೨೦

ಸೂಚನೆ : ಅಗ್ನಿಯು ಖಾಂಡವವನವನ್ನು ತೀಕ್ಷ್ಣವಾದ ಕಾಳ್ಗಿಚ್ಚಿನಂತೆ ಸುಡುವುದಕ್ಕೆ ಪ್ರಾರಂಭಿಸಲು, ಅದರಿಂದಾಗಿ ಗೋಳಿಡುತ್ತಿದ್ದ ದೇವತೆಗಳ ಸಮೂಹದ ಮೇಲೆ ಶೂರರಲ್ಲಿ ಶೂರನಾದ ಪರಾಕ್ರಮಿ ಗಾಂಡೀವಿಯು ಆಕ್ರಮಣ ಮಾಡಿದನು.

ದಹನ-ಸುಡುವಿಕೆ, ದಾವ-ಕಾಳ್ಗಿಚ್ಚು, ಉಚ್ಚಂಡ-ತೀಕ್ಷ್ಣವಾದ, ಗಂಡ-ಶೂರ, ಧಾಳಿ-ಆಕ್ರಮಣ, ಚಂಡ-ಪರಾಕ್ರಮಿ

ಖಾಂಡವ-ಇಂದ್ರನ ಉದ್ಯಾನವನಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದು. ಇದು ಸರಸ್ವತೀ, ದೃಷದ್ವತೀ ನದಿಗಳಿಗೆ ಪೂರ್ವಭಾಗದಲ್ಲಿತ್ತು. ಒಮ್ಮೆ ವರುಣಲೋಕದಲ್ಲಿ 12 ವರ್ಷಗಳವರೆಗೆ ಒಂದು ಯಜ್ಞ. ಅದರಿಂದ ಅಗ್ನಿ ದೇವನ ಜೀರ್ಣಶಕ್ತಿಯು ಕುಗ್ಗಿತು. ದೇವ ವೈದ್ಯರಾದ ಅಶ್ವಿನೀ ದೇವತೆಗಳು ಇಂದ್ರನ ಖಾಂಡವ ವನದಲ್ಲಿ ಅಜೀರ್ಣವನ್ನು ಹೋಗಲಾಡಿಸುವ ಉತ್ತಮವಾದ ಮೂಲಿಕೆಗಳಿರುವುವೆಂತಲೂ, ಅವುಗಳನ್ನು ಸೇವಿಸಿದರೆ ಅಗ್ನಿ ಮಾಂದ್ಯ ಮಾಯವಾಗುವುದೆಂತಲೂ ತಿಳಿಸಿದರು. ಅಗ್ನಿದೇವನು ಕೃಷ್ಣಾರ್ಜುನರಲ್ಲಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ವೇಷದಿಂದ ಹೋಗಿ ಅವರಿಂದ ಅಭಯವನ್ನು ಪಡೆದು ಆ ವನವನ್ನು ಸುಡತೊಡಗಿದನು.
ಗಾಂಡೀವಿ-ಗಾಂಡೀವ ಒಂದು ದಿವ್ಯ ಧನುಸ್ಸು. ಇದು ಬ್ರಹ್ಮನ ಬಳಿ ಮೊದಲು ಇತ್ತು. ಅವನಿಂದ ಇಂದ್ರನಿಗೂ, ತರುವಾಯ ವರುಣನಿಗೂ ಬಂದು ಸೇರಿತು. ಆಮೇಲೆ ಅಗ್ನಿ ಅದನ್ನು ವರುಣನಿಂದ ಪಡೆದುಕೊಂಡನು. ಖಾಂಡವವನವನ್ನು ಸುಡುವ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಅರ್ಜುನನು ತನಗೆ ಮಾಡಿದ ಉಪಕಾರಕ್ಕಾಗಿ ಅಗ್ನಿಯು ಇದನ್ನು ಅರ್ಜುನನಿಗೆ ಕೊಟ್ಟನು. ಇದರ ಮಹಿಮೆಯಿಂದ ಅರ್ಜುನನು ಎಲ್ಲ ದಿಕ್ಕುಗಳನ್ನು ಗೆದ್ದು ಇಂದ್ರನನ್ನು ಸೋಲಿಸಿದನು. ಇದು ಅರ್ಜುನನ ಮುಖ್ಯವಾದ ಬಿಲ್ಲು. ಈ ಕಾರಣದಿಂದಲೇ ಅರ್ಜುನನಿಗೆ ಗಾಂಡೀವಿಯೆಂದು ಹೆಸರು.

1. ಪಾರ್ಥ ಸುಭದ್ರೆಯರಿಗೆ ರಾಜ ಶ್ರೇಷ್ಠ ನಾದ ಅಭಿಮನ್ಯುವು ಜನಿಸಿದನಷ್ಟೆ. ಹುಟ್ಟಿದ ಮಾತ್ರಕ್ಕೆ, ಆಕಾಶದಲ್ಲಿ ದುಂದುಭಿಗಳು ಮೊಳಗಿದವು.. ದೇವತೆಗಳು ಹೂಮಳೆಗರೆದರು. ಇವೆರಡರ ಹರುಷದ ಸೇರಿಕೆಯ ಅರ್ಜುನನ ಶೋಭೆಯನ್ನು ಏನೆಂದು ವರ್ಣಿಸುವುದು.

ತಿಲಕ-ಶ್ರೇಷ್ಠ, ಮೇಲು-ಎತ್ತರ, ಮೊಳಗು-ಧ್ವನಿಮಾಡು, ಮೇಳವ-ಸೇರಿಕೆ, ಮೈಸಿರಿ-ಶೋಭೆ

2. ಆ ಕುಮಾರನ ಉದಯದಲ್ಲಿ ಸಾಹಸಕ್ಕೆ ಆಶ್ರಯವಾಯ್ತು. ತೋಳಿನ ಸಾಮಥ್ರ್ಯಕ್ಕೆ ಅವಕಾಶವಾಯ್ತು. ವೀರಲಕ್ಷ್ಮಿ, ವಿಕ್ರಮ ಲಕ್ಷ್ಮಿಯೊಂದಿಗೆ ತನ್ನ ಅಸ್ಥಿರತೆಯನ್ನು ಬಿಸುಟುಬಿಟ್ಟಳು. ನಿಂದೆ, ಗೊಂದಲ, ಭಯ, ಅಪಜಯ, ಪ್ರಮಾದ, ನಡುಕ-ಇವುಗಳು ಆತನ ನೆಳಲ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲೂ ಸ್ಪರ್ಶಿಸಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ.

ಕಲಿತನ-ಸಾಹಸ, ನೆಲೆ-ಆಶ್ರಯ, ಅಗ್ಗಳಿಕೆ-ಸಾಮಥ್ರ್ಯ, ಚಾಪಳ-ಅಸ್ಥಿರತೆ, ಹಳಿವು-ನಿಂದೆ, ಕಳವಳ-ಗೊಂದಲ, ಭಂಗ-ಅಪಜಯ, ಸ್ಖಲನ-ಪ್ರಮಾದ, ಕಂಪನ-ನಡುಕ, ಸೋಂಕು-ಸ್ಪರ್ಶಿಸು

3. ಜಾತಕರ್ಮದ ಬಳಿಕ ಋಷಿಯು ಭೂಪತಿಯ ಒಪ್ಪಿಗೆಯ ಪ್ರಕಾರ ಪ್ರಸಿದ್ಧವಾದ ನಾಮಕರಣ ಮಹೋತ್ಸವದಲ್ಲಿ ಅತಿಶಯವಾದ ಪ್ರೀತಿಯಿಂದ ನಾಮಕರಣ ಮಾಡಿದನು. ನಿರ್ಭೀತನಾದುದರಿಂದ ಅಭಿಮನ್ಯುವೆನಲು ಶತ್ರುಗಳ ಸಮೂಹ ನಡುಗಿತು. ಈತನ ಉದಯದ ಕೀರ್ತಿ ಮೂರು ಲೋಕಗಳಲ್ಲೂ ಹರಡಿತು.

ಅನುಜ್ಞೆ-ಒಪ್ಪಿಗೆ, ವೀತಭಯ-ನಿರ್ಭೀತ, ಪಸರಿಸು-ಹರಡು

4. ಯಮಸುತ, ಭೀಮ, ಕಿರೀಟಿ, ಯಮಳರಿಗೆ _ ಈ ಐವರಿಗೂ ನಿಜ ಪತ್ನಿ ದ್ರೌಪದಿಯಲ್ಲಿ ಶ್ರುತಸೋಮಕ, ಪ್ರತಿವಿಂದ್ಯ, ಶ್ರುತಕೀರ್ತಿ, ಶ್ರುತಸೇನ, ಶತಾನೀಕ ಎಂಬ ಹೆಸರಿನ ಈ ಐವರು ಪುತ್ರರು ಜನಿಸಿದರು.

ಅಭಿಧಾನ-ಹೆಸರು, ಕಿರೀಟಿ-ಅರ್ಜುನ,

(ಧರ್ಮರಾಜನ ಮಗ ಪ್ರತಿವಿಂದ್ಯ, ಭೀಮನ ಮಗ ಶ್ರುತಸೋಮ, ಅರ್ಜುನನ ಮಗ ಶ್ರುತಕೀರ್ತಿ, ನಕುಲನ ಮಗ ಶತಾನೀಕ, ಮತ್ತು ಸಹದೇವನ ಮಗ ಶ್ರುತಸೇನ)

5. ಪಾಂಡವರು ಕಳುಹಿಸಿದ ಹರುಷದ ಸುದ್ದಿಯನ್ನು ಕೇಳಿ ಆನಂದ ರಸದಲ್ಲಿ ಮನಮುಳುಗಿ ಯಾದವ ಶಿರೋಮಣಿಯಾದ ಕೃಷ್ಣನು ಬಲರಾಮ, ವಸುದೇವನೇ ಮೊದಲಾದವರೊಂದಿಗೆ ಪಾಂಡವರ ಪಟ್ಟಣಕ್ಕೆ ಹೊರಟು ಬಂzನು. ಯಮನಂದನಾದಿಗಳು ಇವರನ್ನು ಸಂಭ್ರಮದಲ್ಲಿ ಎದುರುಗೊಂಡು ಕರೆತಂದು, ಬಾಂಧವರನ್ನು ಸಂತೋಷದಲ್ಲಿ ಗೌರವಿಸಿದರು.

ಉತ್ಸವ-ಸಂಭ್ರಮ, ಸಂಭಾವಿಸು-ಗೌರವಿಸು

6. ವೇದ ಸಮೂಹವು ಅವನನ್ನು ಹುಡುಕಿ ಕಾಣವು. ಅಂಥವನು ತಾನೇ ಭಕ್ತರನ್ನು ಹುಡುಕಿಕೊಂಡು ಬಂದನು. ಬ್ರಹ್ಮರುದ್ರ ಇಂದ್ರಾದಿಗಳು ಅವನಿಗೆ ನಮಸ್ಕರಿಸಿ ಮೆಚ್ಚಿಸಲು ತಿಳಿಯರು. ಅಂಥವನು ಯಮಸುತನಿಗೆ ನಮಸ್ಕರಿಸುತ್ತಾನೆ. ಉಪನಿಷತ್ತುಗಳು ಅವನ ಗುರುತನ್ನೂ ಕಾಣಲಾರವು. ಇದು ಏನು ಮರೆವೆಯೋ ಏನೋ. ಅಂತಹ ಹರಿಯು ಧರ್ಮನಂದನನನ್ನು ತಾನಾಗಿ ಬಂದು ನೋಡಿದನು !

ಅಮರೇಶ್ವರ-ದೇವತೆಗಳಿಗೆ ಒಡೆಯ, ಇಂದ್ರ, ಕುರುಹು-ಗುರುತು, ವೇದಶಿರ-ಉಪನಿಷತ್ತು.

7. ಇದು ಲೀಲೆಯೋ, ಅಥವಾ ಕೃಷ್ಣನ ಬಾಲ್ಯದ ಆಟದ ನೆನಪೋ ಇಲ್ಲವೇ ಬ್ರಹ್ಮದ ವಂಚನೆಯ ಕಣ್ಣು ಮಾಯೆಯೋ. ಶಿವಶಿವ ಮಹಾದೇವ ! ಕಾಲಿಗೆ ನಮಸ್ಕರಿಸಿದ ಕೃಷ್ಣನನ್ನು ಧರ್ಮರಾಜ ತೆಗೆದಪ್ಪಿದನು. ಇದನ್ನು ಕಂಡು ವೇದದ ಮೌಳಿಗಳು ಹೆಚ್ಚಿನ ನಾಚಿಕೆಯ ಮನಸ್ಸಿನಿಂದ ತಲೆಬಾಗಿದವು.

ಕೌಳಿಕ-ವಂಚನೆ, ಭೂರಿ-ಹೆಚ್ಚಿನ, ಭಾವ-ಮನಸ್ಸು

8. ಅರಸನೊಡನೆ ಸಮಸ್ತಯಾದವ ಅನುಯಾಯಿಗಳ ಸಂಗಡ ಯಾದವರರಸನು ಕುಂತೀ ಮಕ್ಕಳ ಭವನಕ್ಕೆ ದಯಮಾಡಿಸಿದನು. ಅಲ್ಲಿ ರಾಣಿಯರನ್ನು ಸುಕುಮಾರ ವರ್ಗವನ್ನು ಕರೆಸಿ ಕಾಣಿಸಿಕೊಂಡು ಮಹೀಶ್ವರರನ್ನು ದಿವ್ಯವಾದ ಆಭರಣ, ವಸ್ತ್ರಗಳೇ ಮೊದಲಾದುವುಗಳಿಂದ ಮರ್ಯಾದೆ ಮಾಡಿದನು.

ಪರಿಕರ-ಅನುಯಾಯಿ, ಮನ್ನಿಸು-ಮರ್ಯಾದೆ ಮಾಡು, ವಸನ-ವಸ್ತ್ರ

9. ಪರಮಪುರುಷನ ನೆಲೆ ಯಾವುದು ? ಸಮುದ್ರದ ಮಧ್ಯದಲ್ಲಿ ಇರುವಿಕೆಯೋ ? ಗಗನ ಸ್ಥಳವೋ, ಅಥವಾ ಅತ್ಯಂತ ಕತ್ತಲೆಯನ್ನು ಅಂತ್ಯಗೊಳಿಸುವ ವೈಕುಂಠವೋ, ಮುನಿಜನರ ಹೃದಯ ಸ್ಥಳವೋ, ವಿಚಾರಿಸಿದರೆ ಚರಾಚರ ವಸ್ತುಗಳ ಚೈತನ್ಯದೊಳಗೋ ? ಯಾವುದು? - ಎಂದು ನೆಲೆಯನ್ನು ತಿಳಿಯಲಾರದ ಆ ಶ್ರೇಷ್ಠ ದೈವದ ನೆಲೆಯು ಅರ್ಜುನನ ಅರಮನೆಯಲ್ಲಿ ಆಯಿತು.

10. ಕೃಷ್ಣನು ಅರ್ಜುನನ ಅರಮನೆಯಲ್ಲಿ ಸುಂದರನಾದ ಅಭಿಮನ್ಯುವನ್ನು ಅತಿಶಯವಾದ ಪ್ರೀತಿಯಿಂದ ಅಪ್ಪಿಕೊಂಡನು. ಬಾಲದೊಡಿಗೆಗಳನ್ನು ಕೊಟ್ಟನು. ದ್ರೌಪದಿಯಲ್ಲಿ ಜನಿಸಿದ ಪ್ರಸಿದ್ಧರಾದ ಐವರು ಮಕ್ಕಳನ್ನು ಮನ್ನಿಸಿ, ಅತಿಶಯವಾದ ಮಹಾವೈಭವದಿಂದ ಪಾಂಡುವಿನ ಮಕ್ಕಳನ್ನು ಸ್ವೀಕರಿಸಿದನು.

ಅಭಿಜಾತ-ಸುಂದರ, ಸಂಜಾತ-ಜನಿಸಿದ, ಪತಿಕರಿಸು-ಸ್ವೀಕರಿಸು

11. ಅನೇಕ ದಿನಗಳ ಕಾಲ ಪಾಂಡವರೊಡನೆ ತಿರುಗಾಡಿ ಸಂತೋಷದಿಂದಿದ್ದು, ಕೃಷ್ಣನು ಬಲರಾಮನನ್ನು ಯಾದವರಾಯ ಸೈನ್ಯ ಸಮೇತ ತಮ್ಮ ಪಟ್ಟಣಕ್ಕೆ ನೆಮ್ಮದಿಯಲ್ಲಿ ಕಳುಹಿಸಿದನು. ತಾನು ಇಂದ್ರ ಪ್ರಸ್ಥದಲ್ಲೇ ಉಳಿದು ಅರ್ಜುನನೊಡನೆ ಕುದುರೆಯ ಮೇಲೆ ಕುಳಿತು ವಿಹಾರ ಬೇಟೆಯ ವಿನೋದಗಳಲ್ಲಿ, ಕಾಲ ಕಳೆಯುತ್ತಿದ್ದನು.

ಸಂಚರಿಸಿ-ತಿರುಗಾಡಿ, ಸೌಖ್ಯ-ಸಂತೋಷ, ವೈಹಾಳಿ-ಕುದುರೆಯ ಮೇಲೆ ಕುಳಿತು ವಿಹಾರ, ಮೃಗಯಾ-ಬೇಟೆ, ವಿಹಾರ-ವಿನೋದ

12. ಒಂದು ದಿನ, ಕೃಷ್ಣ, ಅರ್ಜುನರು ಮೃಗಯಾ ಕ್ರೀಡಾ ವಿನೋದದಲ್ಲಿ ವನದಲ್ಲಿ ತಿರುಗಾಡುತ್ತಿರಲು, ಬಹಳ ಶ್ರಮ,ಆಯಾಸಗಳಿಂದ ಬರುತ್ತ ಬಾಯಾರಿದರು. ದಾರಿಯಲ್ಲಿ ಸರೋವರವನ್ನು ಕಂಡರು. ರಥದಿಂದ ಇಳಿದು ನೆಳಲಲ್ಲಿ ಆಯಾಸ ಪರಿಹರಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ನಿಂತರು. ಕೃಷ್ಣನು ಸರೋವರವನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸಿದನು.

ಬನ-ವನ, ಮಾರ್ಗಶ್ರಮ-ಆಯಾಸ, ಭಾರ-ಕಷ್ಟ, ನೀರಡಿಸು-ಬಾಯಾರಿಕೆಹೊಂದು, ಸರಸಿ-ಸರೋವರ, ಪರಿಹೃತಶ್ರಮ-ಆಯಾಸ ಪರಿಹರಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು.

13. ಆ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಅಲ್ಲಿಗೆ ಒಬ್ಬ ಬ್ರಾಹ್ಮಣನು ಬಂದನು. ಬೆಂಕಿಯ ಹನಿಯಂತೆ ರಂಜಿಸುವ ಗಡ್ಡ ಮೀಸೆಗಳು, ಸುಳಿತಲೆ, ತಲೆಯ ಮೇಲೆ ಕಪ್ಪಾದ ಹೊಗೆಯಂತೆ ಒರಟಾದ ಗುಂಗುರು ಕೂದಲು, ಶುಭ್ರ ವಸ್ತ್ರದ ಜೋಲಾಡುವ ಉಡುಗೆ, ಮೃತ್ತಿಕೆಯ ಧೂಳಿನ ಬಣ್ಣದ ಮೈಯ ಒಡವೆ ಇವುಗಳಿಂದ ಶೋಭಿಸಲು, ಕಾಂತಿಯುತನಾಗಿ ಅರ್ಜುನದೇವನಿರುವ ಕಡೆಗೆ ಬಂದನು.

ಭೂಸುರ-ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ತುಷಾರ-ಹನಿ, ಕಟ್ಟೊಗೆ-ಕಪ್ಪಾದ ಹೊಗೆ, ಜುಂಜು-ಒರಟಾದ ಗುಂಗುರು ಕೂದಲು, ಬಾಸರ-ಶುಭ್ರ ವಸ್ತ್ರ, ಬಳಲುಡಿಗೆ-ಜೋತುಬಿದ್ದು ಉಟ್ಟಿರುವ ವಸ್ತ್ರ, ಜೋಲಾಡುವ ಉಡುಗೆ (ಕಚ್ಚೆ, ಪಂಚೆ), ಮಟ್ಟಿ-ಮೃತ್ತಿಕೆ, ಧೂಸರ-ದೂಳಿನ ಬಣ್ಣ, ವಿಲಾಸ-ಕಾಂತಿಯುತ, ಮೈದೊಡಿಗೆ-ಮೈಯ ಒಡವೆ.

14. ಬಂದ ಬ್ರಾಹ್ಮಣನು ಹರಸಿ ವೇದಾರ್ಥವನ್ನು ವಿವರವಾಗಿ ವಿಸ್ತರಿಸಿ ಸ್ತುತಿಸಿದನು. ಆತನನ್ನು ಕಂಡು ಪಾರ್ಥನು ವಿಪ್ರರ ಶ್ರೇಷ್ಠ ಸಾಮಥ್ರ್ಯಕ್ಕೆ ಬ್ರಹ್ಮನ ಹೊರತಾಗಿ ಬೇರೆ ಯಾರು ತಾನೆ ಸಮನಾದಾರು ? “ನಿಮ್ಮ ಬರವು ಏತಕ್ಕಾಗಿ ? ನನಗೆ ನೀವು ದಯಪಾಲಿಸುವ ಕೃಪೆ ಯಾವುದು ? ನೀವು ಅಪೇಕ್ಷಿಸಿದರೆ ನಿಮ್ಮಿಷ್ಟವನ್ನು ನಾನು ಕೈಗೂಡಿಸುವೆ” ಎಂದು ವಿಪ್ರನಿಗೆ ಹೇಳಿದನು.

ಯೋಗ್ಯತೆ-ಸಾಮಥ್ರ್ಯ, ಪರಮೇಷ್ಠಿ-ಬ್ರಹ್ಮ, ವರಿಸು-ಅಪೇಕ್ಷಿಸು, ಗೋಚರಿಸು-ಕೈಗೂಡಿಸು

15. ಅದಕ್ಕೆ ಆ ಕಪಟ ಬ್ರಾಹ್ಮಣನು ನಗುತ್ತ, “ಪಾರ್ಥ, ಕೇಳು. ಅತಿ ಕಷ್ಟ ಸಾಧ್ಯವೇನಿಲ್ಲ. ನಾವು ಆಹಾರದ ಯಾಚಕರಾಗಿ ಬಂದಿದ್ದೇವೆ. ನಮ್ಮ ಇಷ್ಟಾರ್ಥ ಸಿದ್ಧಿಯನ್ನು ಸಂಭವಿಸು, ಸಾಕು. ಅದರಿಂದ ಸಕಲ ಫಲವುಂಟಾಗುತ್ತದೆ. ಅತಿಥಿಯಿರುವಾಗ ತೀರ್ಥಯಾತ್ರೆಯೇ ? ಇನ್ನೊಬ್ಬರಿಗೆ ಪ್ರಯೋಜನವನ್ನು ದೊರಕಿಸಿಕೊಡುವುದೇ ಪರಮ ಸ್ವಾರ್ಥ ಎಂದು ಸಜ್ಜನರು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ” ಎಂದು ಅರ್ಜುನನಿಗೆ ಹೇಳಿದನು.

ಗಹನ-ಕಷ್ಟಸಾಧ್ಯ,
ಗ್ರಾಸ-ಆಹಾರ,
ಅರ್ಥಿ-ಯಾಚಕ,
ಘಟಿಸು-ಸಂಭವಿಸು,
ಪರಾರ್ಥಸಾಧಕತನ-ಇನ್ನೊಬ್ಬರಿಗೆ ಪ್ರಯೋಜನ ದೊರಕಿಸಿಕೊಡುವುದು, ತೀರ್ಥ-ತೀರ್ಥಯಾತ್ರೆ
ಪರಮ ಸ್ವಾರ್ಥ - ಪರಮ ಪ್ರಯೋಜನ

16. “ಕೊಟ್ಟೆ” ಎಂದನು ಪಾರ್ಥ. ಇವರಿಬ್ಬರಲ್ಲೂ ಒಪ್ಪಿಗೆಯಾಯ್ತು. ಈ ಮಾತು ಕೇಳಿ, ರಕ್ಕಸರನ್ನು ನಾಶ ಮಾಡುವ ಕೃಷ್ಣನು ಬಂದನು. ಅಗ್ನಿಯ ರೀತಿಯನ್ನು ತಿಳಿದುಕೊಂಡನು. ಅರ್ಜುನನನ್ನು ಕುರಿತು ಕೃಷ್ಣನು, “ಕಿರೀಟಿ, ಕೊಟ್ಟಿದ್ದೇನು ? ಇವರೋ ಮುಟ್ಟಿದರೆ ಮುನಿಯುವವರು. ನೀನು ಕೊಟ್ಟು ಉಣಬಡಿಸುವುದು ಕಷ್ಟ” ಎಂದನು.

ಒಡಬಡು-ಒಪ್ಪಿಗೆ, ಘರಟ್ಟ-ನಾಶಮಾಡುವವನು, ಹವ್ಯವಾಹನ-ಅಗ್ನಿ (ಹವಿಸ್ಸನ್ನು ಒಯ್ಯುವವನು) ಭಾರ-ಕಷ್ಟ

17. “ಪಾರ್ಥ, ನೀನು ಅತಿಯಾಗಿ ಮಾತನಾಡುವವನಾದೆ. ಈತನು ದೇವತೆಗಳ ಅಡುಗೆಯವನು. ಖಾಂಡವವನದ ದಹನ ಸುಲಭವೇ? ನೀನೇ ಹೇಳು. ಎಲ್ಲ ದೇವಬಲ ಸಹಿತ ಇಂದ್ರನೊಡನೆ ಯುದ್ಧ ಮಾಡಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ. ಇನ್ನೇನು ಅಪಜಯ ಹತ್ತಿರಕ್ಕೆ ಬಂದಿತು” ಎಂದು ನಗುತ್ತ ಕೃಷ್ಣನು ಹೇಳಿದನು.

ಮುಖರ-ಅತಿಯಾಗಿ ಮಾತನಾಡುವವ, ಬರ್ಹಿರ್ಮುಖರು-ದೇವತೆಗಳು (ಅಗ್ನಿಯ ಮೂಲಕ ಹವಿಸ್ಸನ್ನು ಸೇವಿಸುವವರು), ಬಾಣಸಿಗ-ಅಡುಗೆಯವ, ನಿರ್ಜರ-ದೇವತೆ, ಶತಮಖ-ಇಂದ್ರ, ವಿಗ್ರಹ-ಯುದ್ಧ, ಭಂಗ-ಅಪಜಯ, ಸಂಮುಖ-ಹತ್ತಿರ

18. ಅದಕ್ಕೆ ಅರ್ಜುನನು, “ಕೃಷ್ಣ, ಅಪಜಯವೇತಕ್ಕೆ ? ದೇವಶ್ರೇಷ್ಠನನ್ನು ಗೆದ್ದು, ಅವನ ಅಡುಗೆಯವನಿಗೆ ಖಾಂಡವ ಮಹಾವನವನ್ನು ಅಡುಗೆಯನ್ನಾಗಿ ಮಾಡುವೆನು. ನನ್ನ ಪರಾಕ್ರಮವನ್ನು ನೀನು ನೋಡುತ್ತಿರು. ಒಂಟಿಯಾಗಿಯೇ ನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತೇನೆ. ನಿನ್ನ ಅನುಗ್ರಹವಿರುವಾಗ ನನಗೆ ಭಯ, ಅಪಜಯವೆಂಬುದು ಉಂಟೇ ?” ಎಂದನು.

ನಿರ್ಜಪುಂಗವ-ದೇವ ಶ್ರೇಷ್ಠ , ಇಲ್ಕು ಇಂದ್ರ ,
ಅಂಘವಣೆ-ಪರಾಕ್ರಮ, ಏಕಾಂಗಿ-ಒಂಟಿ.

19. ಅಗ್ನಿದೇವನು ಮೆಚ್ಚಿದನು “ಪೂತುರೇ, ನೀನು ಸ್ಥಿರ ಚಿತ್ತದವನು” ಎಂದು ಹೊಗಳುತ್ತ ಕಿಡಿಗಳನ್ನು ಬಿಚ್ಚಿದನು. ಆಗ ಬಿಲ್ಲು, ಬಾಣ, ರಥ, ಕುದುರೆಗಳ ಸಮೂಹ ಉದುರಿದವು. ಅಗ್ನಿಯು ಅವುಗಳನ್ನು ಅರ್ಜುನನಿಗೆ ಕೊಟ್ಟನು" ಇಂದ್ರನಿಂದ ಮರೆಸಿಡಬೇಕಾದದ್ದು ಏನು? ಇಂದ್ರನ ವನವನ್ನು ನಮಗೆ ಉಣಬಡಿಸು, ಸಾಕು" ಎಂದು ಅಗ್ನಿ ಹೇಳಿದನು.

ಘೃತಯೋನಿ-ಅಗ್ನಿ (ತುಪ್ಪವು ಉತ್ಪತ್ತಿ ಸ್ಥಾನವಾಗಿರುವವನು)
ಮಾರ್ಗಣ-ಬಾಣ, ತುರಂಗ-ಕುದುರೆ, . ಮುಚ್ಚುಮರೆ-ರಹಸ್ಯ,

ಸಪ್ತಾರ್ಚಿ-ಅಗ್ನಿ, ಕಾಳಿ, ಕರಾಳಿ, ಮನೋಜವೆ, ಸುಲೋಹಿತೆ, ಸುಧೂಮವರ್ಣಿ, ಉಗ್ರೆ ಮತ್ತು ಪ್ರದೀಪ್ತೆ ಎಂಬ ಬೆಂಕಿಯ ಏಳು ನಾಲಗೆಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿರುವವನು

20. ಅಗ್ನಿಯು ಕೃಷ್ಣ, ಅರ್ಜುನರಿಗೆ ರಥಗಳನ್ನೂ, ಶ್ರೇಷ್ಠ ಬಾಣಗಳನ್ನೂ, ದಿವ್ಯವಾದ ಧನುಸ್ಸನ್ನೂ, ಕೌಮೋದಕೀ ಗದೆಯನ್ನು, ಉತ್ತಮ ರಕ್ಷಾ ಕವಚಗಳನ್ನೂ ಬಿಳಿಯ ಕುದುರೆಗಳನ್ನೂ ಅಕ್ಷಯ ಬಾಣಗಳ ಬತ್ತಳಿಕೆಗಳನ್ನು ಕೊಟ್ಟನು. ಇವರು ಅತಿಶಯವಾದ ಹರುಷದಲ್ಲಿ ಕಣ್ಣೀರಿನಿಂದ ತೊಯ್ದರು.

ತನುತ್ರ-ರಕ್ಷಾ ಕವಚ, ಸಿತಾಶ್ವ-ಬಿಳಿಯ ಕುದುರೆ, ನಿಷಂಗ-ಬತ್ತಳಿಕೆ, ನಯನವಾರಿ-ಕಣ್ಣೀರು, ಅಕ್ಷಯಶರ ನಿಷಂಗ-ಎಂದೆಂದಿಗೂ ವ್ಯಯವಾಗದ ಬಾಣಗಳುಳ್ಳ ಬತ್ತಳಿಕೆ.

ಕೌಮೋದಕೀ - ವಿಷ್ಣುವಿನ ಗದೆಯ ಹೆಸರು. ಖಾಂಡವವನವನ್ನು ಸುಟ್ಟ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಅಗ್ನಿಯು ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನ ವಿಷಯದಲ್ಲಿ ಪ್ರಸನ್ನನಾಗಿ ವರುಣನಿಂದ ಈ ಗದೆಯನ್ನು ಕೃಷ್ಣನಿಗೆ ಕೊಡಿಸಿದನು.

21. ಇವರು ಎರಡು ರಥಗಳನ್ನು ವೇಗದಲ್ಲಿ ಸಿದ್ಧಗೊಳಿಸಿದರು. ಕಪಿಧ್ವಜ, ಗರುಡ ಧ್ವಜಗಳನ್ನು ಜೋಡಿಸಿದರು. ನಗುತ್ತ ಅರ್ಜುನ, ಕೃಷ್ಣರು ರಥಗಳನ್ನು ಏರಿದರು. ಬತ್ತಳಿಕೆಯ ಬಾಣಗಳಿಗೆ ಕೈನೀಡಿ ಗಟ್ಟಿಯಾಗಿ ಧ್ವನಿ ಮಾಡಿದರು. ಗದ್ದಲ ದಿಕ್ತಟವನ್ನು ವ್ಯಾಪಿಸಿದುದು. ಇವರ ಆಕ್ರಮಣದಲ್ಲಿ ಭೂಮಿ ಬಿರುಕು ಬಿಟ್ಟಿತು.

ಹೂಡು-ಸಿದ್ಧಗೊಳಿಸು, ಸಘಾಡ-ವೇಗ, ಸಿಂಧ-ಧ್ವಜ, ಮೂಡಿಗೆ-ಬತ್ತಳಿಕೆ, ಮೊನೆಗಣೆ-ಬಾಣ, ಬೊಬ್ಬಿರಿ-ಗಟ್ಟಿಯಾಗಿ ಧ್ವನಿಮಾಡು, ಅಬ್ಬರಣೆ-ಗದ್ದಲ, ದಿಗಂತ-ದಿಕ್ತಟ, ಈಡಿರಿ-ವ್ಯಾಪಿಸು

22. ಕೃಷ್ಣನು ಪಾಂಚಜನ್ಯ ಶಂಖವನ್ನು ಉತ್ಸಾಹದಿಂದ ಗಟ್ಟಿಯಾಗಿ ಧ್ವನಿಸಿದನು. ಅರ್ಜುನನ ಬಿಲ್ಲಿನ ಹೆದೆಯ ಆರ್ಭಟವು ಬ್ರಹ್ಮಾಂಡ ಮಂಡಲವನ್ನು ತುಂಬಿತು. ಬಾಣದಿಂದ ಅತಿಶಯವಾಗಿ ಹೊರಬಿದ್ದ ದಪ್ಪ ಕಿಡಿಗಳ ಸಮೂಹವು ಆಕಾಶವನ್ನು ಸೀಳಿದುವು ಹಾಗೂ ದಿಕ್ಕು ದಿಕ್ಕಿಗೆ ವ್ಯಾಪಿಸಿ ಹರಡಿದುವು.

ಉಬ್ಬು-ಉತ್ಸಾಹ, ತೆಬ್ಬು-ಬಿಲ್ಲಿನ ಹೆದೆ, ಗಬ್ಬರಿಸು-ಸೀಳು, ಬಲುಗಿಡಿ-ದಪ್ಪಕಿಡಿ, ಉಬ್ಬರ-ಅತಿಶಯ

ವುಬ್ಬಿ ಹರಿದವು ದೆಸೆದೆಸೆಗೆ ಎಂಬುದಕ್ಕೆ ಬದಲಾಗಿ “ವುಷರ್ಬುಧನ ಕೈ ಬೆಳೆದುದೈ” ಎಂಬ ಪಾಠವಿದೆ. ಉಷರ್ಬುಧ ಅಂದರೆ ಅಗ್ನಿ ಎಂಬ ಅರ್ಥದಲ್ಲಿ ಈ ಪಾಠವೇ ಕವಿಯ ಪಾಠವಿರಲು ಸಾಕು ಎಂಬುದು ಡಿ.ಎಲ್.ಎನ್. ಅವರ ಅಭಿಪ್ರಾಯ (ಕನ್ನಡ ಗ್ರಂಥ ಸಂಪಾದನೆ - ಡಿ.ಎಲ್.ಎನ್. ಪುಟ 131)

23. ದೇವ ವನಕ್ಕೆ ಇವರಿಬ್ಬರು ಮುತ್ತಿಗೆ ಹಾಕಿದರು. ಎದುರುನಿಲ್ಲದೆ ದೇವತೆಗಳ ಸಮೂಹ ಚೀರಾಟದಿಂದ ಹಿಂದಕ್ಕೆ ಸರಿಯಿತು. ಖಾಂಡವವನದ ಮಧ್ಯದಲ್ಲಿ ನೂರಾರು ಅಪಶಕುನಗಳು ಅತಿಶಯವಾಗಿ ತಲೆದೋರಿದುವು. ಬುಟ್ಟಿಯಲ್ಲಿ ಸಿಕ್ಕಿಹಾಕಿಕೊಂಡ ಕುಡಿಮೀನುಗಳಂತೆ ಪಕ್ಷಿಗಳ ಸಮೂಹ ಮುದುರಿಕೊಂಡಿತು. ವನಪಾಲಕರು ನಡುಗಿದರು. ಹರಿಚಂದನಾದಿ ಮರಗಳು ನಿಂತಲ್ಲಿಯೇ ಒಣಗಿ ಹೋದವು.

ದೆಖ್ಖಾಳ-ಅತಿಶಯ, ಬೊಬ್ಬೆ-ಚೀರಾಟ, ಕೂಳಿ-ಮೀನುಗಳನ್ನು ಹಿಡಿಯುವ ಬುಟ್ಟಿ, ಹರಿಚಂದನ-ಶ್ರೀಗಂಧ, ಉತ್ಪಾತ-ಅಪಶಕುನ

24. ಬಿಲ್ಲನ್ನು ತೂಗಿ ಬಾಣವನ್ನು ಹೂಡಿ ಕಿವಿವರೆಗೆ ಸೆಳೆದು ಗರ್ಜಿಸಿ ಗಟ್ಟಿಯಾಗಿ ಧ್ವನಿ ಮಾಡಿದಾಗ ಅಗ್ನಿಯು ಅರ್ಜುನನಿಗೆ ಈ ರೀತಿ ಹೇಳಿದನು : “ಈಗ ಈ ವನದೊಳಗೆ ಇರುವ ಪಕ್ಷಿಗಳು, ಪ್ರಾಣಿಗಳು, ಸರ್ಪಗಳು, ದೇವತೆಗಳು ರಾಕ್ಷಸರು ಮೊದಲಾದ ಜೀವರುಗಳನ್ನು ಹೊರಕ್ಕೆ ಹೋಗದಂತೆ ಬಾಣದಿಂದ ಅಡ್ಡಗಟ್ಟಿ ಉಳಿಸಬೇಕು”.

ಖಗ-ಪಕ್ಷಿ, ತರುಬಿ-ಅಡ್ಡಗಟ್ಟಿ, ಕಾಯ್-ಉಳಿಸು, ಧನಂಜಯ-ಅಗ್ನಿ, ಅರ್ಜುನ

25. ಅದಕ್ಕೆ ಅರ್ಜುನನು, “ಓಹೋ ಆಗಬಹುದು ! ನಿಮಗೆ ಸಮಸ್ತ ಪ್ರಾಣಿಗಳ ಸಹಿತ ದೇವೇಂದ್ರನ ವನವನ್ನು ಸಂಪೂರ್ಣ ಆತಿಥ್ಯವಾಗಿ ಬಾಣಗಳನ್ನು ಒಂದೇ ಸಮನಾಗಿ ಬಿಟ್ಟು ಧಾರೆಯೆರೆದು ಕೊಟ್ಟಿದ್ದೇನೆ. ಒಳ್ಳೆಯ ಹವಿಸ್ಸಿದೆ. ಸಮಿತ್ತು ತುಪ್ಪ ಸಹಿತವಾಗಿ ನೀವು ಸಮಾಧಾನದಿಂದ ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳುವುದು. ಇದರಲ್ಲಿ ಹೆದರಿಕೆ ಬೇಡ” ಎಂದು ಅಗ್ನಿಗೆ ಹೇಳಿದನು.

ಸುರೇಶ-ದೇವೇಂದ್ರ, ಸಮಗ್ರ-ಸಂಪೂರ್ಣ, ಧಾರೆ-ಒಂದೇ ಸಮನಾಗಿ ಬಿಡು, ಪುರೋಡಾಶ-ಹವಿಸ್ಸು (ಯಜ್ಞದಲ್ಲಿ ಅರ್ಪಿಸುವ ಅಕ್ಕಿ ಹಿಟ್ಟು), ಆಜ್ಯ-ತುಪ್ಪ

26. ಹೀಗೆಂದು ನುಡಿದು ಬಾಣವನ್ನು ಬಿಡಲು, ಬಾಣವು ಬಿಲ್ಲಿನ ಹೆದೆಯನ್ನು ಒದೆದು ಆರ್ಭಟದಿಂದ ಇಂದ್ರನವನವನ್ನು ಆಕ್ರಮಿಸಿತು. ಕೂಡಲೇ ಬೆಂಕಿ ಹೊತ್ತಿತು. ಹೊಗೆಯು ಗುಂಪಾಗಿ ಹೊಮ್ಮಿತು. ಪ್ರಜ್ವಲಿಸುವ ಕೆಂಡದ ದೊಡ್ಡ ಉರಿಯ ನಾಲಗೆಯ ಕೊನೆಗಳು ಅಲ್ಲಾಡಿದುವು. ಬಹು ವೇಗದಲ್ಲಿ ಆ ಮನೋಹರ ತೋಟವನ್ನು ಉರಿ ವ್ಯಾಪಿಸಿ ಚುಂಬಿಸಿತು.

ತಿರುವಾಯ-ಬಿಲ್ಲಿನ ಹೆದೆ, ಸುರಪ-ದೇವತೆಗಳ ಒಡೆಯ, ಇಂದ್ರ, ಹೊರಳಿ-ಗುಂಪು, ತನಿಗಿಡಿ-ಪ್ರಜ್ವಲಿಸುವ ಕೆಂಡ, ದಳ್ಳುರಿ-ದೊಡ್ಡ ಉರಿ, ಲಾಗು-ವೇಗ, ಲಲಿತ-ಮನೋಹರ

27. ದಟ್ಟವಾಗಿ ಎದ್ದ ಉರಿ ಭುಗು ಭುಗಿಲು ಭುಗಿಲೆಂದು ಶಬ್ದ ಮಾಡುತ್ತ ಆಕಾಶವನ್ನು ಅಪ್ಪಳಿಸಿತು. ಒಣಗಿದ ಬಿದಿರ ಪೊದರಿನಲ್ಲಿ ಬೆಂಕಿ ಪ್ರಜ್ವಲಿಸಿ ಛಟಛಟ ಎಂದು ಧ್ವನಿ ಮಾಡಿತು. ಬಾಳೆ, ಖರ್ಜೂರ ಮೊದಲಾದ ಮರಗಳ ಸಮೂಹದಲ್ಲಿ ಬಿದ್ದ ಬೆಂಕಿ ಸಿಮಿಸಿಮಿ ಸಿಮಿಯೆಂದು ಶಬ್ದ ಮಾಡಿತು. ಹೀಗೆ ಅತ್ಯಧಿಕವಾದ ಬೆಂಕಿ ತನ್ನ ಖಾಂಡವವನದ ಉದರಭಾಗದಲ್ಲಿ ಆವರಿಸಿ ಕೊಂಡಿತು.

ಹೊದರು-ದಟ್ಟ, ಮೆಳೆ-ಪೊದರು, ಧಗಧಗಿಸು-ಪ್ರಜ್ವಲಿಸು, ಛಟಛಟಿಸು-ಛಟಛಟ ಎಂದು ಧ್ವನಿಮಾಡು, ಘಾಡಿಸು-ಆವರಿಸು

28. ದೇವರಾಜನ ಉದ್ಯಾನವನದ ನಾಶವನ್ನು ಏನೆಂದು ಹೇಳುವುದು ? ಆತನ ಆಳುಗಳೂ, ಅಲ್ಲಿನ ಎಲ್ಲ ದೇವತೆಗಳೂ ವಿಮಾನ ಮಾರ್ಗದಲ್ಲಿ ಬಂದು ಈ ಅಗ್ನಿಯ ಚೆನ್ನಾಗಿ ಬೆಳೆದ ಕೊಬ್ಬನ್ನೂ ಕೃಷ್ಣಾರ್ಜುನರ ಸಾಮಥ್ರ್ಯವನ್ನು ಎದುರಿಸಿ ಹೋರಾಡಲು ಸಾಧ್ಯವಾಗದೆ ಅವಮಾನಿತರಾಗಿ ದೇವೇಂದ್ರನ ಪಟ್ಟಣಕ್ಕೆ ಆಕಾಶದಲ್ಲಿ ಹಾರಿ ಹೋದರು.

ಕೃಶಾನು-ಅಗ್ನಿ, ಬಲುಹು-ಸಾಮಥ್ರ್ಯ, ತನಿ-ಚೆನ್ನಾಗಿ ಬೆಳೆದ

ವಿಮಾನಗತಿ, ಅವಮಾನಗತಿ ಎಂಬ ಪ್ರಯೋಗ ಗಮನಾರ್ಹ

29. “ಹೊಗೆಯ ಮಾರ್ಗದಲ್ಲಿ ಕೇಳಿ ಬರುವ ಗದ್ದಲದ ಆಶ್ಚರ್ಯವಿದೇನು ? ಕೇಳಿ, ಶತ್ರುಗಳು ಯಾರು ? ನಿವಾತಕವಚಾದಿಗಳೋ? ಮತ್ತೆ ಯಾರೋ ?” ಎಂದು ಪ್ರಸನ್ನ ಮುಖದಲ್ಲಿ ಚಿಂತಿತನಾಗಿ, ಸಾವಿರ ಕಣ್ಣುಗಳಲ್ಲಿ ಕಿಡಿ ಕಾರುತ್ತ ಇರುವ ದೇವೇಂದ್ರನ ಚಿಂತೆಯನ್ನು ದೇವ ಸಮೂಹ ಕಂಡಿತು. ಅರ್ಜುನನ ಬಗ್ಗೆ ದೂರು ಮಾಡಿದರು.

ಹುಯ್ಯಲು-ಗದ್ದಲ, ಬೆಗಡು-ಆಶ್ಚರ್ಯ, ದುಗುಡ-ಚಿಂತೆ, ಆಲಿ-ಕಣ್ಣು, ಶಕ್ರ-ಇಂದ್ರ, ದೇವಾಳಿ-ದೇವಸಮೂಹ

30. “ನಿನಗೆ ಮಗನೇ ಪಾರ್ಥ ? ನಿನ್ನ ಅರಮನೆಯ ಅಡುಗೆಯವನೇ ಅಗ್ನಿ? ಅನುಜನೇ ಮುರವೈರಿ ? ಇವರೆಲ್ಲ ನಿನಗೆ ಅನುಕೂಲರಾದರಲ್ಲ ! ವನವನ್ನು ಸುಟ್ಟ ತಾಪ ಈ ಸೋಲಿನ ಆಶ್ರಯಕ್ಕೆ ಸಮಾಚಾರವಾಯ್ತು ! ಈಗ ಮನೆಯನ್ನು ಬಿಡು. ಮುಖಂಡರ ವೀರನಾಗು” ಎಂದು ದೇವಸಮೂಹ ಬಿನ್ನವಿಸಿತು.

ಶಿಖಿ-ಅಗ್ನಿ, ಪರಿಭವ-ಸೋಲು, ಬೇಗೆ-ತಾಪ, ಅವಲಂಬನ-ಆಶ್ರಯ, ಒಸಗೆ-ಸಮಾಚಾರ, ಮನ್ನೆಯ-ಮುಖಂಡ

ಅನುಜನೇ ಮುರವೈರಿ ?

31. ಅದನ್ನು ಕೇಳಿದ ಇಂದ್ರನು, “ಹೀಗೋ ! ನಮ್ಮವರಲ್ಲವೇ ! ದೇವತೆಗಳು ಆತಂಕಗೊಳ್ಳದಿರಿ. ಅಗ್ನಿಯು ನಮ್ಮ ಖಾಂಡªವನ್ನು ಅವನ ಕೈಲಾದಷ್ಟನ್ನು ಆಹುತಿ ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳಲಿ. ಈ ದೇವತೆಗಳಿಗೂ ಆ ಮಾನವರಿಗೂ ಅಂತರವೆಷ್ಟು ? ಪೂತುರೇ, ಕಾಲಗತಿ !” ಎಂದು ದೇವೇಂದ್ರನು ಕೃಷ್ಣಾರ್ಜುನರ ಮೇಲೆ ಕೋಪಗೊಂಡನು.

ಕಳವಳ-ಆತಂಕ, ಪಾವಕ-ಅಗ್ನಿ, ಸುರೇಶ್ವರ-ದೇವತೆಗಳಿಗೆಲ್ಲ ಒಡೆಯ,
ಆಪೈಸ- ಆಪ + ಐಸ - ಆಗುವಷ್ಟನ್ನು
ದೇವೇಂದ್ರ, ಖಾತಿ-ಕೋಪ

32. “ಕಾವಲು ತೆಗೆಯಲಿ, ಕಲ್ಪಾಂತ ಮೋಡಗಳ ಸಮೂಹವನ್ನು ಬರಹೇಳು. ಕೃಷ್ಣಾರ್ಜುನರಿಬ್ಬರ ಪರಾಕ್ರಮವನ್ನು ಇದರೊಳಗೆ ನೋಡುತ್ತೇನೆ. ಈ ಕ್ರಮದಲ್ಲಿ ಸಂಶಯವಿಲ್ಲ. ಖಾಂಡವವನ್ನು ಮುಳುಗಿಸಲಿ. ಜಿಂಕೆಗಳ ಮರಿಗಳು ದೊಡ್ಡ ಹುಲಿಯ ಮೇಲೆ ಹಾಯುತ್ತವೆ” ಎಂದು ಗರ್ಜಿಸಿದನು.

ಕಾಹು-ಕಾವಲು, ಮೇಘವ್ಯೂಹ-ಮೋಡಗಳ ಸಮೂಹ, ಪಡಿಪುಚ್ಚ-ಸಂಶಯ, ಹದ-ಕ್ರಮ, ಹುಲ್ಲೆ-ಜಿಂಕೆ, ಹೂಹೆ-ಮರಿ, ಹೆಬ್ಬುಲಿ-ದೊಡ್ಡ ಹುಲಿ

33. ಇಂದ್ರನ ಅಪ್ಪಣೆಯಿಂದ ಕಲ್ಪಾಂತ ಮೋಡಗಳ ಸಮೂಹವು ದಂಡೆತ್ತಿ ಹೊರಟು ಭೂಮಿಯಗಲಕ್ಕೂ ಪಾಳೆಯ ಬಿಟ್ಟವು. ಸಿಡಿಲು, ಮಿಂಚುಗಳು ಮುತ್ತಿಗೆ ಹಾಕಿದವು. ಆನೆಯ ಸೊಂಡಲಿಗೆ ಸರಿಯೆನಿಸುವ ಕಠಿಣದ ಒಂದೇ ಸಮನೇ ಸುರಿಯುವ ಮಳೆ ಆ ಖಾಂಡವ ವನದ ಎಲ್ಲೆ ಕಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ದಟ್ಟವಾಗಿ ಸುರಿದುದು.

ಉತ್ತರ-ಸಮೂಹ, ಕರಿ-ಆನೆ, ಬರಿಕೈ-ಸೊಂಡಿಲು, ಎಣೆ-ಸರಿ, ಸೀಮಾ ಸನ್ನಿವೇಶ-ಎಲ್ಲೆ ಕಟ್ಟಿನ ಪ್ರದೇಶ, ಧಾರಾಸಾರ-ಒಂದೇ ಸಮನೆ ಸುರಿಯುವ ಮಳೆ

34. ಈ ಸಮಸ್ತ ಮೋಡಗಳ ಸಮೂಹವು ಆ ಎಲ್ಲ ಸಾಗರಗಳನ್ನು ಒಂದೇ ಉಸಿರಿನಲ್ಲಿ ಹೀರಿ ವನದ ಮಧ್ಯದಲ್ಲಿ ಎತ್ತಿ ಮಗುಚಿ ಹಾಕಿದವು. ಆ ಜಲ ಮಧ್ಯದಲ್ಲಿ ತೊಂದರೆಗೆ ಸಿಕ್ಕಿಕೊಂಡು ತನಗೆ ಎಷ್ಟು ಸಾಹಸ ಸತ್ವ ತನಗುಂಟೋ ಅಷ್ಟನ್ನೂ ಉಪಯೋಗಿಸಿ ಮೆಲ್ಲನೆ ತಲೆಯೆತ್ತಿ ಕೃಷ್ಣಾರ್ಜುನರನ್ನು ಕುರಿತು ಅಗ್ನಿ ನುಡಿದನು.

ಬಲಾಹಕ-ಮೋಡ, ಘಾಸಿ-ತೊಂದರೆ, ವಹ್ನಿ-ಅಗ್ನಿ

35. “ಕಾಳೆಗ ನಡೆಯುತ್ತಿರುವುದು ಇಂದ್ರನೊಡನೆ. ಇವು ಕಲ್ಪಾಂತದ ಮಳೆಗಳು. ನನ್ನ ಊಟವನ್ನು ತಡೆದವು. ನನ್ನ ಒಳಬಾಯಿಯೊಳಗಿನ ತುತ್ತನ್ನು ಎಳೆದುಕೊಂಡವು. ಅರ್ಜುನಾ, ಕಾಪಾಡಿಕೊಳ್ಳು” ಎಂದನು. ಪಾರ್ಥನು ಸುರಿಯುತ್ತಿರುವ ಮಳೆಗೆ ಮೊದಲು ಬಾಣಗಳ ಪಂಜರವನ್ನು ಕಟ್ಟಿದನು. ನಂತರ ಅಮೋಘವಾದ ಮಳೆಯನ್ನು ಸುರಿಸುವ ಮೋಡಗಳ ಸಮೂಹದ ಮೇಲೆ ವಾಯುವ್ಯಾಸ್ತ್ರವನ್ನು ವೇಗದಿಂದ ಪ್ರಯೋಗಿಸಿದನು.

ಕಲಹ-ಕಾಳೆಗ, ಅಣಲು-ಒಳಬಾಯಿ, ಮಾಣಿಸು-ತಡೆ, ನಿಸ್ಖಲಿತ-ವ್ಯರ್ಥವಾಗದ

36. ಅರ್ಜುನನ ಕೊರತೆಯಿಲ್ಲದ ಶಕ್ತಿಯನ್ನು ಎಷ್ಟೆಂದು ಹೇಳುವುದು ? ಪುಷ್ಕಳಾವರ್ತ ಮೊದಲಾದ ಪ್ರಳಯದ ಮೋಡಗಳ ಗುಂಪನ್ನು ಪವಮಾನಾಸ್ತ್ರದಿಂದ ತಡೆದನು. ಸೂರ್ಯ ಕತ್ತಲೆಗಳಿಗೂ ಮೋಡ ಮಹಾನಿಲಗಳಿಗೂ ಯಾವುದು ಅಂತರ ? ಮಳೆನಿಂತು ಹೋಯಿತು. ಆ ಖಾಂಡವ ಮಹೋದ್ಯಾನ ಮತ್ತೆ ಹೊಗೆಯಾಡತೊಡಗಿತು.

ಅನೂನ-ಕೊರತೆಯಿಲ್ಲದ, ತಿಮಿರ-ಕತ್ತಲೆ, ಸೋನೆ-ಮಳೆ

37. ಬಿರುಗಾಳಿ ತಿರುತಿರುಗೆದ್ದು ಮೋಡವನ್ನು ಹಾರಿಹೋಗುವಂತೆ ಊದಿತು. ಕಿಡಿ ತೂರುವಂತೆ ಉಬ್ಬರಿಸಿತು. ಖಾಂಡವವನದೊಳಗೆ ಅಲ್ಲಲ್ಲೇ ಸುಳಿದು ಬೆಂಕಿಯನ್ನು ಪುಟಗೊಳಿಸಿ ಹೊತ್ತಿಸಿ ಏರಿಸಿತು. ದೇವತೆಗಳಿಗೆ ಮುಖ ಒಣಗಿತು. “ಮೈ ಮರೆತವರನ್ನು ಸುಡು. ಕೆಲಸಕ್ಕೆ ಬಾರದವರು ಮೀರಿದರಲ್ಲಾ !” ಎಂದು ಚಿಂತಿಸಿ ದೇವೇಂದ್ರನು ಆನೆಯನ್ನು ತರಿಸಿದನು.

ಸುಳಿ-ತಿರುಗುವುದು, ಮೋರೆ-ಮುಖ, ಮೆಯ್ಮಾರಿ-ಮೈಮರೆತವನು, ಮೂಲೆಯವದಿರು-ಕೆಲಸಕ್ಕೆ ಬಾರದವರು

38. ಕೂಡಲೆ ದೇವತೆಗಳೆಲ್ಲ ಸೇರಿದರು. ಸಿದ್ಧ, ವಿದ್ಯಾಧರ, ಮಹೋರಗ, ಯಕ್ಷ, ರಾಕ್ಷಸ, ಗರುಡ, ಕಿನ್ನರ, ಸಾಧ್ಯ, ಗುಹ್ಯಕ, ಭೂತ, ಗಂಧರ್ವ, ಸೂರ್ಯ, ವಸು, ರುದ್ರಾದಿಗಳು - ಎಲ್ಲರೂ ಸೈನ್ಯದ ಮುಂಭಾಗದಲ್ಲಿ ಗುಂಪುಗೂಡಿದರು. ಇಂದ್ರನ ಸಂಪತ್ತಿನ ಆರ್ಭಟವನ್ನು ಏನೆಂದು ವರ್ಣಿಸುವುದು ?

ಮುಂಗುಡಿ-ಸೈನ್ಯದ ಮುಂಭಾಗ, ಮೋಹರಿಸು-ಗುಂಪುಗೂಡು, ರಭಸ-ಆರ್ಭಟ

39. ದೇವತೆಗಳ ಸಮೂಹ ಕೆರಳಿತು. ಛತ್ರಿಗಳು ಆಕಾಶವನ್ನು ಆವರಿಸಿದವು. “ಇಂದ್ರನ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಪ್ರಾಣಗಳನ್ನು ಒಪ್ಪಿಸುವೆವು” ಎಂದು ತಮತಮಗೆ ವ್ಯಾಪಿಸಿದರು. ಮೃಗರಾಜಸಿಂಹದ ಮುಸುಕನ್ನು ತೆಗೆದೊಗೆಯುವ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಬಾಣ ಸಮೂಹವನ್ನು ಅರ್ಜುನ ಕೃಷ್ಣರ ಮುಂದೆ ಹರಡಿದರು.

ಮಸಗು-ಕೆರಳು, ಝಲ್ಲರಿ-ಛತ್ರಿ, ವಿಸಸನ-ಯುದ್ಧ, ಮೆಚ್ಚಿಸು-ಒಪ್ಪಿಸು, ಮುಸುಕು-ವ್ಯಾಪಿಸು, ಪ್ರಸರ-ಸಮೂಹ

40. “ಹಿರಿದಾಗಿ ಪ್ರತಿಜ್ಞೆ ಮಾಡಿ ಹೊಕ್ಕು ಬಹಳ ಬಾಣಗಳನ್ನು ಹೊಡೆದಿದ್ದೀರಿ ! ದೃಢ ಬಾಣರೋ ಅಥವಾ ದೇವತೆಗಳೋ ನೀವು ಯಾರು ? ಹೇಳಿರಯ್ಯಾ, ಮಹಾದೇವಾ ! ನಮ್ಮ ತೀಕ್ಷ್ಣವಾದ ಬಾಣಗಳಿಗೆ ನೀವು ಸಾಕಾಗುವಿರಿ. ನಮ್ಮ ಬಾಣಕ್ಕೆ ನಿಮ್ಮ ಸವಿಯಾದ ರಕ್ತವನ್ನು ಕೊಡದೆ ಹಿಂದೆ ಸರಿದರೆ, ಸುರಪತಿಯ ಆಣೆ” ಎಂದು ಆರ್ಭಟಿಸಿ ಅರ್ಜುನನು ಅವರ ಮೇಲೆ ಬಾಣಪ್ರಯೋಗ ಮಾಡಿದನು.

ಹೂಣು-ಪ್ರತಿಜ್ಞೆಮಾಡು, ಗೀರ್ವಾಣರು-ದೇವತೆಗಳು, ಸಾಣೆ-ತೀಕ್ಷ್ಣ, ಅಲಗು-ಅಂಚು, ಸಾಲು-ಸಾಕಾಗು, ಶೋಣಿತ-ರಕ್ತ

41. ಹರಿತವಾದ ಬಾಣಗಳು ಬಂದು ಮೈಯಲ್ಲಿ ತುಂಬಿ ತುಂಡಾದವು. ಅರ್ಜುನನ ಬಾಣಪ್ರಯೋಗದಲ್ಲಿ ದೇವತೆಗಳ ಸಮೂಹ ಬೆರಗಾಯಿತು. ದೊರೆಯಾದ ಇಂದ್ರನನ್ನು ಗೌರವಿಸದೆ ಚೆಲ್ಲಾಪಿಲ್ಲಿಯಾಯಿತು. ಕೃಷ್ಣಾರ್ಜುನರ ಆರ್ಭಟಕ್ಕೆ ಅವರ ಎದೆ ಒಡೆಯಲು ದೇವಸಂತತಿ ಇಂದ್ರನ ಮರೆಹೊಕ್ಕಿತು.

ಕೂರಂಬುಗಳು-ಹರಿತವಾದ ಬಾಣಗಳು, ತುರುಗಿ-ತುಂಬಿ, ಮುರಿ-ತುಂಡಾಗು, ಎಸುಗೆ-ಬಾಣಪ್ರಯೋಗ, ಕೈಮರೆ-ಬೆರಗಾಗು, ಮನ್ನಿಸು-ಗೌರವಿಸು, ಬೊಬ್ಬಿರಿತ-ಆರ್ಭಟ, ಕೆದರು-ಚೆಲ್ಲಾಪಿಲ್ಲಿಯಾಗು

42. “ಮಾನವರು ಮಾಡಿದ ಹವ್ಯಕವ್ಯಗಳ ಉತ್ತಮ ಹವಿಸ್ಸಿನ ಭಾಗವನ್ನು ತಿಂದು ತಿಂದು ಕೊಬ್ಬಿ ದೇವಸ್ತ್ರೀ ಸಮೂಹದೊಡನೆ ಆಟ, ವಿನೋದ ಗೋಷ್ಠಿಗಳಲ್ಲಿ ಅಸ್ತಿತ್ವ ನಿಮಗೆ. ಈ ರೌದ್ರ ಬಾಣಗಳ ಘರ್ಷಣೆಯಿಂದ ಚಿಮ್ಮಿ ಬಂದ ಕರ್ಕಶವಾದ ಬೆಂಕಿಯ ಕಿಡಿಗಳ ಉಷ್ಣತೆ ನಿಮಗೇಕೆ ? ಎಂದು ನಸುನಗುತ್ತ ದೇವತೆಗಳನ್ನು ಮೂದಲಿಸಿದನು.

ಖೇಳ-ಆಟ, ಮೇಳ-ಗೋಷ್ಠಿ, ಇರವು-ಅಸ್ತಿತ್ವ, ವಿಸ್ಫುಲಿಂಗ-ಬೆಂಕಿಯ ಕಿಡಿ, ಝಳ-ಉಷ್ಣತೆ, ಹವ್ಯಕವ್ಯ-ದೇವತೆಗಳಿಗೆ ಹಾಗೂ ಪಿತೃಗಳಿಗೆ ಅರ್ಪಿಸುವ ಪದಾರ್ಥಗಳು

43. ತಿರುಗಿ ಹಿಂದಕ್ಕೆ ಸರಿದ ದೇವ ಸೈನ್ಯಕ್ಕೆ ದೇವೇಂದ್ರನು ಅಭಯ ಹಸ್ತವನೆತ್ತಿ ಧೈರ್ಯಕೊಟ್ಟನು. ಕರೀಂದ್ರನ ತಲೆಯನ್ನು ಒಡೆಯುವಂತೆ ಅಂಕುಶದ ತುದಿಯಿಂದ ಒತ್ತಿ ಅಧಿಕವಾದ ಕೋಪದಿಂದ ಅರ್ಜುನ, ಕೃಷ್ಣರ ಎದುರಿನಲ್ಲಿ ಮದಿಸಿದ ಆನೆಯನ್ನು ಇಂದ್ರನು ಬಿಟ್ಟನು. ಆತನ ಬಿರುದನ್ನು ಆಕಾಶದಲ್ಲಿನ ಸೂತ ಮಾಗಧರು ಹೊಗಳಿದರು.

ನಿರ್ಜರ-ದೇವತೆ, ಮದಕರಿ-ಮದಿಸಿದ ಆನೆ, ಶಕ್ರ-ಇಂದ್ರ, ಅಭ್ರ-ಆಕಾಶ, ಸಂಭಾವಿಸು-ಹೊಗಳು

44. “ನಮುಚಿಯ ತಲೆಗೆ ಶೂಲ, ಸೈನ್ಯವೆಂಬ ಗಾಡಾಂಧಕಾರಕ್ಕೆ ಸೂರ್ಯ, ಜಂಭನ ಬಾಹು ಪರಾಕ್ರಮದ ಮಹಾಸಾಗರಕ್ಕೆ, ಕುಂಭಸಂಭವನಾದ ಅಗಸ್ತ್ಯನಂತೆ, ವೃತ್ರಾಸುರನೆಂಬ ಗಿರಿಗೆ ವಜ್ರಾಯುಧ, ಬ್ರಹ್ಮ, ಹರ, ವಿಷ್ಣು, ಇವರುಗಳ ಹೊರತಾದ ಅಮಿತ ದೇವ ಸಮೂಹದ ಮೌಳಿಮಣಿ, ಸಂಕ್ರಮಣ ಚತುರ ಪದಾಬ್ಜ” ಎಂದು ಸ್ತುತಿ ಪಾಠಕರ ಗುಂಪು ಇಂದ್ರನನ್ನು ಬಿರುದುಗಳಿಂದ ಹೊಗಳಿತು.

ಮಸ್ತಕ-ತಲೆ, ಸಂತಮಸ-ಗಾಢಾಂಧಕಾರ, ಭಾಸ್ಕರ-ಸೂರ್ಯ,

ನಮುಚಿ :
ದೇವತೆಗಳೇ ಪಾಪ ಮಾಡಿದರೆ ಆ ಪಾಪವು ಅವರ ಬೆನ್ನಟ್ಟುತ್ತದೆ ಎಂಬುದಕ್ಕೆ ಒಂದು ಬಲಿಷ್ಠ ನಿದರ್ಶನ ನಮುಚಿಯ ಕಥೆ. ಮಹಾಭಾರತದ ವನಪರ್ವ, ಶಲ್ಯಪರ್ವಗಳಲ್ಲಿ ನಮುಚಿಯ ಕಥೆ ಪ್ರಸ್ಥಾವತವಾಗಿದೆ.
ನಮುಚಿ ಒಬ್ಬ ದಾವನ ಪ್ರಮುಖ. ಕಶ್ಯಪ ಮತ್ತು ದನು ದಂಪತಿಗಳ ಮಗ. ಮಯನ ಸೋದರ. ದೇವತೆಗಳಿಗೂ ರಾಕ್ಷಸರಿಗೂ ವೈರ ಇದ್ದದ್ದೇ ಅಲ್ಲವೆ? ದೇವೇಂದ್ರನ ಭಯದಿಂದ ನಮುಚಿ ಓಡಿಹೋಗಿ ಸೂರ್ಯನ ಕಿರಣಗಳಲ್ಲಿ ಅಡಗಿಕೊಂಡ. ಆಗ ದೇವೇಂದ್ರ ಉಪಾಯವಾಗಿ ನಮುಚಿಯೊಂದಿಗೆ ಸ್ನೇಹವನ್ನು ಬೆಳೆಸಿ ‘‘ನಿನ್ನೊಂದಿಗೆ ನನಗೆ ವೈರತ್ವ ಖಂಡಿತವಾಗಿ ಇಲ್ಲ’’ ಎಂದು ಹೇಳಿದ. ‘‘ಹೆದರಬೇಡ ಒದ್ದೆಯಾದ ವಸ್ತುವನಿಂದಾಗಲಿ, ಒಣಗಿದ ವಸ್ತುವನಿಂದಾಗಲಿ ನಿನ್ನನ್ನು ಕೊಲ್ಲವುದಿಲ್ಲ. ಹಗಲಿನಲ್ಲಿ ನಿನಗೆ ಸಾವಿಲ್ಲ. ರಾತ್ರಿಯಲ್ಲೂ ಸಾವಿಲ್ಲ’’ ಎಂದೆಲ್ಲ ಹೇಳಿ ನಮುಚಿಯ ವಿಶ್ವಾಸವನ್ನು ಗಳಿಸಿಕೊಂಡ ಒಳ್ಳೆಯ ಸಮಯಕ್ಕಾಗಿ ಕಾದಿದ್ದು ನೊರೆಗಳನ್ನೇ ಅಸ್ತ್ರವಾಗಿ ಬಳಸಿ ನಮುಚಿಯ ತಲೆಯನ್ನು ಹಾರಿಸಿದ. ಹಗಲೂ ಅಲ್ಲದೆ ರಾತ್ರಿಯೂ ಅಲ್ಲದ ಸಂಧ್ಯಾಸಮಯದಲ್ಲಿ ನಮುಚಿಯ ಶಿರಚ್ಛೇದನವಾಯಿತು.
ಇಂದ್ರ ಅಲ್ಲಿಗೆ ಮುಗಿಯಿತು ಎಂದುಕೊಂಡ. ಆದರೆ ನಮುಚಿಯ ತಲೆ ಇಂದ್ರನ ಹಿಂದೆಯೇ ಬಂದಿತು. ‘‘ಮಿತ್ರಘಾತೀ, ಪಾಪಾತ್ಮಾ, ನೀನು ಎಲ್ಲಿ ಹೋದರೂ ಬಿಡೆ’’ ಎಂದಿತು. ಬ್ರಹ್ಮಹತ್ಯಾ ದೋಷದಿಂದ ಸಂಕಟಪಟ್ಟ ಇಂದ್ರನಿಗೆ ಬ್ರಹ್ಮನು ‘‘ನೀನು ಅರುಣಾ ನದಿ ಕ್ಷೇತ್ರಕ್ಕೆ ಹೋಗು. ಸರಸ್ವತೀ ನದಿಯ ಸಂಗಮದಿಂದ ಪವಿತ್ರವಾಗಿರುವ ಆ ನದಿಯ ತೀರದಲ್ಲಿ ಯಜ್ಞಮಾಡಿ ಅರುಣೆಯ ನೀರಿನಲ್ಲಿ ಮುಳುಗಿದರೆ ಬ್ರಹ್ಮಹತ್ಯಾ ದೋಷದಿಂದ ಬಿಡುಗಡೆ’’ ಎಂದು ಹೇಳಿದರು.
ದೇವೇಂದ್ರನು ವಿಧಿಬದ್ಧವಾಗಿ ಯಾಗ ಕಾರ್ಯವನ್ನು ಮುಗಿಸುವಾಗಲೂ ನಮುಚಿಯ ತಲೆ ಅವನ ಬೆನ್ನ ಹಿಂದೆಯೇ ಇರುತ್ತಿತ್ತು. ಕೊನೆಗೆ ಋಷಿನಿರ್ಮಿತ ಪುಣ್ಯಜಲವುಳ್ಳ ನದಿಯಲ್ಲಿ ದೇವೇಂದ್ರ ಮುಳುಗಿದಾಗ ನಮುಚಿಯ ತಲೆಯೂ ಅವನ ಹಿಂದೆಯೇ ಬಂದು ಮುಳುಗಿ ಮುಕ್ತಿಹೊಂದಿತು. ಇಂದ್ರನಿಗೂ ಬ್ರಹ್ಮಹತ್ಯಾ ದೋಷದಿಂದ ಮುಕ್ತಿ ಸಿಕ್ಕಂತಾಯಿತು.
ವಚನ ಸಾಹಿತ್ಯದಲ್ಲಿ ‘‘ಗುರುವಿಂಗೂ ಆಚರಣೆ, ಲಿಂಗಕ್ಕೂ ಆಚರಣೆ ಜಂಗಮಕ್ಕೂ ಆಚರಣೆ’’ ಎಂಬ ಮಾತಿದೆ. ಹಾಗೆ ಯಾರೇ ತಪ್ಪು ಮಾಡಿದರೂ ನಿಯತಿ ಅವರನ್ನು ಶಿಕ್ಷಿಸದೆ ಬಿಡುವುದಿಲ್ಲ ಎನ್ನುವುದಕ್ಕೆ ಇಂದ್ರ-ನಮುಚಿಗಳ ಕಥೆ ಒಂದು ಸುಂದರ ನಿದರ್ಶನ. ತಲೆಯು ತಪ್ಪಿತಸ್ಥನನ್ನು ಅಟ್ಟಿಸಿಕೊಂಡು ಬರುವ ದೃಶ್ಯ ಒಂದು ಮಹೋನ್ನತ ಪ್ರತಿಮೆಯಾಗಿ ನಿಲ್ಲುತ್ತದೆ.

45. ಹೀಗೆ ಸ್ತುತಿ ಪಾಠಕರು ಹೊಗಳುತ್ತಿರಲು, ದೇವೇಂದ್ರನು ಗಜವನ್ನು ಕೃಷ್ಣಾರ್ಜುನರ ಮೇಲೆ ನೂಕಿದನು. ಕೃಷ್ಣಾರ್ಜುನರು ಸ್ವಲ್ಪವೂ ಚಿಂತೆಗೊಳಗಾಗಲಿಲ್ಲ. “ನಿಮಗೆ ಈ ಸ್ಪರ್ಧೆ ಇದೇಕೆ ? ನೀವು ಹಿಂತಿರುಗುವುದು ಒಳ್ಳೆಯದು ಇಂದ್ರದೇವ ! ಸ್ವರ್ಗ ವಾಸಿಗಳು ತಂದ ಗೆಲವೇ ಸಾಕು ! ನಾವು ನಿಮಗೆ ಸೋಲುವವರಲ್ಲ. ನಿಮಗೆ ವಿವೇಕವಿದ್ದರೆ ಹಿಂತಿರುಗಿ” ಎಂದು ಅರ್ಜುನನು ಇಂದ್ರನಿಗೆ ಹೇಳಿದನು.

ಅವ್ಯಾಕುಲ-ಚಿಂತೆಯಿಲ್ಲದಿರುವುದು, ವಾಸಿ-ಸ್ಪರ್ಧೆ, ವಾಸವ-ಇಂದ್ರ, ನಾಕನಿಳಯರು-ಸ್ವರ್ಗವಾಸಿಗಳು, ಹರಿ-ಇಂದ್ರ,

46. ಆ ಹೊತ್ತಿಗೆ ವಾಣೀಪತಿ ಬ್ರಹ್ಮನು ಆಕಾಶ ಮಾರ್ಗದಲ್ಲಿ ದೇವತೆಗಳ ಅಧಿಪತಿ ಇಂದ್ರ ಬಳಿಗೆ ಬಂದರೆ ಅದನ್ನು ಕಂಡ ದೇವಸಮೂಹವು ತಮತಮಗೆ ಹಣೆಯ ಮೇಲೆ ತಮ್ಮ ಕರಕಮಲಗಳನ್ನೆತ್ತಿ ಮುಗಿದರು. ಈ ಯುದ್ಧವನ್ನು ಇಂದ್ರನಿಂದ ತಪ್ಪಿಸಬೇಕೆಂದು ಕಮಲಭವನು ಇಳಿದು ಬಂದನು.

ವಾಗ್ವನಿತೆ-ವಾಣಿ, ಅನಿಮಿಷರು-ದೇವತೆಗಳು (ರೆಪ್ಪೆ ಹೊಡೆಯದವರು), ಭಾಳ-ಹಣೆ, ವನರುಹ-ಕಮಲ, (ನೀರಿನಲ್ಲಿ ಹುಟ್ಟಿದುದು), ಅಬ್ಜಭವ-ಬ್ರಹ್ಮ (ನೀರಿನಲ್ಲಿ ಹುಟ್ಟಿದ್ದು ಅಬ್ಜ-ಕಮಲ, ಕಮಲದಲ್ಲಿ ಹುಟ್ಟಿದವನು ಬ್ರಹ್ಮ)

47. “ಮರುಳನಯ್ಯಾ ನೀನು. ಇವರನ್ನು ಯಾರೆಂದು ತಿಳಿಯಲಿಲ್ಲವಲ್ಲಾ ! ಕೃಷ್ಣನೇ ನಾರಾಯಣನು. ಅರ್ಜುನನು ನರನಲ್ಲವೇ ? ಇವರು ಸಾಮಾನ್ಯ ಮನುಷ್ಯರೇ ? ಮರುಳನಿದ್ದೀಯೆ ನೀನು” ಎಂದು ತಿಳಿಯ ಹೇಳಿ ಇಂದ್ರನ ಆನೆಯನ್ನು ಬ್ರಹ್ಮದೇವನು ಹಿಂತಿರುಗಿಸಿದನು. ಇತ್ತಕಡೆ ಆ ವನಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ನಡೆದ ಅಗ್ನಿಯ ಕ್ರೀಡೆಗೆ ಅಡ್ಡಿಯಿಲ್ಲವಾಯ್ತು.

ಕಿರುಕುಳ-ಸಾಮಾನ್ಯ ಮನುಷ್ಯ, ಪರಮೇಷ್ಠಿ-ಶ್ರೇಷ್ಠ ದೈವ, ಬ್ರಹ್ಮ, ಅನಲಕೇಳಿ-ಅಗ್ನಿಯ ಕ್ರೀಡೆ

48. ಜಂಬು, ಮಾವು, ಮುತ್ತುಗ, ಆಲ, ದಾಳಿಂಬ, ಬಿಲ್ವ, ಹೊಂಗೆ, ಚಂಪಕ, ನಿಂಬು, ನಾಗಕೇಸರ, ಬೇಲ, ಬೆಟ್ಟಮಲ್ಲಿಗೆ, ಅಶೋಕ, ಸುರಹೊನ್ನೆ, ಕಾಡುಮಾವು, ಅರಳಿ, ಲವಂಗ, ಅಡಕೆ, ಕದಂಬ, ಗುಗ್ಗುಲ, ಸಾಲ, ತಿಲಕ, ಅತ್ತಿ ಇವೇ ಮೊದಲಾದ ವೃಕ್ಷಗಳ ಸಮೂಹವನ್ನು ಬೆಂಕಿ ಆಲಂಗಿಸಿತು.

ಚೂತ-ಮಾವು, ಪಲಾಶ-ಮುತ್ತುಗ, ವಟ-ಆಲ, ತಮಾಲ-ಹೊಂಗೆ, ಬಕುಳ-ನಾಗಕೇಸರ, ಕಪಿತ್ಥ-ಬೇಲ, ಕುಟಜ-ಬೆಟ್ಟಮಲ್ಲಿಗೆ, ಪುನ್ನಾಗ-ಸುರಹೊನ್ನೆ, ತುಂಬುರ-ಕಾಡುಮಾವು, ಔದುಂಬರ-ಅತ್ತಿ, ಪೂಗ-ಅಡಕೆ, ಗುಗ್ಗುಳ-ಧೂಪ ದ್ರವ್ಯವನ್ನು ಕೊಡುವ ಮರ.

49. ಚಂದ್ರಕಾಂತ ಶಿಲೆಯ ಶ್ರೇಷ್ಠ ವೇದಿಕೆಗಳಲ್ಲಿಯೂ, ನೀಲರತ್ನದ ಆಶ್ರಯವಾದ ಕೈಸಾಲೆಗಳಲ್ಲಿಯೂ, ಲತಾವಳಿಯಿಂದಲಕೃತವಾದ ಮಂಟಪಗಳಲ್ಲಿಯೂ, ಸುಂದರವಾದ ಭವನಗಳಲ್ಲಿಯೂ, ಸುಂದರ ಚಿತ್ರಗಳ ಮೇಲ್ಕಟ್ಟುಗಳ ಭವನಗಳಲ್ಲಿಯೂ ಅಗ್ನಿಭೂಪತಿಯ ಪಾಳಯವು ಕೂಡಲೇ ಬೀಡು ಬಿಟ್ಟಿತು.

ಶಶಿಕಾಂತ-ಚಂದ್ರಕಾಂತ, ನೀಲ-ನವರತ್ನಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದು, ಚೌಕಿಗೆ-ಕೈಸಾಲೆ, ಲಲಿತ-ಸುಂದರ, ಚಾರು-ಸುಂದರ, ವಹ್ನಿ-ಅಗ್ನಿ

50. ವಹ್ನಿಜ್ವಾಲೆಯು ವನಲಕ್ಷ್ಮಿಯ ತುಂಬಿಯಂತಿರುವ ಕುರುಳನ್ನು ಕೆದರಿತು, ಮುಖ ಕಮಲವನ್ನು ಚುಂಬಿಸಿತು, ಹೊಂಗೆಯ ತುರುಬನ್ನು ಹಿಡಿದು ಅದರ ಎಳೆಯ ಚಿಗುರಿನ ರಸವನ್ನು ಚೆನ್ನಾಗಿ ಸವಿಯಿತು, ದೊಡ್ಡದಾದ ಪಯೋಧರ ಬಿಲ್ವವನ್ನು ಹೊಡೆದು ಒರಸಿತು. ಬಾಳೆಯ ನುಣ್ದೊಡೆಯನ್ನು ಸವರಿತು. ಅವಳ ದಟ್ಟವಾದ ಅರಳಿಯ ಎಲೆಯಲ್ಲಿ ರಮಿಸಿತು.

ಪ್ರವಾಳ-ಎಳೆಯ ಚಿಗುರು, ಕದಳಿ-ಬಾಳೆ, ದಳ-ದಟ್ಟ, ಪಿಪ್ಪಲ-ಅರಳಿ, ವನಸಿರಿ-ವನಲಕ್ಷ್ಮಿ, ಅಂಗ-ಅವಯವ

ಪಿಪ್ಪಲ ದಳಾಂಗಲಿ- ಪಿಪ್ಪಲ ದಳಾಂಗದಲಿ
ಆದಿ ಪರ್ವ, ಮೈ.ವಿ.ವಿ.
ಕನ್ನಡ ಭಾರತ, ಕನ್ನಡ ವಿ.ವಿ.

51. ಶರಭ, ಸಿಂಹ, ಆನೆ, ಮರಿಯಾನೆ, ಹುಲಿ, ಹಂದಿ, ಕರಡಿ, ಕಾಡುಕೋಣ, ಮುಳ್ಳುಹಂದಿ, ಕತ್ತೆಕಿರುಬ, ಗೇಂಡಾಮೃಗ, ನರಿ, ಜಿಂಕೆ, ಮೊಲ, ಸಾರಂಗ, ವಾನರ, ಹುಲ್ಲೆ ಮೊದಲಾದ ಮುಖ್ಯವಾದ ಪ್ರಾಣಿ ಕುಲಗಳು ದೊಡ್ಡ ಉರಿಯ ವಿಸ್ತಾರವಾಗಿ ಹರಡಿರುವ ಬಲೆಗಳಲ್ಲಿ ರಭಸವಾಗಿ ಬಿದ್ದುವು.

ಮೃಗಪತಿ-ಸಿಂಹ, ಕಳಭ-ಮರಿಯಾನೆ, ಶಾರ್ದೂಲ-ಹುಲಿ, ಸೂಕರ-ಹಂದಿ, ಕಾಸರ-ಕಾಡುಕೋಣ, ಶಲ-ಮುಳ್ಳುಹಂದಿ, ಮೃಗಾವನ-ಕತ್ತೆಕಿರುಬ, ಖಡ್ಗ-ಗೇಂಡಾಮೃಗ, ಗೋಮಾಯು-ನರಿ, ಎರಳೆ-ಜಿಂಕೆ, ಕುರಂಗ-ಹುಲ್ಲೆ, ಉರುಬು-ರಭಸ, ಬೆಳ್ಳಾರವಲೆ-ವಿಸ್ತಾರವಾಗಿ ಹರಡಿರುವ ಬಲೆ.

52. ಗಿಣಿ, ಹಂಸ, ನವಿಲು, ಬಾನಾಡಿಹಕ್ಕಿ, ಕೋಗಿಲೆ, ಚಕೋರ, ಕಪೋತ, ಕಾಗೆ, ಬಕ, ಹುಂಜ, ಚಕ್ರವಾಕ, ಕುಕ್ಕಟ, ಗುಬ್ಬಚ್ಚಿ, ಕೋಗಿಲೆ, ಕೊಕ್ಕರೆ, ಗೂಗೆ, ಚಾತಕ, ಭರದ್ವಾಜ ಮೊದಲಾದ ಪಕ್ಷಿಗಳ ಸಮೂಹ ಬಿಗಿದ ಹಗ್ಗದ ಬಲೆಯ ಕೆಂಪಾದ ಉರಿಯಲ್ಲಿ ಬಿದ್ದುವು.

ಶುಕ-ಗಿಣಿ, ಮಯೂರ-ನವಿಲು, ಮರಾಳ-ಹಂಸ, ಟಿಟ್ಟಿಭ-ಬಾನಾಡಿಹಕ್ಕಿ, ಪಿಕ-ಕೋಗಿಲೆ, ಕಪೋತ-ಪಾರಿವಾಳದಜಾತಿಗೆ ಸೇರಿದ ಒಂದು ಪಕ್ಷಿ, ವಾಯಸ-ಕಾಗೆ, ಪದಾಯುಧ-ಹುಂಜ (ಪಾದವನ್ನೇ ಆಯುಧವಾಗಿ ಉಳ್ಳದ್ದು), ಕಳಿಂಗ-ಕುಕ್ಕಟ, ಕಲವಿಂಕ-ಗುಬ್ಬಚ್ಚಿ, ಕುಕಿಲ-ಕೋಗಿಲೆ, ಸಾರಸ-ಕೊಕ್ಕರೆ, ಕಾಕರಿಪು-ಗೂಗೆ, ಕೇಸುರಿ-ಕೆಂಪುಉರಿ, ಕಣ್ಣಿವಲೆ-ಹಗ್ಗದ ಬಲೆ.

53. ಕೊಕ್ಕರೆ, ಗೀಜಗ, ಮರಗೊರಲೆ, ಕಾಬುರುಲೆ, ಪುರಲೆ, ಗೌಜು, ಪಾರಿವಾಳ, ನಿರಿಲೆ, ಗಿಡುಗ, ಚಿಲಿಮಿಲಿಗ, ಕೆಂಪುಕಾಗೆ, ಮೀನನ್ನು ಹಿಡಿದು ತಿನ್ನುವ ಕೊಕ್ಕರೆ ಮೊದಲಾದ ಹಕ್ಕಿಗಳು, ಮರಕುಟಿಗ, ಕರಿಬಣ್ಣದ ಒಂದು ಹಕ್ಕಿ, ತಲೆಯ ಮೇಲೆ ಜುಟ್ಟುಳ್ಳ ಪಕ್ಷಿ, ಹೆಣ್ಣು ಹಂಸ ಪಕ್ಷಿ, ಕ್ರೌಂಚಪಕ್ಷಿ, ತಿತ್ತಿರಿ, ಗಿಂಚಲು, ಗರಿಗ ಮೊದಲಾದ ಎಲ್ಲ ಪಕ್ಷಿಗಳ ಕುಲವು ಉರಿಯೊಳಗೆ ಬಿದ್ದುದು.

ಹರಡೆ-ಕೊಕ್ಕರೆ, ಲಾವುಗೆ-ಪುರಲೆ, ಪಾರಿವ-ಪಾರಿವಾಳ, ಸಾಳುವ-ಗಿಡುಗ, ಚೆಂಬೂತ-ಕೆಂಪು ಕಾಗೆ, ಮೀನ್ಬುಗ-ಮೀನನ್ನು ಹಿಡಿದು ತಿನ್ನುವ ಕೊಕ್ಕರೆ ಮೊದಲಾದ ಹಕ್ಕಿಗಳು, ಕಬ್ಬಕ್ಕಿ-ಕರಿಬಣ್ಣದ ಒಂದು ಹಕ್ಕಿ, ಕೊಟ್ಟುಗ-ತಲೆಯ ಮೇಲೆ ಜುಟ್ಟುಳ್ಳಪಕ್ಷಿ, ವರಲೆ-ಹೆಣ್ಣು ಹಂಸ ಪಕ್ಷಿ, ಕೊಂಚೆ-ಕ್ರೌಂಚ ಪಕ್ಷಿ, ಕಪಿಂಜ-ತಿತ್ತಿರಿ.

54. ಬೆಂಕಿಯ ಉಷ್ಣತೆಗೆ ತಿಳಿಗೊಳದ ನೀರು ಕಾದು ಮೇಲಕ್ಕೆ ಚಿಮ್ಮಿ ಹಾರಿದವು. ನೀರು ಚೆನ್ನಾಗಿ ಕುದಿಯುತ್ತಿರಲು ಮೀನುಗಳ ಸಮೂಹವು, ತುಂಬಿಗಳೊಡನೆ ಕಮಲದ ದಳಗಳೂ ಸೀದುಹೋದುವು. ಚಂದ್ರಕಾಂತ ಶಿಲೆಯಿಂದ ನಿರ್ಮಿಸಿದ ಸುಂದರವಾದ ಸೋಪಾನಗಳು ಒಡೆದು ಚೆಲ್ಲಾಪಿಲ್ಲಿಯಾದವು. ರತ್ನಾವಳಿಯ ರಾಶಿಗಳು ಕಿಡಿಗಳಲ್ಲಿ ಬಿದ್ದು ಇದ್ದಿಲಾಗಿ ಹೋದವು.

ಝಳ-ಉಷ್ಣತೆ, ಉಚ್ಚಳಿಸು-ಚಿಮ್ಮು, ಎಸಳು-ದಳ, ಚಂದ್ರೋತ್ಪಲ-ಚಂದ್ರಕಾಂತ ಶಿಲೆ, ಹಿಳಿ-ಒಡೆ, ಸಿಡಿ-ಚಲ್ಲಾಪಿಲ್ಲಿ

55. ಒಣಗಿದ ಪೊದೆಗಳಲ್ಲಿ ಬೆಂಕಿ ಆಕ್ರಮಿಸಿ ಛಿಟಿ ಛಿಟಿಸಿ ಪುಟವಿಟ್ಟಿತು. ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಉಂಟಾದ ಕಪ್ಪು ಹೊಗೆ ಕಾಂತಿಯುಕ್ತವಾಗಿ ಒಟ್ಟಾಗಿ ಮೇಲೆದ್ದಿತು. ಕಿಡಿಯಸಮೂಹವು ಸುತ್ತಲೂ ಚೆದರಿ ಬಿದ್ದು ಅದರಿಂದ ಹುಟ್ಟಿದ ಉರಿ ದೊಡ್ಡಮರವನ್ನು ಸುತ್ತುಗಟ್ಟಿತು. ಅಲ್ಲಿ ಸಿಕ್ಕಿಕೊಂಡ ಉರಿ ಧಗಧಗಿಸಿ ಮರದ ಅನೇಕ ಶಾಖೋಪಶಾಖೆಗಳ ತುದಿಗೆ ಮುತ್ತಿತು.

ಹೊದರು-ಪೊದೆ, ಕಬ್ಬೊಗೆ-ಕಪ್ಪು ಹೊಗೆ, ಝಗೆ-ಕಾಂತಿ, ಹೊರಳಿ-ಒಟ್ಟಾಗಿ, ತೊಡಕು-ಸಿಕ್ಕಿಕೊಳ್ಳು, ಭುಗಿಲ್-ಧಗಧಗಿಸಿ

56. ಹೊಗೆಯು ವ್ಯಾಪಿಸಿ ಸತ್ಯ ಲೋಕವನ್ನು ಚುಚ್ಚಿತು. ಉರಿನಾಲಗೆಯು ಗರವೊಟ್ಟಿಗೆಗಳಲ್ಲೆಲ್ಲಾ ತೊಳಲಾಡಿ ಅಲ್ಲಿದ್ದ ಮೂವತ್ತು ಮೂರು ಕೋಟಿ ದೇವತೆಗಳನ್ನು ಹೊರಡಿಸಿತು. ಹೊಗೆ ಮುಗಿಲು ಹೊರ ಹೊರಟು ಹರಡಿ ಹಗಲನ್ನು ಕಡಿದು ಹಾಕಿತು. ಆಕಾಶವೇ ಕಾಣಿಸಲಿಲ್ಲ. ಹಾಗಿರುವಲ್ಲಿ ಸೂರ್ಯಚಂದ್ರ ನಕ್ಷತ್ರಗಳೆತ್ತಣವು ?

ಹಬ್ಬು-ವ್ಯಾಪಿಸು, ತೆತ್ತೀಸುಕೋಟಿ-ಮೂವತ್ತು ಮೂರು ಕೋಟಿ, ದಿನ-ಆಕಾಶ, ಗಗನಮಣಿ-ಸೂರ್ಯ, ಗರವೊಟ್ಟಗೆ - ಗಸ್ತು

57. ವನವು ಸುಡುತ್ತಿರುವಾಗ ಛಿಳಿಛಿಳಿಲು, ಛಿಳಿ ಶಬ್ದ ಘುಳು ಘುಳು ಘುಳಧ್ವನಿ, ಕಪಿಗಳ ಕಿಳಿಕಿಳಿ ಧ್ವನಿ, ಮೃಗ ಸಮೂಹದ ಕಳಕಳ ಧ್ವನಿ, ದೊಡ್ಡ ಬೊಂಬಿನ ಗಂಟೊಡೆದು ಏಳುವ ಠಳ ಠಳ ಧ್ವನಿ, ಈ ಬಗೆ ಬಗೆಯ ಧ್ವನಿ ಸಮೂಹವು ದಿಕ್ಕುಗಳ ಮೂಲೆಗಳನ್ನು ಒಡೆದು ಅದ್ಭುತವಾಯ್ತು.

ಸಂಕುಳ-ಸಮೂಹ, ರವ-ಶಬ್ದ, ಹೆಬ್ಬಿದಿರು-ದೊಡ್ಡ ಬೊಂಬು, ಹಿಳಿ-ಒಡೆ

58. ಹಿಂದೆ ವಿತಳಕ್ಕೆ ಗರುಡನ ಭಯವಾಯ್ತೆಂದು ತಕ್ಷಕನು ತನ್ನ ಮಗ ಅಶ್ವಸೇನನನ್ನು ದೇವೇಂದ್ರನ ಆಜ್ಞೆಯಿಂದ ಆ ಖಾಂಡವವನದಲ್ಲಿ ಇರಿಸಿದ್ದನು. ಅಶ್ವಸೇನನು ಆ ವನದಲ್ಲಿ ನೆಲಸಿ ವಾಸಿಸುತ್ತಿದ್ದಾಗ ಅವನಿಗೆ ಮಕ್ಕಳಾದರು. ಕಾಲಾಂತರದಲ್ಲಿ ತಕ್ಷಕನ ಸಂತತಿ ಆ ವನ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ಬಹಳವಾಗಿ ಹೆಚ್ಚಿತು.

ವಿತಳ-ಏಳು ಅಧೋಲೋಕಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದು.
ತಕ್ಷಕ-ಕಶ್ಯಪ ಮುನಿಯಿಂದ ಕದ್ರುವಿನಲ್ಲಿ ಜನಿಸಿದ ಸರ್ಪರಾಜ. ಇವನಿಗೆ ಅಶ್ವಸೇನ, ಶತ್ರುಸೇನರೆಂಬ ಇಬ್ಬರು ಮಕ್ಕಳಿದ್ದರು. ಇಪ್ಪತ್ತೇಳು ನಾಗಕುಲಗಳ ರಾಜ.
ಅಶ್ವಸೇನ-ಸರ್ಪರಾಜನಾದ ತಕ್ಷಕನ ಮಗ, ಖಾಂಡವವನ ದಹನ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಬದುಕಿಕೊಂಡ ಸರ್ಪಗಳಲ್ಲಿ ಇವನೂ ಒಬ್ಬ.

59. ಆ ಖಾಂಡವ ವನದಲ್ಲಿ ದಹಿಸತೊಡಗಿದ ಮಹಾ ಕಾಳ್ಗಿಚ್ಚು ಪ್ರಾಣಿಗಳ ಸಮೂಹದ ಸಂಹಾರ ಕಾರ್ಯ ಮಾಡುತ್ತ ಶ್ರೇಷ್ಠವಾಗಿ ವ್ಯಾಪಿಸಿ ಬರುತ್ತಿರಲು ಮುಂದೆ ಮುಂಭಾಗದಲ್ಲಿ ಹುತ್ತಿನಲ್ಲಿ ಹೊಗೆ ಇಳಿಯಿತು. ಮೇರೆ ಮೀರಿ ಹುಟ್ಟಿದ ಉರಿಯ ಝಳವು ಒಳಗಡಗಿದ್ದ ದೊಡ್ಡ ಸರ್ಪಗಳ ಸಮೂಹವನ್ನು ಸ್ಪರ್ಶಿಸಿತು.

ಭೂತಗಳ ಸಮೂಹ-ಪ್ರಾಣಿಗಳ ಸಮೂಹ, ಸಂಹೃತಿಕರ್ಮ-ಸಂಹಾರ ಕಾರ್ಯ, ಉದ್ದಾಮ-ಶ್ರೇಷ್ಠ, ಅವಗಾಹಿಸು: ವ್ಯಾಪಿಸು, ನಿಸ್ಸೀಮ-ಮೇರೆಮೀರಿದ, ಚಯ-ಸಮೂಹ, ಚುಂಬಿಸು-ಸ್ಪರ್ಶಿಸು

60. ಹೊತ್ತಿಕೊಂಡ ಬೆಂಕಿಯ ಜ್ವಾಲೆಗಳು ಹುತ್ತದ ಮಣ್ಣಿನಲ್ಲಿ ರಂಧ್ರ ಮಾಡಿ ಒಳಗಿನ ಸರ್ಪಕುಲವನ್ನು ಸುಟ್ಟವು. ಹೊಗೆಯಿಂದ ನಿವಾರಿಸಿದ ಕಿಡಿಗಳು ವಂಚನೆಯಲ್ಲಿ ಆವರಿಸಿದವು. ಭಯಂಕರವಾದ ಕಪ್ಪಾದ ಹೊಗೆಯ ಕವಚವನ್ನು ತೊಟ್ಟ ಕೆಂಪಾದ ಉರಿಗಳು ಒಳಬಿದ್ದುವು. ಉರಿಯನ್ನು ಹೊರ ಚೆಲ್ಲಿ ಹಾವುಗಳ ಬಹಳ ರಾಶಿ ರಾಶಿಗಳನ್ನು ಹಿಡಿದು ನುಂಗಿದವು.

ಹೂಸು-ಹಚ್ಚು, ದೊಳ್ಳಾಸ-ವಂಚನೆ, ಡಾವರಿಸು-ಆವರಿಸು, ಧೂತ-ನಿವಾರಿಸಲ್ಪಟ್ಟ, ಆಸುರ-ಭಯಂಕರ, ಸೂಸು-ಚೆಲ್ಲು, ಹೊದರು-ರಾಶಿ, ಹೊರಳಿ-ರಾಶಿ

61. ಬಿಲದೊಳಗೆ ಅಡಗಿದ್ದ ಹೆಣ್ಣು ಹಾವುಗಳು ತಮ್ಮ ಹೆಡೆಮಣಿಗಳನ್ನು ಕಂಡು “ಅಹಹಾ ! ಕಿಡಿಗಳು ಕಾಣಿಸಿಕೊಂಡವು” ಎಂದು ತಲೆಗಳನ್ನು ಕೊಡವಿ ದುಃಖಿಸಿ ಮರಿಗಳಿಗೆ ಮೈಯೊಡ್ಡಿ ಮರೆ ಮಾಡಿದವು. ಹೆಚ್ಚಾದ ಹೊಗೆ, ಕೆಂಪಾದ ಕಿಡಿಗಳ ಸಮೂಹದಲ್ಲಿ ಸುಟ್ಟ್ಟ ಮೈಗಳನ್ನು ಕೊಡಹಿ ನಿಟ್ಟುಸಿರು ಬಿಡುತ್ತ ಸರ್ಪಗಳು ಉರಿಯೊಳಗೆ ಮುಗಿಬೀಳುತ್ತಿದ್ದವು.

ಉರಗಿ-ಹೆಣ್ಣು ಹಾವು, ಸೂಸು-ಕಾಣಿಸಿಕೊಳ್ಳು, ಚಾಚು-ಒಡ್ಡು, ಕಡು-ಹೆಚ್ಚಾದ, ಕೌರು-ಸುಟ್ಟುಹೋಗು, ಮುಗ್ಗು-ಮುಗಿ ಬೀಳು.

62. ವ್ಯಾಪಿಸಿ ಉರಿಯುವ ಹುತ್ತದೊಳಗೆ ಒಳಗೊಳಗೆ ಕುದಿದು, ಕುದಿಯುವ ಹಾವುಗಳ ಸಮೂಹದ ಮಧ್ಯದಿಂದ ಅಶ್ವಸೇನನು ನೆಗೆದು ಬಂದು ಗಗನ ಮಂಡಲಕ್ಕೆ ಚಿಮ್ಮಿ ಹಾರಿದನು. ಕೂಡಲೇ ಕೆಂಪಾದ ಕಿಡಿಗಳ ಉರಿಯು ಉಂಟಾಯಿತು. ಘುಳು ಘುಳು ರಭಸ ಬಹಳ ಹೆಚ್ಚಾಯಿತು. ಉಕ್ಕಿದ ಉರಿ ಗಗನ ಮಾರ್ಗದಲ್ಲಿ ಹಾಯುವ ಅಶ್ವಸೇನನನ್ನು ಹುಡುಕಿ ಅಪ್ಪಿಕೊಂಡಿತು.

ಹುದಿ-ವ್ಯಾಪಿಸು, ಕೂಳ್ಗುದಿ-ಒಳಗೊಳಗೆ ಕುದಿ, ಉಬ್ಬು-ಉಂಟಾಗು, ತಡವರಿಸು-ಹುಡುಕು, ತಬ್ಬು-ಅಪ್ಪಿಕೊಳ್ಳು.

63. ಉರಿಯ ಗಂಟಲಿಗೆ ಸಿಕ್ಕದೆ ತಪ್ಪಿಸಿಕೊಂಡು ಆ ಸರ್ಪವು ರಭಸದಿಂದ ಮುನ್ನುಗ್ಗಲು, “ಹಾಹಾ ! ಧನಂಜಯಾ ! ಒಂದು ಹಾವು ಹಾರುತಿದೆ, ನನ್ನ ಬಾಯ ತುತ್ತು ತಪ್ಪಿ ಹೋಯಿತು, ತರಿಸಿಕೊಡು, ಬಾಣಗಳ ಸುತ್ತುಗಟ್ಟುವಿಕೆಯಿಂದ ವಿಸ್ತಾರವಾಗಿ ತ್ವರಿತವಾಗಿ ಹರಡು” ಎಂದ ಅಗ್ನಿಯ ಮಾತಿಗೆ ನಸುನಗುತ್ತ ವಿಜಯನು ಗಾಂಡೀವವನ್ನು ಕೈಗೆತ್ತಿಕೊಂಡನು.

ಉರವಣಿಸು-ರಭಸದಿಂದ ಮುನ್ನುಗ್ಗು, ವೇಢೆ-ಸುತ್ತುಗಟ್ಟುವಿಕೆ, ವೈಶ್ವಾನರ-ಅಗ್ನಿ, ವಹಿಲ-ತ್ವರಿತ, ವಿಜಯ-ಅರ್ಜುನನ ದಶನಾಮಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದು

64. ಯಾವ ಶರ ಸಂಧಾನದ ಚಮತ್ಕಾರವೋ ಗಾಂಡೀವಿಯದು ! ಆಕಾಶವನ್ನು ಆಶ್ರಯಿಸಿದ ಅಶ್ವ ಸೇನನ ಕೊರಳಿಗೆ ಬಾಣ ಪ್ರಯೋಗ ಮಾಡಿದನು. ಅವನ ಮುಂಡವು ಅಗ್ನಿಯ ಮಧ್ಯದಲ್ಲಿ ಬಿದ್ದಿತು. ಆತನಿಗೆ ತಲೆಯಲ್ಲಿ ಜೀವವು ಉಳಿಯಿತು. ಆ ಕ್ರೂರವಾದ ಸರ್ಪವು, “ಎಲೆ ಗಾಂಡೀವಿ, ಮರೆಯಬೇಡ. ನನ್ನ ಶತ್ರುತ್ವದಲ್ಲಿ ನಿನಗೆ ಮರಣ” ಎಂದು ಹೇಳಿತು.

ಎಚ್ಚು-ಬಾಣಪ್ರಯೋಗ ಮಾಡು, ವಿಗಡ-ಕ್ರೂರ, ಹಗೆ-ಶತ್ರು

65. ಆಕಾಶದಲ್ಲಿ ನಿಂತು ಹೀಗೆ ನುಡಿದ ಆ ಸರ್ಪದ ಶಿರಸ್ಸು ಅಂದು ಭೂಮಿಗೆ ಹಾಯ್ದು ಬಂದು ಬಾಣವಾಗಿ ರಾಧಾಪುತ್ರನಾದ ಕರ್ಣನ ಬತ್ತಳಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಜಗತ್ತು ತಿಳಿಯುವಂತೆ ಸೇರಿಕೊಂಡಿತು. ಬಳಿಕ ಇತ್ತಕಡೆ ಇಂದ್ರನ ತೋಟ ನಂದನವನದ ದಹನದಲ್ಲಿ ಮಂದಪಾಲ ಮುನಿಯ ಪಕ್ಷಿರೂಪದ ನಾಲ್ಕು ಮಕ್ಕಳು ಬೇಯದೇ ಬದುಕಿಕೊಂಡವು.

ಸಲ್-ಸೇರು, ರಾಧಾನಂದನ-ಕರ್ಣ, ಬೇಗೆ-ದಹನ, ನಂದನ-ದೇವೇಂದ್ರನ ತೋಟ

ಮಂದಪಾಲ - ಮಕ್ಕಳಿಲ್ಲದಿದ್ದರೆ ಸ್ವರ್ಗದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾನವಿಲ್ಲ ಎಂಬ ನಮ್ಮ ಪರಂಪರೆಯ ನಂಬಿಕೆಯನ್ನು ಪೋಷಿಸುರ ಕಥೆ ಮಂದಪಾಲನದು. ಈತ ಸಕಲ ಶಾಸ್ತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ಪಾರಂಗತನಾದ ತಪಸ್ವಿ, ವಿಪ್ರರ್ಷಿಗಳ ಪಟ್ಟಿಯಲ್ಲಿ ಈತನ ಹೆಸರಿದೆ. ದೇವೇಂದ್ರ ಬೆಳೆಸಿದ್ದ ಖಾಂಡವ ವನದಲ್ಲಿ ವಾಸವಾಗಿದ್ದು ಅಲ್ಲೇ ತೀರಿಕೊಂಡ. ಈತ ಮಹಾತಪಸ್ವಿಯಾಗಿದ್ದರೂ ಸ್ವರ್ಗದಲ್ಲಿ ಈತನಿಗೆ ಸ್ಥಾನವಿರಲಿಲ್ಲ. ಅಪುತ್ರರಿಗೆ ಸ್ವರ್ಗ ಪ್ರವೇಶವಿಲ್ಲವೆಂದು ತಿಳಿಯಿತು. ಆದುದರಿಂದ ಮಕ್ಕಳನ್ನು ಪಡೆಯಲೆಂದು ಶಾರ್ಥಿ ಎಂಬ ಪಕ್ಷಿಯ ರೂಪದಲ್ಲಿ ಖಾಂಡವ ವನಕ್ಕೆ ಹಿಂತಿರುಗಿದ. ಅಲ್ಲಿ ಜರಿತೆ ಎಂಬ ಸಾರಂಗಿಕೆಯನ್ನು ಮದುವೆಯಾದ. ಜರತಾರಿ ಸಾರಿಸಥತ್ವ, ದ್ರೋನ ಮತ್ತು ಸ್ತಂಭಮಿತ್ರ ಎಂಬ ನಾಲ್ಕು ಮಕ್ಕಳನ್ನು ಪಡೆದ.

66. ಉರಿಯು ಆವರಿಸಿ ಬಂದಾಗ ಅಗ್ನಿ ಸ್ತೋತ್ರ,ವನ್ನು ಉಚ್ಚಾರ ಮಾಡಿ ಅಗ್ನಿಯನ್ನು ಮೆಚ್ಚಿಸಿದವು. ಮುನಿಯ ಸಂತಾನದ ಪಕ್ಷಿಗಳು ಆ ಜ್ವಾಲೆಯ ಮುಖದಿಂದ ನಿವಾರಿಸಿಕೊಂಡು ಬದುಕಿಕೊಂಡವು. ಹೆಚ್ಚಿದ ಉರಿಯ ವ್ಯಾಪಕದ ಹೊಡೆತದಲ್ಲಿ ಹೆದರಿದ ಮಯನು ಅರ್ಜುನನನ್ನು ಹೊಗಳಿ ಆ ಕಿಚ್ಚಿನಲ್ಲಿ ಬೇಯದೇ ಬದುಕಿಕೊಂಡನು.

ವಹ್ನಿ ಸೂಕ್ತ-ಅಗ್ನಿ ಸ್ತೋತ್ರ, ಬಿಚ್ಚು-ನಿವಾರಿಸು, ಹೊಯ್ಲು-ಹೊಡೆತ, ಬೆಚ್ಚು-ಹೆದರು

67. ಅರ್ಜುನನ ಅಪ್ಪಣೆಯಂತೆ, ನಾಲ್ಕು ಪಕ್ಷಿಗಳನ್ನು ಮಯನ ಸಹಿತವಾಗಿ ಉರಿಯು ಉಗುಳಿತು. ಉಳಿದ ಎಲ್ಲ ಪ್ರಾಣಿಗಳ ಸಮೂಹವನ್ನು ಅಗ್ನಿಯು ಆಹುತಿಗೊಂಡನು. ದೇವೇಂದ್ರನು ಅರ್ಜುನನ ಈ ಅದ್ಭುತ ಸಾಹಸವನ್ನು ಕಂಡು ಗಗನದಿಂದ ಇಳಿದು ಬಂದು ಮಗನನ್ನು ಗೌರವಿಸಿ ಸೂರ್ಯನಿಗೆ ಸಮಾನವಾದ ಶ್ರೇಷ್ಠ ಕಿರೀಟವನ್ನು ಪ್ರೀತಿಯಿಂದ ಅರ್ಜುನನಿಗೆ ಕೊಟ್ಟನು.

ಖಗ-ಪಕ್ಷಿ, ಭೂತಾಳಿ-ಪ್ರಾಣಿಗಳ ಸಮೂಹ, ಗಗನಮಣಿ-ಸೂರ್ಯ, ಮಕುಟ-ಕಿರೀಟ

ಮಯನು ದೇವ ದಾನವ ಶಿಲ್ಪಾಚಾರ್ಯ. ರಾಕ್ಷಸಶಿಲ್ಪಿ. ಕಶ್ಯಪನಿಗೆ ದನುವಿನಲ್ಲಿ ಹುಟ್ಟಿದ ಮಗ. ನಮುಚಿಯ ಸೋದರ. ಇವನು ಪರ್ಷಿಯಾ ದೇಶದವನಿರಬಹುದೆಂಬ ವಾದವೂ ಇದೆ. ಮಯನಿಗೆ ಮಾಯಾವಿ, ಮಂಡೋದರಿ ಎಂಬ ಮಕ್ಕಳಿದ್ದರು. (ಇವಳು ರಾವಣನ ಪತ್ನಿಯಾದಳು) ಖಾಂಡವ ವನದ ದಹನದ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಬೆಂಕಿಗೆ ಸಿಕ್ಕಿಕೊಳ್ಳಲಿದ್ದ ಈತನನ್ನು ಅರ್ಜುನನು ಕಾಪಾಡಿದ ಕಾರಣ ಮಯನು ಉಳಿದುಕೊಂಡ.
ತಸ್ಯ ಭೀತಸ್ವನಂ ಶ್ರುತ್ವಾ ಮಾಭೈರಿತಿ ಧನಂಜಯಃ
ಪ್ರತ್ಯುವಾಚ ಮಯಂ ಪಾರ್ಥೋ ಜೀವಯನ್ನಿವ ಭಾರತ
ಭಯಗ್ರಸ್ಥನಾದ ಮಯನ ಕೂಗನ್ನು ಕೇಳಿದ ಅರ್ಜುನನು ಅವನಿಗೆ ‘ಹೆದರಬೇಡ’ ಎಂದು ಧೈರ್ಯ ಹೇಳಿ ಅವನನ್ನು ಬದುಕಿಸಿದ. ಈ ಉಪಕಾರದ ಸ್ಮರಣೆಗಾಗಿ ಮಯನು ಧರ್ಮರಾಯನಿಗೆ ಒಂದು ಅದ್ಭುತ ಅರಮನೆಯನ್ನೂ ವಾಸಗೃಹಗಳನ್ನೂ ಸಭಾಮಂದಿರವನ್ನೂ ಮಯಸಭೆಯನ್ನೂ ಕಟ್ಟಿಸಿಕೊಟ್ಟನಂತೆ. ರಾಜಸೂಯಯಾಗಕ್ಕಾಗಿ ಕಟ್ಟಿಕೊಟ್ಟ ಸಭಾಗೃಹ ಅದು. ಮುಂದೆ ಮಯನು ಶಿವನ ಅಜ್ಞೆಯಂತೆ ಕೃಷ್ಣಶತ್ರುವಾದ ಸಾಲ್ವನಿಗೆ ಸೌಭನಗರವನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿಕೊಟ್ಟ. ಅಸುರರಿಗಾಗಿ ಕಾಮಗಮನ ಶಕ್ತಿಯುಳ್ಳ ತ್ರಿಪುರವನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿಕೊಟ್ಟು ಉಪಕಾರ ಮಾಡಿದ.
ಮಯಶಿಲ್ಪಿಯ ಸಾಧನೆಯನ್ನು ಮೆಚ್ಚಿದ ದೇವತೆಗಳು ಅವನಿಗೆ ಹೇಮ ಎಂಬ ಕನ್ಯೆಯನ್ನು ಕೊಟ್ಟು ಮದುವೆ ಮಾಡಿದರು. ಮಯನು ಆಕೆಯ ಹೆಸರಿನಲ್ಲಿ ಒಂದು ಸುಂದರ ನಗರಿಯನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿ ಅಲ್ಲಿ ಅವಳೊಂದಿಗೆ ಸಂಸಾರ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದ. ಇಂಥ ಉನ್ನತಮಟ್ಟದ ವಿಶ್ವಕಲಾವಿದನನ್ನು ಅವನ ಹೆಂಡತಿ ಕೈಬಿಟ್ಟುಹೋದದ್ದು ಮಯನ ಮುಂದಿನ ಬದುಕಿನ ಒಂದು ದುರಂತಘಟ್ಟ ಎಂದು ಹೇಳಬಹುದು.
ಮಯನ ಶಿಲ್ಪಸಾಧನೆಗಳಲ್ಲಿ ಅಪೂರ್ವವಾದ ಮಯಸಭೆಯು ಒಂದೆಂದು ಹೇಳಬಹುದು. ಖಾಂಡವ ವನದಲ್ಲಿ ಮಯನು ಸಿಕ್ಕಿ ಹಾಕಿಕೊಂಡಾಗ ಅರ್ಜುನ ಬಿಡಿಸಿದನಷ್ಟೆ ಆದ್ದರಿಂದ ಕೃತಜ್ಞತಾಪೂರ್ವಕವಾಗಿ ಮಯನು ಪಾಂಡವರಿಗೆ ಸ್ಮರಣೀಯ ಕಾಣಿಕೆಯೊಂದನ್ನು ನೀಡಲು ಬಯಸಿ ಈ ವಿಚಾರವನ್ನು ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನಲ್ಲಿ ಪ್ರಸ್ತಾವಿಸಿದ. ಕೃಷ್ಣ ಸಲಹೆ ಇದು:
‘‘ಮಯ! ಮಣಿಮಯ ದೂಲಗಳ ಕಂಬಗಳಿರುವ ಗೋಡೆ, ಪ್ರಕಾರಗಳಿರುವ ನಿರ್ಮಲ ಸ್ವರ್ಣಮಯ ತಾವರೆಗಳಿರುವ ವಜ್ರಮೀನುಗಳು, ಮುತ್ತಿನ ಕಂಬಳು ಇರುವ, ನೀರೋ ನೆಲವೋ ಕಟ್ಟಡವೋ ಬಯಲೋ ಎಂಬ ದೃಶ್ಯಭ್ರಾಂತಿಯನ್ನುಂಟುಮಾಡುವ, ಪುಷ್ಪೋದ್ಯಾನ ಜಲಸಮೃದ್ಧಿಗಳಿಂದ ಮೆರೆಯುವ ಅಭೂತಪೂರ್ವ ಕಟ್ಟಡವೊಂದನ್ನು ನೀನು ಕಟ್ಟಿಸಿಕೊಡು’’. ಮಯನು ಅವನ ಆಸೆಯಂತೆಯೇ ಯಂತ್ರಮಯವಾದ, ಸಾರ್ವರ್ತುಕೋದ್ಯಾನದಿಂದ ಕಂಗೊಳಿಸುವ ನಯನಮನೋಹರವಾದ ಅರಮನೆಯನ್ನು ಹದಿನಾಲ್ಕು ತಿಂಗಳ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ನಿರ್ಮಿಸಿಕೊಟ್ಟ. ಎಂಟು ಸಆವಿರ ಜನ ದೈತ್ಯ ಕರ್ಮಚಾರಿಗಳು ಎಲ್ಲೋ ಸಿದ್ಧಪಡಿಸಿ ಆ ವಸ್ತುಗಳನ್ನು ಅಂತರಿಕ್ಷ ಮಾರ್ಗದಲ್ಲಿ ಹೊತ್ತು ತಂದು ಜೋಡಿಸಿಕೊಟ್ಟರು. ಅವನು ಕಟ್ಟಿದ ಕೊಳ, ಮನೆ, ಬಯಲು, ಕಟ್ಟಡ ಪ್ರವೇಶದ್ವಾರಗಳು ದುರ್ಯೋಧನನಿಗೆ ಕಸಿವಿಸಿಯಾಗುವಷ್ಟು ಧೃಷ್ಟಿಭ್ರಮೆಯನ್ನು ಉಂಟುಮಾಡುವಷ್ಟು ವೈಶಿಷ್ಟ್ಯಮಯವಾಗಿದ್ದುವು. ಇಂದು ಭಾರತೀಯ ಶಿಲ್ಪಲೋಕದಲ್ಲಿ ನಯಗಾರಿಕೆ, ಅಂದ, ವೈಭವಗಳಿಗೆ ಮಯ ಹೆಸರುವಾಸಿಯಾಗಿದ್ದಾನೆ.

68. ಕೃಷ್ಣನಿಗೆ ವಂದಿಸಿ, ಮಗನನ್ನು ಪ್ರೀತಿಯಿಂದ ಆದರಿಸಿ ಇಂದ್ರನು ಹಿಂತಿರುಗಿದನು. ಇತ್ತಕಡೆ ಇವರು ಇಂದ್ರಪ್ರಸ್ಥ ಪುರಕ್ಕೆ ವೇಗದಿಂದ ಬಂದರು. ಧರ್ಮರಾಜನಿಗೆ ಆ ಖಾಂಡವವನದ ದೊಡ್ಡ ಉರಿಯ ಹೋಮದ ಕಥೆಯನ್ನು ಕೃಷ್ಣನು ವಿಸ್ತಾರವಾಗಿ ಭೀಮಾದಿಗಳು ನಲಿಯುವಂತೆ ಹೇಳಿದನು.

69. ಇದಾದ ಬಳಿಕ ಐವರು ಭೂಮೀಶ್ವರರನ್ನೂ, ಸುಕುಮಾರ ವರ್ಗವನ್ನೂ ಸುಭದ್ರೆಯನ್ನು, ಪಾಂಚಾಲೆಯನ್ನು, ಉಳಿದ ಸಕಲ ಬಾಂಧವರನ್ನು ಪಂಡಿತರನ್ನು ಮಂತ್ರಿಗಳೇ ಮೊದಲಾದ ರಾಜನ ಪರಿವಾರದವರನ್ನು - ಎಲ್ಲರನ್ನು ಉಪಚರಿಸಿ ಸಂತೋಷದಿಂದ ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನು ದ್ವಾರಕೆಗೆ ಬಂದನು.

ಸೂರಿ-ಪಂಡಿತ, ಪತಿಕರಿಸು-ಉಪಚರಿಸು