೧೭

ಸೂಚನೆ : ವಿದುರ, ದ್ರೋಣಾಚಾರ್ಯ, ಭೀಷ್ಮಾಚಾರ್ಯ, ಕೃಪಾಚಾರ್ಯರು ಬೇಡವೆಂದರೂ ಕೇಳದೆ, ದುರ್ಯೋಧನನು ಘೋಷಯಾತ್ರೆಯ ನೆವದಿಂದ ಧರ್ಮಜನಿದ್ದ ಅರಣ್ಯಕ್ಕೆ ಬಂದನು.

1. ಜನಮೇಜಯನೇ ಕೇಳು ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನು ದ್ವಾರಕೆಗೆ ಹಿಂದಿರುಗಿದನು. ಇತ್ತ ಪಾಂಡವರು ವಿಪರೀತವಾದ ದುಃಖದಿಂದ ಕೂಡಿದ ಮುಖ, ಚಿಂತೆಯಿಂದ ಜಡವಾಗಿದ್ದ ಮನಸ್ಸು, ಬಾರಿ ಬಾರಿಗೂ ಬಿಡುತ್ತಿರುವ ನಿಟ್ಟುಸಿರು, ಮೂಗಿನ ಮೇಲೆ ಬೆರಳು - ಇವುಗಳಿಂದ ಕೂಡಿದ್ದರು.

ಜಾಳಿಗೆ - ಬಲೆ
ಸೂಳು - ಬಾರಿ

2. ರಾಜ್ಯದ ಐಶ್ವರ್ಯವು ಸೂರೆಹೋಯಿತು. ನಾಚಿಕೆಯೂ ಇಲ್ಲವಾಯಿತು. ನಾವು ಬೆಟ್ಟ, ಗಿರಿ ಪರ್ವತಗಳಲ್ಲಿ ತಿರುಗಾಡಿ ಕಷ್ಟಪಡುವ ಪಾಡು ಹೆಚ್ಚಾಯಿತು. ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನೂ ಕೃಪೆಯನ್ನು ತೋರಿ ನಮ್ಮನ್ನು ಅಗಲಿಹೋದನು. ಅಯ್ಯೋ ವಿಧಿಯೇ ಎಂದು ಧರ್ಮರಾಯನು ದುಃಖಿಸಿದನು.

ಮುಮ್ಮಾರು - ಪರಾಧೀನವಾಗು
ತಾರತಟ್ಟು - ಏರುತಗ್ಗು

3.‘ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನು ತಮ್ಮನ್ನು ಬಿಟ್ಟು ಹೋದಾಗ, ವ್ರಜದೇಶದ ಸ್ತ್ರೀಯರು(ಗೋಪಿಯರು) ಆ ವಿರಹವನ್ನು ಹೇಗೆ ಸಹಿಸಿಕೊಂಡರೋ? ಶ್ರೀಹರಿಯ ವಿರಹದಿಂದ ತಪಿಸುತ್ತಿರುವ ನನ್ನ ಶರೀರಕ್ಕೆ ಔಷಧವನ್ನು ಕೊಡುವ ಆಸಕ್ತರಿಗೆ, ಅಹಹ ನನ್ನನ್ನೇ ತೆತ್ತೇನು’ ಎಂದುಕೊಳ್ಳುತ್ತ ವಿಹಾರ ಮುಂತಾದ ತನ್ನ ಯಾವ ನಿತ್ಯಕರ್ಮಗಳಲ್ಲಿಯೂ ಗಮನವಿಲ್ಲದಂತಿದ್ದನು.

ವ್ರಜ -ಗೋಕುಲ
ಶೌಂಡ - ಆಸಕ್ತ
ಉಮ್ಮಹ - ಉತ್ಸಾಹ
ನಿಸ್ಪೃಹ - ನಿರ್ಲಿಪ್ತ

ದಹನದಾಪಸ್ತಂಭಕೌಷಧ -ದಹನತಾಪಸ್ತಂಭದೌಷzs
ಅರಣ್ಯ ಪರ್ವ, ಮೈ.ವಿ.ವಿ.

4. ಅರಸನೇ ಕೇಳು ಕಾಮ್ಯಕವನದಿಂದ ಒಬ್ಬ ಬ್ರಾಹ್ಮಣನು ಹಸ್ತಿನಾವತಿಗೆ ಬಂದು ಕರ್ಣಾದಿಗಳ ಮನೆಗಳಲ್ಲಿದ್ದನು. ನೀಗಿರಲು, ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರನು ಅವನನ್ನು ಕರೆಸಿ ಧರ್ಮರಾಜನ ಬದುಕನ್ನು, ಕಾಡಿನ ಓಡಾಟದ ಭಯಂಕರ ಸ್ವರೂಪದ ಕುರಿತಾಗಿ ವಿಚಾರಿಸಿದನು.

5. ವನಪರ್ಯಟನೆಯ ಶ್ರಮ, ಆ ಪರಿಸರದ ತೊಂದರೆಗಳು, ದೈತ್ಯರ ಉಪಟಳ, ಆಪತ್ತಿನಿಂದ ಉಂಟಾಗುವ ದುಃಖ, ಚಿಂತೆ, ಭಯ, ಲಜ್ಜೆ ಮುಂತಾದವುಗಳನ್ನು ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರನಿಗೆ ಅವನು ವಿವರಿಸಿದನು.

ದಕ್ಕಡತನ - ಅತಿ ಸಾಹಸ
ಅವಚಿದ - ಮೆಲೆಬಿದ್ದ

6. “ಅಕಟಾ, ಪಾಂಡವರಿಗೆ ಹೀಗಾಯಿತೇ ? ನನಗೆ ಮರಣವು ಬಾರದೇ ಹೋಯಿತೇ ? ಹಿಂದಿನ ಜನ್ಮಗಳಲ್ಲಿ ನಾನು ಯಾವ ವ್ರತವನ್ನು ಕೆಡಿಸಿದೆನೋ ? ನನ್ನ ಈ ವೈಭವ ವೈಭೋಗಗಳು, ಈ ಪದವಿ, ಪುತ್ರರು ಸುಟ್ಟುಹೋಗಲಿ” ಎಂದು ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರನು ವಿಪರೀತ ಮರುಗಿದನು.

ಭವ- ಜನ್ಮ
ನೋಹಿ - ವ್ರತ

7. ಧರ್ಮರಾಯನ ಮನಃಸ್ಥಿತಿ, ಭೀಮನ ಸಿಟ್ಟು, ಪಾರ್ಥನ ರೀತಿ, ನಕುಲನ ನಿಲುವು, ಸಹದೇವನ ಇಂಗಿತ, ದ್ರೌಪದಿಯ ಉದ್ವೇಗ, ಧೌಮ್ಯರ ಮನಃಕ್ಲೇಶ, ದೂರ್ವಾಸ ಮುನಿಯ ಅವಸ್ಥೆ ಇವುಗಳನ್ನು ಪುನಃ ಪುನಃ ಕೇಳಿ ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರನು ಮರುಗಿದನು.

ಪರಗತಿ - ಅವಸ್ಥೆ

8. ದುಃಖಿಸುತ್ತಿರುವ ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರನ ಕಳಕಳಿಯನ್ನು ಕರ್ಣ, ಶಕುನಿಗಳು ಕೇಳಿ ತಿಳಿದು, ಕೈತಟ್ಟಿ ತಾಂಬೂಲ ರಸ ಹೊರಚೆಲ್ಲುವಂತೆ ನಕ್ಕರು. ಆ ದುಷ್ಟರು ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರನ ಅರಮನೆಗೆ ಬಂದು, ಅವನ ಕಂಬನಿಯನ್ನು ಸೆರಗಿನಿಂದ ಒರೆಸಿ ‘ಯಾಕೆ ದುಃಖಿಸುತ್ತೀರಿ’ ಎಂದು ಕೇಳಿದರು.

9. ‘ಯಾಕೆ ದುಃಖವೆಂದರೆ, ಪಾಂಡವರು ತಬ್ಬಲಿಗಳಾದರಲ್ಲಾ ಎಂದು. ವನದೊಳಗೆ ಅವರ ಕಷ್ಟಕಾರ್ಪಣ್ಯವನ್ನು ಕೇಳಿ ನನ್ನ ಒಡಲು ಬೆಂದುಹೋಯಿತು. ಸೂರ್ಯನು ಪ್ರತಿನಿತ್ಯವೂ ಬೆಳಿಗ್ಗೆ ಮತ್ತು ಸಂಜೆ ಕತ್ತಲೆಯೊಂದಿಗೆ ಹೋರಾಡುವಂತೆ ಇವರಿಗೆ ಪ್ರತಿನಿತ್ಯವೂ ರಾಕ್ಷಸರು , ದುಷ್ಟರೊಂದಿಗೆ ಹೋರಾಡುವ ತೊಂದರೆ ಅವರನ್ನು ಕಾಡುತ್ತಿದೆ’ ಎಂದು ನಿಟ್ಟುಸಿರು ಬಿಟ್ಟನು.

10. ನಿಮ್ಮ ಮಕ್ಕಳು ಅಲ್ಲವಲ್ಲಾ ? ಕುಂತಿಯ ಮಕ್ಕಳು ಕಷ್ಟಪಡುತ್ತಿದ್ದರೆ ಸತ್ತ್ವಯುಕ್ತರೂ ಸಜ್ಜನರೂ ಆದವರಿಗೆ ದುಃಖವೇಕೆ? ಕುರುಭೂಪಾಲನಾದ ದುರ್ಯೋಧನನಲ್ಲಿ ಸ್ವಲ್ಪವಾದರೂ ಅನ್ಯಾಯ ಉಂಟೇ ? ಇದನ್ನು ತಿಳಿದು ಈ ಶೋಕವನ್ನು ಬಿಡಿ. ಬೂಟಾಟಿಕೆ ಬೇಡ ಎಂದು ಶಕುನಿಯು ಹೇಳಿದನು.

ಲವ - ಸ್ವಲ್ಪ
ಡೊಂಬು - ತೋರಿಕೆ, ಬೂಟಾಟಿಕೆ

11. ‘ಪಾಂಡವರು ವಿಷಯಲಂಪಟರಾಗಿ, ಪಗಡೆಯಾಟದ ದುಃಶ್ಚಟದಿಂದ ಭೂಮಿಯನ್ನು ಒತ್ತೆಯಿಟ್ಟರು. ನಿನ್ನ ಮಕ್ಕಳಲ್ಲಿ ಅನ್ಯಾಯವಿಲ್ಲ. ಮತ್ತೆ ಏನೂ ಹೇಳಲಾಗದೆ, ಸತ್ಯಪಾಲನೆಗಾಗಿ ಅವರು ಅರಣ್ಯ ಸೇರಿರುವಾಗ, ಆ ದುವ್ರ್ಯಸನಿಗಳಿಗಾಗಿ ನೀವೇಕೆ ದುಖಿಸುತ್ತೀರಿ ?’ ಎಂದು ಕೇಳಿದನು.

ಅಕ್ಷ -ಪಗಡೆ
ವಸುಮತಿ - ಭೂಮಿ

12. ಪಾಂಡವರು ಕುಟಿಲತನದಿಂದ ಕೌರವರನ್ನು ಕೆಡಿಸದೆ ಬಿಡಲಾರರು ದ್ಯೂತಸಭೆಯಲ್ಲಿ ಭೀರ್ಮಾರ್ಜುನರು ಮಾಡಿದ ಪ್ರತಿಜ್ಞೆಯನ್ನು ಮರೆತುಬಿಟ್ಟಿರಾ ? ಈಗ ಅವರು ಸಜ್ಜನರು, ಸಾಧುಗಳು, ಕೌರವರು ದುರ್ಜನರು, ದುಷ್ಟರು ಎಂದು ನಿಮಗೆ ಅನಿಸುತ್ತಿದೆಯೆ ?

13. “ಭೀಮನು ಬಾಯಿಬಡುಕನು. ಅರ್ಜುನನಾದರೋ ಮಹಾ ಗರ್ವಿಷ್ಠ . ನಕುಲ ಸಹದೇವರು ಮಕ್ಕಳಾದರೂ ಅವರ ನೆರಳಿನಂತೆ. ಧರ್ಮರಾಜನ ಬಗೆಗೆ ಅಯ್ಯೋ ಎನ್ನಬಹುದು. ಆದರೆ ಅವನು ಕೂಡಾ ಕ್ಷಣಾರ್ಧದಲ್ಲಿ ತಮ್ಮಂದಿರ ಸಹವಾಸದಿಂದಾಗಿ ನಮಗೆ ಎರಡು ಬಗೆಯುತ್ತಾನೆ.É” ಎಂದು ಶಕುನಿಯು ಹೇಳಿದನು.

14. “ಪಾಂಡವರ ವನವಾಸದ ದಿವಸಗಳು ನಮಗೆ ಸುಖಸಂತೋಷದ ಕಾಲ. ಅವರ ಅವಧಿ ಮುಗಿದ ಬಳಿಕ ಆ ಸಾಧುಗಳ ಪರಿಯನ್ನು ನೋಡು. ನಿಮಗೆ ದುರ್ಯೋಧನನ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯವನ್ನು ನಿರೀಕ್ಷಿಸುವ ಆಸೆಯಿದ್ದರೆ ಪಾಂಡವರನ್ನು ಮರೆತುಬಿಡುವುದು ಲೇಸು. ಕರ್ಣ ನೀನೂ ಹೇಳು.” ಎಂದನು.

15. ಬೇವಿನ ಹಣ್ಣು ಮಾಗಿದರೆ ಹಾವುಮೆಕ್ಕೆ ಎಂಬ ಕಹಿ ಹಣ್ಣಿಗೆ ನಾವಿಬ್ಬರೂ ಒಂದೇ ಎಂದು ಸಾಕ್ಷಿ ಹೇಳುತ್ತದಂತೆ. ಹಾಗೆಯೇ ಧರ್ಮದೂರನಾದ ಕವಿಗೆ ಅರಿಷಡ್ವರ್ಗಗಳ ನೆರವಿ ಜೊತೆಗಿರುತ್ತದೆ. ಅಂತಹ ಕಹಿ ಮನಸ್ಸಿನ ಹಾಗೂ ಅಧರ್ಮಿಗಳಾದ ಶಕುನಿ ಕರ್ಣರು ಪರಸ್ಪರ ಪ್ರಾಣ ಸ್ನೇಹಿತರು. ಅದರಲ್ಲಿಯೂ ಕೆಟ್ಟ ಭಾವನೆಯ ಭಯಂಕರ ಹೃದಯದ ಕರ್ಣನು ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರನಿಗೆ ಹೀಗೆ ಹೇಳಿದನು.

ಹಾವುಮೆಕ್ಕೆ - ಕಹಿಯಾದ ಹಣ್ಣು ಬಿಡುವ ಒಂದು ಗಿಡ.
ನೆರವಿ - ಸಮೂಹ

16. ‘ಆಹಾ ! ಶಕುನಿಯ ಮಾತಿನ ಮೇಲೆ ಸಂಶಯವೆ ? ಬಂಧು ದ್ರೋಹಿಗಳಾದ ಪಾಂಡವರು ತಮ್ಮ ವನವಾಸದ ಅವಧಿ ಮುಗಿದ ಬಳಿಕ ಕೆಡುಕುಂಟುಮಾಡುತ್ತಾರೆಂಬ ಅವನ ಅಭಿಪ್ರಾಯ ಸುಳ್ಳಾಗದು. ಹೀಗೆ ನೀವು ಮೋಹಪರವಶರಾದರೆ, ಆ ಕ್ರೂರ ಪಾಂಡವರು ಕೌರವರನ್ನು ಕೆಡಿಸುತ್ತಾರೆ’ ಎಂದು ಕರ್ಣನು ಹೇಳಿದನು.

ಕಾಹುರ-ಕ್ರೂರ

17. ‘ಈ ಸಂಪತ್ತಿನ ಸುಖದಲ್ಲಿ ನಿನ್ನವರು ಬದುಕುವ ಬಗೆಯನ್ನು ಕಂಡು ನೀನು ಹಿಗ್ಗುವುದರ ಬದಲು ಪಾಂಡವರು ಕಾಡುಮೇಡುಗಳಲ್ಲಿ ಕಷ್ಟಪಡುವರಲ್ಲಾ ಎಂದು ಮರುಗುತ್ತಾ ತತ್ತ್ವದ ಮಾತುಗಳನ್ನು ಹೇಳುತ್ತಾ ಇರುವೆ ‘ಎಂದನು ಕರ್ಣ.

ಪೈಸರ - ಹಾನಿ, ಕಷ್ಟ

18. ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರನಿಗೆ ಸುಖವುಂಟಾಗಿ, ಅವನ ಎಳಸು ಮನಸ್ಸು ಮಗುಚಿದ ಹಾಗಾಯ್ತು. ಪಾಂಡವರ ಮೇಲಿನ ಪ್ರೀತಿ ಕಾಡಿಗೆಗೆ ಅದ್ದಿದ ನೀಲಿಸರಿಗೆಯಂತಾಯಿತು. ಮೇಲೆಕೆಳಗಾದ ಅವನ ಕಣ್ಣುಗಳಲ್ಲಿ ಉಕ್ಕಿದ ನೀರಬಿಂದುಗಳನ್ನು ಉಗುರು ಕೊನೆಯಿಂದ ಒರೆಸಿ, ಕರ್ಣನನ್ನು ಹೊಗಳುತ್ತಾ ‘ಉರಿಯಲ್ಲಿ ಸವಿರುಚಿ ಇದೆಯೇ’ ಎಂದು ಕೇಳಿದನು.

ಸಿಂಗಿ-ಉರಿ

19. ‘ಹೋಗಲಿ ಬಿಡಿ, ಪಾಂಡವರನ್ನು ಕುರಿತು ಚಿಂತಿಸುವುದನ್ನು ಬಿಟ್ಟೆ. ಇನ್ನು ನೀವು ಏನು ಮಾಡಬೇಕೆಂದಿದ್ದೀರಿ ?’ ಎಂದು ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರನು ಕೇಳಲು ಕರ್ಣಶಕುನಿಗಳು ನಗುತ್ತಾ ‘ಈಗ ನಮ್ಮ ವೈಭವ ವೈಭೋಗಗಳನ್ನು ಸಾಹಸ ಪರಾಕ್ರಮಗಳನ್ನು ಅವರು ಇರುವ ವನಕ್ಕೆ ಹೋಗಿ ತೋರಿಸಬೇಕು’ ಎಂದರು.

20. ನಾಡಿನ ಗೋಶಾಲೆಗಳಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚಿರುವ ಗೋವುಗಳನ್ನು ನೋಡುವ ನೆವದಿಂದ ಹೋದಾಗ, ಕೌರವನ ವೈಭವಗಳನ್ನು ಕಂಡು ಪಾಂಡವರು ಸೊರಗಲಿ. ಪಾಂಡವರು ಇರುವ ಕಾಡಿನ ಹತ್ತಿರ ಅರಮನೆಯ ಸ್ತ್ರೀಯರು ಮೈಯ ಸುವಾಸನೆ ಹರಡಬೇಕು.

21. ಕಾಡಿನಲ್ಲಿರುವ ಜೀರುಂಡೆಗಳ ಧ್ವನಿಗೆ ಪಾಂಡವರ ಕಿವಿ, ಪ್ರಾಣಿಗಳ ಮೈಕಂಪಿಗೆ ಅವರ ಮೂಗು, ಭಯಂಕರ ಮೃಗಗಳ ನೋಟಕ್ಕೆ ಅವರ ಕಣ್ಣುಗಳು ರೂಢಿಯಾಗಿದ್ದು ನಮ್ಮ ಅರಮನೆಯ ಸ್ತ್ರೀಯರ ಕೋಮಲಸ್ವರ, ತನುಗಂಧ, ಚೆಲುವಿನ ರೂಪಗಳಿಗೆ ಬೆದರುತ್ತಾರೆ.

ಚಿಮ್ಮಂಡೆ-ಜೀರುಂಡೆ

22. “(ಇದರಿಂದ) ಐಶ್ವರ್ಯ ಸಾರ್ಥಕವಾಗುತ್ತದೆ. ಆದರೆ ಮುಂದಿನದನ್ನು ನಾನು ಊಹಿಸಲಾರೆ. ನೀವು ಪಾಂಡವರಿದ್ದ ಕಾಡಿಗೆ ಹೋಗುವುದು ಸೂಕ್ತವೆ? ಅವರ ಮನಸ್ಸು ಮುರಿದು ಕೆರಳಿತೆಂದಾದರೆ ಉದ್ದೇಶವು ಹಾಳಾಗುತ್ತದೆ. ಭೀಮಸೇನನ ದುಷ್ಟತನ ಹಾಗೂ ಕೌರವನ ಮತ್ಸರವು ಹೆಚ್ಚಾಗುವುದು ಸರಿಯಲ್ಲ” ಎಂದು ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರನು ಹೇಳಿದನು.

ಕಾಳು - ಹಾಳಾಗುವುದು.
ಹುರುಡು - ಮತ್ಸರ, ಪೈಪೋಟಿ

23. ಅವರೊಡನೆ ಪರಾಕ್ರಮ ತೋರಿಸಲು ಹೋಗುವುದಿಲ್ಲ. ಸೆಣಸಾಟಕ್ಕೆ ಇಳಿಯುವುದಿಲ್ಲ. ಯುದ್ಧದ ಯೋಚನೆಯೇ ನಮ್ಮ ಮನಸ್ಸಿನಲ್ಲಿಲ್ಲ. ಸಲುಗೆಯನ್ನು ತೋರಿಸುತ್ತಾ, ಯೋಗ್ಯವಾದ ಸಾಮೋಪಾಯದಿಂದ , ರಾಣಿಯರ ಸಡಗರದಿಂದ, ಜಾಣತನದಿಂದ ಹಿಂದಿರುಗುತ್ತೇವೆ. ಅರಸ, ನಿಮ್ಮ ಪಾದದಾಣೆ, ಎಂದು ಅವನನ್ನು ಕೌರವ, ಕರ್ಣ ಶಕುನಿಗಳು ಒಪ್ಪಿಸಿದರು.

ಹೂಣೆ - ಪರಾಕ್ರಮ
ರಹಿ - ಸಡಗರ, ಸಂಭ್ರಮ

24. ಅರಮನೆಯ ಒಳಗಡೆ ಈ ಸುದ್ದಿ ನಿಧಾನವಾಗಿ ಹಬ್ಬಿತು. ಇದನ್ನು ಕೇಳಿದ ದ್ರೋಣ, ವಿದುರ, ಭೀಷ್ಮ, ಕೃಪಾಚಾರ್ಯರುಗಳು ತಮ್ಮೊಳಗೇ ದುಃಖಿಸಿದರು. ಅವರು ಕರ್ಣ ಶಕುನಿ ಕೌರವರನ್ನು ಕರೆಸಿ, “ಘೋಷಯಾತ್ರೆಯ ವಿಚಾರ ತಿಳಿದೆವು. ಇದು ಉಚಿತವಲ್ಲ” ಎಂದು ಹೇಳಿದರು.

25. ‘ಭೀಮನು ಅಪಾಯಕಾರಿ. ನೀವೂ ನಿಸ್ಸೀಮರು. ಚತುರಂಗಬಲ ನಿಲ್ಲದೆ ಮುಂದೊತ್ತಿ ತಪೋವನವನ್ನು ಹಾಳೆಸಗುವುದು. ಸ್ತ್ರೀಯರು ಋಷಿ ಮುನಿಗಳನ್ನು ಪರಿಹಾಸ್ಯ ಮಾಡುತ್ತಾರೆ. ಅದರಿಂದ ಕದನವೇರ್ಪಡುವುದು ಲೇಸಲ್ಲ’ ಎಂದು ಭೀಷ್ಮನು ಹೇಳಿದನು.

ಅವಗಡೆಯ - ಅಪಾಯಕಾರಿಯಾದವನು

26. “ಸಾರಿ ಹೇಳುತ್ತೇವೆ, ನಿಮ್ಮೊಂದಿಗೆ ನಾವು ಬರುವುದಿಲ್ಲ. ನಮ್ಮನ್ನೆಲ್ಲಾ ದೂರಬೇಡಿ. ಮಾತು ಮೀರಿದರೆ ಯುದ್ಧ ಉಂಟಾಗಿ ಸೋಲು ಸಂಭವಿಸೀತು. ಹೋಗಬೇಡಿ” ಎಂದು ಭೀಷ್ಮನು ಹೇಳಲು, ‘ನಿಮಗೆ ನಾವು ದೂರು ತರುವುದಿಲ್ಲ. ಕೈಮೀರಿ ನಡೆಯುವುದಿಲ್ಲ. ಕಾರ್ಯದಲ್ಲಿ ಅನರ್ಥವೆಸಗುವುದಿಲ್ಲ ’ ಎಂದು ಕೌರವನು ಉತ್ತರಿಸಿದನು.

27. ‘ಅಲ್ಲಿ ಒಳಿತು ಕೆಡುಕುಗಳ ಫಲವು ಬೀದಿಗೆ ತಿಳಿಯುವಂತೆ ಮಾಡುವ ಈ ಕೆಟ್ಟ ಹಟ ನಿಮಗೇಕೆ ? ಕೊನೆಗೆ ಇದರ ಫಲವನ್ನು ಅನುಭವಿಸುತ್ತೀರಿ. ಆದುದಾಗಲಿ ಹೋಗಿ’ ಎಂದು ಹೇಳಲು, ದುಷ್ಟತನ, ಅಹಂಕಾರ, ಜಗಳ ಮೊದಲಾದ ದೋಷಗಳಿಂದ ಕೂಡಿದ ಈ ಹುಡುಗಾಟಿಕೆಯ ಕೌರವರು ‘ನೋಡಿ ಬಿಡೋಣ’ ಎಂಬ ಭಾವದಿಂದ ಭುಜವನ್ನು ಹೊಯ್ದರು.

28. ಕೇರಿಗಳಲ್ಲಿ ಘೋಷಯಾತ್ರೆಯ ವಿಚಾರವನ್ನು ಡಂಗುರ ಸಾರಿದರು. ಸ್ತ್ರೀಯರಿಗೆ ಉಡುಗೊರೆಗಳನ್ನು ನೀಡಿದರು. ಗಣಿಕೆಯರಿಗೆ ಆಭರಣಗಳನ್ನು ನೀಡಿ ಭಂಡಾರವೇ ಸವೆಯಿತು. ಸಕಲ ಸುಗಂಧ ವಸ್ತುಗಳನ್ನು ಪೆಟ್ಟಿಗೆಗಳಲ್ಲಿ ತುಂಬಿಸಿ ರಥದಲ್ಲಿಟ್ಟರು. ಅಕ್ಷೋಹಿಣಿ ಸಂಖ್ಯೆಯ ನಾರಿಯರು ಬಂದು ಸೇರಿದರು.

ವಾರಕ-ಉಡುಗೊರೆ, ಬಳುವಳಿ.
ಗಣಿಕೆ - ವೇಶ್ಯೆ

29. ಬೀಗ ಹಾಕಿದ ಪೆಟ್ಟಿಗೆಗಳನ್ನಿಟ್ಟುಕೊಂಡ ಎತ್ತಿನ ಗಾಡಿಗಳು, ರಾಣೀವಾಸದ ಪಲ್ಲಕ್ಕಿಗಳು, ಕಂಚುಕಿಗಳ ಉದ್ಘೋಷಗಳ ರಭಸ ಇವುಗಳಿಂದ ಕೂಡಿದ ಆ ಯಾತ್ರೆಯ, ಚಿಗುರಿನಂತಿದ್ದ ಸತ್ತಿಗೆಯ ಸಾಲು, ತೋರಣಗಳ ಸಮೂಹ, ಬೀಸುತ್ತಿರುವ ಚಾಮರ, ಸೀಗುರಿಗಳ ಪತಾಕೆಗಳಿಂದ ಆಕಾಶವೇ ಕಾಣದಾಯಿತು.

ಬೀಯಗ-ಬೀಗ
ಬದ್ದರ - ಎತ್ತು, ವೃಷಭ
ಝಲ್ಲರಿ - ಉತ್ಸವಗಳಲ್ಲಿ ಎತ್ತಿ ಹಿಡಿಯುವ ಮಕರ ತೋರಣ

30. ಮದಗಜಗಳ ಮೇಲೆ ಗಣಿಕಾಂಗನೆಯರು, ಕೆಲವು ಯುವತಿಯರು ಪಲ್ಲಕ್ಕಿಗಳ ಮೇಲೆ, ಮತ್ತೆ ಕೆಲವರು ಕುದುರೆಗಳ ಮೇಲೆ, ಕೆಲವರು ರಥಗಳಲ್ಲಿ ಕುಳಿತು ಹೊರಟರು. ಸೃಷ್ಟಿಯೇ ತರುಣಿಮಯವಾಗಿದೆಯೋ, ಭೂಮಿಯೇ ಯುವತಿಯರನ್ನು ಹೆತ್ತಿತೋ ದಿಕ್ಕುಗಳೇ ಕಾಂತೆಯರನ್ನು ಸುರಿಸಿದವೋ ಎಂಬಂತೆ ಸ್ತ್ರೀಯರು ಎಲ್ಲಾ ಕಡೆಯಿಂದ ಕವಿದರು.

ಸೊವಡಿನಾನೆ - ಮದಗಜ
ಚಯ - ಗುಂಪು

ಸೂಚನೆ: ಸವಡಿನಾನೆಯ ಮೇಲೆ - ಸೊವಡಿನಾನೆಯ ಮೇಲೆ,
ಸೊªಡಿನಾನೆ - ಮದಗಜ

31. ಜನಮೇಜಯನೇ ಕೇಳು, ಹತ್ತು ಸಾವಿರ ಆನೆಗಳು, ಎಂಟು ಸಾವಿರ ರಥಗಳು, ಸವಾರರೊಡಗೂಡಿದ ಕೋಟಿ ಕುದುರೆಗಳು, ಅಸಂಖ್ಯ ಭಟರುಗಳು ಕೌರವನ ಘೋಷಯಾತ್ರೆಯ ಸಿದ್ಧತೆಗೆ ಒದಗಿದವು.

ವಾಘೆ - ಲಗಾಮು
ಪರುಠವಣೆ - ಸಿದ್ಧತೆ

ಘೋಷಯಾತ್ರೆ :ಘೋಷಯಾತ್ರೆ ಎಂಬುದು ಮಹಾಭಾರತದ ಕಾಲದಲ್ಲಿದ್ದ ಒಂದು ಪಶುಗಣನೆಯ ಸಂಪ್ರದಾಯ. ಸೈನಿಕರನ್ನು ಅಧಿಕಾರಿಗಳನ್ನು ಗಡಿಗ್ರಾಮಗಳಿಗೆ ಕಳಿಸುವುದು, ಗೋಗ್ರಾಮಗಳ ತನಿಖೆ ಮಾಡುವುದು ಗೋವತ್ಸಗಳ ಸಂಖ್ಯಾನ, ಲೇಖನ ಮುದ್ರಣಾದಿ ಕಾರ್ಯಗಳನ್ನು ಜರುಗಿಸುವುದು. ಘೋಷ ಎಂದರೆ ಸಂಸ್ಕೃತದಲ್ಲಿ ಗೊಲ್ಲರಹಳ್ಳಿ ಎಂಬರ್ಥವಿದೆ. ಒಂದು ನಾಡಿನ ಮುಖ್ಯ ಸಂಪತ್ತುಗಳಲ್ಲಿ ಗೋ ಸಂಪತ್ತೂ ಒಂದಲ್ಲವೆ? ಒಂದು ದಿನ ಒಬ್ಬ ಗೊಲ್ಲರವನು ಬಂದು ದ್ವೈತವನದಲ್ಲಿ ಗೋ ಶೇಖರಣೆ ನಡೆದಿದೆಯೆಂದೂ ಅಂಕನ, ಸಂಖ್ಯಾನ, ಮುದ್ರಣಗಳನ್ನು ಮಾಡಲು ಯಾರನ್ನಾದರೂ ಕಳಿಸಬೇಕೆಂದೂ ಕೌರವನ ಅದಿಕಾರಿಗಳನ್ನು ಕೇಳುತ್ತಾನೆ. ಇದೇ ಸಮಯಕ್ಕೆ ಒಬ್ಬನು ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರನ ಬಳಿಗೆ ಬಂದು ದ್ವೈತವನದಲ್ಲಿ ಸರಿಯದ ಆಧಾರವಿಲ್ಲದೆ ಪಾಂಡವರು ತುಂಬ ಕಷ್ಟಪಡುತ್ತಿದ್ದಾರೆಂದೂ ಆ ಛಳಿಯಲ್ಲಿ ನೆಲದ ಮೇಲೆ ಮಲಗುತ್ತಿದ್ದಾರೆಂದೂ ದ್ರೌಪದಿಯ ಸ್ಥಿತಿಯಂತೂ ಕರುಣಾಜನಕವಾಗಿದೆಯೆಂದೂ ತಿಳಿಸುತ್ತಾನೆ. ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರ ನೊಂದುಕೊಂಡರೆ ಕೌರವರು ಆನಂದಪಡುತ್ತಾರೆ. ಕರ್ಣಶಕುನಿಗಳು ಈ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ನಾವೆಲ್ಲ ಅಲ್ಲಿಗೆ ಘೋಷಯಾತ್ರೆಯ ನೆವದಲ್ಲಿ ಹೋಗಿ ಪಾಂಡವರ ಸ್ಥಿತಿಯನ್ನು ಕಂಡು ಆನಂದಿಸುವ ಮತ್ತು ತಮ್ಮ ವೈಭವವನ್ನು ಪ್ರದರ್ಶಿಸಿ ಅವರ ಹೊಟ್ಟೆ ಉರಿಸುವ ಜಂಟಿ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮವನ್ನು ಪ್ರಸ್ತಾವಿಸುತ್ತಾರೆ. ಆದರೆ ಅಲ್ಲಿ ಪಾಂಡವರೂ ಇದ್ದುದರಿಂದ ಈ ಹುಡುಗರು ಹೋಗಿ ಏನು ಆಭಾಸ ಮಾಡುತ್ತಾರೋ ಎಂಬ ಹೆದರಿಕೆ ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರನಿಗೆ. ಆಗ ಕೌರವರು ಪಾಂಡವರ ಬಳಿಗೆ ಹೋಗುವುದಿಲ್ಲ ಎಂದು ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರನಿಗೆ ಹೇಳಿ ಅವನ ಅಪ್ಪಣೆ ಪಡೆದು ಹೊರಡುತ್ತಾರೆ. ಕೌರವ ಸೇನೆ, ಅಸಂಖ್ಯಾತ ವಿಲಾಸಿನಿಯರು ಎಲ್ಲ ಅಲ್ಲಿ ಸೇರುತ್ತಾರೆ. ನೃತ್ಯಗೀತ ವಿಲಾಸಗಳಿಂದ ವಿಜೃಂಭಿಸುತ್ತಾರೆ. ಆದರೆ ಅವರ ದುರದೃಷ್ಟಕ್ಕೆ ಅಲ್ಲೊಂದು ಉದ್ಯಾನ ಸರೋವರ ಎಲ್ಲವೂ ಇದ್ದ ಜಗ ಗಂಧರ್ವಪತಿಗೆ ಸೇರಿದ್ದು. ಆಲ್ಲಿಗೆ ನುಗ್ಗಿದ ಕೌರವನ ದಂಡು ದಾಂಧಲೆ ಎಬ್ಬಿಸಿ ಗಂಧರ್ವನ ಕಾವಲಿನವರ ನಿದ್ರೆ ಕೆಡಿಸುತ್ತದೆ. ಕರ್ಣಾಧಿಗಳೂ ಸೈನಿಕರೂ ಇದ್ದುದರಿಂದ ಕಾವಲು ಸೇನೆಯನ್ನು ಓಡಿಸುತ್ತಾರೆ. ಇದನ್ನು ತಿಳಿದು ಗಂಧರ್ವರ ಒಡೆಯನಾದ ಚಿತ್ರಸೇನನೇ ಬರುತ್ತಾನೆ. ಅವನು ಕೌರವಸೇನೆಯನ್ನೂ, ಕರ್ಣಾದಿಗಳನ್ನೂ ಲೀಲಾಜಾಲವಾಗಿ ಎದುರಿಸಿ ಕರ್ಣನು ವಿಕರ್ಣನ ರಥದಲ್ಲಿ ಕುಳಿತು ಪಲಾಯನ ಮಾಡುವಂತೆ ಹೋರಾಡುತ್ತಾನೆ. ಕೌರವಾದಿಗಳನ್ನು ಹಿಂಗಟ್ಟು ಮುಂಗಟ್ಟು ಕಟ್ಟಿ ರಥದಲ್ಲಿ ಹಾಕಿಕೊಂಡು ಹೋಗುತ್ತಾನೆ. ಅವನ ಸ್ತ್ರೀ ಪರಿವಾರವನ್ನು ಬಂಧಿಸುತ್ತಾನೆ. ಅಳಿದುಳಿದ ಗಾಯಕರು ನರ್ತಕರು ವರ್ತಕರು ಧರ್ಮರಾಯನ ಬಳಿಗೆ ಓಡಿ ಬಂದು ಕೌರವನನ್ನು ಬಿಡಿಸುವಂತೆ ಕೋರುತ್ತಾರೆ. ಕೂಡಲೇ ಧರ್ಮರಾಯನು ಭೀಮನಿಗೆ ಹೇಳುತ್ತಾನೆ. ಆದರೆ ಭೀಮ ಒಪ್ಪದಿದ್ದಾಗ ಅರ್ಜುನನಿಗೆ ಹೇಳುತ್ತಾನೆ. ಅರ್ಜುನನು ಗಂಧರ್ವನ ಮೇಲ ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಹೊರಟಾಗ ಭೀಮಾದಿಗಳೂ ಸೇರಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾರೆ. ನಾಲ್ವರೂ ಸೇರಿ ಕೌರವಾದಿಗಳನ್ನು ಬಿಡಿಸಿಕೊಂಡು ಬರುತ್ತಾರೆ. ಧರ್ಮರಾಯನು ದುರ್ಯೋಧನನಿಗೆ ಹಿತೋಪದೇಶ ಮಾಡಿ ಪ್ರೀತಿಯಿಂದಲೇ ಕಳಿಸಿಕೊಡುತ್ತಾನೆ. ತುಂಬ ಅವಮಾನಿತನಾದ ಕೌರವನು ಗಂಗಾತೀರದಲ್ಲಿ ಉಳಿದುಕೊಂಡು ಪ್ರಾಯೋಪವೇಶ ಮಾಡಿ ಸಾಯುವ ಮನಸ್ಸು ಮಾಡುತ್ತಾನೆ. ಅಷ್ಟರಮಟ್ಟಿಗೆ ತೇಜೋವಧೆ ಅವನ ಮೇಲೆ ಪರಿಣಾಮ ಮಾಡಿತ್ತು.
ಇದು ವಾಸ್ತವವಾಗಿ ಕೌರವನ ಸ್ವಯಂಕೃತಾಪರಾಧ. ಕರ್ಣನ ಬೊಗಳೆ ಮಾತಿನಲ್ಲಿ ಶಕುನಿಯ ಮಾತಿನಲ್ಲಿ ಇಟ್ಟ ನಂಬಿಕೆಯ ದುಷ್ಫಲ ಇದು. ಪಾಂಡವರನ್ನು ಕೆಣಕಲು ಹೋದವರು ಅವರ ಸಹಾಯದಿಂದಲೇ ಜೀವ ಉಳಿಸಿಕೊಳ್ಳಬೇಕಾದ ಸ್ಥಿತಿಗೆ ತಲುಪಿದರು.
ವಿನಾಕಾರಣ ಮತ್ಸರಿಸುವವರಿಗೆ, ಬೇರೊಬ್ಬರ ತೇಜೋವಧೆ ಮಾಡಲು ಹೋಗುವವರಿಗೆ ಅಹಂಕಾರಿಗಳಿಗೆ ಪ್ರಕೃತಿಯೇ ನ್ಯಾಯ ತೀರ್ಮಾನ ಮಾಡಿ ಶಿಕ್ಷೆ ವಿಧಿಸುತ್ತದಲ್ಲವೆ?

32. ಲೆಕ್ಕವಿಲ್ಲದ ವಂದಿಗಳು, ಕವಿ ವಿದ್ವಾಂಸರು, ನಿರ್ವಾಹಕರು ನರ್ತಕರು, ಕಥೆ ಹೇಳುವವರು, ಹಾಸ್ಯಗಾರರು, ಪಾಠಕರು, ಚಾರಕರು, ಮಲ್ಲರು, ಬೇಟೆಗಾರರು, ಪರಿಜನರು ಇವರೆಲ್ಲರೊಂದಿಗೆ ಕೌರವನು ಪ್ರಯಾಣದ ಮೇಲೆ ಪ್ರಯಾಣ ಬೆಳೆಸಿ, ನಗರವನ್ನು ಬಿಟ್ಟು ಬಂದನು.

ವಿಧಾವಂತ- ನಿರ್ವಾಹಕರು

33. ಅರಸನೇ ಕೇಳು. ಇವರು ಭರದಿಂದ ಪ್ರಯಾಣ ಮಾಡುವಾಗ, ಎದುರು ಭಾಗದಲ್ಲಿ ಎರಡು ಕಾಗೆಗಳು ಜಗಳವಾಡುತ್ತಾ ಎಡದಿಕ್ಕಿಗೆ ಹಾರಿಹೋದವು. ಅನಂತರ ಎಡಭಾಗದಲ್ಲಿ ಶಕುನದ ಹಕ್ಕಿ, ಬಲಗಡೆಯಲ್ಲಿ ಕತ್ತೆ, ಕಾಗೆಗಳು ಹೋದರೂ ಆ ಶಕುನಗಳಿಗೆ ಬೆಲೆಕೊಡದೆ, ಕೌರವನು ಮುಂದೆ ಹೋದನು.

ಹಸುಬ-ಶಕುನದ ಹಕ್ಕಿ

34. ಅರಸನೇ ಕೇಳು, ದ್ವೈತವನದ ಹತ್ತಿರದ ಮನೋಹರವಾದ ನದೀತೀರದಲ್ಲಿ, ವನ, ಸರೋವರ, ಹೊಳೆ, ಕೆರೆ, ಕೊಳಗಳ ಬದಿಯಲ್ಲಿ ಇವರು ಬೀಡು ಬಿಟ್ಟರು. ಅರಸನ ಬಿಡಾರದ ಮೇಲೆ, ಧ್ವಜಗಳು ಎದ್ದು ಕಾಣಿಸಿದವು. ಚಿಕ್ಕ ಚಿಕ್ಕ ಮಂಟಪಗಳು ಮತ್ತು ಮಂಗಳಕರವಾದ ಭವನಗಳು ನಿರ್ಮಾಣಗೊಂಡವು.

ಮಂಡವಿಗೆ-ಗುಡಿಸಲು
ದೀರ್ಘಿಕೆ - ಕೊಳ, ಕೆರೆ
ಚಂಪೆಯ - ಗೂಡಾರ

35. ಗೋಪಾಲರನ್ನು ಕರೆಸಿ, ಹಟ್ಟಿಯಲ್ಲಿರುವ ಕೋಟಿಸಂಖ್ಯೆಯ ಹಸುಗಳನ್ನು ನೋಡಿದನು. ಮೆಲ್ಲನೆ ಹೆಜ್ಜೆಯಿಡುವ, ಹಾರುವ, ಕುಣಿಯುವ, ಪ್ರೀತಿತೋರುವ, ಹಿಂಜರಿಯುವ, ಹಿಂದಕ್ಕೆ ಓಡುವ, ನಿಲ್ಲುವ ಎಳೆಗರುಗಳನ್ನು ಅರಸನು ನಗುತ್ತಾ ನೋಡಿದನು.

ಕೀಲಾರೆ-ಗೋಪಾಲಕ

36. ಬೆಳೆಯುತ್ತಿರುವ ಹಿಣಿಲು, ಅಲ್ಲಾಡುತ್ತಿರುವ ಬಾಲ, ನೆಲಕ್ಕೆ ತಾಗುವ ಗಂಗೆದೊಗಲು, ಹಲಗೆಯಂತಹ ಬೆನ್ನು, ಹುಂಕರಿಸಿ ಸಿಡಿಲ ಮರಿಯಂತೆ ಮೊರೆಯುವ ಗುಟುರುಗಳಿಂದ ಕೂಡಿ ಪಕ್ಕದಲ್ಲಿ, ಎದುರಿನಲ್ಲಿ ಬರುತ್ತಿದ್ದರೆ ಬೆಟ್ಟ ಬೆಟ್ಟವನ್ನು ಎದುರಿಸುತ್ತಿದೆಯೋ ಎನ್ನುವಂತೆ ಕಾಣುತ್ತಿದ್ದ , ಓಡುತ್ತ, ನೆಗೆಯುತ್ತ, ಧ್ವನಿ ಮಾಡುತ್ತಾ ಹಿಂಡು ಹಿಂಡಾಗಿ ಓಡಾಡುತ್ತಿದ್ದವು.

ಇಣಿಲು - ಹಿಣಿಲು -ಡುಬ್ಬ
ಗಂಗೆದೊಗಲು - ದನಗಳ ಕತ್ತಿನಲ್ಲಿ ಜೋಲುವ ಚರ್ಮ
ಸಲಗ - ಗೂಳಿ

37. ಹೋರಿ, ಗವಿ, ಗೂಳಿಗಳನ್ನು ತರಿಸಿ, ಕೃಷಿಕರಿಗೆ ಕೊಟ್ಟನು. ಬ್ರಾಹ್ಮಣರಿಗೆ ಲಕ್ಷ ಗೋವುಗಳನ್ನು ದಾನಮಾಡಿದನು. ಭಟ್ಟರಿಗೆ, ವೀರಭಟರಿಗೆ, ವಿಟರಿಗೆ, ನಟರಿಗೆ, ನಿರ್ವಾಹಕರಿಗೆ, ವಂದಿ ಮಾಗಧರಿಗೆ ಹಸುಗಳನ್ನು ತರಿಸಿ ಉಡುಗೊರೆಯಾಗಿ ಕೊಟ್ಟನು.

ವಿಧಾವಂತ-ನಿರ್ವಾಹಕ
ಗವಿ - ಆಕಳು, ಹಸು

38. ಗೋಪಾಲ ನಾಯಕನನ್ನು ಸ್ಕರಿಸಿ, ಉಳಿದೆಲ್ಲ ಗೋವಳರಿಗೂ ಉಡುಗೊರೆಯನ್ನು ಕೊಟ್ಟನು. ಹಸುಕರುಗಳು ಸಂತೃಪ್ತಿಗೊಂಡವು. ಮೃಗಗಳಿಗೆ ಮತ್ತು ಬರುವ ಔಷಧಗಳನ್ನು ಹಾಕಿ ವಿನೋದದಿಂದ ಬೇಟೆಯಾಡಿ ಅವುಗಳನ್ನು ಕಡಿದು ಭಾಗಗಳನ್ನು ತನ್ನ ಪರಿವಾರಕ್ಕೆ ನೀಡಿದನು.

ಪುಂಗವ - ನಾಯಕ
ಅಂಗಚಿತ್ತ-ಬಯಕೆ, ಅಪೇಕ್ಷೆ,
ಕಡಿವಾಗ-ಕತ್ತರಿಸಿದ ಭಾಗ

ಮೊದಲ ಸ ಮಂಗನನು - ಮೊದಲಿನ ಪುಂಗವನ
ಅರಣ್ಯ ಪರ್ವ , ಮೈ.ವಿ.ವಿ.