೦೮

ಸೂಚನೆ : ಮನ್ಮಥನ ವೈರಿಯಾದ ಶಿವನನ್ನು ಭಯಭಕ್ತಿಯಿಂದ ಗೆದ್ದ ಅರ್ಜುನನು, ಊರ್ವಶಿಯ ಶಾಪವನ್ನು ಪಡೆದರೂ ಧೈರ್ಯದಿಂದ ಶಿವನವೈರಿಯಾದ ಕಾಮನನ್ನು ಗೆದ್ದನು.

1. ಜನಮೇಜಯನೆ ಲಾಲಿಸು. ಮನ್ಮಥನ ಶರಗಳಿಂದ ಪಾರ್ಥನ ಮೈಯಲ್ಲಿರುವ ರೋಮವನ್ನು ಅಲುಗಾಡಿಸಲೂ ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ. ಚಿತ್ರಸೇನನನ್ನು ಬೀಳ್ಗೊಟ್ಟ ಆ ಊರ್ವಶಿಯು ತನ್ನ ಸಾವಿರಾರು ಸಖಿಯರನ್ನು ಹರ್ಷದಿಂದ ಕರೆಸಿಕೊಂಡಳು.

2. ಊರ್ವಶಿಯು ಸ್ನಾನವನ್ನು ಮಾಡಿ, ಉತ್ತಮವಾದ ವಸನವನ್ನು ಉಟ್ಟುಕೊಂಡು, ರತ್ನಾಭರಣ ಭೂಷಿತೆಯಾಗಿ ಸುಗಂಧಗಳನ್ನು ಲೇಪಿಸಿಕೊಂಡಳು. ಅನುಲೇಪನಕ್ಕಾಗಿ ಭರಣಿಗಳನ್ನು ಸಖಿಯರು ತಂದಿಟ್ಟು, ಹೂವಿನ ಮೊಗ್ಗಿನಿಂದ ಅವಳಿಗೆ ಮುಡಿಯನ್ನು ಕಟ್ಟಿದರು.

3. ಪರಿಮಳದ್ರವ್ಯವನ್ನು ಪೂಸಿಕೊಂಡಳು. ಸೇವಕಿಯರು ತಿಲಕವನ್ನು ಇಟ್ಟು ಊರ್ವಶಿಗೆ ಬಗೆಬಗೆಯ ಅಲಂಕಾರ ಮಾಡಿದರು. ಈ ಯೌವನದ ಅಪ್ಸರೆಯ ಸೌಂದರ್ಯವು ಶಿವನ ಖಡ್ಗವೋ, ಮನ್ಮಥನ ಮೇಲಿನ ಹಗೆಯಿಂದ ಹುಟ್ಟಿದ ಧೂಮಕೇತುವೋ ಎಂಬಂತೆ ಕಂಗೊಳಿಸಿತು.

ತಿಗುರು-ಪರಿಮಳ ದ್ರವ್ಯ .

4. ಸುಗಂಧದ ಗೊಂಬೆಯೋ, ಸೌಂದರ್ಯದ ಅಚ್ಚಿನ ಎರಕವೊ, ವಿಟರ ಭಾಗ್ಯವೋ, ಕಾಮುಕರ ಅದೃಷ್ಟದ ಕಲ್ಪವೃಕ್ಷ ಫಲವೊ, ಸ್ಮರನ ವಿಜಯ ಪತಾಕೆಯೊ, ಕಾಮಶಾಸ್ತ್ರದ ಮೂಲಮಂತ್ರವೊ, ಅಪ್ಸರೆಯರ ಅಧೀಶ್ವರಿಯೊ ಎಂಂತಿದ್ದ ಅವಳನ್ನು ವರ್ಣಿಸಲು ಸಾಧ್ಯವಾಗದು.

5. ಲೋಕವನ್ನು ವಶೀಕರಿಸುವ ತಿಲಕವೊ, ಜಗತ್ತಿನ ಏಕೈಕ ರತ್ನವೊ, ಮುನಿಗಳ ಮನಸ್ಸನ್ನು ಸೆಳೆಯುವ ಮಂತ್ರವೊ, ಋಷಿಗಳ ತಪಸ್ಸಿನ ಫಲವೊ, ಭುವನ ಸೌಂದರ್ಯದ ಏಕೈಕ ಸೃಷ್ಟಿಯೋ, ಸ್ವರ್ಗಸುಖದ ಸಾಕಾರವೊ, ಚೆಲುವಿನ ಏಕೈಕ ತಾಣವೊ, ಎಂಬಂತಿದ್ದ ಊರ್ವಶಿಯ ಆಗಮನವು ಅದ್ಭುತವಾಗಿತ್ತು.

ಸರ್ಗ - ಸೃಷ್ಟಿ
ಚಿತ್ರವಾಯ್ತು - ಅದ್ಭುತವಾಯ್ತು
ವಶ್ಯ - ವಶೀಕರಿಸಬಲ್ಲ

ಊರ್ವಶಿ (ಉರ್ವಶಿ) - ಭಾರತದ ತುಂಬ ಪ್ರಾಚೀನ ಕಾಲದ ಕಥೆ ಊರ್ವಶಿಯದು. ಋಗ್ವೇದದಲ್ಲಿಯೇ ಇವಳ ಕಥೆಯಿದೆ. ಕಾಳಿದಾಸ ಅರವಿಂದರು ಮೊದಲಾದ ಪ್ರತಿಭಾವಂತರೆಲ್ಲ ಈಕೆಯ ಕಥನವನ್ನು ರಚಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಕನ್ನಡದಲ್ಲಿ ಕುಮಾರವ್ಯಾಸ, ಪುತಿನ, ಎನ್.ಎಸ್.ಲಕ್ಷ್ಮೀನಾರಾಯಣ ಭಟ್ಟ ಮೊದಲಾದ ಹಲವರ ಕಾವ್ಯ-ನಾಟಕಗಳಿಗೆ ಊರ್ವಶಿ ವಸ್ತುವಾಗಿದ್ದಾಳೆ. ಇವಳೊಬ್ಬ ಅಪ್ಸರೆ, ಅಪ್ಸುನಿರ್ಮರ್ಥನಾದೇವ! ರಸಾತ್ತಸ್ಮಾತ್ ವರಸ್ತಿಯಃ (ಕ್ಷೀರಸಾಗರ ಕಡೆಗಾದ ಅದರ ರಸದಿಂದ ಅಪ್ಸರೆಯರು ಹುಟ್ಟಿದರು) ಎನ್ನುತ್ತಾರೆ. ಊರ್ವಶಿ ನಾರಯ ಮಹರ್ಷಿಯಂಥ ಮಹಾತ್ಮನ ತೇಜೋ ಮೂಲದಿಂದ ಹುಟ್ಟಿದವಳು. ಇಂದ್ರನು ಕಳಿಸಿದ ಅಪ್ಸರೆಯರಿಗೆ ಸೊಪ್ಪು ಹಾಕದ ನಾರಾಯಣ ತನ್ನ ತೊಡೆಯ ಕೂದಲಿನಿಂದ ಇವಳನ್ನು ಸೃಷ್ಟಿಮಾಡಿ ಇಂದ್ರನನ್ನು ನಿಸ್ತೇಜನಾಗಿ ಮಾಡಿದ. ಋಗ್ವೇದದಲ್ಲಿ ಕಾಳಿದಾಸ, ಮತ್ಸ್ಯಪುರಾಣ, ವಿಷ್ಣುಪುರಾಣ ಕಥಾಸರಿತ್‍ಸಾಗರದ ಲಾವಣಿಕ ಲಂಬಿಕಗಳಲ್ಲಿ ಊರ್ವಶಿಯ ಪ್ರಸಕ್ತಿಯಿದೆ. ಈ ಕಥೆಗಳಲ್ಲಿ ಊರ್ವಶಿಯು ಪುರೂರವನನ್ನು ಮೋಹಿಸಿ ಮದುವೆಯಾದ ಸಂಗತಿಯನ್ನೂ ಅವರ ದಾಂಪತ್ಯ ಮುರಿದು ಬಿದ್ದ ಸಂಗತಿಯನ್ನೂ ವಿವರಿಸುತ್ತವೆ. ಮ್ಯಾಕ್ಸ್ ಮುಲ್ಲರ್ ಅವರ ಪ್ರಕಾರ ಇದು ಉಷಸ್ಸು ಸೂರ್ಯ ಇವರ ಸಂಬಂಧದ ಪ್ರತಿಮೆಯಾಗಿದೆ. ಸ್ನೂಕರ್ ಎಂಬ ವಿದ್ವಾಂಸನು ಈ ಅಪ್ಸರೆ ಎಂದರೆ ನೊರೆ ಎಂದೂ ಸೂರ್ಯ ಬೆಳಗಿದಾಗ ನೊರೆಯನ್ನು ಹೀರಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾನೆಂದು ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಿಸಿದ್ದಾರೆ.
ಮಹಾಭಾರತದಲ್ಲಿ ಊರ್ವಶಿಯ ಪೂರ್ವ ಸಂಗತಿಗಳು ಪ್ರಸ್ತಾವಿತವಾಗಿದ್ದರೂ ಅದರ ಮುಖ್ಯಭಾಗ ಊರ್ವಶಿಯ ಉತ್ತರ ಚರಿತೆಯಲ್ಲಿದೆ. ಅರ್ಜುನನು ಶಿವನಿಂದ ಪಾಶುಪತಾಸ್ತ್ರ ಪಡೆದು ಇಂದ್ರಲೋಕಕ್ಕೆ ಬರುತ್ತಾನಷ್ಟೆ. ಅಲ್ಲಿ ಊರ್ವಶಿಯ ನೃತ್ಯವನ್ನು ನೋಡಿ ಮೆಚ್ಚುತ್ತಾನೆ. ಈ ಮೆಚ್ಚಿಕೆಯನ್ನು ಪ್ರೇಮವೆಂದು ತಪ್ಪಾಗಿ ಭಾವಿಸಿದ ಊರ್ವಶಿ ಅರ್ಜುನನಲ್ಲಿ ಅನುರಕ್ತಳಾಗುತ್ತಾಳೆ. ಆದರೆ ಅರ್ಜುನನು ಅವಳ ಕೋರಿಕೆಯನ್ನು ಗೌರವದಿಂದಲೆ ತಿರಸ್ಕರಿಸಿ ತನ್ನ ವಂಶದ ಕಥೆಯನ್ನು ಹೇಳಿ ಅವಳನ್ನು ‘ತಾಯಿ’ ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾನೆ. ವಿಲಾಸಿನಿಯಾದ ಊರ್ವಶಿಗೆ ಇಂಥ ಮರ್ತೃ ಸಂಬಂಧಗಳಲ್ಲಿ ಆಸಕ್ತಿಯಿಲ್ಲ. ಅವಳ ಅರ್ಜುನನ ನಡವಳಿಕೆಯಿಂದ ಕ್ರುದ್ಧಳಾಗಿ ‘ನೀನು ನಪುಂಸಕನಾಗು’ ಎಂದು ಶಾಪ ಕೊಡುತ್ತಾಳೆ. ತಾನು ಚಿತ್ರಸೇನನೆಂಬ ಗಂಧರ್ವನ ಸಲಹೆಯಂತೆ ಅರ್ಜುನನ ಬಳಿಗೆ ಬಂದುತಿರಸ್ಕಾರಕ್ಕೆ ಪಾತ್ರವಾದದ್ದು ಅವಲ ರೂಪಕ್ಕೆ ವ್ಯಕ್ತಿತ್ವಕ್ಕೆ ಆದ ಅಗೌರವ ಎಂದು ಅವಳು ಭಾವಿಸುತ್ತಾಳೆ.
‘‘ತಸ್ಮಾತ್ ತ್ವಂ ನರ್ತನಃ ಪಾರ್ಥ ಸ್ತ್ರೀ ಮಧ್ಯೇ ಮಾನವರ್ಜಿತಃ
ಅ-ಪ್ರಾಮಾನಿತಿ ವಿಖ್ಯಾತಃ ಷಂಡವತ್ ವಿಚರಿಷ್ಯಸಿ||
(ನೀನು ಹೆಣ್ಣುಗಳ ಮಧ್ಯದಲ್ಲಿ ನಿರಾದರಕ್ಕೆ ಒಳಗಾದವನಾಗಿ ಕುಣಿತದವನಾಗಿ ಬದುಕು. ಎಲ್ಲರೂ ನಿನ್ನನ್ನು ನಪುಂಸಕ ಎನ್ನಲಿ. ನಿನ್ನ ಆಚಾರ ವಿಚಾರ ದೇಹಭಂಗಿ ಇವೆಲ್ಲ ನಪುಂಸಕರಂತೆಯೇ ಆಗಲಿ).
ಊರ್ವಶಿ ಅರ್ಜುನರ ನಡುವೆ ನಡೆದ ಸಚಿವಾದ ಮಹಾಭಾರತದ ಉಜ್ವಲ ಸಚಿವಾದಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿದೆ. ದೇವ-ಮಾನವ ಲೋಕಗಳ ವ್ಯವಹಾರಗಳ ಒಳನೋಟಗಳನ್ನು ಕಾಣಿಸಿಕೊಂಡುವಂಥದೂ ಆಗಿದೆ.

6. ಪರಿಮಳಕ್ಕೆ ದುಂಬಿಗಳು ಮುತ್ತಿದಂತೆ ಚೆಲುವೆಯರೆಲ್ಲ ಊರ್ವಶಿಯತ್ತ ಸೇರಿದರು. ಕತ್ತಲೆಯನ್ನು ಸೀಳುವ ಕಣ್ಣಕಾಂತಿಯಿಂದ, ವಿವಿಧ ಸ್ವರ್ಣಾಭರಣಗಳನ್ನು ಧರಿಸಿದ, ಪರಿಪರಿಯ ವಸ್ತ್ರಾಲಂಕಾರದಿಂದ ಮೆರೆದ, ವೈವಿಧ್ಯಮಯ ಮುಡಿಗಳನ್ನು ಕಟ್ಟಿಕೊಂಡ ನಾರಿಯರು ಊರ್ವಶಿಯನ್ನು ಸುತ್ತುವರಿದರು.

7. ತಾಂಬೂಲಚೀಲ, ಕನ್ನಡಿ, ಸೀಗುರಿ, ಹಾವುಗೆ, ಚಿನ್ನದ ಕಲಶ, ತಾಳವಾದ್ಯಗಳನ್ನು ಹಿಡಿದ ನಾರಿಯರ ಸೌಂದರ್ಯ, ಊರ್ವಶಿಯ ಮೈಕಾಂತಿ ಇವು ಮನ್ಮಥನ ಸೈನಿಕರ ಮೇಲೆ ದಾಳಿ ಮಾಡುವಂತೆ ಹರಡಿತು.

ಹಡಪ- ತಾಂಬೂಲದ ಚೀಲ, ಸಂಚಿ
ದೂವಾಳಿ-ಪ್ರಸರಣ, ವ್ಯಾಪಿಸುವುದು.

8. ಅಶ್ವಮೇಧ, ರಾಜಸೂಯಗಳೆಂಬ ಮಹಾಯಜ್ಞಗಳನ್ನು ಮಾಡಿದವರು ಈಕೆಯ ಕಾಲುಂಗುಟದ ತುದಿಯನ್ನೂ ಕಾಣಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ. ಅರ್ಜುನನ ಮಹಾಭಾಗ್ಯವೇನಿದು ? ಅವನಿದ್ದ ಅರಮನೆಗೆ ಊರ್ವಶಿ ಬಂದಿರುವುದು ಆಶ್ಚರ್ಯ ಎಂದು ಪಾರ್ಥನನ್ನು ಮಾಗಧರು ಹೊಗಳಿದರು.

9. ಸೋಮಯಾಗವನ್ನು ಮಾಡಿದವರು ಕೂಡಾ ಊರ್ವಶಿಯ ದಾಸಿಯರಿಗೆ ಕೂಡಾ ಸಂಭಾವನೆ ಕೊಡಲಾರರು. ಚಂದ್ರ, ಜಯಂತ, ನಳಕೂಬರರು ಇವಳ ಸಮಯಕ್ಕಾಗಿ ಇಡೀ ವರ್ಷ ಇವಳ ಅರಮನೆಯ ಬಾಗಿಲನ್ನು ಕಾಯುತ್ತಾರೆ.

ಪಡಿಗ-ಸಂಭಾವನೆ, ದಾರವಟ್ಟ-ಬಾಗಿಲು

10. ಜನರ ಮನಸ್ಸನ್ನು ಕಟ್ಟಿ ಹಾಕುವ ಸೆರೆಮನೆಯೊ, ಕಣ್ಣುಗಳೆಂಬ ಮೃಗವನ್ನು ಬೇಟೆಯಾಡುವ ಬೇಟೆಗಾರ್ತಿಯೊ, ಕಾಮದೇವನ ಸಂಜೀವನ ಔಷಧವೊ, ಶಿವಶಿವಾ…. ಮನ್ಮಥನ ಕಾಮ ಚಿಹ್ನೆಯಂತೆ, ಕಾಮುಕರ ಅಪೇಕ್ಷೆಯ ಅಧೀಶ್ವರಿಯೆಂಬಂತೆ ಊರ್ವಶಿಯು ಅರ್ಜುನನ ಅರಮನೆಗೆ ಬಂದಳು.

ಸಂಕಲೆವನೆ - ಸೆರೆಮನೆ
ವೇಂಟೆಕಾತಿ - ಬೇಟೆಗಾರ್ತಿ
ಮಾರಾಂಕ - ಮನ್ಮಥನ ಚಿಹ್ನೆ

11. ಮೃದುಮಾತಿಗೆ ಗಿಳಿಗಳು ಮರೆಯಾದವು. ಸ್ವರಕ್ಕೆ ಕೋಗಿಲೆಗಳು ನಾಚಿದವು. ಸುಗಂಧ ಸುವಾಸನೆಗೆ ದುಂಬಿಗಳು ಹಾರಿಹೋದವು. ಮುಖಚಂದ್ರವನ್ನು ನೋಡಿ ಚಕೋರಗಳು ಗುಂಪು ಸೇರಿದವು. ಊರ್ವಶಿಯ ಸಖಿಯರ ಕಾಲಂದುಗೆಯ ಶಬ್ದಕ್ಕೆ ಹಂಸಗಳು ಬೆಚ್ಚಿದವು.

12. ಅರಳಿದ ತಾವರೆಯ ಸಾಲೊ, ಚಿಗುರಿದ ಮಾವಿನ ತೋಟವೊ, ತಮಾಲವೃಕ್ಷಗಳ ಕಾಡಿನ ಕತ್ತಲೆಯೊ, ಆಕಾಶದಲ್ಲಿ ಮಿನುಗುವ ಹವಳದ ಬನವೊ, ಅರಳಿದ ಕೇದಗೆಯ ದಳಗಳೊ, ಬಾಳೆಗಿಡಗಳ ಸಾಲೋ, ನಾರೀ ಸಮೂಹವೊ, ಕಮಲಾನನೆಯ ಮುಂಗುಡಿಯೋ ಎಂಬಂತೆ ಊರ್ವಶಿಯ ಸಖಿಯರು ಬಂದರು.

ಹಂತಿ-ಸಾಲು
ತಮಾಲ - ಹೊಂಗೆ
ವಿದ್ರುಮ - ಹವಳ
ಮುಂಗುಡಿ - ಸೇನೆಯ ಮುಂಭಾಗ

13. ಮಿಂಚಿನ ಬಳ್ಳಿಯ ಸಮೂಹದ ಮಧ್ಯದಲ್ಲಿ ಕಾಣಿಸುವ ಕಿರುಮೋಡದಂತೆ ದಂಡಿಗೆಯಿಂದ ಊರ್ವಶಿ ಕೆಳಗಿಳಿದಳು. ಅರಮನೆಯ ಮುಂದೆ ಗುಂಪಾಗಿ ಅವಳಿಗೆ ಅವಧಾರು ಪಾಯು ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತಿರುವ ನಾರಿಯರ ಕಿಂಕಿಣಿಯ ಸೊಗಸಿಗೆ , ಶಬ್ದ ಬ್ರಹ್ಮವೇ ಸೋತದ್ದನ್ನು ಹೇಗೆ ವರ್ಣಿಸಲಿ?

ದಂಡಿಗೆ - ಪಲ್ಲಕ್ಕಿ
ಸಿಂಜಾರವ- ಕಿಂಕಿಣಿ ನಾದ
ಮಿಂಚಿನ ಮಂದಿ - ಮಿಂಚಿನ ಸಮೂಹ
ಸೊರಹು - ಹೇಳು

14. ಸೋಗೆಗಣ್ಣಿನ ಕೆಲವು ಚೆಲುವೆಯರು ಸೆಜ್ಜೆಯ ಬಾಗಿಲಲ್ಲಿ ನಿಂತರು. ಚಾಮರವನ್ನು ಬೀಸುತ್ತಿದ್ದ ಇನ್ನು ಕೆಲವು ನಾರಿಯರು ತಾಂಬೂಲಸಂಚಿಯನ್ನು ಹಿಡಿದ ಅಬಲೆಯರು - ಇವರೊಡನೆ ಮಾನಿನಿಯಾದ ಊರ್ವಶಿಯು ಒಳಗೆ ಬಂದು ಮಣಿಮಂಚದ ಮೇಲೆ ಶೇಷಶಾಯಿಯಾದ ಶ್ರೀಹರಿಯಂತೆ ಇರುವ ಇಂದ್ರಸುತ ಅರ್ಜುನನನ್ನು ನೋಡಿದಳು

ಸೋಗೆ - ನವಿಲಿನ ಗರಿ
ಸೆಜ್ಜೆ - ಮಲಗುವ ಮನೆ
ಭೋಗತಲ್ಪ - ಹಾವಿನ ಹಾಸಿಗೆ

15. ಅವರ ಕಡೆಗಣ್ಣಿನ ಕಾಂತಿ ಮಣಿದೀಪಗಳ ಪ್ರಕಾಶವನ್ನು ಹೊರಸೂಸುತ್ತಿದ್ದವು. ಅವಳ ಮೈಕಾಂತಿ ಚಂದ್ರಕಾಂತ ಶಿಲೆಯ ಗೋಡೆಯ ಕಾಂತಿಯನ್ನು ಮಂಕಾಗಿಸಿತು. ತನ್ನ ಕೈಗಳನ್ನು ಗೆಳತಿಯರ ಹೆಗಲ ಮೇಲೆ ಹಾಕಿ, ಊರ್ವಶಿಯು ಅರ್ಜುನನ ಅಂಗಾಂಗಗಳ ಮೇಲೆ ಕಣ್ಣು ಮತ್ತು ಮನಸ್ಸನ್ನು ಹರಡಿದಳು.

ಇಂದೂ ಪಲ-ಚಂದ್ರಕಾಂತ ಶಿಲೆ
ಅಣೆ - ನಂದಿಸು, ಕುಂದಿಸು

16. ಅವಳ ಮುಖಚಂದ್ರಮನಿಂದ ಎಳೆಯ ಬೆಳದಿಂಗಳು ಸುಳಿದಂತೆ, ಸುತ್ತಲೂ ಸುಗಂಧಸೂಸಿದಂತೆ ಅರ್ಜುನನಿಗೆ ನಿದ್ರೆ ಕಳೆದು ಎಚ್ಚರವಾಗಿ, ಇಂದ್ರಿಯಗಳ ಸುಖದ ಭಾರದಲ್ಲಿ ಮುದಗೊಂಡನು.

17. ಪಾರ್ಥನು ಹರಮಹಾದೇವಾ…. ಇಂತಹ ಸುವಾಸನೆ ಎಲ್ಲಿಂದ ಬರುತ್ತಿದೆ ಎಂದು ಮೈಮುರಿದು ಸುತ್ತಲೂ ನೋಡಿದನು. ದಿವ್ಯವಾದ ರತ್ನಾಭರಣಗಳ ಕಾಂತಿಯಿಂದ ಕಂಗೊಳಿಸುವ ಮನ್ಮಥಕಾಂಕ್ಷೆಯ ಊರ್ವಶಿಯನ್ನು ಅವನು ಕಂಡನು.

ಮದನಾಲಸೆ - ಮನ್ಮಥಕಾಂಕ್ಷಿ
ಅಘಾಟ - ಅತಿಶಯವಾದ

18. ‘ಓಹೋ..ಮಹಾದೇವಿಯವರಲ್ಲವೆ?. ಮನೋಹರವಾದ ನೃತ್ಯದಿಂದ ಇಂದ್ರನ ಸಭೆಯನ್ನು ರಂಜಿಸಿದ ಈಕೆ ನಮ್ಮ ನಿರ್ಮಲವಾದ ಚಂದ್ರವಂಶಕ್ಕೆ ಮಾತೆಯಾದ ಪೂಜ್ಯಳಲ್ಲವೆ?’ ಎಂದು ಶಿವಶಿವ ಎನ್ನುತ್ತ ಮಣಿಮಂಚದಿಂದ ಅರ್ಜುನನು ಕೆಳಗಿಳಿದನು.

ಸುತ್ರಾಮ - ಇಂದ್ರ
ನಿರಾಮಯ - ನಿರ್ಮಲ
ಅಭಿವಂದನೀಯೆ - ಪೂಜ್ಯೆ

19. ‘ಏನು ಈ ಕಡೆ ಬರೋಣವಾಯಿತು ? ಮಾನನಿಧಿಗಳೆನಿಸಿದ ತಾವು ದೇವೇಂದ್ರನ ಮಾನಿನಿಯರಾದುದರಿಂದ ನಮಗೆ ಅಭಿವಂದನೀಯರಾಗಿದ್ದೀರಿ. ನಾವು ಕೃತಾರ್ಥರು. ಏನು ಅಪ್ಪಣೆ ಮಾಡಿ. ನಿಮಗೆ ನಾನು ಮಗ. ಉಪಚರಿಸುವುದು ಬೇಡ. ನಿಮ್ಮ ಅಂತರಂಗದ ಅಭಿಲಾಷೆಯನ್ನು ನಮಗೆ ಆಜ್ಞೆ ಮಾಡಿರಿ’ ಎಂದು ಪಾರ್ಥನು ವಿನಂತಿಸಿದನು.

20. ಈ ಮಾತಿಗೆ ಊರ್ವಶಿ ಅಚ್ಚರಿಹೊಂದಿ, ಕಾಮಾಭಿಲಾಷೆಗೆ ಅಂಜುತ್ತಾ ಪಾರ್ಥನ ನಡತೆಗೆ ಮೆಚ್ಚಿದಳು. ಮನ್ಮಥನ ಶರಗಳಿಗೆ ಸಿಲುಕಿ, ನಾಚಿಕೆ, ಸಂಕೋಚ ಭಯ ಹೀಗೆ ವಿವಿಧ ರೀತಿಯ ರಸಭಾವಗಳಿಗೆ ಒಳಗಾದಳು.

ಬಿಡೆಯ-ಸಂಕೋಚ

21. ಚಿತ್ರಸೇನನು ಏಕೆ ಹೇಳಿದನೊ ? ನಾನು ಏಕೆ ಬಂದೆನೊ ? ಮನ್ಮಥನೆಂಬ ಮೂರ್ಖನಿಗೆ ಏಕೆ ಸಿಕ್ಕಿ ಬಿದ್ದೆನೋ ? ಲೋಕದಲ್ಲಿ ಸರಿಯಾದ ವರ್ತನೆಯಿಲ್ಲದಿರುವ ಈತನನ್ನು ವಿಧಿ ಏಕೆ ಸೃಷ್ಟಿಸಿದನೊ ? ನಾನು ಏಕೆ ? ಈ ನರನೇಕೆ? ಎಂದು ಬ್ರಹ್ಮನನ್ನೇ ನಿಂದಿಸಿ ನಿಟ್ಟುಸಿರಿಟ್ಟಳು.

ನರ - ಮಾನವ, ಅರ್ಜುನ
ಕಾಕು ಮೂಳ -ನಿಷ್ಪ್ರಯೋಜಕ
ಕೋಳುಹೋದೆನೋ - ಸಿಕ್ಕಿಬಿದ್ದೆನೋ
ಲೋಕವರ್ತಕ - ಲೋಕದ ಸಾಮನ್ಯ ಆಚಾರಗಳಂತೆ ನಡೆಯವವನು

22. ಇವನು ಹುಚ್ಚನೋ, ನಪುಂಸಕನೊ, ಜಡನೊ, ಶ್ರೋತ್ರಿಯನೊ, ಬಾಧೆ ಕೊಡುವವನೋ, ದುಷ್ಟನೊ, ಕೆಡುಕನೋ, ಅಥವಾ ಇದು ಮನುಷ್ಯ ವಿಕಾರವೊ? ಭೀಕರ ತಪಸ್ಸು ಮಾಡಿದ ದೇವತೆಗಳು, ದೈತ್ಯರು ನನ್ನ ಎಡಗಾಲಿಗೆ ನಮಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಅಕಟಾ, ಈಗ ನಾನು ಕೆಟ್ಟೆ ಎಂದು ಅವಳು ಮರುಗಿದಳು.

ವಿಕಟ - ಭೀಕರ

23. ಇಂದ್ರನ ಆಜ್ಞೆಯಿಂದಾಗಿ ಚಿತ್ರಸೇನನು ನನ್ನನ್ನು ಪೀಡಿಸಿದನು. ಇದರಿಂದ ಕಾಮಬಾಣವು ನನ್ನ ಮನಸ್ಸಿಗೆ ನಾಟಿಕೊಂಡಿತು ಹೀಗೆ ಒಲಿದು ಬಂದ ಹೆಣ್ಣನ್ನು ನಿರಾಕರಿಸುವುದು ವಿಟಧರ್ಮವೇ ? ಅಕಟಾ, ನಾನು ಯಾರು ಎಂಬುದನ್ನು ತಿಳಿದುಕೋ - ಎಂದಳು.

ಅಂಡಲೆ - ಪೀಡಿಸು
ಟೆಕ್ಕರಿಗಳೆ - ತಿರಸ್ಕರಿಸು, ಕಡೆಗಣಿಸು

24. ‘ಶಿವಶಿವಾ, ಇಂತಹ ಮಾತಾಡಬೇಡಿ ನಿಮಗೇನೋ ಕಾಮಬಾಧೆಯಿಂದ ತಿಳಿಯದು. ಇಂದ್ರನ ಆಜ್ಞೆ’ ಚಿತ್ರಸೇನನ ಸೂಚನೆ ಹಾಗಿರಲಿ. ನೀವು ನಮ್ಮ ವಂಶಕ್ಕೆ ಮಾತೆಯೆನಿಸಿದವರು. ಮಾಡಬಾರದ ಕೆಲಸದಲ್ಲಿ ನನ್ನ ಮನವುಂಟಾಗದು ಎಂದು ಅರ್ಜುನ ವಿನಯದಿಂದ ಹೇಳಿದನು.

25. ತಾಯಿ, ಹಿಂದೆ ನಮ್ಮ ಹಿರಿಯನಾದ ಪುರೂರವನಿಗೆ ನೀವು ಹೆಂಡತಿ. ನಿಮಗೆ ಆಯುವೆಂಬ ಮಗನಾದನು. ಅವನಿಗೆ ನಹುಷನು ಪುತ್ರ. ಹೀಗೆ ಚಂದ್ರವಂಶದ ರಾಜಪರಂಪರೆ ಮುಂದುವರಿದು, ಯಾರಿಗೆ ನಾವು ಜನಿಸಿದೆವು ಎಂಬುದನ್ನು ನೀವು ವಿಚಾರಿಸಲಿಲ್ಲ’ ಎಂದು ಅರ್ಜುನನು ವಿನಯದಿಂದ ಹೇಳಿದನು.

26. ‘ಪ್ರಣವದ ವಿಚಾರವೆತ್ತ? ವೇಶ್ಯೆಯರ ಮನೆಯೊಳಗಿನ ಮಾತುಕತೆ ಎತ್ತ? ರತಿಕೇಳಿ ಬಗೆಗಿನ ಇದು ಕ್ಷುಲ್ಲಕವಾದ ಭಾರತವರ್ಷದವರ ಮಾತು. ನಿಮ್ಮ ಸೆಣಬಿನ ಗಿಡವು ದೇವಲೋಕದಲ್ಲಿರುವ ಕುಬೇರನ ಚೈತ್ರರಥ ಉದ್ಯನದಲ್ಲಿರುವ ನಿಚುಳವೃಕ್ಷಕ್ಕೆ ಸಮಾನವೇ? ಎಂದು ಊರ್ವಶಿ ಹೇಳಿದಳು.

ಆರ -ನಿಚುಳವೃಕ್ಷ
ಚೈತ್ರ ರಥ - ಅಲಕಾಪುರಿಯಲ್ಲಿರುವ ಕುಬೇರನ ಉದ್ಯಾನ
ಪ್ರಣವ - ಓಂಕಾರ
ಬಣಗು - ಕ್ಷುದ್ರ

27. ‘ತಂದೆ, ತಾತ, ಮುತ್ತಾತ, ಭಾವ, ಮೈದುನ, ಅಣ್ಣ ತಮ್ಮಂದಿರೆಂಬ ಜ್ಞಾತಿ ಬಾಂಧವರಿಗೆ, ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ವೀರಾವೇಶದಿಂದ ಹೋರಾಡಿದವರಿಗೆ ಮತ್ತು ಯಜ್ಞ ಮಾಡಿದವರಿಗೆ ಇವರೆಲ್ಲರಿಗೆ ನಾನೊಬ್ಬಳೇ’ ಎಂದು ಊರ್ವಶಿ ನಗುತ್ತ ಹೇಳಿದಳು.

28. ಈ ಬಳಸು ಮಾತುಗಳು ಹಾಗಿರಲಿ. ಅದನ್ನು ಮರೆತುಬಿಡು. ಆದರೆ ಹೆಣ್ಣಿನ ಬಯಕೆಯನ್ನು ತಿಳಿಯದವನು ಇಂದ್ರನೇ ಆಗಲಿ, ಚಂದ್ರನೇ ಆಗಲಿ ಅವನು ಕುರಿಯೇ ಸರಿ. ಮೂರ್ಖ, ನಿನಗೆ ಇದು ಹೇಗೆ ತಿಳಿಯುತ್ತದೆ ? ಎನ್ನಲು ಅರ್ಜುನನು ಭಯದಿಂದ ಅಳುಕುತ್ತಾ ಕೈಮುಗಿದು ಊರ್ವಶಿಗೆ ಹೀಗೆ ಹೇಳಿದನು.

29. ಇದು ಮಾನವ ಶರೀರ. ಸಾಯುವವರೆಗೆ ವ್ಯಭಿಚಾರವೆಸಗದೆ ಧರ್ಮದಲ್ಲಿ ವರ್ತಿಸಿದರೆ, ಬಳಿಕ ದೇವಲೋಕ ಪ್ರಾಪ್ತಿಸುವುದು. ಅಲ್ಲಿಗೆ ಬಂದ ಮೇಲೆ ಆ ರೀತಿ ವ್ಯವಹರಿಸಬಹುದು. ಇದು ನಿಯಮ ಎಂದನು.

ತ್ರಿದಶ - ದೇವತೆ
ಅವ್ಯಭಿಚಾರ - ಋಜು ನಡತೆ

30. ‘ಹೌದು, ಶ್ರುತಿ ಸ್ಮೃತಿಗಳನ್ನು ನೀವೇ ಅನುಸರಿಸುವವರು ಎಂದು ಮೂರು ಲೋಕದ ಜನರಿಗೂ ತಿಳಿದಿದೆ. ನೀವು ಐವರು ಸಹೋದರರು ಒಬ್ಬಳನ್ನೇ ಮದುವೆಯಾಗಿರುವುದು ಗೊತ್ತಿದೆ. ನಮ್ಮೊಂದಿಗೆ ಮಾತ್ರ ನಿಮಗೆ ನಿಸ್ಪೃಹತೆ, ಶಿವಶಿವಾ’ ಎಂದಳು. ಊರ್ವಶಿ.

31. ‘ತಾಯಿಯ ಮಾತನ್ನು ಮೀರುವುದು ಸಾಧುವಲ್ಲ. ಅವಳು ಅಪ್ಪಣೆ ಕೊಟ್ಟಂತೆ ನಮಗೆ ಐವರಿಗೂ ಒಬ್ಬಳೇ ಹೆಂಡತಿಯಾದಳು. ಇದು ತಪ್ಪೇ ? ದೇಹಸೌಖ್ಯಕ್ಕಾಗಿ, ಕಾಮಕೇಳಿಯ ಆನಂದಕ್ಕೆ ಒಳಗಾಗಿ ದುರ್ಗತಿಗೆ ಬೀಳುವವನು ನಾನಲ್ಲ’ ಎಂದನು ಅರ್ಜುನ.

ವೇಡೆ-ಬೇಲಿ, ದುವ್ವಾಳಿಸು-ಧುಮುಕು, ವೇಗವಾಗಿ ಚಲಿಸು
ತತುವ - ತತ್ತ್ವ
ದುವ್ವಾಳಿಸು - ಮುನ್ನುಗ್ಗು

32. ತಾಯಿ ಹೇಳಿದಂತೆ ಐವರೂ ಒಬ್ಬಳನ್ನೇ ಮದುವೆಯಾದಿರಿ. ಈಗ ತಂದೆಯಾದ ಇಂದ್ರನು ಹೇಳಿದಂತೆ ಪಿತೃವಚನವನ್ನು ಪಾಲಿಸುವುದು ಸಾಧುವಲ್ಲವೆ ? ದೇವೇಂದ್ರನೇ ಕಳುಹಿಸಿದುದರಿಂದ ಬಂದೆ, ಈ ಕಾಮಬಾಧೆಯಿಂದ ತಪ್ಪಿಸಿಕÉೂಳ್ಳುವ ಉಪಾಯವನ್ನು ನೀನೇ ಬಲ್ಲೆ ಎಂದು ಊರ್ವಶಿ ವಿನಯದಿಂದ ನುಡಿದಳು.

33. ಕಮಲದ ಮಕರಂದವೇ ದುಂಬಿಯನ್ನು. ಚಂದ್ರಿಕೆಯೇ ಚಕೋರನನ್ನು ಸಂಪತ್ತೇ ಒಬ್ಬನ ದೃಷ್ಟಿಗೆ ಬಿದ್ದರೆ ಸ್ತ್ರೀಯರೇ ಪುರುಷನನ್ನು ಅರಸಿಕÉೂಂಡು ಹೋದರೆ ಆ ಕಮಲ, ಚಂದ್ರಿಕೆ, ಸಂಪತ್ತು, ಸ್ತ್ರೀಯರು ತಿರಸ್ಕರಾರ್ಹರಾಗುತ್ತಾರೆ.

ಚಂದ್ರಿಕೆ - ಬೆಳದಿಂಗಳು
ಗರುವೆಯರು - ಮಾನ್ಯರಾದ ಸ್ತ್ರೀಯರು

34. ಇದನ್ನೆಲ್ಲಾ ತಿಳಿಸಿದರೆ, ದೇವಲೋಕದ ಸ್ತ್ರೀಯರು ಅತಿಯಾಗಿ ಹರಟುವವರು ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತೀಯಾ. ಮನ್ಮಥನು ದುಷ್ಟ ಹಾಗೂ ನಿರ್ದಯಿ. ನಿನ್ನ ಧೈರ್ಯಶೌರ್ಯಗಳ ಸೌಭಾಗ್ಯಕ್ಕೆ ನಾನು ಸೋತು ಹೋಗಿದ್ದೇನೆ . ಕಾಮಶರಕ್ಕೆ ತುತ್ತಾಗಿ ವಿರಹದುರಿಯಿಂದ ಕಂಗೆಟ್ಟಿದ್ದೇನೆ ಎಂದು ಊರ್ವಶಿ ಹೇಳಿದಳು.

ಗಳಹೆ - ಮಾತನಾಡುವವಳು
ಕಂದೊಳಸುಗೊಳ್ - ಕಂಗೆಡು

35. ‘ಅಮ್ಮಾ, ಕಾಡಬೇಡಿ. ನಿಮ್ಮೊಂದಿಗೆ ಜಗಳವಾಡಲಾರೆ. ಮನಸ್ಸಿಗೆ ಧೈರ್ಯವನ್ನು ತಂದುಕೊಂಡರೆ ಹೂಬಾಣ ತಾಗದು. ಇದಕ್ಕೆ ಚಿಂತೆಬೇಡ. ಮಕ್ಕಳನ್ನು ತಾಯಿ ನೋಡಲು ಬಂದರೆ ತಿಳಿದವರು ಅಪಾರ್ಥ ಮಾಡುವುದಿಲ್ಲ. ಇನ್ನು ನೀವು ಹೊರಡಬಹುದು’ ಎಂದ ಅರ್ಜುನ.

ನನೆಯಂಬು - ಹೂವಿನ ಬಾಣ, ಕಾಮ ಬಾಧೆ

36. ಊರ್ವಶಿಗೆ ಸಿಟ್ಟು ಉಂಟಾಯಿತು. ನಾಚಿಕೆಯೆಂಬುದು ನಾಶವಾಯ್ತು. ಪಂಥಗಾರಿಕೆ ಚಿಗುರಿತು. ಅನುತಾಪ ಕೆರಳಿತು. ಆಶಾಭಂಗವಾಯ್ತು. ಉಸಿರಿನಲ್ಲಿ ಬಿಸಿ ಹೊರಸೂಸಿತು. ಕಣ್ಣುಗಳು ಕೆಂಪಾದವು.

ಪೈಸರ-ಜಾರು, ಇಲ್ಲವಾಗು
ಕೇಸುರಿ - ಕೆಂಪುರಿ
ಈರೆಲೆಯಾಯ್ತು - ಚಿಗುರಿತು, ಉಂಟಾಯಿತು.

37. ಮುಖಚಂದ್ರನ ಸೊಂಪು ಮಾಯವಾಯ್ತು. ದೇಹ ಮತ್ತೆ ಮತ್ತೆ ಕಂಪಿಸಿತು. ತಣಿದ ತನುವು ಬೆವರಿನಿಂದ ಗಮಗಮಿಸುತ್ತಿತ್ತು. ತಂಪಿನಲ್ಲಿ ಬೆಂಕಿ, ಸಿಹಿಯಲ್ಲಿ ಕಹಿ ಅಮೃತದಲ್ಲಿ ವಿಷ ಉಂಟಾದ ಹಾಗೆ ಕೋಲಳಾದ ಊರ್ವಶಿಯಲ್ಲಿ ರೋಷ ಉಕ್ಕಿತು.

38. ತುಟಿ ನಡುಗಿತು. ಗಲ್ಲದ ಮೇಲೆ ಕೈಯಿಟ್ಟು, ಶಿರವನ್ನೇ ತೂಗಿದಳು. ಕಂಗಳ ಧಾರೆಯಲ್ಲಿ ರೋಷ ಎನ್ನುವ ಆಯುಧವನ್ನು ಮಸೆದಳು. ಉದ್ವೇಗಕ್ಕೆ ಒಳಗಾದ ಚಿತ್ತ, ಬುದ್ಧಿ, ಮನಸ್ಸುಗಳು ಅಹಂಕಾರದಿಂದ ಊರ್ವಶಿಯ ಆತ್ಮವನ್ನು ವಂಚಿಸಿದವು.

ಜೊತ್ತಿಸು - ವಂಚಿಸು

39. ‘ಎಲಾ ಭಂಡರ ಭಾವ, ಖೂಳರ ನಿಲಯ, ಕೆಡುಕರ ಒಡೆಯ, ಮೋಸಗಾರ, ಮೂರ್ಖ, ದುಷ್ಟರ ಬಂಧು, ಮರುಳ, ನಾನು ಯಾರು ಎಂಬುದನ್ನು ತಿಳಿದುಕೋ. ನೀನು ಯಾರೆಂಬುದನ್ನು ಜಗತ್ತೇ ತಿಳಿದಿದೆ. ನೀಚ ತೊಲಗಾಚೆ, ಎಂದಳು.

40. ‘ನಾವು ಪ್ರೇಮದಿಂದ ಒಲಿದು ಬಂದವರು, ನಮ್ಮನ್ನು ಒಲಿಸಿ ಕಾಡುವ ಮಿಂಡ ನೀನು. ಇಂದ್ರನ ಸಭೆಯಲ್ಲಿ ನಾವು ಸುಲಭರು, ನೀನು ದುರ್ಲಭನು’ (ಎಂಬ ಭಾವನೆ ನಿನ್ನದು) ‘ಎಲಾ ನಪುಂಸಕನೇ. ನಿನಗೆ ಏಕೆ ಈ ಪುರುಷತ್ವದ ಸೋಗು ? ಹಿಡಿ, ಈ ಶಾಪವನ್ನು’ ಎಂದು ಊರ್ವಶಿ ಕೈಎತ್ತಿದಳು.

41. ಸಿಟ್ಟಿನಿಂದೊಡಗೂಡಿದ ನಿಟ್ಟುಸಿರ ಝಳ ಹೊಡೆದು ಊರ್ವಶಿಯ ಮೂಗುತಿಯ ಮುತ್ತಿನ ಬೆಳಕು ಕಂದಿತು. ಮುಖಕಮಲದ ನಿರ್ಮಲ ಕಾಂತಿ ಕುಂದಿತು. ಅವಳ ಎತ್ತಿದ ಕೈಯಲ್ಲಿರುವ ಬೆರಳಿನ ಮಣಿ ಮುದ್ರಿಕೆಯ ಕಾಂತಿಕಿರಣ ಕೆಂಪಾದ ಉಗುರುಗಳಲ್ಲಿ ಹೊಳೆಯಿತು.

ಸೆಳ್ಳುಗುರೊಳ - ಸೆಳ್ಳುಗುರ್ಗಳ
ಅರಣ್ಯ ಪರ್ವ , ಮೈ.ವಿ.ವಿ.

42. ರಾಹುಗ್ರಸ್ತ ಚಂದ್ರನೋ, ಕಾಳಸರ್ಪದ ಹೆಡೆಯ ಮೇಲಿನ ಮಾಣಿಕ್ಯವೋ, ಸರ್ಪಗಾವಲಿನ ಅಮೃತವೋ, ಸಿಟ್ಟಾದ ಸಿಂಹವಿರುವ ಗುಹೆಯೊಳಗಿನ ಕಸ್ತೂರಿಯೋ, ಖಡ್ಗದ ಅಲಗಿನ ಮೇಲಿರುವ ಮಧುವೋ, ಹಾಲಾಹಲದಿಂದ ಮಾಡಿದ ಕಜ್ಜಾಯವೋ ಎಂಬಂತೆ ಊರ್ವಶಿಯ ರೂಪ ಸುಂದರವಾಗಿದ್ದೂ ಭಯಂಕರವಾಗಿತ್ತು.

ಮೃಗಮದ - ಕಸ್ತೂರಿ
ಲೋಹಧಾರೆ - ಖಡ್ಗದ ಅಲಗು
ಹಲಾಹಳ - ಹಾಲಾಹಲ ವಿಷ
ರೂಹು - ರೂಪು

43. ಎಲಾ ನರಾಧಮ, ನೀನು ಒಂದು ವರುಷ ನಿಮ್ಮ ಭಾರತ ವರ್ಷದ ಭೂಮಿಯಲ್ಲಿ ನಪುಂಸಕನಾಗಿರು. ಹರಿ-ಹರ-ಸುರೇಂದ್ರರಿಗೆ ನೀನು ಮೊರೆಹೊಕ್ಕರೂ ಈ ಶಾಪ ಹುಸಿಯಾಗದು-ಎಂದು ಮುಖವನ್ನು ತಿರುಹಿದಳು.

ನಿರಂತರಾಯದಲಿ - ಸತತವಾಗಿ

44. ‘ಅರ್ಜುನನಿಗೆ ಮಾತೇ ಹೊರಡಲಿಲ್ಲ. ಧೈರ್ಯದ ಕವಚ ಕಳಚಿ, ಬೆರಗಾಗಿ ಮೂಗಿನ ಮೇಲೆ ಬೆರಳಿಟ್ಟು ತಲೆ ತೂಗಿದನು. “ಆಗಲಿ, ಸುರಸ್ತ್ರೀಯರು ನಾಗರಿಕರು. ಅವರೆಲ್ಲಿ ? ಭಾರತ ಭೂಮಿಯ ನಾವೆಲ್ಲಿ ? ಈ ವಿಧಿ ನನಗೆ ಒದಗಿತೇ " ಎಂದುಕೊಂಡನು.

ಬೇಗಡೆ - ಕವಚ, ತೆರೆ, ಹೊರ ಆವರಣ

45. “ಇಂದ್ರನಿಗೆ ಹೇಳಿದೆನೇ? ಅಥವಾ ಊರ್ವಶಿಯನ್ನು ನಾನೇ ಕರೆಸಿಕೊಂಡೆನೇ ? ಇವಳು ಕೊಟ್ಟ ಶಾಪೋಕ್ತಿಯಲ್ಲಿ ನನ್ನ ಅಪರಾಧವೇನು ? ಒಂದು ವರ್ಷದ ತನಕ ನಪುಂಸಕತ್ವವನ್ನು ನಾನು ತಾಳಬಲ್ಲೆನೆ ? ಸಾಕು, ಮರಣವೇ ಒಳಿತು”, ಎಂದುಕೊಂಡನು.

ದೇಹಾಂತರ - ಸಾವು

46. ‘ಹೇ ವಿಧಿಯೇ ! ಅಪರಾಧವೆಸಗಿದರೆ ಶಿಕ್ಷೆ ಸರಿ. ಆದರೆ ವೇದ ಶಾಸ್ತ್ರಗಳ ಸನ್ಮಾರ್ಗದಲ್ಲಿದ್ದವರಿಗೆ ಶಿಕ್ಷೆಯಾಗಲು ಏನು ಕಾರಣ ? ಅಕಟಾ. ಪುರುಷತ್ವಹೀನನಾಗಿ ನಾನು ಬದುಕಲಾರೆ’ ಎಂದುಕೊಂಡನು.

47. ‘ತಪಸ್ಸನ್ನು ಮಾಡಿದುದರಿಂದ ಪಾಶುಪತಾಸ್ತ್ರ ದೊರಕಿತು. ಧರ್ಮವೆ ತಪಸ್ಸೆಂದು ಭಾವಿಸಿ ಹಾಗೆ ನಡೆದುದರಿಂದ ನಪುಂಸಕತ್ವ ಪ್ರಾಪ್ತವಾಯಿತು. ಈ ಎರಡೂ ತಪಸ್ಸುಗಳೇ ಆದರೂ ಫಲ ಮಾತ್ರ ಬೇರೆಯಾಯಿತು. ಇದು ಕರ್ಮವಶದಿಂದ ಆದುದು.” ಎಂದು ತಲೆ ತೂಗಿದನು.

48. ಪಾಶುಪತಾಸ್ತ್ರದಿಂದ ವೈರಿಗಳ ರಕ್ತವನ್ನೇ ಹರಿಸುತ್ತೇನೆ ಮಡದಿಯಾದ ದ್ರೌಪದಿಗೆ ಮುಡಿಕಟ್ಟಿಕೋ ಎನ್ನುತ್ತೇನೆ. ಆದರೆ ಊರ್ವಶಿಯ ಶಾಪವಿಚಾರವನ್ನು ಯಾರಿಗೆ ಹೇಳೋಣ ? ತರುಣೀಮಣಿಯಾದ ದ್ರೌಪದಿಗೆ ಈ ಮಾತು ರುಚಿಸೀತೇ ? ಹಾ ಎಂದು ನಿಟ್ಟುಸಿರುಬಿಟ್ಟನು.

ರಾಟಳ - ರಾಟೆ
ಬೂತುಗೆಡಹು - ತುಚ್ಛವಾಗಿ ಮಾತನಾಡು

49. ಅರಸನೇ ಕೇಳು. ಪಾರ್ಥನ ದುರುಳತನವನ್ನು ಊರ್ವಶಿಯು ಚಿತ್ರಸೇನನಿಗೆ ವಿವರಿಸಿದಳು. ಅವನಾದರೋ ಆಕೆಯನ್ನು ಸಮಾಧಾನಪಡಿಸಿ, ಅವರಿಬ್ಬರ ಕಲಹವನ್ನು ಇಂದ್ರನಿಗೆ ಸುರಪಾಲನಿಗೆ ತಿಳಿಸಿದನು. ಆ ಕೂಡಲೆ, ದೇವೇಂದ್ರನು ಅರ್ಜುನನ ಅರಮನೆಗೆ ಬಂದನು.

50. ಮಗನನ್ನು ಆಲಿಂಗಿಸಿ, ಎನ್ನ ಕಂದನಿಗೆ ದುಃಖವೇಕೆ, ಎನ್ನ ಮುದ್ದು ಆನೆಗೆ ತಳಮಳವೇಕೆ, ಎನ್ನ ರಾಜನಿಗೆ ದುಮ್ಮಾನವೇಕೆ, ಮುಖದ ಗ್ಲಾನಿ, ಕಣ್ಣಲ್ಲಿ ಅಶ್ರುಬಿಂದು ಇವುಗಳಿಂದ ನಿನಗೆ ಮಾತೇ ಬಾರದಲ್ಲಾ ? ಏನಿದು ವಿಚಿತ್ರ ? ಎಂದು ದೇವೇಂದ್ರ ಕೇಳಿದನು.

ಹಳಹಳಿಕೆ - ತಳಮಳ

51. ಅರ್ಜುನ ತಲೆಬಾಗಿ ನಾಚಿಕೆಯಿಂದ ನಿಂತಿರಲು, ಇಂದ್ರನು ಅವನನ್ನು ಮತ್ತೆ ಆಲಿಂಗಿಸಿ ಮುಖವನ್ನೆತ್ತಿ ಮುಂಡಾಡಿ ‘ಮಗುವೇ, ಮನಸ್ಸಿನ ವ್ಯಥೆಯನ್ನು ಬಿಡು, ಊರ್ವಶಿಯ ಬಿರುನುಡಿಯನ್ನು ನನಗಾಗಿ ಸೈರಿಸು. ಹೆಂಗಸರ ಮಾತಿನಲ್ಲಿ ಏನಿದೆ ? - ಎಂದನು.

52. ‘ಎಲೈ ಪಾರ್ಥ, ವೃಥಾ ಚಿಂತಿಸದಿರು. ಊರ್ವಶಿಯ ಶಾಪವು ನಿನಗೆ ಉಪಕಾರವೇ ಆಗಿ ಪರಿಣಮಿಸಿದೆ. ಹನ್ನೆರಡು ವರ್ಷ ವನವಾಸದ ಬಳಿಕ ಒಂದು ವರ್ಷ ಅಜ್ಞಾತವಾಸ ಮಾಡಬೇಕಾಗಿ ಬಂದಾಗ, ಶಿಖಂಡಿತನವೆ ನಿನಗೆ ಸಾಧನವಾಗುತ್ತದೆ’ ಎಂದನು.

ಹಳುವ - ಕಾಡು
ತಲಹು - ಅಂತ್ಯ , ಕೊನೆ

53. ಮಗನೇ, ಕೆಡುಕೇನೂ ಆಗಿಲ್ಲ. ಚಿಂತಿಸಬೇಡ. ಜಾಣ ವೈರಿಗಳ ದೃಷ್ಟಿಯೆಂಬ ಬಾಣಕ್ಕೆ ಇದು ಜೋಡಾಗಿ ಅಜ್ಞಾತವಾಸದಲ್ಲಿ ನೆರವಿಗೆ ಬರುತ್ತದೆ. ಇದು ಪುಣ್ಯಫಲವೇ ಆಗಿದೆ. ಊರ್ವಶಿಯು ಮಾಡಿದ ಅನ್ಯಾಯವು ನಿನ್ನ ಭಾಷೆಯನ್ನು ಕಾಪಾಡುತ್ತದೆ. ನೀನು ಇದನ್ನು ತಿಳಿಯದ ಅಜ್ಞಾನಿಯಾಗಿರುವೆ’ ಎಂದನು.

ಜಾಣಯ್ಲ-ಜಾಣತನ
ಅಪಕೃತಿ - ಅಪಕಾರ
ಸಾಹಿತ್ಯ - ವಿದ್ವಾಂಸ, ತಿಳುವಳಿಕೆಯಿರುವವನು.

54. ಹೀಗೆ ಅರ್ಜುನನನ್ನು ಸಮಾಧಾನಪಡಿಸಿ, ದೇವೇಂದ್ರನು ತನ್ನ ಅರಮನೆಗೆ ಅವನನ್ನು ವಿವಿಧ ವೈಭವಾದಿಗಳಿಂದ ಕರೆತಂದನು. ಅಗ್ನಿ, ವಾಯುವೇ ಮೊದಲಾದವರು ಅರ್ಜುನನಿಗೆ ಮಂತ್ರಾಸ್ತ್ರಗಳನ್ನು ಅನುಗ್ರಹಿಸಿದರು. ಅಮರನಾರಿಯರೆಲ್ಲರೂ ಸೇಸೆಯನ್ನು ತಳಿದು ಅವನಿಗೆ ಜಯಕಾರವನ್ನು ಘೋಷಿಸಿದರು.

ಶಿಖಿ - ಅಗ್ನಿ
ಪವನ - ವಾಯು
ಅಮರಿ - ಅಪ್ಸರೆ

55. ಅಸ್ತ್ರಗಳ ರಹಸ್ಯವನ್ನು ದೇವೇಂದ್ರನು ಅರ್ಜುನನಿಗೆ ಉಪದೇಶಿಸಿದನು. ಅನಂತರ ಭರತನಾಟ್ಯಶಾಸ್ತ್ರವನ್ನು ಕುರಿತು ಉಪದೇಶ ದೊರಕಿಸಿದನು. ಸುರರಿಗೆ ಪ್ರತಿಸ್ಪರ್ಧಿಗಳಾದ ಕೆಲವು ದೈತ್ಯರನ್ನು ಅರ್ಜುನನು ಕೊಂದನು. ಈ ಕೀರ್ತಿ ಸರ್ವತ್ರ ವ್ಯಾಪಿಸಿತು.

ಅಲಗಣಸು - ಪ್ರತಿಸ್ಪರ್ಧಿ