೨೩

ಸೂಚನೆ : ಧರ್ಮರಾಜನು ಬ್ರಾಹ್ಮಣನಿಗೆ ಅರಣಿಯನ್ನು ತಂದು ಕೊಟ್ಟನು. ಅನಂತರ ಧರ್ಮಜಿಜ್ಞಾಸೆಯ ಮೂಲಕ ಸರೋವರದಿಂದ ತಮ್ಮಂದಿರನ್ನು ಮೇಲೆತ್ತಿದನು.

ಅರಣಿ - ಬನ್ನಿ ಮರದ ಅಥವಾ ಅರಳಿ ಮರದ ಕೊರಡು

1. ಜನಮೇಜಯನೇ ಕೇಳು ಮಾರ್ಕಂಡೇಯ ಮುನಿಯು ರಾಮಾಯಣವನ್ನು ಹೇಳಿ ಧರ್ಮಜನ ಮಾನಸಿಕ ವ್ಯಥೆಯನ್ನು ಕಳೆದನು. ಹಾಗೆಯೇ ಸಾವಿತ್ರಿಯು ಪತಿಭಕ್ತಿಯಿಂದ ಮರಣ ಹೊಂದಿದ ಗಂಡನನ್ನು ಮರಳಿ ತಂದ ಸಂಗತಿಯನ್ನೂ ಹೇಳಿದನು.

2. ‘ಸಾವಿತ್ರಿಯು ಪತಿವ್ರತಾಪರಾಯಣೆಯಾಗಿದ್ದಳು. ಅದೇ ರೀತಿ ನಿಮ್ಮ ದ್ರೌಪದಿಯೂ ಕೂಡಾ ಶೀಲಸಂಪನ್ನೆಯಾಗಿದ್ದಾಳೆ. ಇವಳು ನಿಮಗೆ ಹಿತವನ್ನುಂಟುಮಾಡಿ ಕುಲವನ್ನು ಉದ್ಧರಿಸುತ್ತಾಳೆ. ನಿಮಗೆ ಯಾವುದೇ ಕಷ್ಟವಿಲ್ಲ’ ಎಂದನು.

ಸಾವಿತ್ರಿ - ಸಂಕಲ್ಪಶಕ್ತಿಯಿಂದ ದೃಢಚಿತ್ರದಿಂದ ನಿರತರ ಪರಿಶ್ರಮದಿಂದ ಹೆಣ್ಣು ಎಂತ ಕಠಿಣ ಪರಿಸ್ಥಿತಿಯನ್ನೂ ಮಾರ್ಪಡಿಸಿಕೊಳ್ಳಬಲ್ಲಳು ಎಂಬುದಕ್ಕೆ ಸಾವಿತ್ರಿ ಸತ್ಯವಾನದ ಹಳೆಯ ಕಥೆ ಸಾಕ್ಷಿಯಾಗುತ್ತದೆ. ತುಂಬ ಪ್ರಾಚೀನವಾದ ಈ ಕಥೆಯನ್ನು ಅರಣ್ಯಪರ್ವದಲ್ಲಿ ತೀರ್ಥಯಾತ್ರೆ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದ ಧರ್ಮರಾಯನಿಗೆ ಮಾರ್ಕಂಡೇಯರು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ.
‘‘ಪತಿವ್ರತಾಯಾ ಮಹಾತ್ಮ್ಯಂ ಸಾವಿತ್ರ್ಯಾಃ’’ ಎಂಬ ಮಾತು ಪ್ರಸಿದ್ಧವಾಗಿದೆ. ಅರವಿಂದರು ಈಕೆಯ ಬಗೆಗೆ ಒಂದು ಮಹಾಕಾವ್ಯವನ್ನೇ ರಚಿಸಿದ್ದಾರೆ.
ಮಾದ್ರದೇಶದ ರಾಜನಾದ ಅಶ್ವಪತಿ ಮಾಲವರಾಜಕುಮಾರಿ ಸತ್ಯವತಿಯನ್ನು ಮದುವೆಯಾಗಿದ್ದ. ಈಕೆಗೆ ಮಾಲವಿ ಎಂಬ ಹೆಸರೂ ಇತು. ಆದರೆ ಈ ದಂಪತಿಗಳಿಗೆ ಬಹಳ ಕಾಲ ಮಕ್ಕಳಿರಲಿಲ್ಲ. ತುಂಬ ಶ್ರದ್ಧೆಯಿಂದ ಹದಿನೆಂಟು ವರ್ಷಗಳಷ್ಟು ದೀರ್ಘಕಾಲ ಸಾವಿತ್ರೀದೇವಿಯ ಆರಾಧನೆ ಮಾಡಿದರು. ರಾಜನು ಒಂದು ಲಕ್ಷ ಆಹುತಿಗಳಿಂದ ಹೋಮಮಾಡಿ ಸಾವಿತ್ರಿದೇವಿಯನ್ನು ಒಲಿಸಿಕೊಂಡ. ಅವಳು ಪ್ರಸನ್ನಳಾಗಿ ಹೇಳಿದಳು: ‘‘ರಾಜ! ನಿನಗೆ ತೇಜಸ್ವಿನಿಯಾದ ಒಬ್ಬಳು ಮಗಳು ಹುಟ್ಟಿ ವಂಶಕ್ಕೇ ಹೆಸರು ತರುತ್ತಾಳೆ.’’
ಹಾಗೆ ಹುಟ್ಟಿದ ಮಗಳಿಗೂ ತಂದೆ ಸಾವಿತ್ರಿ ಎಂದೇ ಹೆಸರಿಟ್ಟ. ಆ ರಾಜಪುತ್ರಿ ಮಹಾಸುಂದರಿಯಾಗಿದ್ದರೂ ಅವಳನ್ನು ಮದುವೆಯಾಗಲು ಯಾವ ರಾಜಪುತ್ರನೂ ಮುಂದೆ ಬರಲಿಲ್ಲ. (ಬಹುಶಃ ಒಂದು ವರ್ಷಕ್ಕೆ ಪತಿವಿಯೋಗ ಎಂದು ಯಾರೋ ಜೋಯಿಸರು ಹೇಳಿದ್ದರೋ ಏನೋ!) ಆಗ ರಾಜನು ಒಬ್ಬ ಮಂತ್ರಿಯನ್ನು ಜೊತೆ ಮಾಡಿಕೊಟ್ಟು, ಒಂದು ಸುವರ್ಣ ರಥದಲ್ಲಿ ಆಕೆಯನ್ನು ಕುಳ್ಳಿರಿಸಿ ‘‘ನಿನ್ನ ಪತಿಯನ್ನು ನೀನೇ ಆಯ್ದುಕೊಂಡು ಬಾ’’ ಎಂದು ಹೇಳಿದ. ಅವಳು ರಥದಲ್ಲಿ ವರಾನ್ವೇಷಣೆ ಮಾಡುತ್ತಾ ಹಲವಾರು ತೀರ್ಥಕ್ಷೇತ್ರಗಳನ್ನು ಸಂದರ್ಶಿಸಿ ಊರಿಗೆ ಹಿಂದಿರುಗಿದಳು. ಸತ್ಯವಾನನನ್ನು ವರನಾಗಿ ಆಯ್ದುಕೊಂಡಿರುವ ವಿಷಯ ತಿಳಿಸಿದಳು. ವಾಸ್ತವವಾಗಿ ಅವನೂ ರಾಜಕುಮಾರ. ಆದರೆ ಅವನ ತಂದೆ ಕುರುಡನಾಗಿದ್ದರಿಂದ ಪಕ್ಕದ ಸೀಮೆಯ ರಾಜನು ರಾಜ್ಯವನ್ನು ಕಿತ್ತುಕೊಂಡು ಇವರನ್ನೆಲ್ಲ ಕಾಡಿಗೆ ಓಡಿಸಿದ್ದನಂತೆ. ಇಂಥವನಿಗೆ ಹೇಗೆ ಮಗಳನ್ನು ಕೊಡುವುದು ಎಂಬ ಚಿಂತೆ ಕಾಡಿದರೂ ಮಗಳ ಸಂಕಲ್ಪವನ್ನು ಕಂಡು ತಂದೆ ಒಪ್ಪಿ ಮದುವೆ ಮಾಡಿಕೊಟ್ಟ.. ಸತ್ಯವಾನನ ಆಯುಷ್ಯವು ಇನ್ನು ಒಂದೇ ವರ್ಷ ಎಂದು ನಾರದರು ತಿಳಿಸಿದರೂ ಸಾವಿತ್ರಿ ತನ್ನ ನಿಶ್ಚಯವನ್ನು ಬದಲಿಸಲಿಲ್ಲವಾದ್ದರಿಂದ ಅಶ್ವಪತಿಗೆ ಮಗಳನ್ನು ಸತ್ಯವಾನನಿಗೆ ಮದುವೆ ಮಡಿಕೊಡದೆ ಬೇರೆ ದಾರಿ ಇರಲಿಲ್ಲ.
ಸತ್ಯವಾನ ಮೇಧಾವಿ, ಅಶ್ವಪ್ರಿಯ ಮಣ್ಣಿನಲ್ಲೂ ಕುದುರೆಗಳನ್ನು ಸೃಷ್ಟಿಸುವ ಶಕ್ತಿ ಅವನಿಗಿದ್ದುದರಿಂದ ಅವನನ್ನು ಚಿತ್ರಾಶ್ವ ಎಂದರೂ ಕರೆಯುತ್ತಿದ್ದರು.
ಕಾಡಿನಲ್ಲಿ ಅಚ್ಚುಕಟ್ಟಾಗಿ ಅತ್ತೆ ಮಾವಂದಿರ ಸೇವೆ ಮಾಡಿಕೊಂಡಿದ್ದ ಸಾವಿತ್ರಿ ಸತ್ಯವಾನನ ಸಾವಿನ ದಿನ ಅವನನ್ನು ಕಾಡಿಗೆ ಹಿಂಬಾಲಿಸಿದಳು. ಸೌದೆ ಒಡೆಯುತ್ತ ಆಯಾಸದಿಂದ ಸಾವಿತ್ರಿಯ ತೊಡೆಯಮೇಲೆ ಮಲಗಿದ ಸತ್ಯವಾನನ ಪಕ್ಕದಲ್ಲಿ ಯಮರಾಜ ನಿಂತಿದ್ದ. ಸತ್ಯವಾನನು ಮಹಿಮಾವಂತನಾಗಿದ್ದುದರಿಂದ ಜೀವವನ್ನು ಕೊಂಡೊಯ್ಯಲು ಸೇವಕರನ್ನು ಕಳಿಸದೆ ಸ್ವಯಂ ಯಮನೇ ಬಂದಿದ್ದ.
ಸಾವಿತ್ರಿ ಯಮನನ್ನು ಹಿಂಬಾಲಿಸಿದ್ದು, ಯಮನಿಗೂ ಅವಳಿಗೂ ನಡೆದ ಸಚಿವಾದ ಎಲ್ಲರಿಗೂ ತಿಳಿದ ವಿಷಯವೇ ಆಗಿದೆ. ಯಮನಿಂದ ನಾಲ್ಕು ವರಗಳನ್ನು ಪಡೆದ ಸಾವಿತ್ರಿ ತನ್ನ ಮಾವನಿಗೆ ದೃಷ್ಟಿ ಶಕ್ತಿ ಹಿಂದಕ್ಕೆ ಬರಲಿ, ರಾಜ್ಯ ಮರಳಿ ಲಭಿಸಲಿ, ತನ್ನ ತಂದೆಗೆ ಮತ್ತೆ ಸಂತಾನವಾಗಲಿ, ನನಗೂ ಒಂದು ಮಗುವಾಗಲಿ ಎಂಬ ನಾಲ್ಕು ಬೇಡಿಕೆಗಳನ್ನು ಮುಂದಿರಿಸಿದಳು. ಸತ್ಯವಾನನ ಪ್ರಾಣವೊಂದನ್ನು ಬಿಟ್ಟು ಏನು ಬೇಕಾದರೂ ಕೇಳು ಕೊಡುತ್ತೇನೆ ಎಂದು ಮಾತುಕೊಟ್ಟಿದ್ದ ಯಮ ಒಂದಲ್ಲ ನಿನಗೆ ನೂರು ಮಕ್ಕಳಾಗಲಿ ಉತ್ಸಾಹದಲ್ಲಿ ಹೇಳಿ ಕೊನೆಗೆ ತನ್ನ ಮಾತಿಗೇ ತಾನೇ ಸಿಕ್ಕಿಕೊಂಡು ಸತ್ಯವಾನನನ್ನು ಬದುಕಿಸಬೇಕಾಯಿತು. ಯಮಸರ್ಪಕ್ಕೆ ಅವಳು ಜೀರ್ಣಿಸಿಕೊಳ್ಳಲಾಗದ ಕಪ್ಪೆಯಾದಳು.
‘ನಂಬು, ನಿನ್ನನೆ ನಂಬು,
ಮಂತ್ರ ದೀಕ್ಷತೆಗೆ ಗುರಿ ತಪ್ಪದೆಂದೂ’
ಎಂಬ ಕುವೆಂಪು ಮಾತಿಗೆ ಭಾಷ್ಯ ಬರದಂತಿದೆ ಸಾವಿತ್ರಿಯ ಜೀವನ.

3. ಪಾಂಡವರು ಮಾನವಂತೆಯಾದ ಸಾವಿತ್ರೀ ಉಪಾಖ್ಯಾನವನ್ನು ಕೇಳಿ ಚಿತ್ತಗ್ಲಾನಿಯನ್ನು ಕಳೆದು ಉತ್ಸಾಹದಿಂದಿದ್ದರು. ಇನ್ನೇನು ಅರಣ್ಯವಾಸ ಮುಗಿಯಿತು ಎಂಬ ಅತಿಶಯವಾದ ಸಂತೋಷದಲ್ಲಿ ಇದ್ದರು.

4. ಹೀಗೆ ವನವಾಸದಲ್ಲಿ ಹನ್ನೊಂದೂವರೆ ವರ್ಷ ಕಳೆಯಿತು. ಹದಿನೈದು ದಿನದೊಳಗೆ ಮತ್ತೊಂದು ಆಪತ್ತು ಸಂಭವಿಸಿತು. ಧರ್ಮರಾಜನು ಮುನಿಯು ಹೇಳಿದ ಕಥನಗಳನ್ನು ಸ್ಮರಿಸುತ್ತಾ ಅನೇಕ ದಿನಗಳನ್ನು ಪರ್ಣಶಾಲೆಯಲ್ಲಿ ಕಳೆದನು.

5. ಶ್ರೇಷ್ಠವಾದ ವಾನಪ್ರಸ್ಥರು ಇದ್ದ ಆಶ್ರಮದಲ್ಲಿ ಸೂರ್ಯೋದಯದ ಹೊತ್ತಿನಲ್ಲಿ ಸಂಧ್ಯಾವಂದನೆಗೆಂದು ಮುನಿಗಳು ಸಿದ್ಧರಾದಾಗ, ಜಿಂಕೆಯೊಂದು ಬಂದು, ಬ್ರಾಹ್ಮಣನೋರ್ವನು ಉಪಾಸನೆಗೆ ತಂದಿಟ್ಟ ಅರಣಿಯನ್ನು ಎತ್ತಿಕೊಂಡು ಕಾಡಿನೊಳಗೆ ಓಡಿತು.

6. ಆ ಬ್ರಾಹ್ಮಣನ ಹೆಂಡತಿಯು - ‘ಎಲಾ, ಜಿಂಕೆಯು ಅರಣಿಯನ್ನು ಕೊಂಡೋಡಿತಲ್ಲಾ ! ಅನ್ಯಾಯವಾಯಿತಲ್ಲಾ ?’ ಎಂದುಕೊಂಡು ಪತಿಯು ಬೈಯ್ಯುವನೇನೋ ಎಂಬ ಭೀತಿಯಿಂದ ತಲ್ಲಣಗೊಂಡಳು. ನದೀ ಸ್ನಾನದಲ್ಲಿದ್ದ ಮುನಿಗಳೆಲ್ಲಾ ಕಳವಳಗೊಂಡರು. ಇದನ್ನು ತಿಳಿದ ಬ್ರಾಹ್ಮಣನು - ‘ಕ್ಷತ್ರಿಯರು ಭೂಮಿಯನ್ನು ಪಾಲಿಸುತ್ತಿಲ್ಲವೇ ?’ ಎಂದು ಆಶ್ರಮಕ್ಕೆ ಓಡಿ ಬಂದನು.

7. ‘ಧರ್ಮರಾಜ, ನಿನ್ನ ಸಾಮಥ್ರ್ಯಕ್ಕೆ ಕುಂದುಂಟಾಗುತ್ತಿದೆ. ಜಿಂಕೆಯು ಅರಣಿಯನ್ನು ಹೊತ್ತುಕೊಂಡು ಕಾಡಿನೊಳಗೆ ಓಡಿದುದರಿಂದ ನಮ್ಮ ಯಾಗದ ಅನ್ವಾಧಾನ ವಿಧಿ ಕೆಟ್ಟುಹೋಯಿತು. ಬೇರೆಯವರ ನಿಂದೆಗೆ ನಾನೊಳಗಾದೆ’ ಎಂದು ಮುನಿಯು ಹೇಳಲು ಅವನ ತೊಂದರೆಯನ್ನು ತಿಳಿದು ನೃಪತಿ ಹೊರಟನು.

ಅಳವಿ-ಸಾಮಥ್ರ್ಯ
ಅನ್ವಾಧಾನ - ಅಗ್ನಿ ಸಂಧಾನ

8. ಬಿಲ್ಲು ಬಾಣಗಳು, ಗುಂಡು, ಬಡಿಗೆಕೋಲು, ಮುಂತಾದ ಆಯುಧಗಳನ್ನೂ ಎಕ್ಕಡ, ಪಾರಿವಾಳದ ಪುಕ್ಕಗಳ ಬಟ್ಟೆಯನ್ನೂ ಧರಿಸಿ ಸೋದರರೊಂದಿಗೆ ಧರ್ಮಜನು ಜಿಂಕೆಯನ್ನು ಅರಸುತ್ತಾ ಬೇಟೆಯಾಡುತ್ತಾ ಹೊರಟನು.

ಪಾರಿಯ - ಬಣ್ಣದ ಬಟ್ಟೆ ( ಹಸಿರು)- ಪಾರಿವ

ಪಾರಿಯ - ಪಾರಿವ ಪ್ರಯೋಗ ಪಂಪ :
ಅರಣ್ಯ ಪರ್ವ ಸಂಧಿ - 5, ಪದ್ಯ 28

9. ಶ್ರೀರಾಮಚಂದ್ರನು ಮಾಯಾಜಿಂಕೆಯನ್ನು ಬೆನ್ನಟ್ಟಿ ಬಸವಳಿದಂತೆ, ಧರ್ಮರಾಜನೂ ಅರಣ್ಯದೊಳಗೆ ಮುನಿಯ ಅರಣಿಯನ್ನು ಕೊಂಡೊಯ್ದ ಜಿಂಕೆಯನ್ನು ಹುಡುಕುತ್ತಾ ಹೋದನು. ಆಕರ್ಣಾಂತವಾಗಿ ಬಾಣವನ್ನು ಬಿಡಬಲ್ಲ ಯೋಧರು ಮೃಗಗಳನ್ನು ಹುಡುಕಿದರು.

ತರಣಿಯನ್ವಯ - ಸೂರ್ಯವಂಶದ - ಶ್ರೀರಾಮ

10. ಆ ಇಕ್ಕಟ್ಟಾದ ಜಾಗದಲ್ಲಿದೆ. ಹೊಡೆ. ಹೆಮ್ಮರದ ಮರೆಯಲ್ಲಿದೆ ತೋಡಿಟ್ಟೆಯಲ್ಲಿ ತಿವಿ. ಬಾಣ ತೊಡು. ಸಿಡಿವಲೆಯನ್ನು ಬೀಸು. ಎನ್ನುತ್ತಾ ಅಡವಿಯ ಮಧ್ಯೆ ಹುಡುಕುತ್ತಾ, ವಿವಿಧ ಬಲೆಗಳನ್ನು ಹರಡಿ, ಎಲೆಗಳ ತೋಟದಲ್ಲಿ ಆ ಜಿಂಕೆಯನ್ನು ಹಿಡಿದರು.

ಇರುಬು - ಇಕ್ಕಟ್ಟಾದ ಜಾಗ
ತೋಡಿಟ್ಟೆ - ಎರಡು ತುದಿಗಳಿರುವ ಈಟಿ
ಸಿಡಿವಲೆ - ಒಂದು ಬಗೆಯ ಬಲೆ

11. ಜನಮೇಜಯನೇ ಕೇಳು ಚಂದ್ರವಂಶಜರಾದ ಪಾಂಡವರು ಕಾಡಿನಲ್ಲಿ ಮುನಿಯ ಅರಣಿಯನ್ನು ಹೊತ್ತೊಯ್ದ ಜಿಂಕೆಯನ್ನು ಹಿಡಿದರು. ಆಮೇಲೆ ಅವರಿಗೆ ಗಂಟಲೊಣಗಿ ಬಾಯಾರಿಕೆಯುಂಟಾಯಿತು. ತುಂಬಾ ಬಳಲಿ ಹತ್ತಿರವಿದ್ದ ಬಳ್ಳಿಗಳ ಮೇಲೆ ಮಲಗಿದರು.

ಢಗೆ - ಬಿಸಿಲು
ಆಸನ್ನ -ಸಮೀಪವಾದ

12. ‘ಮನೆ ದೂರದಲ್ಲಿದೆ. ಕಾಡಿನಲ್ಲಿ ಹತ್ತಿರದಲ್ಲೆಲ್ಲೂ ನೀರು ಕಾಣುತ್ತಿಲ್ಲ. ನಡೆಯೋಣವೆಂದರೆ ಕಾಲುಗಳು ಸೋತಿವೆ. ಇನ್ನೇನು ಮಾಡುವುದು ?’ ಎಂದು ಧರ್ಮಜನು ಯೋಚಿಸಿ, ‘ನಕುಲ, ತಾವರೆಯೆಲೆಯನ್ನು ಪೊಟ್ಟಣಗಟ್ಟಿ ಅದರಲ್ಲಿ ನೀರನ್ನು ತಾ’ ಎಂದು ಸೂಚಿಸಿದನು.

13. ತನ್ನ ಬಳಲಿಕೆಯನ್ನು ಬಗೆಯದೆ, ಸಾಹಸಿಯಾದ ನಕುಲನು ಅಣ್ಣನಾಜ್ಞೆಯನ್ನು ಒಪ್ಪಿ ಬಿಲ್ಲನ್ನು ಹಿಡಿದು ನಡೆದನು. ಸರೋವರದಲ್ಲಿ ಶೋಭಿಸುವ ತಾವರೆಗಳ ಪರಿಮಳವನ್ನು ಹೊತ್ತು ತಂದ ತಂಗಾಳಿಗೆ ಮನಸೋತನು.

14. ದೊಡ್ಡಪ್ಪನಾದ ಮಾರುತನು ನನಗೆ ಹಿತವಾಗಿದ್ದಾನೆ ಎಂದುಕೊಂಡು ಸಂತೋಷದಿಂದ ತಂಗಾಳಿಯ ದಿಕ್ಕನ್ನೇ ಅನುಸರಿಸಿ ನಕುಲನು ಆ ಕೊಳದ ಬಳಿಗೆ ಹೆಜ್ಜೆ ಹಾಕಿದನು. ಆ ಕೊಳದ ತಡಿಯಲ್ಲಿ ‘ನಿನಗೆ ಅಪಾಯವಿದೆ. ಆಮೇಲೆ ಒಳಿತಾಗಬಹುದು’ ಎಂಬಂತೆ ಅಲ್ಲಿರುವ ಪಕ್ಷಿಗಳು ಉಲಿದವು.

15. ಆ ಕೊಳದ ನೀರು ನೋಡಲು ಮಧುರವಾಗಿತ್ತು. ಆದರೆ ಆಂತರ್ಯದಲ್ಲಿ ಕುಜನರಂತೆ ವಿಷವನ್ನು ಅಡಗಿಸಿಕೊಂಡಿತ್ತು. ಪರಿಮಳವನ್ನು ಸೂಸುತ್ತಾ, ತಂಪಾದ ನೀರಿದ್ದರೂ, ಕುಡಿದವರ ಪ್ರಾಣವನ್ನೇ ಕಳೆಯುವ ಹಾಗಿತ್ತು.

16. ಆ ಕೊಳವು ದುಷ್ಟರ ಸತ್ಯದಂತೆ ಮೋಸ ಮಾಡಿ ನಕುಲನ ಮನಸ್ಸನ್ನು ಗೆದ್ದಿತು. ತಿಳಿದುಕೊಳ್ಳಲು ಅಸಾಧ್ಯವಾದ ಮಾಯೆಯ ಸೌಂದರ್ಯವು ಅವನ ಬುದ್ಧಿಯನ್ನು ಕೆಡಿಸಿತು. ಸ್ತ್ರೀಯರ ಮನಸ್ಸಿನಂತೆ ಅರ್ಥವಾಗದ ನೆಲೆಯನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದ ಆ ಕೃತಕ ಸರೋವರದ ಸರಳತೆಗೆ ನಕುಲನು ಸೋತು ಹೋದನು.

17. ಸೆರಗಿನ ತುದಿಯನ್ನು ಮೇಲಕ್ಕೆ ಕಟ್ಟಿಕೊಂಡು ಮೊಣಕಾಲಿನವರೆಗೆ ನೀರು ಬರುವಷ್ಟು ಆಳಕ್ಕೆ ಇಳಿದನು. ಬೊಗಸೆನೀರಿಂದ ಕಾಲು ಮುಖಗಳನ್ನು ತೊಳೆದನು. ನೀರನ್ನು ತುಳುಕಿಸಿ ತನ್ನ ತೃಷೆಯನ್ನು ಕಳೆದ ಮೇಲೆ ಅಣ್ಣಂದಿರಿಗೆ ನೀರನ್ನು ಒಯ್ಯುತ್ತೇನೆಂದು ಆಲೋಚಿಸಿದನು.

ಮುಂಜೆರಗು - ಬಟ್ಟೆಯ ಮುಂದಿನ ತುದಿ
ಜಾನುದಘ್ನ - ಮೊಣಕಾಲು ಮುಳುಗುವಷ್ಟು ಆಳ

18. ಬೊಗಸೆಯಲ್ಲಿ ನೀರು ತುಂಬಿ ಕುಡಿಯುತ್ತೇನೆ ಎಂದುಕೊಂಡಾಗ , ಗಗನದಲ್ಲಿ ಯಕ್ಷನೊಬ್ಬನು - ‘ಎಲಾ ನಕುಲ, ನಿಲ್ಲು. ನನಗೆ ನಿನ್ನೊಡನೆ ಮಾತನಾಡಬೇಕಾಗಿದೆ. ಅದಕ್ಕೆ ಉತ್ತರ ನೀಡಿ ಬಳಿಕ ನೀರು ಕುಡಿ. ಮರುಳಾಗಬೇಡ ?’ ಎಂದನು. ಆದರೆ ಬಾಯಾರಿ ಬಳಲಿದ ನಕುಲನು ಆ ಮಾತನ್ನು ಕೇಳಿದರೂ, ಅದನ್ನು ಮೀರಿ ನೀರು ಕುಡಿದನು.

ಒಳವು-ಇದೆ
ಗುಹ್ಯಕ -ಯಕ್ಷ

ಮೇಲೆಯಾಲಿಸಿ -ಮೇಲನಾಲಿಸಿ
ಅರಣ್ಯ ಪರ್ವ, ಮೈ.ವಿ.ವಿ.

19. ಎರಡೂ ಅಳ್ಳೆಗಳು ನೋಯುತ್ತಿರಲು, ನಕುಲನು ನೀರು ಕುಡಿದನು. ತಾವರೆಯೆಲೆಯಲ್ಲಿ ನೀರನ್ನು ಹಿಡಿದುಕೊಂಡು ಕೂಡಲೇ ಹಿಂತಿರುಗಲೆಂದು ಕೊಳದ ತಡಿಯನ್ನೇರಿ ಬಂದು ನೆಲಕ್ಕೆ ಧೊಪ್ಪನೆ ಬಿದ್ದು ಮೂರ್ಛೆ ಹೋದನು. ಇತ್ತ ನಕುಲನೇಕೆ ತಡಮಾಡಿದನು ಎಂದು ನೋಡಲು ಸಹದೇವನನ್ನು ಧರ್ಮಜ ಕಳಿಸಿದನು.

20. ತವಕದಿಂದ ಬಂದ ಸಹದೇವನು ಮೂರ್ಛೆಯಲ್ಲಿ ಬಿದ್ದ ನಕುಲನನ್ನು ಕಂಡನು. ಬಾಯಾರಿಕೆಯನ್ನು ಕಳೆಉದುಕೊಂಡು ಬಳಿಕ ವಿಚಾರಿಸುತ್ತೇನೆ ಎಂದುಕೊಂಡು, ನೀರನ್ನು ಮೊಗೆದು ಕುಡಿಯಲು ಉಪಕ್ರಮಿಸಿದಾಗ ಮೇಲೆ ಧ್ವನಿ ಕೇಳಿತು.

21. ಸಹದೇವ ನಿಲ್ಲು. ನನ್ನ ಮಾತಿಗೆ ಪ್ರತ್ಯುತ್ತರವನ್ನು ಕೊಡು. ನಿನ್ನ ತಮ್ಮನ ಸ್ಥಿತಿಯನ್ನು ನೋಡಿಯೂ ಹೀಗೆ ಮೂರ್ಖನಾಗುವೆಯಾ? ನೀನು ಸಾಯಲು ಬಯಸಬೇಡ ಎನ್ನಲು ಸಹದೇವನು ಬಾಯಾರಿಕೆಯನ್ನು ಸಹಿಸಲಾರದೆ, ಉತ್ತರವನ್ನೂ ಕೊಡದೆ ನೀರು ಕುಡಿದು ಸತ್ತನು.

22. ಇವನೂ ಮೂರ್ಛೆ ತಪ್ಪಿ ಬೀಳಲು, ಅತ್ತ ಧರ್ಮರಾಯನು ಕಳವಳಗೊಂಡನು. ಇಬ್ಬರು ಮಕ್ಕಳಿಗೆ ಏನಾಯಿತೋ ಎಂದು ಚಿಂತಿಸುತ್ತಾ - ‘ಪಾರ್ಥ, ಹೋಗು ಬಾಲಕರು ಏಕೆ ತಡಮಾಡಿದರು ಎಂಬುದನ್ನು ತಿಳಿದು, ನೀರನ್ನು ತಾ’ ಎಂದನು. ಅದನ್ನೊಪ್ಪಿ ಅರ್ಜುನನು ಹೊರಟನು.

23. ತಂಗಾಳಿಯ ದಾರಿಯಲ್ಲೇ ಬಂದು, ಅರ್ಜುನನು ಸರೋವರದ ದಡದಲ್ಲಿ ನಕುಲ ಸಹದೇವರು ಮಲಗಿರುವುದನ್ನು ಕಂಡನು. ಕಣ್ಣಿಗೆ ಕತ್ತಲೆ ಬಂದಂತಾಗಿ, ಅವನು ಮೊದಲು ನೀರು ಕುಡಿದು ಆ ಬಳಿಕ ಅವರ ಬಗ್ಗೆ ಯೋಚಿಸುತ್ತೇನೆ ಎಂದುಕೊಂಡು ನೀರಿಗಿಳಿದನು.

ಆರೈಯು-ಯೋಚಿಸು, ಚಿಂತಿಸು

24. ಕೈಕಾಲುಗಳನ್ನು ತೊಳೆದನು. ಬಾಯಾರಿಕೆ ಹೆಚ್ಚಾಗಲು, ನೀರಿನ ತೆರೆಗಳನ್ನು ತಳ್ಳುತ್ತಾ ಬೊಗಸೆಯಲ್ಲಿ ವಿಷಯುಕ್ತ ಜಲವನ್ನು ಕುಡಿಯಲು ಉಪಕ್ರಮಿಸಿದನು. ಆಗ ಆಕಾಶವಾಣಿಯು ‘ಮರುಳು ಕೌಂತೇಯನೇ, ನೀನು ಮಾದ್ರೀ ಕುಮಾರರನ್ನು ನೋಡು. ನನಗೆ ಉತ್ತರ ಕೊಟ್ಟು ನಂತರ ನೀರನ್ನು ಕುಡಿ’ ಎಂದು ಹೇಳಿತು.

25. ಬಾಯಾರಿದವನು, ಕಾಮುಕನು, ಮೃಗಯಾವ್ಯಸನವುಳ್ಳವನು, ಜೂಜಿನ ಹಣಕ್ಕೆ ಆಸೆ ಪಡುವವನು ತಾಳ್ಮೆಯಿಂದ ಇರುವನೆ ? ಜನಮೇಜಯನೇ ಕೇಳು. ಅರ್ಜುನನು ಕೊಳದ ವಿಷಜಲವನ್ನು ಕುಡಿದು ದಡಕ್ಕೇರುತ್ತಲೇ ಮೈಮರೆದು ನೆಲಕ್ಕೆ ಬಿದ್ದನು.

26. ‘ಮೂವರು ತಮ್ಮಂದಿರು ಏಕೆ ಬರಲಿಲ್ಲ ? ಅವರಿಗೆ ಏನು ಅನಾಹುತವಾಯಿತೋ ? ವಿಚಿತ್ರವಾಯಿತಲ್ಲಾ ? ಭೀಮಸೇನ, ನೀನು ತಡಮಾಡದೆ ಹೋಗಿ ಬೇಗ ಬಾ’ ಎಂದು ಧರ್ಮಜ ಹೇಳಲು, ಭೀಮನು ಅಣ್ಣನಾಜ್ಞೆಯನ್ನು ಒಪ್ಪಿ ಹೊರಟು, ಅದ್ಭುತವನ್ನು ಕಂಡನು.

27. ಮೂರ್ಛೆಹೋದ, ಸಾಲಾಗಿ ಬಿದ್ದು ಪ್ರಾಣಕಳೆದುಕೊಂಡಿರುವ ತಮ್ಮಂದಿರನ್ನು ಕಂಡು ಅವರ ಮೂಗಿನ ಮೇಲೆ ಬೆರಳಿಟ್ಟನು. ಉಸಿರಾಡುವುದಿಲ್ಲವೆಂದು ತಿಳಿದು ಇವರು ಮೃತರಾದರೆಂದು ಕೊಂಡನು. ಇನ್ನು ಯಮನನ್ನೇ ಬೆನ್ನಟ್ಟಿ ಕೊಲ್ಲುತ್ತೇನೆ, ಮೃತ್ಯುವಿನ ಎಲುಬನ್ನೇ ಉದುರಿಸುತ್ತೇನೆಂದು ಭೀಮಸೇನನು ಗರ್ಜಿಸಿದನು.

ಥಟ್ಟುಗೆಡೆ -ಗುಂಪಾಗಿ ಬೀಳು

28. ‘ದೊಡ್ಡಪ್ಪನೆಂಬ ಗೌರವವನ್ನು ತೋರಿಸದೆ, ಯಮನ ಗಂಟಲನ್ನೇ ತಿರುಚುತ್ತೇನೆ’ ಎಂದು ಭೀಮನು ಸಿಟ್ಟಿನಿಂದ ಕೆಂಪಾದನು. ‘ಇನ್ನು ಹೇಳಿ ಪ್ರಯೋಜನವಿಲ್ಲ. ಮೊದಲು ನೀರು ಕುಡಿದು, ಆಮೇಲೆ ನನ್ನ ತಮ್ಮಂದಿರನ್ನು ಗಮನಿಸುತ್ತೇನೆ’ ಎಂದು ವಿಷಜಲವನ್ನು ಕುಡಿಯಲು ಉಪಕ್ರಮಿಸಿದನು.

29. ‘ನಿಲ್ಲು .ಉತ್ತರಕೊಡು. ಮುಂದೆ ನೋಡು. ಲೋಕದಲ್ಲಿ ಈ ಕೊಳವು ಮೊದಲಿನಿಂದಲೂ ನನಗೆ ಸೇರಿದ್ದು. ನೀನು ಬುದ್ಧಿವಂತನಾದರೆ ನೀರು ಕುಡಿಯುವ ಆಲೋಚನೆಯನ್ನು ಬಿಡು’ ಎಂಬ ಅಂಬರವಾಣಿಯನ್ನು ಗಮನಿಸದೆ ಭೀಮನು ನೀರು ಕುಡಿದನು.

ಕೇಣ-ಆಲೋಚನೆ

30. ಥಟ್ಟಾಡುತ್ತಾ , ನಡುಗುವ ಹೆಜ್ಜೆಯಿಡುತ್ತಾ ಭೀಮನು ಕೊಳದ ತಟಕ್ಕೆ ಬಂದು ಬಳಲಿ, ನೀಲಾಚಲವೇ ಬಿದ್ದಂತೆ ನೆಲಕ್ಕೆ ಉರುಳಿದನು. ಇತ್ತ ಧರ್ಮರಾಯನೇ ತಮ್ಮಂದಿರನ್ನು ಹುಡುಕುತ್ತಾ ಕೊಳದ ದಾರಿಯಲ್ಲಿ ಬಂದನು.

31. ಕಣ್ಣಾಲಿಗಳು ಮೇಲಕ್ಕೆ ಹೋದ, ತೋಳು ಚಾಚಿದ, ನೆತ್ತಿಯ ಸುಯ್ಲು ಅಡಗಿದ, ಮುಖ ಬಾಡಿದ, ಮೈಕಾಂತಿಯಿಲ್ಲದ ಮುಸುಕು ಹಾಕಿ ಮಗ್ಗುಲಾಗಿ ಮಲಗಿದ ನಾಲ್ಕು ಜನ ತಮ್ಮಂದಿರನ್ನು ನೋಡಿ ಧರ್ಮಜನು ತೀಕ್ಷ್ಣವಾಗಿ ದುಃಖಿಸಿದನು.

ಮೊನೆಗೊಳ್ - ತೀಕ್ಷ್ಣವಾಗು

32. ಅವರೆಲ್ಲರ ಮುಸುಕನ್ನು ಸರಿಸಿ, ಉಸಿರಾಟವನ್ನು ಪರೀಕ್ಷಿಸಿ, ‘ಅಯ್ಯೋ ಮಕ್ಕಳಿಗೆ ಅಪಾಯವೊದಗಿತಲ್ಲಾ ಶಿವಶಿವಾ, ಯಾವುದೇ ಶಸ್ತ್ರದ ಗಾಯಗಳಿಲ್ಲ. ಯಾವ ಉಬ್ಬಸದಿಂದ ಸಾವು ಬಂದಿತೋ ? ನಾನು ಇನ್ನೂ ಸಾಯದೇ ಏಕೆ ಉಳಿದಿದ್ದೇನೆ ’ ಎಂದು ಧರ್ಮಜನು ಮರುಗಿದನು.

33. ‘ನಮ್ಮ ಚಂದ್ರವಂಶ ಕೊನೆಯಾಯಿತು. ಕೌರವನ ಛಲವೇ ಗೆದ್ದಿತು. ಶತ್ರುಗಳಿಗೆ ಸಂತೋಷವಾಯಿತು. ತಮ್ಮಂದಿರನ್ನು ಯಾರು ಕೊಂದರು ? ಅಕಟಾ… ಶಿವಶಿವಾ…. ಇಂದು ನಾನು ಶ್ರೀಹರಿಯ ಕೃಪೆಗೆ ಬಾಹಿರನಾದೆನು’ ಎಂದು ಅಳಲಿದನು.

34. ಹೋಗಲಿ, ಈ ನೀರನ್ನು ಕುಡಿದ ಬಳಿಕ ಸೋದರರ ಸಂಗತಿಯನ್ನು ತಿಳಿಯುತ್ತೇನೆ ಎಂದು ಬಾಯಾರಿದ ಅರಸನು ಸರೋವರಕ್ಕೆ ಇಳಿದನು. ವಿಷಜಲವನ್ನು ಬೊಗಸೆಯಲ್ಲಿ ಹಿಡಿದಿರಲು, ಆಕಾಶವಾಣಿಯು - ‘ಸಕಲ ಶಾಸ್ತ್ರವೇತ್ತನಾದ ಅರಸನೇ ಕೇಳು’ ಎಂದು ರಭಸದಿಂದ ನುಡಿಯಿತು.

35. ‘ನಿನ್ನ ತಮ್ಮಂದಿರು ಅವಿವೇಕಿಗಳು. ನೀನಾದರೋ ಪ್ರಾಜ್ಞನು. ನೀನು ನನ್ನ ಪ್ರಶ್ನೆಗಳಿಗೆ ಉತ್ತರವನ್ನು ನೀಡಿ ನನಗೆ ಸಂತೋಷವನ್ನುಂಟು ಮಾಡು’ ಎಂದೆನ್ನಲು, ಧರ್ಮಜನು ದಾಹವನ್ನು ಸೈರಿಸಿಕೊಂಡು ಆಕಾಶದ ನುಡಿಯು ಯಾರದೆಂದು ಚಿಂತಿಸಿದನು.

36. ಬೊಗಸೆಯಲ್ಲಿ ಹಿಡಿದ ನೀರನ್ನು ಚೆಲ್ಲಿ, ಆ ಮಾತನ್ನು ಆಲಿಸಿ ‘ನೀನು ಯಾರು ? ನಿನ್ನ ಸ್ಥಳವು ಆಕಾಶವೆ? ನೀನು ರಾಕ್ಷಸನೋ ಕಿನ್ನರನೊ ಅಥವಾ ದೇವತೆಯೋ? ಹೇಳು ? ಎಂದನು. ಅದಕ್ಕೆ ಅವನು ‘ನಾನು ಯಕ್ಷ. ಈ ಸರೋವರ ನನ್ನದು. ನಿನ್ನ ಸಹೋದರರ ಪ್ರಾಣವನ್ನು ಕಳೆದವನು ನಾನೇ’ ಎಂದನು.

37. ‘ನೀವು ಬಾಲಕರು. ನನ್ನ ಮಾತನ್ನು ಕೇಳಿ ಅನಂತರ ನೀರು ಕುಡಿಯಿರಿ ಎಂದು ಹೇಳಿದರೂ ಅವರು ಕೇಳದೆ ನೀರು ಕುಡಿದರು. ಆದುದರಿಂದ ಅವರು ಸತ್ತರು. ನೀನಾದರೂ ನನ್ನ ಮಾತನ್ನು ಕೇಳಿ ಉತ್ತರವನ್ನು ತಿಳಿಸು’ ಎಂದನು. ಆಗ ಧರ್ಮಜನು ಪ್ರಶ್ನೆಯನ್ನು ಕೇಳು ಎಂದನು.

ಯಕ್ಷಪ್ರಶ್ನೆ - ಬಾಯಾರಿ ಕೊಳಕ್ಕೆ ಬಂದು ಯಕ್ಞನ ಎಚ್ಚರಿಕೆಯ ಮಾತನ್ನು ಕೇಳದೆ ನೀರು ಕುಡಿಯಲು ಹೋದ ಸಹದೇವ, ನಕುಲ, ಅರ್ಜುನ ಭೀಮರಿಗೆ ಏನಾಯಿತೆಂಬುದು ಎಲ್ಲರಿಗೂ ಗೊತ್ತಿದೆ. ಯಮಧರ್ಮರಾಯನೇ ಇವರನ್ನೆಲ್ಲ ಪರೀಕ್ಷಿಸಲು ಮಾಡಿದ ತಂತ್ರ ಅದು. ಉಳಿದ ತಮ್ಮಂದಿರಂತೆ ಮಾಡದೆ ಧರ್ಮರಾಯನು ಯಕ್ಷನ ಪ್ರಶ್ನೆಗಳಿಗೆ ಮೊದಲು ಉತ್ತರ ನೀಡಿ ಅನಂತರ ನೀರನ್ನು ಕುಡಿಯುವುದು ಲೇಸೆಂದು ಭಾವಿಸುತ್ತಾನೆ. ಯಕ್ಷನ ಪ್ರಶ್ನೆಗಳು ಸಾಕಷ್ಟು ಹ್ರಸ್ವವಾಗಿದ್ದು ಬಹುಮಟ್ಟಿಗೆ ಚುಟುಕಿನ ಉತ್ತರಗಳನ್ನು ಅಪೇಕ್ಷಿಸುತ್ತವೆ. ಈ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಯಕ್ಷಪ್ರಶ್ನೆಗಳ ಸಂಖ್ಯೆ ಭಿನ್ನ ಪಾಠಗಳಲ್ಲಿ ಮೂವತ್ತರಿಂದ ಅರವತ್ತನಾಲ್ಕರವರೆಗೆ ಬೆಳೆದುಬಂದಿದೆ. ಮುಖ್ಯವಾದ ಕೆಲವನ್ನೂ ಧರ್ಮರಾಯನ ಉತ್ತರಗಳನ್ನೂ ಒಟ್ಟಿಗೆ ನೋಡೋಣ. ಸಂಗ್ರಹವಾಗಿ 6 ಪ್ರಶ್ನೆಗಳ ಉತ್ತರಗಳ ಮಾತ್ರ ಇಲ್ಲಿವೆ.

38. ಸಮುದ್ರಕ್ಕೆ ಸಮನಾದ ಸರೋವರ ಯಾವುದು ? ಲೋಕಕ್ಕೆ ಹಿತಕಾರಿ ಯಾರು ? ಜೀವಕೋಟಿಗೆ ತಾಯಿ ಯಾರು ? ಸೂರ್ಯ ಪ್ರಕಾಶಕ್ಕೆ ಸಮವಾದುದು ಯಾವುದು ? ಧರ್ಮರಾಯ, ಸರ್ವಧರ್ಮಶಾಸ್ತ್ರಗಳ ಸಾರವನ್ನು ತಿಳಿಸು’ ಎಂದ ಯಕ್ಷ ಪ್ರಶ್ನೆಗೆ ಸಂತಸದಿಂದ ಧರ್ಮಜ ಉತ್ತರಿಸಿದನು.

39. ಸಮುದ್ರಕ್ಕೆ ಆಕಾಶವೇ ಸರಿ. ಇಂದ್ರನು ಲೋಕಕ್ಕೆ ಹಿತಕಾರಿ. ಮನುಷ್ಯರಿಗೆ ಗೋವೇ ತಾಯಿ. ಸತ್ಯವು ಸೂರ್ಯತೇಜಕ್ಕೆ ಸಮಾನವಾದುದು. ಎಂದು ಉತ್ತರಿಸಲು ಮೆಚ್ಚಿ, ಯಕ್ಷನು ಮತ್ತೆ ಹೀಗೆಂದನು.

40. ವಿನಯಶೀಲನೇ, ಕ್ಷತ್ರಿಯನು ಯಾರು ? ಬ್ರಾಹ್ಮಣರಲ್ಲಿ ಶ್ರೋತ್ರಿಯನು ಯಾರು ? ಸಜ್ಜನರಲ್ಲಿ ಶ್ರೇಷ್ಠನು ಯಾರು ? ಜಾಣನು ಯಾರು ? ದೇವರಿಗೆ ಪ್ರಿಯನಾದವನು ಯಾರು ? ನೀಚನು ಯಾರು ? ಎಂದು ಯಕ್ಷನು ಕೇಳಿದನು.

ಕಷ್ಟಕಾರಿ -ನೀಚ

41. ಧೃತಿಯು ಯಾರಲ್ಲಿದೆಯೋ ಅವನೇ ಕ್ಷತ್ರಿಯನು. ವೇದಪಾರಂಗತನೇ ಶ್ರೋತ್ರಿಯನು. ಅಹಿಂಸಾ ಪಾಲಕನೇ ಮಹಾಪುರುಷನು. ಸಾಧುಗಳ ಸೇವಕನೇ ಧೀಮಂತನು. ಪರೋಪಕಾರಿಯೇ ದೇವರಿಗೆ ಪ್ರಿಯನು. ಇತರರ ಗುಣೋನ್ನತಿಯನ್ನು ಯಾರು ಸಹಿಸುವುದಿಲ್ಲವೋ ಅವನೇ ನೀಚನು’ ಎಂದು ಧರ್ಮಜನು ಉತ್ತರಿಸಿದನು.

42. ಲೋಕದಲ್ಲಿ ನಿಂದ್ಯನೂ ವಂದ್ಯನೂ ಯಾರು ಯಾರು? ಜೀವವಿದ್ದೂ ಸತ್ತವನು ಯಾರು ? ಯಾರಿಂದಾಗಿ ದೇಶವು ಅವನತಿಯನ್ನು ಹೊಂದುತ್ತದೆ ? ಯಾಗಯಜ್ಞವು ಹೇಗೆ ಕೆಡುತ್ತದೆ ? - ಎಂದು ಕೇಳಲು ಧರ್ಮಜನು ಆನಂದದಿಂದ ಅವುಗಳಿಗೆ ಉತ್ತರ ಹೇಳಿದನು.

43. ಪರನಿಂದೆಗೈಯುವವನೇ ನಿಂದ್ಯನು. ಪರರಿಗೆ ಹಿತವನ್ನು ಮಾಡುವಾತನೇ ವಂದ್ಯನು. ಬೇರೆಯವರ ಮಾತಿನಂತೆ ನಡೆಯುವ ಅರಸನಿಂದ ದೇಶಕ್ಕೆ ಅವನತಿಯುಂಟಾಗುತ್ತದೆ. ಬಡವನೇ ಇದ್ದೂ ಸತ್ತವನು. ದಕ್ಷಿಣೆಯ ಕೊರತೆಯುಂಟಾದರೆ ಯಜ್ಞವು ನಿಷ್ಫಲವೆನಿಸುತ್ತದೆ ಎಂದನು.

44. ಯಾವನು ನರಕವಾಸಿ ? ಯಾವನು ಸಜ್ಜನ ಬಾಹಿರನು ? ಅರಸರಲ್ಲಿ ಪ್ರಾಣವಿದ್ದೂ ಸತ್ತವನು ಯಾರು ? ಹುಚ್ಚನು ಯಾರು? ಮಾನರಹಿತನು ಯಾರು ? ಈ ಪ್ರಶ್ನೆಗಳಿಗೆ ಉತ್ತರ ಹೇಳಿ ನೀನು ನೀರನ್ನು ಕುಡಿಯಬಹುದು ಎಂದು ಯಕ್ಷನು ಹೇಳಿದನು.

45. ಕೃತಘ್ನನಾದವನೇ ನರಕಿಯು. ವಿದ್ಯೆಯ ಮದ ಉಳ್ಳವನೇ ಬಾಹಿರನು. ರಣರಂಗದಲ್ಲಿ ಹಿಂಜರಿಯುವ ಅರಸನೇ ಬದುಕಿಯೂ ಸತ್ತವನು. ಗುರುವನ್ನು ಅರಿಯದಾತನೇ ಹುಚ್ಚನು. ಸ್ತ್ರೀಯರಲ್ಲಿ ವಿಶ್ವಾಸವಿಡುವವನೇ ಅಭಿಮಾನ ಶೂನ್ಯನು’ ಎಂದು ಉತ್ತರಿಸಿದನು.

46. ಧರ್ಮಶಾಸ್ತ್ರ ರಹಸ್ಯಗಳ ಸಂವಾದಕ್ಕೆ ಮೆಚ್ಚಿ ಯಕ್ಷನು ರೋಮಾಂಚನಗೊಂಡು ದುಷ್ಕೃತಗಳನ್ನು ಕಳೆದು ‘ಅರಸನೇ ಮೆಚ್ಚಿದೆ ಸತ್ತುಹೋದ ತಮ್ಮಂದಿರಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬನನ್ನು ಬದುಕಿಸಿ ಕೊಡುತ್ತೇನೆ. ಕೇಳಿಕೋ ಎಂದು ಹೇಳಿದನು. ಆಗ ಧರ್ಮರಾಯ ಹೀಗೆಂದನು.

47. ‘ಯಕ್ಷನೇ, ಪ್ರಾಣವೀಯುವೆಯಾದರೆ ನಕುಲನು ಬದುಕಲಿ. ನಾನು ಧನ್ಯನಾಗುತ್ತೇನೆ. ಎಂದನು. ಆ ಕೂಡಲೇ ನಕುಲನು ನಗುತ್ತಾ ಮೈಮುರಿದು ಎದ್ದು ಕುಳಿತನು. ಆಗ ಯಕ್ಷನು ಮತ್ತೆ - ‘ಜಾಣನೇ, ಮೆಚ್ಚಿದೆ. ಇನ್ನೊಬ್ಬನನ್ನು ಬೇಡು. ಬದುಕಿಸುತ್ತೇನೆ’ ಎಂದನು. ಆಗ ಧರ್ಮರಾಯನು ‘ಸಹದೇವನು ಬದುಕಲಿ’ ಎಂದನು.

48. ಅರಸನೇ, ನಿನ್ನ ಮಾತು ನನಗೆ ಅಚ್ಚರಿಯನ್ನುಂಟು ಮಾಡಿದೆ. ಭೀಮಾರ್ಜುನರು ನಿನ್ನ ಸೋದರರು, ಅಲ್ಲದೆ ಅವರಿಗೆ ನೀನು ತುಂಬಾ ಬೇಕಾದವನು. ಅವರಿರುವಾಗ ನೀನೇಕೆ ಮಾದ್ರೇಯರನ್ನು ಬದುಕಿಸ ಬಯಸಿದೆ ? ಹೇಳು ? ಎಂದು ಯಕ್ಷನು ಕೇಳಲು, ಧರ್ಮರಾಯನು ನಸುನಗುತ್ತಾ ಇಂತೆಂದನು.

49. ತಂದೆಯವರು ಮೃತರಾದಾಗ, ಮಾದ್ರೀದೇವಿಯವರು ನನ್ನನ್ನು ಕರೆದು - ‘ಮಕ್ಕಳಾದ ನಕುಲ ಸಹದೇವರ ಸಂಕಟ ನಿನ್ನದೆಂದು ತಿಳಿ. ಅವರನ್ನು ಪ್ರೀತಿಯಿಂದ ಕಾಪಾಡು. ಯಾವುದೇ ಪಕ್ಷಪಾತ ಮಾಡದೆ ನೋಡಿಕೊಳ್ಳು’ ಎಂದು ಹೇಳಿದಳು. ಹಾಗಿರುವಾಗ ಅವರನ್ನು ನಾನು ಹೇಗೆ ಮರೆಯಲಿ ?

50. ಹೀಗೆ ಧರ್ಮಜನು ಹೇಳಲು, ಯಮರಾಜನೇ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷನಾಗಿ ಮೆಚ್ಚುಗೆಯನ್ನು ಸೂಚಿಸುತ್ತಾ ಭೀಮಾರ್ಜುನರನ್ನು ಬದುಕಿಸಿ, ಧರ್ಮಜನನ್ನು ಪ್ರೀತಿಯಿಂದ ಆಲಿಂಗಿಸಿದನು. ‘ಮಗನೇ, ಸಾಕು. ಈ ವನವಾಸವು ಮುಗಿಯಿತು. ಮುಂದೆ ಅಜ್ಞಾತವಾಸಕ್ಕೆ ಸಿದ್ಧನಾಗು’ ಎಂದು ಹೇಳಿದನು.

51. ಈ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ನೀವು ಪಾಂಡವರೆಂಬುದನ್ನು ಯಾವ ಮಾನವರೂ ತಿಳಿಯದಿರಲಿ. ಅನಂತರ ಈ ಲೋಕವನ್ನು ವೈಭವದಿಂದ ಪಾಲಿಸಿರಿ. ನಿಮಗೆ ದೈವಬಲವಿದೆ. ಯಾವುದು ಕೂಡಾ ಅಸಾಧ್ಯವಲ್ಲ. ಎಂದು ಮಗನಾದ ಧರ್ಮಜನನ್ನು ಮನ್ನಿಸಿ, ಪಾಂಡುಸುತರನ್ನು ಬೀಳ್ಗೊಟ್ಟನು.

52. ಅರಣಿಯನ್ನು ಬ್ರಾಹ್ಮಣನಿಗೆ ಕೊಟ್ಟು, ಮುನಿಗಳನ್ನು ಉಪಚರಿಸಿ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣರು, ಮಂತ್ರಿಗಳು, ಪರಿಚಾರಕರು, ಧೌಮ್ಯಾದಿ ಋಷಿಗಳು, ಸುಭದ್ರೆ, ದ್ರುಪದರಾಜ, ಧೃಷ್ಟದ್ಯುಮ್ನ ಮುಂತಾದ ಎಲ್ಲ ಆಪ್ತ ಬಂಧುಗಳನ್ನು ಅವರವರ ಮನೆಗೆ ಧರ್ಮರಾಯನು ಕಳುಹಿಸಿದನು.

53. ಶ್ರೀಹರಿಗೆ ವಂದನೆ. ಭಕ್ತರ ಪಾಪವನ್ನು ಕಳೆಯುವಾತನಿಗೆ ವಂದನೆ. ಸರ್ವಲೋಕ ಸ್ವಾಮಿಗೆ ನಮಸ್ಕಾರ. ಕೃಷ್ಣ, ಕೇಶವ, ವಿಷ್ಣು, ವಾಮನ ರೂಪಿಗೆ ನಮಸ್ಕಾರ. ಪುಣ್ಯ ಶ್ಲೋಕನೂ ಜಗತ್ತನ್ನೇ ವ್ಯಾಪಿಸಿದ ನಿರ್ಮಲ ರೂಪನೂ ಆದ ಕರುಣಾಮಯಿ ಗದುಗಿನ ವೀರ ನಾರಾಯಣ ಸ್ವಾಮಿಯು ಕಾಪಾಡಲಿ.