೨೦

ಸೂಚನೆ : ಕೌರವನ ಸೇನೆಯನ್ನು ಸೋಲಿಸಿ, ಅವನನ್ನು ಸೆರೆ ಹಿಡಿದು ಒಯ್ಯುತ್ತಿದ್ದ ಚಿತ್ರಸೇನನೊಂದಿಗೆ ಹೋರಾಡಿ, ಕೌರವನನ್ನು ಪಾರ್ಥನು ಮರಳಿ ತಂದನು.

1. ಜನಮೇಜಯನೇ ಕೇಳು, ಕೌರವನು ಸೆರೆಸಿಕ್ಕ ಬಳಿಕ ಸೇನೆಯ ಗಜಬಜವನ್ನು ಏನೆಂದು ಹೇಳಲಿ ? ಕಂಡಕಂಡ ಕಡೆಗೆ ತಮ್ಮ ಅಂತಸ್ತನ್ನು ಲೆಕ್ಕಿಸದೆ ಸೇನಾಳುಗಳು ಓಡಿದರು. ಅಲ್ಲಿದ್ದ ಶ್ರೀಮಂತರ ಸಂಪತ್ತೆಲ್ಲವೂ ಸೂರೆಯಯಿತು.

ಪೀಳಿಗೆ - ಗುಂಪು, ಸಮಾಜ

2. ಕುದುರೆಗಳು, ಆನೆಗಳು, ರಥಗಳು, ಕಾಲಾಳುಗಳು ಕಂಡ ಕಂಡ ಕಡೆಗೆ ಓಡಿದವು. ಜನಸಾಗರ ಅಲ್ಲೋಲ ಕಲ್ಲೋಲವಾಯಿತು. ಊರುಗಳಲ್ಲೆಲ್ಲಾ ಭೀತಿ ಆವರಿಸಿತು. ಕೌರವನ ಪರಿಯೇನು ಎಂದು ಕಳವಳಿಸುತ್ತಾ ವರ್ತಕರೆಲ್ಲಾ ಓಡಿದರು.

ಹರದರು - ವರ್ತಕರು

3. ಬಿಸಿಲು ಗಾಳಿಗಳನ್ನೂ ಎಂದೂ ಕಾಣದ ಕೌರವನ ರಾಣಿಯರು ಕಾವಲಿನವರು, ಅಂಗರಕ್ಷಕರು, ಪರಿಜನರೇ ಮೊದಲಾದವರಿಲ್ಲದೆ, ಬೀದಿಬೀದಿಯಲ್ಲಿ ಜನಸಾಮಾನ್ಯರ ನಡುವೆ ಬಿಟ್ಟಮಂಡೆಯಲ್ಲಿ ಅಳುತ್ತಾ ಓಡಿದರು.

ಬೀಯಗ - ಬೀಗ
ದಡ್ಡಿ - ಬಾಗಿಲು
ಗಾಳು - ಸಾಮಾನ್ಯ

4. ಕೌರವ ದುಶ್ಶಾಸನರ ರಾಣಿಯರು ‘ಕರ್ಣಶಕುನಿಗಳು ದುರ್ಯೋಧನನ ಕೇಡಿಗೆ ಕಾರಣರಾದರೆ’ ಎಂದು ಪ್ರತಿಯೊಬ್ಬ ಭಟನಲ್ಲೂ ಕೇಳಿದರು. ‘ದ್ರೋಣಾಚಾರ್ಯ ಭೀಷ್ಮಾಚಾರ್ಯರಿದ್ದರೆ ಈ ರೀತಿಯ ಸೋಲಾಗುತ್ತಿತ್ತೆ ? ಪಾಂಡವ ಜ್ಯೇಷ್ಠನಾದ ಧರ್ಮಜ ಯಾವ ಕಾಡಿನಲ್ಲಿ ಇದ್ದಾನೆ ?’ ಎಂದು ಭಾನುಮತಿ ವಿಚಾರಿಸುತ್ತಾ ಹುಡುಕಿದಳು.

5. ರಾಣಿಯರು, ಸಖಿಯರು, ಪುತ್ರರು, ಓರಗಿತ್ತಿಯರೊಂದಿಗೆ ಭಾನುಮತಿ ಧರ್ಮರಾಯನ ಆಶ್ರಮವನ್ನು ಹುಡುಕುತ್ತಾ ಬಂದಳು. ಅವನನ್ನು ಕಂಡು ‘ದಯಾಮಯಿ, ಕಾಪಾಡು, ಚಂದ್ರವಂಶೋದ್ಧಾರಕನೇ ರಕ್ಷಿಸು, ಸತ್ಯಧರ್ಮನಿಧಿಯೇ ಕಾಪಾಡು’ ಎಂದೆನ್ನುತ್ತಾ ಅವನ ಪಾದಕ್ಕೆ ಧೊಪ್ಪನೆ ಬಿದ್ದಳು.

ಭಾನುಮತಿ - ಮಹಾಭಾರತದಲ್ಲಿ ಅನೇಕರ ಪತ್ನಿಯರು ಕೇವಲ ನಾಮದ ಪಟ್ಟಿಯಲ್ಲಿ ಉಳಿಯುತ್ತಾರೆಯೇ ಹೊರತು ಪ್ರಕರಣದ ಆಗುಹೋಗುಗಳಲ್ಲಿ ಸಕ್ರಿಯವಾಗಿ ಭಾಗವಹಿಸುವುದಿಲ್ಲ. ದ್ರೌಪದಿ, ಕುಂತಿ, ಸತ್ಯವತಿ, ಗಾಂಧಾರಿಯರು ಭಾಗವಹಿಸುವ ಪ್ರಮಾಣದಲ್ಲಿ ಭಾನುಮತಿ, ಸುಭದ್ರೆ, ಕೃಪೆ ಮೊದಲಾದ

6. ಕಂಬನಿಯ ಧಾರೆಯಲ್ಲಿ ಕಾಲು ತೊಳೆದಳು. ಹಣೆಯನ್ನು ತೇದು, ತಿಲಕದ ಗಂಧವನ್ನು ಹಚ್ಚಿ, ಬೈತಲೆಯ ಮುತ್ತಿನ ಹೂವುಗಳಿಂದ ಅರ್ಚಿಸಿ, ಅಳುವನ್ನೇ ಮಂತ್ರವಾಗಿ ಉಚ್ಚರಿಸಿ ಭಾನುಮತಿ ಪಾದಪೂಜೆಯನ್ನು ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದಾಳೋ ಎಂಬಂತೆ ಕಂಡಳು.

ಭಾಳ - ಹಣೆ

7. “ಕೌರವರು ದುಷ್ಟರು. ನೀನು ಸಜ್ಜನ ಶಿರೋಮಣಿ. ಕರುಣಾನಿಧಿಯಾದ ನಿನಗೆ ಲೋಕವೇ ತಿಳಿದಂತೆ ನಾವು ಅಪರಾಧ ಮಾಡಿದೆವು. ಹುಳಿ ಹಿಂಡಿದರೆ ಹಾಲು ಕೆಡುತ್ತದೆ, ಆದರೆ ಕ್ಷೀರಸಾಗರ ಕೆಡುವುದುಂಟೆ ? ಸ್ವಾಮಿ, ನಿನ್ನ ಕೌರವರು ಬಂಧನದಲ್ಲಿದ್ದಾರೆ, ಕಾಪಾಡಬೇಕು” ಎಂದು ದುಃಖಿಸಿದಳು.

8. “ತಾಯಿ ದ್ರೌಪದಿ, ಧರ್ಮಜನಿಗೆ ವಿನಂತಿ ಮಾಡು. ನಿನ್ನ ಮೈದುನನಾದ ಕೌರವನು ನಿನಗೆ ತುಂಬ ಉಪಟಳವನ್ನಿತ್ತನು. ನೋಯಿಸಿದರೂ ಶ್ರೀಗಂಧವು ತನ್ನ ಸಹಜ ಗುಣವನ್ನು ಬಿಡದಿರುವಂತೆ ನನ್ನ ಪತಿಯನ್ನು ನೀವೇ ಕಾಪಾಡಬೇಕು” ಎಂದು ಬೇಡಿದಳು.

ಸಿರಿಖಂಡ - ಶ್ರೀಗಂಧ

9. ಧರ್ಮರಾಯನಿಗೆ ಶೋಕ ಆವರಿಸಿತು. ಉಗುರಿನಿಂದ ಕಣ್ಣೀರನ್ನು ಒರೆಸಿಕೊಂಡನು. ರೋಮರೋಮಗಳೇ ಚುಚ್ಚಿದಂತಾಗಿ ಅವನು ‘ತಾಯೇ, ಅಳಬೇಡ. ದುರ್ಯೋಧನ ಯಾರು ? (ನನ್ನ ತಮ್ಮನಲ್ಲವೇ ?) ತಂದೆಯವರು ಏನು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ ? ಏಳು ಎಂದು ಭಾನಮತಿಯನ್ನು ಮೇಲೆತ್ತಿದನು.

10. ‘ಭೀಮನೇ, ಬಾ. ಕುರುವಂಶ ಚೂಡಾಮಣಿಯೂ ಯುದ್ಧ ಪರಾಕ್ರಮಿಯೂ, ಶಶಿವಂಶ ಚಂದ್ರನೂ ಆದ ದುರ್ಯೋಧನನನ್ನು ಕರೆದು ತಾ. ಅರಸ ಶಿಖಾಮಣಿಯನ್ನು ಕರೆದುಕೊಂಡು ಬಾ’ ಎಂದು ಹೇಳಲು ಭೀಮನು ಕೈಮುಗಿದು ಹೀಗೆ ವಿನಂತಿಸಿದನು.

ತಾಮರಸ - ಕಮಲ

11. ‘ನೀತಿಶಾಸ್ತ್ರವನ್ನು ಕೈಬಿಡದೆ, ರಾಜಧರ್ಮಕ್ಕೆ ಚ್ಯುತಿ ತಾರದೆ, ಕೆಡುಕು ಯೋಚಿಸದೆ (ಹಠ ಹಿಡಿಯದೆ ?) ಕುಶಲರಾದ ನೀವು ಅಪ್ಪಣೆ ಕೊಡಬೇಕು. ನಾವು ಮಾಡಬೇಕಾದ ಕಾರ್ಯವನ್ನು ಬೇರೆಯವರು ಕೈಗೊಂಡರೆ ನಮಗೇನು ತೊಂದರೆ.’ ಎಂದು ಭೀಮನು ಕೇಳಿದನು.

12." ತಮ್ಮ ಸಂಕಷ್ಟಕ್ಕಾಗಿ ಇವರು ವಿನಯದಿಂದ ವಿನಂತಿ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದಾರೆ. ಇದು ನಿಮಗೆ ಸಂತೋಷವೇ ? ಕರ್ತವ್ಯ ಪರತೆಯಲ್ಲಿ ನಾವು ಸದಾ ಮುಂದೆ. ಇದು ನಿಮಗೆ ತಿಳಿಯದೆ ? ಅವರವರ ದುಷ್ಕೃತ್ಯ ಅವರವರಿಗೆ ಫಲ ಕೊಡುತ್ತದೆ. ನಿಮಗೇನು ಇದರಲ್ಲಿ ನಷ್ಟ ? “ಎಂದನು.

ಮುಂಚು - ಮುಂದು

13. ‘ತಮ್ಮಾ, ಅಪಕಾರಗೈದವರಿಗೂ ಉಪಕಾರ ಮಾಡಬೇಕು. ದುರ್ಜನನಿಗೂ ಸದ್ಗುಣವನ್ನು ತೋರುವುದೇ ಶ್ರೇಷ್ಠರಿಗೆ ಅಲಂಕಾರ. ಕೌರವನು ನಮಗೆ ತಮ್ಮನಲ್ಲವೆ. ಇದು ಅವನ ಎಲ್ಲಾ ಅಪರಾಧಗಳನ್ನು ನೆನಪಿಸಿಕೊಳ್ಳುವ ಸಮಯವೇ? ಶಿವಶಿವಾ’ ಎಂದು ಧರ್ಮಜನು ಹೇಳಿದನು.

14. ‘ಭರತ ವಂಶದದಲ್ಲಿ ಅವರ ಅವಮಾನವೇ ನಮ್ಮ ಅವಮಾನ ಕೂಡ. ನಮ್ಮ ಅವಮಾನ ಅವರ ಅವಮಾನವೂ ಹೌದು. ಅವರಿಗಿದು ತಿಳಿದಿಲ್ಲ, ನಮಗೆ ತಿಳಿದಿದೆ. ಅನ್ಯರೊಂದಿಗೆ ಜಗಳವಾದಾಗ ನಾವು ಒಟ್ಟು ನೂರೈವರು. ನಮ್ಮೊಳಗೆ ಜಗಳವಾದಾಗ ಮಾತ್ರ ಅವರು ನೂರ್ವರು, ನಾವು ಐವರು’ ಎಂದು ಧರ್ಮಜನು ಹೇಳಿದನು.

15. “ಯಾವನೇ ವ್ಯಕ್ತಿ ಬೇಡಿ ಬಂದಾಗ ನೀಡಬೇಕಾದ್ದು ರಾಜಧರ್ಮ. ಶತ್ರುವಾಗಲೀ ಮಿತ್ರನಾಗಲೀ ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಕರೆದರೆ ಕಾದುವುದು ಕ್ಷತ್ರಿಯ ನೀತಿ. ಯಾವನು ಶರಣು ಬಂದರೂ ಕಾಪಾಡಬೇಕಾದುದು ನೃಪತಿಗಳ ಮತ. ಯಾವುದು ಸೂಕ್ತವೆಂದು ನೀನು ಹೇಳು” ಎಂದು ಭೀಮನಲ್ಲಿ ಯುಧಿಷ್ಠಿರ ಕೇಳಿದನು.

16. ‘ಯಾರಿಗೆ ಯಾರು ಉಪಕಾರಿಗಳು ? ಯಾರಿಗೆ ಯಾರು ಅಪಕಾರಿಗಳು. ಯಾರಿಗೆ ಯಾರಿದ್ದಾರೆ ? ಅವರವರ ಪೂರ್ವಾರ್ಜಿತ ಕರ್ಮ, ಸಂಸ್ಕಾರಗಳಿಗೆ ಅನುಸಾರವಾಗಿ ಸುಖ ಕಷ್ಟ, ಲಾಭ ನಷ್ಟ ಉಂಟಾಗುತ್ತದೆ. ಯಾರನ್ನು ಅಹಿತರೆಂದು ದ್ವೇಷಿಸುವುದು, ಯಾರನ್ನು ಹಿತರೆಂದು ಮನ್ನಿಸುವುದು ಹೇಳು ’ ಎಂದು ಭೀಮನಿಗೆಂದನು.

17. “ಹೋದ ಜನ್ಮದ ಪಾಪಕರ್ಮಗಳಿಗೆ ಅನುಗುಣವಾಗಿ ನಮ್ಮ ಬಾಳಿನಲ್ಲಿ ಬಂದೊದಗಿದ ವನವಾಸ ಮುಂತಾದ ಸಂಕಟಗಳಿಗೆ ಅವರು ಏನು ತಾನೇ ಮಾಡಬಲ್ಲರು ? ಯಾವುದೇ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಇತರರ ಒಳಿತನ್ನು ಹಾರೈಸುವುದು, ಇತರರ ಅಭ್ಯುದಯವನ್ನು ಬಯಸುವುದು ಧರ್ಮಜ್ಞರ ಲಕ್ಷಣ.” ಎಂದು ಧರ್ಮರಾಯನು ಹೇಳಿದನು.

18. ‘ಇದನ್ನು ಯೋಚಿಸುವುದೇಕೆ ? ಕೌರವರು ಹಿಂತಿರುಗಿ ಬಾರದಿದ್ದರೆ ನಾನು ಊಟವನ್ನೇ ಮಾಡುವುದಿಲ್ಲ. ಅರ್ಜುನ ನೀನು ಏನು ಹೇಳುತ್ತೀಯಾ ? ಯುದ್ಧಗೈದು ವೈರಿಗಳನ್ನು ಸೋಲಿಸಿ ದುರ್ಯೋಧನನನ್ನು ಕರೆತರುತ್ತೀಯಾ ?’ ಎಂದು ಧರ್ಮರಾಯನು ಕೇಳಲು ಪಾರ್ಥನು ಬಿಲ್ಲುಬಾಣಗಳನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಂಡು ರಥವನ್ನೇರಿದನು.

19. ನಮಗೆ ಬೇರೆ ಮಾತಿದೆಯೆ ? ನಾನು ನೀತಿಭ್ರಮಿತನಲ್ಲ. ಕರುಣಾನಿಧಿಯಾದ ನೀನು ಭೀಮಸೇನನ ಸಿಟ್ಟನ್ನು ಸೈರಿಸುವುದು. ಗಂಧರ್ವನನ್ನು ಸೋಲಿಸಿ ಕೌರವರನ್ನು ನಿಮಿಷದೊಳಗೆ ತಂದು ನಿನ್ನ ಚರಣದಲ್ಲಿ ಕೆಡಹಿ ತೋರಿಸುತ್ತೇನೆ “ಎಂದು ಅರ್ಜುನನು ಹೊರಟನು.

20. ಚೆಲ್ಲಾಪಿಲ್ಲಿಯಾಗಿದ್ದ ಕೌರವ ಸೇನೆಯೆಲ್ಲಾ ಅರ್ಜುನನೊಡನೆ ಸೇರಿಕೊಂಡಿತು. ವೇಗವಾಗಿ ರಿಪುಭಟರನ್ನು ಬೆಂಬತ್ತಿ ‘ಕೌರವನ ಸೆರೆಯನ್ನು ಬಿಡು, ಇಲ್ಲವಾದರೆ ಗಂಧರ್ವ ಲೋಕವನ್ನೇ ಭಸ್ಮಗೊಳಿಸುತ್ತೇನೆ, ಅವನನ್ನು ಸೆರೆ ಹಿಡಿದಿಟ್ಟುಕೊಂಡವನ ಶಿರವನ್ನು ಚೆಂಡಾಡುತ್ತೇನೆ’ ಎಂದು ಅರ್ಜುನ ಬಾಣ ಪ್ರಯೋಗ ಮಾಡಿದನು.

ಉರುಹು - ಸುಡು

21. ಗಂಧರ್ವ ಸೇನೆಯು ಈ ಬಾಣಾಘಾತವನ್ನು ಎದುರಿಸಿ ನಿಂತಿತು. ದೊಡ್ಡದಾಗಿ ಬೊಬ್ಬೆ ಹಾಕುತ್ತಾ ಕಾದಾಡಿತು. ಗಂಧರ್ವರ ಶಿರಗಳು ನೆಲಕ್ಕುರುಳಿದವು. ಆಗಸವೆಲ್ಲಾ ಆವರಿಸಿದಂತೆ ದಿಕ್ಕುಗಳನ್ನು ಬಾಣದಿಂದ ಹೊದಿಸಿದಂತೆ ಅರ್ಜುನನು ಬಾಣಪ್ರಯೋಗ ಮಾಡಿದನು.

22. ಗರಿಗಳು ಮೊರೆದು, ಮೊನೆಯಲ್ಲಿ ಕಿಡಿಯುರಿದು, ಹೊಂಬರಹದ ರೇಖೆಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದ ಬಾಣಗಳು ಉರಿಯನ್ನು ಕಾರುತ್ತಾ ಗಂಧರ್ವರನ್ನು ಹೊಕ್ಕು ಇರಿದವು. ಬಿಕ್ಕಿ, ಹೆಕ್ಕಿ, ತೂರಿ ಚುಚ್ಚಿ ದಿಗ್ದೆಸೆಗಳನ್ನು ಆವರಿಸಿದವು.

23. ಶರವರ್ಷಧಾರೆಗೆ ಹಲಗೆಯನ್ನು ಅಡ್ಡಹಿಡಿದು ಗಂಧರ್ವ ಸೇನೆ ಅರ್ಜುನನ ರಥಕ್ಕೆ ಲಗ್ಗೆ ಹೂಡಿತು. ಅವರ ಬಾಣಗಳನ್ನು, ಅವರ ಗುರಾಣಿಯ ಸಂಕುಲವನ್ನು ಒಂದೇ ಬಾಣದಿಂದ ಅರ್ಜುನನು ನಾಶಗೊಳಿಸಿದನು.

ನಿಹಾರ -ಅಬ್ಬರ

24. ಬಲದ ಹೆಣರಾಶಿಗಳನ್ನು ಮೆಟ್ಟಿ, ಗಂಧರ್ವರು ಅರ್ಜುನನ ಆಕ್ರಮಣವನ್ನೆದುರಿಸುತ್ತಾ ಲಾಳವಿಂಡಿಗಡಯಂತಹ ಆಯುಧಗಳಿಂದ ಅರ್ಜುನನ್ನು ಎದುರಿಸಿದರು. ಆಗ ಅರ್ಜುನನು ‘ನೀವು ಧೀರರು. ಆದರೆ ಕೌರವನನ್ನು ಕಟ್ಟಿದವನನ್ನು ಕರೆದು ತನ್ನಿ. ನಿಮ್ಮನ್ನು ನಾನು ಅಣ್ಣನಾಣೆಯಾಗಿಯೂ ಮುಟ್ಟುವುದಿಲ್ಲ’ ಎಂದು ರಥವನ್ನು ಮುಂದೆ ಹಾರಿಸಿದನು.

25. ಆನೆಗಳ ಕಾಲತುಳಿತಕ್ಕೆ ಸಿಕ್ಕ ತಾವರೆಗಳಂತೆ ರಥಚಕ್ರಕ್ಕೆ ಸಿಕ್ಕಿದ ಗಂಧರ್ವ ಸೇನೆಯು ನುಜ್ಜುಗುಜ್ಜಾಯಿತು. ನಾನು ಅರ್ಜುನನಲ್ಲವೆ? ‘ಸ್ವರ್ಗಲೋಕದಲ್ಲಿ ಮದ್ದಳೆಬಾರಿಸುವವನು ಎಲ್ಲಿದ್ದಾನೆ ? ಕೌರವ ಬಲವನ್ನು ಮಥಿಸಿದವನನ್ನು ತೋರಿ’ ಎಂದು ಪಾರ್ಥನು ಗರ್ಜಿಸಿದನು.

ಮೌರಜಿಗ -ಮದ್ದಳೆ ಬಾರಿಸುವವನು.

26. ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಗಂಧರ್ವವೀರರು ಕೈಸೋತರು. ದಿಗ್ದೆಸೆಗಳನ್ನು ದಿವ್ಯಾಸ್ತ್ರಗಳು ಬೆಳಗಿದವು. ಕೈಯಲ್ಲಿರುವ ಸೆರೆಸಹಿತ, ಚಿತ್ರಸೇನನು ಅರ್ಜುನನ ಎದುರುಗಡೆ ಬಂದು ಮಲೆತು ನಿಂತನು.

ಅಳವಿ-ಸಾಮಥ್ರ್ಯ

27. “ಸೆರೆಹಿಡಿದ ಕೌರವನನ್ನು ಬಿಡು. ಈ ಪೌರುಷ ನಮ್ಮಲ್ಲಿ ನಡೆಯದು. ಸೂಳೆಯರ, ಸುರಾಪಾನ ಮಾಡಿದವರ ಎದುರಿನಲ್ಲಿ ಇದು ನಡೆಯಬಹುದು, ಫಡ " ಎಂದೆನ್ನುತ್ತ ಬಾಣದಿಂದಲೇ ಗಂಧರ್ವನ ರಥವನ್ನು ಎಡಬಲಗಳಲ್ಲಿ, ಹಿಂದು ಮುಂದುಗಳಲ್ಲಿ ಕಟ್ಟಿಹಾಕಿದನು.

ಅವಗಡೆ-ಬಿರುಸು

28. ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಗೆಲುವು ಕಾಣದಿದ್ದಾಗ ಮುಖಾಮುಖಿಯಾಗಿ ಯಾಕೆ ಹೋರಾಡಬೇಕು ಎಂದುಕೊಂಡು ಚಿತ್ರಸೇನನು ಅರ್ಜುನನನ್ನು ಗೆಲ್ಲುತ್ತೇನೆಂಬ ಗರ್ಜನೆಯಿಂದ ಆಕಾಶಕ್ಕೆ ಹಾರಿದನು. ಸುರವರರು ತಿರುಗುವ ಪಥದಲ್ಲಿ ಚಿತ್ರಸೇನನು ಮೆರೆಯುತ್ತಿರಲು, ಅರ್ಜುನ ಕೂಡಾ ಗಗನಾಂಗಣಕ್ಕೆ ಚಿಮ್ಮಿದನು.

ನಾಕ ನಿಳಯರ ಮಾರ್ಗ - ಆಕಾಶ

29. ಎಲಾ, ಕೌರವನೊಂದಿಗೆ ನೀನು ಕೂರ್ಮನ ಅಡಿಗೆ ಇಳಿದರೂ, ಧ್ರುವ ನಕ್ಷತ್ರದ ಎತ್ತರವನ್ನು ಏರಿದರೂ ಬಿಡದೆ ನಿನ್ನನ್ನು ಕೊಲ್ಲುತ್ತೇನೆ. ನಿಲ್ಲು ನಿಲ್ಲು ಎಂದು ಅರ್ಜುನನು ಶರಗಳನ್ನೆಸೆಯಲು, ಸೂರ್ಯಮಂಡಲಕ್ಕೆ ದಿಗ್ಭ್ರಮೆಯಾಯಿತು. ಗಗನಪಥದಲ್ಲಿ ಸಾಗುವ ದೇವತೆಗಳ ವಿಮಾನಗಳು ಚೆಲ್ಲಾಪಿಲ್ಲಿಯಾದವು.

30. ಚಿತ್ರಸೇನನು ತಿರುಗಿ ನಿಂತು - ‘ಪಾರ್ಥನೇ, ಏನಿದು ? ನೀನು ಮರುಳನೋ, ಮೂರ್ಖನೋ, ಜಡನೊ, ಭ್ರಾಂತನೊ, ಯುದ್ಧದಿಂದ ಕಂಗೆಟ್ಟವನೊ, ನಿಲ್ಲು ಈ ನಿಷ್ಠುರವೇಕೆ ? ಬಾಣಗಳನ್ನು ಉಪಸಂಹರಿಸಿ ನಮ್ಮ ಮಾತನ್ನು ಕೇಳು ಎಂದನು.

31. “ಹುಲಿಯನ್ನು ಹಿಂಸಿಸಿದರೆ ಹಸುಗಳಿಗೆ ದುಃಖವೇಕೆ ? ಕಾಗೆಯ ಹಿಂಡನ್ನು ಓಡಿಸಿದರೆ ಕೋಗಿಲೆಗೇನು ಕಷ್ಟ? ದುಷ್ಟರನ್ನು ಬಡಿದರೆ ಸಜ್ಜನರಿಗೆ ಬೇಸರವೇಕೆ? ಕೌರವರನ್ನು ಸದೆಬಡಿದರೆ ನಿನಗೇಕೆ ಹೊಟ್ಟೆ ನೋವು ?” ಎಂದು ಕೇಳಿದನು.

32. ಹೊರಟುಹೋದ ಮಾರಿಯನ್ನು ಮತ್ತೆ ಮನೆಗೆ ಕರೆದು ಉಪಚರಿಸುತ್ತಾರೆಯೇ ? ನೀರಲ್ಲಿ ಮುಳುಗಿಸಿದ ಕೆಂಡವನ್ನು ತಲೆಯಲ್ಲಿ ಮುಡಿಯುತ್ತಾರೆಯೇ ? ಶತ್ರುವಿನ ಕೈಯಾಯುಧ ಮುರಿದಾಗ ಅವನಿಗೆ ಹೊಸ ಶಸ್ತ್ರವನ್ನು ಕೊಡುತ್ತಾರೆಯೆ ? ಕೌರವನು ಸೋತುಹೋದಾಗ ಬಿಡಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಿದ್ದೀರಲ್ಲಾ, ಲೇಸುಲೇಸು” ಎಂದನು.

33. “ಇದು ರಾಜನೀತಿಯೋ ಅಥವಾ ಮೂರ್ಖತನವೋ ? ಬಿಲ್ಲುವಿದ್ಯೆಯೋ ಅಥವಾ ಬಿಂಕವೋ ? ಇದು ನಿನ್ನ ರಣತಂತ್ರವೋ ನಾವು ತಿಳಿಯಲಾರೆವು. ಎಲಾ ಮರುಳೆ, ವನಕ್ಕೆ ಹಿಂತಿರುಗು. ಅಡಗುದಾಣವನ್ನು ಹೊಕ್ಕ ಹಾವನ್ನು ಹದ್ದು ಹಿಡಿದಾಗ ಯಾರೂ ಬೇಸರಿಸುವುದಿಲ್ಲ ನಡೆ” ಎಂದನು.

ಪುದುಮನೆ - ಅಡಗುವ ಸ್ಥಳ

34. ನೀವು ಸುರಲೋಕದ ನಟರು ಚಾತುರ್ಯದಿಂದ ಮಾತಾಡಿದರೆ ನಾನು ಹಿಂತಿರುಗಿ ಹೋಗುವುದಿಲ್ಲ. ದುರ್ಯೋಧನನನ್ನು ಬಿಟ್ಟುಬಿಡು. ಕಹಿಯೋ, ಸಿಹಿಯೋ, ಉಷ್ಣವೋ, ಶೀತವೋ, ಸುಖವೋ, ದುಃಖವೋ, ಅಮೃತವೋ, ವಿಷವೋ ? ನನಗೆ ಅಣ್ಣನಾಜ್ಞೆ ಮುಖ್ಯ ಎಂದು ಅರ್ಜುನನು ಹೇಳಿದನು.

ಚಾವಟೆಯ - ದುಷ್ಟ, ಧೂರ್ತ

35. ’ ಲೋಕದಲ್ಲಿ ಧರ್ಮವೇ ಆಗಲಿ ಅಥವಾ ಅಧರ್ಮವೇ ಆಗಲಿ. ರಾಜನೀತಿಯೇ ಆಗಲಿ ಅಥವಾ ನೀತಿ ಬಾಹಿರವೇ ಆಗಲಿ. ಅಣ್ಣನಾದ ಧರ್ಮರಾಯ ಏನು ಹೇಳುತ್ತಾನೆಯೋ ಅದು ನನಗೆ ವೇದವಾಕ್ಯ. ಅದೇ ನನಗೆ ಪರಿಶುದ್ಧವಾದ ರಾಜಾಜ್ಞೆ. ಬೇರೆ ಮಾತೇ ಇಲ್ಲ’ ಎಂದನು.

ಬೆಸನು - ಆಜ್ಞೆ

36. “ನಿನಗೆ ತಪ್ಪಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ದಾರಿ ಇಲ್ಲ. ಕೌರವನೃಪತಿಯನ್ನು ಬಿಟ್ಟರೆ, ನಿನಗೆ ಯಾವ ತೊಂದರೆಯನ್ನೂ ನಾನು ಮಾಡುವುದಿಲ್ಲ. ಇದು ಧರ್ಮರಾಯನ ಆಣೆಯಾಗಿಯೂ ಸತ್ಯ. ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಸಿದ್ಧನಾಗುವೆ ಎಂದಾದರೆ ಧನುಸ್ಸನ್ನು ಹಿಡಿ ಎಂದು ಅರ್ಜುನನು ಅಸಂಖ್ಯಶರಗಳನ್ನು ಚಿತ್ರಸೇನನ ಮೇಲೆ ಪ್ರಯೋಗಿಸಿದನು.

ನುಸುಳುಗಣ್ಡಿ - ತಪ್ಪಿಸಿಕೊಳ್ಳುವ ಮಾರ್ಗ

37. ‘ಅರ್ಜುನ, ಶರಗಳನ್ನು ಸುಮ್ಮನೆ ಹಾಳುಮಾಡಬೇಡ. ಹಿಂತಿರುಗು. ನಾವು ಈ ಕೌರವನನ್ನು ದೇವೇಂದ್ರನ ಆಜ್ಞೆಯಿಂದಲೇ ಕಟ್ಟಿದ್ದೇವೆ. ನಿನ್ನ ತಂದೆಯ ಮಾತನ್ನು ಮೀರದೆ ಪಾಲಿಸು’ ಎಂದು ಚಿತ್ರಸೇನನು ಹೇಳಲು, ಅರ್ಜುನನು ಶರವೊಂದನ್ನು ಕೈಯಲ್ಲಿ ಹಿಡಿದುಕೊಂಡು ಹೀಗೆ ಹೇಳಿದನು.

ಬೀಯ - ನಾಶ, ವ್ಯರ್ಥ
ಕೆಂಗರಿಗೋಲು - ಬೆಂಕಿಯನ್ನು ಸೂಸುವಂತಹ ಬಾಣ

38. “ಕೌರವನನ್ನು ಕಟ್ಟಲು ನಿನಗೆ ದೇವೇಂದ್ರ ಆಜ್ಞಾಪಿಸಿದನು. ನಮಗೆ ಕೌರವನನ್ನು ಬಿಡಿಸುವಂತೆ ಧರ್ಮರಾಜ ಆಣತಿಯಿತ್ತನು. ನೀನು ದೇವೇಂದ್ರನಿಗೆ ಕೃತಕಾರ್ಯನಾಗಿರಬೇಕು, ನಾವು ಕಾರ್ಯ ವೈಫಲ್ಯದಿಂದ ಮರಳಿ ಅಣ್ಣನನ್ನು ನೋಡಬೇಕು, ಅಲ್ಲವೇ ನೀನು ಜಾಣನಿದ್ದೀಯಾ” ಎಂದು ಅರ್ಜುನನು ಹೇಳಿದನು.

39. ‘ನೀನು ಒಪ್ಪುವೆಯೆಂದಾದರೆ, ಕೌರವನ ಸೆರೆಯನ್ನು ಬಿಡಿಸುತ್ತೇನೆ. ಇಲ್ಲವಾದರೆ ನಿನ್ನ ದೇಹದಿಂದ ಪ್ರಾಣವನ್ನೇ ಬಿಡಿಸುತ್ತೇನೆ. ಈ ಮಾತಿಗೆ ಎರಡಿಲ್ಲ. ಏಳು’ ಎಂದು ಕಾಲಕೂಟದ ಸಮುದ್ರವು ವ್ಯಾಪಿಸಿದ ಹಾಗೆ ಪಾರ್ಥನು ಬಾಣಗಳನ್ನು ಪ್ರಯೋಗಿಸಿದನು.

40. ಅರ್ಜುನ ಬಾಣಗಳನ್ನು ಚಿತ್ರಸೇನನು ಕತ್ತರಿಸಿ ‘ಎಲಾ ಮರುಳೆ, ಇಷ್ಟೊಂದು ಛಲವೇಕೆ ? ಮಡಿಲಲ್ಲಿ ಕೆಂಡವಿಟ್ಟುಕೊಳ್ಳುವುದು ಸರಿಯೆ ? ನಮ್ಮ ನಡುವೆ ಸಂಧಾನ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳೋಣ. ಇವರ ಸೆರೆಗಳನ್ನು ಬಿಡುತ್ತೇನೆ. ನಿನ್ನ ಅಣ್ಣ ಧರ್ಮರಾಯನಿರುವಲ್ಲಿಗೆ ಕರೆದೊಯ್ಯು’ ಎಂದು ಹೇಳಿ ಧರ್ಮರಾಯನಿರುವಲ್ಲಿಗೆ ಬಂದನು.

41. ‘ನಮ್ಮದೇ ಸೋಲು, ನಿನ್ನ ತಮ್ಮನದೇ ಮೇಲುಗೈಯಾಯ್ತು. ನಿಮ್ಮ ಆಜ್ಞಾಪಾಲಕರಾಗಿ ಭೀಮಾರ್ಜುನ ನಕುಲ ಸಹದೇವರಿದ್ದಾರೆ. ಅರ್ಜುನನು ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಗಂಧರ್ವರೆಲ್ಲರನ್ನೂ ಧೂಳೀಪಟಮಾಡಿದ್ದಾನೆ. ನಿಮಗೆ ಶ್ರೀಹರಿಯ ಕರುಣಾ ಕಟಾಕ್ಷವಿದೆ’ ಎಂದು ಚಿತ್ರಸೇನನು ಹೇಳಿದನು.