? ತಾವರೆಗಣ್ಣನಾದ ವಿಷ್ಣುವಿನ ಸಾಹಸದ ಪ್ರತಿಬಿಂಬವಲ್ಲವೆ ನೀನು ? ನಿನ್ನ ಈ ವಿಕಟ ವೇಷಕ್ಕೆ ಕಾರಣವೇನು ?” ಎಂದು ಕೇಳಿದ.

ಇಂಬುಗೊಂಡುದು-ಆಸರೆ ಪಡೆಯಿತು (ಸ್ಥಿರವಾಯಿತು), ಡೊಂಬು-ಕಪಟ, ನಾಟಕ, ಹುಲು-ಕ್ಷುದ್ರ, ಬಹುರೂಪು-ನಾಟಕದಲ್ಲಿ ಬಹುರೂಪಗಳನ್ನು ಮಾಡಬಲ್ಲವರನ್ನು, ಬಹುರೂಪಿ ಎನ್ನುತ್ತಾರೆ, ವೇಷಧಾರಿ.
ಅಂಜುಜಾಕ್ಷ-(ತಾವರೆಯ ಕಣ್ಣಿನ) ವಿಷ್ಣು, ವಿಡಂಬಿಸು-ಲೇವಡಿ ಮಾಡು, ರೂಹು-ರೂಪ

48. ಆಗ ಅರ್ಜುನನು “ಧರ್ಮರಾಯನ ಸತ್ಯವನ್ನು ಉಳಿಸಿಕೊಂಡು ಬರಲು ಹೋಗಿ ನಾನು ಅಪ್ಸರೆಯಾದ ಊರ್ವಶಿಯಿಂದ ಶಾಪ ಪಡೆದು ಒಂದು ವರ್ಷ ಕಾಲವನ್ನು ಈ ವೇಷದಲ್ಲಿ ನೂಕಿದೆ. ಇದಕ್ಕೆ ನಿಜ್ಜೋಡಾಯಿತು. ಹೀಗೆ ಒಂದು ವರ್ಷ ಅಜ್ಞಾತವಾಸವನ್ನು ನಿರ್ವಿಘ್ನವಾಗಿ ಪೂರೈಸಿದೆವು. ಈಗ ನೀನು ಹೆದರದೆ ಯುದ್ಧ ರಂಗದಲ್ಲಿ ನನ್ನ ಪರಾಕ್ರಮವನ್ನು ನೋಡು” ಎಂದು ಹೇಳಿದ.

ವತ್ಸರ-ವರ್ಷ, ನಿಜ್ಜೋಡು-ಸರಿಯಾಗಿ ಹೊಂದಿಕೊಳ್ಳುವಿಕೆ, ಅದಟುತನ-ಪರಾಕ್ರಮ

49. ಅನಂತರ ಅರ್ಜುನನು ಕೌರವ ಸೇನೆಯ ಗಂಟಲ ಬಳೆಯನ್ನು ಮುರಿಯುವ ಹಾಗೆ ತನ್ನ ಬಳೆಯನ್ನು (ನೆಗ್ಗೊತ್ತಿದ) ಒತ್ತಿ ಪುಡಿ ಪುಡಿ ಮಾಡಿದ. ಆ ಮಹಾವೀರನು ಮಲ್ಲಗಂಟು ಹಾಕಿ ವಸ್ತ್ರವನ್ನು ಉಟ್ಟುಕೊಂಡ. ತಲೆಗೂದಲನ್ನು ಬಾಚಿಕೊಂಡು ತಿಲಕವನ್ನು ಹಚ್ಚಿದ. ಕಿಗ್ಗಟ್ಟಿನ (ಕೆಳಗಟ್ಟಿನ) ಕಠಾರಿಯ ಮಿರುಗುವ ಕುಚ್ಚ್ಚನ್ನು ಮೆರೆಸುತ್ತ ಗಂಡಸಿನ ಆಕಾರವನ್ನು ತಾಳಿದ.

ನೆಗ್ಗೊತ್ತು-ಪುಡಿಪುಡಿಮಾಡು, ಪಳಿ -ವಸ್ತ್ರ , ನವಿರು-ಕೂದಲು, ಹಿಣಿಲಿರಿದು-ಸಿಕ್ಕು ಬಿಡಿಸಿ, ಇರಿ < ಇಱÂ = ಬಿಚ್ಚು. ಕಿಗ್ಗಟ್ಟು-ಕೆಳಗಟ್ಟು, ಕೆಳಗಿನ ಪಟ್ಟಿ, ಗೊಂಡೆಯ-ಕುಚ್ಚು, ಗಂಟಲಬಳೆ-ಗಂಟಲ ಬಳೆಯಾಕಾರದ ಮೂಳೆ (ಎಂ.ವಿ.ಸೀ.) ಅಲಘು ಸಾಹಸಿ-ಮಹಾವೀರ.

ಘಳಿ - ಪಳಿ
ವಿರಾಟಪರ್ವ, ಮೈ.ವಿ.ವಿ.

50. ಅರ್ಜುನನು ತೇರನ್ನು ತೆಗೆದ. ತನ್ನ ಮೊದಲಿನ ಕುದುರೆಗಳನ್ನು ಹೂಡಿದ. ಅವನು ಆಂಜನೇಯನ ಸ್ಮರಣೆ ಮಾಡಿದ ಕೂಡಲೇ ಆ ಕಪಿವೀರನು ಇವನ ರಥದ ಧ್ವಜದ ಮೇಲೆ ಬಂದು ನೆಲಸಿದ. ಸೊಗಸಾದ ಸೀಸಕ ಜೋಡು ಮತ್ತು ಕುಲಿಶದ ಕವಚವನ್ನು ಬಿಗಿದು ಭಾರಿಯ ಗರ್ಜನೆ ಮಾಡುತ್ತ ಧನುಸ್ಸನ್ನು ಎತ್ತಿಕೊಂಡು ಹಗ್ಗವನ್ನು ಏರಿಸಿದ.

ವಾರುವ-ಕುದುರೆ, ಮಂಡಿಸು-ಕುಳಿತುಕೋ, ಸೀಸಕ-ಶಿರಸ್ತ್ರಾಣ, ಜೋಡು-ಕವಚ, ಕುಲಿಶ-ವಜ್ರಾಯುಧ, ತಿರು-ಹಗ್ಗ

ಆ ಶ್ಮಶಾನದಲ್ಲಿಯೇ ಪಾಂಡವರ ಕುದುರೆಗಳೂ ಇದ್ದವು ಎಂಬರ್ಥ ಇಲ್ಲಿ ಬರುತ್ತದೆ. ವಿರಾಟನಗರದ ರಥ ಕುದುರೆಗಳನ್ನು ಬಿಟ್ಟು ತನ್ನ ರಥ ಕುದುರೆಗಳನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಂಡ ಎನ್ನುತ್ತಾನೆ ಕುಮಾರವ್ಯಾಸ. ಇದು ಅಸಂಭವನೀಯ ಅಲ್ಲದೆ ಮೂಲಭಾರತದಲ್ಲಿ ಈ ಪ್ರಸ್ತಾವವಿಲ್ಲ.

51. ಅರ್ಜುನನು “ರಾಯ ಧರ್ಮರಾಯನು ಬಾಳಲಿ” ಎಂದು ಘೋಷಿಸುತ್ತ ತನ್ನ ಆಯುಧದ ಗುರುವಿಗೆ (ದ್ರೋಣರಿಗೆ) ನಮಸ್ಕರಿಸಿದ. ಅನಂತರ ಇಂದ್ರಸುತನಾದ ಅವನು ಗಾಂಡಿವವನ್ನು ಜೇವೊಡೆದ”. “ರಾಜಕುಮಾರ ! ಈಗ ನಿನ್ನ ಸಾರಥಿತನದ ವೈಭವವನ್ನು ನೋಡೋಣ (ರಥ ನಡೆಸು)” ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತ ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಬೇಕಾದ ಶಸ್ತ್ರಾಸ್ತ್ರಗಳಿಂದ ಇಡಿಕಿರಿದ ಅರ್ಜುನನು ಶತ್ರು ಸೇನೆಗೆ ಕಾಣಿಸಿಕೊಂಡ.

ಆಯುಧದ ಗುರು-ದ್ರೋಣ, ಸುರರಾಯನಂದನ-ದೇವೇಂದ್ರನ ಪುತ್ರ (ಅರ್ಜುನ), ಜೇವಡಿಸು-ಹಗ್ಗವನ್ನು ಮೀಟಿ ಶಬ್ದ ಮಾಡು, ವಿಡಾಯಿ-ವೈಭವ, ಬಿಂಕ, ಮೈದೋರು-ಕಾಣಿಸಿಕೋ

ಗಾಂಡಿವವ ಜೇವಡಿಸಿ ಇದಕ್ಕೆ ಎಂ.ವಿ.ಸೀ. ಅವರ ಪಾಠ ‘ಗಾಂಡೀವವನು ಮಿಡಿದು”

52. ಲಗಾಮನ್ನು ಸಡಿಲಗೊಳಿಸಿದ ಕೂಡಲೇ ಆ ವೇಗಶಾಲಿ ಕುದುರೆಗಳು ಚಿಮ್ಮಿದುವು. ಅವು ಗುರುಗುಡುತ್ತ ಹೇಷಾರವವನ್ನು ಮಾಡತೊಡಗಿ ನೆಲವೇ ಬಿರಿಯುತ್ತಿದೆ ಎಂಬ ಭಾವವನ್ನು ತಂದುವು. ನೊರೆಸೂಸುತ್ತ ಕಟವಾಯಲೋಳೆಯಲ್ಲಿ ಒಡಲಿನ ಆಹಾರದ ಚೀಲ ತೂಗಾಡುತ್ತಿರಲು ಆ ಕುದುರೆಗಳ ಘುಡಿಘುಡಿಸುವ ಮೂಗಿನ ಹೊಳ್ಳೆಗಳ ಹುಂಕಾರ ಹೊಮ್ಮಿತು.

ವಾಘೆ-ಲಗಾಮು, ವೇಗಾಯ್ಲ-ವೇಗಶಾಲಿ, ತೇಜಿ-ಕುದುರೆ, ಗಜರು-ಆರ್ಭಟ, ಗರ್ಜನೆ, ಅಳ್ಳಿರಿ-ಅಲುಗಾಡು, ನಾಸಾಪುಟ-ಮೂಗು, ಮಸಗು-ಹೆಚ್ಚಾಗು, ಮುಂಚು-ಮುನ್ನುಗ್ಗು, ಮುಂದೆ ಸಾಗು

53. “ಅರ್ಜುನ ! ಅಲ್ಲಿ ಕೌರವ ಯಾರು ? ಭೀಷ್ಮ ಯಾರು ? ಕೃಪ ಯಾರು? ದ್ರೋಣನು ಯಾರು? ಅಶ್ವತ್ಥಾಮ ಎಂಬವನು ಯಾರು ? ಕರ್ಣ ಯಾರು ? ಇವರು ಯಾರನ್ನೂ ನಾನು ಕಂಡರಿಯೆನು. ದಯವಿಟ್ಟು ವಿವರಿಸು” ಎಂದು ಉತ್ತರ ಕೇಳಿಕೊಂಡ. ಆಗ ವೈರಿಗಳಿಗೆ ನಡುಕ ಹುಟ್ಟಿಸುವ ಅರ್ಜುನನು ನಗುತ್ತ ಉತ್ತರನಿಗೆ ಅವರ ಪರಿಚಯ ಮಾಡುತ್ತ ಹೋದ.

ವೈರಿದಲ್ಲಣ-ಶತ್ರುಗಳನ್ನು ನಡುಗಿಸುವ (ಅರ್ಜುನ)

54. ಎಳೆಯ ಸೂರ್ಯನನ್ನೇ ಹಿಡಿದು ಬೆಸುಗೆ ಹಾಕಿದ್ದಾರೋ ಎಂಬಂತೆ ವರ್ಣಕಾಂತಿಯಿಂದ ಒಪ್ಪುವ ಕುದುರೆಗಳು ; ಥಳಥಳಿಸಿ ಬೆಳಗುವ ಕೊಡದ ಧ್ವಜ (ದ್ರೋಣ ಧ್ವಜ); ಶಬ್ದ ಮಾಡುತ್ತ ಸಾಗುವ ರತ್ನದ ರಥ. ಇವುಗಳಿಂದ ಕೂಡಿದ ಸಮರಕೋಲಾಹಲನೂ ಶಸ್ತ್ರ ಅಸ್ತ್ರ ವಿದ್ಯೆಯಲ್ಲಿ ಸಕಲವನ್ನು ಬಲ್ಲವನೂ ಆದ ಆ ಸರ್ವಜ್ಞನನ್ನು ನೋಡು. ಉತ್ತರ ಕುಮಾರ ! ಆತನೇ ದ್ರೋಣಾಚಾರ್ಯ.

ಉದಯದರುಣ-ಪ್ರಾತಃಸೂರ್ಯ, ಕರು-ಎರಕ, ಹಳವಿಗೆ-ಧ್ವಜ, ಗರುಡಿಯ ಸದನ ಸರ್ವಜ್ಞನನ್ನು…. (ದ್ರೋಣನನ್ನು) ಗರುಡಿ-ವಿದ್ಯಾಭ್ಯಾಸ ಮಾಡಿಸುವ ಪ್ರದೇಶ, ಸದನ-ಮನೆ, ಅಲ್ಲಿ ಸರ್ವಜ್ಞ ಎಂದರೆ ಧನುರ್ವೇದ ಪಾರಂಗತ

ಅರ್ಜುನನು ಬಹಳ ಗೌರವ ಭಾವದಿಂದಲೇ ತನ್ನ ವಿದ್ಯಾಗುರುವಾದ ದ್ರೋಣರ ಪರಿಚಯ ಮಾಡಿಕೊಡುತ್ತಿರುವುದು ಅವನ ವಿನಯಕ್ಕೆ ಸಾಕ್ಷಿಯಾಗಿದೆ.
ಕೊಡನ ಹಳವಿಗೆ-ದ್ರೋಣ ಎಂದರೆ ಕೊಡ ಎಂದರ್ಥ. ಕೊqದಲ್ಲಿ ಹುಟ್ಟಿದವನು, ಆತ ಆದ್ದರಿಂದ ಕಳಶಜನೆಂಬ ಹೆಸರೂ ಇದೆ ಆತ ಅದನ್ನೇ ಧ್ವಜ ಚಿಹ್ನೆಯಾಗಿ ಮಾಡಿಕೊಂಡಿದ್ದಾನೆ

55. “ನವರತ್ನಗಳಿಂದ ಪೋಣಿಸಿದ ರಥ, ತುಂಬ ವೇಗದ ಕುದುರೆಗಳು, ಭಯಂಕರವಾದ ರೌದ್ರಾಯುಧಗಳ ಸಮೂಹ, (ಹರಿಯ) ಧ್ವಜಗಳಿಂದ ಮೆರೆಯುತ್ತಿರುವ ಸಮರ ಭೈರವನೂ ಶಿವನ ಹಣೆ (ಗಣ್ಣಿನಂತೆ) ಯಂತೆ ಉರಿಯುತ್ತಿರುವವನೂ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಗೆಲುವನ್ನು ಪಡೆದವನೂ ಆದ ಅಶ್ವತ್ಥಾಮ ಎಂದರೆ ಈತನೇ ನೋಡು”

ಕೇವಣ-ಪೋಣಿಸು, ಜವ-ವೇಗ, ತೇಜಿ-ಕುದುರೆ, ಗಡಣ-ಗುಂಪು, ಹರಿ-ಸಿಂಹ ? ಹಳವಿಗೆ-ಧ್ವಜ, ಬವರ-ಯುದ್ಧ, ನೊಸಲು-ಹಣೆ, ಜಿತಸಂಗ್ರಾಮ-ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಜಯಶಾಲಿ

56. ಅರ್ಜುನನು ಆಚಾರ್ಯ ಕೃಪರ ಬಗೆಗೆ ಹೇಳುತ್ತಿದಾನೆ. “ಉತ್ತರ ! ಅಲ್ಲಿ ನೋಡು. ಗೊರಸಿನಿಂದ ನೆಲವನ್ನು ಹೊಯ್ದು ಬೆಂಕಿಯ ಅಲೆಗಳನ್ನು ಎಬ್ಬಿಸುವ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಉಬ್ಬೆದ್ದ ಕುದುರೆಗಳು, ಮುತ್ತಿನ ಅಲಂಕಾರದ ರಥ (ಹೊಸ ಬಗೆಯಲ್ಲಿ ರೂಪಗೊಂಡ ರಥ) ಇವುಗಳಿಂದ ಕೂಡಿ ಕೈಯ ಬಾಣವನ್ನು ತಿರುಗಿಸುತ್ತ ಧನುಸ್ಸನ್ನು ನೋಡುತ್ತ ಝೇಂಕರಿಸುತ್ತಿದ್ದಾನಲ್ಲ ಅವನೇ ಮಹಾಬಲಶಾಲಿಯಾದ ಕೃಪಾಚಾರ್ಯ.

ಖುರ-ಕಾಲಗೊರಸು, ಅವನಿ-ನೆಲ, ತೇಜಿ-ಕುದುರೆ, ಮುಕ್ತಾವಳಿ-ಮುತ್ತುಗಳು, ಸರಳು-ಬಾಣ, ನಿರುತ-ವಿಶ್ವಾಸಾರ್ಹವಾದದ್ದು, ದೃಢವಾದದ್ದು ಸ

57. “ಅಯ್ಯಾ ಉತ್ತರ, ನೋಡು. ರತ್ನಕಾಂತಿಯಿಂದ ಸೊಗಸುವ ರಥ, ಸುತ್ತಲೂ ಶಬ್ದ ಮಾಡುವ ವಾದ್ಯಗಳ ರಭಸ, ಕಾಂತಿಯುಕ್ತವಾಗಿ ಕಡು ದರ್ಪದಿಂದ ಹೇಷಾರವ ಮಾಡುತ್ತಿರುವ ಕುದುರೆಗಳು, ಕಾಂತಿಯ ಅಲೆಗಳು ಇವುಗಳಿಂದ ಕೂಡಿ ಸಜ್ಜಾಗಿ, ಬಿಲ್ಲನ್ನು ಝೇಂಕಾರ ಮಾಡುತ್ತ ಗರ್ಜಿಸುತ್ತಿರುವವನೇ ್ಲ ಬೆಂಕಿಯಂತಹ ಪರಾಕ್ರಮಿಯಾದ ವೀರಕರ್ಣ.

ಕಳಕಳ-ಉತ್ಸಾಹ, ಅಳ್ಳಿರಿ-ಗರ್ಜಿಸು, ಮೋಹಳಿಸಿ- ಮೋಹರಿಸಿ- ಸಜ್ಜಾಗಿ, ಅಣಿಯಾಗಿ

ಕರ್ಣ ಅರ್ಜುನರ ವೈರವು ಲೋಕ ಪ್ರಸಿದ್ಧವಾದದ್ದು ‘ಪೆಸರ್ಗೊಂಡ ಮಾತ್ರದೊಳೆ ಸೈರಿಸನ್’ ಎಂದು ಪಂಪನು ಭರತ-ಬಾಹು ಬಲಿಗಳ ವಿಷಯದಲ್ಲಿ ಹೇಳುವುದನ್ನು ಕರ್ಣಾರ್ಜುನರಿಗೂ ವಿಸ್ತರಿಸಬಹುದೆಂಬಷ್ಟು ವೈರ ಅವರಲ್ಲಿ. ಆದರೆ ಅರ್ಜುನನು ಇಲ್ಲಿ ಕರ್ಣನ ಬಗೆಗೆ ತುಂಬ ವಸ್ತುನಿಷ್ಠ ವರ್ಣನೆ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದಾನೆ. ಈ ಗುಣ ಮೆಚ್ಚಬೇಕಾದದ್ದು.

58. “ಉತ್ತರ ! ನೋಡು ಒತ್ತೊತ್ತಾದ ಭಾರಿಯ ಸೇನೆಯ ಮಧ್ಯದಲ್ಲಿ ಪಾಂಡವ ಕೌರವರ ಮುತ್ತಜ್ಜ ಎನ್ನಿಸಿಕೊಂಡು ಬಿಳೀ ಕುದುರೆಗಳ ಹೊಂಬಣ್ಣದ ಮಾಡಿದ ತಾಳ ಧ್ವಜದಲ್ಲಿ, ಛತ್ರಿಗಳ ಸಾಲಿನಲ್ಲಿ ಇರುವವನೇ ಶತ್ರು ಕುಲಕ್ಕೆ ಮೃತ್ಯು ಎನ್ನಿಸಿದ ವೀರ ಗಂಗಾಸುತ ಭೀಷ್ಮ” ಎಂದು ಅರ್ಜುನನು ಹೇಳಿದನು

ಐದನೆ-ಇದ್ದಾನೆ. ನಡುಗನ್ನಡ ರೂಪ (ಇದಾನೆ>ಐದನೆ), ಒತ್ತೊತ್ತೆ-ಕಿಕ್ಕಿರಿದ (ಸೇನೆ), ತೇಜಿ-ಕುದುರೆ, ಹೊಂದಾಳ-ಚಿನ್ನದ ಬಣ್ಣದ ತಾಳ, ಸಿಂಧ-ಧ್ವಜ (ಭೀಷ್ಮರಿಗೆ ತಾಳಧ್ವಜನೆಂದು ಹೆಸರಿದೆ) ಪಂಪನು ಭೀಷ್ಮರದು ‘ಕನಕತಾಳಧ್ವಜ’ ಎಂದಿದ್ದಾನೆ.

59. “ಉತ್ತರ ! ನೋಡು. ಮಿಡುಕಾಡುತ್ತಿರುವ ಹಾವಿನ ಧ್ವಜ, ಎತ್ತಿ ಎತ್ತಿ ಕವಿದುಕೊಳ್ಳುವ ತಾಳಗಳು, ಬಡಿಯುವ ತಮಟೆಗಳು, ಮೊರೆಯುವ ಚಂಬಕ ತಮಟೆಗಳು, ಮೇಲೆದ್ದು ಕುಣಿಯುವ ಧ್ವಜ ಸ್ತಂಭಗಳು, ಮದ ಸುರಿಸುತ್ತ ಘೀಳಿಡುವ ಆನೆಗಳು-ಇವುಗಳ ಮಧ್ಯದಲ್ಲಿ ವೀರ ದುರ್ಯೋಧನನನ್ನು ನೋಡು. ಅವನು ಜೂಜಿನಲ್ಲಿ ಜಾಣ” ಎಂದು ಅರ್ಜುನ ಹೇಳಿದನು.

ಅಗಿ-ತೊನೆದಾಡು, ಹಳವಿಗೆ-ಧ್ವಜ, ನೆಗಹಿ-ಎತ್ತಿ, ಮುಸುಕಿದ- ಅಪ್ಪಳಿಸಿದ, ಝಲ್ಲರಿ-ತಾಳ, ಚಂಬಕ-ಒಂದು ವಿಧದ ತಮಟೆ, ನೆಗಹು-ಎತ್ತು, ನಿಗುರು-ಚಾಚಿಕೊ, ಟೆಕ್ಕೆಯ-ಧ್ವಜ, ಮದವೊಗುವ-ಮದಧಾರೆ ಸುರಿಯುವ, ಅಗಡು-ವೀರ, ದುಷ್ಟ

ಕೌರವನ ಧ್ವಜದ ಬಗೆಗೆ ಕನ್ನಡ ಕವಿ ಪಂಪನ (ಅಥವಾ ಅವನಿಗೂ ಹಿಂದಿನ ಕವಿಗಳ) ಕಾಲದಿಂದ ಒಂದು ತಪ್ಪು ಕಲ್ಪನೆ ಬೆಳೆದು ಬಂದಿದೆ. ತೆಲುಗು ಕವಿಗಳೂ ಈ ತಪ್ಪನ್ನೇ ಮುಂದುವರಿಸಿಕೊಂಡು ಬಂದಿದ್ದಾರೆ. ಕೌರವನು ಸರ್ಪಧ್ವಜ, ಅಹಿಧ್ವಜ ಉರಗ ಪತಾಕ, ಹಾವುಹಳವಿಗೆಯಾದವನು ಮೊದಲಾದ ಬಗೆಯಲ್ಲಿ ಕರೆಯಲ್ಪಟ್ಟಿದ್ದಾನೆ. ಅವನು ಹಾವಿನ ಧ್ವಜದವನು ಎಂಬ ಕಲ್ಪನೆಯನ್ನು ಮುಂದುವರಿಸಿ ಕೌರವನು ಬುಸುಗುಟ್ಟುವ ಹಾವಿನಂತೆ ಆಡುತ್ತಾನೆ ಎಂಬವರೆಗೂ ಹೋಲಿಸಲಾಗಿದೆ ಆದರೆ ವಾಸ್ತವವಾಗಿ ಮೂಲಭಾರತದಲ್ಲಿ ಅವನು ಆನೆಯ ಧ್ವಜವುಳ್ಳವನು. ಹಸ್ತಿನಾವತಿ ಅವನ ರಾಜಧಾನಿಯಲ್ಲವೆ : ಹಸ್ತಿ ಎಂದರೆ ಆನೆ ಎಂದರ್ಥ. ಆನೆ ಹಾವಾದದ್ದು ಹೇಗೆ ? ನಾಗ ಎಂದರೂ ಆನೆ ಎಂಬರ್ಥವಿದೆ. ಆದುದರಿಂದ ಹಸ್ತಿನಾವತಿ ನಾಗಪುರವೂ ಹೌದು. ಪಂಪ ಈ ಅರ್ಥವನ್ನು ಕಳಚಿ ನಾಗಕ್ಕೆ ಇರುವ ಸರ್ಪ ಎಂಬರ್ಥವನ್ನೇ ಬಳಸಿಕೊಂಡ, ‘ಉರಗ ಪತಾಕ’ ಎನ್ನುವ ಕುಮಾರವ್ಯಾಸನಲ್ಲೂ ಇದೇ ಕಲ್ಪನೆಯಿದೆ.

60. “ಉತ್ತರ ನೋಡು, ಕೌರವನ ಬಲಭಾಗದಲ್ಲಿ ನಿಂತವನು ಭೂರಿಶ್ರವ. ಕೌರವನ ಎಡಪಕ್ಕದಲ್ಲಿ ನಿಂತವನು ಸೈಂಧವ. ಸ್ವತಃ ಮಹಾ ವೀರರೆನ್ನಿಸಿಕೊಂಡು ಶಿವನ ಹಣೆಯಂತೆ ಕೆಂಗಣ್ಣಿನಿಂದ ಮೆರೆಯುವ ರಾಜರುಗಳನ್ನೂ ಕೌರವನ ತಮ್ಮಂದಿರನ್ನೂ ನೋಡು” ಎಂದು ಅರ್ಜುನನು ಉತ್ತರಕುಮಾರನಿಗೆ ಹೇಳಿದ.

ಬಲವಂಕ-ಬಲಬದಿ, ಭುವನಪತಿ-ಕೌರವ, ಎಡವಂಕ-ಎಡಭಾಗ, ಬಲುಗೈ-ವೀರ, ನೊಸಲು-ಹಣೆ, ಅನುಜ-ತಮ್ಮ

ಭೂರಿಶ್ರವ-ಇವನು ಕುರುವಂಶದ ಒಬ್ಬ ವೀರ. ಇವನಿಗೆ ಕೌರವ ದಾಯಾದ, ಕುರುಪುಂಗವ, ಕುರೂದ್ವಹ ಎಂಬ ಸಂಬೋಧನೆಗಳೂ ಉಂಟು. ಮಹಾ ದಾನಿಯಾಗಿದ್ದುದರಿಂದ ‘ಭೂರಿ ದಕ್ಷಿಣ’ ಎಂಬ ಹೆಸರು ಬಂದಿದೆ. ಇವನು ಕುರುವಂಶದ ಸೋಮದ ಎಂಬಾತನ ಮಗ. ಈ ಸೋಮದನನ್ನು ಸಾತ್ಯಕಿಯ ವಂಶದ ಶಿನಿ ಎಂಬಾತ ಎದೆಗೆ ಒದ್ದು ಅವಮಾನಿಸಿದ್ದ. ಪ್ರತೀಕಾರ ಮಾಡಲು ಭೂರಿಶ್ರವನು ಸಾತ್ಯಕಿಯ ಜುಟ್ಟು ಹಿಡಿದು ಕೊಲ್ಲಲು ಹೋದಾಗ ಅರ್ಜುನನು ಭೂರಿಶ್ರವನನ್ನು ಕೊಂದನೆಂದು ಯುದ್ಧ ಪರ್ವಗಳಲ್ಲಿ ಹೇಳಲಾಗಿದೆ. ವಿವರಗಳಿಗೆ ‘ಮಹಾಭಾರತದ ಪಾತ್ರ ಸಂಗತಿಗಳು’ ನೋಡಿ ಅ.ರಾ.ಮಿತ್ರ ಸಂಪುಟ 1 ಪುಟ 223

61. “ಉತ್ತರ ಈ ಸೈನ್ಯದ ಮಹತ್ತನ್ನು ಹೇಳಲು ಕಷ್ಟ. ಅದು ಅಂಧಾಸುರನ ಸೇನೆಗೆ ಎರಡರಷ್ಟಿದೆ ರಾವಣನ ಸೇನೆಗೆ ಮೂರರಷ್ಟಿದೆ” ಎಂದು ಅರ್ಜುನನು ಉತ್ತರನಿಗೆ ಶತ್ರು ಸೇನೆಯ ಹಿರಿಮೆಯನ್ನು ನಾಲಗೆ ದಣಿಯುವಂತೆ ವರ್ಣಿಸಿದ. ಅನಂತರ ತನ್ನ ಗಾಂಡಿವ ಧನುಸ್ಸನ್ನು ಜೇವೊಡೆದು ಎತ್ತಿದ.

ದ್ವಿಗುಣ-ಎರಡರಷ್ಟು, (ಅಂಧಾಸುರ-ಒಬ್ಬರಾಕ್ಷಸ ಟಿಪ್ಪಣಿ ನೋಡಿ) ತ್ರಿಗುಣ-ಮೂರರಷ್ಟು ಅಗ್ಗಳಿಕೆ-ಪರಾಕ್ರಮ, ಕೈವಾರಿಸು-ಹೊಗಳು, ನಿಗುಚು-ನಿಮಿರ್, ನಿಮಿರ್ಚು-ಹರಡು, ನೆಟ್ಟಗೆ ಮಾಡು.

ಈ ಪರ್ವಗಳಲ್ಲಿ ಅರ್ಜುನನು ಉತ್ತರನ ಸಾರಥ್ಯದಲ್ಲಿ ಏಕಾಕಿಯಾಗಿ ಕೌರವ ಮಹಾಸೇನೆಯನ್ನು ಎದುರಿಸಿದ ಎಂಬ ಕಥೆ ನಂಬಲು ಅಸಾಧ್ಯ ಎನ್ನಿಸುತ್ತದೆ. ಎಂಥ ವೀರನಾದರೂ ಏಕಾಕಿಯಾಗಿ ಅವರನ್ನೆಲ್ಲ ಎದುರಿಸಿ ಸೋಲಿಸಿದ ಎಂಬುದು ಅಸಂಗತವಾಗಿ ಕಾಣುತ್ತದೆ. ವಿರಾಟನ ಸೇನೆ ಅವನೊಂದಿಗೆ ಹೊರಟರೂ ಅರ್ಜುನ ಮಿಂಚಿನ ವೇಗದಲ್ಲಿ ರಥ ಓಡಿಸಿದ್ದರಿಂದ ಹಿಂಬಾಲಿಸಬಾರದೆ ಅಲ್ಲೇ ಉಳಿಯಿತು. ಎಂಬುದು ಇನ್ನೊಂದು ನಂಬಲಾಗದ ಮಾತು. ಯುದ್ಧ ಭೂಮಿಯೇನು ದೂರವಿರಲಿಲ್ಲ ಅಲ್ಲದೆ ಬೇಹಿನವರು ಕೌರವ ಸೇನೆ ಎಲ್ಲಿ ಎಂದು ಪತ್ತೆ ಹಚ್ಚಿ ಕೊಡುವುದು ಅಸಾಧ್ಯವೇನಾಗಿರಲಿಲ್ಲ. ಇಷ್ಟು ದೊಡ್ಡ ಸೇನೆಯನ್ನು ಆ ಸೇನೆಯ ಮಹಾ ವೀರರುಗಳನ್ನು ಅರ್ಜುನ ಸೋಲಿಸಿದ್ದು ಪವಾಡ ಸದೃಶವೂ ಕೌರವ ವೀರರ ಪಾಲಿಗೆ ಪರಮ ಅನ್ಯಾಯಕರವೂ ಆಗಿದೆ. ಅವರೆಲ್ಲ ಅಷ್ಟೊಂದು ಸಣ್ಣವರಾಗಿ ಬಿಟ್ಟಿದ್ದಾರೆ. ಹೀಗೆ ನಿಭಾಯಿಸಬಲ್ಲ ಅರ್ಜುನನು ಭೀಮನ ಕೃಷ್ಣರ ಸಹಾಯದಿಂದ ಮಹಾಸಮರದಲ್ಲಿ ಮುಂದೆ ಕೌರವ ಸೇನೆಯನ್ನೆಲ್ಲ ಎದುರಿಸುವುದು ಕಷ್ಟವಾಗಿತ್ತೆ ? ಎಂಬ ಸಂಶಯವೂ ಏಳುತ್ತದೆ.
ಮೂಲಭಾರತದಲ್ಲಿ ಉತ್ತರನೇ ಈ ಪ್ರಶ್ನೆ ಎತ್ತುತ್ತಾನೆ “ಒಬ್ಬನೇ ಆ ಭಾರಿಯ ಸೇನೆಯೊಂದಿಗೆ ಹೇಗೆ ಹೋರಾಡುತ್ತೀಯೆ ?” ಎಂದು ಪ್ರಶ್ನಿಸಿದಾಗ ಅರ್ಜುನನು ಗಂಧರ್ವರಾಜ ಚಿತ್ರ ಸೇನನ ಮೇಲೆ, ನಿವಾತ ಕವಚರ ಮೇಲೆ ಖಾಂಡವದಹನ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಏಕಾಕಿಯಾಗಿ ಹೋರಾಡಿ ಗೆದ್ದಿರುವುದಾಗಿ ತಿಳಿಸುತ್ತಾನೆ. ಮೂಲದಲ್ಲಿ ಉತ್ತರನಿಗೇನೋ ನಂಬಿಕೆ ಬರುತ್ತದೆ. ಆದರೆ ನಮ್ಮ ಸಂಶಯ, ಪ್ರಶ್ನೆ ಹಾಗೇ ಉಳಿಯುತ್ತದೆ.
ಅಂಧಾಸುರ-ಅಂಧಕಾಸುರ

1. ಒಬ್ಬರಾಕ್ಷಸ ಸಿಂಹಿಕಾ ವಿಪ್ರಚಿತ್ತರ ಮಗ- ಬ್ರಹ್ಮನನ್ನು ಕುರಿತು ತಪಸ್ಸು ಮಾಡಿ ವರ ಪಡೆದ ಪೊಗರಿನಲ್ಲಿ ಮಿತಿಮೀರಿ ವರ್ತಿಸಿದ. ಪಾರ್ವತಿ ದೇವಿಯನ್ನೇ ಮೋಹಿಸಿ ಶಿವನಿಂದ ಹತನಾದ.
2. ಒಬ್ಬ ರಾಕ್ಷಸ. ಕಶ್ಯಪ-ದಿತಿಗಳ ಮಗ. ಇವನಿಗೆ ಸಾವಿರ ಕೈಗಳು ಸಾವಿರ ತಲೆಗಳು. ದೃಷ್ಟಿ ಚೆನ್ನಾಗಿದ್ದರೂ ಕುರುಡನಂತೆ ಸಂಚರಿಸುತ್ತಿದ್ದುದರಿಂದ ಈ ಹೆಸರು ಬಂದಿದೆ. ಸ್ವರ್ಗದಿಂದ ಪಾರಿಜಾತ ವೃಕ್ಷನನ್ನು ಅಪಹರಿಸಲು ದೊಡ್ಡ ಸೇನೆಯೊಂದಿಗೆ ಬಂದ. ಶಿವ ಇವನ್ನನು ಕೊಂದು ‘ಅಂಧಕರಿಪು’ ಎಂಬ ಹೆಸರು ಪಡೆದ.

62. ಉತ್ತರನು ರಥವನ್ನು ನಡೆಸಲು ಸಿದ್ಧನಾದ. ಆಗ ಕುದುರೆಗಳು ತಮ್ಮ ಗೊರಸಿನ ಧೂಳಿನಿಂದಲೇ ಆಕಾಶದ ಗೋಡೆಯ ಮೇಲೆ ಬರೆಯುವಂತೆ, ಸೂರ್ಯನ ಕುದುರೆಗಳನ್ನು ಕರೆಯುವಂತೆ ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ರಭಸದಿಂದ ಹೊರಟವು. ಉತ್ತರನು ಅರರೆ ಭೇಷ್ ಎಂದು ಕುದುರೆಗಳನ್ನು ಮೆಚ್ಚಿ ಚಪ್ಪರಿಸಿದ. ಕೂಡಲೇ ಕುದುರೆಗಳ ಓಡಾಟದಿಂದ ಕೆಂಪು ಧೂಳು ಎದ್ದು ಆಕಾಶಕ್ಕೆ ಹಾರಿ ಸೂರ್ಯಮಂಡಲವನ್ನು ಆವರಿಸಿತು.

ಖುರಪುಟ-ಗೊರಸು, ಭಿತ್ತಿ-ಗೋಡೆ, ಸೂರಿಯ-ಸೂರ್ಯ, ತುರಗ-ಕುದುರೆ, ಕೈಗಟ್ಟು-ಆರಂಭವಾಗು, ಉಂಟಾಗು ದುವ್ವಾಳಿಸು-ವೇಗವಾಗಿ ಸಾಗು, ಪೂತುರೆ-ಭೇಷ್ ಎಂಬ ಉದ್ಗಾರ, ನಿಗುರು-ಮೇಲೇರು, ಅಂಡಲೆ-ಪೀಡಿಸು ಕಾಡು, ಉಪ್ಪರಿಸು-ಮೇಲೇಳು, ನೆಗೆ

63. ಆ ಕುದುರೆಗಳ ಗರ್ಜನೆ, ರಥದ ಚೀತ್ಕಾರ ಶಬ್ದ, ರಥದ ಧ್ವಜದ ಮೇಲಿದ್ದ ಹನುಮಂತನ ಅಬ್ಬರ, ಅರ್ಜುನನ ಗರ್ಜನೆ, ಅರ್ಜುನನ ಶಂಖವಾದ ದೇವದತ್ತದ ಶಬ್ದ ಇವುಗಳ ಮೇಳದಿಂದಾಗಿ ಹೊದರೆದ್ದುವು.
    ಆ ಶಬ್ದಕ್ಕೆ ಪರ್ವತಗಳು ಬಿರಿದುವು. ಸಮುದ್ರ ಹಿಂದಕ್ಕೆ ಸರಿಯಿತು. ನಕ್ಷತ್ರಗಳು ಉದುರಿದುವು. ಯುದ್ಧ ನೋಡಲೆಂದು ಬಂದಿದ್ದ ದೇವತೆಗಳು ಹೆದರಿ ಓಡಿದರು. ಹೆದರಿಕೆಯಿಂದ ಕೌರವ ಸೇನೆ ದಿಕ್ಕು ದಿಕ್ಕಿಗೆ ಓಡಿತು.

ತುರಗ-ಕುದುರೆ, ಚೀತ್ಕೃತಿ-ರಥದ ಚೀತ್ಕಾರದ ಧ್ವನಿ, ಧನುಷ್ಟಂಕಾರ-ಅರ್ಜುನನ ಗಾಂಡಿವದ ಶಬ್ದ, ಅಬ್ಬರಣೆ-ಕಿರುಚಾಟ, ಗರ್ಜನೆ, ನಿಷ್ಠುರ-ಒರಟು, ಗಡಸು, ರವ-ಶಬ್ದ, ಹೊದರೇಳು ಹೊದಱು +ಏಳು = ಗುಂಪಾಗು, ಸ್ಫೋಟಿಸು, ಗಿರಿವ್ರಜ-ಪರ್ವತ ಸಮೂಹ, ಜಲನಿಧಿ-ಸಮುದ್ರ, ಜರಿ-ಹಿಂದಕ್ಕೆ ಸರಿ, ತಾರಕಿ-ನಕ್ಷತ್ರ, ಪರಿ-ಓಡು, ಅಹಿತಬಲ-ಶತ್ರು ಸೇನೆ, ಹರಿ-ಪರಿ-ಓಡು

ಮೂಲಭಾರತದಲ್ಲಿ ಅರ್ಜುನನು ಭೂಮಿಯ ಎದೆ ಬಿರಿಯುವಂತೆ ಶಂಖಧ್ವನಿ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದ ಎಂದೂ ಬಿಲ್ಲಿನ ಜ್ಯಾರವದಿಂದ ಮತ್ತು ಅವನ ಮೈತಟ್ಟಿಕೊಳ್ಳುವ ಶಬ್ದದಿಂದ ಎಲ್ಲ ಜೀವಿಗಳೂ ತಲ್ಲಣಗೊಂಡರೆಂದೂ ಹೇಳಲಾಗಿದೆ
“ತತಃ ಶಂಖಮುಪಾಧ್ಮಾಸೀತ್
ದ್ವಾರಯನ್ನಿವ ಮೇದಿನೀಂ
ಜ್ಯಾಘೋಷಂ ತಲಘೋಷಂಚ
ಕೃತ್ವಾ ಭೂತಾನ್ಯ ಮೋಹಯತ್”
ಗೋಗ್ರಹಣದ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಕೌರವ ಸೇನೆಯನ್ನು ಸೋಲಿಸಿ ಹಿಂದಿರುಗಿದ ಮೇಲೆ ಕೂಡ ಉತ್ತರನು ತನ್ನ ತಂದೆಗೆ ಈ ಶಂಖ ಘೋಷದ ಬಗೆಗೆ ಹೇಳುತ್ತ “ಅರ್ಜುನನ ಶಂಖವಾದನದಿಂದ ನನ್ನ ಕಿವಿ ತೂತು ಬಿದ್ದಿದೆ” (ಕಿವುಡಾಗಿದೆ) ಎನ್ನುತ್ತಾನೆ
“ಅಸ್ಯ ಶಂಖ ಪ್ರಣಾದೇನ ಕರ್ಣೌಮೇ ಬಧಿರೀಕೃತಾ”

64. ತಲೆಯ ಮೇಲೆ ಸಿಡಿಲು ಬಡಿದ ಹಾಗಾಗಿ ಉತ್ತರನು ಮೂರ್ಛೆ ಹೋಗಿ ತಿರುಗಿ ಬಿದ್ದ. ತಿರುಗಿ ತೆರೆದ ಕಣ್ಣಾಲಿಗಳು ರಕ್ತವನ್ನು ಕಾರಿದವು. ಸಂಕಟ ತಡೆಯಲಾರದೆ ಉತ್ತರನು ಹೊರಳಾಡುತ್ತಿದ್ದ. ಅದನ್ನು ಕಂಡು ಅರ್ಜುನನು ಅಯ್ಯಯ್ಯೋ ಈ ಪಾಪಿ ಆ ಶಬ್ದವನ್ನು ಸಹಿಸಿಕೊಳ್ಳಲಾರ. ಏನು ಮಾಡಲಿ ಎಂದುಕೊಂಡು ಸೆರಗಿನಿಂದ ಬೀಸಿ ಗಾಳಿಯ ಉಪಚಾರವನ್ನು ಮಾಡಿ ಉತ್ತರನನ್ನು ರಥದಲ್ಲಿ ಕುಳ್ಳಿರಿಸಿದ.

ಹೊಡೆಮರಳು-ತಿರುಗು, ಅರುಣವಾರಿ-ಕೆನ್ನೀರು, ರಕ್ತ

65. ಅರ್ಜುನ ಗಾಬರಿಯಿಂದ ಕೇಳಿದ “ಏನು ಉತ್ತರಕುಮಾರ? ಏನು ಸಂಕಟ ನಿನಗೆ ?” ಆಗ ಉತ್ತರನು “ಏನಿಲ್ಲ ಲೋಕ ಪ್ರಳಯದ ಸಮಯದಲ್ಲಾಗುವಂತೆ ಸಿಡಿಲು ಬಡಿಯಿತು. ನನ್ನ ಎದೆ ಬಿರಿಯಿತು. ಅಯ್ಯೋ ! ನಾನು ನಿನ್ನ ಆ ಭಯಂಕರ ಧ್ವನಿಯನ್ನು ಸಹಿಸಬಲ್ಲೆನೆ ? ಸಾಕು ! ನನ್ನನ್ನು ಹಿಂದಕ್ಕೆ ಕಳಿಸು. ಮಹಾಧ್ವನಿಯನ್ನು ದಯವಿಟ್ಟು ನಿಲ್ಲಿಸು” ಎಂದ. ಆಗ ಅರ್ಜುನನು ಹೀಗೆ ಹೇಳಿದ.

ಭವಣಿ-ಬವಣೆ, ತೊಂದರೆ, ವಿಪತ್ತು, ಅವಸಾನ-ಮುಕ್ತಾಯ, ಜಗದವಸಾನ-ಪ್ರಳಯ
ಮತ್ಸ್ಯ ಕುಮಾರ - ಮತ್ಸ್ಯ ರಾಜನ ಮಗ.

ನಿಧಾನವ - ನಿನಾದವ
ವಿರಾಟಪರ್ವ, ಮೈ.ವಿ.ವಿ.

ಮತ್ಸ್ಯ ಕುಮಾರ - ಮತ್ಸ್ಯ ರಾಜನ ಮಗ.
ಆನಲಾಪೆನೆ ನಿನ್ನ ಬಹಳ ಧ್ವಾನವನು-(ಅರ್ಜುನನ ಬೊಬ್ಬೆ , ಧನುಷ್ಟಂಕಾರದಿಂದ ಎದ್ದ ಬೊಬ್ಬೆ ಕುದುರೆಗಳ ಹೇಷಾರವದ ಬೊಬ್ಬೆ ಕಪಿಯ ಬೊಬ್ಬೆ, ದೇವದತ್ತ ಶಂಖದ ಬೊಬ್ಬೆ ಇವುಗಳನ್ನು ನಾನು ಸೈರಿಸಬಲ್ಲೆನೆ ? ಎಂಬ ಭಾವ |

66. ಅರ್ಜುನನು “ಅಯ್ಯಾ , ಉತ್ತರ ! ಹೇಡಿಯಾಗಬೇಡ ! ನಾನು ಮುಂದೆ ಆ ಮಹಾಧ್ವನಿ ಮಾಡುವುದಿಲ್ಲ. ಹೆದರಬೇಡ. ಧೈರ್ಯ ತಂದುಕೊಂಡು ಈ ರಥವನ್ನು ನಡೆಸು” ಎಂದು ಉತ್ತರನನ್ನು ಸಮಾಧಾನಪಡಿಸಿದ. ಅನಂತರ ಶರಕೋಶದಿಂದ ಬಾಣವನ್ನು ಹಗ್ಗಕ್ಕೆ ಹೂಡಿದ. ಅರ್ಜುನನ ಕದನವನ್ನು ನೋಡಲು ದೇವಗಣವು ಆಕಾಶದಲ್ಲಿ ಗುಂಪುಸೇರಿತ್ತು.

ಖೇಡ-ಹೆದರಿಕೊಂಡವ, ಧೃತಿ ಮಾಡಿಕೊಂಡು…- ಧೈರ್ಯದಿಂದ ಎದೆ ಗಟ್ಟಿಮಾಡಿಕೊಂಡು, ಮೂಡಿಗೆ-ಬತ್ತಳಿಕೆ, ಅಂಬು-ಬಾಣ, ಉಗಿ-ತೆಗೆ, ತಿರು-ಹಗ್ಗ, ಅಮರ ಶ್ರೇಣಿ-ದೇವತೆಗಳ ಸಮೂಹ

1. ಮೂಲಭಾರತದಲ್ಲಿ ಉತ್ತರನು ಹೀಗೆಲ್ಲ ಹೆದರುವ ಚಿತ್ರವಿಲ್ಲ. ಅರ್ಜುನನ ಮೇಲೆ ನಂಬಿಕೆ ಬಂದ ಸಮಯದಿಂದ ಆತ ವೀರನಾಗಿಯೇ ವರ್ತಿಸುತ್ತಾನೆ.
2. “ನನಗೆ ರಥ ನಡೆಸುವ ಸಾರಥಿ ಶಿಕ್ಷಣ ದೊರಕಿದೆ (ಶಿಕ್ಷಿತೋ ಹ್ಯಸ್ಮಿಸಾರಥ್ಯೇ) ದಾರುಕನಂತೆ, ಮಾತಲಿಯಂತೆ ನಾನು ರಥ ಚಾಲನೆಯಲ್ಲಿ ಶಿಕ್ಷಿತನಾಗಿದ್ದೇನೆ” - ಎಂದು ಉತ್ತರ ಹೇಳಿರುವುದನ್ನು ಗಮನಿಸಬೇಕು.