೦೧

ಸೂಚನೆ : ಸಮಸ್ತ ರಾಜ್ಯವನ್ನು ಬಿಟ್ಟು ಪಾಂಡವರು ಹೊರಟ ಮೇಲೆ ಭೀಮಸೇನನು ಕಾಮ್ಯಕವನದಲ್ಲಿ ಕಿಮ್ಮೀರ ರಾಕ್ಷಸನನ್ನು ಕೊಂದನು.

1. ವನ -> ಕಾನನ ಆಧಾರ : ‘ಕ’ ಪ್ರತಿ ಅರಣ್ಯ ಪರ್ವ, ಮೈ.ವಿ.ವಿ

1. ‘ರಾಜನಾದ ಜನಮೇಜಯನೆ ಕೇಳು. ಗಂಗೆಯ ತೀರದಲ್ಲಿ ಪಾಂಡವರು ಭೀಷ್ಮ, ದ್ರೋಣ, ವಿದುರಾದಿಗಳನ್ನು, ಬಂಧು ಬಾಂಧವರನ್ನು ಬೀಳ್ಗೊಟ್ಟು, ಹಸ್ತಿನಾವತಿಯ ಪ್ರಜೆಗಳನ್ನು ಕಳುಹಿಸಿ ನದಿಯ ಉತ್ತರ ಭಾಗದಲ್ಲಿ ನಿಂತರು’.

1. ವಿಕ್ರಮನ -> ವಿಶ್ರಮವ ಎಂದು ತಿದ್ದಿದೆ.

2. ಬರಬೇಡಿ ಎಂದು ನಿಲ್ಲಿಸಿದರೂ ನಿಲ್ಲದೆ, ಅರಸನ ಬಳಿಯಲ್ಲಿ ಶ್ರೇಷ್ಠ ಮಂಡಲೇಶ್ವರರೂ, ಪ್ರೀತಿಯಿಂದ ಸಲಹಿದ ರಾಜಪುತ್ರರೂ, ಗೌರವವುಳ್ಳ ಭಟರುಗಳೂ, ಎಪ್ಪತ್ತೆರಡು ನಿಯೋಗಿಗಳು, ಮುನಿಗಳು, ಶ್ರೇಷ್ಠರಾದ ಬ್ರಾಹ್ಮಣರೂ ಅಧಿಕ ಸಂಖ್ಯೆಯಲ್ಲಿ ಬಂದರು.

3. ಅಸಂಖ್ಯವಾದ ಜನಜಾಲವನ್ನು ಧರ್ಮರಾಯನು ನೋಡಿ ಗಲ್ಲಕ್ಕೆ ಕೈಯಿಟ್ಟು, ತಲೆದೂಗಿದನು. ನಿಟ್ಟುಸಿರು ಬಿಡುತ್ತಾ, ತನ್ನ ದುರ್ವಿಧಿಯನ್ನು ಹಳಿದನು. ಶತ್ರುಗಳಿಗೆ ಭೂಮಿ ಸೇರಿತು. ಆನೆ ಕುದುರೆ ರಥಗಳೂ ನಮಗಿಲ್ಲವಾಯಿತು. ಕಾಡಿನ ಅಲೆದಾಟವನ್ನು ಅನುಭವಿಸಲು ಇವರೇಕೆ ಬಂದರು ? ಕೇಳು ಎಂದು ಭೀಮನಿಗೆ ಸೂಚಿಸಿದನು.

ಪರಿಭವಣೆ-ಅಲೆದಾಟ

4. ‘ಬ್ರಾಹ್ಮಣರೇ ನಿಲ್ಲಿ, ಪಟ್ಟಣದ ಜನಗಳು ಬೀಳುಕೊಳ್ಳಿ, ಮಕ್ಕಳ ತಂದೆಯಂದಿರು ಮೊದಲಾದವರು ಪರಿವಾರ ಸಹಿತ ಹಿಂದಿರುಗಿ. ಎಲ್ಲಿ ಬಿದಿರುಮೆಳೆ, ಚಿಗುರಿದ, ಅರಳಿದ, ಹೂಬಿಟ್ಟ ಮರಗಳ ಕಾಡು, ನೀರಿನಿಂದ ತುಂಬಿದ ಸರೋವರಗಳಿರುವುವೋ ಅಲ್ಲಿಯೇ ಧರ್ಮರಾಯನ ಅಂತಃಪುರ, ಅರಮನೆ ಎಂದು ಭೀಮ ಹೇಳಿದ.

ಬಾಹತ್ತರ-ಎಪ್ಪತ್ತೆರಡು

5. ‘ದೊರೆಯೇ, ಲಾಲಿಸಬೇಕು. ನೀನು ದೊಡ್ಡ ಸಾಗರವನ್ನು ಹೊಕ್ಕರೂ, ಹಿಮಾಲಯಕ್ಕೆ ಹೋದರೂ, ಭೂಮಿಯ ಯಾವ ಕಡೆ ಹೋದರೂ, ಘೋರವಾದ ಗುಹೆಗಳನ್ನು ಹೊಕ್ಕರೂ ನೀನೇ ನಮಗೆ ಜೀವ, ನೀನೇ ನಮಗೆ ಸಂಪತ್ತು. ನೀನೇ ಗತಿ, ನೀನೇ ಮತಿ. ನೀನು ನಮ್ಮನ್ನು ವಿರೋಧಿಸಬೇಡ ಕೃಪೆಮಾಡು’ ಎಂದು ಎಲ್ಲರೂ ವಿನಂತಿಸಿದರು.

ಗಹ್ವರ-ಅರಣ್ಯ, ಗುಹೆ

6. ಧರ್ಮರಾಯನು ಕಣ್ಣು ನೀರು ತುಂಬಿಕೊಂಡನು. ನನ್ನನ್ನು ವಿಧಿಯೂ ಈ ರೀತಿ ಅಪಹಾಸ್ಯ ಮಾಡಿತೆ. ಇನ್ನು ಇವರೆಲ್ಲರನ್ನು ಬಟ್ಟೆ, ಊಟ, ವಸತಿಗಳಿಲ್ಲವೆಂದು ನಂಬಿಸುವ ಪರಿ ಹೇಗೆ. ಸಂಪತ್ತನ್ನು ಕಳೆದುಕೊಂಡು, ದರಿದ್ರ ಲಕ್ಷ್ಮಿಯನ್ನು ಬೆನ್ನಿಗೆ ಕಟ್ಟಿಕೊಂಡವನೂ ಅಪಖ್ಯಾತಿಯೆಂಬ ಭರ್ಜಿಯಿಂದ ಚುಚ್ಚಲ್ಪಟ್ಟವನೂ ಆದ ನನ್ನನ್ನು ಅನುಸರಿಸುವುದರಲ್ಲಿ ಏನು ಫಲವಿದೆ ಎಂದು ನಿಟ್ಟುಸಿರುಬಿಟ್ಟ.

ಕುಂತ-ಆಯುಧ, ಮುಂಬಿಗ-ಮುಂದಿರುವವನು, ಕುಂತ -ಭರ್ಜಿ

7. ‘ಅರಸನೇ, ಯಾಕೆ ದುಃಖಿಸುವೆ ? ಬ್ರಾಹ್ಮಣರು ಸುಖ ದುಃಖಗಳಲ್ಲಿ, ಸ್ತುತಿನಿಂದೆಗಳಲ್ಲಿ ಸಮಚಿತ್ತವುಳ್ಳವರು. ಈ ದುರಂತಕ್ಕಾಗಿ ನೀನು ಚಿಂತಿಸಬೇಡ. ಸೂರ್ಯದೇವನನ್ನು ಪ್ರಾರ್ಥಿಸಿದರೆ ಬಹುವಿಧವಾದ ಭಕ್ಷ್ಯಾನ್ನಗಳು ದೊರೆಯುತ್ತವೆ’, ಎಂದು ಧೌಮ್ಯನು ಹೇಳಿದನು.

ದ್ವಾದಶಾತ್ಮ-ಸೂರ್ಯ

8. ಜನಮೇಜಯ ಅರಸನೇ ಕೇಳು, ಧೌಮ್ಯನು ಹೇಳಿದಂತೆ, ಧರ್ಮರಾಯನು ಗಂಗಾ ನದಿಯಲ್ಲಿ ಮುಳುಗಿ ಸ್ನಾನ ಮಾಡಿ ಪರಮಪಾವನ ಶರೀರನಾಗಿ ಸೂರ್ಯಮಂಡಲವನ್ನು ನೋಡುತ್ತಾ, ಮೂಲಾಧಾರದ ವಾಯುವನ್ನು ಸುಷುಮ್ನೆಯಲ್ಲಿ ನೆಲೆಗೊಳಿಸಿ, ನಿಶ್ಚಲನಾಗಿ ಸಮಾಧಿಸ್ಥಿತಿಯಲ್ಲಿ ಸೂರ್ಯನನ್ನು ಮೆಚ್ಚಿಸಿದನು.

ವಿಗಾಹನ-ನದಿಯಲ್ಲಿ ಮುಳುಗುವುದು (ಸ್ನಾನ ಮಾಡುವುದು)

ಮೂಲಾಧಾರ: ಯೋಗಶಾಸ್ತ್ರದ ಪ್ರಕಾರ ದೇಹದಲ್ಲಿ ಇರುವ ಆರು ಚಕ್ರಗಳಲ್ಲಿ ಮೊದಲನೆಯದು. ( ಉಳಿದ ಐದು: ಸ್ವಾಧಿಷ್ಠಾನ, ಮಣಿಪೂರ, ಅನಾಹತ, ವಿಶುದ್ಧ, ಆಜ್ಞಾ)
ಸುಷುಮ್ನಾ : ಯೋಗಶಾಸ್ತ್ರದ ಪ್ರಕಾರ ದೇಹದ ಮೂರು ನಾಡಿಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದು (ಉಳಿದೆರಡು : ಇಡಾ, ಪಿಂಗಳಾ)

9. ನಿನಗೆ ವರವನ್ನು ಕೊಟ್ಟಿದ್ದೇನೆ ಇಗೋ ಈ ಸ್ವರ್ಣ ಪಾತ್ರೆಯಿದೆ. ಇದು ವಿವಿಧ ರೀತಿಯ ಅನ್ನಪಾನಗಳ ಅಕ್ಷಯ ಪಾತ್ರೆ. ನಿನ್ನ ಹೆಂಡತಿ ಇದನ್ನು ಉಪಯೋಗಿಸಿ ಅಡುಗೆಯನ್ನು ಸಿದ್ಧಗೊಳಿಸಲಿ. ಬಳಿಕ ಲಕ್ಷಾಧಿಕ ಸಂಖ್ಯೆಯ ಜನರು ಊಟಮಾಡಲಿ ಆ ನಂತರ ನೀವು ಅದರ ನಂತರ ದ್ರೌಪದಿ ಊಟ ಮಾಡಲಿ. ಪ್ರತಿದಿನವೂ ಇದೇ ಕ್ರಮವೆಂದು ಸೂರ್ಯ ಹೇಳಿದ.

ಚರುಕ-ಪಾತ್ರೆ
ತವನಿಧಿ - ಅಕ್ಷಯ ಪಾತ್ರೆ

ಅಕ್ಷಯಪಾತ್ರೆ - ಇದೊಂದು ತಾಮ್ರದ ಪಾತ್ರೆ, ‘‘ತಾಮ್ರಸ್ಯ ಪಿಠರಂ ಪಾತ್ರಂ ಮಯಾ ದತ್ರಾ ನರಾಧಿಪ.’’ ಎಂದು ಸೂರ್ಯನೇ ಬಂದು ಧರ್ಮರಾಯನಿಗೆ ಕೊಟ್ಟದ್ದು. ಅರಣ್ಯಪರ್ವದಲ್ಲಿ ಬರುವ ಈ ಅಕ್ಷಯ ಪಾತ್ರೆಯ ಪ್ರಸಂಗವು ಮೂಲಭಾರತದಲ್ಲಿ ಇಲ್ಲವೆಂದೂ ಎಲ್ಲಿಂದಲೋ ಬಂದು ಸೇರಿಕೊಂಡಿದೆಯೆಂದೂ ಹೇಳುತ್ತಾರೆ. ಈ ಭಾಗ ಪ್ರಕ್ಷೇಪ ಎನ್ನಲು ಹಲವಾರು ಇತರ ಆಧಾರಗಳಿವೆ. ವನಪರ್ವದ ಹಲವಾರು ಕಡೆಗಳಲ್ಲಿ ಕಾಡಿನ ಆಹಾರ ಮುಗಿಯುತ್ತಾ ಬಂದದ್ದರಿಂದ ಪಾಂಡವರು ಜಾಗ ಬದಲಾಯಿಸಬೇಕಾಯಿತು ಎಂಬ ವಿವರಣೆ ಇದೆ. ಆಹಾರಕ್ಕೆಂದು ಪಾಂಡವರು ಬೇಟೆಗೆ ಹೋದ ಪ್ರಸಂಗಗಳೂ ಇವೆ. ಒಂದು ಕಡೆಯಂತೂ ಧರ್ಮರಾಯನ ಕನಸಿನಲ್ಲಿ ಆ ಕಾಡಿನ ಪ್ರಾಣಿಗಳೇ ಬಂದು ತಮ್ಮ ವಂಶ ಕ್ಷೀಣಿಸುತ್ತಿದೆಯೆಂದೂ ಅದನ್ನು ಕೊನೆಗಾಣಿಸಬಾರದೆಂದು ಬೇಡಿಕೊಂಡವು ಎಂಬ ಮಾತಿದೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ಅಕ್ಷಯಪಾತ್ರೆಯದು ಒಂದು ಸುಂದರ ಕವಿ ಕಲ್ಪನೆಯೆಂದೂ ಈಚೆಗೆ ಮಹಾಭಾರತಕ್ಕೆ ಸೇರಿರಬಹುದೆಂದೂ ಊಹಿಸಲಾಗಿದೆ. ಹಾಗೆಯೇ ದುರ್ವಾಸಾತಿಥ್ಯವೂ ಪ್ರಕ್ಷೇಪ ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ.
ಈಗ ಕಥಾ ಭಾಗಕ್ಕೆ ಬರೋಣ. ವೈಭವದಿಂದ ಬದುಕಿ ಸಾವಿರಾರು ಜನಕ್ಕೆ ಅನ್ನದಾನ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದ ಧರ್ಮರಾಯನು ಎಲ್ಲವನ್ನೂ ಜೂಜಿನಲ್ಲಿ ಕಳೆದುಕೊಂಡು ಕಾಡಿಗೆ ಹೋಗಬೇಕಾದ ಸ್ಥಿತಿ ಬಂದಿತು. ಕೆಲವರು ಪ್ರಜೆಗಳು ಅವನ ಹಿಂದೆಯೇ ಬಂದರು. ತಮಗೆ ಆಹಾರ ವಸತಿ ಪೂರೈಸಬೇಕಾಗಿಲ್ಲ. ನಮ್ಮ ಯೋಗ್ಷಕ್ಷೇಮವನ್ನು ನಾವು ನೋಡಿಕೊಂಡು ನಿನ್ನ ಬಳಿಯೇ ಇರುತ್ತೇವೆ ಎಂದರು. ಆದರೆ ಆ ಸಾಧು ಜನರಿಗೆ ಅನ್ನ ಒದಗಿಸುವ ಕೆಲಸ ತನ್ನದು, ಅದನ್ನು ಹೇಗೆ ಪೂರೈಸುವುದು? ಎಂಬ ಚಿಂತೆಯಿಂದ ಧೌಮ್ಯರ ಸಲಹೆ ಕೇಳಿದ. ಆಗ ಧೌಮ್ಯರು ಸೂರ್ಯೋಪಾಸನೆ ಮಾಡಿ ಅಕ್ಷಯ ಪಾತ್ರೆಯನ್ನು ಪಡೆಯುವಂತೆ ಸ್ರಚಿಸಿದರು. ಅವರ ಸಲಹೆಯಂತೆ ಧರ್ಮರಾಯನು ಗಂಗಾನದಿಯಲ್ಲಿ ನಿಂತು ಆಚಮನ ಮಾಡಿ ನಿಷ್ಠೆಯಿಂದ ಏಕಾಗ್ರಚಿತ್ರದಿಂದ, ಸೂರ್ಯನ ಅಷ್ಟೋತ್ತರ ಶತನಾಮಗಳನ್ನು ಜಪಿಸಿದ. ‘‘ತ್ವಂ ಭಾನೋ ಜಗತಶ್ಚಕ್ಷುಃ’’ ಎಂದು ಆರಂಭವಾಗುವ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಸೂರ್ಯಸ್ತುತಿಯ ಶ್ಲೋಕಗಳನ್ನು ಧರ್ಮರಾಯ ಹೇಳುತ್ತ ಸೂರ್ಯ ಪೂಜೆ ಮಾಡಿದ. ಸೂರ್ಯನು ತೃಪ್ತನಾಗಿ ತಾಮ್ರದ ಅಕ್ಷಯಪಾತ್ರೆಯನ್ನು ಕೊಟ್ಟ (ಇದನ್ನು ಕುಮಾರವ್ಯಾಸನು ಚಿನ್ನದ ಪಾತ್ರ ಎಂದಿದ್ದಾನೆ). ಇದನನು ಮಹಾನಸ (ಅಡಿಗೆಮನೆ)ದಲ್ಲಿ ಇಟ್ಟು ದ್ರೌಪದಿಯು ಪೂಜಿಸಬೇಕಾಗಿತ್ತು. ಬೆಳಗಿನಿಂದ ಸಂಜೆಯವರೆU ಅಂದರೆ ದ್ರೌಪದಿಯು ಸಂಜೆ ಊಟ ಮಾಡುವವರೆಗೆ ಈ ಪಾತ್ರೆಯಿಂದ ಅನ್ನ ಭಕ್ಷ್ಯ ಪೇಯ ಚೋಷ್ಯ ಫಲ ಮುಂತಾದ ಎಲ್ಲ ಬಗೆಯ ಆಹಾರವನ್ನೂ, ತರಕಾರಿಗಳನ್ನೂ ಅಕ್ಷಯವಾಗಿ ಪಡೆಬಯಬಹುದಿತ್ತು. ‘‘ಹನ್ನೆರಡು ವರ್ಷಗಳ ಕಾಲ ನಿಮಗೆ ಬೇಕಾದ ಚತುರ್ವಿದ ಆಹಾರವು ಯಥೇಚ್ಛವಾಗಿ ದೊರಕುವಂತಾಗಲಿ’’ ಎಂದು ಸ್ವಯಂ ಸೂರ್ಯನೇ ಹೇಳಿದ್ದ. ಅಷ್ಟೇ ಅಲ್ಲ, ‘‘ವನವಾಸ ಅಜ್ಞಾತನವಾಸಗಳ ನಂತರ ನಿನಗೆ ಮತ್ತೆ ರಾಜ್ಯವು ಪ್ರಾಪ್ತವಾಗುತ್ತದೆ’’ ಎಂದೂ ಹೇಳಿದ. ಇದನ್ನು ತಿಳಿದ ಕೌರವನು ದ್ರೌಪದಿಯ ಊಟವಾದ ನಂತರ ಅವಳ ಮನೆಗೆ ಹೋಗಿ ಆಹಾರವನ್ನು ಬೇಡುವಂತೆ ದುರ್ವಾಸನನ್ನು ಕಳಿಸಿದ್ದು, ಅನಂತರ ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನು ಆ ಪಾತ್ರೆಯಲ್ಲಿ ಆಹಾರ ಬರಿಸಿ ಪಾಂಡವರನ್ನು ಕಾಪಾಡಿದ್ದು ಎಲ್ಲರಿಗೂ ಗೊತ್ತಿರುವ ಸಂಗತಿಯೇ ಆಗಿದೆ. ದುರ್ವಾಸಾತಿಥ್ಯ ಎಂಬ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಕಥಾಖಂಡವು ಈ ವಿಷಯವನ್ನು ವಿಸ್ತಾರವಾಗಿ ಚಿತ್ರಿಸಿದೆ.

10. ಸುಜನ ಸಮೂಹದ ರಕ್ಷಣೆಗಾಗಿ ಒದಗಿದ (ಈ ಭೋಜನ) ನಿರ್ವಹಣೆಯ ಕ್ರಮದಿಂದ ಅಪಾರ ಸಂತೋಷದಿಂದ, ಧರ್ಮರಾಯನು ಉಬ್ಬಿದನು. ಧೌಮ್ಯನಿಗೆ ವಂದಿಸಿ, ದ್ರೌಪದಿಯನ್ನು ಹಾಗೂ ತಮ್ಮಂದಿರನ್ನು ಹತ್ತಿರ ಕರೆದು ಈ ವಿಚಾರವನ್ನು ಪ್ರೀತಿಯಿಂದ ತಿಳಿಸಿದನು.

ಭುಲ್ಲವಿಸು-ಉಬ್ಬು, ಉತ್ಸಾಹಿಸು, ವ್ರಜ -ಸಮೂಹ , ನಿರೂಢಿ- ಕಾರ್ಯ,ಕೆಲಸ

11. ಕೊಟ್ಟಮಾತಿಗೆ ಅನುಗುಣವಾಗಿ ಪಾಂಡವರು ತಮ್ಮ ಜೊತೆಗಿರುವ ಅಸಂಖ್ಯಾತ ಜನರೊಂದಿಗೆ ಅರಣ್ಯ ಮಾರ್ಗದಲ್ಲಿ ಪರಿಭ್ರಮಿಸಿ ತಿರುಗಾಡಿದರು. ಜನಮೇಜಯನೇ ಕೇಳು ಅತ್ತ ಕೌರವನ ನಗರಕ್ಕೆ ಮುನಿಶ್ರೇಷ್ಠನೊಬ್ಬನು ಬಂದು ಅರಮನೆಯನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸಿದನು.

ಪಾರಿಕಾಂಕ್ಷಿ-ಮುನಿ , ಭವಣಿಗೆ -ಬವಣಿಗೆ , ತಿರುಗಾಟ, ಸಂಚಾರ

12. ಆ ಮುನಿಯನ್ನು ಕೌರವನು ಸತ್ಕರಿಸಿದನು. ಆ ಋಷಿಯು ದುರ್ಯೋಧನನ ವಿನಯದ ನಡವಳಿಕೆಗೆ ಮೆಚ್ಚಿ ರಾಜಕಾರ್ಯವನ್ನು ನುಡಿಯುತ್ತಾ, ‘ಪಾಂಡವರನ್ನು ಜೂಜಿನಲ್ಲಿ ಸೋಲಿಸಿ ಸಂಕಟಕ್ಕೆ ಈಡು ಮಾಡಿರುವುದೊಂದೇ ನಿನಗೆ ಕೊರತೆ. ಇದರಿಂದ ನಿನಗೆ ತುಂಬಾ ತೊಂದರೆಯುಂಟಾಗುತ್ತದೆ’ ಎಂದು ಹೇಳಿದನು.

13. ‘ಆದುದು ಆಗಿಹೋಯಿತು, ಇನ್ನು ಮುಂದಾದರೂ ಪಾಂಡವರನ್ನು ಕರೆಸಿ ಅವರನ್ನು ಆದರಿಸಿ ಭೂಮಿಯನ್ನು ಕೊಡು’ ಎಂದು ಹೇಳಲು, ಕೌರವನು ರೋಷದಿಂದ ಥಟ್ಟನೆ ಮೇಲಕ್ಕೆದ್ದು ತನ್ನ ತೊಡೆಯನ್ನು ತಟ್ಟಿ ‘ಭೂಮಿಯನ್ನು ಶತ್ರುವಿಗೆ ಕೊಡುವುದುಂಟೇ’ ಎನ್ನಲು ಮೈತ್ರೇಯನು ಸಿಟ್ಟಿನಿಂದ ಶಪಿಸಿದನು.

ಖೊಪ್ಪರಿಸಿ-ಜಿಗಿದು

ಮೈತ್ರೇಯ ಶಾಪ - ಮೈತ್ರೇಯರು ಮಹಾತಪಸ್ವಿಗಳು. ‘ಪಾರಿಕಾಂಕ್ಷ ಪ್ರವರ’ ಎಂದು ಕುಮಾರವ್ಯಾಸ ಇವರನ್ನು ಪ್ರಶಂಶಿಸಿದ್ಧನೆ. ಮೈತ್ರೇಯರು ಧರ್ಮರಾಯನ ಆಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿಯೂ ಸ್ವಲ್ಪಕಾಲ ಇದ್ದರು. ಕುಶಾರವ ಮತ್ತು ಮಿತ್ರೆ ಈ ದಂಪತಿಗಳ ಮಗ ಮೈತ್ರೇಯ. ವೇದವ್ಯಾಸರೊಂದಿಗೆ ಧರ್ಮಜಿಜ್ಞಾಸೆ ನಡೆಸಿದ ಪ್ರಚಂಡರೆಂದು ಅನುಶಾಸನ ಪರ್ವದಲ್ಲಿ ಹೇಳಲಾಗಿದೆ. ಅರಣ್ಯಪರ್ವದಲ್ಲಿ ಇವರ ಪ್ರವೇಶವಿದೆ. ಕಾಡಿನಲ್ಲಿರುವ ಪಾಂಡವರನ್ನು ಕೊಲ್ಲಬೇಕೆಂದು ಕೌರವ ದುಶ್ಯಾಸನ, ಕರ್ಣ, ಶಕುನಿ ಹೊರಟಾಗ ವೇದವ್ಯಾಸರೇ ಅಡ್ಡ ಬಂದು ಅದನ್ನು ತಪ್ಪಿಸಿ ‘‘ಮೈತ್ರೇಯರು ಬರುತ್ತಾರೆ, ಅವರ ಮಾತು ಕೇಳು’’ ಎಮದು ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರನಿಗೆ ಹೇಳಿಹೋದರು.
ಮೈತ್ರೇಯರು ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರನ ಬಳಿಗೆ ಬಂದಾಗ ಕೌರವನೂ ಅಲ್ಲಿಯೇ ಇದ್ದ. ಕೌರವನು ಮೋಸದ ಜೂಜಿನಲ್ಲಿ ಗೆದ್ದಿರುವುದರಿಂದ ಒಳ್ಳೆಯದಾಗುವುದಿಲ್ಲವೆಂದೂ, ಕೂಡಲೇ ಪಾಂಡವರನ್ನು ಹಿಂದಕ್ಕೆ ಕರೆಸಬೇಕೆಂದೂ ಕಾಮ್ಯಕ ವನದಲ್ಲಿರುವ ಪಾಂಡವರನ್ನು ತಾನು ಕಂಡು ಬಂದಿರುವುದಾಗಿಯೂ ಹೇಳಿದ ಮೈತ್ರೇಯರು ಈಗ ಸಂಧಿ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳದಿದ್ದರೆ ಮುಂದೆ ಕೌರವರಿಗೆ ಉಳಿಗಾಲವಿಲ್ಲ ಎಂಬ ಭವಿಷ್ಯ ವಚನವನ್ನು ಹೇಳಿದರು. ಆದರೆ ಆಶ್ಚರ್ಯವೆಂದರೆ ಮೈತ್ರೇಯರು ಅಷ್ಟು ದೀರ್ಘಕಾಲ ಮಾತಾಡಿದರೂ ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರ ಬಾಯಿ ಬಿಡಲಿಲ್ಲ. ಕೌರವನ ಕಡೆಗೆ ತಿರುಗಿದರೆ ಅವನೂ ಕೂಡ ಮಾತಾಡದೆ ತನ್ನ ತೊಡೆಗಳನ್ನು ಜೋರಾಗಿ ಕುಟ್ಟಿಕೊಳ್ಳುತ್ತ, ಕಾಲಿನಿಂದ ನೆಲವನ್ನು ಧಟ್ಟಿಸುತ್ತ ತಿರಸ್ಕಾರ ಭಂಗಿಯಲ್ಲಿ ನಗುತ್ತ ಕುಳಿತಿದ್ದ. ಸಿಟ್ಟಿಗೆದ್ದ ಮೈತ್ರೇಯರು ವಿಧಿಯಿಂದ ಪ್ರೇರಿತರಾಗಿ ಹೀಗೆಂದು ಶಾಪ ಕೊಟ್ಟರು:
‘‘ಯಸ್ಮಾತ್ ತ್ವಂ ಮಾಮನಾದೃತ್ಯನೇಮಾಂವಾಚಂ ಚಿಕೀರ್ಷಸಿ
ತಸ್ಮಾದಸ್ಯಾಭಿಮಾನಸ್ಯ ಸದ್ಯಃ ಫಲಮವಾಪ್ನುಹಿ
ತ್ವದಭಿದ್ರೋಹ ಸಂಯುಕ್ತಂ ಯುದ್ದ ಮುತ್ಪತ್ಯಸ್ಯತೇ ಮಹತ್
ತತ್ರಭೀಮೋ ಗಧಾಘಾತೈಃ ತವೋರುಂ ಭೇತ್ಸ್ಯತೇ ಬಲೀ’’
ಅಯ್ಯಾ ‘‘ಕೌರವ, ನೀನು ನನ್ನನ್ನು ಅನಾದರಿಂದ ಕಂಡಿದ್ದು, ನನ್ನ ಮಾತನ್ನು ಕೇಳುತ್ತಿಲ್ಲ. ಇದರ ಫಲವನ್ನು ಅನುಭವಿಸು. ನಿನ್ನ ದ್ರೋಹದ ಕಾರಣದಿಂದ ಭಾರಿಯ ಸಮರವಾಗುತ್ತದೆ. ಅಲ್ಲಿ ಬಲಶಾಲಿಯಾದ ಭೀಮಸೇನನು ನಿನ್ನ ತೊಡೆಯನ್ನು ಮುರಿಯುತ್ತಾನೆ.’’
ತಪಸ್ವಿಗಳ ಸ್ವಭಾವ ತಿಳಿದಿದ್ದರೂ ಅವರನ್ನು ಅವಮರ್ಯಾದೆಯಿಂದ ಕಂಡ ಅವಿನೀತನಾದ ದುರ್ಯೋಧನ ತಾನಾಗಿ ಈ ಶಾಪ ತಂದುಕೊಂಡಿದ್ದಾನೆ. ‘ಮುನಿ’ ಎಂದ ಮೇಲೆ ಕೇಳಬೇಕೆ? ತಮ್ಮ ಬಗೆಗೆ ಕೆಟ್ಟದಾಗಿ ನಡೆದುಕೊಂಡವರ ಮೇಲೆ ಮುನಿದು ಶಾಪವಿತ್ತಿರುವುದು ಅವರ ಸ್ವಭಾವಕ್ಕೆ ಸಹಜವಾಗಿದೆ.

14. ‘ನಿನ್ನ ತೊಡೆಗಳನ್ನು ಭೀಮಸೇನ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಪುಡಿ ಮಾಡಿ ಕೆಡವಲಿ’ ಎಂದು ಶಪಿಸಲು, ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರ ಬಂದು ಸಮಾಧಾನ ಮಾಡಿದನು. ‘ತೊಡೆಗೆ ಆಪತ್ತು ಬಂದಾಯಿತು. ಇನ್ನು ಸಾಕು ನಮ್ಮನ್ನು ಒಪ್ಪಿಸಿ ಫಲವಿಲ್ಲ. ನಮ್ಮ ಮಾತಿಗೆ ಪ್ರತಿಯಿಲ್ಲ’ ಎಂದು ಹೇಳಿ ಮೈತ್ರೇಯನು ಆಶ್ರಮಕ್ಕೆ ಹಿಂದಿರುಗಿದನು.

ಬವರ-ಯುದ್ಧ, ತೋಟಿ-ಆಪತ್ತು

15. ಆ ಮಹಾ ಮುನಿಯ ಶಾಪ ಭಯವನ್ನು, ಭೀಮಸೇನನ ಶಕ್ತಿಯನ್ನು ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರನು ನೆನೆನೆನೆದು ಮನಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ನೊಂದುಕೊಂಡನು. ಮಹಾಜ್ಞಾನಿಯಾದ ವಿದುರನನ್ನು ಕರೆಸಿ, ಅವನಲ್ಲಿ ಮುನಿಶಾಪ ವಿಚಾರವನ್ನು ತಿಳುಹಲು, ವಿದುರನು ಹೀಗೆಂದನು.

É

16. ‘ಮೈತ್ರೇಯನ ಶಾಪವಾಕ್ಯ ತಪ್ಪುವುದಿಲ್ಲ. ನಿನ್ನವರು ಬಾಹುಬಲದ ಸೊಕ್ಕು ಮಿತಿ ಮೀರಿದ ಬುದ್ಧಗೇಡಿಗಳು. ದುರ್ಯೋಧನಾದಿಗಳು ಈ ಲೋಕಕ್ಕೆ ಹುಟ್ಟಿ ಬಂದದರಿಂದ ನೀನು ಹಗುರನಾದೆ. ನೀನು ಪಾಂಡವರನ್ನು ಸಂಧಾನದಿಂದ ಅಪ್ಪಿಕೊಂಡರೆ ಸರಿ, ಇಲ್ಲವಾದರೆ ನಿನ್ನ ಮಕ್ಕಳನ್ನು ಮೃತ್ಯುದೇವತೆಯೇ ಅಪ್ಪಕೊಳ್ಳುತ್ತಾಳೆ’ ಎಂದನು.

ನೊಪ್ಪಿತ-ಲಘು , ಹಗುರ

ನಿನ್ನಾತಗಳ>ನಿನ್ನಾತಗಳು
ವಿಕಳರ>ವಿಕಳರು, ನೊಪ್ಪಿತಾದೆ>ನೊಪ್ಪಿತಾದ

17. ವಿದುರನು ಹಾಗೆನ್ನಲು ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರನು ಕಿಡಿಕಿಡಿಯಾಗಿ ‘ನೀನು ಕೌಂತೇಯರಿಗೆ ಬಂಧು ತಾನೇ ? ಅಲ್ಲಿಗೇ ಹೋಗು’ ಎಂದು ಸಿಟ್ಟಿನಿಂದ ವಿದುರನನ್ನು ಬೈದನು. ಅದಕ್ಕೆ ‘ಹಾಗೇ ಆಗಲಿ’ ಎಂದು ಸಂತೋಷದಿಂದಲೇ ವಿದುರನು ಪಾಂಡವರಿರುವ ಕಾಮ್ಯಕವನಕ್ಕೆ ಬಂದನು.

18. ಧರ್ಮರಾಯನು ವಿದುರನನ್ನು ಸ್ವಾಗತಿಸಿ, ಹಿರಿದಾಗಿ ಗೌರವಿಸಿ, ಅವನನ್ನು ಕೊಂಡಾಡಿ ದ್ರೋಣ, ದುರ್ಯೋಧನ, ಭೀಷ್ಮ, ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರಾದಿಗಳ ಕುಶಲವನ್ನು ವಿಚಾರಿಸಿದನು. ವಿದುರನ ಆಗಮನದ ಸಂಗತಿಗಳೆಲ್ಲವನ್ನು ಕೇಳಿದನು ಮತ್ತು ಧರ್ಮರಾಯನು ತಮ್ಮ ವೃತ್ತಾಂತವೆಲ್ಲವನ್ನೂ ವಿದುರನಿಗೆ ಹೇಳಿದನು.

19. ವಿದುರನು ಪಾಂಡವರ ಕಡೆಗೆ ಹೋದ ಮೇಲೆ ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರನಿಗೆ ತುಂಬಾ ಬೇಸರವಾಯಿತು. ದೂತರನ್ನು ಕಳುಹಿಸಿ ಅವನನ್ನು ಮತ್ತೆ ಹಿಂದಕ್ಕೆ ಕರೆಸಿಕೊಂಡನು. ‘ಹೆತ್ತ ಮಕ್ಕಳನ್ನು ಬಿಟ್ಟು, ಕುಂತೀಪುತ್ರರ ಪರವಾಗಿರು’ ಎಂದಾಗ ಕೋಪಗೊಂಡೆನು, ನೀನು ಇನ್ನು ಪುನಃ ಮುನಿಯ ಬೇಡ ಎಂದು ವಿದುರನನ್ನು ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರ ಆಲಿಂಗಿಸಿದನು.

20. ‘ಪಾಂಡುಸುತರು ಯಾವ ವನದಲ್ಲಿದ್ದಾರೆ ? ಅವರು ನಿನಗೆ ಏನು ಹೇಳಿದರು ? ಅವರೆಲ್ಲರನ್ನೂ ಯಾವ ಅರಣ್ಯದಲ್ಲಿ ಕಂಡೆ ? ಅವರೊಂದಿಗೆ ಎಷ್ಟು ಜನರಿದ್ದಾರೆ ? ಭೀಮಸೇನನ ಅಭಿಪ್ರಾಯವೇನು ? ಧರ್ಮರಾಯ ಅರ್ಜುನರ ಭಾವನೆಗಳು ಹೇಗಿವೆ ?’ ಎಂದು ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರನು ನಗುತ್ತಲೇ ವಿಚಾರಿಸಿದನು.

21. ‘ಅರಸನೇ ಕೇಳು ಗಂಗಾನದಿಯನ್ನು ದಾಟಿದ ಮೇಲೆ ಅವರಿಗೆ ಸೂರ್ಯದೇವರ ಅನುಗ್ರಹದಿಂದ ಅಕ್ಷಯ ಪಾತ್ರೆ ದೊರಕಿತು. ನೂರು ಸಾವಿರದ ಸಂಖ್ಯೆಯ ಬ್ರಾಹ್ಮಣರು, ನಿಯೋಗಿಗಳೊಂದಿಗೆ ಆಪ್ತ ಜನರ ಸಹಿತ ಧರ್ಮರಾಯನು ವನ ಪ್ರವೇಶ ಮಾಡಿದನು.

ನಿಯೋಗಿಗಳು-ಅಧಿಕಾರಿಗಳು

22. ದೊರೆಯೆ, ಕೇಳು ಅನಂತರ ದೇವತೆಗಳಿಗೆ ಸಂಕಟ ನೀಡುತ್ತಿದ್ದ ಕಿಮ್ಮೀರನೆಂಬ ದಾನವನನ್ನು ಕೊಂದು ಅವರು ಅರಣ್ಯವನ್ನು ಹೊಕ್ಕರು ಎಂದು ವಿದುರ ಹೇಳಿದ. ಅದಕ್ಕೆ ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರನು - ‘ಕಿಮ್ಮೀರನೆಂಬವನು ರಾಕ್ಷಸನೆ ? ಅವನನ್ನು ಕೊಂದವನು ಭೀಮನೋ, ಅರ್ಜುನನೋ, ಧರ್ಮಜನೋ - ವಿವರವಾಗಿ ಹೇಳೆಂದು ಕೇಳಿದ.

23. ಅರಸ ಕೇಳು, ಹಿಂದೆ ಏಕಚಕ್ರನಗರದಲ್ಲಿ ಭೀಮನು ಕೊಂದ ಬಕಾಸುರನ ಅಣ್ಣನೇ ಇವನು. ಹಿಡಿಂಬಾಸುರನಿಗೆ ಬಂಧುವೆನಿಸಿದ ಕಿಮ್ಮೀರನೆಂಬ ರಾಕ್ಷಸನು, ಧರ್ಮರಾಯನು ಸಪರಿವಾರವಾಗಿ ಬರುವುದನ್ನು ಕಂಡು, ತಮ್ಮನಿಗಾದ ಅನ್ಯಾಯವನ್ನು ತೀರಿಸುತ್ತೇನೆಂದು ಅವರಿಗೆ ಎದುರಾದನು.

ಹರಿಬ - ಮುಯ್ಯಿ, ಸೇಡು

ಕಿಮ್ಮೀರ (ಕಿರ್ಮೀರ) - ಕಿರ್ಮೀರನ ವಿಷಯ ಮಹಾಭಾರತದ ಅರಣ್ಯ ಪರ್ವದಲ್ಲಿ ಬರುತ್ತದೆ. ಇವನು ಹಿಡಿಂಬನ ನಚಿಟ. ಭೀಮನಿಂದ ಹತನಾದ ಬಕಾಸುರ ತಮ್ಮ. ಇವನಿಗೆ ಭೀಮನ ಮೇಲೆ ಕೋಪವಿತ್ತು. ಆದುದರಿಂದ ಕಾಮ್ಯಕವನಕ್ಕೆ ಪಾಂಡವರು ಬಂದಾಗ ಭೀಮನನ್ನು ಕೊಲ್ಲಲು ಮುನ್ನುಗ್ಗಿದ. ಇದು ಕುಮಾರವ್ಯಾಸನ ವರ್ಣನೆಯಾದರೆ ವ್ಯಾಸಭಾರತದ ಪಾಠ ಸ್ವಲ್ಪ ಭಿನ್ನವಾಗಿದೆ. ಪಾಂಡವರು ಜೂಜಿನಲ್ಲಿ ಸೋತ ಮೇಲೆ ಕಾಮ್ಯಕವನದಲ್ಲಿದ್ದರು. ಅರ್ಜುನನು ವ್ಯಾಸರ ಸಲಹೆಯಂತೆ ಪಾಶುಪತಾಸ್ತ್ರ ಸಂಪಾದನೆಗೆಂದು ಇಂದ್ರಕೀಲ ಪರ್ವತಕ್ಕೆ ಹೋಗಿದ್ದ. ಭೀಮನು ಬೇಟೆಗೆ ಹೋಗಿದ್ದ ಈ ಸಮಯವನ್ನು ಸಾಧಿಸಿ ಬಕಸೋದರ ಕಿಮ್ಮೀರನು ಪಾಂಡವರನ್ನು ತುರುಬಿಹೊತ್ತುಕೊಂಡು ಹೋಗುತ್ತಾನೆ. ಭೀಮನಿಗೆ ದಾರಿಯಲ್ಲಿ ದುಶ್ಯಕುನವಾಗಿದ್ದರಿಂದ ಅವನು ಹಿಂದಿರುತ್ತಾನೆ. ದಾರಿಯಲ್ಲಿ ಕಿಮ್ಮೀರನನ್ನು ಸಂಧಿಸುತ್ತಾನೆ. ಅವನೊಂದಿಗೆ ಹೋರಾಡಿ ರಾಕ್ಷಸನನ್ನು ಕೊಲ್ಲುತ್ತಾನೆ. ಇನ್ನೊಂದು ಕಡೆ ವನಪರ್ವದಲ್ಲಿ ಪಾಂಡವರೆಲ್ಲ ಒಟ್ಟಿಗೆ ಇದ್ದಾಗ ಅರ್ಧರಾತ್ರಿಯಲ್ಲಿ ಕಿಮ್ಮೀರನು ಪಾಂಡವರ ಮೇಲೆ ಬಿದ್ದನೆಂದು ಹೇಳಲಾಗಿದೆ.
ಕಿಮ್ಮೀರ ಮಹಾಭಯಂಕರ ವ್ಯಕ್ತಿ. ಅವನಿಗೆ ಎಂಟು ದಾಡೆಗಳು. ವರ್ಷಾಕಾಲದ ಮೋಡಕ್ಕೆ ವ್ಯಾಸರು ಅವನನ್ನು ಹೋಲಿಸುತ್ತಾರೆ. ಮಹಾಬಲಿಷ್ಠರಾದ ಕಿಮ್ಮೀರನನ್ನು ಭೀಮಸೇನನು ಕೊಂದನೆಂಬ ಸಂಗತಿ ತಿಳಿದು ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರಾದಿಗಳಿಗೆ ತಳಮಳವಾಗುತ್ತದೆ.

24. ಪಾಂಡವರು ಕಾಮ್ಯಕವನಕ್ಕಾಗಿ ಮೂರೇ ದಿವಸಗಳಲ್ಲಿ ಬರಲು, ಆ ರಾಕ್ಷಸನು ದಾರಿಯನ್ನು ಅಡ್ಡಗಟ್ಟಿದನು. ಕೆಂಪು ಕಣ್ಣುಗಳು, ಕೋರೆದಾಡೆಗಳ ಕಾಂತಿಯಲ್ಲಿ ಅವನ ಅಂಗಾಂಗಗಳನ್ನು ಕಂಡು ಮುಂದೆ ಇದ್ದ ಭಟರು ಭಯಭೀತರಾದರು.

ಮುಂಗುಡಿಯ-ಮುಂದೆ ಇದ್ದ

25. ‘ಈ ರಾಕ್ಷಸನ ರಕ್ಷೆಯಲ್ಲಿ ಮುಂದೆ ಘೋರವಾದ ಅಡವಿಯಿದೆ. ಕಾಳಿಂದಿಯ ಗರ್ಭದ ಕತ್ತಲೆಯಂತೆ ತೀವ್ರವಾದ ಕತ್ತಲೆಯಿದೆ. ಈ ರಾತ್ರಿಯಲ್ಲಿ ನಾವು ಬದುಕಿ ಉಳಿದರೆ ಮುಂದೆ ಸಾವೇ ಬರಲಾರದು’. ಎಂದು ಭಯದಿಂದ ಪಾಂಡವ ಪರಿವಾರವು ಅಲ್ಲೇ ನಿಂತಿತು.

26. ಮನುಷ್ಯರ ವಾಸನೆ ಅಡಿಗಡಿಗೆ ಬರುತ್ತಿದೆ. ರಕ್ತ ಪಿಪಾಸುಗಳಾದ ಕ್ಷುದ್ರರಾದ, ಸೇವಕಿಯರಾದ ಶಾಕಿನಿ ಡಾಕಿನಿಯರ ಸಮೂಹವನ್ನು ಬರಹೇಳು. ‘ತಡೆಯಬೇಡಿ, ತಿನ್ನಿ ತಿನ್ನಿ’ ಎಂದು ಬೊಬ್ಬೆ ಹಾಕುತ್ತಾ ರಾಕ್ಷಸನು ಮುಂದೆ ಬರಲು, ದ್ರೌಪದಿಯು ಭೀಮಾರ್ಜುನ ಧರ್ಮಜರ ಮರೆಯಲ್ಲಿ ನಿಂತಳು.

ಮಾನಿಸ-ಮನುಷ್ಯ, ಕೈನೆ-ಕ್ಷುದ್ರ ಹೆಂಗಸು,

27. ಅಷ್ಟರಲ್ಲಿ ‘ಎಲಾ, ರಾಕ್ಷಸ, ಭೀತಿಗೊಳ್ಳದೇ ನಿಲ್ಲು. ಅರೆಕ್ಷಣದಲ್ಲಿ ಅರಸುಗಳು ನಿನ್ನನ್ನು ಗೆಲ್ಲುತ್ತಾರೆ’ ಎಂದು ಧೌಮ್ಯನು ರಕ್ಷೋಘ್ನ ಮಂತ್ರವನ್ನು ಜಪಿಸಿ, ದಿಗ್ಬಂಧನವನ್ನು ರಚಿಸಿ, ಧರ್ಮರಾಯನ ಮುಂದೆ ಎಲ್ಲರನ್ನೂ ಸಂತೈಸಿದನು.

ಧೌಮ್ಯ ಮಹರ್ಷಿ - ಪರಿಚಯವು ಸ್ನೇಹಕ್ಕೆ ತಿರುಗಿ ಆಜನ್ಮ ಪರ್ಯಂತ ಉಳಿದುಕೊಂಡು ಬಂದುದಕ್ಕೆ ಧೌಮ್ಯರ ಕಥೆಯೇ ಸಾಕ್ಷಿ. ಪಾಂಡವರಿಗೆ ಧರ್ಮತತ್ವವನ್ನು ತಿಳಿದ ಪವಿತ್ರ ಚರಿತ್ರನಾದ ಒಬ್ಬ ಪುರೋಹಿತನ ಕೊರತೆಯಿದೆ ಎಂದು ಅಂಗಾರಪರ್ಣನೆಂಬ ಗಂಧರ್ವಮಿತ್ರನು ಹೇಳಿದನು. ಆತನ ಸಲಹೆಯಂತೆ ಪಾಂಡವರು ಸಮೀಪದಲ್ಲಿಯೇ ‘ಉತ್ಕಟ’ ಎಂಬ ಪುಣ್ಯತೀರ್ಥದಲ್ಲಿ ತಪಸ್ಸು ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದ ಧೌಮ್ಯರನ್ನು ಸಂದರ್ಶಿಸಿ ಬೇಡಿಕೊಂಡರು.
ಆಚಾರ್ಯ ಬೃಹಸ್ಪತಿಗೆ ಸಮಾನರಾಗಿದ್ದ ಧೌಮ್ಯರು ಒಪ್ಪಿಕೊಂಡು ಪಾಂಡವರೊಂದಿಗೆ ಪಾಂಚಾಲನಗರಿಗೆ ಬಂದರು. ಹೀಗೆ ದ್ರೌಪದೀ ಸ್ವಯಂವರದ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಪಾಂಡವರ ಕೈಹಿಡಿದ ಈ ವೇದವೇದಾಂಗ ನಿಪುಣ ಧೌಮ್ಯರು ಮುಂದೆ ಪಾಂಡವರು ಅಜ್ಞಾತವಾಸಕ್ಕೆಂದು ತೆರಳುವವರೆಗೆ ಅವರ ಜೊತೆಯಲ್ಲಿಯೇ ಇದ್ದು ಅವರನ್ನು ಮುನ್ನಡೆಸಿದರು.
ರಾಜಸೂಯದ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಜಗತ್ತಿನ ಎಲ್ಲ ಶ್ರೇಷ್ಠ ತಪಸ್ವಿಗಳನ್ನು ಧರ್ಮರಾಯನು ಬರಮಾಡಿಕೊಂಡಿದ್ದು ಧೌಮ್ಯರ ಸಹಾಯದಿಂದ. ಕೇವಲ ಋಷಿಯ ತಮ್ಮನಾದ ಧೌಮ್ಯರು ಪಾಂಡವರನ್ನು ಒಬ್ಬೊಬ್ಬರಾಗಿ ದ್ರೌಪದಿ ವರಿಸುವಾಗ ಪುರೋಹಿತರಾಗಿದ್ದುದೇ ಅಲ್ಲದೆ, ಪಾಂಡವರ ಮಕ್ಕಳಿಗೆಲ್ಲ ಜಾತಕರ್ಮಾಧಿಗಳನ್ನು ನೆರವೇರಿಸಿದರು. ರಾಜಸೂಯಯಾಗದ ಮುಖ್ಯ ಪುರೋಹಿತರಾಗಿದ್ದರು.
ಸುಖದ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಮಾತ್ರವಲ್ಲದೆ ಪಾಂಡವರು ರಾಜ್ಯಭ್ರಷ್ಟರಾಗಿ ವನವಾಸಕ್ಕೆಂದು ತೆರಳಿದಾಗ ಕೂಡ ಧೌಮ್ಯರು ಪಾಂಡವರ ಕೈಬಿಡಲಿಲ್ಲ. ಇದು ಅವರ ಕರ್ತವ್ಯನಿಷ್ಠೆಯನ್ನು ಸ್ರಚಿಸುವಂಥ ಒಂದು ಆದರ್ಶಸಂಕಲ್ಪ.
ಪಾಂಡವರಿಗೆ ಕೆಡುಕಾಗದಂತೆ ರಕ್ಷೋಘ್ನ ಸೂಕ್ತವನ್ನು ಪಠಿಸುತ್ತ ಹೊರಡುತ್ತಿದ್ದ ಧೌಮ್ಯರು ಮಹಾ ನೀತಿಪಾಠಕರೂ ವಿಜ್ಞಾನಿಗಳೂ ಆಗಿದ್ದರು. ವನವಾಸದ 163ನೇ ಅಧ್ಯಾಯದಲ್ಲಿ ಅವರು ಸೂರ್ಯ, ಚಂದ್ರರನ್ನು ಕುರಿತು ಅವರ ಚಲನೆಯನ್ನು ಕುರಿತು ಹೇಳಿದ ಸಂಗತಿಗಳು ಸ್ಮರಣೀಯವಾಗಿದೆ. ಕಾಡಿನಲ್ಲಿ ಸಂಚರಿಸುತ್ತಿದ್ದಾಗ ಕಿಮ್ಮೀರ ದಾನವನ ಮಯಾಜಾಲವನ್ನು ಭೇದಿಸಿದ ಕೀರ್ತಿಯೂ ಇವರದೇ ಆಗಿದೆ. ಶಾಚಿತಿಪ್ರಿಯರೂ ಅಹಿಂಸಾವಾದಿಗಳೂ ಆಗಿದ್ದ ಧೌಮ್ಯರು ಜಯದ್ರಥನು ದ್ರೌಪದಿಯನ್ನು ಕದ್ದೊಯ್ಯುತ್ತಿದ್ದಾಗ ತಮ್ಮ ಶಕ್ತಿಮೀರಿ ಅವನೊಂದಿಗೆ ಹೋರಾಡಿದರು.
ಪಾಂಡವರು ವಿರಾಟನಗರಕ್ಕೆ ಹೋದ ಮೇಲೆ ಧೌಮ್ಯರು ಪಾಟಿಯಾಲ ರಾಜ್ಯಕ್ಕೆ ಹೋಗಿದ್ದರು. ಅಲ್ಲಿ ಕೂಡ ಅವರು ಅಗ್ನಷ್ಟೋಮ ಯಾಗ ಮಾಡುತ್ತ ಪಾಂಡವರಿಗೆ ರಕ್ಷಾಕವಚವಾಗಿ ನಿಂತಿದ್ದರು.
ಮಹಾಭಾರತ ಯುದ್ಧಾನಂತರ ಕ್ಷತ್ರಿಯ ವೀರರೆಲ್ಲರಿಗೆ ಶ್ರಾದ್ಧ ಕರ್ಮಗಳನ್ನು ಮಾಡಿಸಿದ ಧೌಮ್ಯರು ಧರ್ಮರಾಯನ ಪಟ್ಟಾಭಿಷೇಕದ ನಂತರ ಧರ್ಮರಾಯನಿಗೆ ಬೋಧಿಸಿದ ರಾಜಧರ್ಮದ ರಹಸ್ಯವು ಅನುಶಾಸನ ಪರ್ವದ 127ನೇ ಅಧ್ಯಾಯದಲ್ಲಿ ವರ್ಣಿತವಾಗಿದೆ. ಧರ್ಮರಾಯನು ಧರ್ಮನಿಷ್ಠನೂ ಸಚಿವಾದ ಕುಶಲನೂ ಮಹಾಜ್ಞಾನಿಯೂ ಆಗಿದ್ದ ಬೆಳೆದದ್ದು ಧೌಮ್ಯರ ಸಂಪರ್ಕ ಭಾಗ್ಯದಿಂದ ಎಂಬುದನ್ನು ಮರೆಯುವಂತಿಲ್ಲ

28. ‘ಈ ನಡು ರಾತ್ರಿಯಲ್ಲಿ ಯಾರು ನೀವು’ ಎಂದಾಗ ‘ನಾವು ಪಾಂಡವರು’ ಎಂದು ಉತ್ತರಿಸಿದರು. ‘ಏನು ಕಾರಣದಿಂದ ಬಂದಿರಿ? ನೀವು ಆ ಬಕ ಹಿಡಿಂಬಕರ ಶತ್ರುಗಳಲ್ಲವೇ ? ತಪ್ಪಿಲ್ಲ ಹೇಳಿ. ದುರಾಚಾರಿಗಳಾದ ನಿಮ್ಮನ್ನು ಹೊಡೆದು ರಕ್ತದೋಕುಳಿಯಾಡಬೇಕು’ ಎಂದು ರಾಕ್ಷಸನು ಬೈದನು.

29. ಅಷ್ಟರಲ್ಲಿ ಅರ್ಜುನನು ಬಿಲ್ಲನ್ನು ಝೇಂಕರಿಸಿದನು. ಭೀಮನಾದರೋ ಸರಿಸಿ, ‘ಈ ದೈತ್ಯನನ್ನು ನೆಲಕ್ಕೆ ಬಡಿದು ಕಾಮ್ಯಕವನದ ಭೂತಗಳಿಗೆ ಉಣಬಡಿಸುತ್ತೇನೆ ನೀನು ಸೈರಿಸು’ ಎಂದು ಅರ್ಜುನನನ್ನು ಹಿಂದಕ್ಕೆ ಕಳಿಸಿದನು. ಪ್ರಳಯಕಾಲದ ಸಿಡಿಲು ಮೋಡಗಳ ಸೆರೆಯಿಂದ ಹೊರಬರುವಾಗ ಶಬ್ದಮಾಡುವಂತೆ ಬೊಬ್ಬಿಡುತ್ತಾ ಭೀಮನ ಪಾಲಿಗೆ ಮೃತ್ಯುವೋ ಎನ್ನುವಂತಹ ದೈತ್ಯನು ಎದ್ದನು.

30. ಏನು ಹೇಳಲಿ ! ಭೀಮನನ್ನು ಎದುರಿಸುವ ರಾಕ್ಷಸನೇ ಇವನು ! ಕಿಮ್ಮೀರನು ಹೆಮ್ಮರದ ದೊಡ್ಡ ಕೊಂಬೆಯೊಂದನ್ನು ಮುರಿದು, ಶಾಖೋಪಶಾಖೆಗಳನ್ನು ಸವರುತ್ತಾ, ಇವನನ್ನು ತಿಂದು ಹಾಕುತ್ತೇನೆ. ತಾನು ನಂಬಿದ ದೈವವೇ ತನ್ನ ಬಂಧುವಾದ ಹಿಡಿಂಬನ ಶತ್ರುವನ್ನು ನನ್ನ ಮುಂದೆ ತಂದು ಸಿಕ್ಕಿಸಿತೇ, ಎಂದು ಆ ದೈತ್ಯನು ಇದಿರಾದ.

31. ರಾಕ್ಷಸನು ಮೇಲೆ ಬಿದ್ದು ಭೀಮನನ್ನು ಹೊಡೆದನು. ಭೀಮನು ಹಿಮ್ಮೆಟ್ಟಿ ಪುನಃ ಮುನ್ನುಗ್ಗಿ, ಎಲವೋ ನಿನಗೆ ಆಯುಧವೆಂದರೆ ಮರವೋ ! ಮರದ ಕೊಂಬೆಗೆ ಮದಿಸಿದ ಆನೆಯು ಹೆದರುತ್ತದೆಯೆ ? ಆಯುಧವಿಲ್ಲದಿದ್ದರೆ ಖಡ್ಗವನ್ನು, ಬಾಣವನ್ನು ತರಿಸಿಕೊಡುತ್ತೇನೆ ಎನ್ನುತ್ತಾ ಖಳನನ್ನು ಹೊಡೆದು ಹುರಿ ಹುರಿ ! ಎನ್ನುತ್ತಾ ಭೀಮ ಗಹಗಹಿಸಿದ.

ಹುರಿ ಹುರಿ - ಭೇಷ್ ಭೇಷ್ ಎಂಬ ಕೊಂಡಾಟದ ಮಾತು, ಕೈದು - ಆಯುಧ

32. ಮುರುಕಿಸುವ ಗರ್ವಿಸುತ್ತಿದ್ದ ಭೀಮಸೇನನ ನೆತ್ತಿಯ ಮೇಲೆ ಪ್ರಹರಿಸಿದಾಗ ಅವನ ಏಟಿಗೆ ಮಿಗಿಲಾದ ರೀತಿಯ ಹೊಡೆತದ ಅಪ್ಪನೋ ಸಿಡಿಲಿನ ಶಿಷ್ಯನೋ ವಜ್ರಮುಷ್ಟಿಯ ಆಘಾತವೋ ಎಂಬ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ, ಭೀಮನು ತನ್ನ ಬಿಚ್ಚಿದ ಅಂಗೈಯಿಂದ ರಾಕ್ಷಸನನ್ನು ಹೊಡೆದನು. ಆಗ ಕಿಮ್ಮೀರನು ಅರಣ್ಯವನ್ನು ಕಾಯಲು ನಿಲ್ಲಿಸಿದ್ದ ಮೇಣದ ಬೆದರು ಗೊಂಬೆಯೊಂದು ಕರಗಿ ನೆಲಕ್ಕೆ ಕುಕ್ಕರಿಸಿ ಬೀಳುವಂತೆ ಬಿದ್ದನು.

ಚಾಪಲ-ಚಪಲತೆಯಿಂದ ಕೂಡಿದ, ವೇಗವಾದ, ಚಪೇಟ-ಬಿಚ್ಚಿದ ಅಂಗೈ

ಮಯಣಾಮದಿಗಳಿಂ>ಮಯಣಾಮಯಗಳಿಂ ನೋಡಿ ಉದ್ಯೋಗ ಪರ್ವ ಸಂಧಿ - 8, ಪದ್ಯ 13

33. ಕಂಪಿಸುತ್ತಾ ರಾಕ್ಷಸನು ಧೊಪ್ಪನೆ ಬಿದ್ದನು. ನೀಲಾಚಲದಂತಹ ದೇಹ, ರಕ್ತ ಕಾರುವ ಗಂಟಲು, ಸುರುಳಿಯಾಕಾರದ ಕರುಳುಗಳು, ಇಳಿಬಿದ್ದ ಬಾಯಿಯ, (ತುಟಿಗಳ), ಜರ್ಜರಿತವಾದ ಕೈಕಾಲುಗಳು, ಕೆದರಿದ ತಲೆಗೂದಲುಗಳಿಂದ ಕೂಡಿದ ರಾಕ್ಷಸನನ್ನು ಬ್ರಾಹ್ಮಣರು ನೋಡಿದರು.

ಡೆಂಡಣಿಸು-ಕಂಪಿಸು, ದಂಡಿಗಾರ - ಸಮಾನವಾದವನು

34. ಅರಸನೇ, ಏನು ಹೇಳುವುದು ! ಅರೆಗಳಿಗೆ ಕಾಲ ಲಘುವಾಗಿ ಹೊಡೆದಾಡಿ, ನಂತರ ಹೋರಾಡಿ, ಕಿಮ್ಮೀರ ದಾನವನನ್ನು ಧೂಳಿನ ಹುಡಿಯಲ್ಲಿ ಒರೆಸಿ ಹೊರಳಿಸಿದನು. ವಿಪ್ರರು, ಮುನಿಗಳು, ಸ್ತ್ರೀಯರು, ನೃಪತಿಯ ಪರಿವಾರದೊಡನೆ ಮಹಾಕಾಮ್ಯಕವನವನ್ನು ಸೇರಿಕೊಂಡರು.

35. ಕೂಡಲೇ ಸಸ್ಯಗಳ ಚಿಗುರುಗಳನ್ನು ತಂದು ಇಡಲಾಯಿತು. ಆ ವನದಲ್ಲಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣವರ್ಗವು ರಚಿಸಿದ ಪರ್ಣಕುಟೀರದ, ಭವನಗಳ, ಬಿದಿರು ಮೆಳೆಗಳ ಮಂಟಪದ ಎಲೆ ಹುಲ್ಲು ಮುಂತಾದ ಸಸ್ಯರಾಶಿಗಳ ನೆರಳಿನ ಗುಡಿಗಳು ವಿಶಾಲವಾದ ವಟವೃಕ್ಷಗಳ ನಡುವೆ ಧರ್ಮರಾಯನ ಓಲಗಶಾಲೆಯು ಶೋಭಿಸಿತು.

36. ಶರಭ ಶಾರ್ದೂಲಗಳಿಂದ ಕೂಡಿದ ಘೋರಕಾನನವೇ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯಲಕ್ಷ್ಮಿಯ ವಿಲಾಸವೈಭವದ ಅರಮನೆಗಳನ್ನು ಮರೆಸಿತು. ಹಣ್ಣುಹಂಪಲುಗಳೇ ಅಮೃತಾನ್ನಕ್ಕೆ ಸಮಾನವಾಯಿತು. ದುಂಬಿ, ನರಿಗಳ ಕೂಗೇ ಸಂಗೀತವಾಯಿತು.

ಮಧುಮಕ್ಷಿಕ-ದುಂಬಿ

37. ಚಿನ್ನದ ಪಾತ್ರೆಯನ್ನು ಸೂರ್ಯದೇವನು ಅನುಗ್ರಹಿಸಿದ ಅನಂತರ, ಅದರಲ್ಲೇ ದ್ರೌಪದಿಯು ಮಾಡಿದ, ಷಡುರಸೋಪೇತವಾದ ಅಡುಗೆ ಪಾಕದಿಂದ ಸಮಸ್ತ ಮುನಿಜನ-ಪರಿಜನರನ್ನೂ ಯುಧಿಷ್ಠಿರ ಸಂತೃಪ್ತಿಗೊಳಿಸಿ, ವೀರನಾರಾಯಣನ ಕೃಪೆಯಿಂದ ವನದಲ್ಲಿ ವಾಸವಾಗಿದ್ದನು.