೦೭

ಸೂಚನೆ : ಪರಮೇಶ್ವರನಿಂದ ಪಾಶುಪತಾಸ್ತ್ರವನ್ನು ಸಂಪಾದಿಸಿದ ಸಂತೋಷದಲ್ಲಿ ಅರ್ಜುನನು ಇಂದ್ರತೇಜಸ್ಸಿನಿಂದ ದೇವೇಂದ್ರನ ನಗರವನ್ನು ಪ್ರದೇಶಿಸಿದನು.

ಶಕ್ರ - ಇಂದ್ರ

1. ಜನಮೇಜಯ ಭೂಪನೆ ಕೇಳು. ಶಿವನನ್ನು ಬೀಳ್ಕೊಟ್ಟ ಅರ್ಜುನನು ಅಸ್ತ್ರಲಾಭವಾದದ್ದನ್ನು ಮರೆತು ಇಂದ್ರಕೀಲ ಪರ್ವತದಲ್ಲಿ ಶಿವಸಾನ್ನಿಧ್ಯ ಸೌಖ್ಯ ತಪ್ಪಿ ಹೋಯಿತಲ್ಲಾ ಎಂದು ವಿಯೋಗ ದುಃಖದಿಂದ ಉಮ್ಮಳಿಸಿದನು.

2. ‘ಅಯ್ಯೋ ನನ್ನ ಪುಣ್ಯವೆ ! ಹುಚ್ಚನ ದೇವಪೂಜೆಯೋ ! ಸ್ವಪ್ನದ ಭಾಗ್ಯವೊ ! ಮಗುವಿನ ಕೈಯ ಮಾಣಿಕ್ಯವೊ ! ಕಪಿಯ ಕೈಯ ಪುಷ್ಪಮಾಲಿಕೆಯೊ ! ನನ್ನ ವಿವೇಕದ ವಿಭ್ರಮೆಯೊ ! ಪರಶಿವನನ್ನು ನನ್ನ ಕಣ್ಣಿನಲ್ಲಿ ಕಂಡಾಗಲೂ ಅಸ್ತ್ರವನ್ನು ಬೇಡಿ ಭೂಮಿಯಲ್ಲಿರುವ ವರವನ್ನು ಪಡೆದೆನಲ್ಲಾ ?’ ಎಂದು ನಿಟ್ಟುಸಿರಿಟ್ಟನು.

ಮರುಳ - ಹುಚ್ಚ

3. ಅರಸನೇ ಲಾಲಿಸು. ಇಂದ್ರಸುತನನ್ನು ನೋಡುವ ಉತ್ಸಾಹದಿಂದ ಈ ಕಡೆ ಪಶ್ಚಿಮಭಾಗದ ಅಧಿಪತಿಯಾದ ವರುಣದೇವನು ಜಲಚರ, ನಾಗಕುಲ, ನದಿ-ನದ-ಸಾಗರ ಪರಿವಾರದಿಂದ ಕೂಡಿಕೊಂಡು ಆಗಮಿಸಿದನು.

ನದ - ಗಂಡುನದಿ

4. ಆ ತಪೋವನಕ್ಕೆ ಯಕ್ಷ-ರಾಕ್ಷಸ-ಗುಹ್ಯಕ-ಕಿನ್ನರಗಣ ಸಹಿತ ಪುಷ್ಪಕ ವಿಮಾನದಲ್ಲಿ ಕುಬೇರನು ಬಂದನು. ಹಾಗೆಯೇ ಸರ್ವಪಿತೃಗಳಿಂದ ಕೂಡಿಕೊಂಡು ಧರ್ಮಾಧ್ಯಕ್ಷರೊಂದಿಗೆ ಯಮರಾಜನೂ ಆಗಮಿಸಿದನು.

ಧನೇಶ್ವರ - ಕುಬೇರ
ಅಂತಕ - ಯಮ

5. ಸತ್ತಿಗೆಯ ಸಾಲು, ಎಡ,ಬಲದಲ್ಲಿ ಚಾಮರಗಳು, ವಿದ್ಯಾಧರ ಉರಗ ಯಕ್ಷ ರಾಕ್ಷಸರು ಮೊಳಗಿಸುತ್ತಿರುವ ಕಹಳೆಗಳ ನಾದ, ಬಹುಪರಾಕು ಎಂಬ ಉದ್ಘೋಷಗಳ ಸಂಭ್ರಮದಲ್ಲಿ ದೇವೇಂದ್ರನು ಅಂಬರದಿಂದ ಕೆಳಗಿಳಿದು ಬಂದನು.

ಸತ್ತಿಗೆ - ಛತ್ರ
ಸೀಗುರಿ - ಚಾಮರ
ಕೈವಾರಿ - ಹೊಗಳು ಭಟ
ಗರುವಾಯಿ - ಸಂಭ್ರಮ, ಸೊಗಸು

6. ಅವರೆಲ್ಲರನ್ನು ಕಂಡ ಅರ್ಜುನನು ಅವರನ್ನು ಯುಕ್ತ ರೀತಿಯಿಂದ ಸ್ವಾಗತಿಸಿ ಮನ್ನಿಸಿದನು. ಅವರುಗಳಾದರೋ ‘ಪರಶಿವನಿಂದ ಪರಮಾಸ್ತ್ರವನ್ನು ಪಡೆದ ನೀನೇ ಪರಾಕ್ರಮಿಯು’ ಎಂದು ಅರ್ಜುನನನ್ನು ಹೊಗಳಿದರು.

7. ದೇವೇಂದ್ರನಾದರೋ ಆ ಮಹಾಸ್ತ್ರಕ್ಕೆ ಬಳುವಳಿಯಾಗಿ ‘ಇಂದ್ರಸಂಜ್ಞ’ ವೆಂಬ ದಿವ್ಯಬಾಣವನ್ನು ನೀಡಿದನು. ಯಮ, ವರುಣ, ಕುಬೇರರು ಕ್ರಮವಾಗಿ ದಂಡ, ವಾರುಣಾಸ್ತ್ರ, ಸಮ್ಮೋಹನಾಸ್ತ್ರಗಳನ್ನು ಅವನಿಗೆ ಕೊಟ್ಟರು.

ಸುತ್ರಾಮ - ಇಂದ್ರ
ಧನದ -ಕುಬೇರ

8. “ಎಲಾ ಅರ್ಜುನ, ನಿನಗೆ ಈ ಶರಗಳು ಮಿಗಿಲೆ ? ಪರಮೇಶ್ವರನೇ ನಿನ್ನ ಭಕ್ತಿಗೆ ಮೆಚ್ಚಿದ್ದಾನೆ. ನಿನಗೆ ಶ್ರೀಮನ್ನಾರಾಯಣನೇ ಸುಲಭವಾಗಿ ದೊರಕುವವನು. ಹಿಂದೆ ನೀನು ನರನೆಂಬ ಋಷಿ”. ಎಂದು ಮಗನನ್ನು ಇಂದ್ರನು ಆಲಿಂಗಿಸಿದನು.

9. “ಇದುವರೆಗೆ ನೀನು ಮಾಡಿದ ತಪಸ್ಸಿನಿಂದ ಉಂಟಾದ ದೇಹಬಾಧೆಗಳ ನೋವನ್ನು ಅಮರಾವತಿಯಲ್ಲಿ ಕಳೆ. ರಥದೊಡನೆ ಮಾತಳಿಯನ್ನು ಕಳುಹಿಸುತ್ತೇನೆ. ನೂರು ಯಾಗಗಳನ್ನು ಮಾಡಿದವರ ಭಾಗ್ಯ ವಿಶೇಷಗಳನ್ನು ನೋಡುವಿಯಂತೆ” ಎಂದನು

ಮನೆವಾರತೆ - ಭಾಗ್ಯ ವಿಶೇಷ

10. “ಅನುಜ್ಞೆ, ನೂರು ಯಾಗ ಮಾಡಿದವರು ಅನುಭವಿಸುವ ಸ್ವರ್ಗವನ್ನು ನಿಮ್ಮ ಕರುಣೆಯಿಂದ ನಾನು ಈ ದೇಹದಲ್ಲಿಯೇ ಪ್ರವೇಶಿಸುವಂತಾಯಿತು. ಇಹಜೀವನದಲ್ಲೇ ಆಮುಷ್ಮಿಕ ಜೀವನದ ಸುಖವು ನಿರಾತಂಕವಾಗಿ ದೊರಕುವುದು.” ಎಂದು ಇಂದ್ರನ ಪಾದಗಳಿಗೆ ಅರ್ಜುನನು ಅಭಿವಂದಿಸಿದನು.

ಐಹಿಕ - ಭೌತಿಕ
ಆಮುಷ್ಮಿಕ - ಪರಲೋಕಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ
ನಿಷ್ಪ್ರತ್ಯೂಹ -ನಿರಾತಂಕ

11. ಅರ್ಜುನನನ್ನು ಇಂದ್ರ ಬೀಳ್ಕೊಟ್ಟು ದಿಕ್ಪಾಲರೊಂದಿಗೆ ಅಂತರ್ಧಾನನಾದನು. ಕೂಡಲೇ ಇಂದ್ರನ ಸಾರಥಿಯಾದ ಮಾತಳಿಯು ವೈಡೂರ್ಯ ಮಣಿಕಾಂತಿಯಿಂದ ಕಂಗೊಳಿಸುವ ಸುವರ್ಣರಥದಲ್ಲಿ ಆಕಾಶದಲ್ಲಿ ಕಾಣಿಸಿಕೊಂಡನು.

12. ಹತ್ತು ಸಾವಿರ ಕುದುರೆಗಳನ್ನು ಕಟ್ಟಿಕೊಂಡು ಛತ್ರ ಪತಾಕೆಗಳಿಂದ ಕಂಗೊಳಿಸಿದ ಇಂದ್ರರಥವು ಸೂರ್ಯತೇಜದ ಪ್ರತಿಸ್ಪರ್ಧಿಯೋ, ಮೇರುಪರ್ವತದ ತಮ್ಮನೋ, ಚಂದ್ರನ ಪ್ರತಿಬಿಂಬವೋ ಎಂಬಂತೆ ಆಕಾಶದಲ್ಲಿ ಪ್ರಕಾಶಿಸುತ್ತ ಆಕಾಶದಿಂದ ಇಳಿಯಿತು.

ಮರುದಲೆ -ಪ್ರತಿಬಿಂಬ
ಖರರುಚಿ - ಸೂರ್ಯ
ಮೃಗಾಂಕ - ಚಂದ್ರ
ಮಾರಾಂಕ - ಪ್ರತಿಸ್ಪರ್ಧಿ

13. ‘ಏನಿದು ಆಶ್ಚರ್ಯ ! ಮತ್ತೆ ಮತ್ತೆ ಹೊಸ ದರ್ಶನ ! ಇದು ನನ್ನ ಭಾಗ್ಯ ವಿಶೇಷವೇ ಸರಿ’. ಎಂದು ಅರ್ಜುನನು ರಥದ ಎದುರು ಬಂದನು. ‘ನೀನು ವೀರನಾದ ಅರ್ಜುನನೇ ? ಎಂದು ಹೊಗಳುತ್ತಾ ಇಂದ್ರನ ಸಾರಥಿ ರಥವನ್ನು ನಿಲ್ಲಿಸಿದನು.

14. ವೇಗವಾಗಿ ಬಂದ ಕುದುರೆಗಳ ಕಾಲಗೊರಸಿನ ಸಪ್ಪಳಗಳಿಂದ ಕೂಡಿದ ಮತ್ತು ಅವುಗಳ ಮಧುರವಾದ ಹೇಷಾರವದೊಡನೆ ಧೂಳಿನಿಂದ ಆವೃತವಾದ ರಥದಲ್ಲಿ ಮಾತಳಿಯು ನಿಂತು ಅರ್ಜುನನನ್ನು ಮಾತಾಡಿಸಿದನು.

15. “ಅರ್ಜುನ, ಏಳು ನಿನ್ನ ಪೂರ್ವಪುಣ್ಯದಿಂದ ಇಂದ್ರನ ರಥವನ್ನೇರುವ ಸೌಭಾಗ್ಯ ನಿನಗೆ ಬಂದೊದಗಿದೆ. ಯಜ್ಞಗಳನ್ನು ಮತ್ತು ಕಠಿಣ ತಪಸ್ಸುಗಳನ್ನು ಆಚರಿಸಿದವರಿಗೆ ದೊರೆಯುವ ಸಿರಿ ಮತ್ತು ದೇವತೆಗಳ ಪಟ್ಟಣ ನಿನಗೆ ಪ್ರಾಪ್ತವಾಯಿತು”. ಎಂದನು.

ಸಾಲಕುರಿದರಿಹಿ - ಕುರಿಗಳನ್ನು ಬಲಿಕೊಟ್ಟು ಯಜ್ಞಗಳನ್ನು ಮಾಡಿದವರು

16. “ಅಶ್ವಮೇಧ, ರಾಜಸೂಯಾದಿಗಳನ್ನು ಮಾಡಿದವರೂ ಅಮರಾವತಿಯ ಕೋಟೆಯ ಕಡೆಯ ಬೀದಿಯ ನಿಕೃಷ್ಟ ಸುಂದರಿಯರನ್ನು ಪಡೆಯುವುದೇ ಸಂದೇಹವಾಗಿದೆ. ಅಮರಾವತಿಯೆಲ್ಲಿ? ಸಾಮಾನ್ಯ ಮನುಷ್ಯರೆಲ್ಲಿ? ಈಶ್ವರನ ಅನುಗ್ರಹದಿಂದ ನಾನೇ ಭಾಗ್ಯಶಾಲಿ” ಎಂದು ಅರ್ಜುನನು ನಗುತ್ತಾ ಹೇಳಿದನು.

17. ಹೀಗೆ ಹೇಳುತ್ತಾ ಇಂದ್ರರಥದ ಮೇಲೆ ಕಾಲಿರಿಸುತ್ತಾ ಇಂದ್ರಕೀಲವನಕ್ಕೆ ಕೈಮುಗಿದು, ಮುನಿನಿಕರ, ಪರ್ವತ, ತಾವರೆಕೊಳ, ಗಿಡಮರಬಳ್ಳಿ ಪೊದರು, ಪಕ್ಷಿ ಪ್ರಾಣಿಗಳಿಗೆಲ್ಲಾ ’ ನಿಮ್ಮ ಅನುಜ್ಞೆಯಿಂದ ನಾನು ಹೋಗಿ ಬರಲೇ ’ ಎಂದು ಮಧುರ ನುಡಿಗಳಿಂದ ಅರ್ಜುನನು ಕೇಳಿದನು.

ವನಕೆ ಕೈಮುಗಿದರೆಗಿದನು -ವನಕೆ ಕೈಮುಗಿದೆರಗಿ ನುಡಿದನು
ಕುಮಾರವ್ಯಾಸ ಭಾರತ ಸಂಗ್ರಹ - : ಸಂ: ಎಂ ವಿ ಸೀ

18. ಹೀಗೆನ್ನುತ್ತಾ ರಥವೇರಲು, ಇಂದ್ರನ ಸಾರಥಿಯು ಅರ್ಜುನನ ಗುಣವಿಶೇಷಗಳನ್ನು ಹೊಗಳುತ್ತಾ, “ಅರ್ಜುನ, ದೃಢವಾಗಿ ಕುಳಿತುಕೋ” ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತ್ತಾ ವಾಘೆಗಳನ್ನು ಹಿಡಿದು ಕುದುರೆಗಳನ್ನು ಚಪ್ಪರಿಸಿದನು.

ವಾಘೆ - ಲಗಾಮು.

19. ಆಶ್ಚರ್ಯಕರವಾದ ವೇಗದಿಂದ ರಥವು ಆಕಾಶಕ್ಕೆ ಏರಿತು. ಕುದುರೆಗಳ ಹೇಷಾರವ, ಸೂತನಾದ ಮಾತಲಿಯ ಹೂಂಕಾರಧ್ವನಿ, ರxದ ಗಡುಸಾದ ಚಕ್ರಗಳ ಚೀತ್ಕೃತಿ ಇವು ಆಕಾಶವನ್ನು ತುಂಬಿದವು.

20. ರಥವು ಮೇಲೆ ಹೋಗಲು, ಅರ್ಜುನನು “ಭೂಮಿ, ಪರ್ವತ, ಸಮುದ್ರ, ದ್ವೀಪ, ನದ ನದಿಗಳು, ಕಾಣುವ ಲೋಕಗಳು, ಸೂರ್ಯನ ರಥಗತಿ ಸುತ್ತುವ ಮೇರುಪರ್ವತ ಇತ್ಯಾದಿಗಳನ್ನು ವಿವರಿಸು” ಎಂದು ಸಾರಥಿಯೊಡನೆ ಕೇಳಿದನು.

21. ಭೂಮಿಯನ್ನು ಧರಿಸಿದವರು ಯಾರು ? ಅದು ಯಾವುದರ ಮೇಲಿದೆ ? ದಿಕ್ಪಾಲಕರ ಪಟ್ಟಣಗಳು ಎಲ್ಲಿವೆ ? ಬ್ರಹ್ಮಾಂಡದ ಅಗಲ ಎಷ್ಟು ? ಗ್ರಹರಾಶಿಗಳು ಹಾಗೂ ಧ್ರುವನಕ್ಷತ್ರ ಎಷ್ಟು ಯೋಜನ ಮೇಲಕ್ಕಿವೆ ? ಎಂದು ಅರ್ಜುನನು ಕೇಳಲು ಮಾತಲಿ ಅದಕ್ಕೆ ನಗುತ್ತಾ ಉತ್ತರಿಸಿದನು.

22. ಪಾರ್ಥ ಕೇಳು, ನಕ್ಷತ್ರಮಾಲೆ, ಸೂರ್ಯರಥದ ಗತಿ, ಪದ್ಮನಾಭನು ಜಗತ್ತನ್ನು ಪಾಲಿಸುವುದು ಇತ್ಯಾದಿ ಸಮಸ್ತ ವಿಷಯಗಳನ್ನು ಶಿವನ ಪದವನ್ನು ನೆನೆದು ಮಾತಳಿಯು ವಿವರಿಸಿದನು.

23. ಕೆಳಗೆ ಅಂಡಕಟಾಹದಲ್ಲಿ ನೀರು ತುಂಬಿದೆ. ಅದರ ಪ್ರಮಾಣವು ಇಪ್ಪತ್ತೈದು ಕೋಟಿ ಪವಣಿನಷ್ಟಿದೆ. ಇದರ ಮೇಲೆ ಒಂದು ಕೋಟಿಯ ದಳದಲ್ಲಿ ಭೂಮಿಯಿದೆ. ಅಲ್ಲಿಂದ ಮೇಲೆ ಬ್ರಹ್ಮಾಂಡದವರೆಗೆ ಇಪ್ಪತ್ತನಾಲ್ಕು ಕೋಟಿ ಪವಣಿನಷ್ಟು ದೂರವಿದೆ.

ಪವಣ - ಪ್ರಮಾಣ, ಅಳತೆಯ ಮಾನ

24. ಅತಳ, ವಿತಳ, ಸುತಳ, ತಳಾತಳ, ಮಹಾತಳ, ರಸಾತಳ, ಪಾತಾಳ, ಹೀಗೆ ಕೆಳಗೆ ಏಳು ಲೋಕಗಳು ಇದ್ದು ಅವುಗಳ ಪ್ರತಿಯೊಂದರ ಅಂತರ ಹತ್ತು ಸಾವಿರ ಯೋಜನವಾಗಿದೆ ಎಂದನು.

25. ಮೇಲೆ ಭೂಲೋಕವು ಉತ್ತಮ, ಭುವಲೋಕ, ಸುವಲೋಕ, ಮಹಲೋಕ, ಜನಲೋಕ, ತಪೋಲೋಕಗಳ ಮೇಲೆ ಸತ್ಯಲೋಕವು ಉತ್ತಮೋತ್ತಮವೆನಿಸುತ್ತದೆ. ಇವುಗಳ ಪಾಲನೆಗಾಗಿ ಲೋಕಪಾಲರನ್ನು ನೇಮಿಸಲಾಗಿದೆ.

26. ಸೂರ್ಯಮಂಡಲದಿಂದ ತೊಡಗಿ ಬ್ರಹ್ಮಾಂಡ ವಿಸ್ತಾರದವರೆಗೆ ಜಗತ್ತಿನ ಸೃಷ್ಟಿಯಿದೆ. ವಾಯುವಿನ ಆಧಾರದಿಂದ, ಮಂಗಳಕರವಾಗಿರುವ ಈ ಲೋಕ ದೇವತೆಗಳ ಮಹಿಮೆಯಿಂದ ಕೂಡಿದೆ, ಅದನ್ನು ಹೇಳಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ ಎಂದನು.

27. ಭೂಮಿಯನ್ನು ಆದಿಶೇಷನು ಹೊತ್ತುಕೊಂಡಿದ್ದಾನೆ. ಅದನ್ನು ಕೂರ್ಮನು ಹೊತ್ತಿದ್ದಾನೆ. ಈ ಭಾರವನ್ನು ಆದಿಶಕ್ತಿಯು ತನ್ನ ಒಂದು ಲೀಲೆಯಿಂದ ಧರಿಸಿದ್ದಾಳೆ. ದೊಡ್ಡ ಪರ್ವತಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡ ಭೂಮಿಯು ನೀರಿನಲ್ಲಿ ಮುಳುಗುವುದೆಂದು ಮದಗಜಗಳು ಭೂಮಿಯನ್ನು ಎಂಟು ದಿಕ್ಕುಗಳಲ್ಲಿಯೂ ಹೊತ್ತುಕೊಂಡಿವೆ.

ಅಹಿ -ಸರ್ಪ
ಕಮಠ - ಕೂರ್ಮ, ಆಮೆ
ತೋರ -ದೊಡ್ಡದಾದ, ದಪ್ಪನಾದ
ವಾರಣ - ಆನೆ

28. ಭೂಮಂಡಲವು ಐವತ್ತು ಕೋಟಿ ವಿಸ್ತಾರವಾದುದು. ಸಪ್ತ ಸಮುದ್ರಗಳ ಹೊರಗೆ ಜಂಬೂದ್ವೀಪವಿದೆ. ಅದರ ಮಧ್ಯೆ ಕರ್ಣಿಕೆಯಂತೆ ಇರುವ ಮೇರುಪರ್ವತದ ಸುತ್ತಲೂ ಕಮಲದ ದಳಗಳಂತೆ ಭದ್ರಾಶ್ವ, ಭಾರತ, ಕೇತುಮಾಲ, ಕುರುಗಳೆಂಬ ವರುಷಗಳಿವೆ.

ಕರ್ಣಿಕೆ - ಕಮಲದ ಬೀಜಕೋಶ

ಸಪ್ತಸಮುದ್ರ - ಲವಣ ಸಮುದ್ರ (ಉಪ್ಪು), ಇಕ್ಷು ಸಮುದ್ರ (ಕಬ್ಬಿನ ಹಾಲು), ಸುರಾಸಮುದ್ರ (ಮದ್ಯ), ಸರ್ಪಿಸ್ ಸಮುದ್ರ(ತುಪ್ಪ) , ದಧಿ ಸಮುದ್ರ (ಮೊಸರು), ಕ್ಷೀರಸಮುದ್ರ(ಹಾಲು) ಮತ್ತು ಜಲ ಸಮುದ್ರ ( ಸಿಹಿನೀರು)

29. ಭೂಮಿಯಲ್ಲಿ ಒಂದು ಲಕ್ಷದ ಹದಿನಾರು ಸಾವಿರ ಯೋಜನ ಅಳತೆಯಲ್ಲಿ ಜನರು ನೆಲೆಸಿದ್ದಾರೆ. ಮಿಕ್ಕ ಎಂಬತ್ನಾಲ್ಕು ಸಾವಿರ ಯೋಜನದ ಅಳತೆಯಲ್ಲಿ ಗಿರಿಶಿಖರಗಳಿವೆ. ಮೂವತ್ತೆರಡು ಸಾವಿರ ಯೋಜನದಲ್ಲಿ ಎಂಟು ದಿಕ್ಪಾಲಕರ ಪಟ್ಟಣಗಳಿವೆ.

30. ಇವುಗಳ ನಡುವೆ ಬ್ರಹ್ಮದೇವರ ನಗರವಿದೆ. ಇದರ ವಿಸ್ತಾರ ಹದಿನಾರು ಸಾವಿರ ಯೋಜನಗಳು. ನವರತ್ನಮಯವಾದ ಚಿನ್ನದ ಕೋಟೆ. ಅಕ್ಕಪಕ್ಕದಲ್ಲಿ ಇರುವ ಅಂಗಢಗಳು ಮತ್ತು ವಿರಳವಾಗಿರುವ ಭವ್ಯಸೌಧಗಳಿಂದ ಕಂಗೊಳಿಸುವ ಈ ನಗರವು ಹದಿನಾಲ್ಕು ಲೋಕಗಳಲ್ಲೇ ಅನುಪಮವಾದುದು.

ಮಿಸುನಿ-ಚಿನ್ನ
ಹಮ್ರ್ಯ - ಭವ್ಯಸೌಧ
ಚತುರ್ದಶ - ಹದಿನಾಲ್ಕು

31. ಮಂಗಳಮಯವಾದ ಆಭರಣಗಳನ್ನು ಧರಿಸಿ, ದಿವ್ಯ ವಸ್ತ್ರಭೂಷಿತರಾಗಿ, ಚಂಚಲವಾದ ಕಣ್ಣುಗಳಿರುವ, ಚಂದ್ರಮುಖದ ಸುಲಕ್ಷಣಾನ್ವಿತರಾದ ಭಾಗ್ಯವಂತ ಜನರು ಬ್ರಹ್ಮನ ನಗರದಲ್ಲಿ ವಾಸವಾಗಿದ್ದಾರೆ.

ಕಮಲಭವಪುರ - ಬ್ರಹ್ಮಪುರ

32. ಹೊನ್ನಿನ ಕಳಸದಿಂದ ಚೆಲುವಾದ ಉಪ್ಪರಿಗೆಗಳಿಂದ, ಥಳಥಳ ಹೊಳೆಯುವ ಸೌಧಗಳಿಂದ ಶೋಭಿಸುತ್ತಿರುವ, ಹತ್ತಿರದಲ್ಲೇ ಆಕಾಶದಿಂದಿಳಿದು ಬಂದ ಗಂಗಾನದಿಯಿಂದಾಗಿ ಬ್ರಹ್ಮದೇವರ ನಗರಿಯು ಇನ್ನಷ್ಟು ಕಂಗೊಳಿಸುತ್ತಿದೆ.

33. ಅಸಂಖ್ಯಾತ ದೇವ ಸಮೂಹದ ಭಾರದಿಂದ ಸತ್ಯಲೋಕವು ಜಾರದಿರಲೆಂದು ಮೇರುಪರ್ವತಕ್ಕೆ ಆನಿಸಿ ನಿರ್ಮಿಸಿದ ಬೆಳ್ಳಿಯ ಕಂಬವೋ ಅಥವಾ ಸಕಲ ಪುಣ್ಯ ಸಂಚಯನದಿಂದ ಸತ್ಯಲೋಕಕ್ಕೆ ಹೋಗುವವರ ದಾರಿಯೋ ಎಂಬಂತೆ ಗಂಗಧಾರೆಯು ಕಂಗೊಳಿಸುತ್ತಿದೆ.

ತತಿ - ಸಮೂಹ
ಆನಿಸು - ಒರಗಿಸು
ಧೀರ - ಸನ್ನಡತೆಯುಳ್ಳವ

34. ಮನುಷ್ಯರು, ದೇವತೆಗಳೇ ಮೊದಲಾದ ಚರಾಚರ ಜೀವಿಗಳು ತಮ್ಮ ಪಾಪನಾಶಮಾಡಿಕೊಳ್ಳಲೆಂದು ಗಂಗಾದೇವಿಯು ಸತ್ಯಲೋಕದಿಂದ ಕೆಳಗೆ ಇಳಿದು ಬರುತ್ತಿದ್ದಾಳೆ. ಭೂಮಿಯು ತನ್ನನ್ನು ಧರಿಸಲಾರದೆಂದು ಮೇರುಪರ್ವತದ ಶಿಖರದ ಮಧ್ಯೆ ಅವಳು ನಾಲ್ಕು ಮುಖವಾಗಿ ಹರಿಯುತ್ತಿದ್ದಾಳೆ.

ಕನಕ ಗಿರಿ - ಮೇರುಪರ್ವತ

35. ಅಳಕನಂದೆ, ಸುಚಕ್ಷು, ನಿರ್ಮಲಜಲದ ಭದ್ರೆ, ಸತ್ಯೆ, ಎಂಬ ನಾಲ್ಕು ನದಿಗಳಾಗಿ ದಕ್ಷಿಣಮುಖವಾಗಿ ಅರ್ಧ ಪ್ರದಕ್ಷಿಣಾಕಾರದಲ್ಲಿ ಹರಿದು ಮೇರುಪರ್ವತದಿಂದ ಕುಲಪರ್ವತಕ್ಕೆ ಇಳಿದು ಪ್ರಪಂಚದ ಪಾಪವನ್ನು ಪರಿಹರಿಸಿ ಗಂಗೆಯು ನಾಲ್ಕು ಕಡೆಯ ಸಮುದ್ರವನ್ನು ಸೇರುತ್ತಾಳೆ.

36. ಮೇರುಗಿರಿಯ ಮೊದಲಿಗೆ ನಾಲ್ಕು ಕೀಲಕ ಪರ್ವತಗಳಿವೆ. ಅವುಗಳಲ್ಲಿ ಅರುಣೋದೆ, ಭದ್ರೆ, ಸಿತೋದೆ, ಮಾನಸಗಳೆಂಬ ನಾಲ್ಕು ಕೇಸರ ಸರೋವರಗಳಿವೆ. ಕೀಲಕ ಗಿರಿಯ ಹೊರಗೆ ನಾಲ್ಕು ಉದ್ಯಾನಗಳಿವೆ. ಕೀಲಕ ಪರ್ವತ ಶಿಖರದವರೆಗೆ ಐವತ್ತು ಯೋಜನವಿದ್ದು, ಅದರ ವಿಸ್ತಾರ ಸಾವಿರ ಯೋಜನದಷ್ಟಿದೆ.

37. ಅದರ ತುದಿಯ ಮೂಡಣ ದಿಕ್ಕಿನಲ್ಲಿ ಅರಳಿ ವೃಕ್ಷವಿದೆ. ದಕ್ಷಿಣದಲ್ಲಿ ಜಂಬೂಫಲದ ಮರವಿದ್ದು, ಅದರ ಹಣ್ಣಿನ ರಸವುಕ್ಕಿ ನದಿಯಾಗಿ ಹರಿಯುತ್ತದೆ. ಪಶ್ಚಿಮದಲ್ಲಿ ಕದಂಬವೃಕ್ಷವೂ, ಉತ್ತರದಲ್ಲಿ ವಟವೃಕ್ಷವೂ ಇದ್ದು ದೇವತೆಗಳಿಗೆ ಆಶ್ರಯವಾಗಿದೆ.

38. ಪೂರ್ವದಲ್ಲಿ ಮಂದರ, ದಕ್ಷಿಣದಲ್ಲಿ ಗಂಧ ಮಾದನ, ಪಶ್ಚಿಮದಲ್ಲಿ ವಿಮಲ, ಉತ್ತರದಲ್ಲಿ ಸುಪಾಶ್ರ್ವ ಎಂಬ ಪರ್ವತಗಳಿವೆ. ಹಾಗೆಯೇ ಉತ್ತರದಲ್ಲಿ ನಂದನ, ಪಶ್ಚಿಮದಲ್ಲಿ ವೈಭ್ರಾಜ, ದಕ್ಷಿಣದಲ್ಲಿ ಗಂಧಮಾದನ, ಪೂರ್ವದಲ್ಲಿ ಚೈತ್ರರಥಗಳೆಂಬ ವನಗಳಿವೆ.

39. ಪೂರ್ವದಲ್ಲಿ ಸೀತಳಾಂತಕ, ಕುಂಡ, ಮಲಯ, ವೈರಂತಕ ಪರ್ವತಗಳೂ, ತೆಂಕು ದಿಕ್ಕಿನಲ್ಲಿ ತ್ರಿಕೂಟ, ಶಿಶಿರ, ಪತಂಗರುಚಿ, ನಿಷಧ ಪರ್ವತಗಳೂ, ಪಶ್ಚಿಮದಲ್ಲಿ ಕಪಿಲ ಗಂಧಮಾದನ, ವೈಡೂರ್ಯ ಪರ್ವತಗಳೂ ಇವೆ.

40. ಉತ್ತರದಲ್ಲಿ ನಾಗಕಾಲಾಂಜನ, ಹಂಸ, ವೃಷಭ, ಶಂಖಕೂಟಗಳೆಂಬ ನಾಲ್ಕು ಪರ್ವತಗಳಿವೆ. ಈ ಮೇರುವಿನ ಹೊರಗೆ ದಶದಿಕ್ಕುಗಳಲ್ಲಿ ಯೋಗಿಗಳು, ಸಿದ್ಧಪುರುಷರು, ಸೇವ್ಯರು ನೆಲೆನಿಂತಿದ್ದಾರೆ.

ನಿಷೇವಿತರು - ಸೇವ್ಯರು

41. ಭೂಮಿಯ ಮಧ್ಯದಲ್ಲಿರುವ ಮೇರುಗಿರಿಯನ್ನು ಬಳಸಿ ಜಂಬೂದ್ವೀಪ ನವಖಂಡಗಳು ವೃತ್ತಾಕಾರವಾಗಿವೆ. ಇವುಗಳ ಮೇರೆಯಾಗಿರುವ ಕುಲಪರ್ವತಗಳ ಅಗಲ-ಎತ್ತರಗಳನ್ನು ಸಜ್ಜನನಾದ ನಿನಗೆ ತಿಳಿಸುತ್ತೇನೆ.

ಕಲಿಮಲ - ಪಾಪ, ಕಶ್ಮಲ

ನವಖಂಡ -ಕುರು, ಹಿರಣ್ಮಯ, ರಮ್ಯಕ, ಇಳಾವೃತ, ಹರಿವರುಷ, ಕಿಂಪುರುಷ, ಭಾರತ, ಉತ್ತರ, ಕೇತುಮಾಲಾ

42. ಮೇರುಪರ್ವತದಲ್ಲಿ ಕುರು, ಹಿರಣ್ಮಯ, ರಮ್ಯಕ, ಇಳಾವೃತ, ಹರಿವರುಷ, ಕಿಂಪುರುಷ, ಭಾರತ, ಉತ್ತರಗಳೆಂಬ ವರುಷಗಳಿವೆ. ಅವುಗಳಲ್ಲಿ ಶೃಂಗ ಶ್ವೇತ, ನೀಲಗಿರಿ, ನಿಷಧ, ಹೇಮಕೂಟ, ಹಿಮಾಲಯಗಳೆಂಬ ಪರ್ವತಗಳು ಅಪರ ಸಮುದ್ರದವರೆಗೆ ನೆಲೆಸಿವೆ.

ಹಿಮಾಲಯವಾಗಪರಜಲಧಿ - ಹಿಮಾಲಯ ಪರ್ವತ ಮೊದಲಾಗಿ ಎಲ್ಲ ಪರ್ವತಗಳೂ ಪಶ್ಚಿಮ ಸಮುದ್ರ ಕಡೆಯಾಗಿ ಮಟ್ಟಿವೆ.

43. ಮೇರುಪರ್ವತವನ್ನು ಬಳಸಿರುವ ಇಳಾವೃತ ವರುಷದ ಪೂರ್ವದಲ್ಲಿ ಮಾಲ್ಯವತವೆಂಬ ಪರ್ವತವಿದ್ದು, ಸಮುದ್ರಪರ್ಯಂತ ಅದು ಹರಡಿದೆ. ಭದ್ರಾಶ್ವ ವರುಷದ ಪಶ್ಚಿಮದಲ್ಲಿ ಗಂಧಮಾದನದಿಂದ ತೊಡಗಿ ಪಶ್ಚಿಮ ಸಮುದ್ರದವರೆಗಿರುವುದು ಕೇತುಮಾಲ ವರ್ಷವೆನಿಸಿದೆ.

44. ವರ್ಷಗಳ ಪರ್ವತಗಳ ವಿಸ್ತಾರ ಎರಡು ಸಾವಿರ ಯೋಜನ. ವರ್ಷಗಳ ಅಂತರ ಒಂಬತ್ತು ಸಾವಿರ ಯೋಜನ. ಪೂರ್ವದಿಂದ ಪಶ್ಚಿಮದವರೆಗಿನ ಒಟ್ಟು ವಿಸ್ತಾರ ಮೂವತ್ತನಾಲ್ಕು ಯೋಜನ. ಹೊರಗೆ ಇದರ ಇಮ್ಮಡಿಯಷ್ಟು ವಿಸ್ತಾರದ ಉಪ್ಪಿನ ಸಮುದ್ರವಿದೆ (?)

45. ದೇವಕೂಟದ ಮಧ್ಯಭಾಗದಲ್ಲಿರುವ ಮಾಲ್ಯವತದ ಇಕ್ಕೆಲಗಳಲ್ಲಿ, ಕೈಲಾಸ, ಗಂಧಮಾದನ ಪರ್ವತಗಳೂ ಇವೆ. ಭೂಪ್ರದೇಶದ ವಿಸ್ತಾರದಲ್ಲಿ ನಿಷಧ ಪರ್ವತದ ಇಕ್ಕೆಲಗಳಲ್ಲಿ ದೇವಯೋಗ್ಯ ಗಿರಿಗಳಿವೆ.

46. ಪೂರ್ವ ಪಶ್ಚಿಮಗಳಲ್ಲಿ ಸಾಗರವನ್ನು ಮುಟ್ಟುವಷ್ಟು ವಿಸ್ತಾರವಾಗಿ ಹಬ್ಬಿರುವ ನೀಲಗಿರಿಯ ಮೇಲೆ ಎಣೆಯಿಲ್ಲದ ಶಿಖರವಿದೆ. ಇಳಾವೃತದ ಮೇಲಿರುವ ಈ ಎಂಟು ಉಪಪರ್ವತಗಳ ವಿಸ್ತಾರವೇ ಎಂಬತ್ತು ಯೋಜನ.

47. “ಇಳಾವೃತ ವರ್ಷಕ್ಕೆ ಸಂಕರ್ಷಣ, ಅಧಿಪತಿಯು ಭದ್ರಾಶ್ವಕ್ಕೆ ಹಯಗ್ರೀವ, ಹರಿವರ್ಷಕ್ಕೆ ನರಸಿಂಹ, ಕೇತುಮಾಲಕ್ಕೆ ನಾರಾಯಣ ಇವರು ಅಧಿಪತಿಗಳು. ಹಾಗೆಯೇ ರಮ್ಯಕ ಹಿರಣ್ಮಯ, ಕುರು ವರುಷಗಳಿಗೆ ಮತ್ಸ್ಯ, ಕೂರ್ಮ, ವರಾಹರು ಅಧಿಪತಿಗಳು” ಎಂದು ಪಾರ್ಥನಿಗೆ ಹೇಳಿದನು.

48. ಕಿಂಪುರುಷಕ್ಕೆ ರಾಮನೂ, ಭಾರತಕ್ಕೆ ನರನಾರಾಯಣರೂ ಅಧಿಪತಿಗಳು. ಹನುಮಂತ, ಭೂದೇವಿ, ನಾರದ, ಮನು, ಲಕ್ಷ್ಮೀದೇವಿ, ಪ್ರಹ್ಲಾದ, ಭದ್ರಶ್ರವ, ಸದಾಶಿವ - ಇವರು ಈ ವರ್ಷಗಳ ಪಾಲಕರು.

49. ಈ ವರುಷಗಳನ್ನು, ಪರ್ವತಗಳನ್ನು ಬಳಸಿ ಲವಣ ಸಮುದ್ರ, ಅದರಾಚೆ ಪ್ಲಕ್ಷದ್ವೀಪ, ಇಕ್ಷು ಸಮುದ್ರ, ಅನಂತರ ಶಾಲ್ಮಲ ದ್ವೀಪ, ಸುರೆಯ ಸಮುದ್ರಗಳಿವೆ. ಇವು ಒಂದಕ್ಕಿಂತ ಇನ್ನೊಂದು ಇಮ್ಮಡಿ ವಿಸ್ತಾರವಾಗಿವೆ.

50. ಸುರೆಯ ಸಮುದ್ರದಾಚೆ ಕುಶಸಮುದ್ರ, ಘೃತಸಮುದ್ರ, ಕ್ರೌಂಚದ್ವೀಪಗಳಿವೆ. ಇವುಗಳ ಎರಡರಷ್ಟಿರುವ ದಧಿ ಸಮುದ್ರ
    ಶಾಕದ್ವೀಪಗಳಿವೆ. ಅಲ್ಲಿಂದ ಮೇಲಿರುವ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ಶ್ರೀಹರಿಯ ನಿವಾಸವಾದ ಕ್ಷೀರಸಾಗರವಿದೆ.

51. ಶ್ರೀ ಹರಿಯ ನಿವಾಸವಾದರೋ ತುಂಬಾ ಸೊಗಸಾಗಿದ್ದು ಪ್ರಳಯರಹಿತವಾಗಿ ಮೃತ್ಯುಮಾಯೆಗಳಿಗೆ ಒಳಗಾಗದೆ, ಕಲಿ ಪ್ರವೇಶವಿಲ್ಲದೆ ಮೆರೆಯುತ್ತಿದೆ. ಹರಿಯ ವಾಸಸ್ಥಾನವಾದ ಈ ನಗರವನ್ನು ಕ್ಷೀರಸಾಗರ ಸುತ್ತುವರಿದಿದೆ.

ಪ್ರಳಯವೆಂದೂಯಿಲ್ಲ - ಅಪರೂಪದ ಪ್ರಯೋಗ

52. ಪರಬ್ರಹ್ಮನು ಇರುವ ಕ್ಷೀರಸಾಗರವು ಯೋಗಿಗಳ ನೆಲೆವೀಡೆನಿಸಿ, ಸನಕಾದಿ ಮುನಿಗಳ ಸ್ವರ್ಗವೆಂದೆನಿಸಿ, ಅನಂತ ಎನಿಸಿದ ಉಪನಿಷತ್ತುಗಳ ಆಕರವೆನಿಸಿ ಮೂರು ಲೋಕಗಳ ಕನ್ನಡಿಯಂತೆ ಶ್ರೀಹರಿಯ ನಗರವು ಕ್ಷೀರಸಮುದ್ರದ ಮಧ್ಯೆ ಕಂಗೊಳಿಸುತ್ತಿದೆ. ಪಾರ್ಥನೇ ನೋಡು.

ಭೋಗಭೂಮಿ - ಸ್ವರ್ಗ

53. ಪದ್ಮನಾಭನು ವಾಸವಾಗಿರುವ ಕ್ಷೀರಸಮುದ್ರದ ಹೊರವಲಯದಲ್ಲಿ ಸವಿಯಾದ ನೀರಿನ ಸಮುದ್ರವಿದೆ. ಲೋಕಾಲೋಕ ಎಂಬ ಪರ್ವತ ಭೂಮಿಗೆ ಕೋಟೆಯನ್ನು ಕಟ್ಟಿದ ಹಾಗೆ ಇದೆ. ಆ ಬಳಿಕ ಬ್ರಹ್ಮಾಂಡ ಪರ್ಯಂತವೂ ಕತ್ತಲೆ ಆವರಿಸಿದೆ.

ಲೋಕಾಲೋಕ ಪರ್ವತ - ಚಕ್ರವಾಳ ಪರ್ವತ , ಭೂಮಿಯನ್ನು ಆವರಿಸಿರುವ ಒಂದು ಪರ್ವತ.

54. ಜಂಬೂದ್ವೀಪವು ಒಂದು ಲಕ್ಷ ಯೋಜನ, ಲವಣ ಸಮುದ್ರ ಎರಡು ಲಕ್ಷ ಯೋಜನ, ಪ್ಲಕ್ಷದ್ವೀಪ ಇಕ್ಷು ಸಮುದ್ರಗಳು ನಾಲ್ಕು ಲಕ್ಷ ಯೋಜನ, ಶಾಲ್ಮಲಿ ದ್ವೀಪ ಸುರಾಸಮುದ್ರಗಳು ಎಂಟು ಲಕ್ಷ ಯೋಜನ, ಕುಶ ದ್ವೀಪ ಘೃತ ಸಮುದ್ರಗಳು ಹದಿನಾರು ಲಕ್ಷ ಯೋಜನ, ಕ್ರೌಂಚದ್ವೀಪ ದಧಿ ಸಮುದ್ರಗಳು ಮೂವತ್ತೆರಡು ಲಕ್ಷಯೋಜನ ವಿಸ್ತಾರವಾಗಿವೆ.

55. ಶಾಕದ್ವೀಪ ಕ್ಷೀರಸಮುದ್ರಗಳು ಅರುವತ್ತನಾಲ್ಕು ಲಕ್ಷಯೋಜನ. ಪುಷ್ಕರದ್ವೀಪ ಸವಿನೀರಿನ ಸಾಗರಗಳು ಒಂದು ಕೋಟಿ ಇಪ್ಪತ್ತೆಂಟು ಲಕ್ಷ ಯೋಜನ. ಅನಂತರ ಲೋಕಾಲೋಕಗಿರಿಯನ್ನೂ ಒಳಗೊಂಡಂತೆ ಹೇಮ ಭೂಮಿಯು ಎರಡು ಕೋಟಿ ಐವತ್ತಾರು ಲಕ್ಷ ಯೋಜನ ವಿಸ್ತಾರವಾಗಿದೆ.

56. ಹತ್ತೊಂಬತ್ತು ಕೋಟಿ ತೊಂಬತ್ತು ಲಕ್ಷ ಯೋಜನದಷ್ಟು ವಿಸ್ತಾರವಾಗಿರುವ ಕತ್ತಲೆಯು ಭೂಮಿಯ ಸುತ್ತಲೂ ಮೂಲಜಲದವರೆಗೆ ಹರಡಿದೆ. ಈ ಕಡೆ ಮೇರು ಪರ್ವತದಿಂದ ಇಪ್ಪತ್ತು ಕೋಟಿ ಯೋಜನ ಕೂಡಿ ನೋಡಿದರೆ, ಪ್ರಪಂಚವು (ಭೂಮಿಯು ?) ಒಟ್ಟು ಐವತ್ತು ಕೋಟಿ ಯೋಜನದಷ್ಟು ವಿಸ್ತಾರವಾಗಿದೆ.

ಗರ್ಭೋದಕ - ?

ಸೃಷ್ಟಿಲೋಕದ ವಿವರಣೆಗೆ ಬ್ರಹ್ಮಾಂಡ ಪುರಾಣವನ್ನು ನೋಡಿ.

57. ಒಂಬತ್ತು ವರುಷಗಳಿವೆ. ಜಂಬೂದ್ವೀಪ ಏಳು ವರುಷಗಳನ್ನೂ, ನೂರು ಸಂಖ್ಯೆಯ ದ್ವೀಪಗಳನ್ನೂ ಹೊಂದಿದೆ. ಕಡೆಯಲ್ಲಿರುವ ದ್ವೀಪದಲ್ಲಿ ಎರಡು ವರುಷಗಳಿದ್ದು, ಮಾನಸ ಪರ್ವತವು ಅದರ ಮೇಲೆ ಚಕ್ರದ ಕಂಬಿಯಂತೆ ನಿಂತಿದೆ.
    (?)

ಸಪ್ತದ್ವೀಪಗಳು - ಇಡೀ ಪ್ರಪಂಚವನ್ನು ದ್ವೀಪಗಳ ಕಕ್ಷೆಯಲ್ಲಿ ತರುವ ಅಂಗವಾಗಿ ಈ ಬತೆಯ ವಿಭಜನೆ ನಮ್ಮಲ್ಲಿದೆ. ಮಹಾಭಾರತವೂ ಇದನ್ನು ಗುರುತಿಸಿ ಸಪ್ತದ್ವೀಪ ಎಂದು ಕರೆದಿದೆ. ಸೂರ್ಯನ ರಥದ ನೇಮಿಯ ಮಾರ್ಗಗಳೇ ಸಪ್ತದ್ವೀಪಗಳ ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ. ಸೂರ್ಯನು ಮೇರುಪರ್ವತದ ಸುತ್ತ ತಿರುಗುತ್ತ ಪಶ್ಚಿಮವನ್ನು ಸೇರುವಾಗ ರಥನೇಮಿ ಸೃಷ್ಟಿಸುವ ಮಾರ್ಗಗಳೇ ಭೂ ಸಂಧಿಗಳು ಹಾಗೂ ಸಪ್ತಸಮುದ್ರಗಳು. ‘ಲವಣೇಕ್ಷು ಸುಧಾ ಸರ್ಪಿದಧಿಕ್ಷೀರ ಜಲಾರ್ಣವಾ’ ಎಂಬ ಸೂತ್ರವೇ ಇದೆಯಲ್ಲ.
ದ್ವೀಪ–ಸಮುದ್ರ–ಪ್ರದೇಶ
ಜಂಬೂದ್ವೀಪ–ಲವಣಸಮುದ್ರ–ಭರತಖಂಡವು ಈ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿದೆ
ಪ್ಲಕ್ಷದ್ವೀಪ–ಇಕ್ಷುಸಮುದ್ರ–ರಷಿಯದ ಆಕ್ಸಸ್ ನದಿಯ ಪ್ರದೇಶ
ಕುಶದ್ವೀಪ–ಘೃತಸಮುದ್ರ–ಅಥವಾ ಇರಿತ್ರಿಯನ್ ಸಮುದ್ರ. ಇಂದಿನ ಪರ್ಷಿಯಾ ಕೊಲ್ಲಿ
ಕ್ರೌಂಚದ್ವೀಪ–ದಧಿಸಮುದ್ರ–ಜಕಾರ್ತಾದ ಉತ್ತರದಲ್ಲಿ
ಶಾಕದ್ವೀಪ–ಕ್ಷೀರಸಮುದ್ರ–ಕ್ಯಸ್ಪಿಯನ್ ಸಮುದ್ರಪ್ರದೇಶ(ಷಿರ್ವಾಸ್ ಸಮುದ್ರ)
ಶಾಲ್ಮಲ ದ್ವೀಪ–ಸುರಾಸಮುದ್ರ–ಸರೈಸ್ ಸಮುದ್ರ ಪ್ರದೇಶ
ಪುಷ್ಕರ ದ್ವೀಪ–ಸ್ವಾದುಸಮುದ್ರ–ಛಾದುಸ್ ನದಿಭಾಗ, ಮಂಗೋಲಿಯಾದಲ್ಲಿದೆ.
ಇದು ಜಗತ್ತಿನ ಎಲ್ಲ ಜಲ, ದ್ವೀಪ, ಭೂ ಪ್ರದೇಶಗಳ ಸಮಗ್ರ ವಿವರಣೆ ಎಂದು ಹೇಳುವಂತಿಲ್ಲ. ಆ ಕಾಲಕ್ಕೆ ಜನಜನಿತವಾಗಿದ್ದ ಕಲ್ಪನೆಗೆ ಮಹಾಭಾರತವು ಒಂದು ರೂಪ ಕೊಡಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸಿದೆ ಎಂದು ತಿಳಿಯಬೇಕು. ಬೇರೆ ಬೇರೆ ಪುರಾಣಗಳಲ್ಲಿ ಸ್ವಲ್ಪ ವ್ಯತ್ಯಾಸವೂ ಉಂಟು.ಎಲ್ಲ ಪುರಾಣಗಳಲ್ಲಿ ನಳೋಪಾಖ್ಯಾನದಲ್ಲಿ ದೇವಿ ಭಾಗವತದಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ಮಹಾಭಾರತದ ಅನುಶಾಸನ ಅನುಗೀತಪರ್ವಗಳಲ್ಲಿ ವ್ಯಾಪಕವಾಗಿ ಬಳಸಿರುವ ಹೆಸರು ಜಂಬೂದ್ವೀಪ. ಮಹಾಭಾರತದ ಒಂದು ಅವಾಂತರ ಪರ್ವದ ಹೆಸರೇ ‘ಜಂಬೂಖಂಡ ವಿನಿರ್ಮಾಣ ಪರ್ವ’.
ಆದುದರಿಂದ ಈ ಬಗೆಗೆ ತಿಳಿದುಕೊಳ್ಳುವುದು ಸೂಕ್ತ. ಜಂಬೂ, ಪ್ಲಕ್ಷ, ಶಾಲ್ಮಲಿ, ಕುಶಕ್ರೌಂಚ, ಶಾಕ ಮತ್ತು ಪುಷ್ಕರಗಳೇ ಸಪ್ತದ್ವೀಪಗಳು. ಭರತವರ್ಷವು ಈ ಜಂಬೂ ದ್ವೀಪದಲ್ಲಿದೆ. ಸುದರ್ಶನ ಎಂಬ ಭಾರಿಯ ಜಂಬೂ ವೃಕ್ಷದಿಂದ ಜಂಬೂ ದ್ವೀಪ ಎಂಬ ಹೆಸರು ಬಂದಿದೆ. ಈ ಹಣ್ಣಿನ ರಸ ಹರಿಯುವ ಜಂಬೂನದಿ ಮತ್ತು ಇದರಲ್ಲಿರುವ ಜಾಬೂನದ (ಚಿನ್ನದ ನಿಕ್ಷೇಪ) ಗಳು ಸ್ಮರಣೀಯವಾಗಿª.,
ಈ ಪ್ರದೇಶಧಲ್ಲಿ ಮಾವು ಕದಂಬ ಆಲದ ಮರಗಳೂ ಹೆಚ್ಚು ಸಂಖ್ಯೆಯಲ್ಲಿವೆ. ಈ ಜಂಬೂ ದ್ವೀಪವು ಒಂದುಲಕ್ಷ ಯೋಜನ ವಿಸ್ತಾರವಾದದ್ದೆಂದು ಭಾರತ ಹೇಳುತ್ತದೆ. ಎಂಟು ದೀಘ್ ಪರ್ವತ ಶ್ರೇಣಿಗಳು ಇದ್ದು ಪ್ರದೇಶವು ಒಂಭತ್ತು ದೇಶಗಳಾಗಿ ವಿಂಗಡನೆಗೊಂಡಿದೆ. ಇದರ ಉತ್ತರ, ದಕ್ಷಿಣ ಭಾಗಗಳು ಬಿಲ್ಲಿನ ಆಕಾರದಲ್ಲಿವೆ. ಸಮತಲ ಪ್ರದೇಶೌನ್ನು ಇಲಾವರ್ತ ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ.
ಇಲಾವರ್ತದ ದಕ್ಷಿಣಕ್ಕೆ ಮೂರು ಪರ್ವತಗಳು-ಹೇಮಕೂಟ, ಹಿಮಾಲಯ ಮತ್ತು ನಿಷಾದ. ಮೂರು ದೇಶಗಳು ಹರಿವರ್ಷ, ಕಿಂಪುರುಷ ವರ್ಷ ಮತ್ತು ಭಾರತ ವರ್ಷ. ಇಲ್ಲಿ ಮೇರುಪರ್ವತವಿದೆ. ಈ ಪರ್ವತದ ಮೇಲೆ ದೇವತೆಗಳು ಗಂಧರ್ವರು ಅಸುರರು ಮತ್ತು ಅಪ್ಸರೆಯರು ವಾಸ ಮಾಡುತ್ತಾರೆ.
ಈ ಮೇರುವಿನ ಶಿಖರ ಭಾಗದಲ್ಲಿ ಶುಕ್ರಾಚಾರ್ಯರೊಂದಿಗೆ ರಾಕ್ಷಸರಿದ್ದಾರೆ. ಉತ್ತರಕ್ಕೆ ಕರ್ಣಿಕಾರ ವನವಿದೆ. ಇಲ್ಲಿ ಪಶುಪತಿ ಉಮೆಯ ಸಂಗಡ ವಾಸಿಸುತ್ತಾನೆ. ಉತ್ತರ ಹೇಮಕೂಟದಲ್ಲಿ ಕುಬೇರನಿದ್ದಾನೆ. ಕೈಲಾಸದ ಉತ್ತರಕ್ಕೆ ಮೈನಾಕ ಪರ್ವತಪ್ರದೇಶ. ಅದರ ಉತ್ತgಕ್ಕೆ ಹಿರಣ್ಯವರ್ಷ. ಅಲ್ಲಿ ಬಿಂದು ಪ್ರದೇಶ. ಅದರ ಉತ್ತರಕ್ಕೆ ಹಿರಣ್ಯ ವರ್ಷ. ಅಲ್ಲಿ ಬಿಂದು ಸರೋವರವಿದೆ. ಗಂಗೆಯ ದರ್ಶನ ಪಡೆಯಲು ಭಗೀರಥನು ತಪಸ್ಸು ಮಾಡಿದ್ದು ಇಲ್ಲೇ. ಈ ಬಇಂದು ಸರೋವರದ ಬಳಿ ಗಂಗೆಯು ಏಳು ಸೀಳಾಗಿ ಹರಿಯುತ್ತಾಳೆ. ಇವಕ್ಕೆ ವಷ್ಟೋಕಸಾರ ನಲಿನೀ, ಸರಸ್ವತೀ, ಜಂಬೂ, ಸೀತಾ, ಗಂಗಾ ಮತ್ತು ಸಿಂಧೂ ಎಂಬ ಹೆಸರುಗಳಿವೆ. ಈ ಪರ್ವ ಪ್ರದೇಶದ ಮೇಲ್ಭಾಗದ ಬಯಲಲ್ಲಿ ನಾಲ್ಕು ಸರೋವರಗಳಿವೆ. ಕ್ಷೀರ, ಮಧು, ಇಕ್ಷು ಮತ್ತು ಸಿಹಿ ನೀರಿನ ಸರೋವರಗಳು ಎಂದು ಅವುಗಳನ್ನು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ.
ಇವುಗಳ ಬದಿಯಲ್ಲಿ ನಂದನ ಚೈತ್ರರಥ, ವೈಭ್ರಾಜ ಮತ್ತು ಸರ್ವಭದ್ರಕ ಎಂಬ ನಾಲ್ಕು ಸುಂದರ ಉದ್ಯಾನಗಳಿವೆ. ಈ ನಾಲ್ಕು ಉದ್ಯಾನಗಳ ಹೆಸರುಗಳು ನಮ್ಮ ಕಾವ್ಯ ಪುರಾಣಗಳಲ್ಲಿ ಉಕ್ತವಾಗಿವೆ.

58. ಎರಡನೆಯ ವರುಷವಾಗಿರುವ ಪುಷ್ಕರದ ನಡುವೆ ಮಾನಸೋತ್ತರವೆಂಬ ಪರ್ವತವಿದೆ. ಅದರ ಅಗಲ ಐವತ್ತು ಸಾವಿರ ಯೋಜನ ಹಾಗೂ ಎತ್ತರ ಇದರ ಇಮ್ಮಡಿಯಷ್ಟು. ಪುಣ್ಯಾತ್ಮನೇ. ಲಾಲಿಸು. ಆ ಪರ್ವತಾಗ್ರದ ಮೇಲೆ ದಿಕ್ಪಾಲಕರ ಪುರಗಳು ಮೆರೆಯುತ್ತಿವೆ.

59. ಪೂರ್ವದಲ್ಲಿ ದೇವೇಂದ್ರನ ಸ್ವರ್ಗ, ದಕ್ಷಿಣದಲ್ಲಿ ಯಮನ ಸಂಯಮನಿ, ಪಶ್ಚಿಮದಲ್ಲಿ ವರುಣನ ಶುದ್ಧಿಮತಿ, ಉತ್ತರದಲ್ಲಿ ಕುಬೇರನ ಕಾಂತಿಮತಿ ಎಂಬ ಪಟ್ಟಣಗಳೂ ಅಗ್ನಿ, ನಿರುತಿ, ವಾಯು, ಈಶಾನರಿಗೆ ಅವರವರ ಹೆಸರಿನ ನಗರಗಳೂ ಇವೆ.

60. ಈ ಭೂಮಿಯು ಹಾವಿನಂತಹ ನಾಳವಿರುವ ಕಮಲದ ಹೂವು. ಅದರ ಕರ್ಣಿಕೆಯೆ ಮೇರುಪರ್ವತ ಕೇಸರಗಳೇ ಪರ್ವತಗಳು. ಚತುರ್ಮುಖ ಬ್ರಹ್ಮನು ಮಧ್ಯದಲ್ಲಿ ಇರಲು ಈ ಭೂಮಿಯು ಮಹಾವಿಷ್ಣುವಿನ ನಾಭಿಕಮಲದಂತೆ ಕಂಗೊಳಿಸುವುದು.

ಕರ್ಣಿಕೆ - ಕೇಸರದಂಡ

61. ಭೂಮಂಡಲದ ವರುಷ, ದ್ವೀಪ, ಪರ್ವತ, ಸಮುದ್ರ, ಮೇರು ಪರ್ವತದ ಶಿಖರದ ತುದಿಯಲ್ಲಿರುವ ಬ್ರಹ್ಮನ ನಗರ -ಇವುಗಳೆಲ್ಲದರ ವಿವರವನ್ನು ಹೇಳಿದೆನು. ಈಗ ಸೂರ್ಯನ ರಥದ ಪಥ, ನಕ್ಷತ್ರ ಮಂಡಲಗಳ ವಿವರವನ್ನು ಕೇಳು ಎಂದು ಮಾತಳಿಯು ಅರ್ಜುನನಿಗೆ ಹೇಳಿದನು.

62. ಸೂರ್ಯರಥದ ಚಕ್ರದ ಅಚ್ಚು ಒಂದು ಕಡೆ ಮಾನಸ ಪರ್ವತ ಶಿಖರದ ಮೇಲೆ, ಮತ್ತೊಂದು ಕಡೆ ಮೇರು ಪರ್ವತದ ಮೇಲೆ ಇದೆ. ಅದರ ಉದ್ದವು ಒಂದು ಕೋಟಿ ಐವತ್ತೇಳು ಲಕ್ಷ ಯೋಜನ ಮತ್ತು ಅಗಲ ಮೂವತ್ತು ಸಾವಿರ ಯೋಜನವಾಗಿದ್ದು ಅನಿಲಪಾಶದಿಂದ ಧ್ರುವಮಂಡಲಕ್ಕೆ ಬಂಧಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ.

63. ಸೂರ್ಯರಥದ ನಾಭಿಯೇ ಚಳಿಗಾಲ ಮಳೆಗಾಲ ಬೇಸಗೆ ಕಾಲವೆಂಬ ಮೂರು ಅಚ್ಚರಿಗಳುಳ್ಳ ನಾಲ್ಕು ಮಾಸಗಳ ಆವರ್ತ. ಅದಕ್ಕೆ ಆರುಋತುಗಳೇ ಬಳೆ. (ಷಡಂಗವೆ ನೇಮಿ ?) ನಾಲ್ಕು ಯುಗಕ್ಕೆ ವಿಸ್ತರಿಸಿದ ಸಂವತ್ಸರಸಂಖ್ಯೆಗಳೆಲ್ಲಾ ಅದರ ಮೊಳೆಗಳು.

ಕಾಲದ ಈ ವಿಭಾಗಗಳು ರಥದ ಚಕ್ರದ ಭಾಗಗಳಂತೆ ವರ್ಣಿತವಾಗಿವೆ.

64. ಈ ರಥದಲ್ಲಿ ಸರ್ಪವೆಂಬ ಹಗ್ಗ ( ವಾಘೆ) ಒಂಬತ್ತು ಸಾವಿರ ಕುರಿಗುಣಿಗಳೆಂಬ ಈಚುಗಳಿವೆ. ತೊಂಬತ್ತೊಂದು ಸಾವಿರರದರ್ಧದಷ್ಟು ನೊಗ, ಅಷ್ಟೇ ಸಂಖ್ಯೆಯ ಮೇಲಚ್ಚುಗಳಿಂದ ಕೂಡಿದ ನವರತ್ನಮಯವಾದ ಚಿತ್ರರಥವಿದು.

ಕುರಿಗುಣಿ- ?

?

65. ಈ ಸೂರ್ಯ ರಥದ ಕುದುರೆಗಳೇ ಛಂದಸ್ಸುಗಳು. ಅರುಣನೇ ಸಾರಥಿ. ಕಾಲವೇ ಚಕ್ರ. ಒಂಬತ್ತು ಕೋಟಿ ಯೋಜನ ದೂರವನ್ನು (?)ಇದು ಸಂಚರಿಸುತ್ತದೆ. ಈ ರಥದ ಮಧ್ಯದಲ್ಲಿರುವ ಮಣಿಪೀಠದಲ್ಲಿ ಸೂರ್ಯದೇವನು ಕುಳಿತು ಗ್ರಹಮಂಡಲಕ್ಕೆ ಆಧಾರನಾಗಿರುತ್ತಾನೆ.

ಏಳು ಛಂದಸ್ಸುಗಳು - ಗಾಯತ್ರೀ, ಬೃಹತೀ, ಉಷ್ಣಿಕ್, ಜಗತೀ, ತ್ರಿಷ್ಟುಪ್, ಅನುಷ್ಟುಪ್, ಪಙÂ್ಕ

• ಶ್ರೀವತ್ಸ ನಿಘಂಟು

66. ಸಿಂಹವು ಸೂರ್ಯನಿಗೆ, ಕರ್ಕಾಟಕವು ಚಂದ್ರನಿಗೆ, ಮೇಷ ವೃಶ್ಚಿಕಗಳು ಕುಜನಿಗೆ, ಮಿಥುನ ಕನ್ಯೆಗಳು ಬುಧನಿಗೆ, ಧನು-ಮೀನಗಳು ಗುರುವಿಗೆ, ತುಲಾ-ವೃಷಭಗಳು ಶುಕ್ರನಿಗೆ, ಮಕರ ಕುಂಭಗಳು ಶನಿಗೆ ಸ್ವಂತಗೃಹಗಳಾಗಿವೆ. ರಾಹುಕೇತುಗಳು ಇವರನ್ನು ಕೂಡಿಕೊಂಡಿರುತ್ತಾರೆ.

ಝಷ - ಮೀನು
ಅಜ - ಮೇಷ
ದಾನವಗುರು - ಶುಕ್ರ
ಮೃಗ - ಮಕರರಾಶಿ
ಮಂದ - ಶನಿ

67. ಭೂಮಿಗೆ ಸೂರ್ಯಪಥವು ಒಂದು ಲಕ್ಷಯೋಜನ ದೂರವಿದೆ. ಚಂದ್ರನು ಎರಡು ಲಕ್ಷ ಯೋಜನ, ನಕ್ಷತ್ರ ಲೋಕ ಮೂರು ಲಕ್ಷ ಯೋಜನ, ಬುಧನು ಐದು ಲಕ್ಷ ಯೋಜನ ಶುಕ್ರ, ಏಳು ಲಕ್ಷ ಯೋಜನ, ಮಂಗಳನು ಒಂಬತ್ತು ಲಕ್ಷಯೋಜನ, ಗುರುವು ಹನ್ನೊಂದು ಲಕ್ಷ ಯೋಜನ, ಶನಿಯು ಹದಿಮೂರೂವರೆ ಲಕ್ಷ ಯೋಜನ ದೂರದಲ್ಲಿದ್ದಾರೆ.

68. ಸಪ್ತರ್ಷಿಮಂಡಲವು ಹದಿನಾಲ್ಕು ಲಕ್ಷ ಯೋಜನದಲ್ಲಿದೆ. ಧ್ರುವನಕ್ಷತ್ರವು ಹದಿನೈದು ಲಕ್ಷಯೋಜನದಲ್ಲಿದೆ. ಅದರ ಮೇಲಿರುವ ವಿಷ್ಣುಪದದಲ್ಲಿ ಶಿಂಶುಮಾರವು ಇದ್ದು ಎಲ್ಲದಕ್ಕೂ ಆಧಾರವಾಗಿದೆ.

ಶಿಂಶುಮಾರ - ಒಂದು ನಕ್ಷತ್ರಪುಂಜ

69. ಕುಮಾರಕನೇ ಕೇಳು. ವಿಸ್ತಾರವಾದ ಲೋಕಾಲೋಕವೆಂಬ, ಪರ್ವತಗಳಾಚೆಗೆ ಇರುವ ಕತ್ತಲೆಯ ಲೋಕದಲ್ಲಿ ಅರುಣವೆಂಬ ದ್ವೀಪವಿದೆ. ಅದರಲ್ಲಿ ಬ್ರಹ್ಮದೇವನಿಂದ ಮಂದೇಹರೆಂಬ ರಾಕ್ಷಸರು ಜನಿಸಿದರು.

ಸರಸಿರುಹದಾಸನ - ಬ್ರಹ್ಮ

70. ಹರಿಹರ ಬ್ರಹ್ಮಾದಿಗಳಲ್ಲಿ, ಹದಿನಾಲ್ಕು ಲೋಕದ ದೇವತೆಗಳೆಲ್ಲರಲ್ಲಿ ಸೂರ್ಯನೇ ಬಲಶಾಲಿಯೆಂಬುದನ್ನು ತಿಳಿದು ಮಂದೇಹರೆಂಬ ರಾಕ್ಷಸರು ಅವನಲ್ಲಿ ಯುದ್ಧವನ್ನು ಬಯಸಿದರು.

ದಿನನಾಥ - ಸೂರ್ಯ
ವಿರಿಂಚಿ - ಬ್ರಹ್ಮ

71. ಹರಿಹರ ಬ್ರಹ್ಮಾದಿಗಳು ಸೂರ್ಯನನ್ನು ಮಹಾಮಹಿಮನೆಂದು ಸ್ತುತಿಸುವುದನ್ನು ತಿಳಿದು ಮಂದೇಹಾಸುರರು ಅವನೊಂದಿಗೆ ಕಾದಾಡುವುದಕ್ಕಾಗಿ ಬ್ರಹ್ಮದೇವನನ್ನು ತಪಸ್ಸಿನಿಂದ ಮೆಚ್ಚಿಸಿ ವರವನ್ನು ಪಡೆದರು.

72. ‘ಸೂರ್ಯರಥದ ಚಕ್ರಗತಿಯೇ ಕಾಲನು. ಚರಾಚರಗಳನ್ನು ಕಾಲಚಕ್ರದ ಗತಿಯಲ್ಲಿ ತಿರುಗಿಸಿ, ಅಂಧಕಾರವನ್ನು ನಿವಾರಿಸಿ, ಎಲ್ಲ ಲೋಕಗಳನ್ನು ಪಾಲಿಸುವುದು, ಸೃಷ್ಟಿಲಯಗಳನ್ನು ನಿರ್ವಹಿಸುವುದು ಎಲ್ಲವೂ ಅವನ ಲೀಲೆಯಾಗಿದೆ’ ಎಂದು ಪಾರ್ಥನಿಗೆ ಹೇಳಿದನು.

ಕೃತಾಂತ -?

73. ಭೂಮಂಡಲದ ಸನ್ನಿವೇಶಗಳು, ಪರ್ವತ ಸಮುದ್ರಗಳ ವಿವರ ಇತ್ಯಾದಿಗಳನ್ನು ಮಾತಳಿಯು ಅರ್ಜುನನಿಗೆ ವಿವರಿಸಿದನು. ಕುಲಪರ್ವತಗಳು, ಕ್ಷೀರಸಾಗರ, ಮಹಾದ್ವೀಪ, ಮನುಷ್ಯರ ಲೋಕ, ಸ್ವರ್ಗ ಇವುಗಳನ್ನೆಲ್ಲ ತೋರಿಸಿ ಈ ಕಡೆ ನೋಡು ಎಂದನು.

74. ಈ ಗಗನತಳದಲ್ಲಿರುವ ರಾಜಗೃಹಗಳ ಸಮೂಹವನ್ನು ನೋಡು. ಅಲ್ಲಿ ಅಸಂಖ್ಯ ದೇವಕನ್ಯೆಯರು ನೆರೆದಿದ್ದಾರೆ. ಭೂಮಿಯಲ್ಲಿ ನಾನಾವಿಧವಾದ ಜಪಯಜ್ಞ ದಾನ ತಪಗಳನ್ನು ಮಾಡಿದ ಪುಣ್ಯಾತ್ಮರು ಅಲ್ಲಿದ್ದಾರೆಂದು ಪಾರ್ಥನಿಗೆ ತೋರಿಸಿದನು.

ವಿಮಾನ - ರಾಜಗೃಹ, ಅರಮನೆ

75. ಇವನು ಜೀವದಯಾಪರನು. ಇವನು ಸತ್ಯವಂತನು. ಇವನು ತೀರ್ಥಾಟನೆ ಮಾಡಿದ ಸಜ್ಜನನು. ಇವನು ಮಾತ್ಸರ್ಯವಿಲ್ಲದವನು, ಇವನು ಅಸೂಯೆಯಿಲ್ಲದವನು. ಇವನು ಬ್ರಾಹ್ಮಣರನ್ನು ಪೂಜಿಸಿದವನು. ಇವನು ತಂದೆ ತಾಯಿಗಳ ಭಕ್ತನು ಎಂದು ಪಾರ್ಥನಿಗೆ ತೋರಿಸಿದನು.

76. ಇವನು ಇಂದ್ರಿಯ ನಿಗ್ರಹಿ. ಇವನು ಪುಣ್ಯಕಾರ್ಯಗಳನ್ನು ಮಾಡಿರುವವನು. ಇವನು ವೇದಾಧ್ಯಯನ ಮಾಡಿದವನು. ಇವನು ಬೇರೊಬ್ಬರಿಗೆ ಹಿತಗೈದವನು. ಇವನು ಎಷ್ಟು ಲಾಭ ಬಂದಿದೆಯೋ ಅಷ್ಟರಲ್ಲೇ ತೃಪ್ತಿಗೊಂಡವನು. ಇವನು ಪರಿಶುದ್ಧನು. ನಿಸ್ಪೃಹನು, ನಿರ್ಭಯನು, ನಿರ್ಮಳನು. ಇವನು ರಾಗದ್ವೇಷಗಳನ್ನು ಮೀರಿದವನು ಎಂದು ಪಾರ್ಥನಿಗೆ ತೋರಿಸಿದನು.

77. ‘ಸ್ವಾಮಿಕಾರ್ಯಕ್ಕಾಗಿ ದೇಹವನ್ನೇ ಕೊಟ್ಟವನು ಇವನು. ಯುದ್ಧರಂಗದಲ್ಲಿ ಪ್ರಾಣಬಿಟ್ಟವನು ಇವನು. ಭೂದಾನ, ಕನ್ಯಾದಾನ, ಗೋದಾನಗಳನ್ನು ಮಾಡಿದವನು ಇವನು. ಸತ್ಪುತ್ರನನ್ನು ಪಡೆದವನು ಇವನು. ಗೋಬ್ರಾಹ್ಮಣ ರಕ್ಷಣೆಗಾಗಿ ಪ್ರಾಣತೆತ್ತವನು ಇವನು. ಉತ್ತಮವಾದ ಈ ರಾಜಗೃಹಗಳಲ್ಲಿರುವರನ್ನೆಲ್ಲ ನೋಡು, ಎಂದನು.

78. ಮೇಲುಮೇಲಕ್ಕೆ ಬರುತ್ತಿರಲು ನಕ್ಷತ್ರಮಾಲೆಗಳಂತೆ, ರಾಜಸೂಯ ಅಶ್ವಮೇಧ ಮುಂತಾದ ಪುಣ್ಯ ಕಾರ್ಯಕೈಗೊಂಡವರು, ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ವೈರಿಗಳ ಖಡ್ಗಧಾರೆಗೆ ಬಲಿಯಾದ ರಾಜರು ಪ್ರಕಾಶಮಾನವಾದ ಈ ರಾಜಗೃಹಗಳಲ್ಲಿರುವುದನ್ನು ತೋರಿಸಿದನು.

79. “ಇವನೇ ಭರತಚಕ್ರವರ್ತಿ. ದೂರದಲ್ಲಿರುವವನೇ ಹರಿಶ್ಚಂದ್ರ, ನಳ, ನೃಗ, ಪುರುಕುತ್ಸ, ಮರುತ್ತ, ಹೈಹಯ, ದುಂದುಮಾರ, ನಹುಷ, ದಿಲೀಪ, ದಶರಥ, ರಘು, ಶಂತನುವೇ ಮೊದಲಾದ ನೃಪತಿಗಳನ್ನು ನೋಡು” ಎಂದನು.

80. “ಅನೇಕ ಭೂಪಾಲಕರು ಮಾಡಿದ ಪುಣ್ಯದಿಂದ ಕೂಡಿದ ಭರತ ವರುಷ ನಿಮ್ಮದು. ಇದರಲ್ಲಿ ಜಪ, ಯಜ್ಞ, ದಾನ, ವೇದ ಪಾರಾಯಣಗಳನ್ನು ಮಾಡಿ ಪದವಿ ಸಂಪಾದಿಸಿದವರ ಭಾಗ್ಯವನ್ನು ನೋಡು” ಎಂದು ಪಾರ್ಥನಿಗೆ ತೋರಿಸಿದನು.

81. " ಇಂದ್ರನ ಪಟ್ಟದಾನೆಯೇ, ಅರ್ಜುನನೆ, ಅಗೋ ನೋಡು ದೂರದಲ್ಲಿ ಬೆಳ್ಳಿ ಬೆಟ್ಟದಂತೆ ಕಂಗೊಳಿಸುತ್ತಿರುವುದೇ ಇಂದ್ರನ ಅರಮನೆ. ಮುನಿಪ್ರಭಾಕಿರಣದಂತೆ ಪ್ರಕಾಶಿಸುವ ಅಮರಾವತಿಯೇ ಇಂದ್ರನ ನಗರಿ" ಎಂದು ತೋರಿಸಿದನು.

82. ಅರ್ಜುನನು ಅಮರಾವತಿಯನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸಿದನು. ಇವನು ಏಕಪ್ರಕಾರವಾಗಿ ಗಳಿಸಿದ ಪುಣ್ಯಕ್ಕೆ ನಳನಹುಷ ಭರತಾದಿ ಚಕ್ರವರ್ತಿಗಳು ಸಮಾನರೇ? ಸುತ್ತ ಸುವಾಸನೆಯನ್ನು ಬೀರುತ್ತಿರುವ ಸೌಂದರ್ಯವತಿಯರಾದ ಅಪ್ಸರೆಯರ ಕೇರಿಯಲ್ಲಿ ಪಾರ್ಥನು ನಡೆತಂದನು.

83. ರಥವನ್ನು ಇಳಿದು ಅರ್ಜುನನು ದೇವೇಂದ್ರನ ಅರಮನೆಯನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸಿದನು. ಅವನನ್ನು ಕಂಡು ಇಂದ್ರನು ಎದುರು ಬಂದು ಬರಸೆಳೆದು ಆಲಿಂಗಿಸಿದನು. ಕೈಹಿಡಿದು ಕರೆತಂದು ತನ್ನ ಸಿಂಹಾಸನದ ಮೇಲೆ ಪಕ್ಕದಲ್ಲೇ ಕುಳ್ಳಿರಿಸಿಕೊಂಡನು.

ಶತಮನ್ಯು - ನೂರು ಯಾಗಗಳನ್ನು ಮಾಡಿದವನು, ಇಂದ್ರ

84. ನೂರು ಅಶ್ವಮೇಧಕ್ಕೆ ಇಂದ್ರನು ತನ್ನ ಸಿಂಹಾಸನವನ್ನೇ ನೀಡುತ್ತಾನೆ. ಆದರೆ ಅರ್ಜುನನಾದರೋ ಅದೇನೂ ಇಲ್ಲದೆಯೇ ಆ ಪದವಿಯನ್ನು ಸೂರೆಗೊಂಡು ಸಿಂಹಾಸನದ ಮೇಲೆ ಕುಳಿತನು. ಇವನಿಗೆ ಸಮಾನರಾದವರು ಮೂರು ಯುಗಗಳ ಅರಸರ ಪೈಕಿ ಯಾರೂ ಇಲ್ಲ ! ಇಂದ್ರನಿಗೆ ನೂರು ಮಡಿ ತೇಜಸ್ಸಿನಿಂದ ಅರ್ಜುನನು ಬೆಳಗಿದನು.

ಪಶುಗೆಡಹಿ - ಅಶ್ವಮೇಧ ಯಾಗವನ್ನು ಮಾಡಿದವನು.

85. ಮತ್ರ್ಯಲೋಕದ ಮನುಷ್ಯರು ನುಸಿಗಳು ಎಂಬ ಪ್ರತೀತಿಯ ನಡುವೆ ಇದೇನು ಹೊಸ ಸುದ್ದಿ ! ಇಲ್ಲಿಗೆ ಬಂದವನು ಯಾರಿವನು ? ಭಾಪುರೇ ! ಎನ್ನುತ್ತಾ, ವಸು, ಆದಿತ್ಯ, ಭುಜಂಗ, ಗಂಧರ್ವರೊಂದಿಗೆ ದೇವತೆಗಳ ಸಮೂಹವೇ ಅರ್ಜುನನ ದರ್ಶನಕ್ಕೆ ಬಂದಿತು.

86. ಆ ದಿನ ಸೇರಿದ ಸುರಸಮೂಹವನ್ನು ಏನು ಹೇಳಲಿ ?ಇಂದ್ರನ ಆಸ್ಥಾನವು ಜನರಿಂದ ತುಂಬಿತುಳುಕುತ್ತಿತ್ತು. “ದಾರಿ ಬಿಡಿ, ತೊಲಗಿ, ಹೋಯ್, ಗದ್ದಲ ನಿಲ್ಲಿಸಿ” ಎಂದು ದೇವತೆಗಳ ಗಡಣ ಇಂದ್ರನ ಆಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ಗಟ್ಟಿಯಾಗಿ ಗರ್ಜಿಸಿತು.

87. “ನೂಕು, ಬಾಗಿಲು ಹಾಕು, ಯಃಕಶ್ಚಿತ್ ದೇವತೆಗಳನ್ನು ನಿಲ್ಲಿಸು, ದಾನ-ತಪಸ್ಸುಗಳನ್ನು ಮಾಡದೇ ಇರುವ ಅಲ್ಪ ಪುಣ್ಯರನ್ನು ಏಕೆ ಒಳಬಿಟ್ಟೆ ? ಈ ಜನರು ಓಕುಳಿಯ ನೆವದಿಂದ ಅಪ್ಸರೆಯರನ್ನು ಆಲಂಗಿಸುವ ಆಸೆಯಿಂದ ಬಂದಿದ್ದಾರೆಯೆ? ಇವರಿಗೆ ರಂಭಾದಿ ಅಪ್ಸರೆಯರ ಹಂಗೇಕೆ ?” ಎಂದು ಸುರಸಮೂಹವು ಹೇಳಿತು.

88. “ಬಾಗಿಲು ತೆಗೆ, ಮಂದಿಯನ್ನು ಹೊರಗೆ ಕಳುಹಿಸು” ಎಂದೆನ್ನಲು ಮುಂಗುರುಳುಗಳು, ಎಸಳು ಕಂಗಳು, ಹೊಳೆಯುವ ಕೆನ್ನೆ, ಮೃದುವಾದ ಕೊರಳು, ಪೀನಸ್ತನಗಳಿಂದ ಶೋಭಿಸುವ ಸುರತರುಣಿಯರ ಸಂದೋಹವೇ ಅಲ್ಲಿ ಬಂದು ಸೇರಿತು.

89. ಕಸ್ತೂರಿ ಕರ್ಪೂರಗಳ ಭರಣಿಯ ಮುಚ್ಚಳವನ್ನು ತೆಗೆದು ಬಿಸುಟರೋ ಎಂಬಂತೆ ಬಾಗಿಲು ತೆಗೆದ ಕೂಡಲೇ ದಿವ್ಯ ಸುಗಂಧವು ಸೂಸಿತು. ಖಡ್ಗದ ಅಲಗುಗಳ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಹೊಳೆಯುತ್ತಿರುವ ತಮ್ಮ ಕಡೆಗಣ್ಣೋಟದ ಕಾಂತಿಯನ್ನುಳ್ಳ .ಇಂದ್ರನ ಆಸ್ಥಾನದ ಬಿಂಕಗಾತಿಯರು ಗುಂಪಾಗಿ ಬಂದರು.

ತವಲಾಯಿ-ಕರ್ಪೂರ ,
ಗರುವಾಯಿ-ಹೆಮ್ಮೆ

90. ನೂಪುರ, ಕಾಂಚಿಧಾಮ, ನೇವಳಗಳ ಜಲ್ಲುಜಲ್ಲೆಂಬ ಸದ್ದುಗಳಿಂದೊಡಗೂಡಿದ, ತಲೆಯ ಮೇಲೆ ಮುಸುಕನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದ ಚಂಚಲಾಕ್ಷಿಯರಾದ ಅಪ್ಸರಸ್ತ್ರೀಯರು ಇಂದ್ರನ ಆಸ್ಥಾನವನ್ನು ಠೀವಿಯಿಂದ ಪ್ರವೇಶಿಸಿದರು.

ನೇವುರ-ನೂಪುರ
ಕಾಂಚಿ - ಡಾಬು
ಡೊಳ್ಳಾಸಕಾತಿ - ಬೆಡಗಿ
ವಿಬುಧಪತಿ - ದೇವೇಂದ್ರ

91. ತಿಲೋತ್ತಮೆ, ರಂಭೆ, ಘೃತಾಚಿ, ಸುಕೇಶಿ, ಗೌರಿ, ಈಶ್ವರಿ, ವರೂಥಿನಿ, ಪೂರ್ವಚಿತ್ತಿ, ಸುಲೇಖೆ, ಚಿತ್ತರಥಿ, ಊರ್ವಶಿ, ಸುಲೋಚನೆ, ಸುರಸೆ ಮುಂತಾದ ಅನೇಕಾನೇಕ ಅಪ್ಸರೆಯರು ಬಂದರು.

ಘೃತಾಚಿ - ಋಷಿ ಕಶ್ಯಪ ಮತ್ತು ದಕ್ಷಪುತ್ರಿ ಪ್ರಾದೆ ಎಂಬ ದಂಪತಿಗಳ ಮಗಳೇ ಘೃತಾಚಿ. ಇವಳು ಆರು ಜನ ಪ್ರಸಿದ್ದ ಅಪ್ಸರ ಸ್ತ್ರೀಯರಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬಳು. ಕುಬೇರ, ಇಂದ್ರ ಆಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ನರ್ತಕಿಯೂ ಆಗಿದ್ದಳು. ಪ್ರಮತಿ ಎಂಬ ಮಹಾರಾಜನ ಪತ್ನಿಯಾಗಿ ರುರು ಎಂಬ ಲೋಕ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಪುತ್ರನನ್ನು ಪಡೆದಳು. ಅರ್ಜುನನ ಜನ್ಮೋತ್ಸವದ ದಿನ ಬಂದು ನರ್ತಿಸಿದ ಅಪ್ಷರೆಯರಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬಳು ಎಂದು ಹೇಳಲಾಗಿದೆ. ಮಹಾಭಾರತವೇ ಅಲ್ಲದೆ ರಾಮಾಯಣ ಬ್ರಹ್ಮವೈವರ್ತ ಪುರಾಣಗಳಲ್ಲಿಯೂ ಈಕೆಯ ಪ್ರಸಕ್ತಿಯಿದೆ.
ಶುಕ: ವ್ಯಾಸನ ಪುತ್ರ ಮತ್ತು ಶಿಷ್ಯ. ವ್ಯಾಸರಿಂದ ಶುಕೀರೂಪದಿಂದ ಬಂದ ಘೃತಾಚಿ ಎಂಬ ಅಪ್ಸರಸಿಯಲ್ಲಿ ಜನಿಸಿದವ. ತಂದೆಯ ಬಳಿ ವಿದ್ಯಾಭ್ಯಾಸ ಮಾಡಿ, ಧರ್ಮರಹಸ್ಯಗಳನ್ನು, ಭಾಗವತವನ್ನು ಕೇಳಿ ತಿಳಿದುಕೊಂಡು ಪರೀಕ್ಷಿದ್ರಾಜನಿಗೆ ಹೇಳಿದ
ತಿಲೋತ್ತಮೆ - ಹೆಣ್ಣಿನ ಸೌಂದರ್ಯವನ್ನು ‘ಕೊಲ್ಲುವ ಸೌಂದರ್ಯ’ ಎಂದು ವರ್ಣಿಸುವ ಸಂಪ್ರದಾಯ ಇಂಗ್ಲೀಷಿನಲ್ಲಿದೆ. ತಿಲೋತ್ತಮೆಯ ವಿಷಯ್ಕಕೆ ಈ ಮಾತು ಅಕ್ಷರಶಃ ಅನ್ವಯಿಸುತ್ತದೆ. ಸುಂದೋಪಸುಂದರೆಂಬ ರಾಕ್ಷಸ ಸೋದರನನ್ನು ಕೊಲ್ಲಲೆಂದೇ ಹುಟ್ಟಿದ ರೂಪವತಿ ಅವಳು. ಸುಂದೋಪ ಸುಂದರ ಕಾಟವನ್ನು ತಡೆಯಲಾರದೆ ದೇವಗಣ ಬ್ರಹ್ಮನ ಬಳಿಗೆ ಬಂದಾಗ ಮೊದಲು ಬ್ರಹ್ಮನು ಮುತ್ತು ಹವಳಗಳ ಸಾರವನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಂಡು ಒಂದು ಮಾದರಿಯನ್ನು ಸಿದ್ಧಪಡಿಸಿದನಂತೆ. ಅನಂತರ ವಿಶ್ವಕರ್ಮನನ್ನು ಕರೆದು ಈ ಮಾದರಿಯಂತೆ ಲೋಕದಲ್ಲಿರುವ ಸಮಸ್ತ ವಸ್ತುಗಳ ರೂಪಸಾರವನ್ನುಕೂಡಿಸಿ ‘ತಿಲೋತ್ತಮೆ’ಯನ್ನು ಸೃಷ್ಟಿಸುವಂತೆ ಹೇಳಿದನಂತೆ. (ಸೃಜ್ಯತಾಂ ಪ್ರಾರ್ಥನೀಯೇಹ ಪ್ರಮದೇತಿ ಮಹಾತಪೌಃ) ಅನಂತರ ಕಶ್ಯಪ-ಪ್ರಧಾ ದಂಪತಿಗಳ ಮಗುವಾಗಿ ತಿಲೋತ್ತಮೆ ಹುಟ್ಟಿದಳಂತೆ. ವಿಶ್ವಕರ್ಮ-ಅರಿಷ್ಮಾದೇವಿಯರ ಮಗಳು ತಿಲೋತ್ತಮೆ ಎಂಬ ಮಾತೂ ಇದೆ. ಆದಿಪರ್ವದ 65ನೇ ಅಧ್ಯಾಯ ಈ ವಿಷಯವನ್ನು ತಿಳಿಸುತ್ತದೆ. 211ನೆಯ ಪರ್ವದಲ್ಲಿ ಇದರ ವಿವರಗಳಿವೆ.
ಸಂದೋಪಸುಂದರರಿರಲಿ, ಸಮಸ್ತ ದೇವಗಣವೇ ಇವಳ ರೂಪಕ್ಕೆ ಮರುಳಾದ ಬಗೆಯನ್ನು ಈ ಅಧ್ಯಾಯ ವಿವರಿಸುತ್ತದೆ. ತಿಲೋತ್ತಮೆ ಬ್ರಹ್ಮನ ಸಭೆಗೆ ಬಂದು ನಮಸ್ಕಾರ ಮಾಡಿದಳಂತೆ. ದೇವಗಣದ ಎದುರಿಗೆ ಸುಳಿದಾಡಿದಳಂತೆ! ಮಹೇಶ್ವರನೂ ಬ್ರಹ್ಮನ ದಕ್ಷಿಣ ಭಾಗದಲ್ಲಿ ಕುಳಿತಿದ್ದ. ತಿಲೋತ್ತಮೆ ಓಡಾಡಿದ ಕಡೆಗೆಲ್ಲ ನೋಡುವ ಶಿವನ ಚಪಲದಿಂದಾಗಿ ಅವನಿಗೆ ಮೂರು ಹೊಸಮುಖಗಳು ಹುಟ್ಟಿಕೊಂಡವಂತೆ! ಇಂದ್ರರಾಜನಿಗೆ ಮೈಯೆಲ್ಲ ಕಣ್ಣಾಗಿ ಅವನು ಸಹಸ್ರನೇತ್ರನಾದನಂತೆ! ಬ್ರಹ್ಮನಿಂದ ಮೊದಲುಗೊಂಡು ಸಮಸ ್ತಋಷಿಗಣದವರೆಗೆ ಎಲ್ಲರ ಕಣ್ಣುಗಳೂ ತಿಲೋತ್ತಮೆಯ ಕಡೆಗೆ ತಿರುಗಿದ್ದವಂತೆ! ಕೊನೆಗೆ ಒಂದು ಸುತ್ತು ಹಾಕಿ ತಿಲೋತ್ತಮೆ ಬ್ರಹ್ಮನ ಬಳಿಗೆ ಬಂದಾಗ ‘ದೇವಕಾರ್ಯವನ್ನು ಮಾಡಿ ಬಾ’ ಎಂಬ ಆದೇಶ ಬಂದಿತು.
ತಿಲೋತ್ತಮೆ ತಾನಾಗಿ ಸುಂದೋಸುಂದರಿಯರ ಬಳಿಗೆ ಬಂದದ್ದು, ತ್ರಿಲೋಕಗಳಲ್ಲಿ ಅಜೇಯರಾಗಿದ್ದ ಈ ರಾಕ್ಷಸ ಸೋದರರು ಈಕೆಯ ರೂಪದ ಬಲೆಗೆ ಬಿದ್ದು ವಿವೇಚನೆ ಕಳೆದುಕೊಂಡು ಅವಳನ್ನು ಮದುವೆಯಾಗಬಯಸಿದ್ದು, ‘ನಿಮ್ಮಿಬ್ಬರಲ್ಲಿ ಯಾರು ಮಹಾಬಲಶಾಲಿಯೋ ಅವನನ್ನೇ ಮದುವೆಯಾಗುತ್ತೇನೆ’ ಎಂದು ತಿಲೋತ್ತಮೆ ಘೋಷಿಸಿದ್ದು, ರೂಪದ ಹಿಂದಿದ್ದ ಕೃತ್ರಿಮ ಭಾವವನ್ನು ತೋರುವುದಕ್ಕಾಗಿ ಪರಸ್ಪರ ಗದಾಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿದ್ದು, ಕೊನೆಗೆ ಒಬ್ಬರಿಂದೊಬ್ಬರು ಹತಿಗೆ ಒಳಗಾಗಿ ಇಬ್ಬರೂ ಪ್ರಾಣವನ್ನು ಬಿಟ್ಟಿದ್ದು ಇವೆಲ್ಲ ಎಲ್ಲರಿಗೂ ತಿಳಿದಿರುವ ಪುರಾಣಕಥೆಯೇ ಆಗಿದೆ.
‘‘ಅಹಂ ಪೂರ್ವಮಹಂ ಪೂರ್ವಮಿತಿ ಅನ್ಯೋನಂ ನಿಜಘ್ನತುಃ ತೌಗದಾಭಿ ಹತೌ ಭೀಮೌ ಪೇತ ತುರ್ಧರಣೀತಲೇ’’ ಎಂದು ವ್ಯಾಸರು ಇವರಿಬ್ಬರ ಇತಿಶ್ರೀಯರನ್ನು ಹಾಡಿದ್ದಾರೆ.
ಅನಂತರ ಆಕೆ ದೇವೇಂದ್ರನ ಅಪ್ಷರ ಗಣದಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬಳಾಗಿ ಉಳಿದದ್ದು ಇತಿಹಾಸದ ಸಂಗತಿ.

92. ಒಡೆಯನಾದ ದೇವೇಂದ್ರನ ಆಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ದಿವ್ಯವಾದ ವಾದ್ಯಗಳು, ಗಾನ ನರ್ತನಾದಿಗಳು, ಸುರವನಿತೆಯರ ಸಮ್ಮೋಹನದ ವಿವಿಧ ಭಾವಭಂಗಿಗಳು, ನ್ಯೂನತೆಯಿಲ್ಲದ ಸೌಂದರ್ಯ ಮುಂತಾದ ವೈಭವಗಳನ್ನು ಏನೆಂದು ವರ್ಣಿಸಲಿ ?

93. ರಂಭೆಯೇ ಮೊದಲಾದ ನರ್ತಕಿಯರು ರಸ-ಭಾವಗಳಿಂದ ಕೂಡಿದ ಹಸ್ತಾಭಿನಯ, ನೇತ್ರಚಲನೆ, ಸಾತ್ವಿಕವಾದ ಆಂಗಿಕಾಭಿನಯ, ಸಮ-ವಿಷಮ ಕರಣಗಳು, ಲಾಸ್ಯ-ತಾಂಡವದ ನಾಟ್ಯ ಕಲಾಪ ಮುಂತಾದವುಗಳನ್ನು ವಿನೂತನವಾಗಿ ಮಾಡಿತೋರಿಸಿದರು.

94. ದೇವತೆಗಳ ಆಸ್ಥಾನವು ಗಾನರಸದಲ್ಲಿ ಮುಳುಗಿತು. ವಾದ್ಯನರ್ತನ-ಗಾನನರ್ತನಗಳಲ್ಲಿ ಸ್ಪರ್ಧೆ ಏರ್ಪಟ್ಟು ವಾದ್ಯನರ್ತನ ಮೇಲುವರಿಯಿತು. ಗಾನ ವಾದ್ಯಗಳಿಗಿಂತಲೂ ನೃತ್ಯ ರಸಾನುಭವವೇ ಮಿಗಿಲಾದಂತೆ ತೂರ್ಯತ್ರಯದ ರಂಜನೆ ಉಂಟಾಯಿತು.

ತೂರ್ಯತ್ರಯ - ನೃತ್ಯ ಗೀತ, ವಾದ್ಯಗಳ ಮೇಳ

95. ದೇವತೆಗಳ ನೃತ್ಯ-ವಾದ್ಯ-ಗಾನಗಳ ರಸಾಭಿಷೇಚನದಲ್ಲಿ ಮುಳುಗಿದ ಅರ್ಜುನನಾದರೋ, ಚಿತ್ತಸ್ಥಿರತೆಯಿಂದ ಧೈರ್ಯವಾಗಿಯೇ ಕುಳಿತಿದ್ದನು. ಮನ್ಮಥನ ಕೈಯ ಆಯುಧದಂತಿರುವ, ಈ ಯುವತಿ ಯಾರಿರಬಹುದು ಓಹೋ ಮಾಯೆಯಲ್ಲವೆ ! ಎಂದುಕೊಳ್ಳುತ್ತಾ ಊರ್ವಶಿಯನ್ನು ಎವೆಯಿಕ್ಕದೆ ನೋಡಿದನು.

96. ಊರ್ವಶಿ, ರಂಭೆ, ಮೇನಕೆ ಗೌರಿಯೇ ಮೊದಲಾದ ನರ್ತಕಿಯರಿಗೆ ದೇವೇಂದ್ರನು ಸೂಕ್ತ ಉಡುಗೊರೆಗಳನ್ನಿತ್ತನು. ಸಂತೋಷದಿಂದ ಎಲ್ಲ ಸುರಸ್ತ್ರೀಯರೂ, ದೇವತೆಗಳೂ ತಮ್ಮ ಮನೆಗಳಿಗೆ ಹಿಂದಿರುಗಿದರು. ಓಲಗವು ಮುಗಿಯುತ್ತಿದ್ದಂತೆ ಸಾಲುದೀಪದ ಮಂಗಳಾರತಿಯನ್ನು ಬೆಳಗಲಾಯಿತು.

ಪಾರುಖಾಣೆಯ-ಉಡುಗೊರೆ

97. ದೇವೇಂದ್ರನೂ ಅರ್ಜುನನೂ ಜೊತೆಯಾಗಿಯೇ ಭೋಜನವನ್ನು ಮುಗಿಸಿದರು. ಮಲಗುವುದಕ್ಕಾಗಿ ಅರ್ಜುನನನ್ನು ಬೇರೊಂದು ಅರಮನೆಗೆ ಕಳುಹಿಸಿದನು. ಅನಂತರ ಚಿತ್ರಸೇನನನ್ನು ಕರೆಸಿ, ಅರ್ಜುನನ ಅಭಿಲಾಷೆಯನ್ನು ಈಡೇರಿಸಲು ಊರ್ವಶಿಯನ್ನು ಕಳುಹಿಸು ಎಂದು ಆಜ್ಞೆ ಮಾಡಿದನು.

98. ರಂಭೆಯೇ ಮೊದಲಾದ ಅಪ್ಸರೆಯರಲ್ಲಿ ಊರ್ವಶಿಯ ಮೇಲೆ ಅರ್ಜುನನಿಗೆ ಅಪೇಕ್ಷೆಯುಂಟಾಗಿದೆ ಎಂಬುದನ್ನು ಅವನುÉವೆಯಿಕ್ಕದೆ ಅವಳನ್ನು ನೋಡುತ್ತಿದ್ದದನ್ನು ಗಮನಿಸಿ ಅರಿತಿದ್ದೇನೆ. ಆದುದರಿಂದ ಅವಳನ್ನು ಅರ್ಜುನನಿದ್ದಲ್ಲಿಗೆ ಕಳುಹಿಸು ಎಂದು ಹೇಳಲು, ಚಿತ್ರಸೇನನು ಅಪ್ಪಣೆ ಎಂದು ಊರ್ವಶಿಯ ಮನೆಗೆ ಬಂದನು.

ಅನಿಮೇಷ - ರೆಪ್ಪೆ ಬಡಿಯದ, ಎವೆಯಿಕ್ಕದ

99. ‘ಅಮ್ಮಾ… ಅವಧರಿಸು. ಅರಮನೆಯ ಚಾಕರಿಯವನು ಬಂದಿದ್ದೇನೆ’ ಎನ್ನಲು ಊರ್ವಶಿ ಚಿತ್ರಸೇನನನ್ನು ಒಳಗೆ ಕರೆದಳು. ವಸ್ತ್ರ, ಆಭರಣಗಳನ್ನೂ ಉಡುಗೊರೆಯಾಗಿ ನೀಡಿ, ಕಸ್ತೂರಿ, ಕರ್ಪೂರ ಸುಗಂಧ ದ್ರವ್ಯಗಳನ್ನಿತ್ತಳು.

ಪಸಾಯ-ಉಡುಗೊರೆ

100. ‘ಸದ್ಗುಣಿಯೇ ! ನಿನಗೆ ನನ್ನಲ್ಲಿ ಏನು ಕೆಲಸ ? ಇದು ಅಣಕವಲ್ಲ ತಾನೇ ? ಇಂದ್ರನೇ ಕಳುಹಿಸಿದನೆ ? ಕಾರ್ಯಭಾರದ ತಂತ್ರವೆ ? ಹೇಳು’ ಎಂದು ಊರ್ವಶಿಯು ಕೇಳಲು ಚಿತ್ರಸೇನನು ನಗುಮುಖದಿಂದ ನಾಚಿಕೆಯಿಂದ ಸಂಗತಿಯನ್ನು ತಿಳಿಸಿದನು.

101. ‘ನನಗೆ ಅರ್ಜುನನು ಮಗನು. ಈ ದಿನ ನೀನು ನನಗೆ ಸೊಸೆಯಾಗಬೇಕು. ಅರ್ಜುನನ ಅಂತರಂಗದ ಕತ್ತಲೆಯನ್ನು ನಿನ್ನ ಸ್ತನಕಾಂತಿಯಿಂದ ನೀಗು. ಕಮಲಮುಖಿ, ನೀನು ಕಮಲ, ಅವನು ಭ್ರಮರ.. ನೀನು ಈ ಸುರವನದ ಸಿರಿ, ಅವನು ಮಧುಸಮಯ. ಅವನು.’ ಎಂದು ದೇವೇಂದ್ರನಾಜ್ಞೆಯಾಗಿದೆ ಎಂಬುದನ್ನು ಹೇಳಿದನು.

102. ಈ ಮಾತುಗಳನ್ನು ಕೇಳುತ್ತಲೇ ಊರ್ವಶಿಗೆ ರೋಮಾಂಚನ ಉಂಟಾಗಿ ನಾಚಿಕೆಯ ಜೊಂಪು ಆವರಿಸಿತು. ಆ ಪುಳಕದಿಂದ ಭಯವುಂಟಾಗಿ, ಪ್ರೀತಿ ಅಭಿಮಾನಗಳ ಮೇರೆ ಉಕ್ಕಿ ಧೈರ್ಯವನ್ನು ತಂದವು. ಈ ಸುಖ ಸಂತೋಷದ ಏಳುಬೀಳುಗಳನ್ನು ಅನುಭವಿಸುತ್ತಲೇ ಉತ್ತರಿಸಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸುತ್ತ ಅವನತಮುಖಿಯಾದಳು.

103. ಆಗ ಚಿತ್ರಸೇನನು ‘ಅವನಾದರೋ ಉತ್ತಮ ವೀರನು. ನೀನಾದರೋ ಸುರಲೋಕದಲ್ಲೇ ಪ್ರಸಿದ್ಧಿ ಪಡೆದವಳು. ಇಲ್ಲಿ ನಾವೆಲ್ಲರೂ ನಿನ್ನ ಪರಿವಾರವೇ ಆಗಿರುವಾಗ ನಾಚಿಕೆ ಏಕೆ ? ಅವನು ಹಿಂದಿನ ನಳ ನಹುಷ ಭರತ ಯಯಾತಿಯೇ ಮೊದಲಾದ ಮಹಾರಾಜರುಗಳ ಪರಂಪರೆಯಲ್ಲಿ ಶ್ರೇಷ್ಠನು. ಹಾಗಾಗಿ ಸೋತರೂ ಅದು ಅವಮಾನವಲ್ಲ’ ಎಂದು ಹೇಳಿದನು.

104. ‘ಒಡೆಯನ ಆಜ್ಞೆ. ನಿನ್ನ ವಾಕ್ಯ ರಚನೆ ತುಂಬಾ ಸೊಗಸಾಗಿದೆ; ಮಹಾನುಭಾವನೇ, ಆಯಿತು, ನೀನು ಹೋಗು’ ಎನ್ನುತ್ತಾ ಊರ್ವಶಿಯು ಸಂತೋಷಭಾವದಿಂದ ತನ್ನ ಮನಃಪಟಲದಲ್ಲಿ ಕೃಷ್ಣನ ಮೈದುನನಾದ ಅರ್ಜುನನ ಚಿತ್ರವನ್ನು ಬರೆದಳು.