೦೭

ಸೂ : ಎಲ್ಲ ಮುಖ್ಯ ಋಷಿಗಳೂ, ರಾಜರುಗಳೂ, ಧರ್ಮಪುತ್ರನ ರಾಜಸೂಯ ಯಾಗಕ್ಕೆ ಬಂದು ಸೇರಿದರು. ಪ್ರಪಂಚದ ಎಲ್ಲ ಜೀವಿಗಳೂ ಯಾಗದ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ತೃಪ್ತಿಪಟ್ಟರು.

1. ಧರ್ಮರಾಜನಟ್ಟಿದ ದೂತರು ಎಲ್ಲ ರಾಜರುಗಳನ್ನು ಋಷಿಗಳನ್ನು ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ವೈಶ್ಯ ಶೂದ್ರರುಗಳನ್ನು ಯಾಗಕ್ಕೆ ಆಹ್ವಾನಿಸಿದರು. ಆ ಅದ್ಭುತವನ್ನು ಏನೆಂದು ಹೇಳೋಣ. ಚತುಸ್ಸಾಗರ ಪರ್ಯಂತ ಭೂಮಿಯ ಮೇಲಿದ್ದ ಸಮಸ್ತ ಜನರೂ ಇಂದ್ರಪ್ರಸ್ಥ ನಗರಿಗೆ ಬಂದು ಸೇರಿದರು.

ವೇಲೆ- ಪರಿಧಿ, ವಿಸ್ತಾರ

2. ಚೋಳ, ಸಿಂಹಳ, ಪಾಂಡ್ಯ, ಕೇರಳ, ಮಾಳವ, ಆಂಧ್ರ ಕರೂಷ, ಬರ್ಬರ, ಗೌಳ, ಕೋಸಲ, ಮಗಧ, ಕೇಕಯ, ಹೂಣ, ಸೌವೀರ, ಲಾಳ, ಜೋನೆಗ, ಜೀನ, ಕುರು, ನೇಪಾಳ, ಶಿಖಿ, ಕಾಶ್ಮೀರ, ಬೋಟ, ವರಾಳ ಈ ದೇಶಾಧಿಪತಿಗಳೆಲ್ಲ ಗುಂಪುಗುಂಪಾಗಿ ಬಂದು ಸೇರಿದರು.

3. ಶ್ರೇಷ್ಠನಾದ ಭೂರಿಶ್ರವ, ಬಾಹ್ಲಿಕ, ಶೂರಸೇನ, ಕಳಿಂಗ, ಗಾಂಧಾರ, ಸೌಬಲ, ಸೋಮದತ್ತ, ಸುಕ್ಷೇಣ, ಭಗದತ್ತ, ವೀರಪೌಂಡ್ರಕ, ಏಕಲವ್ಯ, ಅಸುರರಾದ ಶಿಶುಪಾಲ, ಯವನ ಕುಮಾರ, ಪೌರವ, ದಂತವಕ್ರರು ಗುಂಪಾಗಿ ಬಂದರು.

4. ಭೀಷ್ಮಕ, ರುಕ್ಮ, ಚಿತ್ರರಥ, ಸಾಲ್ವ, ರೋಹಿತ, ರೋಚಮಾನ, ಸಮುದ್ರಸೇನ ಇವರೇ ಮೊದಲಾದವರು, ಉತ್ತರಕುರುವಿನ
   ರಾಜರೆಲ್ಲರೂ ತಮ್ಮ ಸಕಲ ಸೇನಾ ಪರಿವಾರದೊಡನೆ ಇಂದ್ರಪ್ರಸ್ಥ ನಗರಿಗೆ ಬಂದು ಸೇರಿದರು.

5. ದ್ರುಪದ, ಧೃಷ್ಟದ್ಯುಮ್ನ, ರಣಲೋಲುಪನಾದ ಯುಧಾಮನ್ಯು ಉತ್ತಮೌಂಜಸ ಈ ಬಂಧುಗಳೆಲ್ಲ ಸಡಗರಿಸಿ ಬಂದರು. ಕೃಪ, ಜಯದ್ರಥ, ಭೀಷ್ಮ, ಶಲ್ಯ, ಕರ್ಣ, ದ್ರೋಣ, ಮೊದಲಾದ ಅಪರಿಮಿತ ಸೇನೆಯೊಡನೆ ಕೌರವ ರಾಜ ಬಂದ.

6. ಅಶ್ವತ್ಥಾಮ, ಸುಶರ್ಮ, ವಂಗೇಶ್ವರ, ಬೃಹದ್ರಥ, ದುರ್ಮರ್ಷಣ, ಭಾನುದತ್ತ, ವಿಕರ್ಣ, ದುಸ್ಸಹ, ವಿವಿಂಶತಿ, ದೀರ್ಘಭುಜ, ದುರ್ದರ್ಶ, ದುರ್ಜಯ, ಶಂಕುಕರ್ಣ ಇವರೇ ಮೊದಲಾದವರೊಡನೆ ದುಶ್ಶಾಸನ ಅರಮನೆಯಿಂದ ಹೊರಬಿದ್ದ.

7. ಚತುರಂಗ ಬಲದೊಡನೆ ಬಂದ ಈ ರಾಜರನ್ನೆಲ್ಲ ಎದುರುಗೊಂಡು ಅವರವರಿಗೆ ಉಚಿತವಾದ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಮನ್ನಿಸಿ ಯುಧಿಷ್ಠಿರ ರಾಜ ಸತ್ಕರಿಸಿದ. ಭೀಷ್ಮ ದ್ರೋಣ ಕೃಪ ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರರಿಗೆ ನಮಿಸಿದ. ಇದೇ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ವಂದನೀಯರಿಗೆ ವಂದಿಸಿ, ಸಮಸಮರಾದವರಿಗೆ ಎದುರು ನಿಂತು ಕುಶಲ ಕ್ಷೇಮ ಸಮಾಚಾರವನ್ನು ಕೇಳಿ ವಿದುರನೇ ಮೊದಲಾದ ಬಾಂಧವರನ್ನೂ ಉಳಿದ ಸಮಸ್ತ ರಾಜರನ್ನೂ ಆದರಿಸಿ ಸತ್ಕರಿಸಿದ.

8. ಇತ್ತ ಕಡೆ ಮುನಿಜನರೆಲ್ಲ ಬಂದು ಸೇರಿದರು. ಆಂಗಿರ, ಕಣ್ವ, ಭೃಗು, ಜೈಮಿನಿ, ಸುಮಂತ, ವಶಿಷ್ಠ, ಶೌನಕ, ಗಾಗ್ರ್ಯ, ಬೃಹದಶ್ವ, ಸನಕ, ಶುಕ, ಜಾಬಾಲಿ, ತಿತ್ತಿರಿ, ಮಾರ್ಕಂಡೇಯ, ಮೌದ್ಗಲ, ರೋಮಶ, ಕುತ್ಸ, ವತ್ಸ, ಶೈಬ್ಯ, ನಾರದ, ಇವರೆಲ್ಲ ಸಂದಣಿಸಿ ಬಂದರು.

ಶೈಬ್ಯ - ಶೈಬ್ಯ ಎಂಬ ಹೆಸರಿನವರು ಮಹಾಭಾರತದಲ್ಲಿ ಏಳೆಂಟು ಮಂದಿ ಇದ್ದಾರೆ. ಶೈಭ್ಯ ಎಂಬ ಹೆಸರಿನ ಸ್ತ್ರೀಯರೂ ಹಲವರಿದ್ದಾರೆ. ಅವರಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬಳು ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನ ಅಷ್ಟಮಹಿಷಿಯರಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬಳಾದ ಅನುವಿಂದೆ. ಅಲ್ಲದೆ ಶೈಬ್ಯ ಎನ್ನುವುದು ಅರ್ಜುನನ ರಥಾಶ್ವಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದು ಕುದುರೆಯ ಹೆಸರೂ ಆಗಿದೆ. ಬಹುಶಃ ಶಿಬಿಯ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದಿಂದ ಬಂದ ಕಾರಣಕ್ಕೆ ಶೈಬ್ಯ ಎಂದು ಹೆಸರು ಅಂಟಿಕೊಂಡಿರಬಹುದು. ಷೋಡಶ ಚಕ್ರವರ್ತಿಗಳಲ್ಲಿ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ದೊರೆಯಾಗಿದ್ದ ಶಿಬಿಯ ವಂಶದ ಉಶೀನರನ ಮೊಮ್ಮಗನಾದ ಶೈಬ್ಯನ ಬಗೆಗೆ ಇಲ್ಲಿ ಹೇಳಲಾಗಿದೆ. ಧರ್ಮರಾಯನ ಮಾವನೆಂದು ಆದಿಪರ್ವದಲ್ಲಿ ಹೇಳಲಾಗಿದೆ. ಶೈಬ್ಯನಿಗೆ ಗೋವಾಸನ ಎಂಬ ಹೆಸರೂ ಇದ್ದಂತೆ ಕಾಣುತ್ತದೆ. ಇವನ ಮಗಳಾದ ದೇವಿಕೆಯನ್ನು ವರಿಸಿ ಧರ್ಮರಾಯನು ಯೌಧೇಯ ಎಂಬ ಮಗನನ್ನು ಪಡೆದಿದ್ದ. ಭೀಷ್ಮಪರ್ವದ 23ನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯದಲ್ಲಿ ಕೌರವನು ಭೀಷ್ಮರಿಗೆ ತನ್ನ ಕಡೆಯ ವೀರರ ವಿಷಯ ಹೇಳಿ ಪಾಂಡವರ ಕಡೆಯವರನ್ನೂ ಪರಿಚಯಿಸುವಾಗ ‘‘ಅತ್ರಶೂರಾ ಮಹೇಷ್ವಾಸಾ ಭೀಮಾರ್ಜುನ ಸಮೋಯುಧಿಃ’’ ಎನ್ನುತ್ತಾನೆ. ಮನುಷ್ಯರಲ್ಲಿ ಶ್ರೇಷ್ಠನಾದ ಧನುರ್ಧರ, ಯುದ್ಧ ಭಯಂಕರ, ಭೀಮಾರ್ಜುನರಿಗೆ ಸಮಾನನಾದವನು, ಮಹಾರಥಿ ಎಂದೆಲ್ಲ ಕೀರ್ತಿಸುತ್ತಾನೆ. ನೀಲಕಮಲ ವರ್ಣದ, ಸುವರ್ಣ ಭೂಷಣಗಳಿಂದ ಶೋಭಿತನಾದ, ವಿಚಿತ್ರವಾದ ಮಾಲೆಯನ್ನು ಧರಿಸಿ ಯುದ್ದಕ್ಕೆ ನಿಂತಿದ್ದ ಈ ವೀರನ ಬಗೆಗೆ ವ್ಯಾಸರು ಅನೇಕ ಬಾರಿ ಪ್ರಶಂಸೆ ಮಾಡಿದ್ದಾರೆ.
ಶೈಬ್ಯರಾಜನು ಧರ್ಮರಾಯನು ನಡೆಸುತ್ತಿದ್ದ ರಾಜಸಭೆಗಳಲ್ಲಿ ಭಾಗವಹಿಸುತ್ತದೆಂದು ಸಭಾಪರ್ವದಲ್ಲಿ ಹೇಳಲಾಗಿದೆ. ಉದ್ದಕ್ಕೂ ಈತನು ಪಾಂಡವರ ಮೇಲೆ ಅಪಾರ ಅಭಿಮಾನವನ್ನು ಇರಿಸಿಕೊಂಡು ಬಂದಿದ್ದಾನೆ. ಪಾಂಡವರ ಅಜ್ಞಾತವಾಸವು ಮುಗಿದು ವಿರಾಟರಾಜನ ಮಗಳಾದ ಉತ್ತರೆಯೊಂದಿಗೆ ಅಬಿಮನ್ಯುವಿನ ಮದುವೆ ನಿಶ್ಚಯವಾದಾಗ ಆಹ್ವಾನಿತನಾಗಿ ಶೈಬ್ಯರಾಜನು ಉಪಪ್ಲಾವ್ಯ ನಗರಕ್ಕೆ ಬಂದ. ಮದುವೆಗೆ ಹಾಜರಿ ಹಾಕುವುದ ಒಂದು ನೆಪ. ಯುದ್ದ ಘಟಿಸಿದರೆ ಸಹಾಯ ಮಾಡುವುದೇ ಅವನ ಗುರಿ. ಆದುದರಿಂದ ಶೈಬ್ಯನು ಒಂದು ಅಕ್ಷೋಹಿಣಿ ಸೇನೆಯನ್ನು ಕೂಡಿಸಿಕೊಂಡೇ ಧರ್ಮರಾಯನ ಬಳಿಗೆ ಬಂದಿದ್ದ. ಧರ್ಮರಾಯನ ಇನ್ನೊಬ್ಬ ಅಭಿಮಾನಿ ಕಾಶಿರಾಜನನ್ನೂ ಜೊತೆಗೆ ಕರೆ ತಂದಿದ್ದ. ಯುದ್ಧ ಆರಂಭವಾದಾಗ ಧರ್ಮರಾಯನು ನಿರ್ಮಿಸಿದ ಕ್ರೌಂಚವ್ಯೂಹದ ರಕ್ಷಣೆಗೆಂದು ಕಾಶಿರಾಜನೊಂದಿಗೆ ಮೂವತ್ತು ಸಾವಿರ ಸೇನೆಯೊಂದಿಗೆ ಸಿದ್ಧನಾಗಿ ನಿಂತಿದ್ದ. ಕೌರವರ ಕಡೆಯ ಕೃತವರ್ಮನ ಎದುರಿಗೆ ಯುದ್ದಕ್ಕೆ ನಿಲ್ಲಬೇಕೆಂಬ ಸೂಚನೆಯನ್ನು ಶಿರಸಾವಹಿಸಿ ಯುದ್ಧ ಮಾಡಿದ. ದ್ರೋಣಪರ್ವದಲ್ಲಿ ಶೈಬ್ಯನ ಸಾಹಸಪೂರ್ಣ ಹೋರಾಟದ ವಿವರಗಳಿವೆ. ಸ್ವತಃ ದ್ರೋಣರ ಎದುರಿಗೇ ನಿಂತು ಹೋರಾಡಿದ ಕೀರ್ತಿಯೂ ಈತನಿಗೆ ಸಲ್ಲುತ್ತದೆ.
ಮಹಾಭಾರತ ಗ್ರಂಥದಲ್ಲಿಯೇ ಹಲವಾರು ಶೈಬ್ಯರ ಉಲ್ಲೇಖವಿರುವುದರಿಂದ ಸ್ವಲ್ಪ ಗೊಂದಲಕ್ಕೆ ಅವಕಾಶವಾಗಿದೆ. ಉದಾಹರಣೆಗೆ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಕೌರವ ಪಕ್ಷದಲ್ಲಿದ್ದು ಭೀಷ್ಮರಿಗೆ ಸಹಾಯಕನಾಗಿ ನಿಂತು ಅವರು ರಚಿಸಿದ ‘ಸರ್ವತೋಭದ್ರ’ ಎಂಬ ವ್ಯೂಹದ ಮುಂಚೂಣಿಯಲ್ಲಿ ನಿಂತು ಪಾಂಡವರ ಎದುರು ನಿಂತು ಯುದ್ಧ ಮಾಡಿದ ಶೈಬ್ಯನೇ ಬೇರೆ ಎಂದು ಗುರುತಿಸಿದರೆ ಈ ಬಗೆಯ ಗೊಂದಲಕ್ಕೆ ಅವಕಾಶವಿರುವುದಿಲ್ಲ.ಯುಯುತ್ಸುವು ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರನಿಗೆ ವೇಶ್ಯಾಂಗನೆಯಲ್ಲಿ ಹುಟ್ಟಿದವನು. ಯುದ್ಧದ ಪ್ರಾರಂಭದ ದಿನ ಕೌರವ ಪಕ್ಷವನ್ನು ತೊರೆದು ಪಾಂಡವ ಪಕ್ಷಕ್ಕೆ ಸೇರಿಕೊಂಡ. ಭೀಷ್ಮಪರ್ವದ ಎರಡನೆಯ ಸಂಧಿಯಲ್ಲಿ ಯುಯುತ್ಸುವು ಪಾಂಡವರ ಕಡೆಗೆ ಪಕ್ಷಾಂತರ ಮಾಡಿದ ಪ್ರಸ್ತಾಪ ಬರುತ್ತದೆ.
ಸೃಂಜಯ-ಸೃಂಜಯ ಒಬ್ಬ ಅರಸು. ಶೈಬ್ಯ ರಾಜನ ಮಗ. ಈತ ಕೇಕಯ ರಾಜ ಪುತ್ರಿಯನ್ನು ಮದುವೆಯಾಗಿ ಸುವರ್ಣಷ್ಟೀವಿಯೆಂಬ ಪುತ್ರನನ್ನೂ ದಮಯಂತಿ ಅಥವಾ ಸುಕುಮಾರಿಯೆಂಬ ಹೆಸರಿನ ಮಗಳನ್ನೂ ಪಡೆದ (ಭಾರ. ಸಭಾ.-. ಸುವರ್ಣಷ್ಟೀವಿಯ ದೇಹದಿಂದ ಬೇಕಾದಷ್ಟು ಚಿನ್ನ ದಿನದಿನವೂ ಹೊರಡುತ್ತಿದ್ದ ಕಾರಣ ಇವನ ದೇಹವೆಲ್ಲ ಚಿನ್ನವಾಗಿರಬಹುದೆಂಬ ಭಾವನೆಯಿಂದ ಕಳ್ಳರು ಇವನನ್ನು ಕೊಂದರು. ಸೃಂಜಯ ಪುತ್ರಶೋಕದಿಂದ ಮರುಗುತ್ತಿರುವಾಗ ನಾರದ ಅವನಿಗೆ ಷೋಡಷಶಮಹಾರಾಜರ ಚರಿತ್ರೆಯನ್ನು ವಿವರಿಸಿದ (ಭಾರ. ದ್ರೋ. 55-70). ಈತನ ಮಗಳಾದ ಸುಕುಮಾರಿಯನ್ನು ನಾರದ ಮದುವೆಯಾಗಿದ್ದ. ನೋಡು-ದಮಯಂತಿ, ನಾರದ, ಸುಕುಮಾರಿ (ಭಾರ. ಶಾಚಿತಿ 29. ದೇ.ಭಾಗ. 6-2 (ಪುರಾಣನಾಮ ಚೂಡಾಮಣಿ)
ಆದರೆ ಮೇಲ್ಕಂಡ ವಿವರಗಳಿಂದ ಈತನು ಈ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಉಲ್ಲೇಖಗೊಂಡಿರುವ ಸೃಂಜಯರಿಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದವನಲ್ಲವೆಂದು ತೋರುತ್ತದೆ.

9. ಚ್ಯವನ, ಗೌತಮ, ವೇಣುಜಂಘ, ಶ್ರೇಷ್ಠನಾದ ಕೌಶಿಕ, ಸತ್ಯತಪ, ಭಾರ್ಗವ, ಸುಮಾಲಿ, ಸುಮಿತ್ರ, ಕಾಶ್ಯಪ, ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯ, ಪವನಭಕ್ಷಕ, ದೀರ್ಘತಪ, ಗಾಲವ, ಶಿತ, ಶಾಂಡುಲ್ಯ, ಮಾಂಡವ್ಯ ಇವರೆಲ್ಲ ಸಂದಣಿಸಿ ಬಂದರು.

ಮಾಂಡವ್ಯ - ಮಾಂಡವ್ಯೋಪಾಖ್ಯಾನವು ಮಹಾಭಾರತದಲ್ಲಿ ಒಂದು ವಿಸ್ತೃತ ಕಥನವಾಗಿದೆ. ನಿರಪರಾಧಿಗಳಿಗೆ ಶಿಕ್ಷೆ ಕೊಡುವವರು ಎಂದಿಗೂ ಉದ್ಧಾರವಾಗುವುದಿಲ್ಲ ಎಂಬ ಸಂಗತಿಯನ್ನು ಪ್ರತಿಪಾದಿಸಲು ಈ ಕಥವನ್ನು ಹೇಳಲಾಗಿದೆ. ಯಮನಂಥವನು ಕೂಡ ತಪ್ಪಿಗಾಗಿ ಶಾಪ ಪಡೆಯಬೇಕಾಯಿತು. ಅಲ್ಲದೆ ವಿದುರನಂಥ ಮಹಾನುಭಾವನ ಜನನಕ್ಕೆ ಈ ಶಾಪ ಪ್ರಸಂಗ ಕಾರಣವಾಯಿತೆಂಬ ದೃಷ್ಟಿಯಿಂದಲೂ ಈ ಕಥೆ ಮಹತ್ವದ್ದಾಗಿದೆ. (ಧರ್ಮೋ ವಿದುರರೂಪೇಣ ಶಾಪಾತ್ತಸ್ಯ ಮಹಾತ್ಮನಃ!)
ಮಾಂಡವ್ಯನನ್ನು ಅಣಿಮಾಂಡವ್ಯ ಎಂದೂ ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ. ಈಗ ಒಬ್ಬ ಋಷಿ ಈತ ಮೌನವ್ರತವನ್ನು ಆಚರಿಸುತ್ತ ತನ್ನ ಕೈಗಳನ್ನು ಮೇಲಕ್ಕೆ ಎತ್ತಿಕೊಂಡು ತಪಸ್ಸು ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದವನು. ಇಂಥ ನಿಷ್ಠಾವಂತನ ಬಗೆಗೆ ಒಬ್ಬ ರಾಜನಿಗೆ ಸಂಶಯ ಬರುವ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಒಂದು ಘಟನೆ ನಡೆದದ್ದು ಒಂದು ದುರಂತ. ಕೆಲವರು ಕಳ್ಳರು ಒಡವೆಗಳನ್ನು ಕದ್ದು ಓಡುತ್ತಿದ್ದವರು ರಾಜಭಟರಿಂದ ತಪ್ಪಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಕದ್ದ ಸಾಮಗ್ರಿಯನ್ನೆಲ್ಲ ಮಾಂಡವ್ಯನ ಕುಟೀರದಲ್ಲಿ ಬಚ್ಚಿಟ್ಟರು. ಪತ್ತೆ ಹಚ್ಚಿದ ರಾಜಭಟರು ಈ ಬಗೆಗೆ ಪ್ರಶ್ನಿಸಿದಾಗ ಮೌನಿಯಾಗಿದ್ದ ಮಾಂಡವ್ಯ ಬಾಯಿ ಬಿಡದಿದ್ದುದರಿಂದ ತಪ್ಪಿತಸ್ಥನೆಂದು ತೀರ್ಮಾನಿಸಿ ದೊರೆ ಅವನನ್ನು ಶೂಲಕ್ಕೆ ಏರಿಸುವಂತೆ ಅಪ್ಪಣೆ ಮಾಡಿದ. ಆದರೆ ಮಾಂಡವ್ಯನು ನಿರಪರಾಧಿಯೂ, ಸತ್ಯವಂತನೂ ಆಗಿದ್ದುದರಿಂದ ಶೂಲಕ್ಕೆ ಏರಿಸಿದರೂ ಏನೂ ಆಗದೆ ಬದುಕಿಕೊಂಡ. ಇತರ ಅನೇಕ ಋಷಿಗಳು ರಾತ್ರಿಯ ವೇಳೆ ಹಕ್ಕಿಗಳ ರೂಪದಲ್ಲಿ ಬಂದು ಮಾಂಡವ್ಯನ ದರ್ಶನ ಪಡೆಯುತ್ತಿದ್ದರು. ಮಹಾರಾಜನು ಪಶ್ಚಾತ್ತಾಪ ಪಟ್ಟು ಶೂಲವನ್ನು ತೆಗೆಸಿದ. ಆದರೆ ಶೂಲವು ಇವನ ಅಂಗದಲ್ಲಿಯೇ ಸಿಕ್ಕಿಕೊಂಡಿದ್ದರಿಂದ ಮತ್ತು ಹಾಗೆಯೇ ಇವನು ಜೀವ ಸಹಿತವಾಗಿ ಹೋಗಲಾಗದ ಲೋಕಗಳಿಗೆಲ್ಲ ಹೋಗುತ್ತಿದ್ದುದರಿಂದ ಈಗನಿತೆ ‘ಅಣಿ ಮೊಂಡವ್ಯ’ ಎಂಬ ಹೆಸರು ಬಂದಿತ್ತು. ತನಗಾದ ಅನ್ಯಾಯಕ್ಕೆ ಪ್ರತಿಭಟಿಸಿ ಮೊಂಡವ್ಯನು ನೇರವಾಗಿ ಯಮನ ಬಳಿಗೇ ಹೋಗಿ ಆಕ್ಷೇಪಿಸಿದ. ಆದರೆ ಮಾಂಡವ್ಯನು ಚಿಕ್ಕಂದಿನಲ್ಲಿ ಒಂದು ಚಿಟ್ಟೆಯನ್ನು (ನೊಣ ಎಂಬ ಹೇಳಿಕೆಯೂ ಇದೆ) ಕೊಂದಿದ್ದರಿಂದ ಈ ಶಿಷ್ಯೆ ಎಂದು ಯಮ ಹೇಳಿದ. ಹದಿನಾಲ್ಕು ವರ್ಷಗಳ ಒಳಗಿನ ಬಾಲಕರು ಮಾಡುವ ತಪ್ಪು ಶಿಕ್ಷಾರ್ಹವಲ್ಲ ಎಂದು ವಾದಿಸಿದ ಮಾಂಡವ್ಯ ತಮಗೆ ಇಂಥ ಶಿಕ್ಷೆ ನೀಡಿದ ಯಮನನ್ನು ಬಿಡದೆ, ‘‘ನೀನು ಭೂಮಿಯಲ್ಲಿ ವಿದುರನಾಗಿ ಹುಟ್ಟು’’ ಎಂದು ಶಪಿಸಿದ. ಹೀಗಾಗಿ ಯಮನು ಒಂದು ಕಡೆ ಧರ್ಮರಾಯನಾಗಿ ಹುಟ್ಟಿ ಲೋಕಕ್ಕೆ ಧರ್ಮದ ಸ್ವರೂಪ ತಿಳಿಸುವುದರಲ್ಲಿ ನೆರವಾಗಿದ್ದರೆ ಇನ್ನೊಂದು ಕಡೆ ಸೂತಪುತ್ರನಾಗಿ ಹುಟ್ಟಿ ‘ವಿದುರ ನೀತಿ’ಯಂಥ ಶ್ರೇಷ್ಠ ನೀತಿ ಸಂಹಿತೆಯನ್ನು ರೂಪಿಸುವುದರಲ್ಲಿ ನೆರವಾಗಿದ್ದಾನೆ.

10. ದೇಶದೇಶಾಂತರದ ವಿದ್ಯಾಭ್ಯಾಸಿಗಳು ಮೊದಲಾಗಿ ನಾನಾ ವರ್ಣಗಳ ಪ್ರಜೆಗಳು ಫಲ ಮೂಲ ದಧೀ, ಘೃತ ದುಗ್ಧಗಳ
    ಭಾರವನ್ನು ಸಹಿಸಿಕೊಂಡು ಇಂದ್ರಪ್ರಸ್ಥ ಪಟ್ಟಣಕ್ಕೆ ಬಂದು ಸೇರಿದರು. ಸಮಸ್ತ ಭೂಮಂಡಲದ ಧನರಾಶಿಯನ್ನು ಜನರಾಶಿಯನ್ನು ಒಂದೇ ಎಡೆಯಲ್ಲಿ ಕಾಣಲಾಯಿತು.

11. ವಿಕಲರು, ವಾಮನರು, ಮೂಕರು, ಕಿವುಡರು, ಕುರುಡರು, ಮಾಗಧ, ವಂದಿ, ಸೂತಸಮೂಹ, ಮಲ್ಲರು, ಮಹೇಂದ್ರಜಾಲಕರು, ಗಟ್ಟಿಗರಾದ ಹಾವಾಡಿಗರು, ಸುಕವಿಗಳು, ತಾರ್ಕಿಕರು, ವಾಗ್ಮಿಗಳು, ವೈತಾಳಿಕರು, ಶ್ರೇಷ್ಠ ಗಾಯಕರು, ಮೃದಂಗ ವಾದಕರು, ಮೊದಲಾದ ವಿದ್ಯಾವಿನೋದಿಗಳು ನಿಖಿಳಯಾಚಕರೂ ಸಂದಣಿಸಿ ಬಂದರು.

12. ಯುಧಿಷ್ಠಿರ ಭೀಷ್ಮನನ್ನು ಕರೆಸಿಕೊಂಡು ಅವನ ಪಾದಗಳಿಗೆ ಎರಗಿ “ನಾವು ಬಾಲಕರು, ಈ ಯಜ್ಞವೋ ಬಲು ಶ್ರೇಷ್ಠವಾದ ರಾಜಸೂಯ. ಮಹಾಮಹಾರಾಜರುಗಳೆಲ್ಲ ಬಂದು ಸೇರಿದ್ದಾರೆ. ಸಮಸ್ತ ದ್ವೀಪಗಳ ಜನರೂ ಇಲ್ಲಿ ಬಂದು ನೆರೆದಿದ್ದಾರೆ. ಎಲ್ಲರನ್ನೂ ಅವರವರಿಗೆ ತಕ್ಕಂತೆ ಹೇಗೆ ಆದರಿಸಬೇಕೆಂದು ನನಗೆ ನೋಡಲಾಗದು. ನಮ್ಮ ಆಚರಣೆಯಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚು ಲೋಪದೋಷಗಳನ್ನು ನೀವು ಲಕ್ಷ್ಯಕ್ಕೆ ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳಬಾರದು ಎಂದು ಕೈಮುಗಿದ.

ಕುರುಡು -ಅಜ್ಞಾನ

13. ಅದಕ್ಕೆ ಭೀಷ್ಮ, " ನಿನಗೆ ಚಿಂತೆ ಏತಕ್ಕೆ, ಕೃಷ್ಣನು ಯಾರೆಂದು ತಿಳಿಯದೇ ? ‘ಚತುರ್ದಶಾಂಶದ ತಂತುರೂಪ’ ಇವನು.
    ಎನ್ನುತ್ತದೆ ವೇದದ ಮಾತು. ತಂತುವಿನ ವಸ್ತ್ರದಂತೆ ಮೃತ್ತಿಕೆಯ ಘಟದಂತೆ ಜಗತ್ತು ಈತನಲ್ಲಿ ಕಾಣುತ್ತದೆ. ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನ ರಕ್ಷಣೆ ನಿನಗಿರುವಾಗ ಅಂಜಿಕೆಯೇಕೆ?

ಚತುರ್ದಶಾಂಶದ ತಂತುರೂಪ - ಹದಿನಾಲ್ಕು ಲೋಕಗಳ ಸೂತ್ರಧಾರ ಅಥವಾ ಹದಿನಾಲ್ಕು ಲೋಕಗಳನ್ನೂ ತನ್ನಲ್ಲಿ ಇರಿಸಿಕೊಂಡವನು.

14. ಧೌಮ್ಯಾದಿಗಳನ್ನು ಕರೆದು, ಇಲ್ಲಿನ ಕಾರ್ಯಗಳಿಗೆಲ್ಲ ತಕ್ಕ ವ್ಯವಸ್ಥೆ ಮಾಡು.” ಎಂದು ಸಲಹೆಯಿತ್ತು ದ್ರೋಣನೊಡನೆ ಎಲ್ಲರ ಮೇಲ್ವಿಚಾರಣೆಯನ್ನು ವಹಿಸಿಕೊಂಡ. ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರ, ಬಾಹ್ಲಿಕ, ಬೃಹದ್ರಥ, ಸೋಮದತ್ತ ಮುಂತಾದವರು ಯಜ್ಞವಾಟದಲ್ಲಿ ಪೂಜ್ಯರೂ ಮಾನನೀಯರೂ ಆಗಿ ಬೆಳಗಿದರು.

15. ಯಜ್ಞಕ್ಕೆ ಬೇಕಾದ ಎಲ್ಲ ಸಾಧನಗಳನ್ನೂ ಸಂಭಾರಗಳನ್ನೂ ಧೌಮ್ಯನು ತರಿಸಿಕೊಡುವನು. ರಾಜರುಗಳ ಮೇಲ್ವಿಚಾರಣೆಯೆಲ್ಲ ಸಂಜಯನದು. ನಾನಾ ಋಷಿಗಳು, ಯಾಜ್ಞಿಕರು, ಮಂತ್ರಜ್ಞ್ಞರ ಮೇಲ್ವಿಚಾರಣೆ ಸಹದೇವನಿಗೆ. ಭೋಜ್ಯವಸ್ತುಗಳಿಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ಮೇಲ್ವಿಚಾರಣೆ ಯುಯುತ್ಸುವಿಗೆ ಸೇರಿದುದು.

16. ನೆರೆದ ವಿಪ್ರ ಸಮೂಹವನ್ನು ಆದರಿಸಿ ಊಟಕ್ಕೆ ಕುಳ್ಳಿರಿಸುವವನು ಸಾತ್ಯಕಿ, ಊಟದ ನಂತರ ಎಂಜಲನ್ನು ತೆಗೆಸಿ
    ಸಾರಿಸುವ ಕೆಲಸ ಮಾಡುವವನು ವಿಕರ್ಣ. ಭೋಜನಾನಂತರ ವೀಳೆಯ ಗಂಧ ಮಾಲೆ ವಸ್ತ್ರಗಳ ದಾನದ ಜವಾಬ್ದಾರಿ ದುಶ್ಶಾಸನನದು.

17. ವಿಪ್ರರಿಗೆ ದಕ್ಷಿಣೆ ಕೊಡಿಸುವವನು ಅಶ್ವತ್ಥಾಮ, ಶ್ರೇಷ್ಠರತ್ನಗಳನ್ನು ಹುಡುಕಿಸಿ, ತರಿಸಿ ಕೊಡಿಸುವ ಜವಾಬ್ದಾರಿ ಕೃಪನದು. ತುಪ್ಪ, ಮೊಸರು, ಜೇನು, ಎಣ್ಣೆ ಕಸ್ತೂರಿ, ಬಿಳಿಉಪ್ಪು, ಸಂಬಾರ ಪದಾರ್ಥಗಳು ತರಕಾರಿ ತರಿಸುವ, ಕೊಡುವ ಕೆಲಸ ವಿದುರನದು.

18. ಪಾಕಶಾಲೆಯ ಹಿರಿಯ ಪಂಕ್ತಿಗಳಲ್ಲಿ ಸಮಸ್ತ ಸಂಭಾರವಸ್ತುಗಳನ್ನೂ ಹದಿನಾಲ್ಕು ಆನೆಗಳು ಹೊತ್ತು ಇತ್ತಿಂದತ್ತ ಓಡಿಯಾಡುತ್ತಿರುವುವು. ತುಪ್ಪದ ಜೇನಿನ ಎಣ್ಣೆಯ ಬಾವಿಗಳಿಂದ ಸೇದಿ ಸೇದಿ ಬೆಳ್ಳಿಯ ಪಾತ್ರೆÂಗಳಲ್ಲಿ ಧಾರಾಕಾರವಾಗಿ ಸುರಿವ ದೃಶ್ಯ
    ಮನೋಹರವಾಗಿತ್ತು.

19. ಶೂದ್ರರು ಮೊದಲಾಗಿ ಸಮಸ್ತ ಪ್ರಜೆಗಳಿಗೂ ಕೆಲಸಗಾರರಿಗೂ ಭೋಜನ ಮಾಡಿಸಿ ಗಂಧ, ಮಾಲ್ಯಾಂಬರ, ವಿಲೇಪಗಳನ್ನು
    ಕೊಡಿಸುವ ಕಾರ್ಯಕ್ಕೆ ನಿಯುಕ್ತರಾದವರು ಇಂದ್ರಸೇನ. ವಿಶೋಕ, ರುಗ್ಮ, ಸಮೀರ, ಪತಾಕಸೇನ - ಈ ಐವರು ಸೂತರು.

20. ರಾಜರುಗಳಿಗೆ ಹೊಸ ಆನೆ, ರಥ, ಕುದುರೆ ಶಸ್ತ್ರಾಸ್ತ್ರಗಳನ್ನು ಕೊಡುವ ಕೆಲಸ ಕರ್ಣನದು. ಸ್ತ್ರೀಯರನ್ನು ಕರೆಕರೆದು ಅವರಿಗೆ
    ಯೋಗ್ಯಾತಿಶಯವಾದದ್ದೇನೆಂದು ತಿಳಿದುಕೊಂಡು ಕೊಡುವ ಕಾರ್ಯ ಮಾದ್ರೇಶ್ವರನದು.

ಯೋಷಿಜ್ಜನ-ಸ್ತ್ರೀಯರು

21. ಸಮಸ್ತ ರತ್ನಗಳು ಚಿನ್ನ, ರೇಶ್ಮೆವಸ್ತ್ರಗಳು ಎಲ್ಲ ದುರ್ಯೊಧನನ ವಶದಲ್ಲಿ. ಅವರವರಿಗೆ ಉಚಿತವಾದ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಮಧುರವಚನಗಳಿಂದ ಉಪಚಾರ ಹೇಳುವ ಹೊಣೆ ನಕುಲನದು. ಸೇನಾಸಮೂಹದ ಆರೈಕೆ ಪಾಂಚಾಲಕನದು. ಹೀಗೆ ಕಾರ್ಯ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳೆಲ್ಲ ಸೊಗಸಾಗಿ ವ್ಯವಸ್ಥೆಗೊಂಡವು.

22. ಅನುಪಮವಾದ ಯಜ್ಞಕುಂಡ ಸಿದ್ಧವಾಯಿತು. ಅಂತರ್ವೇದಿಯ ಸಮೀಪದಲ್ಲಿ ಯಜ್ಞವೇದಿಕೆಯ ಬಳಿ ಶೋಧಿಸಿದ ಸಮಿತ್ತುಗಳ ದರ್ಭೆಗಳ ಹೊರೆಗಳನ್ನು ಘೃತ, ಚರು, ಪುರೋಡಾಶ ಮೊದಲಾದ ಎಲ್ಲ ಸಂಭಾರಗಳನ್ನೂ ಸೇವಕರು ತಂದು ಸಿದ್ಧಪಡಿಸಿಟ್ಟರು.

ಇಧ್ಮ -ಸಮಿತ್ತು
ಕುಶ - ದರ್ಭೆ
ಸ್ಥಂಡಿಲ-ಯಜ್ಞವೇದಿಕೆ
ಪುರೋಡಾಶ - ತುಪ್ಪದಲ್ಲಿ ನೆನೆಸಿದ ಹಿಟ್ಟು ; ಹವಿಸ್ಸು

23. ಅನಂತರ ಋತ್ವಿಕ್ಕುಗಳನ್ನು ಕರೆಸಿದರು. ವೇದವ್ಯಾಸನ ಆಜ್ಞೆಯಂತೆ ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯನು ಅಧ್ವರ್ಯುವಾದ. ಸುಮಿತ್ರ ಆಂಗಿರಸ
    ಉದ್ಗಾತೃಗಳಾದರು. ಜೈಮಿನಿ ಕಣ್ವ, ಇವರು ಹೋತೃಗಳಾದರು. ಕಠ, ತಿತ್ತಿರಿಗಳು ಅಗ್ನೀಧ್ರ ಮೊದಲಾದವರು ರಾಜನಿಯೋಗಿಗಳಾದರು.

24. ಮುನೀಂದ್ರ ಮಹಾಸಮಾಜದ ಬಯಕೆಯಂತೆ ವೇದವ್ಯಾಸನೇ ಸದಸ್ಯತ್ವವನ್ನು ಕೈಕೊಂಡನು. ಶಾಂಡಿಲ್ಯ ನಾರದರೂ ಉಳಿದ ಭೂಸುರರೂ ಸಾಮಾಜಿಕರಾದರು. ಯಜ್ಞ ಪ್ರಾರಂಭಿಸಲು ಸಿದ್ಧನಾಗಿ ಯುಧಿಷ್ಠಿರ ಕೃಷ್ಣನ ಬಳಿಗೆ ಬಂದ.

25. “ದೇವ, ನಿನ್ನ ಕರುಣೆಯಿಂದ ಸಮಸ್ತ ರಾಜರ ಜಯವುಂಟಾಯಿತು. ಯಥೇಷ್ಟವಾದ ಐಶ್ವರ್ಯ ಕೈಸೇರಿತು. ಈ ಮಹಾಯಜ್ಞದ ಆರಂಭಕ್ಕೆ ಅಣಿಯಾಯಿತು. ಈ ಮಹಾವೈಭವ ನನಗೆ ಸರಿಹೊಂದಿತೇ ? ಆದ್ದರಿಂದ ಶ್ರೇಷ್ಠವಾದ ಈ ರಾಜಸೂಯ ಯಾಗಕ್ಕೆ ನೀನೇ ದೀಕ್ಷಿತನಾಗು ದೇವ” ಎಂದು ಅವನ ಪಾದಗಳಿಗೆ ಎರಗಿದ.

26. ಅನುಪಮ ಕರುಣಾನಿಧಿಯಾದ ಶ್ರೀ ಕೃಷ್ಣನು ಬಾಗಿ ಯುಧಿಷ್ಠಿರನ ಹಣೆ ಹಿಡಿದೆತ್ತಿ “ಕಡುಗುಣಿಯೇ ಬಾ, ನನ್ನಾನೆಯೇ ಬಾ,”
    ಎಂದು ಅಪ್ಪಿ ಮೈದಡವಿ “ಇಂದುಕುಲ ದಿನ ಮಣಿಯೇ, ನಿನಗೆ ಇದರಿಂದ ಒಳ್ಳೆಯದಾಗುತ್ತದೆ. ನೀನು ದೀಕ್ಷಿತನಾಗು, ಮದವಾರಣನೆ ದೀಕ್ಷಿತನಾಗು. ಎಂದು ಅನುನಯದಿಂದ ಸಾಂತ್ವನಗೊಳಿಸಿ ಆಶೀರ್ವದಿಸಿದ.

27. ಆಗ ಯಮನಂದನನು ಮಹಾಪ್ರಸಾದವೆಂದು ಅಂಗೀಕರಿಸಿದ. ವೈಶಾಖಮಾಸದ ಚತುರ್ದಶಿಯ ದಿವಸ ಉತ್ತರ ಮತ್ತು ಪೂರ್ವವೇದಿಗಳ ಮಧ್ಯದಲ್ಲಿ (ಈಶಾನ್ಯದಿಕ್ಕಿನಲ್ಲಿ) ಅಭ್ಯುದಯಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಪಟ್ಟ ಕರ್ಮಗಳನ್ನು ಮಾಡಿ ಪುಣ್ಯಾಹವಾಚನದ ಪವಿತ್ರ ಜಲದಿಂದ ಪಾವನವಾದ ಯುಧಿಷ್ಠಿರ ಮಾರನೆಯ ದಿನ ಸಂತೋಷದಿಂದ ಯಜ್ಞ ದೀಕ್ಷಿತನಾದ.

ಅಭ್ಯುದೈಕ - ಅಭ್ಯುದಯಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ಕರ್ಮ

ವರಾಭ್ಯುದೈಕ್ಯ -ವರಾಭ್ಯುದೈಕ
ಮೈವಿವಿ

28. ಯುಧಿಷ್ಠಿರ ಹೊಸದಾಗಿ ಕಡೆದು ತೆಗೆದ ಬೆಣ್ಣೆಯನ್ನು ಲೇಪಿಸಿಕೊಂಡು, ಕೃಷ್ಣಾಜಿನವನ್ನು ಹೊದೆದುಕೊಂಡು ಕೈಯಲ್ಲಿ ಸಾರಂಗಶೃಂಗವನ್ನು ಹಿಡಿದುಕೊಂಡು ಯಾಗದ ಯಜಮಾನನ ಲಕ್ಷಣಗಳನ್ನು ಧರಿಸಿದ. ಸಾಗರದ ಘೋಷಕ್ಕೆ ಸರಿಗಟ್ಟುವ ಚತುರ್ವೇದದ ಮಹಾಘೋಷದಲ್ಲಿ ಯಜ್ಞಕುಂಡದ ಅಂತರ್ವೇದಿಗೆ ಆಗಮಿಸಿದ.

ಸಾರಂಗ ಶೃಂಗ- ಜಿಂಕೆಯ ಕೊಂಬು

29. ಬಹಿರ್ವೇದಿಯ ದೊಡ್ಡ ಚಪ್ಪರದಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲ ರಾಜರುಗಳೂ ಗಾಢವಾದ ಆಸಕ್ತಿಯಿಂದ ತಮ್ಮ ತಮ್ಮ ಸಿಂಹಾಸನಗಳಲ್ಲಿ ಮಂಡಿಸಿದರು. ಪರಮ ಋಷಿಗಳ ವೇದ ಘೋಷೋತ್ಕರ ಒಂದು ಕಡೆ ನಡೆಯುತ್ತಿದ್ದರೆ ಇನ್ನೊಂದು ಕಡೆ ರಾಜಸೂಯಯಾಗವನ್ನು ಕುರಿತ ತರ್ಕ ನಡೆಯುತ್ತಿತ್ತು. ಇವುಗಳ ದೆಸೆಯಿಂದ ಇಡೀ ವಾತಾವರಣದಲ್ಲಿ ಕೋಲಾಹಲ ಕಳಕಳ ತುಂಬಿತು.

30. ಚರು ತಿಲದ ರಾಶಿಗಳು, ಸ್ರುಕ್‍ಸ್ರುವಗಳು, ಬರ್ಹಿಗಳ ಹೊರೆಗಳು, ಆಜ್ಯಪಾತ್ರೆಗಳು, ಪತ್ರಾವಳಿಗಳು, ಸಮಿಧೆಗಳು, ಪರಿವಳೆಯದ
    ಆಮೀಕ್ಷೆಗಳು ಇವೇ ಮೊದಲಾದ ನಾನಾ ಪರಿಕರಗಳಿಂದ ವಿವಿಧ ದ್ರವ್ಯಗಳಿಂದ ಆ ರಾಜಸೂಯದ ಯಜ್ಞವಾಟಿಕೆ ಶೋಭಿಸುತ್ತಿತ್ತು.

ಆಮೀಕ್ಷೆ- ಹಾಲಿಗೆ ಹೆಪ್ಪು ಹಾಕಿದ ನಂತರ ಅದರಲ್ಲಿನ ಗಟ್ಟಿ ಭಾಗ ? ಸೃಕೊಂದು ಬಗೆಯ ಸೌಟಿನಂತಹ ಸಾಧನ
ಸ್ರುವ-ಒಂದು ಬಗೆಯ ಚಮಚದಂತಹ ಸಧನ

31. ಸದಸ್ಯ ಋತ್ವಿಜರು ವಿಧಾನಕ್ಕನುಗುಣವಾಗಿ ಅರಣಿಕಾಷ್ಠವನ್ನು ಮಥಿಸಿ ಉತ್ಪತ್ತಿಮಾಡಿದ ಅಗ್ನಿಯನ್ನು, ಸುಪ್ರಣೀತಾಗ್ನಿಯನ್ನೂ,
    ಆಹವನೀಯ, ಗಾರ್ಹಪತ್ಯ, ದಕ್ಷಿಣಾಗ್ನಿಗಳನ್ನು ಕ್ರಮವರಿತು ಸಿದ್ಧಮಾಡಿ, ಮೃಗಚರ್ಮದ ಬೀಸಣಿಗೆಯಿಂದ ಬೀಸಿ ವೇದಿಕೆಯ ಮುಂಭಾಗದಲ್ಲಿ ಪರಿಮಿತಗೊಳಿಸಿದರು.

32. ಋಷಿಗಳ ವೇದಘೋಷ ಒಂದೆಡೆ ನಡೆಯುತ್ತಿದ್ದರೆ ಇನ್ನೊಂದೆಡೆ ರಾಜಸೂಯ ಯಜ್ಞಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ವಿಷಯಗಳನ್ನು ಕುರಿತ ವಿದ್ವಾಂಸರ ವಾದ ವಿವಾದಗಳು “ಏವಮೇವ (ಇದು ಹೀಗೆಯೇ) ಆಸ್ಮಾತ್ ಸದಿತಿ ಸಂಭವನೀಯಂ (ಆದ್ದರಿಂದ ಅದು ಎಂದು ತಿಳಿಯಬೇಕು. ಇದಂಚ (ಇದೂ ಆಗಬಹುದು) ನೈತತ್ (ಇದಲ್ಲ) ನೈವಮಿದಂ (ಇದು ಅಲ್ಲವೇ ಅಲ್ಲ) ಏವಂ ಚ (ಹೀಗೂ ಆಗಬಹುದು), ಶ್ರುತಿಸಂಸಿದ್ಧಮಿದಂ (ವೇದಗಳಿಂದ ಸಿದ್ಧಪಡಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿರುವುದು ಇದು) ಎಂಬ ಪರಸ್ಪರ ತರ್ಕದ ಕಳಕಳ ಶಬ್ದದ ಜೊತೆಗೆ ಈ ಕಳಕಳವನ್ನು ಕಂಡು ಅಪಹಾಸ್ಯ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದ ರಾಜರುಗಳ ಗದ್ದಲ ಚಪ್ಪರದಲ್ಲಿ ತುಂಬಿಕೊಂಡಿತ್ತು.

33. ವ್ಯಾಹೃತಿ ಪೂರ್ವಕವಾಗಿ ಕೊಟ್ಟಂತಹ ಶ್ರೇಷ್ಠವಾದ ಆಹುತಿಗಳ ಸ್ವಾಹಾ ವಷಟ್ ಕೃತಿಗಳು ಸುಹವಿರ್ಭಾಗ ಭೋಗಿಗಳಾದ
    ದೇವತೆಗಳನ್ನು ಅಟ್ಟಿಸಿಕೊಂಡು ಇಲ್ಲಿಗೆ ಕರೆತರುತ್ತಿದ್ದುವು. ಆಹುತಿಯನ್ನು ಕೈಕೊಂಡ ಅಗ್ನಿಜ್ವಾಲೆಗಳು ಉಬ್ಬಿ ನೆಗೆದೆದ್ದುವು. ಸಪ್ತಾಚರ್ಯವಾದ ಅಗ್ನಿ ಇಲ್ಲಿ ಸಹಸ್ರಾರ್ಚಿಯೆನ್ನಿಸಿ ಹೊಸತೆನ್ನಿಸಿತು. .

ವ್ಯಾಹೃತಿ-ಅಗ್ನಿಗೆ ಹವಿಸ್ಸನ್ನು ಕೊಡುವಾಗ, ಆ ಮಂತ್ರದ ಪ್ರಾರಂಭದಲ್ಲಿ ಓಂ ಭೂಃ ಓಂ ಭುವಃ ಓಂ ಸುವಃ ಇತ್ಯಾದಿಗಳನ್ನು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ. ಅದಕ್ಕೆ ವ್ಯಾಹೃತಿಗಳೆನ್ನುತ್ತಾರೆ.
ಲೋಹಿತಾಶ್ವ- ಕೆಂಪು ಕುದುರೆಯನ್ನು ಉಳ್ಳವನು- ಅಗ್ನಿ

34. ಹವಿಸ್ಸಿನ ಸುವಾಸನೆ ಸ್ವರ್ಗಕ್ಕೆ ಮುಟ್ಟಿತು. ಯಜ್ಞದಿಂದ ಒಯ್ಯಲ್ಪಟ್ಟ ಹೊಗೆಯ ತುದಿ ಸತ್ಯಲೋಕಕ್ಕೆ ವ್ಯಾಪಿಸಿತು. ದೇವತೆಗಳು
    ಧ್ರುವಾದಿಗಳನ್ನು ಸವಿದು ಬಾಯಿ ಚಪ್ಪರಿಸಿದರು. ಇಂದ್ರಾದಿಗಳು ತೃಪ್ತರಾಗಿ ತೇಗುತ್ತಿದ್ದರು. ಅವರ ಹೊಟ್ಟೆ ಉಬ್ಬರಿಸಿಕೊಂಡಿತು.

ತ್ರಿದಿವ-ಸ್ವರ್ಗ
ಹರಿಹಯ - ಇಂದ್ರ

35. ಸ್ವರ್ಗದಲ್ಲಿ ದೇವತೆಗಳ ಸಮೂಹ ಹವಿಭಾರ್ಗವನ್ನುಂಡು ಸಂತೃಪ್ತರಾದರು. ಇಲ್ಲಿ ವಿಪ್ರರೆಲ್ಲ ದಕ್ಷಿಣೆ ಊಟ ಆದರಣೆ ಮನ್ನಣೆಗಳಿಂದ ಸಂತುಷ್ಟರಾಗಿ ಹಿರಿದಾಗಿ ಹಿಗ್ಗಿದರು. ಭೋಜನ ಮಾಡಿದ ಜನರ ಗುಂಪನ್ನು ಇಷ್ಟು ಅಷ್ಟು ಎಂದು ಎಣಿಸಲಾದೀತೇ ? ಭಾರಾಂಕಣದ ಭೂರಿಯ ವಿವರವನ್ನು ಯಾರು ಬಣ್ಣಿಸಿಯಾರು ?

ಭಾರಾಂಕಣ-ವಿಸ್ತಾರವಾದ ಅಂಕಣ

36. ಈ ಕಡೆ ಅಂತರ್ವೇದಿಯಲ್ಲಿ ವೇದವೇದಾಂಗ ರಹಸ್ಯ ವಿವಾದ, ತರ್ಕ, ಸ್ಮೃತಿ, ನಾನಾ ತಂತ್ರಗಳ ವಿಷಯದಲ್ಲಿ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಗಳು ನಡೆಯುತ್ತಿದ್ದುವು. ಇನ್ನೊಂದು ಕಡೆ ರಾಜರ ಸಮೂಹವಿದ್ದ ಕಡೆ ಅವರ ರಂಜನೆಗಾಗಿ ಗದ್ಯ ಪದ್ಯ ವಿನೋದ ನರ್ತನ ವಾದ್ಯ ಸಂಗೀತವೇ ಮೊದಲಾದ ಕಲೆಗಳ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮಗಳು ನಡೆಯತೊಡಗಿದವು.

37. ಯುಧಿಷ್ಠಿರನ ಆ ರಾಜಸೂಯಯಾಗದಲ್ಲಿ ನಡೆಯುತ್ತಿದ್ದ ಋಷಿಗಳ ಮಾತುಕತೆ, ಕ್ಷತ್ರಿಯವರ್ಗದವರ ಸಂಭಾಷಣೆ, ಇತರ ಜನ ಸಮುದಾಯದ ಕಲಕಲಧ್ವನಿ, ವೇದ ಶಾಸ್ತ್ರಗಳ ಘೋಷ, ಚಾರಣರ ಸಂಗೀತಾದಿಗಳು ಇವೇ ಮೊದಲಾದ ಹಲವು ಬಗೆಯ ಧ್ವನಿಗಳು
    ಮಥಿಸಿದ ಸಮುದ್ರದಿಂದ ಎದ್ದ ಮಹಾಘೋಷದಂತೆ ತೋರಿತು.

ಚಾರಣರು- ಕಥನಕಾರರು

38. ಏಳು ದಿನಗಳವರೆಗೆ ಯಜ್ಞ ನಡೆಯಿತು. ಗಳಿಗೆ ಗಳಿಗೆಗೂ ಯಜ್ಞದ ಸಿರಿ ಚತುರ್ದಶ ಲೋಕಗಳನ್ನು ವ್ಯಾಪಿಸಿತು. ಯಾಗದ ಫಲವಾಗಿ ಸುರಲೋಕಗಳಲ್ಲಿ ಪಾಂಡುವಿನ ಓಲಗಕ್ಕೆ ಬಂದು ಕಾಣಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಬಯಸುತ್ತಿದ್ದ ಸಾಮಾನ್ಯ ದೇವತೆಗಳಿಗೆ ಬಿಡುವೇ ಇರುತ್ತಿರಲಿಲ್ಲ.

39. ಈ ರಾಜಸೂಯಾಧ್ವರದಲ್ಲಿ ಕೊಟ್ಟ ಹವಿರ್ಭಾಗವನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳುವುದಕ್ಕಾಗಿ ಇಂದ್ರಸಭೆಯಲ್ಲಿ ದೇವತೆಗಳ ಗುಂಪು ಮುತ್ತಿಕೊಂಡಿತು. ಊರ್ವಶಿ ತಿಲೋತ್ತಮೆ ರಂಭೆ ಮೇನಕೆ ಮೊದಲಾದ ದೇವಸ್ತ್ರೀಯರೂ ಸಂದಣಿಸಿ ಬಂದರು. ನನಗೆ ತನಗೆ ಎಂದು
    ದೇವತೆಗಳ ಸಮೂಹ ನುಗ್ಗಿ ಬರುವಾಗ, ಅವರಲ್ಲಿ ಯಾರು ಯಾರಿಗೆ ಎಷ್ಟೆಷ್ಟು ಸಲ್ಲಬೇಕೆಂಬ ಒಳಹಂಚಿಕೆಯ ಲೆಕ್ಕವನ್ನು ನೋಡಿ ಸರಿಬೆಸವನ್ನರಿತು ಹಂಚಲು ಅವಕಾಶ ಸಾಲದಾಯಿತು. ಸವಿಬಾಯಿನ ತುತ್ತಿಗಾಗಿ ಹಂಬಲಿಸುವ ಆ ಉತ್ಸುಕರು ದೇವೇಂದ್ರನ ಸಭೆಯಲ್ಲೇ ಹೊಡೆದಾಡತೊಡಗಿದರು.

ಅಧ್ವರ-ಯಾಗ
ಹಸುಗೆ- ಭಾಗ

40. ಈಗಾಗಲೇ ಸ್ವರ್ಗದಲ್ಲಿ ದಿವ್ಯಭೋಗಗಳನ್ನನುಭವಿಸುತ್ತದ್ದ ನಹುಷ, ನಳ, ನೃಗ, ದಶರಥ ಮೊದಲಾದ ರಾಜರು ಈ ಸಡಗರವನ್ನು ಕಂಡು “ಯಾರಯ್ಯ ಈತ? ಪಾಂಡುನಂದನ ! ಓ ಈತ ಪಾಂಡುವಿನ ಸುತ ! ಈತನೇ ದಿಟ, ಪಾಂಡುವಿನ ಮಗ ! ಪೂತು ಧರ್ಮಜ, ಪೂತು ಧರ್ಮಜ, ಪೂತು ಧರ್ಮಜ ಎಂದು ಅವರೆಲ್ಲ ಯುಧಿಷ್ಠಿರನನ್ನು ಹೊಗಳಿದರು.

41. ಅರಸನೆ, ದೇವತೆಗಳಿಗುಂಟಾದ ತೃಪ್ತಿಯನ್ನು ಏನೆಂದು ವರ್ಣಿಸಲಿ ? ಯಜ್ಞವಿಧಿಗನುಸಾರವಾಗಿ ಅರಸನಿಗೆ ಅಭಿಷೇಕಾದಿಗಳು ನಡೆವ
    ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಸುರದುಂದುಭಿಗಳು ಮೊಳಗುತ್ತಿದ್ದುವು. ಅರಸನಿಗೆ ಆ ಕ್ಷಣಗಳು ಸ್ಮರಣೀಯವಾದವು. ನಿರಂತರ ತುಷ್ಟರಾದ ಆ ವೈಮಾನಿಕರ ಗುಂಪಿನಿಂದ ಹೊಸ ಯಗದ ಶಾಲೆಯೇ ಆಯಿತು.

ವಿತಾನ -ಯಾಗಶಾಲೆ
ಸಮಯೋದ್ದಾನ- ಉತ್ಕೃಷ್ಟ ಸಮಯ

42. ಯಜ್ಞದಲ್ಲಿ ಸಹಕರಿಸಿದ ಸದಸ್ಯಾದಿಗಳಿಗೆ ದಕ್ಷಿಣೆ ಕೊಡುವಾಗ ಯುಧಿಷ್ಠಿರ ಚಿನ್ನ ವಸ್ತ್ರ ಆಭರಣ ಗೋ ಸಮೂಹವೇ ಮೊದಲಾದುವನ್ನು ಕೊಡಬೇಕಾದುದಕ್ಕಿಂತ ಎರಡು ಪಟ್ಟು, ನೂರು ಪಟ್ಟು, ಸಾವಿರಪಟ್ಟು, ಅಧಿಕವಾಗಿ ಕೊಟ್ಟ. ಯಜ್ಞಕಾರ್ಯಗಳಲ್ಲಿ
    ಭಾಗಿಗಳಾಗದೆ ಪ್ರೇಕ್ಷಕರಾಗಿ ಬಂದಿದ್ದ ಮಹಾಜನರಿಗೂ ಆದರಣೆಯಿಂದ ಉತ್ತಮ ವಸ್ತುಗಳನ್ನು ಕೊಟ್ಟು ಸಂತೋಷಪಡಿಸಿದ. ಎಲ್ಲ ಜನರೂ ತಮತಮಗೆ ಬಂದ ಧನವನ್ನು ಹೊತ್ತು ನಡೆದರು.

43. ನಾನಾ ದೇಶಗಳಿಂದ ಬಂದ ಎಲ್ಲ ವಿಪ್ರರೂ ಕೆಲವರು ತಮ್ಮ ತಲೆಯಲ್ಲೇ ಹೊತ್ತರು, ಹೆಗಲಲ್ಲಿ ಹೊತ್ತರು, ಕೆಲವರು ತಮ್ಮ ಶಿಷ್ಯರ ನೆತ್ತಿಯ ಮೇಲೆ ಹೊರಿಸಿದರು. ಸುಂದರವಾದ ರತ್ನಾಭರಣಗಳು ಗೋ ಸಮೂಹ ಸೂರೆಯಾದುದನ್ನು ಏನೆಂದು ಹೇಳಲಿ ! ಸಕಲ ಜಾತಿಯವರೂ ಈ ಯಾಗದಿಂದ ತೃಪ್ತಿಪಟ್ಟರು.

44. ಇದುವರೆಗೆ ಅಗಣಿತ ಕಲ್ಪಗಳು ಕಳೆದುವು. ಈ ದೀರ್ಘಕಾಲದಲ್ಲಿ ಅಳಿಯದೆ ಉಳಿದಿರುವವರು ಇಬ್ಬರೇ, ಮಾರ್ಕಂಡೇಯ
    ಮತ್ತು ರೋಮಶ. ಹಿಂದೆ ಇದ್ದ ಮಹಾರಾಜರುಗಳಲ್ಲಿ ಈ ಮಹಾಧ್ವರವನ್ನು ಇಷ್ಟು ಸಮರ್ಪಕವಾಗಿ ಮಾಡಿದವರು ಬೇರೆ ಯಾರಿದ್ದಾರೆ? ನನ್ನ ಹೇಳಿಕೆ ಸಫಲವಾಯಿತು ಎಂದು ನಾರದ ಹರ್ಷದಿಂದ ಹೇಳಿದ.

45. ಸುರರಿಗೆ ತೃಪ್ತಿಯಾಯಿತು. ವಿಪ್ರರಿಗೆ ಮುನೀಂದ್ರರಿಗೆ ತೃಪ್ತಿಯಾಯಿತು. ಚಂಡಾಲರಾದಿಯಾಗಿ ಸಮಸ್ತ ಪ್ರಜೆಗಳಿಗೂ ತೃಪ್ತಿಕರವಾಗಿ ಸತ್ಕಾರವಾಯಿತು. ಚತುಸ್ಸಾಗರ ಪರಿಯಂತದ ರಾಜರುಗಳನ್ನು ಮಾನ್ಯರನ್ನು ಗೌರವಿಸು ಎಂದು ಭೀಷ್ಮ ಯುಧಿಷ್ಠಿರನಿಗೆ ನುಡಿದ.

ಧರಣೀಸುರ-ಬ್ರಾಹ್ಮಣ

46. “ಸ್ನಾತಕ, ಪ್ರಿಯ, ಋತ್ವಿಕ್ಕು, ಆಚಾರ್ಯ, ಗುರು, ನೃಪ ಈ ಆರು ಮಂದಿ ಈ ಭೂಮಿಯ ಮೇಲೆ ಆಘ್ರ್ಯಕ್ಕೆ ಯೋಗ್ಯರಾದವರು ಇವರಲ್ಲಿ ವಿಖ್ಯಾತರಾದವರಿಗೆ ನೀನು ಪ್ರೀತಿಯಿಂದ ಆಘ್ರ್ಯ ಪ್ರದಾನ ಮಾಡು” ಎಂದ ಭೀಷ್ಮ, ಅದಕ್ಕೆ ಧರ್ಮರಾಜ “ಈ ಗೌರವಕ್ಕೆ ಅರ್ಹನಾದವನಾರು ?” ಎಂದು ಕೇಳಲಾಗಿ ಭೀಷ್ಮ ವೀರನಾರಾಯಣನನ್ನು ತೋರಿಸಿದ.

ಸ್ನಾತಕ-ವೇದಾಧ್ಯಯನ ಮುಗಿಸಿ ಗೃಹಸ್ಥಾಶ್ರಮ ಸೇರಲಿರುವವನು.