೦೭

ಸೂಚನೆ : ಕೌರವವಂಶದ ರಾಜರ ಸೈನ್ಯಕ್ಕೆ ಗುರುವೆನಿಸಿದ ದ್ರೋಣನಿಂದ ದ್ರುಪದ ರಾಜನು ಕ್ರೂರವಾಗಿ ನೊಂದನು. ಅಗ್ನಿಯ ಮೂಲಕ ದ್ರುಪದನು ದೃಷ್ಟದ್ಯುಮ್ನ ದ್ರೌಪದಿಯರನ್ನು ಪಡೆದನು.

ಕಟಕ-ಸೈನ್ಯ, ಆಚಾರ್ಯ-ಗುರು, ವಿಘಾಯ-ಕ್ರೂರ, ಮುಖ-ಮೂಲಕ

ಧೃಷ್ಟದ್ಯುಮ್ನ - ದ್ರುಪದ ರಾಜನ ಮಗ. ಅಯೋನಿಜ, ಅಗ್ನಿಕುಂಡದಿಂದ ದ್ರೌಪದಿಯ ಸಂಗಡ ಜನಿಸಿದವನು. ಈತ ಅಗ್ನಿಯ ಅಂಶದಿಂದ ಹುಟ್ಟಿದವನು. ತಕ್ಕ ವಯಸ್ಸಿನಿಂದ, ಶಸ್ತ್ರ ಪೂರಿತವಾದ ರಥದಲ್ಲಿ ಕುಳಿತುಕೊಂಡು ಪ್ರಗಲ್ಭನೂ, ಪ್ರಜಾಪಾಲನಚತುರನೂ, ಬಲ, ಕವಚ, ಕುಂಡಲ, ಶಸ್ತ್ರ ಶೌರ್ಯ ಉತ್ಸಾಹಗಳೊಂದಿಗೆ ಜನಿಸಿದವನಾದ್ದರಿಂದ ಧೃಷ್ಟದ್ಯುಮ್ನನೆಂದು ಹೆಸರು.
ದ್ರೌಪದಿ - ಮಹಾರಾಜ ದ್ರುಪದನ ಮಗಳು. ಯಜ್ಞ ಕುಂಡದಲ್ಲಿ ಧೃಷ್ಟದ್ಯುಮ್ನನ ನಂತರ ಪ್ರಕಟವಾದಳು. ಆದುದರಿಂದ ಧೃಷ್ಟದ್ಯುಮ್ನನ ಸೋದರಿಯಾದುದು. ಇವಳು ಅಯೋನಿಜೆ. ಪಾಂಚಾಲಿ ಎಂಬ ಹೆಸರೂ ಅವಳಿಗಿತ್ತು.
ಧೃಷ್ಟದ್ಯುಮ್ನ -ಮಹಾಭಾರತದ ಪ್ರಧಾನ ಪಾತ್ರUಳಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬ. ದ್ರೋಣರು ದ್ರುಪದನಿಗೆ ಮಾಡಿದ ಅವಮಾನದ ಮುಯ್ಯಿ ತೀರಿಸಲೆಂದು ದ್ರೋಣವಧೆಗಾಗಿಯೇ ಹುಟ್ಟಿದವನು. ಇಂಥ ದೃಷ್ಟದ್ಯುಮ್ನನು ದ್ರೋಣರಿಂದಲೇ ವಿದ್ಯೆ ಕಲಿತದ್ದು ಆ ಕಾಲದ ಸೋಜಿಗಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದು. ಅಗ್ನಿಯ ತೇಜಸ್ಸಿನಿಂದ ಹುಟ್ಟಿದವನಾದ್ದರಿಂದ

1. ಜನಮೇಜಯ ಮಹಾರಾಜನೇ ಕೇಳು ನಿಮ್ಮ ಹಿಂದಿನ ರಾಜರು ರಹಸ್ಯದಿಂದ ಕೂಡಿದ ಪೂರ್ಣವಾದ ವಿದ್ಯೆಗಳನ್ನು ಕಲಿತರು. ಸ್ಥೂಲವಾಗಿ, ಸೂಕ್ಷ್ಮವಾಗಿ ವಿವgವಾಗಿ, ಸಂಕ್ಷಿಪ್ತವಾಗಿ, ಶೀಘ್ರವಾಗಿ, ಕ್ರಮಬದ್ಧವಾಗಿ, ವಿವಿಧ ಯಥಾಕ್ರಮವಾದ ಪ್ರಯೋಗಗಳಲ್ಲಿ ಅಭ್ಯಾಸ ಮಾಡಿ ಆರಾಮದಲ್ಲಿ ಕಲಿತರು.

ಸಾಂಗೋಪಾಂಗ-ಪೂರ್ಣವಾದ, ಲಘು-ಶೀಘ್ರ, ಪಾಳಿ-ಕ್ರಮಬದ್ಧ, ಹಾರ-ಆರಾಮ,

2. ಪರಾಕ್ರಮಿಗಳು ಕುದುರೆ ಸವಾರಿ ಮಾಡುವುದರಲ್ಲಿ, ಕುದುರೆಗಳನ್ನು ತ್ವರೆಯಾಗಿ ವೇಗದಿಂದ ಸಲೀಸಾಗಿ ಮುಂದೆ ನಡೆಸುತ್ತಿದ್ದರೆ, ಎಡಬಲದ ಕುದುರೆಗಳ ಒಂದಾನೊಂದು ದಾಪುಗಾಲಿನ ಕಾಂತಿಯು, ಸಮುದ್ರದ ಅಲೆಗಳು ಒಂದನ್ನೊಂದು ಸೇರಿದಾಗ ಸುತ್ತು ತಿರುಗುವಂತೆ ಕಾಣುತ್ತಿತ್ತು. ಅತಿಮಾನುಷ ಕಾರ್ಯವಾದ, ಅಚಲವಾದ ನಿರ್ಧಾರದ ಹೊಡೆತದ ಅವರ ಬಗೆ ಬಗೆಯ ಕುದುರೆ ಸವಾರಿಯಲ್ಲಿ ನಳ, ರೇವಂತರ ಸಮಾನವೆನ್ನಿಸಿಕೊಂಡರು.

ಮಯಣಾಮ-ಕುದುರೆಯ ಒಂದು ನಡೆ, ದಾಪುಗಾಲು, ತೆರೆವೆರೆ-ಅಲೆಗಳು ಒಂದನ್ನೊಂದು ಸೇರಿದಾಗ, ಬವರಿ-ಸುತ್ತು ತಿರುಗುವಿಕೆ, ಬಿಡೆಯ-ಮುಂದೆ ನಡೆಸುವುದು, ದುವ್ವಾಳಿ-ಕುದುರೆಯ ಗತಿಯಲ್ಲಿನೊಂದು ಬಗೆ, ಸೂಟಿ-ವೇಗ, ಸರಳ-ಸಲೀಸು, ಸೋಹು-ಓಡಿಸು, ಕಡುಗಲಿ-ಪರಾಕ್ರಮಿ, ಏರಾಟ-ಸವಾರಿ ಮಾಡುವುದು, ಝಡಿ-ಹೊಡೆತ, ಪವಾಡ-ಅತಿಮಾನುಷ ಕಾರ್ಯ, ದೃಢಾಯತಿಕೆ-ಅಚಲವಾದ ನಿರ್ಧಾರ, ಪಡಿ-ಸಮಾನ, ರಾವುತಿಕೆ-ಕುದುರೆ ಸವಾರಿ.

ಋತುಪರ್ಣ - ಮಹಾಭಾರತದ ವನಪರ್ವದಲ್ಲಿ ಬರುವ ಕಥಾನಕಗಳಲ್ಲಿ ಮಹತ್ವದ್ದೆಂದರೆ ನಳೋಪಾಖ್ಯಾನ. ಅದರಲ್ಲಿ ರಾಜ್ಯವನ್ನೂ ಪತ್ನಿಯನ್ನೂ ಕಳೆದುಕೊಂಡ ನಳನು ಬಾಹುಕನ ವೇಷದಲ್ಲಿದ್ದಾಗ ಋತುಪರ್ಣನು ಅವನಿಗೆ ಆಶ್ರಯಕೊಡುವ ಸಂಗತಿ ವರ್ಣಿತವಾಗಿದೆ. ‘ಋತುಪರ್ಣಸ್ಯ ರಾಜರ್ಷೇಃ ಕೀರ್ತಿತಂ ಪಾಪನಾಶನಂ’ ಎಂದು ಋತುಪರ್ಣನು ಸ್ತುತಿಗೆ ಪಾತ್ರನಾಗಿದ್ದಾನೆ.
ನಳ : ನಿಷಧ ದೇಶಾಧಿಪತಿಯಾದ ವೀರಸೇನ ರಾಜನ ಮಗ. ಅಶ್ವ ವಿದ್ಯೆಯನ್ನು ತಿಳಿದವನು. ದಮಯಂತಿಯ ಪುನಃ ಸ್ವಯಂವರಕ್ಕಾಗಿ ಋತುಪರ್ಣ ಹೊರಟಾಗ ದಾರಿಯಲ್ಲಿ ನಳನು ಋತುಪರ್ಣನಿಗೆ ಅಶ್ವವಿದ್ಯೆಯನ್ನು ತಿಳುಹಿ, ಅವನಿಂದ ಅಕ್ಷವಿದ್ಯೆಯನ್ನು ಕಲಿತನು.
ರೇವಂತ :ಸೂರ್ಯನ ಮಗ, ಅಶ್ವಿನೀದೇವತೆಗಳ ಸೋದರ, ಉತ್ತಮ ಸಾರಥಿ.ಹುಟ್ಟಿನಿಂದಲೇ ಬದುಕಿನ ಹೆದ್ದಾರಿ ತಪ್ಪಿಸಿಕೊಂಡ ನತದೃಷ್ಟ ಕರ್ಣ. ಕರ್ಣನ ದಾನಶೀಲತೆ ಪರಾಕ್ರಮಗಳ ಮತ್ತು ಬೊಗಳೆತನಗಳು ಯಾವುದನ್ನು ಯಾವುದು ಮೀರಿಸುತ್ತದೆ ಎಂದು ಹೇಳಲಾಗದಷ್ಟು ಸಮಪ್ರಮಾಣದಲ್ಲಿ ಹಂಚಿಹೋಗಿವೆ. ಕೌರವನು ಚಿತ್ರಾಂಗಿಯನ್ನು ಸ್ವಯಂವರ ಮಂಟಪದಲಿ

3. ಬೆಟ್ಟವನ್ನು ಎದುರಿಗೆ ಒಡ್ಡಿದರೆ ಒಂದೇ ಬಾಣದಲ್ಲಿ ಸೀಳಿ ಬಿಡುವ, ಗಗನದಲ್ಲಿರುವ ಯಂತ್ರವನ್ನು ಅತಿದೂರದಲ್ಲಿ ಬೀಳಿಸುವ ಚಮತ್ಕಾರವನ್ನು ಕಲಿತರು. ಹೊರಕ್ಕೆಳೆಯುವ, ಒಳಕ್ಕೆ ಬಿಡುವ ಎಡಬಲನ ಸುತ್ತುವ ಆನೆಗಳ ಸಮೂಹದ ದಂಡನೆಯ ಮಾವಟಿಗ ವಿದ್ಯೆಯಲ್ಲಿ ಆ ಕುಮಾರಕರು ಭಗದತ್ತನೇ ಮೊದಲಾದವರಿಗೆ ಮಿಗಿಲೆನಿಸಿಕೊಂಡರು.

ನಗ-ಬೆಟ್ಟ, ಹುಗಿಲು-ಸೀಳು, ವಿದೂರ-ಅತಿದೂರ, ಜೋದವಿದ್ಯೆ-ಮಾವಟಿಗನ ವಿದ್ಯೆ, ಉಗಿವ-ಹೊರಕ್ಕೆಳೆಯುವ, ಲವಣಿ-ಸಮೂಹ, ಶಿಕ್ಷೆ-ವಿದ್ಯೆ,

ಭಗದತ್ತ-ಪ್ರಾಗ್ಜೋತಿಷ ಪುರದ ನರಕಾಸುರನ ಮಗ, ಬಾಷ್ಕಲನೆಂಬ ಅಸುರನ ಅಂಶದಿಂದ ಹುಟ್ಟಿದವ. ಗಜವಿದ್ಯೆಯಲ್ಲಿ ನಿಪುಣ, ಬಲಿಷ್ಠವಾದ ಸುಪ್ರತೀಕ ಗಜದ ಸಂಗಡಲೇ ಇರುತ್ತಿದ್ದನು.

4. ತಾನೇರಿದ ರಥವನ್ನು ರಕ್ಷಿಸಿಕೊಂಡು, ತನ್ನ ಸಾರಥಿಯನ್ನು ಕಾಪಾಡಿಕೊಂಡು, ಮುಂದೆ ಹೂಡಿರುವ ರಥದ ಕುದುರೆಗಳು ಗಾಯಗೊಳ್ಳದ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ, ಪ್ರಸಿದ್ಧರಾದ ಶತ್ರುಗಳ ಶಸ್ತ್ರಾಸ್ತ್ರಗಳನ್ನು, ಶತ್ರುಪಕ್ಷದ ರಥಿಕರನ್ನು, ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಜಯಿಸುವ ರಥಿಕ ವಿದ್ಯೆಯಲ್ಲಿ ಇವರ ಸಮಾನ ದೇªತೆ,ಮಾನವರಲ್ಲಿ ಬೇರೆ ಯಾರೂ ಇರಲಿಲ್ಲ.

ಮಸೆಗಾಣ್-ಗಾಯಗೊಳ್ಳು, ಪ್ರಥಿತ-ಪ್ರಸಿದ್ಧರಾದ

5. ಇಷ್ಟು ಜನರಲ್ಲಿ ಬಿಲ್ಲುಗಾರರು ಯಾರು ? ಅರ್ಜುನನೊ ? ಕರ್ಣನೊ ? ಭೀಮದುರ್ಯೋಧನರೋ ? ಮಾದ್ರೀಸುತರಾದ ನಕುಲ ಸಹದೇವರೋ ? ಅಥವಾ ದುಶ್ಯಾಸನಾದಿಗಳೋ ? ಮನಸ್ಸಿನ ಕೈಯಲ್ಲಿ ಕಣ್ಣುಗಳೋ ಅಥವಾ ದೃಶ್ಯವೇ ಕಣ್ಣುಗಳೋ ನೋಡಬೇಕೆಂದು ಗುರುದ್ರೋಣರು ಒಂದು ಮರದಲ್ಲಿ ಒಂದು ಗುರಿಯನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿದರು.

ಲೋಚನ-ದೃಶ್ಯ ಲಕ್ಷ್ಯ-ಗುರಿ, ವೃಕ್ಷ-ಮರ

6. “ಈ ಗುರಿಯು ಶ್ರೇಷ್ಠರಾದ, ನಿಪುಣರಾದ, ವೀರರಿಗೂ ಕಾಣಲಾಗದ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ, ಗುಣದೋಷಗಳ ಪರೀಕ್ಷೆಗಾಗಿ, ಅಳವಡಿಸಿದೆ. ಇದನ್ನು ಕಂಡುಕೊಂಡು, ಬಾಣವನ್ನು ಹೂಡಿ ಪ್ರಯೋಗಿಸಿ ಬಾಣವನ್ನು ಗುರಿಗೆ ನಾಟಿಸಿ. ಕರ್ಣಾದಿ ವೀರರ ಸಮೂಹ ಇದನ್ನು ನೀವು ಕಾಣಿರಾ !” ಎಂದು ಗುರುವಾಡಿದ ಕಟಕಿ ಮಾತನ್ನು ಕೇಳಿ ಅರ್ಜುನನು ಭಾಷೆಯಿಟ್ಟಂತೆ ಆ ಗುರಿಯನ್ನು ಕೆಳಗೆ ಬೀಳಿಸಿದನು.

ಅಗ್ಗ-ಶ್ರೇಷ್ಠ, ಒರೆ-ಗುಣದೋಷಗಳ ಪರೀಕ್ಷೆ, ಹೂಣು-ನಾಟಿಸು ಹೂಡು-ಪ್ರಯೋಗಿಸು, ಅಂಬು-ಬಾಣ, ಶ್ರೇಣಿ-ಸಮೂಹ, ಅಣಕ-ಕಟಕಿ, ಕೆಡಹು-ಬೀಳಿಸು

7. ಇದರಿಂದ ಗುರುವು ಧನಂಜಯನನ್ನು ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಮೆಚ್ಚಿದನು. ಅತಿ ವಿಶೇಷ ಪ್ರೇಮದಿಂದ ಸಕಲ ವಿದ್ಯೆಗಳನ್ನು ಅವನಿಗೆ ಧಾರೆಯೆರೆದನು. ಸ್ಪರ್ಧಿಸಿದ ಏಕಲವ್ಯನೆಂಬವನ ಬೆರಳನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಂಡನು. ತಾನು ಮೊಸಳೆಯ ಬಾಯಿಗೆ ಸಿಕ್ಕಿಕೊಂಡ ತೀವ್ರತೆಯ ಹೆದರಿಕೆಯನ್ನು ನರನ ಸಾಹಸದಿಂದ ಗೆಲಿದನು. ಪಾರ್ಥನನ್ನು ಪ್ರೀತಿಸಿದನು.

ಸೆಣಸು-ಸ್ಪರ್ಧಿಸು, ಪತಿಕರಿಸು-ಪ್ರೀತಿಸು, ನೆಗಳು-ಮೊಸಳೆ, ದರಧುರ-ತೀವ್ರತೆ, ಭೀತಿ-ಹೆದರಿಕೆ, ಧನಂಜಯ, ಪಾರ್ಥ, ನರ-ಅರ್ಜುನನ ಹೆಸರುಗಳು

ಧನಂಜಯ-ಯುಧಿಷ್ಠಿರನ ರಾಜಸೂಯ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ವಿಪುಲವಾದ ಧನರಾಶಿಯನ್ನು ಅರ್ಜುನ ಸಂಪಾದಿಸಿ ತಂದನಾಗಿ ಧನಂಜಯನೆಂಬ ಹೆಸರು.
ಪಾರ್ಥ-ಪೃಥೆಯ ಮಗನಾದ ಕಾರಣ ಪಾರ್ಥನೆಂದು ಹೆಸರು.
ನರ-ಸ್ವಾಯಂಭುವ ಮನ್ವಂತರದಲ್ಲಿ ಧರ್ಮ ಮುನಿಯ ಪುತ್ರರಲ್ಲಿ ಹಿರಿಯವ ನರ. ಈತನ ತಮ್ಮ ನಾರಾಯಣ, ನರ ನಾರಾಯಣರಿಬ್ಬರೂ ಅರ್ಜುನ, ಕೃಷ್ಣರಾಗಿ ಜನಿಸಿದರು.
ನೆಗಳಿನ ಧರಧುರದ ಭೀತಿ: - ಇಂದ್ರದ್ಯಮ್ನ ಮಹರಾಜನೆಂಬುವನು ಒಮ್ಮೆ ಮಸಳೆಗೆ ಸಿಕ್ಕಿಕೊಂಡು ವಿಷ್ಣುವಿನಿಂದ ಕಾಪಾಡಲ್ಪಟ್ಟ ಕಥೆ.
ಬೇರೆಡೆ ಟಿಪ್ಪಣಿಯಲ್ಲಿ ಆ ಕಥೆ ಲಭ್ಯವಿದೆ.
ಏಕಲವ್ಯ ; ಹಿರಣ್ಯಧನುವೆಂಬ ಬೇಡನ ಸಾಕು ಮಗ. ಬಿಲ್ಲುಗಾರಿಕೆಯನ್ನು ಕಲಿಯುವುದಕ್ಕಾಗಿ ದ್ರೋಣಾಚಾರ್ಯರನ್ನು ಬೇಡಿ, ತಿರಸ್ಕೃತನಾಗಿ, ಮಣ್ಣಿನಿಂದ ದ್ರೋಣನ ಪ್ರತಿಬಿಂಬವನ್ನು ಮಾಡಿ ಅದನ್ನೇ ಗುರುವೆಂದು ಭಾವಿಸಿ ಅಭ್ಯಾಸ ಕ್ರಮದಿಂದ ಮಹಾಶೂರನೆನಿಸಿದ್ದ. ಒಮ್ಮೆ ಕುರು ಪಾಂಡವರು ಬೇಟೆಗೆ ಹೋಗಿದ್ದಾಗ, ಇವರ ಬೇಟೆ ನಾಯಿ ಏಕಲವ್ಯನನ್ನು ಅಟ್ಟಿಕೊಂಡು ಹೋಗಲಾಗಿ ಇವನು ಅದನ್ನು ಕೊಂದನು. ಕುರು ಪಾಂಡವರು ಇವನ ಧನುರ್ವಿದ್ಯಾ ನೈಪುಣ್ಯಕ್ಕೆ ಮೆಚ್ಚಿ ದ್ರೋಣರಿಗೆ ತಿಳಿಸಿದರು. ದ್ರೋಣರು ಆಮೂಲಾಗ್ರವಾಗಿ ಏಕಲವ್ಯನಿಂದ ತಿಳಿದು ಗುರುದಕ್ಷಿಣೆಗೆ ಪ್ರತಿಯಾಗಿ ಅವನ ಬಲಗೈ ಹೆಬ್ಬೆಟ್ಟನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಂಡರು. ಇವನು ದುರ್ಯೋಧನನ ಪರವಾಗಿ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಹೋರಾಡಿ ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನಿಂದ ಹತನಾದ.

8. ಹೀಗಿರಲು, ಫಲುಗುಣನನ್ನು ದ್ರೋಣರು ರಹಸ್ಯವಾಗಿ ಕರೆದು ಶಸ್ತ್ರಾಸ್ತ್ರ ಪ್ರಪಂಚದ ಪರಮ ಸಿದ್ಧಾಂತವನ್ನು ಕಲಿಸಿ ಆಗ್ನೇಯ, ಇಂದ್ರ, ವಾಯುವ್ಯ, ವಾರುಣ, ಕುಬೇರ, ಬ್ರಹ್ಮಾಸ್ತ್ರ, ಸೌರ, ಉರಗ, ನಗ ಮೊದಲಾದ ಮಹಾಸ್ತ್ರಗಳ ವಿಷಯವನ್ನು ಕಲಿಸಿ ಉಪದೇಶಿಸಿದರು.

ಎಕ್ಕಟಿ-ರಹಸ್ಯ, ಪೌರಂದರ-ಇಂದ್ರ, ಹರಸಖ-ಕುಬೇರ

ಫಲುಗುಣ-ಅರ್ಜುನ; ಉತ್ತರಾಫಲ್ಗುನೀ ನಕ್ಷತ್ರದಲ್ಲಿ ಜನಿಸಿದವನಾದುದರಿಂದ ಫಲುಗುಣ ಎಂದು ಹೆಸರು

9. ಒಂದು ದಿನ ದ್ರೋಣನು ರಾಜಸಭೆಗೆ ಬಂದು, ಗೌರವಿಸಲ್ಪಟ್ಟು, ನಸುನಗುತ್ತ ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರ, ಭೀಷ್ಮ, ವಿದುರರಿಗೆ ಬಿನ್ನವಿಸಿದನು. ಇವತ್ತಿನ ತನಕ ನಿಮ್ಮ ಮಕ್ಕಳನ್ನು ಓದಿಸಿದ್ದೇನೆ. ಅವರು ಅಭಿನಂದನೆಗೆ ಅರ್ಹರಾದವರೋ ಅಥವಾ ನಿಂದನೀಯರೋ ಅನ್ನುವುದನ್ನು ನೀವು ನೋಡಬೇಕು ಎಂದು ಹೇಳಿದನು.

ಮನ್ನಿಸಿಕೊಂಡು-ಗೌರವಿಸಲ್ಪಟ್ಟು, ಪರಿಯಂತ-ತನಕ, ಅಭಿನಂದನೀಯರೋ-ಸಂತೋಷವನ್ನುಂಟು ಮಾಡುವರೋ

10. ಸಕಲ ಶಸ್ತ್ರಾಸ್ತ್ರಗಳಲ್ಲಿ, ಗಜತುರಗಾದಿಗಳ ಏರಾಟದಲ್ಲಿ, ದೇಶೀ ಮತ್ತು ಮಾರ್ಗಗಳಿಂದ ಕೂಡಿದ ಹದಿನಾಲ್ಕು ವಿದ್ಯೆಗಳಲ್ಲಿ, ಲಕ್ಷಣ ಶಾಸ್ತ್ರಗಳು, ಗಣಿತ, ಗಾರುಡ, ಭರತನಾಟ್ಯ ಮೊದಲಾದ ಕಲೆಗಳಲ್ಲಿ ಕೊರತೆಯುಳ್ಳವರೋ ಅಥವಾ ಸಂಪೂರ್ಣರೋ ಅನ್ನುವುದನ್ನು ನೀವು ನೋಡಬೇಕೆಂದು ದ್ರೋಣರು ಹೇಳಿದರು.

ವಿಕಳ-ಕೊರತೆ

11. ಒಳ್ಳೆಯದು ಹೇಳಿದಿರಿ. ಮಕ್ಕಳ ವಿದ್ಯಾಭ್ಯಾಸ ಸಿದ್ಧ ಮಾಡುವುದರಲ್ಲಿನ ನಿಮ್ಮ ಪರಿಶ್ರಮವನ್ನು ನಾವು ತಿಳಿದುಕೊಳ್ಳುವುದು ನಿಮಗೆ ಸಂತೋಷ ಅಲ್ಲವೇ ! ಅದರಲ್ಲಿ ತಪ್ಪು ಯಾವುದು ? ಯೋಗ್ಯವಾಗಿದೆ. ಇಷ್ಟು ದಿವಸ ಮಕ್ಕಳೊಂದಿಗಿನ ನಿಮ್ಮ ಕಷ್ಟ ಸಾಮಾನ್ಯವೇ ? ನಿಮ್ಮ ದೆಸೆಯಿಂದ ನಾವು ಎಷ್ಟು ಧನ್ಯರೋ ಎಂದು ಭೀಷ್ಮರು ಸಂತೋಷ ವ್ಯಕ್ತ ಪಡಿಸಿದರು.

ರಚಿತ-ಸಿದ್ಧಮಾಡುವುದು, ಆಯಾಸ-ಕಷ್ಟ

12. ಈ ಯುಗದಲ್ಲಿ ಮೊದಲು ಪುರವೈರಿಯಾದ ಪರಮಶಿವ, ನಂತರ ಪರಶುರಾಮನು ಅಸಮಾನ ಶಸ್ತ್ರವಿದ್ಯೆಯಲ್ಲಿ ಶ್ರೇಷ್ಠರಾದರು. ವೈದಿಕ ವಿದ್ಯೆಯಲ್ಲಿ ನಿಮಗೆ ಸಮಾನರಾದವರು ಯಾರಿದ್ದಾರೆ ? ಮಕ್ಕಳ ಪುಣ್ಯೋದಯದ ಕಣ್ಣು ತೆರೆಯಿತಲ್ಲವೇ ! ಎಂದು ಭೀಷ್ಮ ಹೇಳಿದನು.

ಕಂದೆರವೆ-ಕಣ್ಣು ತೆರೆಯುವುದು,

ಪುರವೈರಿ : ತಾರಕಾಸುರನ ಮಕ್ಕಳಾದ ತಾರಾಕ್ಷ, ಕಮಲಾಕ್ಷ, ವಿದ್ಯುನ್ಮಾಲಿಗಳು ಅಂತರಿಕ್ಷದಲ್ಲಿ ಕ್ರಮವಾಗಿ ಸುವರ್ಣಪುರ, ರಜತಪುರ, ಆಯಸಪುರಗಳನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದರು. ಶಿವನು ಭೂಮಿಯನ್ನೆ ರಥವಾಗಿಸಿ, ನಾಲ್ಕು ವೇದಗಳನ್ನು ನಾಲ್ಕು ಕುದುರೆಗಳನ್ನಾಗಿ ಮಾಡಿ ಆ ರಥಕ್ಕೆ ಹೂಡಿ, ಬ್ರಹ್ಮನ ಸಾರಥ್ಯದಲ್ಲಿ ಮಂದರ ಪರ್ವತದ ಬಿಲ್ಲಿನಲ್ಲಿ ವಿಷ್ಣುವನ್ನೇ ಬಾಣವಾಗಿ ಕಲ್ಪಿಸಿಕೊಂಡು ಪುಷ್ಯ ನಕ್ಷತ್ರ ಯೋಗದಲ್ಲಿ ಆಕಾಶದಲ್ಲಿ ಸುತ್ತುತ್ತಿದ್ದ ಆ ಮೂರು ಪುರಗಳೂ ಒಂದು ಕಡೆ ಸೇರಿದ್ದ ಸಂಧಿಯನ್ನು ಕಂಡು ಒಂದೇ ಬಾಣದಿಂದಲೇ ಸುಟ್ಟು ನಾಶಮಾಡಿದ.
ಪರಶುರಾಮ : ನೋಡಿ ಟಿಪ್ಪಣಿ ಪದ್ಯ 26 ಸಂಧಿ 6 ಆದಿಪರ್ವ

13. ಜೋಯಿಸನನ್ನು ಕರೆಸಿ, ಎಲ್ಲರೂ ಕುಳಿತು ಒಂದು ಶುಭದಿನವನ್ನು ಆರಿಸಿದರು. ಅವನಿಗೆ ಸಂಭಾವನೆ, ಉಡುಗೊರೆ ಸಹಿತ ಗೌರವಿಸಿ ಮನೆಗೆ ಕಳುಹಿಸಿದರು. ರಾಜನ ಆಜ್ಞೆಯಂತೆ ಹಸ್ತಿನಾಪುರದ ಹೊರಗೆ ವಿಸ್ತಾರವಾದ ಭೂಮಿಯಲ್ಲಿ ವಾಸ್ತುಶಾಸ್ತ್ರಕ್ಕೆ ಅನುಗುಣವಾಗಿ ಹನ್ನೆರಡು ಯೋಜನ ಭೂಮಿಯನ್ನು ಸಿದ್ಧಗೊಳಿಸಿದರು.

ಪಸಾಯ-ಸಂಭಾವನೆ, ಮನ್ನಿಸಿ-ಗೌರವಿಸಿ, ಆಯತ-ವಿಸ್ತಾರ, ವಾಸ್ತುವಿಧೇಯ-ವಾಸ್ತುಶಾಸ್ತ್ರಕ್ಕೆ ಅನುಗುಣವಾಗಿ, ಅಳವಡು-ಹೊಂದಿಸು, ಯೋಜನ-ಸುಮಾರು ಹನ್ನೆರಡು ಮೈಲಿ

ವಾಸ್ತು ವಿಧೇಯಕ -ಆದಿಪರ್ವ, 7-13,
ಶಿಲ್ಪಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಯಾವುದೇ ಭೂಮಿಯನ್ನು ನಿರ್ಮಾಣಕ್ಕಾಗಿ ಅಳವಡಿಸುವ ಮುನ್ನ ಅದನ್ನು ಶುದ್ಧಿಗೊಳಿಸಿ ವಾಸ್ತುಮಂಡಲವನ್ನು ಅಲ್ಲಿ ರಚಿಸಬೇಕು. ಅದನ್ನು ಕುಮಾರವ್ಯಾಸ ವಾಸ್ತುವಿಧೇಯವೆನಲಳವಡಿಸಿದರು ಎಂದು ಸೂಚಿಸಿದ್ದಾನೆ. - ಡಾ.ಜಿ.ಜ್ಞಾನಾನಂದ, ಕನ್ನಡ ಮಹಾಭಾರತಗಳಲ್ಲಿ ಶಿಲ್ಪ ಮತ್ತು ಶಿಲ್ಪಿ , ಸಂಕೃತಿ ಸಾಹಿತ್ಯ ಪ್ರತಿಷ್ಠಾನ, ಬೆಂಗಳೂರು, 2007

14. ಕ್ರಮವಿಡಿದು ಉಪ್ಪರಿಗೆಗಳ ಸಮೂಹವನ್ನು ಸಾಲುಗಳಲ್ಲಿ ರಚಿಸಿದರು. ಅವುಗಳ ಪಕ್ಕಗಳಲ್ಲಿ ರಾಣೀವಾಸಕ್ಕಾಗಿ ದೊಡ್ಡದಾದ ಅಂದವಾದ ಪ್ರಾಸಾದಗಳನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿದರು. ಪಟ್ಟಣದ ಜನರ, ಪರಿವಾರದವರ ನಿವಾಸಕ್ಕಾಗಿ ಸೌಧಗಳನ್ನು ರಚಿಸಿದರು. ಹಸ್ತಿನಾಪುರದ ಐಶ್ವರ್ಯವೇನು ಸಾಮಾನ್ಯವೆ ? ಜನಮೇಜಯನೇ ಕೇಳೆಂದು ವೈಶಂಪಾಯನರು ಹೇಳಿದರು.

ತರ-ಕ್ರಮ, ನೆರೆ-ಸಮೂಹ, ಹಂತಿ-ಸಾಲು, ಭದ್ರ-ಅಂದವಾದ, ಭವನಿಕೆ-ಪ್ರಾಸಾದ, ಪರಿಜನ-ಪರಿವಾರ, ನೆಲೆ-ನಿವಾಸ

ಭದ್ರ ಭವನಿಕೆ ಎಂಬುದು ಶಿಲ್ಪಶಾಸ್ತ್ರಕ್ಕೆ ಸೇರಿದ ಶಬ್ದ. ಒಂದು ಬಗೆಯ ಮಂಟಪ. ಇದನ್ನು ಮಾನಸಾರದಲ್ಲಿ ಏಕಂ ವಾ ದ್ವಿ-ತ್ರಿ-ದಂಡೇನ ನಿಗರ್ಮಮಮಂ ಭದ್ರಂ ಏವ ವ35 ಎಂದು ಹೇಳಿದ್ದು ಇದರಲ್ಲಿ ಹನ್ನೆರಡು ಅಂತಸ್ತುಗಳು ಇರಬಹುದು ಎಂದೂ ಹೇಳಲಾಗಿದೆ. ಇದರ ನಿರ್ಗಮದ ಅಗಲವು ಒಂದು, ಎರಡು ಅಥವಾ ಮೂರು ದಂಡಗಳಷ್ಟಿರಬಹುದು ಎಂದೂ ಹೇಳಲಾಗಿದೆ. ಇಲ್ಲಿ ಈ ಭದ್ರಭವನಿಕೆಯು ಕೇವಲ ರಾಜಕುಟುಂಬಗಳಿಗೆ ಮಾತ್ರ ಎಂಬ ಧೋರಣೆಯು ಇದೆ. ಅಂತಃಪುರವನ್ನು ಇಲ್ಲೂ ಪ್ರತ್ಯೇಕಿಸಲಾಗಿದೆ. ಪುರಜನರು ಮತ್ತು ಸೇವಕರಿಗಾಗಿ ಪ್ರತ್ಯೇಕ ಉಪ್ಪರಿಗೆಯನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಲಾಯಿತಂತೆ. ಇಂತಹ ದೊಡ್ಡ ಕಟ್ಟಡವನ್ನು ನಿರ್ಮಾಣ ಮಾಡುವಷ್ಟು ಶ್ರೀಮಂತಿಕೆ ಹಸ್ತಿನಪುರಕ್ಕೆ ಇತ್ತು ಎಂಬುದನ್ನೂ ಸ್ಪಷ್ಟಪಡಿಸಲಾಗಿದೆ. ಇಲ್ಲಿಯ ನುಡಿಗಟ್ಟು ಕವಿಗೆ ಶಿಲ್ಪಶಾಸ್ತ್ರದ ಪರಿಚಯ ಚನ್ನಾಗಿತ್ತು ಎಂದು ಹೇಳಲೇಬೇಕಾಗುವಷ್ಟು ಬಲವಾಗಿದೆ.
ಡಾ.ಜಿ.ಜ್ಞಾನಾನಂದ, ಕನ್ನಡ ಮಹಾಭಾರತಗಳಲ್ಲಿ ಶಿಲ್ಪ ಮತ್ತು ಶಿಲ್ಪಿ , ಸಂಕೃತಿ ಸಾಹಿತ್ಯ ಪ್ರತಿಷ್ಠಾನ, ಬೆಂಗಳೂರು, 2007

15. ಲೆಕ್ಕ ಮಾಡಲಾಗದಷ್ಟು ಆನೆ, ಕುದುರೆ, ಶ್ರೇಷ್ಠ ರಥಗಳು ಕಾಲಾಳುಗಳು ಬಂದು ಒಟ್ಟುಗೂಡಿದುವು. ನಡೆಯುವ ಘಟನೆಯನ್ನು ನೋಡಲೆಂದು ಎಲ್ಲ ದಿಕ್ಕುಗಳಿಂದಲೂ ಪೃಥಿವೀಶ್ವರರು ಬಂದರು. ಆ ಶ್ರೇಷ್ಠ ಮುಹೂರ್ತದ ದಿವಸದಲ್ಲಿ ಸಿದ್ಧವಾದ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ಗುಂಪಾಗಿ ಜನಸಮೂಹವು ಸಮುದ್ರದ ಅಲೆಗಳಂತೆ ಸೇರಿದ ಅದ್ಭುತವನ್ನು ಏನೆಂದು ಹೇಳುವುದು !

ಅಗಣಿತ-ಲೆಕ್ಕಮಾಡಲಾಗದಷ್ಟು, ತುರಂಗಮ-ಕುದುರೆ, ತೆರೆ-ಅಲೆ, ನೆರೆ-ಗುಂಪು

16. ರಾಜರ ರಾಣಿವಾಸದ ಪಲ್ಲಕ್ಕಿಗಳು ಗುಂಪಾಗಿ ಬಂದು ಒಟ್ಟಾಗಿ ಇಳಿದವು. ಅವುಗಳ ಮುಂದೆ ಜನರನ್ನು ಓಡಿಸುವ, ಹೊಡೆಯುವ ಕೋಲುಗಳನ್ನು ಹಿಡಿದ ಇಬ್ಬರು ಭಟರು ಬಂದರು. ಗಾಂಧಾರಿ ಕುಂತಿಯರು ಚಂದ್ರನಂತೆ ಮುಖವುಳ್ಳ ಸುಂದರಿಯರ ಕೂಟದಲ್ಲಿ ಬಂದರು. ಲೆಕ್ಕವಿಲ್ಲದಷ್ಟು ಪುರಸ್ತ್ರೀ ಸಮೂಹ ಒಟ್ಟುಗೂಡಿ ನಡೆತಂದಿತು.

ಸಂದಣಿಸಿ-ಗುಂಪಾಗಿ, ಗೊಂದಣ-ಗುಂಪು, ದಂಡಿಗೆ-ಪಲ್ಲಕ್ಕಿ, ಹೊಯ್ಕಂಬಿ-ಹೊಡೆಯುವ ಕೋಲು, ಪಲಾಯನ-ಓಡುವಿಕೆ, ಮೇಳ-ಗುಂಪು, ನಿಕುರುಂಬ-ಸಮೂಹ, ಒಗ್ಗು-ಒಟ್ಟುಗೂಡಿ

17. ವಿದುರ ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರರೊಡನೆ ಗಂಗೆಯ ಮಗ ಭೀಷ್ಮನು ಬಂದು ಸಾಮಂತರಾಜರು ಮತ್ತು ಮಂತ್ರಿಗಳೊಂದಿಗೆ ಹೊಸ ಉಪ್ಪರಿಗೆಯಲ್ಲಿ ಕುಳಿತಿದ್ದನು. ಶ್ರೇಷ್ಠರಾದ ಸ್ತುತಿಪಾಠಕರ ಕೂಗುವಿಕೆ, ಅಪ್ಪಳಿಸುವ ಬಹು ವಿಧವಾದ ವಾದ್ಯಗಳ ಶಬ್ದ ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಮೂರು ಲೋಕದ ಜನರ ಕಿವಿಗಳ ರಂಧ್ರವನ್ನು ತಾಗಿದವು.

ಪಸಾಯತ-ಸಾಮಂತ ರಾಜ, ವಂದಿ-ಸ್ತುತಿಪಾಠಕ, ಸದೆ-ಅಪ್ಪಳಿಸು, ಕರ್ಣಕೋಟರ-ಕಿವಿಯ ರಂಧ್ರ, ಒದೆ-ಅಪ್ಪಳಿಸು

18. ವಿಧ ವಿಧ ಶೃಂಗಾರದಿಂದ ನೂರ್ವರು ತಮ್ಮಂದಿರೊಂದಿಗೆ ದುರ್ಯೋಧನನು, ನಾಲ್ವರು ತಮ್ಮಂದಿರೊಂದಿಗೆ ಯುಧಿಷ್ಠಿರನು, ಅವನ ಎರಡು ಪಕ್ಕಗಳಲ್ಲಿ ಅಶ್ವತ್ಥಾಮ, ಕೃಪ, ಕರ್ಣ, ಸುಬಲನೇ ಮೊದಲಾದವರು, ಅವರ ಮುಂಭಾಗದಲ್ಲಿ ಅಸಂಖ್ಯ ಭೂಮೀಶ್ವರರು, ಇವರೆಲ್ಲರೂ ಹಿಂದೆ ಬರುತ್ತಿರಲು ದ್ರೋಣನು ಮುಂಭಾಗದಲ್ಲಿ ಬಂದನು.

ಪಾಶ್ರ್ವ-ಪಕ್ಕ, ಪುರೋಭಾಗ-ಮುಂಭಾಗ

19. ಕುರಿಕೋಣಗಳ ಹಿಂಡನ್ನು ಹೊಡೆದು ಆ ರಕ್ತದಿಂದ ನೆನೆಯಿಸಿದ ಅನ್ನದ ರಾಶಿಯನ್ನು ದಿಕ್ಕು ದಿಕ್ಕುಗಳಲ್ಲಿ ಭೂತ ತೃಪ್ತಿಗಾಗಿ ಬಲಿ ಸಮರ್ಪಿಸಿದರು. ಅವರು ಹಿಡಿದ ಆಯುಧಗಳ ಉಜ್ವಲವಾದ ಪ್ರಕಾಶವು ಸೂರ್ಯನ ಪ್ರಕಾಶಕ್ಕೆ ಪ್ರತಿಸ್ಪರ್ಧಿಯೋ ಎನ್ನುವಂತಿರಲು ರಾಜಕುಮಾರರ ಸಮೂಹ ಬಂದು ರಂಗಸ್ಥಳವನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸಿತು.

ಓದನ-ಅನ್ನ, ತುಷ್ಟಿ-ತೃಪ್ತಿ, ಕೈದು-ಆಯುಧ, ತನಿವೆಳಗು-ಉಜ್ವಲವಾದ ಪ್ರಕಾಶ, ನೈದಿಲ ಮೈದುನ-ಸೂರ್ಯ,( ಹೇಗೆ?) ಮಾರಂಕ-ಪ್ರತಿಸ್ಪರ್ಧೆ

20. ರಂಗಸ್ಥಳದ ಬಾಗಿಲಲ್ಲಿ ಅಶ್ವತ್ಥಾಮ ಕೃಪರು ಕೈಗಳಲ್ಲಿ ದಂಡವನ್ನು ಹಿಡಿದು ನಿಂತರು. ಗುಂಡಾಗಿ ಸುತ್ತುವ ಚಾಮರಗಳು, ಸಾಲಾಗಿ ಛತ್ರಿಗಳು ತೆರೆ ತೆರೆಯಾಗಿ ಸುಳಿದವು. ಧನುರ್ವಿದ್ಯೆಯಲ್ಲಿ ಪಾರಂಗತರಾದ ದ್ರೋಣರ ಸಡಗರ, ಸಾಗರದ ಅಲೆಗಳ ಅತಿಶಯವಾದ ನಿನಾದಕ್ಕೆ ಹೋಲಿಕೆ ಎನ್ನುವಂತೆ ಜಗತ್ತನ್ನು ವ್ಯಾಪಿಸಿತು.

ಕಟ್ಟಿಗೆ-ದಂಡ, ಗುರೂದ್ಭವ-ಅಶ್ವತ್ಥಾಮ, ಸೀಗುರಿ-ಚಾಮರ, ಸತ್ತಿಗೆ-ಛತ್ರ, ಗಳಗರ್ಜನೆ- ಗಂಟಲ ಗರ್ಜನೆ , ಉದ್ಭಟೆ-ಅತಿಶಯ,
ಪಾಡು-ಹೋಲಿಕೆ, ಚಾಪಾಗಮಾಚಾರ್ಯ-ದ್ರೋಣ, ಧನುರ್ವಿದ್ಯೆಯಲ್ಲಿ ಪಾರಂಗತ, ಗಡಾವಣೆ-ಸಡಗರ, ಘಲ್ಲಿಸು-ವ್ಯಾಪಿಸು

21. ಆ ಮಹಾರಂಗಭೂಮಿಯ ಎಂಟು ದಿಕ್ಕಿನಲ್ಲೂ ಹೋಮ ಮುಗಿದ ಮೇಲೆ, ಗಳಿಗೆ ಬಟ್ಟಲಿನಿಂದ ಸುಮುಹೂರ್ತವನ್ನು ಘೋಷಿಸುವ ಜೋಯಿಸರ ಸಮ್ಮತವೇ ಎಂದು ಕೇಳುವ ಧ್ವನಿಯ ಶುಭ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಚಂದ್ರವಂಶದಲ್ಲಿ ಹುಟ್ಟಿದ ನೃಪಾಲ ಶ್ರೇಷ್ಠನಾದ ಧರ್ಮಸುತನು ಮುಂದೆ ಬಂದು ಶ್ರೇಷ್ಠ ಗುರುವಿಗೆ ನಮಸ್ಕರಿಸಿ ನಿಂತನು. ಧನುಸ್ಸಿನ ಧ್ವನಿ ಹೊರಡಿಸಿದನು.

ಕಳ-ರಂಗಭೂಮಿ, ಘಳಿಗೆವಟ್ಟಲ-ಗಳಿಗೆ ಬಟ್ಟಲು (ಗಳಿಗೆಯನ್ನು ಗೊತ್ತು ಮಾಡುವ ಸಾಧನ)
ಸೌಮೂಹೂರ್ತಿಕರು-ಜೋಯಿಸರು, ಆಯತ ಧ್ವನಿ-(ಮಂಗಳ ಕಾರ್ಯದಲ್ಲಿ ಸಮ್ಮತವೇ ಎಂದು ಕೇಳುವ ಧ್ವನಿ)
ಲಲಾಮ-ಶ್ರೇಷ್ಠ, ನುಡಿಸಿದನು-ಧ್ವನಿ ಹೊರಡಿಸಿದನು.

22. ಯುಧಿಷ್ಠಿರನು ತೋರಿಸಿದ ಬಗೆ ಬಗೆಯ ಬಾಣ ಪ್ರಯೋಗದ ಅತಿ ಉತ್ತಮವಾದ ಚಾಪವಿದ್ಯೆಗೆ ಆ ಸಭಾಸಾಗರ ‘ಓ’ ಯೆಂದು ಗಟ್ಟಿಯಾಗಿ ಕೂಗಿತು. ನಂತರ, ಖಡ್ಗ, ದೊಡ್ಡದಾದ ಮೊನಚಾದ ಆಯುಧ, ಒಂದು ಬಗೆಯ ಕತ್ತಿ ಗುರಾಣಿ, ಚಕ್ರ, ಮುಸುಂಡಿ, ಗದೆ, ಕೊಡಲಿ, ಮೊದಲಾದ ಎಲ್ಲಾ ಆಯುಧಗಳ ಪರಿಶ್ರಮವನ್ನು ತೋರಿಸಿದನು.

ನಿರತಿಶಯ-ಅತಿ ಉತ್ತಮ, ಗರ್ಜಿಸಿತು-ಗಟ್ಟಿಯಾಗಿ ಕೂಗಿತು.

23. ಆನೆ, ಕುದುರೆಗಳನ್ನು ಹತ್ತಿ ಸವಾರಿ ಮಾಡುವ ಮೊದಲಾದ ಎಲ್ಲ ರಾಜ ವಿದ್ಯೆಯ ಪಾಂಡಿತ್ಯಕ್ಕೆ ಭೀಷ್ಮಾದಿಗಳು ಸಂತೋಷದಿಂದ ಹಿಗ್ಗಿದರು. ಯುಧಿಷ್ಠಿರನಾದ ಮೇಲೆ ಅನುಕ್ರಮವಾಗಿ ನಕುಲ, ಸಹದೇವರು, ಹಾಗೂ ವಿವಿಂಶತಿ, ಚಿತ್ರ ಬಲ ದುರ್ಮರುಷಣ ಮೊದಲಾದ ನೂರ್ವರು ಒಟ್ಟಾಗಿ ತಮ್ಮ ಶಸ್ತ್ರಾಭ್ಯಾಸವನ್ನು ತೋರಿಸಿದರು.

ಏರಾಟ-ಸವಾರಿ ಮಾಡುವ, ಪರಿವಿಡಿ-ಅನುಕ್ರಮ, ಪರಿಶ್ರಮ-ಶಸ್ತ್ರಾಭ್ಯಾಸ

24. ಪ್ರದರ್ಶನ ನಡೆಯುತ್ತಿರುವಾಗ ವಿದುರನು ಅಂಧ ಭೂಪತಿ ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರನಿಗೆ ಪ್ರತಿಯೊಬ್ಬರ ಪರಿಚಯ ಮಾಡಿಕೊಡುತ್ತಾ, ಈತ ಧರ್ಮಜನು, ಇವರು ಮಾದ್ರೀಪುತ್ರರು, ಈತ ಸುಲೋಚನ, ಈತ ದೀರ್ಘಕ, ವಿಂದನಿವನು ಎಂದು ಮುಂತಾಗಿ ಇಂಥಿಂಥಿವರೆಂದು ಅವರವರ ಹೆಸರನ್ನೂ, ಈತ ಧನುವಿನಲ್ಲಿ, ಈತ ಖಡ್ಗದಲ್ಲಿ, ಈತ ಗದೆಯಲ್ಲಿ ಈತ ಭರ್ಜಿಯಲ್ಲಿ ಪರಾಕ್ರಮಿ ಎಂದು ತಿಳಿಸುತ್ತಿದ್ದನು.

ಪರಿಘ-ಗದೆ, ಕುಂತ-ಭರ್ಜಿ

25. ಬಳಿಕ ನಾನಾ ದೇಶದ ಅರಸುಗಳು ಕಳಕ್ಕೆ ಇಳಿದು ತಮತಮಗೆ ಹೊಂದಿಸಿಕೊಂಡ ಆಯುಧಗಳಲ್ಲಿ ತಮ್ಮ ಪರಿಶ್ರಮ ತೋರಿಸಿ ಆ ಮಹಾಸಭೆಯನ್ನು ಮೆಚ್ಚಿಸಿದರು. ಭೂಮಿಯನ್ನು ಅಬ್ಬರಿಸುವ ಸಭೆಯ ಕಳಕಳದ ಆರ್ಭಟವನ್ನು ಮೀರಿಸಿದ ‘ಎಚ್ಚರಿಕೆ’ ಯ ಘೋಷ ಒಂದು ಕಡೆಯಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಕೇಳಿ ಬಂತು.

ಅಳವಟ್ಟ-ಹೊಂದಿಸಿಕೊಂಡ, ಮೊರೆ-ಆರ್ಭಟ, ಥಟ್ಟು-ಗುಂಪು, ಮಸಗು-ಹೆಚ್ಚಾಗು

26. ಅರಸುಗಳ ಸಮೂಹ ತೊಟ್ಟಿರುವ ಆಭರಣದ ಮಣಿಗಳ ಪ್ರಕಾಶದ ಕಾಂತಿಯ ಸಮೂಹ ಹಗಲು ಕೈ ದೀಪಗಳಂತೆ ಮಿಂಚುತ್ತಿವೆ. ಇವನಾರು ಎಂದು ಎಲ್ಲರೂ ಬೆರಗಾಗುತ್ತಿರಲು ಥಳಥಳಿಸುವ ದೇಹ ಕಾಂತಿಯ, ಮಿಂಚನ್ನು ಮೀರಿಸುವ ಖಡ್ಗಗಳ ಕಾಂತಿಯ ಸಮೂಹದೊಡನೆ ಕೌರವರಾಯನು ಸಭಾ ಭವನಕ್ಕೆ ಬಂದನು.

ಕೈದೀವಿಗೆ-ಕೈದೀಪ, ವಿಗಡ-ಭಯಂಕರ, ಪ್ರಭೆ-ಪ್ರಕಾಶ, ಲಹರಿ-ಕಾಂತಿ, ಲಾವಣಿಗೆ-ಸಮೂಹ, ರುಚಿ-ಕಾಂತಿ, ಛವಿ-ಕಾಂತಿ, ತಲೆಯೊತ್ತು-ಸಮೂಹ

27. ಸಭೆಯ ಗದ್ದಲವನ್ನಡಗಿಸಲು “ಹೋ ಒಂದೇಸಮನೆ ಗದ್ದಲವಿದೇನು ? ಸ್ವಾಮಿ, ಲಕ್ಷ್ಯಕೊಟ್ಟು ಗಮನದಿಂದ ಕೇಳುವುದು” ಎಂದು ಸಾಲಾಗಿ ನಿಂತಿದ್ದ ಸೇವಕ ಸಮೂಹ ಕೈ ಮೇಲಕ್ಕೆತ್ತಿ ಹೇಳಿತು. ಸೂರ್ಯನ ಹೊಣೆಗಾರಿಕೆಯ ಹೋಲುವಂತೆ ಎತ್ತಿದ ಮುಖದ ಅಂಧಭೂಪನ ಮಗನು ಭೀಷ್ಮಾದಿಗಳಿಗೆ ನಮಸ್ಕರಿಸಿ ರಂಗಸ್ಥಳವನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸಿದನು.

ಗಜಬಜ-ಗದ್ದಲ,
ನಿರಂತರ- ಒಂದೇ ಸಮನೆ,
ಅವಧಾರು-ಲಕ್ಷ್ಯ ಕೊಡು,
ಅವಧಾನ-ಗಮನ, ಕಂಚುಕಿ-ಸೇವಕ, ಭಾರಣೆ-ಹೊಣೆಗಾರಿಕೆ,
ಚತುರಾಕ್ಷ-ಅಂಧ ( ಚತುರತೆಯನ್ನೇ ಕಣ್ಣಾಗಿ ಉಳ್ಳವನು)

28. ತಿರುಗುವಿಕೆ, ಹೆಜ್ಜೆ ಹಾಕುವ ರೀತಿ, ಮೈಕಾಂತಿ, ಚಾತುರ್ಯ, ಅಟಾಟೋಪ, ವಿಲಾಸ, ತ್ವರಿತವಾಗಿ ಚಲಿಸುವ ಅಂದಚಂದ, ತಿವಿಯುವ ತೀಕ್ಷ್ಣತೆ - ಇವುಗಳಲ್ಲೆಲ್ಲಾ ಒಂದೊಂದರಲ್ಲಿಯೂ ನೂರಂದವನ್ನು ತೋರಿಸುವ ಪ್ರಕಾರಗಳಲ್ಲಿ ಭರ್ಜಿಯಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಸಾಧನೆಯನ್ನು ಕೌರವ ಮಹೀಪತಿ ತೋರಿಸಿದನು.

ಬವರಿ-ತಿರುಗುವಿಕೆ, ಪಯಪಾಡು-ಹೆಜ್ಜೆ ಹಾಕುವ ರೀತಿ, ಮೈಲವಣಿ-ಮೈಕಾಂತಿ, ಬಿನ್ನಾಣ-ಚಾತುರ್ಯ, ಭಾರವಣೆ-ಅಟಾಟೋಪ, ದೆಖ್ಖಾಳ-ವಿಲಾಸ, ವೇಗಾಯ್ಲ ರೇಖೆ-ತ್ವರಿತವಾಗಿ ಚಲಿಸುವ ಅಂದ ಚೆಂದ, ಮೊನೆ-ತೀಕ್ಷ್ಣತೆ, ಶ್ರಮ-ಸಾಧನೆ

29. ಖಡ್ಗ, ಚಕ್ರ, ನೇಗಿಲು, ಗುರಾಣಿ, ಗರಗಸದಂತೆ ಬಾಯುಳ್ಳ ಆಯುಧ, ಗದೆ, ಈಟಿ, ಕೈಯಿಂದ ಎಸೆಯುವ ಸಣ್ಣ ಭಲ್ಲೆಯಂತಹ ಆಯುಧ- ಈ ಆಯುಧಗಳಲ್ಲಿ ಬಗೆ ಬಗೆಯ ಆಶ್ಚರ್ಯಕರ ಚಮತ್ಕಾರಗಳನ್ನು ತೋರಿಸಿದನು. ಬಿಲ್ಲಿನಲ್ಲಿ ಬಾಣಗಳ ಸಮೂಹವನ್ನು ಪ್ರಯೋಗ ಮಾಡುವುದರಲ್ಲೂ ಸಭಿಕರಿಂದ ಅಹುದೆನಿಸಿಕೊಂಡನು.

ಸುರಗಿ-ಕತ್ತಿ, ಹಲ-ನೇಗಿಲು, ಹರಿಗೆ-ಗುರಾಣಿ, ಕಕ್ಕಡೆ-ಗರಗಸದಂತೆ ಬಾಯುಳ್ಳ ಒಂದು ಆಯುಧ, ಅಸಿ-ಖಡ್ಗ, ಪರಿಘ-ಗದೆ,
ಸಬಳ-ಈಟಿ, ಬಿಂಡಿವಾಳ-ಕೈಯಿಂದ ಎಸೆಯುವ ಸಣ್ಣ ಭಲ್ಲೆಯಂತಹ ಒಂದು ಆಯುಧ, ಶರಾಸನ-ಬಿಲ್ಲು,
ಸಂಧಾನ-ಪ್ರಯೋಗ, ವಿಸರ-ಸಮೂಹ

30. “ಭಲೇ, ಭಾಪು, ಪ್ರಸಿದ್ಧನಾದ ಮಲ್ಲ, ರಾಜಕುಮಾರ, ನಾಲ್ಕೂ ಕಡೆಯಲ್ಲಿ ಕಾದಾಡಬಲ್ಲ ವೀರ, ಕುರುಕುಲ ಕನ್ನೈದಿಲೆಗೆ ಚಂದ್ರ, ಭಲೆ, ಭಲೆ, ಭಾಪುರೆ” ಎನ್ನುತ್ತ ತುಂಬಿದ ಸಭೆಯಲ್ಲಿ ಉದ್ಘೋಷ ಮಾಡಿದರು. ತಾಯಿಯ ಅಪ್ಪಣೆಯ ಪ್ರಕಾರ, ತಾವು ಹೊದೆದಿದ್ದ ವಸ್ತ್ರಗಳನ್ನು ಮೇಲಕ್ಕೆಸೆದು ದೃಷ್ಟಿ ಪರಿಹಾರಕ್ಕೆ ಉಪ್ಪಾರತಿಯನ್ನು ಎತ್ತಿದರು.

ಜಗಜಟ್ಟಿ-ಪ್ರಸಿದ್ಧನಾದಮಲ್ಲ ಚೌಪಟಮಲ್ಲ- ನಾಲ್ಕು ಕಡೆಯಲ್ಲಿ ಕಾದಾಡಬಲ್ಲವೀರ, ಕೈರವ-ಕನ್ನೈದಿಲೆ, ಅಮೃತಕಿರಣ-ಚಂದ್ರ,
ತೂಪಿರಿ-ದೃಷ್ಟಿ ಪರಿಹಾರ ಮಾಡು

ಧೀರುರೆ, ಧಿರು ಭಲ ಭಲರೆ-ಮೆಚ್ಚುಗೆಯನ್ನು ಸೂಚಿಸುವ ಕೊಂಡಾಟದ ನುಡಿಗಳು, ಧೀರರೇ-ಧೀರುರೆ ಎನ್ನುವ ಪಾಠವನ್ನು ಒಪ್ಪಿಕೊಳ್ಳಲಾಗಿದೆ.

31. ಕುದುರೆ, ಆನೆ, ರಥಗಳು-ಆರೇಳನ್ನು ಏರಿ ತೋರಿಸಿದನು. ಸಭೆಯಲ್ಲಿ ಶಸ್ತ್ರಾಸ್ತ್ರ ಕೌಶಲವನ್ನು ಒಂದನ್ನು ನೂರು ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ತೋರಿಸಿದನು. ದುರ್ಯೋಧನನ ಈ ಪರಾಕ್ರಮದ ಪ್ರದರ್ಶನಕ್ಕೆ ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರನು ಅತಿಯಾದ ಸಂತೋಷದಿಂದ ಉತ್ಸಾಹಗೊಂಡನು. ತಾಯಿ ಗಾಂಧಾರಿಯು ದುರ್ಯೋಧನನ ನೈಪುಣ್ಯಕ್ಕೆ ಆರು ಪಟ್ಟು ಸಂತೋಷಿಸಿದಳು.

ಉಬ್ಬೇರಿದನು-ಉತ್ಸಾಹಗೊಂಡನು, ಪರಿಣತಿ-ನೈಪುಣ್ಯ

32. ಕೆರಳಿದ ಆನೆಯ ಕುಂಭಸ್ಥಳಕ್ಕೆ ಚಿಮ್ಮುವ ಸಿಂಹನಂತೆ, ಜಂಭಾಸುರನ ಕೀರ್ತಿಯ ಕಂಪನಕ್ಕೆ ಹೆದರದೆ ಇದಿರಾಗುವ ಇಂದ್ರನಂತೆ, ವಿಸ್ತರಿಸಿದ ಪರಿವಾರ ಮಧ್ಯದಿಂದ ಅಸಮಶಕ್ತಿಯ ಕಲಿಭೀಮ ಕಾಣಿಸಿಕೊಂಡನು. ಕವಿದ ಮೋಡದಿಂದ ಭೇದಿಸಿ ಹೊರಬರುವ ಸೂರ್ಯನಂತೆ ಮೈದೋರಿ ಬಂದನು.

ಮಸಗು-ಕೆರಳು, ಕೇಸರಿ-ಸಿಂಹ, ಜಸ-ಕೀರ್ತಿ, ಜಂಭ-ಒಬ್ಬ ರಾಕ್ಷಸ, ವಜ್ರಧರ-ಇಂದ್ರ, ಹೊಳಕು-ಕಾಣಿಸು, ಉಗಿ-ಭೇದಿಸು, ಇನ-ಸೂರ್ಯ

ಜಂಭಾಸುರ-ಒಬ್ಬ ರಾಕ್ಷಸ, ತಾರಕಾಸುರನ ಹತ್ತು ಪ್ರಧಾನರಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬ. ಇವನ ಮಗಳಾದ ಕಯಾದು. ಹಿರಣ್ಯ ಕಶಿಪುವನ್ನು ಮದುವೆಯಾಗಿ ಪ್ರಹ್ಲಾದನೇ ಮೊದಲಾದ ನಾಲ್ವರು ಪುತ್ರರನ್ನು ಪಡೆದಳು. ಜಂಭನು ತಾರಕಾಸುರನ ಸಂಹಾರಕಾಲದಲ್ಲಿ ವಿಷ್ಣುವಿನಿಂದ ಹತನಾದ.
ಜಂಭಾಸುರ 2- ಇವನೂ ಒಬ್ಬ ರಾಕ್ಷಸ. ಇವನು ಇಂದ್ರನಿಂದ ಹತನಾದ. ಕುಮಾರವ್ಯಾಸ ದ್ರೋಣಪರ್ವದಲ್ಲಿ ಈ ಜಂಭನನ್ನೂ ಉಲ್ಲೇಖಿಸುತ್ತಾನೆ.

33. ಕಲಿಭೀಮನು, ಗುರುದ್ರೋಣ, ಭೀಷ್ಮ, ವಿದುರ, ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರರಿಗೆ ಕೈಮುಗಿದು, ಆಯುಧಗಳ ಬಗೆ ಬಗೆಯ ಅದ್ಭುತ ಸಾಧನೆಯನ್ನು, ಎಲ್ಲ ಅಂಗಗಳಿಂದ ಕೂಡಿದ ಜಾಣತನವನ್ನು, ಆನೆ ಕುದುರೆಗಳ ಏರುವಿಕೆಯನ್ನು ಸುಯೋಧನನು ತೋರಿಸಿದ ವಿದ್ಯಾನೈಪುಣ್ಯಕ್ಕಿಂತಲೂ ಶ್ರೇಷ್ಠವೆನ್ನುವಂತೆ ತೋರಿಸಿದನು.

ಚಿತ್ರ-ಅದ್ಭುತ, ಶ್ರಮ-ಸಾಧನ, ಸಾಂಗೋಪಾಂಗ-ಎಲ್ಲ ಅಂಗಗಳಿಂದ ಕೂಡಿದ, ಕೌಶಲ-ಜಾಣತನ, ಪರಿಣತಿ-ನೈಪುಣ್ಯ, ವೆಗ್ಗಳ-ಶ್ರೇಷ್ಠ

34. ಕೋಲು ಗುರು ದ್ರೋಣರೇ ಗಮನಿಸಿ, ಮಹಾರಾಜ ದುರ್ಯೋಧನನೇ ಎದುರಾಗು, ನನ್ನೊಡನೆ ಪ್ರತಿಯಾಗಿ ಬಿಡುವ ಬಾಣವ ಹಿಡಿಯೆನುತ್ತ ಭೀಮನು ದುರ್ಯೋಧನನನ್ನು ಚುಚ್ಚಿದನು. ರಂಗದಲ್ಲಿ ಎರಡು ಪಕ್ಷವಾಯಿತು. ಮೊದಲು ಬಾಣಗಳ ಹೊಡೆದಾಟದಲ್ಲಿ ನಂತರ ಇಬ್ಬರು ಭಯಂಕರ ಗದೆಗಳನ್ನು ಹಿಡಿದು ಅಧಿಕ ರೋಷದಿಂದ ಒಬ್ಬರನ್ನೊಬ್ಬರು ಅಡ್ಡಗಟ್ಟಿದರು.

ಚಿತ್ತೈಸು-ಕೇಳು, ಗಮನಿಸು, ಸಮ್ಮುಖ-ಎದುರು, ಮಾರ್ಕೋ¯ -ಪ್ರತಿಯಾಗಿ ಬಿಡುವ ಬಾಣ, ಅಂಕ-ಪಕ್ಷ, ತರುಬು-ಅಡ್ಡಗಟ್ಟು,
ಬಂದಿಗೆ ಕೋಲ-ಒಂದು ಬಗೆಯ ಬಾಣ (?)

[ಆ ಕೀಲುಗದೆಗಳ] -> [ಆ ಭೀಳ ಗದೆಗಳ (ಇ)] ಆಭೀಳ (ಭಯಂಕರ) ಎನ್ನುವ ಪಾಠವೂ ಇದೆ.

35. ಕಲಿಭೀಮ ಕೌರವರು ಇದಿರಾದ ಕಾಳಗದ ಅಗ್ರಭಾಗದಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬರನ್ನೊಬ್ಬರು ಹೊಡೆದರು. ಮೇಲೆ ಬಿದ್ದು ಒಳಸುಳಿ ವರಿಸೆಯಿಂದ ಬಿಡಿಸಿಕೊಂಡರು. ರೋಷದಿಂದ ಹೋರಾಡಿದರು. ಮೇಲಕ್ಕೆ ಹೋಗಿ ಕೆಳಗೆ ಇಳಿದರು. ಆಕ್ರಮಣಕ್ಕೆ ಹಿಮ್ಮೆಟ್ಟಿದರು. ಬಹಳ ವೀರರು ಮನದ ಕೋಪಕ್ಕೆ ಎದುರಾದಂತೆ ಹೊಡೆದಾಡಿದರು.

ಮೊನೆ-ಅಗ್ರಭಾಗ, ಒಳಸುಳಿ-ಗದಾಯುದ್ಧದ ಒಂದುವರಿಸೆ, ಹೆಣಗು-ಹೋರಾಡು, ಕಾಯ್ದು-ರೋµಗೊಂಡು, ಉಪ್ಪರಕೆ-ಮೇಲಕ್ಕೆ, ಪಡಿತಳ-ಆಕ್ರಮಣ, ಮೈದೆಗೆ-ಹಿಮ್ಮೆಟ್ಟು, ಅಡಹೊಯ್ಲು-ಹೊಡೆತ, ಕೈದುಗಾರರು-ಆಯುಧಪಾಣಿಗಳು, ಖಾತಿ-ಕೋಪ

36. “ಎಲೆಲೆ, ಹಿಡಿ ಹಿಡಿ ಭೀಮನನ್ನು, ದುರ್ಯೋಧನನನ್ನು ಪಕ್ಕಕ್ಕೆ ಸರಿಸು, ಶುಭಕರವಾದ ಬೆಳೆಗೆ ಕೆಂಡದ ಮಳೆ ಸುರಿಯಿತೇ, ಮಹಾದೇವ !” ಎಂದು ಭೀಷ್ಮಾದಿಗಳು ವ್ಯಥೆಪಟ್ಟರು. ತ್ವರೆಯಾಗಿ ಕೃಪ, ಅಶ್ವತ್ಥಾಮರು ಕುಲಗಿರಿಗಳಂತೆ ನೃಪಶ್ರೇಷ್ಠರಿಬ್ಬರ ನಡುವೆ ಅಡ್ಡ ಬಂದರು.

ಇಂಗಳ-ಕೆಂಡ, ಕೆಲ-ಪಕ್ಕ, ವಹಿಲ-ತ್ವರೆ

ಕುಲಗಿರಿಗಳು -ಮಹೇಂದ್ರ, ಮಲಯ, ಸಹ್ಯ, ಶುಕ್ತಿಮಾನೆ, ಋಕ್ಷವಾನ್, ವಿಂಧ್ಯ, ಪಾರಿಯಾತ್ರ

37. ಇತ್ತ ಕಡೆ ಈತನನ್ನು ಸೆಳೆದರು, ಅತ್ತ ಕಡೆ ಆತನನ್ನು ಹೊರದೆಗೆದರು. ಜನರ ಕೊರಳಿನಿಂದ ಹೊರಟ ದಟ್ಟವಾದ ಗದ್ದಲವನ್ನು ಅಲ್ಲಲ್ಲಿ ದಟ್ಟಿಸಿದರು. ನಿಲ್ಲಿಸಿದರು. ಭೀಷ್ಮ ವಿದುರಾದಿಗಳಿಗೆ ಭಯ ಅಂಕುರಿಸಿತು. “ಮುಂದೆ ಬೆಳೆಯುವ ಹಗೆತನಕ್ಕೆ ಈಗಲೇ ಕಾಣಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಿರುವ ಲಕ್ಷಣಗಳು " ಎಂದು ಪಂಡಿತ ಸಮೂಹ ಭಾವಿಸಿತು.

ಗಳ-ಕೊರಳು, ಗಜಬಜ-ಗದ್ದಲ, ಬೆಗಡು-ಭಯ, ಮೊಳೆ-ಅಂಕುರ, ಬುಧ-ಪಂಡಿತ, ಹಗೆ-ಹಗೆತನ

38. ಅಲ್ಲೋಲ ಕಲ್ಲೋಲವಾದ ಸಮುದ್ರದಂತೆ, ಜನಸಾಗರದಲ್ಲಿ ಹುಟ್ಟಿದ ಉದ್ವೇಗದಲ್ಲಿ ಒಳ್ಳೆಯ ನುಡಿ, ವಾಗ್ವಾದUಳು ರಭಸಗೊಂಡವು. ಪ್ರಳಯಕಾಲದ ಮೋಡಗಳ ಸಮೂಹದ ಗುರುವೋ ಎನ್ನುವಂತೆ ವಾದ್ಯಗಳ ಸಮೂಹ ಶಬ್ದ ಮಾಡಿದುವು. ಈ ಶಬ್ದದ ಗಜಬಜದಲ್ಲಿ ಗುರುವಿನ ಸಂಕೇತದ ಅನುಸಾರ ಅರ್ಜುನ ದೇವನು ಎದ್ದನು.

ಅಳಿ-ತುಂಬಿ, ಅಂಬುಜ-ತಾವರೆ, ಕ್ಷೋಭೆ-ಉದ್ವೇಗ, ಸಾಧುವಾದ-ಒಳ್ಳೆಯ ನುಡಿ, ಕಳಕಳ-ಗಜಬಜೆ

ಅಳಿಮಸಗಿದಂಬುಜದವೋಲ್ –>
ಘುಳುಘುಳಿಸಿದಂಬುಧಿಯವೋಲ್
ಆದಿಪರ್ವ, ಮೈ.ವಿ.ವಿ. ಡಾ. ಕೆ.ಆರ್. ಶೇಷಗಿರಿ

39. ಈತನಾರು ? ಅರ್ಜುನನೇ ? ಹೋ ಹೋ ಮಾತು ನಿಲ್ಲಿಸಲಿ, ನಿಲ್ಲಿಸಲಿ ಎಂದು ಹೇಳುವಷ್ಟರಲ್ಲಿಯೇ ಆಸ್ಥಾನ ಮೌನವಾಯಿತು. ಭಯಗೊಂಡ ಗೊಂದಲದ ರಂಗದಲ್ಲಿ ಇಂದ್ರನ ಮಗನಾದ ಅರ್ಜುನನು ಕಾಣಿಸಿಕೊಂಡನು. ಜನವು ಈತನನ್ನು ಕೊಂಡಾಡುತ್ತಿತ್ತು, ರಾಜನ್ ಕೇಳೆಂದು ವೈಶಂಪಾಯನನು ಹೇಳಿದನು.

ಮಾಣಲಿ-ನಿಲ್ಲಿಸಲಿ, ಹಿಂಚಿತು-ಹಿಮ್ಮೆಟ್ಟಿಸಿತು, ಮುನ್ನ-ಮೊದಲೇ, ಭೀತ-ಭಯಗೊಂಡ, ಕಳಕಳ-ಗೊಂದಲ, ಪುರುಹೂತ-ಇಂದ್ರ

40. ದ್ರೋಣ, ಕೃಪ ಮೊದಲಾದ ಪೂಜ್ಯರ ಸಮೂಹಕ್ಕೆ ಅರ್ಜುನನು ನಮಿಸಿದನು. ದೇವತೆಗಳ ಸಮೂಹಕ್ಕೆ ಕತ್ತೆತ್ತಿ ಹಣೆಯಲ್ಲಿ ಮುಗಿದ ಕೈಯನ್ನಿಟ್ಟು ನಮಸ್ಕರಿಸಿದನು. “ಪ್ರಾಣವನ್ನೇ ಒಡ್ಡಿದ ಪ್ರದರ್ಶನವಿದು. ಎಲ್ಲಾ ವಿದ್ಯೆಗಳನ್ನು ಕಲಿತ ಜಾಣತನಕ್ಕೆ ತಕ್ಕ ವಿನಯವಿದು” ಎಂದು ಮತ್ಸರವಿಲ್ಲದ ಗುಂಪೆಲ್ಲ ಧನಂಜಯನನ್ನು ತುಂಬ ಹೊಗಳಿತು.

ಮಾನ್ಯ-ಪೂಜ್ಯ, ಶ್ರೇಣಿ-ಸಮೂಹ, ಎರಗು-ನಮಿಸು, ಕರಪುಟ-ಮುಗಿದಕೈ, ಲಲಾಟ-ಹಣೆ, ಪಣ-ಒಡ್ಡು, ಧನಂಜಯ-ಅರ್ಜುನ, ನಿಕರ-ಸಮೂಹ, ಕೇಣ-ಮತ್ಸರ, ನೆರವಿ-ಗುಂಪು

41. ತನ್ನ ಸ್ಥಾನದೃಢತೆಯಲ್ಲ್ಲಿ, ನಿಲುವಿನಲ್ಲಿ, ಹಸ್ತಕೌಶಲದಲ್ಲಿ, ಭಂಗಿಯಲ್ಲಿ, ವೇಗದಲ್ಲಿ, ಚಾಕಚಕ್ಯತೆಯಲ್ಲಿ, ಅಂದದಲ್ಲಿ, ಕೈಚಳಕದ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ, ಪರಾಕ್ರಮದಲ್ಲಿ, ಕ್ರಮದಲ್ಲಿ, ಕಲ್ಪನಾಶಕ್ತಿಯಲ್ಲಿ, ಮನಸ್ಸಿನ ಏಕಾಗ್ರತೆಯಲ್ಲಿ ಶಸ್ತ್ರಗಳ ಸಮೂಹದ ಎಲ್ಲ ಅಂಗಗಳಿಂದ ಕೂಡಿದ ಸಾಧನೆಯನ್ನು ಪಾರ್ಥನು ತೋರಿಸಿದನು.

ನಿಲುವು-ನಿಲ್ಲುವಿಕೆ, ಸ್ವಸ್ಥಾನ-ಸ್ವಂತಸ್ಥಳ, ಕೈಚಳಕ-ಹಸ್ತ ಕೌಶಲ, ಭಂಗಿ-ರೂಪ, ಭರ-ವೇಗ, ಲುಳಿ-ಚಾಕಚಕ್ಯತೆ, ಒಯ್ಯಾರ -ಅಂದ, ಮೋಡಾಮೋಡಿ-ಕೈಚಳಕ, ಅಳವು-ಪರಾಕ್ರಮ, ಪರಿವಿಡಿ-ಕ್ರಮ, ಶ್ರಮ-ಸಾಧನೆ

42. ಜನಸಮೂಹವು, “ಕುದುರೆಗಳ ಸಮೂಹದ ರೇವಂತ, ಮದಿಸಿದ ಆನೆಯ ಮಹಾ ದೇವೇಂದ್ರ, ಪಥ ಸಂಚರಣದಲ್ಲಿ ಶ್ರೇಷ್ಠ ಸೂರ್ಯ” ಎಂದು ಗಟ್ಟಿಯಾಗಿ ಕೂಗಲು, ಕುದುರೆ, ಆನೆ, ರಥ ಮೊದಲಾದವುಗಳಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಶಿಕ್ಷಣದ ಸಾಮಥ್ರ್ಯವನ್ನು ಅರ್ಜುನನು ತೋರಿಸಿದನು. ಗುರು, ಕೃಪ, ಗಂಗಾ ಪುತ್ರರಾದ ಭೀಷ್ಮರು ರೋಮಾಂಚಗೊಂಡು ಆನಂದಾಶ್ರುಗಳಲ್ಲ್ಲಿ ಮುಳುಗಿದರು.

ಅಬ್ಬರಿಸು-ಗಟ್ಟಿಯಾಗಿ ಕೂಗು, ಶಿಕ್ಷಾ-ಶಿಕ್ಷಣ, ಪರಿಣತಿ-ಸಾಮಥ್ರ್ಯ, ಪುಳಕ-ರೋಮಾಂಚ, ಅಂಬು-ನೀರು, ಪೂರ-ಪ್ರವಾಹ

43. ಕೆಟ್ಟ ನಡತೆಯವರ ಎದೆ ನುಚ್ಚು ನೂರಾಗುವಂತೆ ತನ್ನ ಸಾಮಥ್ರ್ಯ ತೋರಿಸಬೇಕೆಂದು ಮತ್ತೆ ಧನುಸ್ಸನ್ನು ಕೈಗೆತ್ತಿಕೊಂಡನು. ಗುಂಪನ್ನು ಅತ್ತ ಕಡೆ ಹೊಡೆ, ಹೊಡೆ, ಹೋಗ ಹೇಳು ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತ ಬತ್ತಳಿಕೆಯಿಂದ ಬಾಣವನ್ನು ಹೊರತೆಗೆದು ಬಿಲ್ಲಿನಲ್ಲಿ ಹೂಡಿ ಆಕಾಶಕ್ಕೆ ಹಾಯಿಸಿದನು. ಆಗ್ನೇಯಾಸ್ತ್ರದ ಧಾರೆಯಲ್ಲಿ ಕಪ್ಪಾದ ಹೊಗೆ ಸುತ್ತಿಕೊಂಡು ದೊಡ್ಡ ಉರಿ ಸುರಿಯಿತು.

ದುರ್ವೃತ್ತ-ಕೆಟ್ಟ ನಡತೆಯ, ಜರ್ಝರ-ನುಚ್ಚು ನೂರಾಗು, ಉಗಿದು-ಹೊರತೆಗೆದು, ವಿಯತ್ತಳ-ಆಕಾಶ, ಕರ್ಬೊಗೆ-ಕಪ್ಪಾದ ಹೊಗೆ, ದಳ್ಳುರಿ-ದೊಡ್ಡ ಉರಿ

44. ಆಗ್ನೇಯಾಸ್ತ್ರದಿಂದ ಉಂಟಾದ ಉರಿಯನ್ನು ತಣಿಸಲು, ಬಿಲ್ಲಿನಿಂದ ವಾರುಣಾಸ್ತ್ರವನ್ನು ಪ್ರಯೋಗಿಸಿದನು. ಅದ್ಭುತವಾಗಿ ಆಕಾಶವು ನೀರಿನಿಂದ ತುಂಬಿಕೊಂಡಿತು. ಮತ್ತೆ ಅದನ್ನು ಹಿಂದಕ್ಕೆ ತೆಗೆದುಕೊಂಡನು. ಭಯಂಕರವಾದ ತಿಮಿರಾಸ್ತ್ರದಿಂದ ಹಗಲನ್ನು ಒಂದೇ ತುತ್ತಿನಲ್ಲಿ ನುಂಗುವಂತೆ ಮಾಡಿದನು. ದೇವತೆಗಳ ಸಮೂಹ ಆಶ್ಚರ್ಯ ಪಡುವಂತೆ ಸೂರ್ಯಾಸ್ತ್ರದಿಂದ ಕತ್ತಲನ್ನು ನಿವಾರಿಸಿದನು.

ಅಭ್ರ-ಆಕಾಶ, ವಾರಿ-ನೀರು, ತಿಮಿರ-ಕತ್ತಲೆ

45. ಪರ್ವತಾಸ್ತ್ರದಿಂದ ಬೆಟ್ಟಗಳನ್ನು, ಮೇಘಾಸ್ತ್ರದಿಂದ ಮೋಡವನ್ನೂ, ಸರ್ಪಾಸ್ತ್ರದಿಂದ ಹೆಚ್ಚಿನ ಸರ್ಪಗಳನ್ನು, ವಾಯುವ್ಯಾಸ್ತ್ರದಿಂದ ಬಿರುಗಾಳಿಯ ಹರಹನ್ನು ತೋರಿಸಿದನು. ಅಡಿಗಡಿಗೆ ಜನರ ಹರ್ಷೋದ್ಗಾರವನ್ನು ಕೇಳಿ ಸಂಗತಿಯನ್ನರಿತ ಅಂಧಭೂಪನ ನಟನೆಯ ನುಡಿಯು ಹರ್ಷವನ್ನು ತೋರುತ್ತಿದ್ದರೂ ಅವನ ಕೊರಳು ಕುಸಿಯಿತು.

ಅದ್ರಿ-ಬೆಟ್ಟ, ಅಭ್ರ-ಮೋಡ, ಭುಜಗ-ಸರ್ಪ, ಪರುಠವ-ಹರಹು

46. ಗಂಗಾಪುತ್ರರಾದ ಭೀಷ್ಮರು, ಕೃಪ ದ್ರೋಣಾದಿಗಳು- ಇವರ ಮುಖ ಪ್ರಸನ್ನವಾದವು. ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರಾದಿ ಕೌರವರ ತಲೆಗಳು ತಗ್ಗಿದವು. ಇವರ ತಾಯಿ ಕುಂತಿಯ ಮುಖದ ಸಂತೋಷವನ್ನೂ ದುರ್ಯೋಧನನ ತಾಯಿ ಗಾಂಧಾರಿಯ ಎರಡು ಪಟ್ಟು ದುಗುಡವನ್ನು ವರ್ಣಿಸಲು ನನಗೆ ತಿಳಿಯದೆಂದು ವೈಶಂಪಾಯನರು ಹೇಳಿದರು.

ಸುಮ್ಮಾನ-ಸಂತೋಷ, ದುಮ್ಮಾನ-ದುಗುಡ, ಬಣ್ಣಿಸು-ವರ್ಣಿಸು

47. ಹೀಗಿರುವಾಗ, “ಫಲುಗುಣನನ್ನು ಹೊಗಳುವ ನಾಯಿಗಳ ಬಾಯನ್ನು ಹೊಡೆಯಿರಿ, ಏನಾಯ್ತು ಅಂಥ ಆಶ್ಚರ್ಯ ? ವ್ಯರ್ಥವಾಗಿ ಹೊಗಳುತ್ತಾರೆ ! ಇವರ ಪಕ್ಷಪಾತವನ್ನು ನೋಡು, ನೋಡು” ಎಂದು ನುಡಿಯುತ್ತ, ಕೈಯಲ್ಲಿ ಬಾಣವನ್ನು ಹಿಡಿದು ತಿರುಗಿಸುತ್ತ ಕಿವಿಯವರೆಗೆ ವಿಸ್ತಾರವಾದ ಕಣ್ಣುಳ್ಳ ಕರ್ಣನು ಎಡಬಲದಲ್ಲಿ ಕುರುರಾಯನ ತಮ್ಮಂದಿರ ಗುಂಪಿನೊಂದಿಗೆ ಹೊರಟು ಬಂದನು.

ವಾಯ-ವ್ಯರ್ಥ, ಸಾಯಕ-ಬಾಣ, ಆಕರ್ಣಾಯತಾಂಬಕ-ಕಿವಿಯವರೆಗೆವಿಸ್ತಾರವಾದ ಕಣ್ಣುಳ್ಳ, ಮೇಳ-ಗುಂಪು, ತಿರುಹು-ತಿರುಗಿಸು

48. ಗುರುಗಳಿಗೆ ಕೈಮುಗಿದು, ಸೂರ್ಯಮಂಡಲಕ್ಕೆ ತಲೆಬಾಗಿ ನಮಸ್ಕಾರ ಮಾಡಿ, ನೋಡುವ ಸಮೂಹಕ್ಕೆ ಇವನು ಯಾರು ? ಈತನಾರೆಂಬ ಅದ್ಭುತವನ್ನುಂಟು ಮಾಡಿದನು. ಮಹಾರಾಜ ಕೇಳು, ಕರ್ಣನು ನಾನಾ ಬಗೆಯ ಆಯುಧ ವಿದ್ಯೆಗಳಲ್ಲೂ ಆನೆ, ಕುದುರೆ ರಥ ಮೊದಲಾದ ವಾಹನಗಳ ವಿದ್ಯೆಗಳಲ್ಲೂ ಸಾಧನೆಯನ್ನು ತೋರಿಸಿದನು.

ನೆರವಿ-ಸಮೂಹ, ಉತ್ಕರ-ಸಮೂಹ, ವಿವಿಧ-ನಾನಾ ಬಗೆಯ, ಶಿಕ್ಷಾ-ವಿದ್ಯೆ, ಶ್ರಮ-ಸಾಧನೆ

49. ಯಾವ ವಿಧದಲ್ಲಿ ಪಾರ್ಥನು ಪಾವಕ, ಅನಿಲ, ವಾರುಣ ಮೊದಲಾದ ದಿವ್ಯವಾದ ಅಸ್ತ್ರಗಳ ಪ್ರಪಂಚವನ್ನು ರಚಿಸಿದನೋ ಅದೇ ವಿಧಾನದಲ್ಲಿ, ವಿನೋದದಲ್ಲಿ ವಿಶೇಷವಾದ ಬಂಧದಲ್ಲಿ ಅರ್ಜುನನ ಬಾಣಗಳ ಸಮೂಹದ ಚಾತುರ್ಯವನ್ನು ಕಲಿಕರ್ಣನೂ ತೋರಿಸಿದನು

ವಿಹಾರ-ವಿನೋದ, ಬಿನ್ನಾಣ-ಚಾತುರ್ಯ, ವಿಬಂಧ-ವಿಶೇಷವಾದ ಬಂಧ, [ಬಾಣಪ್ರಯೋಗದಿಂದ ಎದುರಾಳಿಯನ್ನು ಬಂಧಿಸುವ, ಕಟ್ಟಿ ಹಾಕುವ ಬಾಣ ಪ್ರಯೋಗ (?)]

50. ‘ಹೋರಾಡುವ ಹಾಗಿದ್ದರೆ ಬಾ’ ಎಂದು ಪಾರ್ಥನನ್ನು ಕರ್ಣನು ಕೆರಳಿಸಿದನು. ಅಗಾಧವಾದ ರೋಷಾಗ್ನಿಯಿಂದ ಇಬ್ಬರ ಮೀಸೆಗಳೂ ಕುಣಿದವು. ಕಣ್ಣುಗಳು ಕೆಂಪನ್ನು ಹೊರಸೂಸಿದವು. ಬಾಣ ಬಾಣಗಳ ಆಟದಲ್ಲಿ, ಬಾಣಗಳನ್ನು ಕತ್ತರಿಸುವ ಬಾಣ ಪ್ರಯೋಗದ ಆಟದಲ್ಲಿ ಖಣಿ ಖಣಿ ಖಣಿಲು ಖಣಿ ಖಣಿ ಎಂಬ ದನಿ ವ್ಯಾಪಿಸಲು ಚಾತುರ್ಯದಿಂದ ಬಾಣಪ್ರಯೋಗ ಮಾಡಿದರು.

ಸೆಣಸು-ಹೋರಾಡು, ಒಗುವ-ಹೊರಸೂಸುವ, ಕಣೆ-ಬಾಣ, ಖಂಡಣೆ-ಕತ್ತರಿಸು, ಮಸಗು-ವ್ಯಾಪಿಸು, ಚಳಕ-ಚಾತುರ್ಯ, ಕೋಲಾಟ-ಬಾಣಪ್ರಯೋಗದ ಆಟ

51. ಇದನ್ನು ಕಂಡು ರಾಜಸಭೆ ಕಳವಳಿಸಿತು. “ಹೋ ಹೋ ಇದೇನು ಏನು ?” ಎನುತ್ತ ಭೀಮಸೇನ, ಕೃಪ, ಅಶ್ವತ್ಥಾಮ, ದ್ರೋಣ ಮೊದಲಾದವರು ಧನಂಜಯನನ್ನು ಹಿಡಿದರು. “ಆಯಿತು, ಎಲವೋ ಕರ್ಣ ನೀನು ರಾಜರ ಶ್ರೇಣಿಯಲ್ಲಿ ನಾಯಕನೋ, ಅಥವಾ ನಾಯಕನನ್ನು ಅನುಸರಿಸಿದ ವಿದೂಷಕನೋ ? ನೀನು ಯಾರು ?” ಎಂದು ಕೃಪನು ಕೋಪದಿಂದ ಕೇಳಿದನು.

ವಾಯುಸುತ-ಭೀಮಸೇನ,
ಗುರುಜ-ಅಶ್ವತ್ಥಾಮ,
ನೃಪಹಾರ-ರಾಜರ ಶ್ರೇಣಿ,
ಅನುನಾಯಕ-ನಾಯಕನನ್ನು ಅನುಸರಿಸಿದವನು,, ಅವನಿಗೆ ಅನುಕೂಲರಾದ ವಿದೂಷಕ ಮುಂತಾದವರು
ಖಾತಿ-ಕೋಪ

52. “ಕರ್ಣನೆಂಬುವವನು ಇವನು ಯಾರು ? ಇವನ ಅರ್ಜುನನನ್ನು ಪ್ರತಿಭಟಿಸಿ ಮೇಲೆ ಬಿದ್ದನು. ಇವನು ಅರ್ಜುನನನ್ನು ಲೆಕ್ಕಿಸುವವನಲ್ಲ. ಇವನು ಮಾಡದೇ ಬಿಡುವವನಲ್ಲ” ಎನ್ನುತ ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರನು ಹೆಮ್ಮೆಪಟ್ಟನು. ಇವನ ತಾಯಿ ಕುಂತಿಯು ಪೂರ್ವ ಪ್ರಸಂಗವನ್ನು ಸ್ಮರಿಸಿಕೊಂಡಳು.

ಮಾರಾತು-ಪ್ರತಿಭಟಿಸು, ಕೈಮಾಡು-ಮೇಲೆ ಬೀಳು, ಕೈಕೊಳ್-ಲೆಕ್ಕಿಸು, ಮಿಗೆ-ಹೆಚ್ಚಾಗಿ, ಸಂಗತಿ-ಪ್ರಸಂಗ, ನೆನೆ-ಸ್ಮರಿಸು

ಮೈಯಾನ್ ಎಂಬ ಪದದ ಅರ್ಥ ಈ ಸಂದರ್ಭಕ್ಕೆ ಹೊಂದದಿರುವುದರಿಂದ ‘ಮುಯ್ಯಾನ್’ ಎಂಬ ಪದವನ್ನು ಪರಿಗಣಿಸಬಹುದು. ಮುಯ್ಯಾನ್ ಪದಕ್ಕೆ ಹೆಮ್ಮೆ ಪಡು, ಬೀಗು, ಗರ್ವಪಡು ಎಂಬ ಅರ್ಥಗಳಿವೆ. ಗದ್ಯಾನುವಾದದಲ್ಲಿ ಅದರಂತೆ ಅನುಸರಿಸಿದೆ.

53. ಆದರೂ “ಇವನು ನನ್ನ ಮಗ’ ಎನ್ನುವುದಕ್ಕಾಗಲಿಲ್ಲ. ಅದು ಅವಳ ವಶವೆ ? ವಿಷ್ಣು ಮಾಯೆಯ ಕೌಶಲವಲ್ಲವೆ? ಮನದಭಿಲಾಷೆಯನ್ನು ಒಳಕ್ಕೆ ಅದುಮಿದುದರಿಂದ ಮಾತು ಕಟ್ಟಿ ಹೋಯಿತು. ತನ್ನ ಸ್ಥಿತಿಗೆ ತಾನೇ ಮರುಗಿದ ಕುಂತಿ ಮೂರ್ಛೆ ಹೊಂದಿದಳು. ಇತ್ತ ಕಡೆ ಕೃಪನ ಮಾತಿನಿಂದ ದುಃಖ ಹೆಚ್ಚಾಗಲು ಕರ್ಣ ನೊಂದನು.

ಬಿನ್ನಣ-ಕೌಶಲ, ಆಪನ್ನ-ಹೊಂದು, ಖಿನ್ನ-ನೊಂದ, ದುಗುಡ-ದುಃಖ

54. “ಈತನು ರಾಜನಲ್ಲವೆಂದು ಕೃಪ ನಿಂದಿಸುವವನೇ ? ತಪ್ಪೇನು ? ರಾಜ್ಯದಲ್ಲಿ ಈತನನ್ನು ಅರಸನೆನಿಸುತ್ತೇನೆ. ನಮ್ಮ ಪುರೋಹಿತರನ್ನು ಕರೆಯಿರಿ, ಸ್ವರ್ಣ ಪೀಠ, ಮಂಗಳವಸ್ತುಗಳನ್ನು ತರಿಸಿ” ಎಂದು ಆ ತಕ್ಷಣದಲ್ಲಿ ಸುಯೋಧನನು ಉತ್ಸಾಹದಿಂದ ಮೇಲೆದ್ದನು.

ಪಳಿ-ನಿಂದಿಸು, ರಭಸ-ಉತ್ಸಾಹ, ಶಾತಕುಂಭಾಸನ-ಸ್ವರ್ಣಪೀಠ

55. ಉತ್ತಮವಾದ ಪೀಠವನ್ನು ತರಿಸಿ ಕರ್ಣನಿಗೆ ಅಂಗ ದೇಶದ ಆಧಿಪತ್ಯವನ್ನು ಕೊಟ್ಟು ಮಸ್ತಕಾಭಿಷೇಕವನ್ನು ಮಾಡಿದನು. ಎಲ್ಲ ರಾಜರು ಭೇಟಿಯಾಗಿ ಕರ್ಣನನ್ನು ಕಂಡರು. ಪೂರ್ವ ಶೈಲದ ಮೇಲಿನ ಸೂರ್ಯನಂತೆ ಕರ್ಣನು ರಾಜ ತೇಜಸ್ಸಿನಿಂದ ಶೋಭಿಸಿದನು.

ಭದ್ರಾಸನ-ಉತ್ತಮವಾದ ಪೀಠ, ಮೂರ್ಧಾಭಿಷೇಚನ-ಮಸ್ತಕಾಭಿಷೇಕ (ಪವಿತ್ರವಾದ ನದಿಗಳ ನೀರಿನಿಂದ ಶಿರಸ್ನಾನ ಮಾಡಿಸುವುದು) ಶೈಲ-ಬೆಟ್ಟ, ತರಣಿ-ಸೂರ್ಯ, ಎಸೆ-ಶೋಭಿಸು

56. ಈತನ ಉತ್ಸವ ತನ್ನದೆಂದೇ ಭಾವಿಸಿ ಪ್ರೀತಿಯಿಂದ ಸೂತನು ಬರಲು, ಕರ್ಣನು ಸಿಂಹಾಸನದಿಂದಿಳಿದು ಅವನ ಪಾದಗಳಿಗೆ ನಮಸ್ಕರಿಸಿದನು. ಆಗ ಇವನು ಸೂತನ ಮಗನೆಂದು ಪ್ರಚಾರಗೊಂಡಿತು. ನಂತರ ಇದು ಲೋಕ ಪ್ರಸಿದ್ಧವಾಯ್ತು. ಈತನ ಕುಲವನ್ನು ಎತ್ತಿ ಆಡಿ ನಸುನಗುತ್ತ ಅವಮಾನಿಸಿ ಭೀಮನು ನುಡಿದನು.

ಜನಜನಿತ-ಪ್ರಚಾರ, ಭುವನ-ಲೋಕ, ಖ್ಯಾತ-ಪ್ರಸಿದ್ಧ, ಭಂಗಿಸಿ-ಅವಮಾನಿಸಿ

“ಪ್ರೀತಿಯಲಿ ಬರೆ ಸಿಂಹಪೀಠವ
ನೀತನಿಳಿದೆರಗಿದನು” ಎಂಬ ಪಾಠಕ್ಕೆ ಪ್ರತಿಯಾಗಿ “ಪ್ರೀತಿಯಿಂದಾ ಸೂತನೈತರ
ಲೀತನಿಳಿದೆರಗಿದರನು” ಎಂಬ ಪಾಠವೂ ಇದೆ

57. ಅದನ್ನು ಕೇಳಿ ಕೌರವಮಹೀಪತಿ ಪ್ರತಿಯಾಗಿ “ಇವನ ತಂದೆ ಯಾರು ? ಪಾಂಡುವೋ, ವಾಯುವೋ ? ಕೃಪಾ, ನಿಮ್ಮ ಜನ್ಮವನ್ನು ನಮಗೆ ತಿಳಿಸಿರಿ. ಹಿರಿಯ ಗುರುಗಳಾದ ದ್ರೋಣರ ತಾಯಿ ಅದಾವಳೋ? ಪ್ರತಿಭಟಿಸದಿರಿ ಹಿರಿಯತನಕ್ಕಾಗಿ ನಿಮಗೆ ಹೆದರುತ್ತೇನೆ” ಎಂದು ಗುರುದ್ರೋಣ ಕೃಪಾದಿಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಹೀನಾಯವಾಗಿ ಮಾತನಾಡಿದನು.

ಅವಘಡಿಸು-ಪ್ರತಿಭಟಿಸು, ಜರಿ-ಹೀನಾಯಿಸು

58. ಸಭೆಯೊಳಗೆ ಗದ್ದಲವಾಯ್ತು. ಅಲ್ಲಲ್ಲಿದ್ದವರು ಅಲ್ಲಲ್ಲೇ ಆಯುಧಗಳನ್ನು ಸೆಳೆದುಕೊಂಡರು. ಗುರು, ಕೃಪರ ಧ್ವನಿಯನ್ನು ಕೇಳುವರಿಲ್ಲ. ರಣರಂಗದಲ್ಲಿ ಮುಷ್ಟಿ ಯುದ್ಧವೇ ಆರಂಭವಾಯ್ತು. ಭೀಷ್ಮರೇ ಮೊದಲಾದವರು ಪೀಠಗಳಿಂದ ಇಳಿದು ತಮ್ಮ ತಮ್ಮ ಮನೆಗಳಿಗೆ ಹೊರಟರು. ಎರಡು ಬಲದವರೂ ತಮ್ಮ ತಮ್ಮಲ್ಲೆ ಹೊಡೆದಾಡಿಕೊಂಡು ಹೊರಟು ಹೋದರು.

ಗಜಬಜ-ಗದ್ದಲ, ಕೈದು-ಆಯುಧ, ಉಲುಹು-ಧ್ವನಿ, ಕೈದೊಳಸು-ಮುಷ್ಟಿಯುದ್ಧ, ಹಣಿದು-ಹೊಡೆದು

59. ಕೆಲವರು ಭೀಮನನ್ನು, ಕೆಲವರು ಅರ್ಜುನನನ್ನು, ಕೆಲವರು ಕರ್ಣನನ್ನು ಮತ್ತು ದುರ್ಯೋಧನನನ್ನು ಹೊಗಳುತ್ತಾ ಹಸ್ತಿನಾಪುರಕ್ಕೆ ಬಂದು ಒಳಸೇರಿದರು. ಅನಂತರ ಮಾರನೆಯ ದಿವಸ, ದ್ರೋಣಾಚಾರ್ಯರು ಗರುಡಿಯ ಮನೆಯಲ್ಲಿ ಕುಳಿತು ಮಕ್ಕಳೆಲ್ಲರನ್ನೂ ಕರೆಸಿ ಕುಮಾರರನ್ನು ಕುರಿತು ನುಡಿದರು.

60. “ಏನಿರಯ್ಯಾ ? ಕುರುವಂಶವೆಂಬ ಕಮಲಕ್ಕೆ ಸೂರ್ಯಗಳಿರಾ, ಪಂಡಿತ ಜನರ ಕಾಮಧೇನುಗಳಿರಾ, ನಾವು ಇಂದು ನಿಮ್ಮಲ್ಲಿ ದಕ್ಷಿಣೆಯನ್ನು ಆಶಿಸುವವರಿದ್ದೇವೆ. ನಮಗೆ ಏನು ಕೊಡುತ್ತೀರಿ ? ಕೊಡುವುದಕ್ಕೆ ನೀವು ಸಂಪೂರ್ಣರು. ನಿಮಗೆ ಕೊಡುವ ಶಕ್ತಿ ಸಂಪತ್ತು ಉಂಟೆ ಹೇಳಿ” ಎಂದು ದ್ರೋಣನು ಪ್ರತಿಯೊಬ್ಬರನ್ನು ಕೇಳಿದನು.

ನಳಿನ-ಕಮಲ, ಭಾನು-ಸೂರ್ಯ, ವಿದಗ್ಧ-ಪಂಡಿತ, ಅರ್ಥಿ-ಆಶಿಸುವವ, ಸತ್ವ-ಶಕ್ತಿ, ನಿಧಾನ-ಸಂಪತ್ತು

61. “ಯಾವುದನ್ನು ಬಯಸುತ್ತೀರಿ ? ನೀವು ಯಾವ ಕೆಲಸವನ್ನು ಅಪ್ಪಣೆ ಕೊಡಿಸಿದರೂ ಅದನ್ನು ನೆರವೇರಿಸುತ್ತೇವೆ. ಇದಕ್ಕೆ ವಿಚಾರವೆಲ್ಲಿಯದು ?” ಎಂದು ಕುಮಾರಕರು ಗುರುವಿಗೆ ಹೇಳಿದರು. ಗುರುವಿಗೆ ಶಿಷ್ಯರ ಮಾತು ಕೇಳಿ ಹರುಷ ತುಂಬಿ ಬಂದಿತು. ಶಿಷ್ಯರ ಸಮೂಹವನ್ನು ಕುರಿತು ತನ್ನ ಅಭಿಪ್ರಾಯದ ವಿಚಾರವನ್ನು ಹೇಳಿದನು.

ಬೆಸಸು-ಅಪ್ಪಣೆಕೊಡಿಸು, ತೀವು-ತುಂಬು, ಸಂಗತಿ-ವಿಚಾರ

62. “ಗಂಗಾನದಿಯ ಉತ್ತರ ದಡದಲ್ಲಿ ಪಾಂಚಾಲ ದೇಶವಿರುವುದನ್ನು ನೀವು ಕೇಳಿರುವಿರೆ ? ಅಲ್ಲಿಗೆ ದ್ರುಪದನೆಂಬುವನು ರಾಜನು. ಅವನು ಬಹಳ ಪರಾಕ್ರಮಿ. ಪರಾಕ್ರಮದಲ್ಲಿ ಇತರರಿಗೆ ಸೋಲುವವನಲ್ಲ. ನೀವೆಲ್ಲ ಒಂದಾಗಿ ದ್ರುಪದಮಹಾರಾಜನನ್ನು ಹಿಡಿದು ತಂದು ಒಪ್ಪಿಸಿದರೆ ನಮಗೆ ಅತಿತೃಪ್ತಿಯಾಗುತ್ತದೆ” ಎಂದು ದ್ರೋಣರು ಹೇಳಿದರು.

ಕೂಲ-ದಡ, ಭುಜಬಲ-ಪರಾಕ್ರಮಿ, ಆಳುತನ-ಪರಾಕ್ರಮ, ಅಂಗ-ರೀತಿ, ಪರರು-ಇತರರು, ಒಟ್ಟೈಸಿ-ಒಂದಾಗಿ, ಪಿಡಿದು-ಹಿಡಿದು, ಪರಿತೋಷ-ಅತಿತೃಪ್ತಿ

63. ಇಷ್ಟೇ ಅಲ್ಲವೇ, ಗುರುದಕ್ಷಿಣೆಯ ಅಪೇಕ್ಷೆ ? ಇದೇನು ದೊಡ್ಡದು ? ತಂದು ಒಪ್ಪಿಸುತ್ತೇವೆ ಎಂದು ಅಣಕದ ನಗೆಯಲ್ಲಿ ಚಪ್ಪಾಳೆಯಿಕ್ಕಿ ಕೌರವರು ತಮ್ಮ ತಮ್ಮಲ್ಲೇ ನಗುತ್ತಿದ್ದರು. ಆ ಸುಯೋಧನ, ಕರ್ಣರೊಂದಿಗೆ ರಾಜಕುಮಾರರು ಬೀಳುಕೊಂಡರು. ಕೌರವ ಕುಮಾರರಿಗೂ ಪಾಂಡುಸುತರಿಗೂ ಸ್ಪರ್ಧೆ ಬಿದ್ದಿತು.

ಘನ-ದೊಡ್ಡದು, ಉಪಹಾಸ-ಅಣಕದನಗೆ, ವಾಸಿ-ಹಟ

64. ಕೌರವರಾಯನ ಸೈನ್ಯ ಪಾಂಚಾಲ ದೇಶಕ್ಕೆ ಮುತ್ತಿಗೆ ಹಾಕಿತು. ಅಗ್ರ ಭಾಗದಲ್ಲಿ ಸುಯೋಧನಾದಿಗಳು ನಡೆದು ಊರನ್ನು ಆತುರದಿಂದ ಪ್ರವೇಶಿಸಿ ಕೋಟೆಯನ್ನು ಧ್ವಂಸ ಮಾಡಿ ರಾಜನ ಅರಮನೆಗೆ ಬರಲು ದ್ರುಪದನ ತಮ್ಮಂದಿರು ಕೌರವೇಂದ್ರನ ಸೈನ್ಯವನ್ನು ನಾಶಮಾಡಿ ಸೋಲಿಸಿದರು.

ಧಾಳಿ-ಮುತ್ತಿಗೆ, ಚೂಳಿಕೆ-ಅಗ್ರಭಾಗ, ಉರವಣಿ-ಆತುರ, ಧೂಳಿಗೋಟೆ-ಧ್ವಂಸವಾದ ಕೋಟೆ, ಬರಿಕೈದು-ನಾಶಮಾಡಿ

65. ನಗರದ ಹೊರಭಾಗದಲ್ಲಿ ತಾವು ಐವರು ಮಹತ್ವದ ಸಿದ್ಧತೆಯಲ್ಲಿ ಬಿಲ್ಲಿನ ಝೆಂಕಾರ, ಬಿಗಿದ ಬತ್ತಳಿಕೆ, ನಡುಗಿಸುವಂಥ ಖಡ್ಗವನ್ನು ಕೈಯಲ್ಲಿ ಹಿಡಿದು ಗುರುವಿನೊಂದಿಗೆ ಇದ್ದರು. ಇತ್ತಕಡೆ ಕೌರವೇಂದ್ರನ ಸೈನ್ಯವು ಪಟ್ಟಣದ ಜನರ ಒನಕೆಯಂತಹ ದೊಣ್ಣೆಯ ಪೆಟ್ಟಿನ ಹೊಡೆತ ತಿಂದು ಹಿಂತಿರುಗಿ ಬಂದಿತು.

ಹೊರಬಾಹೆ-ಹೊರಭಾಗ, ಸನ್ನಾಹ-ಸಿದ್ಧತೆ, ಸ್ಫುರಿತ-ಹೊಳೆಯುತ್ತಿರುವ, ಕಂಪಿತ-ನಡುಗಿಸುವ, ಮುಸಲ-ಒನಕೆ, ಹತಿ-ಪೆಟ್ಟು,
ವಿಘಾತಿ-ಹೊಡೆತ, ಮುರಿದು-ಹಿಂತಿರುಗಿ, ತೂಣಿ-ಬತ್ತಳಿಕೆ

66. ಆಗ ಪಾಂಡುಸುತರು ಶ್ರೇಷ್ಠ ಸಮರವನ್ನು ಕೈಕೊಂಡರು. ಇವರ ಕೈಯಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚು ಮಾತಿಲ್ಲವೆನುತ್ತ ಶತ್ರು ಸೈನ್ಯದ ಮೇಲೆ ಬಿದ್ದು ಅವರನ್ನು ಕೊಂದು ಪುರವನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸಿದರು. ದೊರೆಯು ಹೊಡೆತವನ್ನು ತಾಳಿಕೊಳ್ಳುವುದಿಲ್ಲವೆಂದು ಆತನನ್ನು ಮುತ್ತಿದರು. ಗುರುಗಳಿಗೆ ಈತನೇ ದಕ್ಷಿಣೆ ಎಂದು ಮಹಾರಾಜನನ್ನು ಹಿಡಿದರು.

ಅಭಿಜಾತ-ಶ್ರೇಷ್ಠ, ಘಾತಿ-ಹೊಡೆತ, ಆನು-ತಾಳಿಕೊ

67. ದ್ರುಪದ ಮಹಾರಾಜನನ್ನು ಸೆರೆಹಿಡಿದುಕೊಂಡು ಬಂದರು. ದ್ರೋಣನ ಎದುರಿಗೆ ಈತನನ್ನು ಅಡ್ಡ ಬೀಳಿಸಿದರು. ಶಿಷ್ಯರೊಪ್ಪಿಸಿದ ದಕ್ಷಿಣೆಯನ್ನು ಗುರು ಕೈಕೊಂಡನು. “ಎಲವೋ ದ್ರುಪದ ಸಖ, ಪೂರ್ವವನ್ನು ಸ್ಮರಿಸಿಕೋ” ಎಂದು ಹೇಳಿ, ಆ ಮೇಲೆ ಶಿಷ್ಯರ ಕಡೆ ತಿರುಗಿ “ಇವನು ಲಜ್ಜೆಗೇಡಿ, ಇವನನ್ನು ಬಿಟ್ಟು ಬಿಡಿ, ಒಂದೇ ಸಮನೆ ಹಟಮಾರಿಯಾದನು ದರ್ಪವಿಷಕ್ಕೆ ಮೊದಲೇ ಒಪ್ಪಿಸಿಕೊಂಡು ಮೂರ್ಛೆಯಿಂದ ಮೈಮರೆತವನನ್ನು ಏನು ಮಾಡಲಿ?” ಎಂದು ದ್ರೋಣನು ಹೇಳಿದನು.

ದಿಂಡುಗೆಡಹು-ಅಡ್ಡ ಬೀಳಿಸು, ಮುಂಕೊಂಡು-ಮುಂದಾಗಿ, ಭಂಡ-ಲಜ್ಜೆಗೇಡಿ, ಚಂಡಿ-ಹಟಮಾರಿ

68. ಮತ್ತೆ ದ್ರುಪದನಿಗೆ ದ್ರೋಣನು, “ಎಲವೊ ನಿನಗೆ ಜೀವದಾನವನ್ನು ಕೊಟ್ಟೆನು. ನಿನಗೆ ದುಃಖ ಏಕೆ ? ನಿನ್ನ ಶೌರ್ಯ ಎಷ್ಟಿದೆಯೋ ಅಷ್ಟು ಶಕ್ತಿಯಲ್ಲಿ ಶತ್ರುವನ್ನು ಕೂಡಿಸು, ಭಂಡ, ಹೋಗು,ನಿನ್ನನ್ನು ಬಿಟ್ಟಿದ್ದೇನೆ. ನಿನ್ನ ರಾಜ್ಯದಲ್ಲಿ ಅರ್ಧವನ್ನು ನನಗೆ ಕೊಟ್ಟು ಆಮೇಲೆ ನೀನು ಹೊರಡು” ಎಂದು ಅವನನ್ನು ಒಪ್ಪಿಸಿ ದ್ರುಪದನನ್ನು ಬಿಟ್ಟನು.

ಅಳವಿ-ಶಕ್ತಿ, ಸಾಹಸ-ಶೌರ್ಯ, ಒಡಬಡಿಸು-ಒಪ್ಪಿಸು

69. ಜನಮೇಜಯ ಮಹಾರಾಜನೇ ಕೇಳು, ಈ ರೀತಿ ದ್ರುಪದನು ಅವಮಾನಕ್ಕೆ ಗುರಿಯಾಗಿ, ತನ್ನ ಪುರವನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸದೆ ಗಂಗಾ ತೀರ ಪ್ರದೇಶಕ್ಕೆ ಬಂದು ಭೂಸುರರ ಮೂಲಕ ಪುತ್ರಕಾಮೇಷ್ಟಿಯನ್ನು ಮಾಡಬೇಕೆಂದು ಸಂಕಲ್ಪಿಸಿ ವಿವಿಧ ಅಗ್ರಹಾರಗಳಲ್ಲಿ ಸಾತ್ವಿಕರಾದ ಉತ್ಕೃಷ್ಟರನ್ನು ಹುಡುಕಿದನು.

ಪರಿಭವ-ಅವಮಾನ, ಪರಿ-ರೀತಿ, ಪುತ್ರ ಕಾಮ್ಯಾಧ್ವರ-ಪುತ್ರರನ್ನು ಪಡೆಯಲು ಇಷ್ಟಪಟ್ಟು ಮಾಡುವ ಯಾಗ, ಪುತ್ರಕಾಮೇಷ್ಟಿಯಾಗ, ಸತ್ತ್ವೋತ್ಕರುಷವಂತರು-ಸಾತ್ತ್ವಿಕರಲ್ಲಿ ಉತ್ಕೃಷ್ಟರಾದವರು.

70. ದ್ರುಪದನು ಬಂದು ಕೇಳಿಕೊಂಡರೂ, ದ್ರೋಣನ ಭಯದಿಂದ ಎಲ್ಲ ವಿಪ್ರ ಸಮೂಹದಲ್ಲಿ ಯಾರೊಬ್ಬರೂ ಯಜ್ಞ ಮಾಡಿಸುವುದಕ್ಕೆ ಮುಂದೆ ಬರಲಿಲ್ಲ. ಯಾಜೋಪಯಾಜರೆಂಬವರು ಪ್ರಾಣದ ಮೇಲಿನ ಆಸೆಯನ್ನು ಬಿಟ್ಟು ಆ ಮಹಾ ಯಾಗವನ್ನು ಮಾಡಿಸಿದರು. ಯಾವ ಕೊರತೆಯೂ ಇಲ್ಲದಂತೆ ಅಗ್ನಿಗೆ ಹವಿಸ್ಸನ್ನು ಅರ್ಪಿಸಲು ದೇವ ಸಮೂಹ ತೃಪ್ತಿಗೊಂಡು ಪಾಂಚಾಲನ ಅಭೀಷ್ಟವನ್ನು ಸಲ್ಲಿಸಿದರು.

ಶ್ರೇಣಿ-ಸಮೂಹ, ನಿಸ್ಪೃಹ-ಆಸೆಯಿಲ್ಲದ, ಕ್ರತು-ಯಾಗ, ಕೇಣ-ಕೊರತೆ, ಅಮರರ ಬಾಣಸಿಗ-ಅಗ್ನಿ, ದಣಿ-ತೃಪ್ತಿ

ಯಾಜೋಪಯಾಜ-ಯಾಜ, ಉಪಯಾಜರು ಕಾಶ್ಯಪನ ಸಂತತಿಯಲ್ಲಿ ಜನಿಸಿದ ಸೋದರ ಮಹರ್ಷಿಗಳು, ವಾನಪ್ರಸ್ಥಾಶ್ರಮ ಕೈಕೊಂಡು ಗಂಗಾ ನದಿತೀರದಲ್ಲಿ ವಾಸ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದರು. ದ್ರುಪದನು ಪುತ್ರಕಾಮೇಷ್ಟಿಯನ್ನು ಮಾಡಲು ಸಂಕಲ್ಪಿಸಿ ಇವರನ್ನು ಸಂಪರ್ಕಿಸಿದಾಗ ದ್ರೋಣನ ಕುರಿತಾದ ಭಯವನ್ನು ಲೆಕ್ಕಿಸದೇ ಯಾಜನು ಮುಖ್ಯ ಯಾಜಕನಾಗಿ, ಉಪಯಾಜನು ಉಪಯಾಜಕನಾಗಿ ಪುತ್ರಕಾಮೇಷ್ಟಿಯನ್ನು ಮಾಡಿಸಿದರು.

71. ಅಗ್ನಿಕುಂಡದ ಮಧ್ಯದಿಂದ ಉರಿಯನ್ನು ಅಚ್ಚಿನಲ್ಲಿ ಎರಕ ಹುಯ್ದರೋ ಎಂಬಂತೆ, ಪ್ರಕಾಶಿಸುವ ಮಹಾಗ್ನಿಯ ಅಪರಾವತಾರವೋ ಎನ್ನುವಂತೆ ಬಿಲ್ಲು, ಬಾಣ, ಖಡ್ಗ ಕವಚಗಳ ಸಹಿತ ಭಯಂಕರವಾದ ದೇಹದೊಂದಿಗೆ ಧೃಷ್ಟದ್ಯುಮ್ನನು ಅವತರಿಸಿದನು. ಪಾಂಚಾಲರಾಜನು ಭುಜವನ್ನು ತಟ್ಟಿದನು.

ಕರು-ಎರಕದ ಅಚ್ಚು, ಭಾಸುರ-ಪ್ರಕಾಶ,
ಅಪರರೂಪೋ-ಅಪರಾವತಾರವೋ, ಶರ-ಬಾಣ, ಅಡಾಯುಧ-ಖಡ್ಗ, ವರ್ಮ-ಕವಚ, ರೌದ್ರ-ಭಯಂಕರ

72. ಯಜ್ಞ ವೇದಿಕೆಯ ಮಧ್ಯವನ್ನು ಭೇದಿಸಿ ಅಮಮ ! ಕಾಮನ ಆಯುಧವೋ, ಮೂರು ಲೋಕಗಳನ್ನು ಮೋಹಗೊಳಿಸುವ ಮಂತ್ರ ದೇವತೆಯೋ ಎನ್ನುವಂತೆ ಪರಮ ಸುಂದರಿಯಾದ ಕುಮಾರಿಯೊಬ್ಬಳು, ಜನರು ಆಶ್ಚರ್ಯಪಡುತ್ತಿರಲು ಮೂಡಿ ಬಂದಳು. ಆ ದ್ರುಪದನ ಮಗಳ ಜನನದಲ್ಲಿ ಕಾಮನಿಗೆ ಕಾದಾಡುವುದಾದರೆ ಹರಿಹರ ಬ್ರಹ್ಮಾದಿಗಳಿಗೆ ಸಮಾನನೆಂಬ ಹೂಂಕೃತಿ ಉಂಟಾಯಿತು.

ವೇದಿ-ಯಜ್ಞಭೂಮಿ, ಕೈದು-ಆಯುಧ, ಆದರಿಸು-ಗೌರವಿಸು, ಒರೆ-ಸಮಾನ

73. ಹೀಗೆ ಯಜ್ಞದಲ್ಲಿ ಅಗ್ನಿಕುಂಡದಿಂದ ಮಕ್ಕಳನ್ನು ಪಡೆದ ಆ ದ್ರುಪದ ಮಹಾರಾಜನು, “ದ್ರೋಣನ ವಧೆಗೆ ಈ ಮಗ, ಪಾರ್ಥನಿಗೆ ರಾಣಿ ಈ ಮಗಳು” ಎಂದು ನಿಶ್ಚಯಿಸಿ ಅವರನ್ನು ವಿಶೇಷ ಪ್ರೇಮದಿಂದ ಕಾಪಾಡಿದನು. ದ್ರೋಣನು ದ್ರುಪದ ಪುತ್ರನನ್ನು ಕರೆಸಿಕೊಂಡು ಶಸ್ತ್ರವಿದ್ಯೆಯ ಚಾತುರ್ಯವನ್ನು ಕಲಿಸಿದನು. ದ್ರೋಣನ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ವೀರರನ್ನು ಕಾಣೆನು ಮಹಾರಾಜ ಎಂದು ವೈಶಂಪಾಯನು ಹೇಳಿದನು.

ಸಾನುರಾಗ-ವಿಶೇಷ ಪ್ರೇಮ, ಜಾಣಿಕೆ-ಚಾತುರ್ಯ, ವಿಗಡ-ದೊಡ್ಡ

74. “ಮಗನು ಧೃಷ್ಟದ್ಯುಮ್ನ, ಮಗಳು ದ್ರೌಪದಿ, ಭಾರದ್ವಾಜನು ಎತ್ತಿಕೊಂಡ ದ್ವೇಷಕ್ಕೆ ದಾರಿಯಾಯ್ತೆಂದು ದ್ರುಪದ ಮಹಾರಾಜನು ಸಂತೋಷಿಸಿದನು. ಇತ್ತ ಕುರುರಾಯನು ಈ ದಾಯಾದಿಗಳ ಹೊಗಳಿಕೆಯ ಪ್ರತಿಷ್ಠೆಯ ಸ್ವಾಧೀನದ ಹೆಮ್ಮೆಯ ರೀತಿಯನ್ನು ನೆನಪಿಸಿಕೊಂಡು ದುಃಖಪಟ್ಟನು.

ಹರುವು-ದಾರಿ, ಹಿಗ್ಗು-ಸಂತೋಷಿಸು, ಬಿರಿದು-ಹೊಗಳಿಕೆ, ಬಿಂಕ-ಪ್ರತಿಷ್ಠೆ, ಅಂಕ-ಸ್ವಾಧೀನ, ಬಿಗಿ-ಹೆಮ್ಮೆ

ಧೃಷ್ಟದ್ಯುಮ್ನ-ದ್ರುಪದ ರಾಜನ ಮಗ. ಅಯೋನಿಜ, ಅಗ್ನಿಕುಂಡದಿಂದ ದ್ರೌಪದಿಯ ಸಂಗಡ ಜನಿಸಿದವ. ಈತ ಅಗ್ನಿಯ ಅಂಶದಿಂದ ಹುಟ್ಟಿದವನು. ತಕ್ಕ ವಯಸ್ಸಿನಿಂದ, ಶಸ್ತ್ರ ಪೂರಿತವಾದ ರಥದಲ್ಲಿ ಕುಳಿತುಕೊಂಡು ಪ್ರಗಲ್ಭನೂ, ಪ್ರಜಾಪಾಲನ ಚತುರನೂ, ಬಲ, ಕವಚ, ಕುಂಡಲ, ಶಸ್ತ್ರ, ಶೌರ್ಯ, ಉತ್ಸಾಹಗಳೊಂದಿಗೆ ಜನಿಸಿದವನೂ ಆದ್ದರಿಂದ ಈತನಿಗೆ ಧೃಷ್ಟದ್ಯುಮ್ನನೆಂದು ಹೆಸರು. ಈತ ದ್ರೋಣಾಚಾರ್ಯರಲ್ಲಿಯೇ ಅಸ್ತ್ರ ವಿದ್ಯೆಯನ್ನು ಕಲಿತ.
ದ್ರೌಪದೀ-ದ್ರುಪದ ರಾಜನ ಮಗಳು, ಕೃಷ್ಣೆಯೆಂಬುದು ಈಕೆಯ ನಾಮಾಂತರ ಈಕೆ ಅಗ್ನಿಕುಂಡದಿಂದ ಜನಿಸಿದವಳು. ಅಯೋನಿಜೆ, ಪಾಂಚಾಲರಾಜನ ಮಗಳಾದ್ದರಿಂದ ಈಕೆಯನ್ನು ಪಾಂಚಾಲಿ ಎಂದೂ ಕರೆಯುತ್ತಿದ್ದರು.