೨೧

ಸೂಚನೆ : ಧರ್ಮರಾಯನು ದುರ್ಯೋಧನನನ್ನು ಮರಳಿ ಹಸ್ತಿನಾವತಿಗೆ ಕಳುಹಿಸಿಕೊಟ್ಟನು. ಅನಂತರ ಕೌರವನು ಪ್ರಾಯೋಪವೇಶಕ್ಕೆ ಸಿದ್ಧನಾಗಲು ರಾಕ್ಷಸರು ಬಂದು ಸಮಾಧಾನ ಹೇಳಿದರು.

ಪ್ರಾಯೋಪವೇಶ - ಉಪವಾಸದಿಂದ ಮರಣ ಹೊಂದುವ ವ್ರತ

1. ಜನಮೇಜಯನೇ ಕೇಳು ಅರ್ಜುನನು ಕೌರವನನ್ನು ಬಿಡಿಸಿ ತಂದು ಧರ್ಮರಾಯನ ಪದತಲದಲ್ಲಿ ಕೆಡಹಿದನು. ಸಹೋದರ ಸಹಿತನಾದ ಕೌರವನ ಕೈಗಳು ಹಿಂಬದಿಯಲ್ಲಿ ಕಟ್ಟಲ್ಪಟ್ಟಿದ್ದವು. ಅವನ ಮುಖ ಕಪ್ಪಿಟ್ಟಿತ್ತು. ಕೇಶ ಕೆದರಿತ್ತು. ಕಣ್ಣುಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಬನಿ ತುಂಬಿತ್ತು.

2. ‘ಸೆರೆಯನ್ನು ಸ್ವೀಕರಿಸಿ. ಇವರನ್ನು ಬಿಡುಗಡೆ ಮಾಡಬೇಕೆಂಬುದು ನಿಮ್ಮೆಲ್ಲರ ಅಭಿಪ್ರಾಯ. ನಿಮ್ಮ ತಮ್ಮಂದಿರೆಲ್ಲರೂ ಮೂರ್ಖರು. ಇದನ್ನು ನೀವೇ ತಿಳಿದಿದ್ದೀರಿ. ನಾವು ಹೇಳಿ ಪ್ರಯೋಜನವೇನು ? ಈ ದುಷ್ಟರನ್ನು ಬಿಡಿಸಿದರೆ ತಡವಿಲ್ಲದೆ ನಿಮಗೆ ತುಂಬಾ ತೊಂದರೆಯುಂಟಾಗುತ್ತದೆ. ನೀತಿ ಇನ್ನೆಲ್ಲಿಯದು. ನಮ್ಮನ್ನು ಕಳುಹಿಸಿ’ ಎಂದು ಚಿತ್ರಸೇನನು ಹೇಳಿದನು.

3. ‘ಮಾನಭಂಗವೋ, ಸನ್ಮಾನವೋ ಯಾವುದೇ ಇರಲಿ. ಶರಣು ಬಂದವರನ್ನು ಪಾಲಿಸುವುದು ಕ್ಷತ್ರಿಯರ ಧರ್ಮ. ನೀನು ನಮಗೆ ಬಂಧು’ ಎಂದು ಧರ್ಮರಾಯನು ಚಿತ್ರಸೇನನನ್ನು ಉಪಚರಿಸಿ ಕಳುಹಿಸಿಕೊಟ್ಟನು. ಬಳಿಕ ಉದ್ಯಾನದಲ್ಲಿ ಸತ್ತುಬಿದ್ದಿದ್ದ ಗಂಧರ್ವರನ್ನು ದೇವೇಂದ್ರನು ಬದುಕಿಸಿದನು.

4. ಗಂಧರ್ವನನ್ನು ಕಳುಹಿಸಿದ ಮೇಲೆ ಧರ್ಮಜನು ಕೌರವನನ್ನು ನೋಡಿ, ದ್ರೌಪದಿಯನ್ನು ಕರೆದನು. “ಸುಯೋಧನನು ತುಂಬಾ ನೊಂದಿದ್ದಾನೆ. ಇವನ ಹೆಡಗೈಗಳನ್ನು ಬಿಡಿಸು. ಹಂಸತೂಲಿಕಾ ತಲ್ಪದಲ್ಲಿ ಮಲಗುವಾತನಿಗೆ ಕಲ್ಲುನೆಲವೇ ಮಂಚವಾಯಿತಲ್ಲಾ, ಹಾ ವಿಧಿಯೇ ಶಿವಶಿವಾ” ಎಂದನು.

ತಳುಕು - ಅಪ್ಪುಗೆ

ಪಳಿಕಿನಲಿ –> ತಳುಕಿನಲಿ
ಅರಣ್ಯ ಪರ್ವ, ಮೈ.ವಿ.ವಿ.

5. ದ್ರೌಪದಿ ಬಂದು ಕೌರವನ ಸ್ಥಿತಿಯನ್ನು ನೋಡಿ ನಿಟ್ಟುಸಿರುಬಿಟ್ಟಳು. ‘ಸಾರ್ವಭೌಮರಿಗೆ ಕೆಟ್ಟ ವಿಧಿಯು ಇಂತಹ ಬಂಧನವನ್ನು ಉಂಟುಮಾಡಿತೇ’ ಎನ್ನುತ್ತಾ ಒಂದು ಕೈಯನ್ನು ತನ್ನ ಗಲ್ಲದ ಮೇಲಿಟ್ಟುಕೊಂಡು ಮತ್ತೊಂದು ಕೈಯಿಂದ ಅವನ ಮತ್ತು ದುಶ್ಶಾಸನನ ಕೈಗಳ ಕಟ್ಟುಗಳನ್ನು ಬಿಡಿಸಿದಳು.

6. ಕೌರವನ ಸಹೋದರ ವರ್ಗದ ಹಗ್ಗಗಳ ಕಟ್ಟುಗಳನ್ನು ದ್ರೌಪದಿಯು ತನ್ನ ಸಖಿಯರಿಂದ ಬಿಡಿಸಿದಳು. ಆಗ ಅವರ ಕುತ್ತಿಗೆಗಳು ಮಣಿದವು. “ಚಿತ್ರಸೇನನು ನಿಮ್ಮನ್ನೆಲ್ಲಾ ಬಳಲಿಸಿದನೇ? ಅವರನ್ನು ಕೊಲ್ಲಿಸಬೇಕು.ಭೂಪತಿ, ತುಂಬಾ ಸಂಕಟವನ್ನು ಅನುಭವಿಸಿದಿರಲ್ಲಾ?” ಎಂದು ನಗುತ್ತಾ ದ್ರೌಪದಿ ಮಾತಾಡಿದಳು.

ನೇಣು - ಹಗ್ಗ

7. ಅರಸ, ನೊಂದೆಯಾ ? ಕೈಕಾಲುಗಳನ್ನು ಒತ್ತಲು ನಮ್ಮಲ್ಲಿ ಮಲ್ಲರುಗಳಿಲ್ಲ, ಕಲ್ಲು ಗುಂಡೇ ಗತಿ. ಸ್ನಾನಕ್ಕೆ ತಣ್ಣೀರಿನ ಕೆರೆಕೊಳಗಳೇ ಗತಿ. ಉಡುವುದಕ್ಕೆ ಜಿಂಕೆ ಸಿಂಹಗಳ ಚರ್ಮವೇ ನಮಗೆ ಗತಿ. ರುದ್ರಾಕ್ಷಿಯೇ ನಮಗೆ ರತ್ನಾಭರಣಗಳು ಎಂದು ನಗುತ್ತಾ ದ್ರೌಪದಿಯು ಹೇಳಿದಳು.

ಮಜ್ಜನ - ಸ್ನಾನ
ಸಿತಾಂಬು - ತಣ್ಣೀರು

8. ನಮಗೆ ವಟವೃಕ್ಷದ ಕೊಂಬೆಗಳೇ ಕುದುರೆಗಳು. ಬೆಟ್ಟಗಳೇ ಆನೆಗಳು. ಮರದ ನೆರಳೇ ನಮಗೆ ಛತ್ರಿ. ಮರದ ಚಿಗುರೆಲೆಗಳೇ ಚಾಮರಗಳು. ಚಿಕ್ಕ ಕಲ್ಲಿನ ಗುಡ್ಡವೇ ಸಿಂಹಾಸನ. ಹರಿದಾಡುವ ಹಾವುಗಳೇ ಸೇವಕರು. ಪರ್ಣಕುಟೀರವೇ ನಮಗೆ ಅರಮನೆ ಎಂದಳು.

ವಾರುವ - ಕುದುರೆ
ಮೊರಡಿ - ಗುಡ್ಡ
ಭೂರುಹ - ಮರ
ಪಲ್ಲವ - ಚಿಗುರು

9. ‘ನಿಮಗೆ ಬಂದೊದಗಿದ ಆಪತ್ತನ್ನು ಪರಿಹರಿಸಲು ನಮಗೆ ಇವೇ ಸಾಧನಸಲಕರಣೆಗಳು. ನಮ್ಮ ಬದುಕಿಗೆ ಈ ವಿಧಿಯಾಯಿತಲ್ಲಾ ಎಂದು ಧರ್ಮರಾಯನು ದುಃಖಿಸುತ್ತಿದ್ದಾನೆ. ಯಾವುದು ಉಚಿತ, ಯಾವುದು ಅನುಚಿತವೆಂಬುದನ್ನು ಭಾವನವರಾದ ನೀವೇ ತಿಳಿದಿದ್ದೀರಿ’ ಎಂದಳು.

10. ದ್ರೌಪದಿಯ ಈ ವ್ಯಂಗ್ಯನುಡಿಯು ಚುಚ್ಚಲು, ಕೌರವನು ಕಲ್ಮಷಚಿತ್ತನಾಗಿ ಬೇರೊಂದನ್ನೇ ಮನಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ಎಣಿಸುತ್ತಾ ಸುಮ್ಮನಿದ್ದನು. ಆಗ ಭಾನುಮತಿಯು ಕೈಮುಗಿದು ‘ಈ ಓಲೆಭಾಗ್ಯವನ್ನು ನೀನಲ್ಲವೇ ನನಗೆ ಕರುಣಿಸಿದ್ದು ?" ಎಂದು ಧರ್ಮರಾಯನ ಪಾದಕ್ಕೆ ವಂದಿಸಿದಳು.

ತಾಟಂಕ-ಕಿವಿಯೋಲೆ

11. ಧರ್ಮರಾಯನು ಭಾನುಮತಿಯ ಶಿರವನ್ನೆತ್ತಿ, ಕೌರವನಿಗೆ ಹೀಗೆಂದನು - “ಯಾಕೆ ದುಃಖಿಸುವೆ ? ನಿನಗೆ ಬಂದ ಸಂಕಷ್ಟ ನಮ್ಮದು ಕೂಡಾ ಹೌದು. ನಮ್ಮ ತೊಂದರೆಗಳು ನಿನ್ನದೂ ಹೌದು. ನಮ್ಮ ತಾಯಿ ಗಾಂಧಾರಿ ಎಂಬ ನದಿಗೆ ನಾವಿಬ್ಬರೂ ಎರಡು ದಡಗಳು. ನೀನು ಕೆಟ್ಟದ್ದನ್ನು ಯೋಚಿಸಬೇಡ. "

ಸತಿ - ನದಿ
ಅರಣ್ಯ ಪರ್ವ, ಮೈ.ವಿ.ವಿ.

12. ‘ನೀನು ದ್ರೋಣಾಚಾರ್ಯರು ಹೇಳಿದುದನ್ನು ಮಾಡುವುದಿಲ್ಲ. ಭೀಷ್ಮಾಚಾರ್ಯರ ಮಾತು ನಿನಗೆ ವಿಷ. ವಿದುರನೊಡನೆ ನಿನಗೆ ಹೊಂದಾಣಿಕೆ ಇಲ್ಲ. ನೀನು ಇವರಾರನ್ನೂ ಲೆಕ್ಕಿಸುವುದಿಲ್ಲ. ನಿನ್ನ ಯುದ್ಧದ ಪರಾಕ್ರಮದ ದೇಹಕ್ಕೆ ಪ್ರಾಣವಾಯುವಿನಂತೆ ಅವರಿದ್ದಾರೆ. ಆದರೆ ಅವರನ್ನು ಬಿಟ್ಟುದರಿಂದ ನಿನ್ನ ದೇಹಕ್ಕೆ ನಿತ್ರಾಣವುಂಟಾಗಿ ಸೋಲು ಸಂಭವಿಸಿತು’ ಎಂದು ಧರ್ಮರಾಯನು ಹೇಳಿದನು.

ರಾಣಿಕ-ಹೊಂದಾಣಿಕೆ

13. ವಿಷಾದಯುಕ್ತವಾದ ಮನಸ್ಸಿನ ದುರ್ಯೋಧನನು ಬೇರೇನನ್ನೋ ಯೋಚಿಸತ್ತಾ , ಮೌನವಾಗಿ ಧರ್ಮರಾಜನಲ್ಲಿಂದ ಹೊರಟನು. ಅವನೊಂದಿಗೆ ರಾಣಿಯರು ಬಂದರು. ಸೇವಕರ ಮೂಲಕ ಸೂಚನೆ ನೀಡಿದ ಕೂಡಲೇ ಕರ್ಣ ಶಕುನಿಯರು, ಚೆದರಿಹೋಗಿದ್ದ ಸೈನಿಕರು ಕೌರವನ ಜೊತೆಯಲ್ಲಿ ಸೇರಿಕೊಂಡರು.

14. ಸೇನಾಯೋಧರ ಕೂಗು ನಿಂತಿತು. ವಂದಿಮಾಗಧರು ತುಟಿ ಬಿಚ್ಚದೇ ಇದ್ದರು. ಭೇರಿಮೃದಂಗಾದಿ ವಾದ್ಯಗಳು ಮೌನವಾಗಿದ್ದವು. ಆನೆ ಕುದುರೆ ರಥಗಳನ್ನೇರಿದವರು ಮಾತಾಡದೇ ಸುಮ್ಮನಿದ್ದರು. ಕೌರವೇಂದ್ರನ ಸೇನೆ ದುಃಖದಿಂದ ಹಸ್ತಿನಾಪುರಕ್ಕೆ ಬಂದಿತು.

ಪಟಹ - ಒಂದು ಬಗೆಯ ವಾದ್ಯ
ಪಣಹ - ಒಂದು ಬಗೆಯ ವಾದ್ಯ

15. ಸೇನೆ ಪಟ್ಟಣ ಪ್ರವೇಶ ಮಾಡಲಿ ಎಂದು ಹೇಳಿ, ತುಂಬಿದ ಉದ್ವೇಗದಿಂದ ಕೂಡಿದ ಕೌರವನು ಗಂಗಾತೀರದಲ್ಲಿ ವಿಷಾದಭರಿತನಾಗಿ ಕುಳಿತನು. ಮುಖ ಮ್ಲಾನವಾಗಿ, ಕಣ್ಣು ನೆಲವನ್ನು ನೋಡುತ್ತಾ ಅಂಗಾಂಗಗಳೆಲ್ಲಾ ಸೋತುಹೋಗಿ, ಬೇಸರದಿಂದ ನಿಟ್ಟುಸಿರು ಬಿಡುತ್ತಿದ್ದನು.

ಸುರನದಿ - ಗಂಗಾನದಿ

16.ಗಂಗಾಜಲವನ್ನು ತರಿಸಿ, ಗೋಮಯವನ್ನು ಬೆರೆಸಿ, ದರ್ಭೆಯಿಂದ ಅದನ್ನು ಪ್ರೋಕ್ಷಿಸಿ ನೆಲವನ್ನು ಶುದ್ಧೀಕರಿಸಿದನು. ಅನಂತರ ಉಪವಾಸವ್ರತದೀಕ್ಷೆಯ ಸಂಕಲ್ಪ ಮಾಡಿ, ಕೌರವನು ಪ್ರಾಯೋಪವೇಶಕ್ಕೆ ಮಲಗಿದನು.

ಕುಶೆ -ದರ್ಭೆ
ನಿರಶನ - ಉಪವಾಸ

17. ‘ಕರ್ಣಾದಿಗಳು ಮೊದಲಾಗಿ ಯಾರೇ ಬಂದರು ಒಳಗೆ ಬಿಡಬೇಡ’. ಎಂದು ಆದೇಶವಿತ್ತು, ಭದ್ರವಾದ ಬಾಗಿಲ ಪಹರೆಯನ್ನು ಮಾಡಿದನು. ಪರಿವಾರವೆಲ್ಲ ದುಃಖದಿಂದ ಬಂದು, ಒಳಹೊಗಲಾರದೇ ಹೊರಗಿನಿಂದಲೇ ಹೊರಟು ಹೋಗುತ್ತಿತ್ತು. ಆಗ ತಡೆದ ಕಂಚುಕಿಯನ್ನು ದೂಡಿ, ಭಾನುಮತಿಯೇ ಒ¼ಗೆ ಬಂದಳು.

ಕಾಹ - ಕಾಹು - ಕಾಪು - ಕಾವಲು

18. ಸತ್ಯವಾಗಿಯೂ ಹೇಳು. ಏನಿದು ನಿನ್ನ ಸಂಕಲ್ಪ. ಅದಕ್ಕೆ ನಾನು ಸಂಬಂಧಿಸಿದವಳಲ್ಲವೆ ? ಏಳು. ಹಾಗಿದ್ದರೆ ಅಗ್ನಿಗೋ, ಗಂಗಾನದಿಗೋ ಹಾರೋಣ. ಅಥವಾ ವಿಷಪ್ರಾಶನ ಮಾಡೋಣ. ಮಾನವಂತನೇ ಈ ನಿರಶನ ವ್ರತವಾದರೂ ಏಕೆ ? ಎಂದು ಭಾನುಮತಿ ಕೇಳಿದಳು.

ಕೃಶಾನು - ಬೆಂಕಿ

19. ‘ಮಡದಿ, ನೀನು ಹೇಳಿದ ಈ ಎಲ್ಲ ಮಾರ್ಗಗಳೂ ದುರ್ಮರಣಕ್ಕೆ ಸಾಧನಗಳು. ದರ್ಭಾಸ್ತರಣದ ಮೇಲೆ ಮಲಗಿ ಪ್ರಾಯೋಪವೇಶ ಮಾಡುವುದು ಶ್ರೇಷ್ಠವಾದುದು. ಪಾಂಡವರ ಕರುಣೆಯಿಂದ ಕಲುಷಿತಗೊಂಡ ಈ ದೇಹವನ್ನು ನಾನು ಹೇಗೆ ಧರಿಸಿರಲಿ? ಅರಸುತನವನ್ನು ಸುಡಲಿ. ಈ ದೇಹವನ್ನು ಕಳೆಯುತ್ತೇನೆ ? ಎಂದನು.

20. “ಈ ನಿರಾಹಾರವ್ರತವು ನಿರರ್ಥಕ. ಏನು ಹೇಳಲಿ. ಒಡೆಯ, ಕಳೆದು ಹೋದ ಮಾನವು ಮತ್ತೆ ಬರುವುದೆ ? ಅವಮಾನವು ಅಳಿಯಲು ಸಾಧ್ಯವೆ ? ಭೀಷ್ಮ ವಿದುರಾದಿಗಳು ಹೇಳಿದ ನೀತಿಯನ್ನು ನೀನು ಉಪೇಕ್ಷಿಸುತ್ತೀಯೆ. ‘ಎಲಾ ಹೆಂಗಸೇ, ನೀನು ಇದನ್ನೆಲ್ಲ ತಿಳಿಯೆ’ ಎಂದು ಹೇಳಬೇಡ. ಒಂದು ವಿನಂತಿಯನ್ನು ಮಾಡುತ್ತೇನೆ, ಚಿತ್ತೈಸಬೇಕು” ಎಂದಳು.

21. ಪಾಂಡವರು ತಮ್ಮ ಸಾಮಥ್ರ್ಯದಿಂದ ಯುದ್ಧಗೈದು ನಮ್ಮನ್ನು ಬಿಡಿಸಿದರು. ನಾವು ಈ ಹಿಂದೆ ಮಾಡಿದ ಅನ್ಯಾಯವನ್ನು ನೋಡದೆ, ನಮ್ಮ ನಗರಕ್ಕೆ ಬನ್ನಿ ಎಂದು ಧರ್ಮರಾಯನನ್ನು ಕರೆಯಿರಿ. ಕರೆದು ಭೂಮಿಯನ್ನು ಅವರಿಗೆ ಕೊಟ್ಟರೆ, ಲೋಕವು ನಿಮ್ಮನ್ನು ಮೆಚ್ಚುತ್ತದೆ ಎಂದು ಭಾನುಮತಿ ಹೇಳಿದಳು.

22. ‘ಹಾಗೆ ಕರೆದರೂ ಅವರು ಬರುವುದಿಲ್ಲ. ಅವರು ಕಾಡಿನಲ್ಲೇ ಇರುತ್ತಾರೆ. ಹದಿಮೂರು ವರ್ಷ ಕಳೆಯದೆ ಅವರು ನಮ್ಮ ನಾಡಿನ ನೆಲಕ್ಕೆ ಕಾಲಿಡಲಾರರು. ಆದರೆ ವೈರಿಗಳ ಉಪಟಳದಿಂದ ಬಿಡಿಸಿ, ಜೀವಕೊಟ್ಟು ಉಪಕರಿಸಿದ್ದಕ್ಕೆ ಕೌರವ ಸರಿಯಾದುದನ್ನೇ ಮಾಡಿದ’ ಎಂದು ಈ ಲೋಕ ಹೇಳುತ್ತದೆ ಎಂದು ಭಾನುಮತಿ ಹೇಳಿದಳು.

23. ‘ಹದಿಮೂರು ವರ್ಷದ ಅವಧಿಯನ್ನು ನುಡಿದಂತೆಯೇ ಅವರು ಪೂರೈಸಿ, ನಮ್ಮ ರಾಜ್ಯಾರ್ಧಕ್ಕಾಗಿ ಅವರು ಬಲೆ ಬೀಸದೇ ಇರುತ್ತಾರೆಯೇ ? ಅವರು ಈ ಪ್ರತಿಜ್ಞೆ ಪೂರೈಸುವುದರೊಳಗೆ ನೀನೇ ಅರ್ಧ ರಾಜ್ಯ ಕೊಟ್ಟರೆ, ನಿನಗೊದಗುವ ಕೃತಘ್ನತೆ ತಪ್ಪುತ್ತದೆ. ಇದಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚಿನ ರಾಜಕಾರ್ಯವನ್ನು ತಿಳಿಯಹೇಳಲಾರೆ’ ಎಂದು ಭಾನುಮತಿ ಹೇಳಿದಳು.

24. ಅದಕ್ಕೆ ಕೌರವನು ‘ಈ ವೈರವು ಮರೆಯುವಂತಹುದಲ್ಲ. ನಾವು ಮಾಡಿದುದನ್ನು ಮರೆತೆಯಾ ? ದ್ರೌಪದಿ ಭೀಮಸೇನರಂತೂ ಸದಾ ಮೂದಲಿಸುತ್ತಾ ಮರ್ಮವನ್ನು ಚುಚ್ಚುತ್ತಾರೆ. ಭಾನುಮತಿ, ನೀನೇಕೆ ಚಿಂತಿಸುವುದು? ನಿನ್ನ ಹಿರಿಯ ಮಗನಿಗೆ ರಾಜ್ಯಭಾರವನ್ನು ವಹಿಸಿ ಬಾಳು. ನನ್ನನ್ನು ಕಾಡಬೇಡ, ಹೋಗು’ ಎಂದನು.

25. ‘ಸಾಕು ಈ ಮಾತು. ನಮಗೆ ರಾಜ್ಯದ ಪಟ್ಟವಾದರೂ ಏಕಾಯಿತೋ ? ನಾನೇನು ಹಿರಿಯ ವಿವೇಕಿಯಲ್ಲ. ನನಗೆ ಮೌನದೀಕ್ಷೆಯೇ ಸಾಕು’ ಎಂದು ಭಾನುಮತಿಯಿದ್ದಳು. ಆಗ ಅರಮನೆಯಿಂದ ದಂಡಿಗೆಗಳು ಸಾಲುಸಾಲಾಗಿ ಬಂದವು.

26. ಸೊಸೆಯರನ್ನೆಲ್ಲ ಕರೆದುಕೊಂಡು ಗಾಂಧಾರಿಯು ಒಳಗೆ ಬಂದು, ಕೌರವನು ದರ್ಭೆಯ ಮೇಲೆ ಮಲಗಿರುವುದನ್ನು ಕಂಡು, ದುಃಖಿಸಿದಳು. ಶೋಕಾಗ್ನಿಯಲ್ಲಿ ಬೆಂದು, ಮಗನ ಹತ್ತಿರ ಕುಳಿತು ‘ನಿನ್ನ ಹಾಸಿಗೆಯ ಪರಿ ಲೇಸಾಯ್ತು’ ಎಂದಳು.

27. ‘ಈ ದರ್ಭಾಸ್ತರಣದ ಮೇಲೆ ಮಲಗಿರುವುದು ಏಕೆ ? ಈ ನಿರಶನವ್ರತ ಏಕೆ ? ಪ್ರಾಯೋಪವೇಶದಿಂದ ಯಾವ ಸಿದ್ಧಿಯಾಗುತ್ತದೆ ? ಈ ಮೌನವನ್ನು ಬಿಟ್ಟು ಮಾತಾಡದಿದ್ದರೆ ನನ್ನಾಣೆ’ ಎಂದು ತನ್ನ ಹಣೆಯನ್ನು ಮಗನ ಹಣೆಯ ಮೇಲಿಟ್ಟಳು.

28. ತಾಯೇ, ಏನು ಹೇಳಲಿ ? ಪಾಂಡವರಿಂದ ಉಳಿಸಲ್ಪಟ್ಟ ಈ ದೇಹಕ್ಕೆ ಉಂಟಾದ ಆಯಾಸವನ್ನು ಹೇಳಲಾರೆ. ಅದನ್ನು ಹೊರಗೆ ಇದ್ದವರಲ್ಲಿ ಕೇಳುವುದು. ನಿಮಗೆ ನೂರು ಮಕ್ಕಳಿರುವಾಗ, ಅವರಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬ ಮಾತ್ರ ಇಲ್ಲ ಎಂದು ಭಾವಿಸಿದರೆ ಸರಿ. ಇದಕ್ಕೆ ಮನೋವೇದನೆ ಏಕೆ ? ಎಂದು ದುಯೋಧನನು ಕೇಳಿದನು.

29. ಸಂಕಲ್ಪವನ್ನು ಮಾಡಿ ಆಗಿದೆ. ಇದರಿಂದಲೇ ನನ್ನ ತನುವನ್ನು ಕಳೆದುಕೊಳ್ಳುತ್ತೇನೆ. ದುಶ್ಯಾಸನಾದಿಗಳನ್ನು ನೋಡಿ ನೀವು ಸಂತೋಷದಿಂದಿರಿ. ನನ್ನನ್ನು ಕುರುಕುಲಗೇಡಿ ಎಂದು ಲೋಕವೆಲ್ಲಾ ಕರೆಯುತ್ತಿದೆ. ಹೀಗೆ ಹುಟ್ಟಿದ ನಾನು ಸತ್ತರೆ ಕುರುವಂಶಕ್ಕೆ ಲೇಸು ತಾನೇ ಎಂದು ದುರ್ಯೋಧನನು ಹೇಳಿದನು.

30. ‘ಪ್ರಾಣ ಹೋಗುವ ಮೊದಲೇ ರಾಜ್ಯವನ್ನು ಬಿಟ್ಟುಕೊಟ್ಟಿದ್ದೇನೆ. ಪಟ್ಟಾಭಿಷೇಕದ ಸುದ್ದಿಯನ್ನು ಕಿವಿಯಾರೆ ಕೇಳುತ್ತೇನೆ. ಸ್ವಲ್ಪವೂ ಅಂಜದೆ ಪ್ರಾಣ ಬಿಡುತ್ತೇನೆ. ಯಾವ ಆಲೋಚನೆಯನ್ನೂ ಮಾಡದೆ ದುಶ್ಶಾಸನನಿಗೆ ಪಟ್ಟವನ್ನು ಕಟ್ಟಿ. ಅಮ್ಮಾ… ನೀವಿನ್ನು ಹೊರಡಿ’ ಎಂದನು.

ಬೀಯ - ನಿಂತು ಹೋಗುವುದು, ನಾಶ

31. ಆ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರ ಭೂಪತಿಯು ಜನರ ಜಯ ಜಯಕಾರದೊಂದಿಗೆ ವಿದುರನ ಹೆಗಲ ಮೇಲೆ ಕೈಯಿಟ್ಟುಕೊಂಡು ಬಂದನು. ಆಗ ಬಾಯಾರಿ ಬಳಲಿ ಬೇಸರದಿಂದ ಬಿಸುಸುಯ್ಯುತ್ತಿರುವ ರಾಣಿಯರೆಲ್ಲಾ ಆಭರಣದ ಸದ್ದಿನೊಂದಿಗೆ ಎದ್ದು ನಿಂತರು.

32. “ಸ್ವಾಮೀ, ಮಗನನ್ನು ಸಮಾಧಾನಿಸಿ. ಪ್ರಾಯೋಪವೇಶದ ಸಂಕಲ್ಪ ಮಾಡಿದ ಅವನ ಮನಸ್ಸನ್ನು ಬದಲಾಯಿಸಿ” ಎಂದು ಗಾಂಧಾರಿ ದುಃಖಿಸಿದಳು. ಅವನಿಗೆ ಭ್ರಮೆ ಆವರಿಸಿದೆ. ಮನಸ್ಸಿಗೆ ಚಿಂತೆ ಮುಸುಕಿದೆ. ಅವನ ಆಪ್ತ ಸ್ನೇಹಿತರು ಬಂದು ಉಪವಾಸವ್ರತವನ್ನು ನಿಲ್ಲಿಸಲಿ ಎಂದು ಅತ್ತಳು.

33. ‘ಮಗನೆ, ಸಾಕು ಮಾಡು. ಈ ಚಿಂತೆ ಏಕೆ ? ಈ ದೀಕ್ಷೆಯನ್ನು ಬಿಡು. ಏಳು ಭೂಮಿಯನ್ನು ಪಾಲಿಸು. ಜೀವಕ್ಕೆ ಉಪಕರಿಸಿದ ಪಾಂಡು ಕುಮಾರರನ್ನು ಕರೆಸಿಕೊಂಡು ಚೆನ್ನಾಗಿ ನೋಡಿಕೊ. ಕೆಟ್ಟುದನ್ನು ಯೋಚಿಸಬೇಡ’ ಎಂದು ಮಗನನ್ನು ಮುದ್ದಾಡಿದನು.

34. ‘ನನ್ನ ಆಯುಷ್ಯ ತೀರಿತು. ಇನ್ನು ಈ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯ ಬೇಡ. ಇದನ್ನು ಮರೆತುಬಿಡು. ಧರ್ಮಜ ಭೀಮಾದಿಗಳು ನಿನಗೆ ಬೇರೆಯವರೇ ? ಅವರನ್ನು ಕರೆಸಿಕೊಂಡು ರಾಜ್ಯದಲ್ಲಿ ಅವರನ್ನು ನೆಲೆಗೊಳಿಸು. ನಿಮ್ಮ ಮನಸ್ಸಿಗೆ ಬಂದರೆ, ಅರ್ಧ ರಾಜ್ಯವನ್ನು ದುಶ್ಶಾಸನನಿಗೆ ಕೊಡಿ. ಎಂದು ತಂದೆಗೆ ಕೌರವನು ಹೇಳಿದನು.

35. ಅವರೆಲ್ಲಾ ಹಾಗಿರಲಿ. ನಿನಗೆ ಇನ್ನು ಈ ದುರಾಗ್ರಹ ಬೇಡ. ನೀನು ಸತ್ತೆ ಎಂದಾದರೆ ಕುರುವಂಶ ಸರ್ವನಾಶವಾಗುತ್ತದೆ. ಯಾರಿಗೆ ಪಟ್ಟಕಟ್ಟುವುದು ? ಬೀದಿಯ ಕಲಹದಲ್ಲಿ ಒಮ್ಮೆ ಹಿನ್ನಡೆಯುಂಟಾದರೂ ಈಗ ಪರಿಹರಿಸಿದವರು ಎಷ್ಟಾದರೂ ಸೋದರರಲ್ಲವೇ ? ಇದರಿಂದ ಏನು ಕುಂದು ? ಎಂದು ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರನು ಕೇಳಿದನು.

ಪೈಸರ - ಹಿನ್ನಡೆ

36. ಬೀದಿಕಾಳಗದಲ್ಲಿ, ಅರ್ಜುನನು ವೈರಿಗಳೊಡನೆ ಕಾದಿ ನನ್ನನ್ನು ಕರೆತಂದನು. ದ್ರೌಪದಿಯು ತೋಳಬಂಧವನ್ನು ಬಿಚ್ಚಿ ಕಟುವ್ಯಂಗ್ಯದಿಂದ ಮೂದಲಿಕೆಯ ಮಾತನ್ನಾಡಿದಳು. ಇನ್ನು ಈ ಅವಮಾನದಿಂದ ಹೇಗೆ ಬದುಕಲಿ ? ನೀನೇ ಹೇಳು ಅಪ್ಪಾ ! ಎಂದನು.

ಮೌಳಿ - ಮಹುಳಿ - ವ್ಯಂಗ್ಯ, ಚುಚ್ಚುಮಾತು

37. ‘ನಿಮಗೇನೂ ದೋಷವಿಲ್ಲ. ನನ್ನ ಮೇಲಿನ ಮೋಹವನ್ನು ಬಿಡಿ. ಧರ್ಮರಾಯ ನಿಮ್ಮ ಕುಲಕ್ಕೆ ಭೂಷಣನಲ್ಲವೆ ? ಅವನಲ್ಲಿ ಕಾದಾಡುವ ಸಾಹಸ ನನ್ನಲ್ಲಿಲ್ಲ. ನಿಮಗೆ ಇದು ಅಪ್ರಿಯವಾದುದೂ ಅಲ್ಲ. ಪಾಂಡವರೆ ಅರಸಾಗಬೇಕೆಂದು ನಾನೇ ಘೋಷಿಸುತ್ತೇನೆ’ ಎಂದನು.

ನಾನಾ - ನಾನೇ
ಕುಮಾರವ್ಯಾಸ ಭಾರತ, ಅರಾಸೇ.

38. ಇದು ಸರಿಯಾದ ಮಾತು. ವ್ಯಂಗ್ಯವಿಲ್ಲ. ಇದು ನಿಮ್ಮ ವಿಚಾರಶೀಲವಾದ ಮನಸ್ಸಿಗೆ ಸರಿಬಾರದಿದ್ದರೆ ಬಿಟ್ಟುಬಿಡಿ. ದುಶ್ಶಾಸನನನ್ನು ಕರೆಸಿ ಭೂಮಿಯನ್ನು ಪಟ್ಟಗಟ್ಟಿ. ಇದು ಕೂಡಾ ಸಮಂಜಸವೆನಿಸದಿದ್ದರೆ ನಿಮ್ಮ ಅರಮನೆಯ ಕಡೆ ಹೊರಟುಹೋಗಿ ಎಂದು ಮುಖವನ್ನು ತಿರುಗಿಸಿದನು.

39. ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರನು ಸಿಟ್ಟಿನಿಂದಲೇ ಅರಮನೆಗೆ ಹಿಂತಿರುಗಿದನು. ಸ್ತ್ರೀಯರನ್ನೆಲ್ಲಾ ಬೈದು ಸಿಟ್ಟಿನಿಂದ ಕಳುಹಿಸಿದನು. ಮನದೊಳಗೆ ಕಳವಳದಿಂದ ಕೆಡುಕುಂಟಾಗುವುದೆಂಬ ಭಯದಿಂದ ಭೀಷ್ಮ, ಕರ್ಣ, ದ್ರೋಣ, ಗೌತಮರು ಅಲ್ಲಿಗೆ ಒಟ್ಟಾಗಿ ಬಂದರು.

ಗೌತಮ - ಕೃಪ

40. ಕೌರವನು ಹೇಗಿದ್ದಾನೆ ? ನಿದ್ರೆಗೆ ಹೋಗಿದ್ದಾನೆಯೇ ? ಎಂದು ಅವರು ಒಳಗೆ ಬಂದು ನೃಪತಿಯ ಹತ್ತಿರ ನಿಂತುಕೊಂಡರು. ‘ನಾವು ಹೇಳಿದಂತೆಯೇ ಆಯಿತು. ಈ ನಿರಾಹಾರದಿಂದ ಆ ದೋಷವನ್ನು ಪರಿಹಾರ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳುವಿಯೆಂದು ಸಂಕಲ್ಪ ಮಾಡಿರುವೆಯಲ್ಲವೇ? ಹೇಳು ?’ ಎಂದು ಭೀಷ್ಮನು ಕೇಳಿದನು.

41. ಇಷ್ಟು ಸಮಯ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯವನ್ನು ಅನುಭವಿಸಿದೆ ಸಾಕು. ಈ ದೇಹವನ್ನು ಬಿಟ್ಟು ಇನ್ನು ಮುಂದೆ ಮುಕ್ತಿ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದಲ್ಲಿರುತ್ತೇನೆ. ಭೂಮಿಯ ಮೇಲೆ ಆಸೆಯಿಲ್ಲ. ವಿಷಯ ಸುಖದಲ್ಲಿದ್ದವನಿಗೂ ಒಮ್ಮೆ ವೈರಾಗ್ಯ ಉಂಟಾಗುವುದು ತಾನೇ ? ಗುರುಗಳೇ ನೀವು ಹೇಳಿ’ ಎಂದನು.

42. ‘ನಡೆದ ಗಂಧರ್ವ ಕಾಳಗವನ್ನೂ, ಅದರಲ್ಲಿ ನಿನಗೆ ಪಾಂಡವರು ಸಹಕಾರಿಯಾದ ಸಂಗತಿಯನ್ನೂ ಕೇಳಿದೆವು. ಇದರಿಂದ ನಿನಗೆ ಉಂಟಾದ ಅವಮಾನವನ್ನು ಮುಂದೆ ಮನದಲ್ಲಿರಿಸಿಕೊಳ್ಳದಂತೆ ಪಾಂಡವರನ್ನು ಕರೆಸಿ, ಭೀಮಾರ್ಜುನರನ್ನು ನಿನ್ನ ಸೇವಕರ ಹಾಗೆ ನಡೆಸುತ್ತೇನೆ’ ಎಂದು ಭೀಷ್ಮನು ಹೇಳಿದನು.

43. ಆರಂಭದಲ್ಲಿ ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರನಿಗೆ ಈ ದೇಹ ಹುಟ್ಟಿತು. ಅನಂತರ ಧರ್ಮರಾಯನಿಂದ ಇದು ಬದುಕಿತು. ಹಾಗಾಗಿ ಅವರೊಡನೆ ಮತ್ಸರವೆ ? ಆ ದುಷ್ಟತನ ಸಾಕು. ಈಗ ವೈರಾಗ್ಯದಿಂದ ದೇಹವನ್ನು ಬಿಡುತ್ತೇನೆಯೇ ವಿನಾ ಹೆದರಿಕೆ, ಅವಮಾನಗಳಿಂದಲ್ಲ. ನೀವು ಹೊರಡಿರಿ ಎಂದು ಕೌರವನು ಹೇಳಿದನು.

44. ‘ನಾವು ನಿನ್ನಿಂದ ಪಡಿಯನ್ನು ಪಡೆಯಲೂ ಅನರ್ಹರು. ದಂಡದ ಸೇವಕರು. ನಿನ್ನ ಮನಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ದೃಢವಾಗಿ ಬೇರೂರಿರುವ ಅಭಿಪ್ರಾಯವನ್ನು ನಿನ್ನ ಆಪ್ತರಿಗಾದರೂ ತಿಳಿಸು. ಭೂಮಿಯನ್ನು ಪಾಲಿಸು. ವನವಾಸಿಗಳಾದ ಪಾಂಡವರು ಏನು ಬೇಕಾದರೂ ಮಾಡಲಿ ನೀನು ಸಾಯುವುದು ಅನುಚಿತವಾದುದು.’ ಎಂದು ಭೀಷ್ಮದ್ರೋಣ ಕೃಪಾಚಾರ್ಯರೆಂದರು.

ಸಮಹಂತಿಗಾರರು - ಆಪ್ತರು

45. ನಮ್ಮ ಮಾತುಗಳು ನಿನಗೆ ಹಿಡಿಸದೇ ಹೋದರೆ, ನಿನ್ನವರೇ ಆದ ಕರ್ಣಾದಿಗಳನ್ನು ಕರೆಸು. ನಮ್ಮ ಮಾತಿಗೆ ಅನುಗುಣವಾಗಿಯೇ ಅವರ ಮಾತೂ ಇದ್ದರೆ ಒಮ್ಮೆ ಇದನ್ನು ಈಡೇರಿಸು. ಕ್ಷತ್ರಿಯ ಧರ್ಮವನ್ನು ವೃಥಾ ಬಿಡಬೇಡ. ಶೂರರಾದವರಿಗೆ ರಣರಂಗದ ಸಾವೇ ಶ್ರೇಷ್ಠ ಎಂದು ಭೀಷ್ಮನು ಹೇಳಿದನು.

46. ‘ಯಾರ ಜೊತೆಗೆ ಯುದ್ಧ? ಪಾಂಡವರೊಡನೆ ಯುದ್ಧ ಮಾಡುವುದು ಸೂಕ್ತವೆ ? ನಮಗೆ ಇಡೀ ಭಾರತ ವರ್ಷದಲ್ಲೇ ಎದುರು ನಿಲ್ಲುವ ವೀರರು ಯಾರಿದ್ದಾರೆ ? ಇದನ್ನು ತಿಳಿದು, ಈ ನನ್ನ ಸಂಕಲ್ಪವನ್ನು ಮುರಿಯುವುದು ಶ್ರೇಯಸ್ಕರವೇ ? ದಯವಿಟ್ಟು ನೀವು ಅರಮನೆಗೆ ನಡೆಯಿರಿ’ ಎಂದು ಕೌರವನೆಂದನು.

47. ದೈವಹೀನನಾಗಿರುವ ನಿನ್ನ ಮನಸ್ಸಿನ ಉದ್ದೇಶವನ್ನು ಯಾರು ತಾನೇ ನಿಲ್ಲಿಸಬಲ್ಲರು? ನಾವು ಎಷ್ಟು ಹೇಳಿದರೂ ಅದಾಗದು. ಅವರೇ ಬಂದು ನಿನ್ನನ್ನು ನಿಲ್ಲಿಸುತ್ತಾರೆ. ಇಷ್ಟರಲ್ಲೇ ನಾವು ಹಿಂದಿರುಗುತ್ತೇವೆ, ಎಂದು ಅವರು ಮರಳಲು, ಇತ್ತ ಶಕುನಿಕರ್ಣಾದಿಗಳ ದಂಡಿಗೆಗಳು ಒಟ್ಟಿಗೆ ಬಂದವು.

48. ಕೌರವನಿರುವಲ್ಲಿಗೆ ಬಂದು, ಅವನನ್ನು ನೋಡಿ ‘ಹರಹರಾ, ಏನಿದು ಈ ದರ್ಭೆಯ ಮೇಲೆ ಮಕ್ಕಳಾಟಿಕೆ ? ಚಕ್ರವರ್ತಿಗಳು ಹೀಗಿರುವುದೆ ? ಶತ್ರು ತನಗೆ ಸಿಗುವನು. ಇನ್ನೊಮ್ಮೆ ತಾನೇ ಶತ್ರುಗಳಿಗೆ ಸಿಗುವನು. ಲೋಕದಲ್ಲಿ ಸೋಲು ಗೆಲುವುಗಳು ಆಶ್ಚರ್ಯವೇ ‘ಎಂದು ಕರ್ಣ ಶಕುನಿಗಳು ಹೇಳಿದರು.

ಅಕ್ಕಜ- ಅಚ್ಚರಿ

49. ಯುದ್ಧ ಮಾಡಬೇಕೆಂದರೆ ಮತ್ತೆ ಗಂಧರ್ವರನ್ನು ದೂತರ ಮೂಲಕ ಕರೆಸಿಕೊ. ನಾವು ಬೆಂಬಲಕ್ಕಿದ್ದೇವೆ. ಭೀಮಾರ್ಜುನರಲ್ಲಿ ಸಂಧಾನವೇ ? ಇನ್ನು ನಾಲ್ಕೆಂಟು ದಿನದಲ್ಲಿ ಭೂಮಿಯಲ್ಲಿ ಅವರನ್ನು ಇಲ್ಲವಾಗಿಸುತ್ತೇವೆ. ಅಕಟಾ ಇದಕ್ಕಾಗಿ ದರ್ಭಾಶಾಯಿಯಾಗಿರುವುದೇ ? ಎಂದು ಆ ದುಷ್ಟರು ಹೇಳಿದರು.

ಹರಿಬ-ಯುದ್ಧ

50. ಗಂಧರ್ವಲೋಕಕ್ಕೆ ಚರರನ್ನು ಕಳುಹಿಸುವುದಾಗಲೀ, ಭೀಮಾರ್ಜುನರ ಕೂಡೆ ಸೆಣಸುವುದಾಗಲೀ ಅನುಚಿತ. ಲೋಕವು ಅದನ್ನು ನಿಂದಿಸುತ್ತದೆ. ಹಾಗಾಗಿ ಈ ದೇಹವನ್ನು ಈ ರೀತಿಯಿಂದಲೇ ನೀಗುತ್ತೇನೆ. ಸಹೋದರನಾದ ದುಶ್ಶಾಸನನಿಗೆ ರಾಜ್ಯವನ್ನು ಒಪ್ಪಿಸಿ ನೀವು ಬಾಳಿರಿ ಎಂದನು.

51. ನಿನ್ನ ಜೊತೆಯಲ್ಲೇ ಅಗ್ನಿ ಪ್ರವೇಶ ಮಾಡುತ್ತೇವೆ. ನಿನಗಿಂತಲೂ ಮೊದಲೇ ತಲೆಯನ್ನು ಬೋಳಿಸಿ ತೀರ್ಥಯಾತ್ರೆ ಮಾಡುತ್ತೇವೆ. ಇದು ಆಡಂಬರದ ಮಾತಲ್ಲ. ನನ್ನ ಮಾತೂ, ಶಕುನಿಯ ಮಾತೂ ಇದೇ ಆಗಿದೆ. ಇದನ್ನು ಬೇರೆಯವರಲ್ಲಿ ಹೇಳಬಹುದೆ ? ಬೇರೆ ಮಾತೇಕೆ ? ಎಂದು ಮನೆಗಳಿಗೆ ಹಿಂದಿರುಗಿದರು.

52. ದುಶ್ಶಾಸನನು ಹೊಗಳು ಭಟ್ಟರನ್ನು ಮೌನವಾಗಿರುವಂತೆ ಹೇಳಿದನು. ಕಾವಲು ಭಟರ ಕಳವಳವು ಇನ್ನಷ್ಟು ಹೆಚ್ಚುವಂತೆ, ಕೊಂಬುಕಹಳೆಗಳ ಧ್ವನಿಗೆ ಸಿಟ್ಟಾದನು. ತಲೆಗೆ ಬಟ್ಟೆಯ ಮುಸುಕು ಹಾಕಿ, ಸೊರಗಿದ ದೇಹ, ದುಃಖತಪ್ತ ಮುಖದಿಂದ ಕುರುಕುಲಭಯಂಕರನಾದ ದುಶ್ಶಾಸನನು ಕೌರವನಿದ್ದಲ್ಲಿಗೆ ಹೋದನು.

ತಾರು - ಸೊರಗು, ಬಡಕಲಾಗು

53. ಒಳಹೊಕ್ಕು ಕೌರªನ ಪಾದಗಳ ಮೇಲೆ ಬಿದ್ದು ನಮಸ್ಕರಿಸಿದನು. ಕಣ್ಣುಗಳಲ್ಲಿ ನೀರುಕ್ಕಿತು. ಇಂದ್ರಿಯಗಳು ಕಳವಳದಿಂದ ಕೂಡಿದವು. ಕೊರಳ ಸೆರೆಯುಕ್ಕುವಂತೆ ಬಿಕ್ಕಿಬಿಕ್ಕಿ ಅತ್ತು ದುಶ್ಶಾಸನನ ಹೃದಯದಲ್ಲಿ ಶೋಕಾಗ್ನಿಯೇ ನೆಲೆಗೊಂಡಿತು.

54. ತಮ್ಮನ ದುಃಖವನ್ನು ಕಂಡು ಕೌರವನ ಮೋಹ ಚಿಗುರಿತು. ಕುಲಕಂಟಕನಾದ ದುರ್ಯೋಧನನು ಸುಮ್ಮನೆ ಭಾನುಮತಿಯನ್ನು ಒರಗಿ ಕುಳಿತುಕೊಂಡಿದ್ದನು. ‘ನಿನಗೇಕೆ ಈ ಉದ್ವೇಗ ? ಹಸ್ತಿನಾವತಿಯ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯಲಕ್ಷ್ಮಿಯು ಶತ್ರುಗಳತ್ತ ಆಸೆ ಪಡುವುದಿಲ್ಲವೆ? ಹೇಳು ?’ ಎಂದು ದುಶ್ಶಾಸನನ ಹಣೆಯನ್ನು ಎತ್ತಿದನು.

ಹುರುಡಿಸು-ಆಸೆ ಪಡು
ಮಲಗು - ಒರಗು

55. ಕೌರವನು ತಮ್ಮನ್ನು ಆಲಿಂಗಿಸಿ, ಅವನ ಕಂಬನಿಯನ್ನು ಒರೆಸಿದನು. ‘ಭೂಮಿಯನ್ನು ಪಾಂಡವರು ಸೆಳೆಯದೇ ಇರುತ್ತಾರೆಯೆ ? ಅಕಟಾ… ನಾನಿಲ್ಲದೇ ಹೋದಾಗ ನಮ್ಮ ಕುಲವನ್ನು ನೀನು ಉದ್ಧರಿಸಬೇಕು. ನಿನಗೆ ಸೇಸೆ ತಳಿದು ಆಶೀರ್ವದಿಸುತ್ತೇನೆ. ವ್ಯರ್ಥವಾಗಿ ಅಳಬೇಡ. ನಾನು ಮಾತ್ರ ಪ್ರಾಯೋಪವೇಶವನ್ನು ಬಿಡುವುದಿಲ್ಲ.’ ಎಂದನು.

ಸೇಸೆ - ಅಕ್ಷತೆ

56. ‘ನೀನು ಸತ್ತರೆ ನಾನೂ ಸಾಯುತ್ತೇನೆ. ನೀನಿಲ್ಲದೇ ನಾನು ಉಳಿಯುವೆನೆ? ನಿನ್ನ ರಾಜ್ಯಲಕ್ಷ್ಮಿಗೆ ನಾನು ಆಸೆ ಪಡುತ್ತೇನೆಯೇ? ನಿನ್ನ ಸಾವನ್ನು ನೋಡುವ ಧೈರ್ಯ ನನಗಿದೆಯೆ? ರಾಜ್ಯವನ್ನು ಕುಂತಿಯ ಮಕ್ಕಳೇ ಕೈಗೊಳ್ಳಲಿ ಅಥವಾ ಬಿಡಲಿ. ರಾಜ್ಯಸಿರಿಯ ಸೇಸೆಯನ್ನು ಯಾರಮೇಲಾದರೂ ತಳಿ. ಆದರೆ ನಾನು ಮಾತ್ರ ನಿನ್ನನ್ನು ಬಿಡಲಾರೆ ಎಂಬುದು ನನ್ನ ಪ್ರತಿಜ್ಞೆ’ ಎಂದು ದುಶ್ಶಾಸನನು ಹೇಳಿದನು.

ನಿನ್ನಳಿವನೀಕ್ಷಿಸಿ - ನಿನ್ನಳಿವನೀಕ್ಷಿಪ
ಅರಣ್ಯ ಪರ್ವ, ಮೈ.ವಿ.ವಿ.

57. ‘ಇಷ್ಟೊಂದು ಧೈರ್ಯ ಕುಂದಬೇಡ. ಹೂಬಿಟ್ಟ ಮರಗಳು ಬಾಡುವುದು ಸಹಜ. ಬಾಡಿದ ಮರವೇ ಹೂಬಿಡುವುದು ಸಾಧ್ಯ. ವಿಧಿಗೆ ವಿಪರ್ಯಾಸಗಳು ಸಹಜವಾದುದು. ಪಾಂಡವರು ನಮಗೆ ಉಪಕಾರವನ್ನು ಮಾಡಿ ಪ್ರಸಿದ್ಧಿಯನ್ನು ಪಡೆದರು. ನಾವು ಮತ್ತೆ ಅವರನ್ನೇ ಸೋಲಿಸುವ ಮಾರ್ಗಾಂತರವನ್ನು ಹುಡುಕಬಹುದಲ್ಲವೇ ?’ ಎಂದು ದುಶ್ಶಾಸನನು ಹೇಳಿದನು.

58. ‘ತಮ್ಮಾ, ಮರುಳೇ. ಸುಮ್ಮನೆ ಇದು ದುಷ್ಟರ ಆಟೋಪವೆನಿಸುತ್ತದೆ. ಪಾಂಡವರನ್ನು ಸೋಲಿಸಲು ವಿದುರಾದಿ ಬಾಹಿರರು ಬಿಡುತ್ತಾರೆಯೇ ? ಹೋಗು. ಅರಮನೆಗೆ ಹಿಂತಿರುಗಿ ಹಸ್ತಿನಾವತಿಗೆ ದೊರೆಯಾಗು. ಈ ಕ್ಷತ್ರಿಯಧರ್ಮದಲ್ಲಿ ಮೋಹಪರವಶತೆ ಎಂಬುದಿಲ್ಲ’ ಎಂದು ಕೌರವನೆಂದನು.

ಬಾಹಿರ -ಅಲ್ಪ

59. ‘ಮಗನಿಗೆ ತಂದೆ, ತಂದೆಗೆ ಮಗ ಎರಡು ಬಗೆಯುವುದುಂಟು. ಒಡಹುಟ್ಟಿದವರೂ ಹಗೆಗಳ ಹಾಗಿರುವುದುಂಟು. ಇದು ಕ್ಷತ್ರಿಯರ ದುಃಸ್ವಭಾವ. ಈ ಲೋಕರೂಢಿಯಂತೆ ನಾನಿರದೆ ಈ ರಾಜ್ಯವನ್ನು ನಿನಗೆ ಸ್ವಯಿಚ್ಛೆಯಿಂದಲೇ ನೀಡಿದ್ದೇನೆ. ಅದು ನಿನಗೆ ಅಪಥ್ಯವಾದರೆ ನನ್ನಾಣೆ’ ಎಂದು ದುಶ್ಶಾಸನನನ್ನು ಆಲಿಂಗಿಸಿದನು.

ಖಳಪತಿ - ದುಷ್ಟನಾಯಕ- ಇಲ್ಲಿ ದುಶ್ಶಾಸನ

60. ‘ಈ ಭ್ರಾಂತಿ ನಿಮಗೇಕೆ ? ನೀವಿಲ್ಲದಿರುವಾಗ ಈ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯವನ್ನು ಭೋಗಿಸಿದೆನಾದರೆ ನಾನು ನಿಮ್ಮ ಸಹೋದರನೇ. ನೀವಿಲ್ಲದಿರುವಾಗ ನಾನೂ ಸಾಯುತ್ತೇನಲ್ಲದೆ ಈ ಭೂಮಿಗೆ ಆಸೆಪಡುತ್ತೇನೆಯೇ? ನನ್ನನ್ನು ಸಂತೈಸುವ ಈ ಮಾತು ಸಾಕು. ನಿಮಗೇನು ಸ್ಥಿತಿಯಾಗುತ್ತದೆಯೋ ಅದನ್ನೇ ನಾನು ಅನುಸರಿಸುತ್ತೇನೆ’ ಎಂದು ಹೇಳಿ ದುಶ್ಶಾಸನನು ಹೊರಟನು.

61. ವೈಶಂಪಾಯನನು ಜನಮೇಜಯನೆ ಕೇಳು, ಅನಂತರ ಹಸ್ತಿನಾವತಿಯ ಸಮಸ್ತ ವ್ಯಾಪಾರಿಗಳು, ನಾಗರಿಕರು, ಪರಿವಾರಗಳು, ಪುರಜನ ಪರಿಜನರು ಆಗಮಿಸಿ - ‘ರಾಜನೇ ನೀನು ಹಿಂತಿರುಗಿ ಬಂದು ನಮ್ಮನ್ನು ಪಾಲಿಸಬೇಕು. ಇಲ್ಲವೇ ನಮಗೆ ವನವಾಸಕ್ಕೆ ಅಪ್ಪಣೆಕೊಡು’ ಎಂದು ಹೇಳಿದರು.

62. ಪುರಜನರ ನೇತಾರರನ್ನು ಕರೆಸಿ ಅವರಲ್ಲಿ - ‘ನಿಮಗೆ ದುಶ್ಶಾಸನನೇ ಅರಸನು. ಅವನು ನೀತಿಯಿಂದ ರಾಜ್ಯವಾಳುತ್ತಾನೆ. ಈ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯವನ್ನು ಅವನಿಗೆ ಕೊಟ್ಟೆನು. ನಾನು ಈ ಗಂಗಾತೀರದಲ್ಲಿ ಕಾಶೀಶ್ವರನ ಸನ್ನಿಧಿ ದೊರೆತಿದೆ.’ ಎಂದು ಕೌರವನೆಂದನು.

63. ಕೌರವನು ಹೀಗೆ ಹೇಳಿ ಎಲ್ಲರನ್ನೂ ಹಿಂದಕ್ಕೆ ಕಳಿಸಿ, ರಾತ್ರಿಯಲ್ಲಿ ಸಮಾಧಿಸ್ಥಿತಿಯಲ್ಲಿ ಮನಸ್ಸನ್ನು ಇರಿಸಿದ್ದಾಗ ರಾಕ್ಷಸರ ಗುಂಪೊಂದು ಬಂದು, ಕೌರವನನ್ನು ಪಾತಾಳಕ್ಕೆ ಕೊಂಡೊಯ್ದು - ‘ಈ ಕೆಲಸ ನಮ್ಮದು’ ಎಂದು ಸಾಮದಿಂದ ದುರ್ಯೋಧನನಿಗೆ ತಿಳಿಯ ಹೇಳಿದರು.

64. ಅರಸನೇ, ನೀನು ಪ್ರಾಯೋಪವೇಶದಿಂದ ಮರಣ ದೀಕ್ಷಿತನಾದರೆ ಇದು ಕ್ಷತ್ರಿಯ ಕುಲಕ್ಕೆ ಅನುಚಿತವಾಗುತ್ತದೆ. ಅನ್ಯಾಯವನ್ನು ಮಾಡಬೇಡ. ದೇವತೆಗಳೇ ಪಾಂಡುಸುತರಾಗಿ ಹುಟ್ಟಿ ರಾಜ್ಯವನ್ನು ಪಡೆದುಕೊಂಡರೆ ನಾವು ಇದ್ದೇನು ಪ್ರಯೋಜನ ? ಈ ರಾಕ್ಷಸ ಜನ್ಮಕ್ಕೆ ಬೆಂಕಿ ಹಾಕಲಿ ಎಂದು ದೈತ್ಯರು ಹೇಳಿದರು.

65. ನೀನು ಸಾಯಬಾರದು. ನಿನ್ನ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಸಹಾಯಕ್ಕಾಗಿ ನಾವು ಇಂದಿನಿಂದಲೇ ಸಿದ್ಧವಾಗಿದ್ದೇವೆ. ವೈರಿಗಳಾದ ಪಾಂಡವರಿಗೆ ಎಳ್ಳಿನಷ್ಟು ಭೂಮಿಯನ್ನು ಕೊಡಬೇಡ. ಈ ಆನೆ ರಥ ಕುದುರೆ ಪದಾತಿಗಳನ್ನು ನಿನಗೆ ಕೊಡುತ್ತಿದ್ದೇವೆ. ರಾಕ್ಷಸ ಅಮಾತ್ಯರನ್ನು ನಿನಗೆ ಒಪ್ಪಿಸಿದ್ದೇವೆ. ನಿಮ್ಮ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ನಾವು ಹೋರಾಡುತ್ತೇವೆ ಎಂದರು.

ಪಸಾಯತ - ಮಂತ್ರಿ

66. ನಾನಾದರೋ ಮನುಷ್ಯ. ನೀವು ರಾಕ್ಷಸರು. ಗಂಧರ್ವರಿಂದ ನನ್ನ ಮಾನಭಂಗವಾಯಿತು. ಅದನ್ನೇನು ಹೇಳಲಿ ? ಆ ದ್ರೌಪದಿಯ ಮೂದಲಿಕೆಯನ್ನು, ಭೀಮಸೇನನ ಕ್ರೋಧವಾಕ್ಯಗಳನ್ನು ಏನೆಂದು ಹೇಳಲಿ ? ಎಂದು ಸುಯೋಧನನು ನಿಟ್ಟುಸಿರು ಬಿಟ್ಟನು.

67. ನೀವು ಮನುಷ್ಯರು, ನಾವು ರಾಕ್ಷಸರು ಎಂಬ ಭೇದವಿಲ್ಲದೆ ಸಹೋದರರಂತೆ ಇರೋಣ. ನಿಮಗೆ ಇನ್ನು ಮುಂದೆ ದೈತ್ಯ ವೀರರೆಲ್ಲಾ ಸಹಾಯಿಗಳು. ದೇವಲೋಕದ ಅಪ್ಸರೆಯರ ಸೇವೆಗೈಯ್ಯುವ ಗಂಧರ್ವರನ್ನು ಬಡಿದು, ಅವರ ಕರುಳನ್ನು ನಾವು ತಿನ್ನುತ್ತೇವೆ, ಎಂದು ರಾಕ್ಷಸರು ಗರ್ಜಿಸಿದರು.

68. ಹೀಗೆ ಹೇಳಿ ಕೌರವನನ್ನು ಅವರು ಕಳುಹಿಸಿಕೊಟ್ಟರು. ದುರ್ಯೋಧನನು ಭೂಮಿಗೆ ಹಿಂತಿರುಗಿ, ಹೆಂಡತಿಯ ಮಾತಿಗನುಗುಣವಾಗಿ ಅರಮನೆಗೆ ಅವನಾಗಿ ಬಂದನು. ಆಗ ಸಕಲ ಜನರೂ ಸಂತೋಷಸಾಗರದಲ್ಲಿ ಮುಳುಗಿದರು. ಧ್ವಜಗಳು ಹಾರಾಡಿದವು. ಉತ್ಸಾಹಭರಿತವಾಗಿ ಬಹುವಾದ್ಯಗಳು ಮೊಳಗಿದವು.

ಲಳಿ-ಉತ್ಸಾಹ, ಲಗ್ಗೆ-ಬಹುವಾದ್ಯ

69. ದುರ್ಯೋಧನನ ಈ ಮನಸ್ಸಮಾಧಾನದಿಂದಾಗಿ ಅಧರ್ಮವು ಮತ್ತೆ ತಲೆ ಎತ್ತಿತು. ಸತ್ಯದ ಬೀಜವೇ ನಾಶವಾಯಿತು. ಕೃತಘ್ನತೆಗೆ ಪಟ್ಟ ದೊರಕಿತು. ಕೆಡುಕಿಗೆ ಉತ್ಕರ್ಷವಾಯಿತು. ಸಂತೋಷವನ್ನು ನಾಶಮಾಡುವಂತಹ ಹಿಂಸೆ ಸಜ್ಜನರ ಮಾರ್ಗದಲ್ಲಿ ಮುಳ್ಳಾಯಿತು.

ಆರಡಿ - ಹಿಂಸೆ, ಸುಲಿಗೆ, ದರೋಡೆ

70. ತನಗೊದಗಿದ ನಾಚಿಕೆಯ ಪ್ರಸಂಗವನ್ನು ಮರೆತನು. ಮುಂದೊದಗುವ ಕಾಳಗಕ್ಕೆ ಒದಗಿದ ರಾಕ್ಷಸ ಸ್ನೇಹವನ್ನು ನೆನೆದು ಹಿರಿಹಿರಿ ಹಿಗ್ಗಿದನು. ಶತ್ರುಗಳ ಸಾಹಸವನ್ನು ಮುರಿದೇಬಿಡುತ್ತೇನೆಂಬ ಉತ್ಸಾಹದಿಂದ ಕೌರವನು ಯಾಗ ಶಾಲೆಯಲ್ಲಿ ಮಹಾಯಜ್ಞವೊಂದನ್ನು ಮಾಡಿದನು.

71. ಕೌರವನ ಸಂಕಲ್ಪ, ಅವನಿಗೆ ದೊರತ ರಾಕ್ಷಸರ ಗೆಳೆತನದ ಸಂಗತಿ-ಇವುಗಳನ್ನು ಪಾಂಡವರು ಕೇಳಿ ತಿಳಿದುಕೊಂಡರು. ಕೌರವನು ಕೈಗೊಂಡ ಯಾಗವನ್ನು ಕೇಳಿ ಪಾಂಡವರು ನಗುತ್ತಾ ವೀರನಾರಾಯಣನ ಪಾದಸ್ಮರಣೆಯಲ್ಲಿದ್ದರು.