೧೩

ಸೂ: ರಾಗ ದ್ವೇಷ ಭಯಗಳನ್ನು ಗೆದ್ದಂತಹ, ಅಜಾತ ಶತ್ರುವೆನಿಸಿದಂತಹ ಧರ್ಮನಂದನನನ್ನು ಕುರುರಾಜ ಮೋಸದ ಜೂಜಿನಲ್ಲಿ ಗೆದ್ದುಬಿಟ್ಟ.

1. ಪಾಂಡವ ರಾಜರುಗಳನ್ನು ಇಂದ್ರಪ್ರಸ್ಥ ನಗರದೊಡನೆ ಅವರ ಅರಮನೆಯೂ ಬೀಳ್ಕೊಂಡಿತು. ಅವರ ಪ್ರಯಾಣ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಹಲವು ದುಶ್ಶಕುನಗಳಾದವು. ಆದರೆ ದೈವ ದೋಷದಿಂದ ಅವರ ಅಂತಃಕರಣ ಮುಚ್ಚಿಹೋಗಿದ್ದರಿಂದ ಅವರು ಅವನ್ನು ಲೆಕ್ಕಿಸಲೇ ಇಲ್ಲ. ವಿಧಿಹತರಾಗಿ ಹಸ್ತಿನಾವತಿಗೆ ಬಂದು ಸೇರಿದರು.

ನೆಗಳುವ-ಸಂಭವಿಸುವ

2. ನೀರುಹಕ್ಕಿ ಹರಡೆ ಬಲಭಾಗದಲ್ಲಿ ಹಾರಿತು. ಉದಯದಲ್ಲಿ ಉರಿ ಎಂಬ ಗಿಡದಲ್ಲಿದ್ದ ಹಸುಬ ಹಕ್ಕಿ ಎಡಭಾಗದಲ್ಲಿ ಕೂಗ ತೊಡಗಿತು. ಕರಿಯ ಹಕ್ಕಿ ತಾರದಲ್ಲಿ ಕೂಗಿತು. ಹಂಗ ಎಡದಲ್ಲಿ ದುಡುಕಿತು. ಎದುರಿನಲ್ಲಿ ನರಿಗಳು ಊಳಿಟ್ಟುವು. ಮುಂದೆ ನಡೆಯುತ್ತಿದ್ದ ಸೈನ್ಯಕ್ಕೆ ಮೊಲ ಅಡ್ಡಲಾಗಿ ಹಾಯ್ದು ಹೋಯಿತು. ಆನೆಗಳು ಅರಚಿ ಕೆಳಗೆ ಬಿದ್ದವು. ರಥದ ಕುದುರೆಗಳು ಮುಗ್ಗರಿಸಿದುವು.

ಹರಡೆ-ಒಂದು ಜಾತಿಯ ನೀರು ಹಕ್ಕಿ, ಹಸುಬ-ಒಂದು ಜಾತಿಯ ಹಕ್ಕಿ, ಹಂಗ-ಕಳಿಂಗ ಪಕ್ಷಿ, ಶಕುನನುಡಿವ ಹಕ್ಕಿ, ವಾಮದುಡಿಕೆ-ಎಡಭಾಗ ಅದುರುವುದು, ಮುಗ್ಗು-ಮುಗ್ಗರಿಸು
ಉರಿ - ಒಂದು ಬಗೆಯ ಗಿಡ

3. ಈ ಶಕುನಗತಿ ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಕಂಟಕಕ್ಕೆ ನೆಲೆ. ಜನ್ಮ ನಕ್ಷತ್ರಕ್ಕೆ ಸಪ್ತಾಧಿಕದಲ್ಲಿ ಶನಿ, ಗುರು, ಮಂಗಳ, ಸೂರ್ಯ ಇದ್ದಾರೆ. ನಿಮಗೆ ಇದು ಕೆಟ್ಟ ದೆಸೆ ಶತ್ರುಗಳಿಗೆ ಉನ್ನತ ದೆಸೆ. ರಾಜರ ಶಿರೋಮಣಿಯೆ ನಿನ್ನ ಪಟ್ಟಣಕ್ಕೆ ಹಿಂತಿರುಗು ಎಂದು ವಿಪ್ರರು ಹೇಳಿದರು.

ಸೌರಿ-ಶನಿ, ಭೌಮ-ಮಂಗಳಗ್ರಹ

4. ಈಗ ಹಿಂತಿರುಗುವುದಕ್ಕೆ ಆಗುತ್ತದೆಯೇ ? ಇದು ದೈವವೇ ಇಕ್ಕಿದ ಹಗ್ಗದ ಕುಣಿಕೆ ! ಇದರಿಂದ ತಪ್ಪಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಸಾಧ್ಯವೇ ?
   ಯುಧಿಷ್ಠಿರ ಮೌಹೂರ್ತಿಕರ ಮಾತನ್ನು ಗೌರವಿಸಲೇ ಇಲ್ಲ. ನಮ್ಮನ್ನು ಕರೆಸುತ್ತಿರುವವನು ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರ. ಈ ನರಿ, ಮೊಲಗಳ, ಹಕ್ಕಿ
   ಹರಿಣಗಳ ಕರೆ ನಮ್ಮನ್ನೇನು ಮಾಡೀತು ಎಂದು ಶಕುನ ಪಂಡಿತರ ಮಾತನ್ನು ತಿರಸ್ಕರಿಸಿಬಿಟ್ಟ !

ಕರಹ-ಕರೆ, ಕೂಗು

5. ಧರ್ಮರಾಜನ ಸೇವಕರು ಧಾವಿಸಿ ಹೋಗಿ ಆ ಅಂಧರಾಜನಿಗೆ ರಾಜನ ಆಗಮನವನ್ನು ತಿಳಿಸಿದರು. ಕೌರವರು ಅತ್ಯಂತ ಹರ್ಷದಿಂದ ನಗರದಲ್ಲೆಲ್ಲ ಗುಡಿತೋರಣಗಳನ್ನು ಕಟ್ಟಿಸಿದರು. ಭೀಷ್ಮ ದ್ರೋಣ ಕೃಪ ಅಶ್ವತ್ಥಾಮ ಕರ್ಣ ಜಯದ್ರಥ ಮೊದಲಾದವರು ವೈಭವದಿಂದ ಬಂದು ಎದುರುಗೊಂಡರು.

6. ಸೈನ್ಯ ನಗರದ ಹೊರಗೇ ಉದ್ಯಾನದ ಬೀದಿಗಳಲ್ಲಿ ಬೀಡುಬಿಟ್ಟಿತು. ಕುಂತಿಯ ಮಕ್ಕಳು ಸುಮ್ಮಾನದಿಂದ ಊರೊಳಕ್ಕೆ ನಡೆದುಕೊಂಡು ಬಂದರು. ನಗರದೊಳಗೆ ಜನ ಗುಂಪುಗುಂಪಾಗಿ ಇವರನ್ನು ನೋಡಲು ಸೇರಿದರು. ಸ್ತ್ರೀಯರು ಇವರಿಗೆ ಉಪ್ಪಾರತಿಯನ್ನು ಎತ್ತಿದರು. ಅವರ ಮುಖಗಳಲ್ಲಿನ ಬೆಳದಿಂಗಳ ಪ್ರಭೆ ಇವರಿಗೆ ಉಂಟಾಗಿದ್ದ ಬಿಸಿಲ ಬೇಗೆಗಳನ್ನೆಲ್ಲ ನಾಶಮಾಡಿತು.

ಉಪ್ಪಾರತಿ -ಉಪ್ಪಿನ ಅರತಿ
ವಿಭಾಡಿಸು -ನಾಶ ಮಾಡು

7. ಪುರದ ನಾರೀ ಜನರೆಲ್ಲ ತಳಿಗೆಗಳಲ್ಲಿ ಆರತಿಯೆತ್ತಿದರು. ಅಕ್ಷತೆಯ ಕಾಳುಗಳನ್ನು ಅರಳನ್ನೂ ದೊಡ್ಡ ಮುತ್ತುಗಳನ್ನೂ ಮಳೆಯಂತೆ
   ಯುಧಿಷ್ಠಿರನ ಮೇಲೆ ಸುರಿಸಿದರು. ಎಲ್ಲೆಲ್ಲೂ ಮಂಗಳ ಗೀತಗಳ ರವ ಕೇಳಿಬರುತ್ತಿತ್ತು. ಎಲ್ಲೆಲ್ಲೂ ಓರಣವಾಗಿ ಗುಡಿ ತೋರಣಗಳನ್ನು
   ಕಟ್ಟಿದ್ದರು. ಆ ಐವರು ರಾಜಪುತ್ರರೂ ಉತ್ಸಾಹದಿಂದ ಆ ಬೀದಿಗಳಲ್ಲಿ ಹಾದು ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರನ ಅರಮನೆಗೆ ಬಂದರು.

ಸೇಸೆ-ಅಕ್ಷತೆಕಾಳು, ಲಾಜೆ-ಅರಳು

8. ಆನೆಯಿಂದ ಇಳಿದರು. ಆ ಖಳಶಿರೋಮಣಿಯಾದ ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರನ ಮುಂದೆ ರತ್ನಾವಳಿಯ ಕಾಣಿಕೆಗಳನ್ನು ಸುರಿದರು. ಕಾಲಿಗೆ ಎರಗಿದರು. ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರ “ಕುಲತಿಲಕ ಬಾ ಕಂದ, ಭರತಾವಳಿ ವನದ ಮಾಕಂದ, ಧರ್ಮಸ್ಥಳ ಲತಾವಳಿ ಕಂದ ಬಾ” ಎನ್ನುತ್ತಾ
   ಯುಧಿಷ್ಠಿರನನ್ನು ಬಗೆಬಗೆಯಾಗಿ ಮುದ್ದಿಸಿ ಅಪ್ಪಿಕೊಂಡ.

ಮಾಕಂದ - ಮಾವಿನಮರ
ಲತಾವಳೀಕಂದ- ಲತೆಗಳಿಗೆ ಆಶ್ರಯವಾಗಿರುವ ಮರ

9. ಅನಂತರ ಬಾ ಮಗನೆ ರಿಪುರಾಜರೆಂಬ ಮನ್ಮಥನಿಗೆ ಹಣೆಗಣ್ಣನಂತಿರುವ ಭೀಮ ಬಾರಯ್ಯ, ರಣನಿಸ್ಸೀಮನಾದ ಅರ್ಜುನನೇ ಬಾ,
   ನಕುಲ ಬಾ, ಸಹದೇವ ಬಾ, ಎಂದು ಪ್ರೇಮರಸದಿಂದ ಒಬ್ಬೊಬ್ಬರನ್ನು ಪ್ರತ್ಯೇಕವಾಗಿ ಕರೆದು ತನ್ನ ದೀರ್ಘ ಬಾಹುಗಳಿಂದ ತೆಗೆದಪ್ಪಿಕೊಂಡನು. ಹರ್ಷದ ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿಯಲ್ಲಿ ಅವನ ಚಿತ್ತದಲ್ಲಿದ್ದ ತಮಸ್ಸಿನ ಬೀಜ ಮುಚ್ಚಿ ಹೋಯಿತು.

ರಿಪುರಾಯ ಮನ್ಮಥಭೀಮ - ರಿಪುರಾಯನೆಂಬ ಮನ್ಮಥನಿಗೆ ಈಶ್ವರನಂತಿರುವವನು. (ಮನ್ಮಥನನ್ನು ಹಣೆಗಣ್ಣಿನಿಂದ ಸುಟ್ಟ) ಶಿವ

10. ಅನಂತರ ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರ ಕಾಣಿಕೆಯನ್ನು ಸ್ವೀಕರಿಸಿ ಆ ಐವರ ಮಹಾಸತಿಯಾದ ದ್ರೌಪದಿಯನ್ನು, ಕುಮಾರರ ಅರಸಿಯರನ್ನೂ ಹರಸಿದ. ಅಷ್ಟು ಮಂದಿಯನ್ನು ಯಥೋಚಿತವಾದ ಮಾತುಗಳಿಂದ ಆದರಿಸಿದ. ಅನಂತರ ಯುಧಿಷ್ಠಿರನಿಗೆ “ಗಾಂಧಾರಿಗೆ ನಮಿಸಿ ದರ್ಶನ ಕೊಡು ಹೋಗು” ಎಂದ. ಯುಧಿಷ್ಠಿರ ಮಹಾ ಸಂತೋಷದಿಂದ ತನ್ನ ಪರಿವಾರದೊಡನೆ ಗಾಂಧಾರಿಯ ಅರಮನೆಗೆ ಬಂದ.

11. ಬಂದು ಕಾಣಿಕೆಯನ್ನು ಕೊಟ್ಟು ಎಲ್ಲರೂ ವಂದಿಸಿ ನಿಂತುಕೊಂಡರು. ಗಾಂಧಾರಿ ತನ್ನ ಸಖಿಯರಿಂದ ಆರತಿಯನ್ನು ತರಿಸಿ ಉಪ್ಪಾರತಿಯನ್ನು ಎತ್ತಿಸಿದಳು. ಸುಂದರವಾಗಿ ಕಾಣುವಂತೆ ಸಾವಿರಾರು ಸಂಖ್ಯೆಯ ಚಂದ್ರಮುಖಿಯರು ಸಡಗರದಿಂದ ತಳಿಗೆಯ ಆರತಿಯನ್ನೆತ್ತಿದರು. ಅವರ ಜಯಜಯ ಶಬ್ದ ಆಕಾಶಕ್ಕೆಲ್ಲ ತುಂಬಿತು.

ಸಬುದ- ಶಬ್ದ
ಝೋಂಪಿಸು - ತಾಗು , ವ್ಯಾಪಿಸು

12. ಅರಸಿ ದ್ರೌಪದಿಯು ದುರ್ಯೋಧನಾದಿಗಳ ಅರಸಿಯರನ್ನೂ ಅವರ ಕುಮಾರರನ್ನೂ ಅವರ ಅರಸಿಯರನ್ನೂ ಕಂಡಳು.
    ಅವರ ಸಖಿಯರ, ವಿಲಾಸಿನಿಯರ, ಪಸಾಯ್ತರ ಯೋಗಕ್ಷೇಮ ವಿಚಾರಿಸಿದಳು. ಎಲ್ಲರಿಗೂ ಬೇರೆ ಬೇರೆಯಾಗಿ ಉಡುಗೊರೆ ಗಂಧ, ಮಾಲ್ಯಾಭರಣಗಳನ್ನು ತರಿಸಿ ಕೊಟ್ಟು ವೈಭವದಿಂದ ರಾಜೋಪಚಾರ ಮಾಡಿದಳು.

ಮಾಲ್ಯ - ಹೂವಿನ ಹಾರ

13. ಗಾಂಧಾರಿಯ ಬಳಿಯಿಂದ ಬೀಳ್ಕೊಂಡ ಮೇಲೆ ದುರ್ಯೋಧನ ಅವರನ್ನು ತನ್ನ ಅರಮನೆಗೆ ಕರೆದುಕೊಂಡು ಹೋದ. ಕುಂತಿಯ ಕಾಲಿಗೆ ಎರಗಿದ. ಅನಂತರ ದುರ್ಯೊಧನ ಪಾಂಡವರನ್ನು ಉಚಿತವಾದ ಮಾತುಗಳಿಂದ ಸತ್ಕರಿಸಿದ. ವಂಚಕರೂ ದುಷ್ಟರೂ ಆದ ದುರ್ಯೋಧನ ಶಕುನಿಗಳು ಮನಸ್ಸಿನಲ್ಲೇ ನಗುತ್ತಾ ‘ಜಿಂಕೆಯ ಮರಿ ಸಿಕ್ಕಿ ಹಾಕಿಕೊಂಡಿತಲ್ಲಾ ಇನ್ನೇನು ಬಾಣ ಹೊಡೆಯಲು ಸಜ್ಜು ಮಾಡಿಕೊ’ ಎಂದು ಕೊಂಡರು.

ಕೋಲು-ಬಾಣ, ಕೌಳಿಕದ-ಮೋಸದ

14. ಮಾನ್ಯರಾದ ಪಾಂಡವರು ಆ ದುಷ್ಟರ ಹೃದಯದಲ್ಲಿದ್ದ ಕಾಲಕೂಟದ ವಿಷ ಎಂತಹದೆಂದು ಬಲ್ಲರೆ ? ಅವರ ಕೋಮಲವಾದ ಮಧುರವಾದ ಮಾತುಗಳ ವಿಲಾಸಕ್ಕೆ ಮರುಳಾಗಿಬಿಟ್ಟರಲ್ಲಾ ! ದುಂಬಿಯ ಮರಿ ಜಾಲಿ ಮರಗಳ ಕಾಡಿಗೆ ಬಂದು ಸವಿಜೇನಿಗಾಗಿ ಆಸೆ ಪಟ್ಟರೆ ಏನು ಪ್ರಯೋಜನ ? ಹಾಗೆ ಯುಧಿಷ್ಠಿರಾದಿಗಳು ತಮಗಾಗಿಯೇ ಪ್ರತ್ಯೇಕವಾಗಿ ಏರ್ಪಡಿಸಿದ್ದ ರಾಜಭವನದಲ್ಲಿ ಉಳಿದುಕೊಂಡರು.

ಅಳುಪು-ಆಸೆಪಡು, ಬೊಬ್ಬುಲಿ-ಗೊಬ್ಬಳಿ, ಜಾಲಿ

15. ಆ ದಿನ ಪುರದ ಜನರೆಲ್ಲರೂ ಬಂದು ಧರ್ಮರಾಯನನ್ನು ಕಂಡು ಕಾಣಿಕೆ ಕೊಟ್ಟು ಹೋದರು. ಕೌರವನ ಮಕ್ಕಳು ಸಚಿವರು ಸಾಮಂತರು, ನಿಯೋಗಿಗಳು, ಮಂತ್ರಿಗಳು ಒಟ್ಟೊಟ್ಟಿಗೆ ಬಂದು ಕಂಡು ಹೋದರು. ಕವಿಗಳು ಗಮಕಿಗಳು ನಟರು ವಂದಿ ಮಾಗಧರು ಮಲ್ಲರು ಗಾಯಕರು. ಕಡೆಗೆ ದೀನರು ಅನಾಥರು ಸಹ ಬಂದು ಧರ್ಮಜನನ್ನು ಓಲಗಿಸಿದರು.

16. ಯುಧಿಷ್ಠಿರಾದಿಗಳು ಆ ದಿನವನ್ನು ಮಧುರ ಸಂಗೀತವನ್ನು ಆಲಿಸುತ್ತಾ, ಕವಿ ವಾದಿ ವಾಗ್ಮಿಗಳ ವಿನೋದದಿಂದ ಕಳೆದರು. ಮಾರನೆಯ ಬೆಳಗಿನ ಜಾವದಲ್ಲಿ ಯುಧಿಷ್ಠಿರ ಅರಮನೆಯ ಶಿಖರ ಮುರಿದು ಕಾಡಿನ ನಡುವೆ ಬಿದ್ದಂತೆ ಕೆಟ್ಟ ಕನಸನ್ನು ಕಂಡನು.

17. ಯುಧಿಷ್ಠಿರ ರಾಜ ಎದ್ದ. ರಾಜರಿಗೆ ವಿಹಿತವಾದ ಎಲ್ಲ ಕ್ರಿಯೆಗಳನ್ನು ಮಾಡಿದ. ದುಃಸ್ವಪ್ನದ ದೆಸೆಯಿಂದ ಅವನ ಮನಸ್ಸು ವ್ಯಾಕುಲಗೊಂಡಿತ್ತು. ಧೌಮ್ಯರನ್ನು ಕರೆಸಿ ಅವನಿಗೆ ಹೇಳಿಕೊಂಡ. ಅವರು “ಇದು ಬಹಳ ಕೆಟ್ಟ ಕನಸು. ಇದಕ್ಕೆ ಉಪಶಾಂತಿಯ ಕಾರ್ಯವನ್ನು ನಮ್ಮ ಪಟ್ಟಣದಲ್ಲಿ ನೆರವೇರಿಸುತ್ತೇನೆ, ಅಂಜಬೇಡ” ಎಂದರು.

ಉಪ್ಪವಡಿಸು-ಮೇಲೇಳು
ದುಃಸ್ವಪ್ನಕುಂತವಿಭಿನ್ನಚೇತನನು - ದುಃಸ್ವಪ್ನದ ದೆಸೆಯಿಂದ ಚಿತ್ತವ್ಯಾಕುಲನಾದವನು

ದುಃಸ್ವಪ್ನಕುಂತವಿಭಿನ್ನಚೇತನನು - ಇದೊಂದು ರೂಪಕಲಂಕಾರ.
ದುಃಸ್ವಪ್ನವೆಂಬ ಕುಂತ ( ಈಟಿ) ದಿಂದ ತಿವಿಯಲ್ಪಟ್ಟಿದ್ದರಿಂದ ಗಾಯಗೊಂಡ ಮನಸ್ಸುಳ್ಳವನಾಗಿ

18. “ಇನ್ನು ಪಟ್ಟಣದಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲಿ ಉಪಶಾಂತಿಯ ಕಾರ್ಯ ? ಹಿಂದೆ ಉತ್ಪಾತಗಳು ನಡೆದಾಗ ನಿಮ್ಮ ಐಶ್ವರ್ಯವೆಲ್ಲ ವಿಧ್ವಂಸವಾಗುತ್ತದೆಂದು ನಾರದರು ಹೇಳಿದ್ದರು. ರಾತ್ರಿ ನಾನು ಅನೇಕ ಸ್ಪಪ್ನಗಳನ್ನು ಕಂಡೆ. ಅಲ್ಲಿ ಬೆಟ್ಟ ಕಾಡುಗಳಲ್ಲಿ ಅಲೆಯುತ್ತಿದ್ದೆ. ಅದೇ ಚಿಂತೆಯಲ್ಲಿ ಮುಳುಗಿದ್ದೆ. ವಿಧಿ ತಂದೊಡ್ಡಿದುದನ್ನು ನಾವು ಅನುಭವಿಸಲೇಬೇಕಲ್ಲವೇ ?” ಎಂದ ಯುಧಿಷ್ಠಿರ.

19. ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರ ರಾಜ ಕಳಿಸಿದಂತಹ ದೂತರು ಯುಧಿಷ್ಠಿರನಿದ್ದ ಅರಮನೆಗೆ ಬಂದು, ದೇವ ಈಗ ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರರಿಗೆ ಸಮಯವಾಗಿದೆ.
    ತಾವು ದಯಮಾಡಿಸಬೇಕು ಎಂದರು. ಯುಧಿಷ್ಠಿರ ಆ ಕೂಡಲೆ ತನ್ನ ಕುಮಾರರನ್ನು ಅನುಜರನ್ನು ಸಚಿವ ಪ್ರಧಾನರನ್ನೂ ಕರೆಸಿ,
    ಅಲ್ಲಿಂದ ಹೊರಟ.

20. ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರನ ಬಳಿ ಬಂದು ಅವನ ಪಾದಗಳಿಗೆ ವಂದಿಸಲು, ಅವನು “ಎನ್ನಾನೆ ಬಾರಯ್ಯ ತಂದೆ ಬಾ” ಎಂದು ಮಂಚದ ಮೇಲೆ ತನ್ನ ಪಕ್ಕಕ್ಕೇ ಎಳೆದು ಕುಳ್ಳಿರಿಸಿಕೊಂಡ. ಮಕ್ಕಳು ಮತ್ತು ಭೀಮಾರ್ಜುನಾದಿಗಳೂ ಅವರ ಸುತ್ತಲೂ ಸೇರಿದರು. ದುಷ್ಟ ಹೃದಯದ ಕೌರವೇಂದ್ರನ ಆಗಿನ ಸ್ಥಿತಿಯನ್ನು ಕೇಳಿ.

ಪರಿವೇಷ್ಟಿಸು-ಸುತ್ತುಗಟ್ಟು

21. ಈ ಕಡೆ ದುರ್ಯೋಧನ ಶಕುನಿಯನ್ನು ಕರೆಸಿದ. ಕರ್ಣನಿಗೆ ತಿಳಿಸಿದ. ಸೈಂಧವನನ್ನೂ ಏಕಾಂತಕ್ಕೆ ಕರೆಸಿಕೊಂಡು ಹೇಳಿದ. ಕೃತಕ ದಾಳಗಳನ್ನು ಸಿದ್ಧಮಾಡಿಸಿ ಇಟ್ಟುಕೊಂಡ. ಬಲಿಯ ವಿಧಾನವನ್ನನುಸರಿಸಿ ನಾನಾ ಬಗೆಯ ಉಪಚಾರಗಳಿಂದ ಗಣಪತಿ, ಯಕ್ಷೇಶ್ವರಿ,
    ಕಲಾವತಿ, ದುರ್ಗಿ, ಭುವನೇಶ್ವರಿಗಳಿಗೆ ಪೂಜೆಯನ್ನು ಸಲ್ಲಿಸಿ ಹರಕೆಯನ್ನು ಹೊತ್ತ.

22. ದ್ಯೂತ ಸಿದ್ಧಿಯ ಮಂತ್ರ, ಎದುರು ಪಕ್ಷದವರ ವಿದ್ಯಾತಿಶಯವನ್ನು ವಿಚ್ಛೇದಿಸುವ ಮತ್ತು ಅವರ ಬುದ್ಧಿಯನ್ನು ಮಂಕಾಗಿಸುವಂತಹ ಯಂತ್ರ, ಎದುರಾಳಿಗಳನ್ನು ಮೈಮರೆಯುವಂತೆ ಮಾಡುವ ಸಮ್ಮೋಹನೌಷಧಿಗಳು-ಇವನ್ನೆಲ್ಲ
    ಸಿದ್ಧಪಡಿಸಿಕೊಂಡರು. ನಿರ್ಭೀತರಾದ ಪಾಂಡವರಿಗೆ ಇದೆಲ್ಲ ಹೇಗೆ ತಿಳಿದೀತು ! ಮೋಸದ ಗಣಿಯಾದ ಕೌರವೇಶ್ವರ ಅಪ್ಪನ ಅರಮನೆಗೆ ಬಂದ.

ಕೈತವದ ಕಣಿ-ಮೋಸದ ಗಣಿ

23. ನೀವು ಗಮನಿಸಿದಿರಾ ಅಪ್ಪ ! ಮಯನು ಇವರಿಗೆ ರಚಿಸಿಕೊಟ್ಟ ಸಭೆ ದೇವ ನಿರ್ಮಿತ. ನಮ್ಮದು ಮಾನವ ಕೃತ. ಅದೆಲ್ಲಿ ಇದೆಲ್ಲಿ, ಒಂದಕ್ಕೊಂದು ಸರಿಸಮವಲ್ಲ. ಇಲ್ಲಿ ನೀವು ಕಟ್ಟಿಸಿದ ಸಭೆಯ ಕಡೆ ದಯಮಾಡಿಸಿ ಅದನ್ನು ನೋಡಿದರೆ ಒಳ್ಳೆಯದಲ್ಲವೇ ? ಎಂದು ದುರ್ಯೋಧನ ನಕ್ಕ.

24. “ಆ ಸಭೆಯನ್ನು ನಾವು ನೋಡುತ್ತೇವೆ. ಶಿಲ್ಪ ಕೌಶಲವುಳ್ಳವರು ಮಾಡಿದ ಕೃತಿ ಉತ್ತಮವಾಗಿಯೇ ಇರುತ್ತದಲ್ಲವೇ ? ಮನುಷ್ಯಕೃತ ದೈವಕೃತ ಎಂದು ಅದರಲ್ಲಿ ವ್ಯತ್ಯಾಸವೆಲ್ಲಿಯದು ಎಂದ. ಅದಕ್ಕೆ ಸುಯೋಧನ, ಇಷ್ಟೊಂದು ಪ್ರೀತಿ ನಮ್ಮ ಮೇಲೆ ಇದೆಯಲ್ಲಾ " ಎಂದು ಕೈ ನೀಡಿ ಯುಧಿಷ್ಠಿರನನ್ನು ಎಬ್ಬಿಸಿದ. ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರನೂ ಸೇರಿ ಎಲ್ಲರೂ ಅತ್ತ ಹೊರಟರು.

ಸಂಪ್ರಿಯ-ಪ್ರೀತಿ

25. ನೀಲದ ರಾಶಿಯನ್ನು ಅಳವಡಿಸಿದ ನೆಲಗಟ್ಟುಗಳು, ವೈಡೂರ್ಯದ ಮಣಿ ಖಚಿತವಾದ ಗೋಡೆಗಳು, ವಜ್ರ ಖಚಿತವಾದ ವೇದಿಕೆಗಳು, ಹವಳದಿಂದ ಕೂಡಿದ ಲೋವೆಗಳು. ಕಾಂತಿಯ ಲಹರಿಯನ್ನು ಹೊರಚೆಲ್ಲುತ್ತಿರುವ ಪಚ್ಚೆಗಳಿಂದ ನಿರ್ಮಿಸಿದ ಜಾಳಂಧ್ರಗಳು ಬಗೆಬಗೆಯ ನಾನಾ ಶ್ರೇಷ್ಠ ರತ್ನಗಳಿಂದ ಕೂಡಿದ ಪ್ರಾಕಾರ ಇವುಗಳಿಂದ ಶೋಭಿಸುತ್ತಿದ್ದ ಆ ಸಭೆ ಒಂದು ಕ್ರೋಶದಷ್ಟು ವಿಸ್ತಾರವಾಗಿತ್ತು.

ವಿದ್ರುಮ-ಹವಳ, ಲೋವೆ-ಇಳಿಜಾರಾದ ಸೂರು, ಝಗೆಯ ಲಹರಿ-ಕಾಂತಿಯ ಅಲೆ, ಜಾಳಿಗೆ-ಜಾಳಂದ್ರ, ಪಾಗಾರ-ಪ್ರಾಕಾರ, ಕ್ರೋಶ-ದೂರದ ಅಳತೆ, ಹರದಾರಿ
ಸರಿ -ರಾಶಿ

26. ಕೆಂಪು ಕಿರಣಗಳು ಅಲೆಅಲೆಯಾಗಿ ಕವಿದು ಹೊಳೆಯುತ್ತಿದ್ದುವು. ನೀಲವರ್ಣದ ಕಾಂತಿ ದಿಗ್ಭಿತ್ತಿಗಳಲ್ಲೆಲ್ಲ ದಟ್ಟವಾಗಿ ಹರಡಿ ಶೋಭಿಸುತ್ತಿತ್ತು. ಎಳೆಯ ಮುತ್ತುಗಳಿಂದ ಹೊರಹೊಮ್ಮುತ್ತಿದ್ದ ಬೆಳದಿಂಗಳು ಚಿಮ್ಮುತ್ತಿತ್ತು. ಈ ಬೆಳಕುಗಳು ಜೋಡಿ ಜೋಡಿಯಾಗಿ ಬೆರೆಯುತ್ತಿದ್ದುವು, ಒಂದನ್ನೊಂದು ಅದುಮುತ್ತಿದ್ದುವು. ಮಣಿಕಿರಣಗಳು ಅವಿರಳವಾಗಿ ಜಡೆ ಹಾಕಿದಂತೆ ಒಂದರೊಳಗೊಂದು
    ಹೆಣೆದುಕೊಂಡು ಮನೋಹರವಾಗಿ ಕಾಣುತ್ತಿದ್ದವು.

ಲವಣಿ-ಕಾಂತಿ,
ಲಾವಣಿಗೆ-ರಾಶಿ
ದೀಧಿತಿ -ಹೊಳಪು
ಜವಳಿಸಿದವು -ಬೆರೆತವು
ಅವಿರಳಿತ - ಹೇರಳವಾಗಿದ್ದ

27. ಅಲ್ಲಿ ಮನೋಹರವಾದ ಉದ್ಯಾನದ ಬೀದಿಗಳು, ತಾವರೆ ಕೊಳದ ರಚನೆಗಳು, ಹಂಸ, ನವಿಲು, ದುಂಬಿ, ಕೋಗಿಲೆ, ಇವುಗಳ ಕ್ರೀಡೆ, ಅಲ್ಲಲ್ಲಿ ಶೈಲಗಳು, ಹಿಮಗೃಹಗಳು, ಹಾಗೆಯೇ ಎಲ್ಲೆಲ್ಲೂ ನಾನಾ ವಿಲಾಸ ಮಯವಾದ ರಚನೆಗಳೂ ಇದ್ದು ಪಾಂಡವರ ಸಭೆಗೆ ಸರಿಸಮಾನವಂತೆ ಕೌರವರ ಸಭೆ ಶೋಭಿಸುತ್ತಿತ್ತು.

ಹೊಯ್ಕೈಯ್-ಸರಿಸಮಾನ
ಕೇಳೀ - ಕ್ರೀಡೆ

28. ಸ್ಥಳವನ್ನೇ ಜಲವೆಂದು ನಿರ್ಮಲ ಜಲವನ್ನೇ ಸ್ಥಳವೆಂದು, ಬಾಗಿಲ ಪ್ರತಿಬಿಂಬವನ್ನೇ ಬಾಗಿಲೆಂದು ತಿಳಿದು ಗೋಡೆಯನ್ನು ಹಾಯ್ದು ನಿಜವಾದ ಬಾಗಿಲನ್ನು ಗೋಡೆಯೆಂದು ತಿಳಿದು ತಡವರಿಸಿ ಕಳವಳಗೊಳ್ಳುವನೇ ಧರ್ಮಸುತನು ? ಅವನು ನಿಜವಾದ ಕೊಳವನ್ನೇ ಕೊಳವೆಂದು, ಬಾಗಿಲನ್ನೇ ಬಾಗಿಲೆಂದು ಅರಿತು ಅವುಗಳ ರಚನಾ ಕೌಶಲವನ್ನು ಮೆಚ್ಚಿ ಹೊಗಳುತ್ತಾ ಅಂಗಳಗಳನ್ನು
    ದಾಟಿ ಬಂದ.

ಭಿತ್ತಿಯೆಂದಿಳಿದು –> ಭಿತ್ತಿಯೆಂದುಳಿದು

29. ಕೆಲಸದಲ್ಲಿ, ಶಿಲ್ಪದಲ್ಲಿ, ರತ್ನಾವಳಿಯ ಜೋಡಣೆಯಲ್ಲಿ, ಎಲ್ಲದರ ಅತಿಶಯ ನವೀನತೆಯಲ್ಲಿ ಸಭೆ ಈ ಭೂಮಂಡಲಕ್ಕೇ ಅಪೂರ್ವವಾಗಿದೆ. ಮಹಾದೇವ ! ಹೇಗೆ ರಚಿಸಿದರೋ ಈ ಭವನವನ್ನು. ಆಯ, ವ್ಯಯ, ವಿಶ್ರುತ ವಲಯ ಇವುಗಳ ಪರಿಗಣನೆಯಿಂದ ಶ್ರೇಷ್ಠವಾದ ವಾಸ್ತು ಲಕ್ಷಣಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ. ಎಂದು ಧರ್ಮರಾಜ ಆ ಸಭೆಯನ್ನು ಕೊಂಡಾಡಿದ.

ಅಘಾಟ- ಅತಿಶಯ

30. ತೂಗುಬಿಟ್ಟಿದ್ದ ಮುತ್ತಿನ ಗೊಂಚಲುಗಳು ಆಗಸದಲ್ಲಿ ಹಬ್ಬಿರುವ ನಕ್ಷತ್ರ ರಾಶಿಗಳನ್ನು ಹೋಲುತ್ತಿದ್ದುವು. ನೀಲದ ಹಾಸುಗಲ್ಲುಗಳು
    ಆಕಾಶಮಂಡಲವನ್ನು ಹೋಲುತ್ತಿದ್ದುವು. ಮುತ್ತಿನ ಸರಗಳನ್ನು ಸುತ್ತಲೂ ತಿರುಗಿಸಿ ಧರಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದ ದೇಶಿಕಾತಿಯರ ಮುಖಗಳು ಚಂದ್ರನಂತಿದ್ದವು. ಹಾಗಾಗಿ ಸಭೆ ನಭಸ್ಥಳವನ್ನು ಮೀರಿಸಿತು.

ಸೂಸಕ-ಕುಚ್ಚು, ಹಾಸರೆ-ಹಾಸುಗಲ್ಲು, ದೇಶಕಾತಿ-ನಾಡಚೆಲುವೆ
ಸುಧಾಕರ - ಚಂದ್ರ
ನಭಸ್ಥಳ - ಅಕಾಶ

31. ಆ ದಿನ ಅಲ್ಲಿ ನಡೆದ ಓಲಗದಲ್ಲಿ ದ್ರೋಣ, ಭೀಷ್ಮ, ಕರ್ಣ, ಸೈಂಧವ, ಅಶ್ವತ್ಥಾಮ, ಭಗದತ್ತ, ಬಾಹ್ಲಿಕ, ಯವನ, ಸಂವೀರ, ಕೌಸಲ, ಚೈದ್ಯ, ಮಾಗಧ ಮೊದಲಾದ ಅರಸರು, ನಾನಾ ದಿಗಂತದ ರಾಜರುಗಳು ಸಚಿವರು ಪಸಾಯ್ತರು ನೆರೆದಿದ್ದು ತುಂಬ ವೈಭವಯುತವಾಗಿದ್ದಿತು.

32. ಆ ಮಹಾಸಭೆಯ ವಿಸ್ತಾರ ಒಂದು ಹರಿಯ ಅಂತರ, ಅಷ್ಟು ವಿಶಾಲವಾದ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿಯೂ ನಡುವೆ ಅವಕಾಶ ಕೊಡದಂತೆ ರಾಜರುಗಳು ತುಂಬಿದ್ದರು. ಹೊರಗೆ ರಥಿಕರು, ರಾಹುತರು, ಯೋಧರು, ಪದಾತಿಗಳು ಇದ್ದರು. ಅಂದಿನ ವೈಭವವನ್ನು ಗಮನಿಸಿದರೆ ಸುರೇಂದ್ರನ ಸಭೆಗೆ ಐದರಷ್ಟು, ಹತ್ತರಷ್ಟು ಎನ್ನುವಂತಿತ್ತು.

ಹರಿ -ವಿಸ್ತಾರದ ಒಂದು ಪ್ರಮಾಣ

33. ಒಂದು ಕಡೆಯಲ್ಲಿ ಮೋಸದ ಜೂಜು ನಡೆಯುತ್ತಿತ್ತು. ಒಂದು ಕಡೆ ಗದ್ಯ, ಪದ್ಯಗಳು. ಇನ್ನೊಂದು ಕಡೆ ವಾರಾಂಗನೆಯರ ಸಾರವತ್ತಾದ ಸಂಗೀತ, ಒಂದು ಕಡೆಯಲ್ಲಿ ತರ್ಕಗೋಷ್ಠಿ. ಇನ್ನೊಂದು ಕಡೆ ಆ ಕೌರವೇಂದ್ರನ ಎದುರಿನಲ್ಲೇ ಪಗಡೆಕಾಯಿ ದಾಳಗಳ ರಭಸದಿಂದ ಕೂಡಿದ ಪಗಡೆಯ ಜೂಜು ನಡೆಯುತ್ತಿತ್ತು.

ಕವಡಿಕೆ - ಮೋಸ
ವಾರವಧು - ವೇಶ್ಯಾ ಸ್ತ್ರೀ
ಹಾಸಂಗಿ -ಪಗಡೆಯ ದಾಳ
ಸಾರಿ -ಪಗಡೆಯ ಕಾಯಿ

34. ಪಗಡೆಯಾಡಲು ತಿಳಿದಿದ್ದಾನಲ್ಲವೆ ಯುಧಿಷ್ಠಿರ, ಆಡುವ ಹಾಗಿದ್ದರೆ ಬರಹೇಳು. ಇಲ್ಲದಿದ್ದರೆ ಅವನು ನೋಡುತ್ತಿರಲಿ ನಾವು ಆಡುತ್ತೇವೆ ವಿನೋದವಾಗಿ, ಸಭೆಯಲ್ಲಿ ದುರುಳುತನವಿಲ್ಲದೆ ಸರಸವಾಗಿ ಪಗಡೆಯಾಟವನ್ನು ಆಡಲರಿಯದಿದ್ದ ರಾಜನಿದ್ದರೆ
    ಅವನು ಮೃಗಕ್ಕೆ ಸಮಾನವೆಂದು ಮಾತನಾಡುತ್ತಾರೆ. ಆದರೆ ಇದನ್ನು ನಾವು ಹೇಳುತ್ತಿಲ್ಲ. ಎಂದ ಆ ಶಕುನಿ.

35. “ಹೌದು ಅದರಲ್ಲಿ ತಪ್ಪೇನು! ಸಜ್ಜನರಾದರೆ ಅವರೊಡನೆ ಆಡಬಹುದು. ಶಕುನಿ ದುರ್ಯೋಧನಾದಿಗಳಾದರೋ ಕುಹಕ ವಿದ್ಯೆಯಲ್ಲಿ ಸಾರ್ವಭೌಮರಾಗಿರುವವರು. ಒಳ್ಳೆಯ ಹೃದಯವುಳ್ಳವರಿಗೆ ದುರ್ಮತಿಗಳೊಡನೆ, ನಿಸ್ಪೃಹರಾದವರಿಗೆ. ರಾಗಿಗಳೊಡನೆ ಸಮ್ಮೇಳ
    ದುಷ್ಕರವಾದುದು ಕಣಯ್ಯ ! ಎಂದು ಧರ್ಮರಾಯ ಹೇಳಿದ.

36. . “ನೀವು ಉತ್ತಮಹೃದಯದವರು, ಇಂದು ನಾವೇ ದುರ್ಜನರು. ನೀವು ವೈರಾಗ್ಯವಂತರು. ನಾವು ರಾಗಾವಲಂಬರು. ನಿಮಗೇ ತಿಳಿದಿದೆ ನಿಜವೇನೆಂದು. ನೀವು ನಾವು ಎಂಬ ಪ್ರತ್ಯೇಕತಾಭಾವನೆಯೇಕೆ? ನಿಮ್ಮಲ್ಲಿ ನಾವು ನಮ್ಮಲ್ಲಿ ನೀವು, ಎಲ್ಲರೂ ಒಂದೇ ಎಂದು ದುರ್ಯೋಧನ ಹೇಳಿದ.

ನೀರಾಗಿಗಳು-ರಾಗರಹಿತ
ಪೃಥಗ್ಭಾವ - ಪ್ರತ್ಯೇಕ ಎಂಬ ಭಾವ

37. “ಇರಲಿ ಬಾಂಧವರು ಯಾವ ಭೇದಭಾವಗಳೂ ಇಲ್ಲದೆ ಒಟ್ಟಾಗಿ ಇರಲಿ ಎಂಬುದು ಒಳ್ಳೆಯದೇ ಅಲ್ಲವೇ ? ಇನ್ನೂ ಇದನ್ನು ಬಿಡಿಸಿ ಹೇಳಬೇಕಾದ ಅಗತ್ಯವೆಲ್ಲಿದೆ ? ಜೂಜು ದುಶ್ಚಟದ ಪ್ರಪಂಚಕ್ಕೆ ಸೇರಿದುದು. ತರುಣರು ವಿಟರು, ಚಾರಣರು, ಕೆಟ್ಟ ನಡತೆಯವರಾದ ನಟರು, ವೇಶ್ಯೆಯರು ಇಂಥವರಿಗೆ ಅದು ಯೋಗ್ಯವೇ ಹೊರತು ಮಾನ್ಯರು ಘನವಂತರು ಅದಕ್ಕೆ ಒಲಿಯುತ್ತಾರೆಯೇ ? ಎಂದು ಯುಧಿಷ್ಠಿರ ಕುರುಪತಿಗೆ ಉತ್ತರಿಸಿದ.

ಚಾರಣರು - ಹೊಗಳುಭಟರು
ಕುಶೀಲಕ - ಚಾರಿತ್ರ್ಯಹೀನ
ಭರತ- ನರ್ತಕ

38. ಈ ದ್ಯೂತವೆಂಬುದು ದುವ್ರ್ಯಸನವೆಂದು ಹೇಳುವವನು ನೀತಿಯನ್ನು ಬಲ್ಲವನೇ ? ಶ್ರೋತ್ರಿಯರಿಗೆ ಯತಿಗಳಿಗೆ ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಭಯಪಡುವಂತಹ ರಾಜರಿಗೆ ಅಖ್ಯಾತಿಯದು ಅಷ್ಟೆ. ದ್ಯೂತ, ಬೇಟೆ, ಸ್ತ್ರೀವ್ಯಸನ, ಕ್ಷತ್ರಿಯ ರಾಜರಿಗಾಗಿಯೇ ಸೃಷ್ಟಿಯಾದುದು. ಇದರ ರಸಾತಿಶಯವನ್ನು ಅರಿಯದವನು ನರಪಶು, ಮನುಷ್ಯನಾಗಿದ್ದೂ ಮೃಗಕ್ಕೆ ಸಮಾನ ಎಂದ ಶಕುನಿ.

ದುವ್ರ್ಯಸನ-ದುಶ್ಚಟ, ಮೃಗಯಾ-ಬೇಟೆ

39. “ಧರ್ಮರಾಜ ಕೇಳು, ಜೂಜಿಗೆ ಯಾರಾದರೂ ಕರೆದರೆ ಕ್ಷತ್ರಿಯನಾದವನು ಹಿಂಜರಿದರೆ ಅವನನ್ನು ಗೌರವಾನ್ವಿತನೆನ್ನುತ್ತಾರೆಯೇ ? ರಾಜಧರ್ಮ ನಿನಗೆ ತಿಳಿಯದೇ ನಾವು ನಿನ್ನನ್ನು ಜೂಜಿಗೆ ಕರೆದವುÉ. ನಿನಗೆ ಇಚ್ಛೆಯಿದ್ದರೆ ಬಾ. ರಾಜಧರ್ಮವನ್ನು ಹಾಳುಮಾಡುವೆನು ಎನ್ನುವುದಾದರೆ ನಿಲ್ಲು ಬರಬೇಡ” ಎಂದು ಉಪೇಕ್ಷೆಯಿಂದ ಮಾತನಾಡಿದ.

40. ಈ ದ್ಯೂತ ರಾಜಧರ್ಮವೇ ಹೌದು. ಮೋಸದ ಜೂಜು ಧರ್ಮದ ಮಗನೋ ಮೊಮ್ಮಗನೋ ? ನಿಮ್ಮ ಈ ಕಪಟ ದ್ಯೂತವನ್ನು ನಿರ್ಣಯಿಸುವುದಕ್ಕೆ ಯಾವುದು ಆಧಾರ ? ಕ್ಷತ್ರಿಯರ ಪದ್ಧತಿಗೆ ಅನುಗುಣವಾದ ಜೂಜನ್ನು ನೀವು ಬಲ್ಲಿರಾದರೆ ನೀವು ಕರೆಯಿರಿ. ಆಗ ನಾನು ಬರದಿದ್ದರೆ ಜನಾದರ್ನನ ಮೇಲೆ ಆಣೆ ಎಂದ ಯುಧಿಷ್ಠಿರ.

41. ಜನಮೇಜಯನೇ ಕೇಳು, “ಅಖಿಳ ರಾಜರ ಸಂಹಾರಕ್ಕೆ ಬೀಜ ಪ್ರಾಯವಾದ ಕರ್ಮಫಲದ ಸಂಸ್ಕಾರ ಯುಧಿಷ್ಠಿರನ ಪಕ್ಕೆಗಳನ್ನು ಇರಿದು ಅವನನ್ನು ಜೂಜಿಗೆ ಮುಂದೆ ನೂಕಿತು. ಅವನೇನು ಧೀರನಲ್ಲವೇ ? ಅವನು ಧರ್ಮಶಾಸ್ತ್ರ ವಿಚಾರದ ಸಾರವನ್ನು ಬಲ್ಲವನಲ್ಲವೇ ? ಅವನ ನಿಷ್ಠೆಯಲ್ಲಿ ಓರೆಕೊರೆಯುಂಟೇ ? ಆದರೂ ಜೂಜಿನ ಆಟಕ್ಕೆ ಮನಸ್ಸು ಮಾಡಿದ.”

42. ಆಗ ದ್ರೌಪದಿಗೆ ಬಲಗಣ್ಣದುರಿತು. ಭೀಮಾರ್ಜುನರಿಗೆ ಎಡಗಣ್ಣುಗಳ ಜೊತೆಗೆ ಹೃದಯ ಅದುರಿತು. ಭೀಷ್ಮದ್ರೋಣಾದಿ ಸಜ್ಜನರ ಮುಖ ಬಾಡಿತು. ಶಕುನಿ ಸುಯೋಧನಾದಿಗಳ ಮುಖ ಅಂದವೇರಿತು.

ದಕ್ಷಿಣಾಕ್ಷಿ-ಬಲಗಣ್ಣು, ವಾಮ-ಎಡ

43. ಹಿಂದೆ ದುರ್ಯೋಧನ ಮಾಡಿದ್ದ ಪುಣ್ಯದ ಬೀಜ ಚಿಗುರೊಡೆಯುವ ಈ ಕಾಲ. ದಿಗಂತದವರೆಗೂ ವ್ಯಾಪಿಸಿರುವ ರಾಜರ ಸಮೂಹದ ಸೇನೆಗಳೆಲ್ಲ ವಿನಾಶ ಹೊಂದುತ್ತವೆಯೆಂದು ಸೂಚಿಸುವ ಕಾಲವಾಯಿತು. ಅದೇ ಕುಂತೀಕುಮಾರರ ಅದೃಷ್ಟಲಕ್ಷ್ಮಿಯ ದುಃಖದ ಕಾಲ. ಇಂತಹ ಕಾಲ ಧರ್ಮರಾಜನ ಧೃಢವಾಗಿದ್ದ ಬುದ್ಧಿಪರ್ವತವನ್ನು ಸೀಳಿಬಿಟ್ಟಿತು!

ಚಮೂ-ಸೈನ್ಯ, ಗಬ್ಬರಿಸು-ಸೀಳು, ನಿಬರ್ಹಣ-ನಾಶ
ಸಿರಿ -ಅದೃಷ್ಟಲಕ್ಷ್ಮಿ

44. ದ್ಯೂತವ್ಯಸನದ ಗೀಳು ಕೀಳುಚಿತ್ತವೆಂಬ ಬಂಗಾರದಲ್ಲಿ ಬೆರೆಯಿತು. ರಾಗ-ದ್ವೇಷವೆಂಬ ಬೆಂಕಿಯಲ್ಲಿ ಸುಬುದ್ಧಿ ಎಂಬ ರಸ ಆವಿಯಾಗಿ ಹಾರಿಹೋಯಿತು. ತಿಳಿವು ಮುಖ ತಿರುಗಿಸಿ ಬಿಟ್ಟಿತು. ಲಜ್ಜೆ ಎಂಬುದು ಚೂರುಚೂರಾಯಿತು. ಧರ್ಮಜನ ಹೃದಯವು ಲಕ್ಷ್ಮಿಗೆ ಅವಮಾನದ ಸ್ರೋತವನ್ನು ತಿಳಿಸಿತು.

ಮಿಸುನಿ - ಚಿನ್ನ
ವ್ಯಸನ- ಗೀಳು
ತೃಷ್ಣೆ- ದಾಹ
ಹುದಿದ - ಅಡಗಿದ
ದುರ್ಘಟ - ಚೂರುಚೂರಾಯಿತು.

45. ಹಲವು ಮಾತುಗಳಿಂದ ಏನು ಪ್ರಯೋಜನ ? ಧರ್ಮರಾಜ ಪಕ್ಕದಲ್ಲಿಯೇ ಅವರು ಒಡ್ಡಿದ ಬಲೆಯೊಳಕ್ಕೆ ಸಿಕ್ಕಿಹಾಕಿಕೊಂಡ. ಪಗಡೆಕಾಯಿ ದಾಳಗಳಿದ್ದ ಗದ್ದುಗೆಯ ಕಡೆಗೆ ಬಂದ. ಪಕ್ಕದಲ್ಲಿ ತಮ್ಮಂದಿರು ಎಡಗಡೆ ರತ್ನಖಚಿತ ಮಂಚದಲ್ಲಿ ಅಂಧನೃಪತಿ. ಎದುರುಗಡೆ ಸುಯೋಧನ, ಶಕುನಿ, ಜಯದ್ರಥ ಮೊದಲಾವದರು ಹೀಗೆ ಎಲ್ಲರೂ ದ್ಯೂತಕ್ಕೆ ಸಜ್ಜಾಗಿ ಕುಳಿತರು.

ನೆತ್ತ -ಪಗಡೆ
ಸಾರಿ -ದಾಳ

46. ಹಲಗೆಯನ್ನಿಟ್ಟರು. ಚಿನ್ನದ ಪಗಡೆಕಾಯಿಗಳನ್ನು ಇಳಿಸಿದರು. ಶಕುನಿ, ಹೇಳು ಒಡ್ಡವನ್ನು ಜೂಜಿಗೆ ಒಡ್ಡುವ ಪಣವನ್ನು, ಕಳಕಳ ಗದ್ದಲವನ್ನು ನಿಲ್ಲಿಸಲು ಹೇಳು ಎಂದು ದಾಳಗಳನ್ನು ಕೈಗಳಲ್ಲಿ ಹೊಸೆದು ಹೊಸೆದು ನೆಲಕ್ಕೆ ಹಾಕುವುದು. ಮತ್ತೆ ಮತ್ತೆ ಸುತ್ತಲೂ
    ಕಾಯಿಗಳನ್ನು ನಡೆಸುವುದು. “ಕುರುಪತಿ ಗೆದ್ದ, ಹೋಗು !” ಎಂದು ತೊಡೆ ತಟ್ಟಿಕೊಂಡು ಕೂಗುತ್ತಿದ್ದ.

47. ಇನ್ನೂ ಆಟ ಸರಿಯಾಗಿ ಪ್ರಾರಂಭವೇ ಆಗಲಿಲ್ಲ. ಸುಮ್ಮನೆ ಬೊಬ್ಬೆ ಹಾಕುವುದೇತಕ್ಕೆ ? ವಿಜಯಸಿರಿ ಬಾಯಿಬಡುಕರನ್ನು ಮೆಚ್ಚುವಳೆ ? ನಿನ್ನ ದ್ಯೂತ ಕೌಶಲವನ್ನು ತೋರಿಸಯ್ಯ ! ಹೋರಾಟ ಬೇಕೆ, ಕೈಮೇಲೆ ಕೈ ಹೊಯ್, ಕುಚೋದ್ಯ ಬೇಡ ಎಂದು ಧರ್ಮರಾಯನು ಹೇಳಲು ಅದಕ್ಕ ಶಕುನಿಯು ಧರ್ಮನಂದನ ಚೆನ್ನಾಗಿ ಆಡುತ್ತಾನೆ. ನಾನು ಬಲ್ಲೆ ಎಂದು ನಗುತ್ತಾ ಹೇಳಿzನು.

ವಾಚಾಟ-ಮಾತುಗಾರ, ಬೂತಾಟ-ಕುಚೋದ್ಯ

ವೇತಕೆ –> ಬೇಡೆನೆ

48. ಭೂಪತಿ, ನನ್ನ ಪರವಾಗಿ ಶಕುನಿ ಆಡುತ್ತಾನೆ. ನಿನ್ನ ಪಣವೇನೆಂದು ನನ್ನೊಡನೆ ಹೇಳು ಎಂದನು. ಅದಕ್ಕೆ ಯುಧಿಷ್ಠಿರ “ನೀನು ಬಾ ಅಥವ ನಿನ್ನ ಮಾವನೇ ಬರಲಿ ಬರಲಿ ಅದಕ್ಕೇನು” ಎಂದು ಹೇಳಿ ದುರ್ಯೋಧನ ನುರಿತ ಆ ವಂಚಕರಿಗೆ ಅವಕಾಶಮಾಡಿಕೊಟ್ಟು ಆಟಕ್ಕೆ ತೊಡಗಿದ.

ಅಳವಿಗೊಡು-ಅವಕಾಶ ಮಾಡಿಕೊಡು

49. “ಚಿನ್ನದ ಹೊರೆ ಹಾಗೂ ನಿರ್ಮಲವಾದ ರತ್ನಗಳ ರಾಶಿ ಇದೇ ಪಣ” ಎಂದು ಯುಧಿಷ್ಠಿರ ಘೋಷಿಸಿದ. ಅವನು ಹೇಳಿದಷ್ಟೇ ಧನವನ್ನು ಕೌರವನೂ ಒಡ್ಡಿದ. ಧರ್ಮಜ ಶಕುನಿಯರು ಪಗಡೆ ಕಾಯಿಗಳನ್ನು ಕೆದರಿದರು. ದ್ಯೂತದ ತಾಮಸದ ಕಾರಣದಿಂದ ಇಬ್ಬರ ಇಂದ್ರಿಯ ಪ್ರವೃತ್ತಿಗಳೂ ಉದ್ವಿಗ್ನಗೊಂಡಿದ್ದವು.

ಸಾರಿಗ್ರಾಮ -ಪಗಡೆ ಕಾಯಿಗಳ ಗುಂಪು
ಕೆದರು - ಓಡಾಡಿಸು
ಕರಣವೃತ್ತಿ -ಇಂದ್ರಿಯ ಪ್ರಜ್ಞೆ

50. ನನಗೆ ದುಗವನ್ನು ಹಾಕು. ಎಂದು ಒಬ್ಬರೆಂದರೆ, ನನಗೆ ಇತ್ತಿಗವನ್ನು ಹಾಕು ಎಂದೊಬ್ಬರು ಹೀಗೆ ಅಬ್ಬರ ನಡೆಯುವುದರ ಜೊತೆಗೆ ದಾಳಗಳನ್ನೂ ಹೊಸೆಯುವ ಶಬ್ದ. ಕಾಯಿಗಳನ್ನು ನಡೆಸುವಾಗಿನ ಖಣಿಖಟಿಯ ಶಬ್ದಗಳು ಕೇಳುತ್ತಿತ್ತು. ಜೋರಾಗಿ ಕೂಗುತ್ತಿದ್ದುದರಿಂದ ಉಬ್ಬಿದ ಗಂಟಲಿನ ನರಗಳನ್ನು, ಪಗಡೆಯ ದಾಳಗಳನ್ನು ಉರುಳಿಸುವ ಖಟ ಖಟ ಶಬ್ದ ಇವುಗಳ ಅಬ್ಬರ ಹೆಚ್ಚಾಯಿತು.

ಉಗಿವ ಸೆರೆ - ಜೋರಾಗಿ ಕೂಗುವಾಗ ಉಬ್ಬುವ ಗಂಟಲಿನ ನರ
(ಉದ್ಯೋಗ ಪರ್ವದ " ಕೊರಳ ಸೆರೆ ಹಿಗ್ಗಿದುದು " ನೆನಪಿಸಿಕೊಳ್ಳಬಹುದು.)
ದುಹಾರ -?
ಬೀದಿಗಳು - ಹಾಸಿನಲ್ಲಿರುವ ಕಾಯಿ ನಡೆಯಬೇಕಾದ ಮಾರ್ಗ

ಪಗಡೆಯ ಆಟದಲ್ಲಿ ಎರಡು ದಾಳಗಳಿರುತ್ತವೆ. ಅವು ನಾಲ್ಕು ಮುಖಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದು ಅವುಗಳ ಮೇಲೆ ವೃತ್ತಾಕಾರದ ಅಥವ ಚುಕ್ಕಿ ರೂಪದ ಚಿತ್ರಗಳಿರುತ್ತವೆ. ಎರಡೂ ದಾಳಗಳನ್ನು ಉರುಳಿಸಿದಾಗ ಕಾಣಿಸುವ ಮುಖಗಳ ಮೇಲೆ ಇರುವ ವೃತ್ತ ಅಥವಾ ಚುಕ್ಕಿಗಳನ್ನು ಎಣಿಸಿದರೆ ಬರುವ ಸಂಖ್ಯೆಯನ್ನು ಗರ ಎನ್ನುತ್ತಾರೆ.
ಪಗಡೆಯ ಆಟದಲ್ಲಿ ದಾಳಗಳನ್ನು ಉರುಳಿಸಿದಾಗ ಬೀಳುವ ಗರಗಳಿಗೆ ಕೆಲವು ಪದಗಳಿವೆ ಅವುಗಳ ವಿವರ ಹೀಗಿದೆ.

ಪಗಡೆ = ಎರಡು ದಾಳಗಳ ಪೈಕಿ ಒಂದರಲ್ಲಿ ಒಂದು ಎಂಬ ಸಂಖ್ಯೆಯನ್ನ ಸೂಚಿಸುವ ಗರ
ದುಗ: ಎರಡೂ ದಾಳಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದು ಎಂಬ ಸಂಖ್ಯೆಯನ್ನ ಸೂಚಿಸುವ ಗರ. ಒಟ್ಟು ಮೊತ್ತ ಎರಡಾಗುತ್ತದೆ.
ಇತ್ತಿಗ : ಎರಡೂ ದಾಳಗಳಲ್ಲಿ ಮೂರು ಎಂಬ ಸಂಖ್ಯೆಯನ್ನ ಸೂಚಿಸುವ ಗರ. ಒಟ್ಟು ಮೊತ್ತ ಆರು ಎಂದಾಗುತ್ತದೆ.
ಮಿಕ್ಕ ಗರಗಳನ್ನು ಅವುಗಳ ಸಂಖ್ಯೆಯಿಂದಲೇ ಗುರುತಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಆರು ಮೂರು( ಒಂದು ದಾಳದಲ್ಲಿ ಆರು, ಇನ್ನೊಂದರಲ್ಲಿ ಮೂರು) , ಹತ್ತು, ಆರು ಒಂದು( ಒಂದು ದಾಳದಲ್ಲಿ ಆರು, ಇನ್ನೊಂದರಲ್ಲಿ ಒಂದು) ಇತ್ಯಾದಿ.

51. ಧರ್ಮರಾಯ ಸೋತ. ಶಕುನಿ ಬೇಡಿದ ಗರಗಳು ಸುಲಭವಾಗಿ ಒದಗಿದ್ದರಿಂದ ಅವರು ಅಹಂಕರಗೊಂಡರು. ಕೃತ್ರಿಮವೇ ಕೌರವರ ಸಂಕೇತವಲ್ಲವೇ? ಆಯಿತು, ಈ ಹಲಗೆಯನ್ನು ಕೌರವ ರಾಜನೇ ಗೆದ್ದ. ಮುಂದಿನ ಆಟಕ್ಕೆ ಪಣವೇನೆಂದು ಶಕುನಿ ಯಮನಂದನನ್ನು ನೋಡುತ್ತಾ ಕೇಳಿದ.

ದಾಯ - ಗರ.
ಹಮ್ಮಿಗೆ - ಜಂಭ, ಅಹಂಕಾರ
ಆಯತ - ಸುಲಭವಾಗಿ

52. ಎರಡು ಸಾವಿರ ಕನಕಮಯ ರಥಗಳು ಮತ್ತು ಅವುಗಳಿಗೆ ಹೂಡಿದ ಶ್ರೇಷ್ಠಮಟ್ಟದ ಕುದುರೆಗಳು ಎಂಟುಸಾವಿರ ನನ್ನ ಪಣ ಎಂದ ಧರ್ಮನಂದನ. ಈ ಸಲ ನಮ್ಮ ರಾಜನಿಗಲ್ಲವೇ ಬರುವುದು. ಹಾಕು ದಾಳಗಳನ್ನು ಎನ್ನುತ್ತಾ ಶಕುನಿ ಕಾಯಿಗಳನ್ನು ಚದುರಿಸಿದ. ದೈವಗತಿ ದುರ್ಜನರಿಗೆ ಒಲಿಯಿತು. ಶಕುನಿ ಗೆಲುವಿನಿಂದ ಬೊಬ್ಬೆ ಹಾಕಿದ.

ಒಡ್ಡ - ಪಣ

53. U
    “ಧರ್ಮರಾಜಾ ! ನೀನು ಸೋತೆ. ನಿನಗೇನಾದರೂ ಭಯವಾದರೆ ಹೇಳು, ಜೂಜನ್ನು ನಿಲ್ಲಿಸಿ ಬಿಡೋಣ. ನಿರ್ಭೀತನಾಗಿದ್ದರೆ
    ಮುಂದಿನ ಪಣವನ್ನು ಹೇಳು. ಹಲವು ಮಾತುಗಳೇಕೆ, ನೀನೇನೂ ಕಾತರಗೊಳ್ಳಬೇಡ” ಎಂದು ಶಕುನಿ ಎನ್ನಲು ಧರ್ಮರಾಯನು “ಫಡ, ನಾನು ಪಣವೊಡ್ಡುವುದಕ್ಕೆ ಭಯಪಟ್ಟವನೇ ಅಕಟಾ !” ಎನ್ನುತ್ತಾ ಸಾವಿರ ಮತ್ತಗಜಗಳ ಘಟೆಯನ್ನೇ ಪಣವಾಗಿ ಒಡ್ಡಿದ.

ಮತ್ತಗಜಘಟೆ- ಮದಿಸಿದ ಆನೆಗಳ ಸಮೂಹ

54. ಈ ಗಜಘಟೆಗಳೂ ನಮಗೇ ಸೇರಿದವು. ಎಂದು ಮೊದಲೇ ಹೇಳಿಕೊಂಡು ಆ ದುಷ್ಟ ಆಡಿದ. ಇವರ ಕಪಟ ಮಂತ್ರ ಭೇದಿಸಲಸಾಧ್ಯವಾದುದು. ಅದರ ರಹಸ್ಯವನ್ನು ಯಾರು ತಿಳಿಯಲು ಸಾಧ್ಯ ? ಧರ್ಮರಾಜನಿಗೆ ಸೋಲುಂಟಾಯಿತು. ಶಕುನಿ ಧರ್ಮರಾಜನನ್ನು ಮತ್ತೆ ಕೆಣಕಿದ “ಇನ್ನೇನಾಯಿತಪ್ಪ ರಾಜ, ಗಜಘಟೆಯೆಲ್ಲ ಮುಗಿದವೇ ? ನಿನಗೆ ಪಣ ಒಡ್ಡಲು ಇನ್ನೇನಿದೆ ?” ಎಂದು ಕೇಳಿದ.

55. ಕೆರಳಿದ ಯುಧಿಷ್ಠಿರ “ಫಡ, ದರಿದ್ರನೇ ನಾನು ? ನನ್ನ ಮಡದಿಯರ ಗೆಳತಿಯರು ಸುಯೋಧನನ ರಾಜಭವನದಲ್ಲಿರುವ ವಾರನಾರಿಯರ ಸಾವಿರದಷ್ಟು ಇದ್ದಾರೆ. ಅವರನ್ನು ಒಡ್ಡಲೇ ?” ಎಂದ. ಅದಕ್ಕೆ ಶಕುನಿ “ನೀವು ಒಡ್ಡಿದ ಮೇಲೆ ಯಾರು ಗೆಲ್ಲುತ್ತಾರೋ
    ಅವರಿಗೆ ಸೇರಿದವರಲ್ಲವೇ ಇವರೆಲ್ಲ?” ಎಂದು ಕೇಳಿ ಖಚಿತಪಡಿಸಿಕೊಂಡ. “ಹಾಕು ಹಾಕು ದಾಳಗಳನ್ನ” ಎಂದು ಕೂಗಿಕೊಂಡ.

56. ಏನಾಡಿ ಏನು ಪ್ರಯೋಜನ ? ದೈವಾನುಕೂಲದ ಕುಣಿಕೆಯೇ ಬೇರೆ. ಧರ್ಮರಾಜನ ಪಗಡೆಯ ಕಾಯಿಗಳು ನಿಮಿಷ ಮಾತ್ರದಲ್ಲಿ ಆ ಆಟವನ್ನು ಸೋತವು. ಪ್ರಸಿದ್ಧರಾಗಿದ್ದ ಹತ್ತು ಸಾವಿರ ಮಾನಿನಿಯರನ್ನು ಸೋತ ನಂತರ, ಶಕುನಿ “ಮಾನ ನಿಧಿಯೇ, ಮತ್ತೆ ಪಣವೇನು?” ಎಂದ.

57. ತನ್ನ ಅರಸಿಯರ ಮೈಗಾವಲಿಗೆ ಇರುವ ಕಿಂಕರರು ಸಾವಿರ ಮಂದಿಯಿದ್ದಾರೆ. ಅವರನ್ನೇ ಪಣವಾಗಿ ಒಡ್ಡಿದ್ದೇನೆ , ನಿಮ್ಮ ಅರಸು ಒಡ್ಡಿದ ಪಣವೇನು ? ಎಂದು ಕೇಳಿದ ಧರ್ಮಜ. ಅದಕ್ಕೆ ಶಕುನಿ “ನೀನೇನನ್ನು ಒಡ್ಡುವೆಯೋ ಅದನ್ನೇ ಇವನು ಒಡ್ಡುವುದು. ಆ ಬಗ್ಗೆ ನೀವು ಮತ್ತೆ ಮತ್ತೆ ಕೇಳುವ ಅಗತ್ಯವೇ ಇಲ್ಲ. ಇದು ಬರೆದಿಟ್ಟ ಬರಹ. ದಾಳಗಳನ್ನು ಹಾಕು” ಎನ್ನುತ್ತಾ ಪಗಡೆ ಕಾಯಿಗಳನ್ನೆಲ್ಲ ಬೆರೆಸಿ ತಿವಿದಾಡಿದ. ಹೆಕ್ಕಳವಿಕ್ಕಿದ.

ಹೆಕ್ಕಳವಿಕ್ಕಿದ-ಮೆರೆದಾಡಿದ.
ತಿವಿದಾಡಿದ- ಕೈಗಳನ್ನು ವೇಗವಾಗಿ ಆಡಿಸಿದ.

58. ಮತ್ತೆ ಶಕುನಿಯದೇ ಗೆಲುವು. “ಅರಸ, ನೀನು ಸೋತೆ, ನಾರಿಯರನ್ನೆಲ್ಲ ಈ ಕಡೆಗೆ ಗೆದ್ದಾಯಿತು. ನಿನ್ನ ಮನಸ್ಸಿಗೇನಾದರೂ ಭೀತಿ ಸೇರಿಕೊಂಡಿದ್ದರೆ ಈ ಜೂಜನ್ನು ಬಿಟ್ಟು ಹೋಗು. ಹಿಮ್ಮೆಟ್ಟುವುದಕ್ಕೆ ಇದು ತಕ್ಕ ಸಮಯ. ಕ್ಷತ್ರಿಯರಿಗೆ ಇರಬೇಕಾದ ಸಂಪ್ರದಾಯ, ಗೌರವ ನಿನ್ನ ಮನಸ್ಸಿಗೆ ಉಕ್ಕಿ ಬರುವವಂತಿದ್ದರೆ ಹೇಳಯ್ಯಾ ರಾಜಾ, ನಿನ್ನ ಪಣವೇನು?” ಎಂದು ಕೇಳುತ್ತಾ ಶಕುನಿ ಕುಣಿದಾಡಿಬಿಟ್ಟ.

59. “ಎಲವೋ ಶಕುನಿ, ನಾವು ಪಾಂಡುವಿನ ಮಕ್ಕಳು ಕಣಯ್ಯಾ ! ಚತುಸ್ಸಾಗರಗಳೇ ಒಡ್ಯಾಣದಂತಿರುವ, ಉತ್ತರಕುರು ರಾಜರ ಎಲ್ಲೆಯವರೆಗೆ ಇರುವ ಈ ಭೂಮಂಡಲ ನಮ್ಮದು. ರಾಜರಲ್ಲಿ ನಮಗೆ ಸಮಾನರಾದ ರಾಜರು ಬೇರೆ ಯಾರಿದ್ದಾರೆ ? ಒಂದೇ ಸಲಕ್ಕೆ ಹತ್ತು ಸಾವಿರ ರಥಗಳನ್ನು ಪಣವಾಗಿ ಒಡ್ಡುತ್ತೇನೆ” ಎಂದು ಯುಧಿಷ್ಠಿರ ಹೇಳಿದ.

ಮೇಖಲೆ-ಒಡ್ಯಾಣ

60. “ಈ ರಥಗಳ ಜೊತೆಗೆ ನಲವತ್ತು ಸಾವಿರ ಕುದುರೆಗಳು, ಅವುಗಳಿಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ಪರಿವಾರಗಳನ್ನೂ ಪಣವಾಗಿ ಒಡ್ಡಿದ್ದೇನೆ”
    ಎಂದ. ಹೇಗೂ ಎಲ್ಲವೂ ತನಗೆ ಬರುತ್ತದೆಂದು ಭರವಸೆಯಿದ್ದ ಶಕುನಿ “ನೀನು ವೀರನಯ್ಯಾ ರಾಜ ! ತೆಗಿ, ಕಾಯಿಗಳನ್ನು ಬಿಡು ಎಂದು ಉಬ್ಬಿಸಿ, ದಾಳ ಹಾಕಿದ ಮೇಲೆ ಗಂಟಲಿನ ನರ ಬಿಗಿದು ದುಹಾರದಲಿ “ನೀ ಸೋತೆ ಹೋಗು” ಎಂದು ಕೂಗಿದ.

ವಾರುವ-ಕುದುರೆ,
ರಪಣ-ಪಣ
ದುಹಾರ - ?
ಸೆರೆ -ಗಂಟಲಿನ ನರ

61. ಯಾವ ಕುಟಿಲ ಮಂತ್ರ ತಂತ್ರಗಳ ವಿಸ್ತೃತ ವಂಚನೆಯಿಂದಾದುದೋ ಈ ಧರ್ಮರಾಜನ ಉದ್ಧಟತನ. ಅದರ ಆಟೋಪವನ್ನು ಏನೆಂದು ಹೇಳಲಿ? ಯಾವ ವಸ್ತುವನ್ನು ಇವನು ಒಡ್ಡುತ್ತಿದ್ದಾನೋ, ಒಡ್ಡಿದಷ್ಟೇ ಶೀಘ್ರವಾಗಿ ಆ ವಸ್ತುವನ್ನು ಕೈವಶ ಮಾಡಿಕೊಂಡು ಬಿಡುತ್ತಿದ್ದ ಆ ಶಕುನಿ ! ಅವನ ಚಾಕಚಕ್ಯತೆಯನ್ನು ಬಲ್ಲವರಾರು ? ಎಂದು ವೈಶಂಪಾಯನ ಜನಮೇಜಯನಿಗೆ ಹೇಳಿದನು.

ಕೌಳಿಕ-ಮೋಸ,
ಡಾವರದ ಡೊಳ್ಳಾಸ-ತವಕದಿಂದ ಕೂಡಿದ ವಂಚನೆ,
ದೀವಸ-ಉದ್ಧಟತನ
ಬೇಳುವೆ-ಆಟೋಪ
ವಹಿಲ-ಶೀಘ್ರ,
ಕೈವಳಿಸು-ಕೈವಶಮಾಡಿಕೊ

62. ಶಕುನಿ ಯುಧಿಷ್ಠಿರನನ್ನು ಮತ್ತೆ ಕೆಣಕಿದ. “ಅರಸ, ಹತ್ತು ಸಾವಿರ ಶ್ರೇಷ್ಠವಾದ ರಥಗಳನ್ನು ಕಳೆದುಕೊಂಡೆ. ಇನ್ನೇನು, ಸಾಕು, ಇಷ್ಟಕ್ಕೇ ನಿಲ್ಲಿಸು. ಇನ್ನೂ ಸಂಪತ್ತು ಇದೆಯೋ ಹೇಳು” ಎಂದ. ಅದಕ್ಕೆ ಯುಧಿಷ್ಠಿರ ಮರುಳೇ ಶಕುನಿ, ಚಿತ್ರರಥನು ನಮ್ಮ ಅರ್ಜುನನಿಗೆ ಕೊಟ್ಟ ತಿತ್ತಿರಿಯ ಬಣ್ಣದ ಹತ್ತು ಸಾವಿರ ಕುದುರೆಗಳಿವೆ." ಎಂದು ಹೆಳಿದ

ತಿತ್ತಿರಿ- ಕವಜಿಗದ ಹಕ್ಕಿ , ಒಂದು ಬಗೆಯ ಮರ

63. ಆ ಆಟವನ್ನು ಆಡಿದ, ಆ ಕ್ಷಣವೇ, ಖೇಚರರೊಡನೆ ಖಾಡಾಖಾಡಿ ಯುದ್ಧಮಾಡಿ ಅವರಿಂದ ಗೆದ್ದು ತಂದಿದ್ದ ಹತ್ತು ಸಾವಿರ
    ಕುದುರೆಗಳನ್ನು ಸೋತುಬಿಟ್ಟ. ಶಕುನಿ ಮತ್ತೆ ಸಾರಿಗಳನ್ನು ಜೋಡಿಸಿ “ಮತ್ತೆ ಆಡುವುದಾದರೆ ಒಡ್ಡುವ ಪಣವಾವುದಯ್ಯ ? ಮಾತಾಡಿ”
    ಎನ್ನಲು ಯುಧಿಷ್ಠಿರ ತನ್ನಲ್ಲಿದ್ದ ಹಣವನ್ನು ಕುರಿತು ಚಿಂತಿಸಿದ.

ಝಾಡಿಸಿದ-ಒದ್ದುಬಿಟ್ಟ

64. “ಲೆಕ್ಕವಿಲ್ಲದಷ್ಟು ಹಣವಿದೆ ನನ್ನಲ್ಲಿ. ದಾಳಗಳನ್ನು ಹಾಕು. ನಾನು ಇದುವರೆಗೆ ಸೋತ ವಸ್ತುಗಳನ್ನೆಲ್ಲ ಈ ಸಾರಿ ಹಿಂದಕ್ಕೆ ಪಡೆದು ಬಿಡುತ್ತೇನೆ. ನನ್ನ ಕೌಶಲವನ್ನು ನೋಡು ಶಕುನಿ ! ಒಂದು ಹಲಗೆಗೆ ದ್ವಿಗುಣದಷ್ಟು, ಒಂದು ರೇಖೆಗೆ ಹತ್ತು ಮಡಿಯಷ್ಟು ಆನೆ ಕುದುರೆಗಳ ಸಮೂಹ, ಕುದುರೆಗಳ ಸಮೇತ ರಥಗಳ, ಸಕಲ ಸೈನ್ಯವೂ ಸೇರಿದೆ. ಇದೇ ಪಣ” ಎಂದ ಯುಧಿಷ್ಠಿರ.

ರೇಖೆ - ದಾಳದಲ್ಲಿ ಗರವನ್ನು ಗುರುತಿಸುವ ಗೆರೆಗಳು
ಹಲಗೆ - ಪಗಡೆಯ ಹಲಗೆ ( ಒಂದು ಹಲಗೆ ಎಂದರೆ ಒಂದು ಆಟ.)

65. ಆಯ್ತು, ನಿನ್ನ ಪಣವಲ್ಲವೇ ? ರಾಜ, ದಾಳಗಳನ್ನು ಉರುಳಿಸು, ಕೌರವನಿಗೆ ನೆರವು ನೀಡುವವರಿಲ್ಲ. ಕೃಷ್ಣನೇ ಮೊದಲಾದವರು
    ನಿನ್ನ ಕಡೆಗೆ ಸೇರಿಬಿಟ್ಟಿದ್ದಾರೆ. ಈ ಗರವೇನಾದರೂ ಕಣ್ಣು ತೆರೆದರೆ ಅದು ಸುಯೋಧನ ರಾಜನು ಮಾಡಿದ ಪುಣ್ಯ ! ಅಯ್ಯೋ ಗರವೇ ಬಾ ! ಎಂದು ಶಕುನಿ ಬೊಬ್ಬಿರಿದ.

66. ಮತ್ತೆ ಹೇಳಬೇಕಾದದ್ದೇನು, ಯುಧಿಷ್ಠಿರ ಸೋಲನ್ನೇ ಬಿತ್ತಿದ, ಸೋಲನ್ನೇ ಬೆಳೆದ. ತನ್ನ ಸರ್ವಸ್ವಧನವನ್ನೂ ಸಮಸ್ತ ಸೈನ್ಯವನ್ನು ಅವರಿಗೆ ತೆತ್ತಾಯಿತು. ಮತ್ತೆ ಶಕುನಿ ಪಣವೇನೆಂದು ಹೇಳಲು ಯುಧಿಷ್ಠಿರ ರಾಜ ಅರವತ್ತು ಸಾವಿರ ಆನೆ ಮರಿಗಳನ್ನೂ, ಎಂಬತ್ತು ಸಾವಿರ ಕುದುರೆಮರಿಗಳನ್ನು ಪಣವಾಗಿ ಒಡ್ಡಿದ.

67. ಈ ಕುದುರೆಗಳು, ರಥಗಳು, ಆನೆಗಳು ಸೈನ್ಯ ಎಲ್ಲವೂ ಯುಧಿಷ್ಠಿರನ ಜೊತೆಯಲ್ಲೇ ವಿನೋದವಾಗಿ ವಿಹರಿಸಿಕೊಂಡು ಹಸ್ತಿನಾಪುರಕ್ಕೆ ಬಂದವು. ಎಲ್ಲವೂ ಈಗ ಕುರುಪತಿಯ ವಶವಾಗಿ ಬಿಟ್ಟಿತು. ಅನಂತರ ಮರಿ ಕುದುರೆಗಳನ್ನು ಮರಿಯಾನೆಗಳನ್ನೂ ಪಣವಾಗಿ ಒಡ್ಡಿ ಪಗಡೆಯ ಕಾಯಿಗಳನ್ನು ಮುಟ್ಟುತ್ತಿದ್ದಂತೆಯೇ ಸೋತುಬಿಟ್ಟ !.

68. “ಅಯ್ಯೋ ಸಾಲದೆ ಇಷ್ಟು ಹೊತ್ತು ಆಡಿದ ಜೂಜು, ಇದೇನು ನಿರ್ಬಂಧಕವಾದುದೇ ? ಶಿವಶಿವಾ ! ಎಲ್ಲಿನ ಶಕುನಿ, ಎಲ್ಲಿನ ಭರತಂಶದ ಶ್ರೇಷ್ಠ ರಾಜರುಗಳು ! ಏನಿದು ದುಷ್ಟಚೇಷ್ಟೆ. ವೃದ್ಧರಾದವರಿಗೆ ಇದೇನು ವಿಲಾಸವೇ? ಈ ವಿನಾಶಕ್ಕೆ ಈ ಸಕಲ ಜನರೂ ಸಮ್ಮತಿಸಿದ್ದಾರೆಯೇ ?” ಎಂದು ವಿದುರ ಕೋಪದಿಂದ ಹೇಳಿದ.

ವೃದ್ಧಪ್ರಕರ- ಹಿರಿಯರ ಸಮೂಹ
ವಿಳಸ - ಸಂತೋóಷ

69. “ಶ್ರೇಷ್ಠರಾದ ಪುರೂರವ, ನಹುಷ, ಅವನೀಶ್ವರ ತಿಲಕನಾದ ದುಷ್ಯಂತ, ಕುರು ಸಂವರಣ, ಶ್ರೇಷ್ಠನಾದ ಯಯಾತಿ ಇವರೇ ಮೊದಲಾದವರಿಂದ ಪರಂಪರಾಗತವಾಗಿ ಬಂದುದು ಈ ಭರತವಂಶ. ಇದರಲ್ಲಿ ವಂಶೋದ್ಧಾರಕರು ಈ ಪೃಥ್ವಿಯನ್ನು ಬೆಳಗಿದರು. ನೀನು ಹುಟ್ಟಿ ಬಂದು ಇದಕ್ಕೆ ತೊಡಕನ್ನುಂಟು ಮಾಡಿದೆಯಲ್ಲೋ" ಎಂದು ವಿದುರ ದುರ್ಯೋಧನನಿಗೆ ಕೋಪದಿಂದ ಹೇಳಿದನು.

70. ಸೋಲು ಈ ಪಾಂಡವರನ್ನು ಮೆಚ್ಚಿಕೊಂಡಿತು, ಅವರು ಒಡ್ಡದ ಮೇಲೆ ಒಡ್ಡವನ್ನು ಹೇರಿ ಸೋತರು. ನೀನೇ ಎಲ್ಲವನ್ನು ಗೆದ್ದು ಮೇಲುಗೈಯಾದೆ. ಪಾಂಡುನಂದನರು ಕುಸಿದರು. ಈ ಸೋಲು ಎಂಬುದು ಕಾಲ ಯಮನ ಮೈಸಾಲ. ನಾಳೆ ನೀವು ತೀರಿಸಲೇ ಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ. ನಾನು ಸಾರಿ ಹೇಳುತ್ತಿದ್ದೇನೆ. ಅಯ್ಯೋ, ಸಾಕು ಇನ್ನು ಏಳು ಕೌರವ ನೃಪತಿ ! ಎಂದು ವಿದುರ ಕೋಪದಿಂದ ಹೇಳಿದ

ಸೋಲ- ಸೋಲು

71. ಜೂಜಿನಲ್ಲಿ ಗೆದ್ದ ಹಣ ಜೀರ್ಣವಾಗುತ್ತದೆಯೇ ? ಸೋತ ಪಾಂಡವರು ಅಂಜಿದವರಾಗುತ್ತಾರೆಯೇ ? ಪಾಂಡುಪುತ್ರರ ಸಾಮಥ್ರ್ಯವೆಂತಹುದೆಂದು ಅವರ ಕಣ್ಣುಕಿವಿಗಳನ್ನು ನೋಡಿ ತಿಳಿಯಯ್ಯ. ಎಲೆ ಸುಯೋಧನ, ವಿಷವೂ ಸಿಹಿಯಾಗಿದ್ದ ಮಾತ್ರಕ್ಕೆ
    ಕೊಲ್ಲುವುದೋ ಉಳಿಸುವುದೋ ? ನಿಮ್ಮ ಜೂಜಿನ ಬೆಂಬಲಕ್ಕೆ ಇದೇ ಕೊನೆಯಾಗಲಿ. ಸಾಕು ತೆಗೆ.

ಅಕ್ಕುವುದೇ-ಜೀರ್ಣವಾಗುದೇ ?
ಬಲುಹು-ಸಾಮಥ್ರ್ಯ,
ಕಕ್ಕುಲಿತೆ -ವ್ಯಾಮೋಹ
ಕಡೆಹಾರ- ಕಡೆಯದಾಗಲಿ

72. ಗೆದ್ದ ಗರ್ವದ ಪರದೆಯನ್ನು ಪಕ್ಕಕ್ಕೆ ಸರಿಸು. ಶಕುನಿಯನ್ನು ಕಳಿಸಿಬಿಡು. ಸಮಸ್ತ ಬಾಂಧವರೊಡನೆ ಸೇರಿ ಪ್ರೀತಿಯ ಮಾತುಗಳಿಂದ ಸಮಾಧಾನ ಪಡಿಸು. ನೆಲವನ್ನು ಒಂದೇ ಛತ್ರದ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ನಡೆವಂತೆ ಏರ್ಪಡಿಸು. ಚೆನ್ನಾಗಿ ಬದುಕಬೇಕಾದರೆ ಇದೇ ದಾರಿ. ಇದರಿಂದಲೇ ನಿನ್ನ ವಂಶದ ಉಳಿವು. ನಿನಗೆ ಬೇಕಾದ ಹಿರಿಯರನ್ನು ಕೇಳಿ ನೋಡು.

ದಡ್ಡಿ-ಪರದೆ

73. “ನಿನ್ನನ್ನು ಖೂಳನೆನ್ನೋಣವೇ, ನೀನು ಸಕಲ ವಿದ್ಯೆಗಳಿಗೂ ನೆಲೆ ಮನೆಯಲ್ಲವೇ? ವಿಶಾಲಮತಿ ಎಂದು ಹೇಳೋಣವೆಂದರೆ ಜಗತ್ತಿನ ಅಜ್ಞರಿಗೆಲ್ಲ ನೀನು ಅಧಿದೇವತೆ. ಕೇಳಿದರೆ ಮಾತ್ರ ಹಿತಾಹಿತಗಳನ್ನು ಹೇಳುವುದು ಪಾಂಡಿತ್ಯ. ಈಗ ನಿನ್ನನ್ನು ಕೇಳಿದವರಾರು ? ಎಂದು ದುರ್ಯೋಧನ ವಿದುರನನ್ನು ಜರೆದ.

74. ನೀನು ಅವರಿಗೆ ಹಿತವಂತ. ನಮ್ಮ ಕುಟುಂಬದವನಾಗಿ ಅದನ್ನು ಅವಹೇಳನ ಮಾಡುವಂತೆ ಕುಂತೀಸುತರೊಡನೆ ನಿನ್ನ ಹೊಂದಾಣಿಕೆ, ನಮ್ಮಲ್ಲಿ ನಿನಗೆ ದ್ವೇಷ, ಕುಟಿಲ ಮಾರ್ಗದ ಕ್ರಮದಲ್ಲಿ ನೀನು ಪರಿಚಿತನಲ್ಲ. ಅಕ್ಷವೆಂಬ ಶ್ರೇಷ್ಠ ಯಜ್ಞ ವಿಧಾನವನ್ನು ಅಕ್ಷದೀಕ್ಷಿತರು ಮಾತ್ರ ಅರಿತಿರುವರು.

ಅಕ್ಷದೀಕ್ಷಿತರು - ಪಗಡೆಯ ಆಟದಲ್ಲಿ ನಿರತರಾದವರು, ಪರಿಣತರು.
ವಿಡಂಬ - ಅವಹೇಳನ
ಸಮ್ಮೇಳ - ಸ್ನೇಹ
ಕ್ರತು -ಯಜ್ಞ

75. “ನೀನು ಹಿತಕಾರಿಯಯ್ಯ ! ಶಕುನಿ ರಾಜದ್ರೋಹಿಯಯ್ಯ ! ಸುಳ್ಳಲ್ಲ. ನೀನೇ ಹೋಗಯ್ಯ ಯಾವ ದಿಗಂತರಕ್ಕೆ ಹೋಗಬೇಕೆನ್ನಿಸುತ್ತದೆಯೋ ಅಲ್ಲಿಗೆ ! ಈ ಲೋಕ ಮತ್ತು ಪರಲೋಕಗಳ ಐಶ್ವರ್ಯದ ಕುರಿತು ನಾವು ವಿರಾಗಿಗಳೆಂದು ಸಂದೇಹವೇ ? “ಎಂದು ದುರ್ಯೋಧನ ತನ್ನ ತುದಿ ಬೆರಳನ್ನು ತೂಗಿ ಟೀಕಿಸಿದ.

ಐಹಿಕ-ಇಹ ಲೋಕಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ,
ಆಮುಷ್ಮಿಕ-ಪರಲೋಕಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ

76. ಇದುವರೆಗೂ ದ್ರೋಣರೂ ಮಾತನಾಡಲಿಲ್ಲ. ಭೀಷ್ಮರು ನಮ್ಮನ್ನು ಕೆರಳಿಸಲಿಲ್ಲ. ಕೃಪ ಮಾತನಾಡಲಿಲ್ಲ. ಅಯ್ಯನ ಕೊರಳು ಅಲುಗಲಿಲ್ಲ. ಬಾಹ್ಲಿಕನ ಮನಸ್ಸು ನೋಯಲಿಲ್ಲ. ಇವರೆಲ್ಲ ಹಿರಿಯರಲ್ಲವೇ ? ಇವರೇನು ತಿಳಿಯದವರೇ ? ನೀನು ಪರಮತತ್ತ್ವಜ್ಞಾನಿಯಾಗಿ ಬಿಟ್ಟೆ ! ನೀನು ಕಾತುರಗೊಳ್ಳಬೇಡ ಎಂದು ಹಳಿದು ಮಾತನಾಡಿದ.

ಟಕ್ಕರಿಗಳೆ-ಹಳಿ

77. ಇವರ ರಾಜಸೂಯಯಾಗಕ್ಕೆ ಅಡ್ಡ ಬಂದವನನ್ನು ಆಗಲೇ ದೇವಕೀಸುತ ಸವರಿಹಾಕಿಬಿಟ್ಟ. ನಮ್ಮ ಈ ವಿನೋದದ್ಯೂತ ಸಂಪದದ ಯಜ್ಞಕ್ಕೆ ಬಂದ ಈ ವಿಘ್ನಕಾರಿಯನ್ನು ಪರಿಭವಿಸುವವರನ್ನು ನೋಡಲಿಲ್ಲ, ಶಿವಾ ! ಎಂದು ತನ್ನ ಹುಬ್ಬಿನಿಂದಲೇ ಸೇವಕರನ್ನು ಹೂಳಿಬಿಟ್ಟ !(?)

ಜನಪಾಧ್ವರ - ರಾಜಸೂಯ ಯಾಗ
ಸವನ - ಯಾಗ

78. " ನೀನು ಬಗ್ಗುವುದಿಲ್ಲ. ಇಲ್ಲಿ ಈ ಅನರ್ಥಕ್ಕೆ ಕಾರಣನಾದ ನಿನ್ನ ಸಹಿತ ನಿನ್ನ ಗೆಳೆಯರಾದ ಸೈಂಧವ, ಕರ್ಣ ಶಕುನಿಗಳೊಡಗೂಡಿ ನಿನ್ನನ್ನು ಮುಂದೆ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಭೀಮಾರ್ಜುನರ ಹರಿತವಾದ ಬಾಣಕ್ಕೆ ವೀರನಾರಾಯಣನು ಗುರಿಯಾಗಿಸುವನು ! ತಿಳಿದಿರು.” ಎಂದು ವಿದುರ ಹೇಳಿದ.

ಮಾರ್ಗಣ-ಬಾಣ
ಕುಣಿಕೆಗೊಳಿಸು - ಅಣಿಗೊಳಿಸು, ಕಾರಣನಾಗು