೦೫

ಸೂಚನೆ : ಶ್ರೇಷ್ಠ ಋಷಿಯ ಶಾಪದಿಂದ ಪಾಂಡುವು ದೇವತೆಗಳ ನಗರಕ್ಕೆ ಹೋದನು. ಪ್ರಮುಖ ಋಷಿಗಳು ಪಾಂಡುವಿನ ಮಕ್ಕಳನ್ನು ಹಸ್ತಿನಾಪುರಕ್ಕೆ ಕರೆದುಕೊಂಡು ಬಂದರು.

1. ಜನಮೇಜಯ ಮಹಾರಾಜನೇ ಕೇಳು, ಶತಶೃಂಗಾದ್ರಿಯಲ್ಲಿ ಪಾಂಡುರಾಜನು ತನ್ನ ವೀರರಾದ ಮಕ್ಕಳೊಡನೆ ಇದ್ದನು. ಸರ್ಪ, ಕಾಡಾನೆ, ಸಿಂಹ, ತೋಳ, ಹುಲಿ ಮೊದಲಾದುವುಗಳ ಕುರಿತಾದ ಭಯವನ್ನು ನಿವಾರಣೆ ಮಾಡಿ ಪವಿತ್ರವಾದ ತಪೋವನವನ್ನು ಮುನಿಗಳ ಸಮೂಹಕ್ಕೆ ಆಶ್ರಯವೆನಿಸಿದನು.

ವ್ಯಾಳ-ಸರ್ಪ,
ವೃಕ-ತೋಳ,
ಶಾರ್ದೂಲ-ಹುಲಿ

2. ಆ ಎಲ್ಲ ಮುನಿಶ್ರೇಷ್ಠರೊಡನೆ ವ್ಯಾಸಂಗ, ಆ ಸುಂದರವಾದ ಆಶ್ರಮದ ಜನರ ಒಡನಾಟ, ಆ ತಪಸ್ಸು, ಆ ಮಕ್ಕಳ ಕಲಿತನದ ನೋಟ, ಪರಸ್ಪರ ಹೊಂದಿಕೊಂಡು ಹೋಗುವ ಪತ್ನಿಯರಿಬ್ಬರ ಸೇವೆ, - ಇವೆಲ್ಲ ಕೂಡಿದ ಆ ವೈಭವಕ್ಕೆ ಹಸ್ತಿನಾಪುರಿಯ ಸಮಸ್ತ ಐಶ್ವರ್ಯವು ಪಾಂಡುಭೂಪತಿಗೆ ತೃಣದ ಸಮಾನವಾಯ್ತು.

ಅಭ್ಯಾಸ-ವ್ಯಾಸಂಗ,
ಸಹವಾಸ-ಒಡನಾಟ,
ಆಲೋಕ-ನೋಟ,
ಸಮಂಜಸ- ಹೊಂದಿಕೊಳ್ಳುವ ,
ಉಪಾಸನೆ-ಸೇವೆ
ಇಭಪುರಿ-ಹಸ್ತಿನಾಪುರಿ

3. ಅಡವಿಯಲ್ಲಿ ವೀರನಾದ ಪಾಂಡುವು, ಮಕ್ಕಳ ಉತ್ಸಾಹದ ಸಂಪತ್ತಿಗೆ ಅಮರಾವತಿಯ ಸಂಪತ್ತು ತೊತ್ತಿನ ಸಮಾನವೆಂದೂ ನಿಷ್ಕಳಂಕ ವ್ರತಗಳಿಂದ ಕೂಡಿದ ತಪೋಲಕ್ಷ್ಮಿಗೆ ಮೋಕ್ಷವಧು ವಿಲಾಸಿನಿಯೆಂದೂ ಸಂನ್ಯಾಸಿಯ ಪಾದ ಕಮಲಗಳನ್ನು ನಿತ್ಯ ಸೇವೆ ಮಾಡುವ ಸತಿಗೆ ಮೂರು ಲೋಕಗಳ ಉತ್ತಮ ಸ್ಥಿತಿಯ ಪದವಿಯು ಸೇವಕಿಯೆಂದು ಹಿಗ್ಗಿದನು.

ವಿನೋದ-ಉತ್ಸಾಹ,
ವಿಮಲ-ನಿಷ್ಕಳಂಕ,
ಸ್ಥಿತಿ-ಸಂಪತ್ತು,
ಪದವಿ-ಸ್ಥಿತಿ,
ಉಬ್ಬು-ಹಿಗ್ಗು
ವಿಲಾಸಿನಿ -ವೇಶ್ಯೆ

4. ಭೂಮಿಗೊಡೆಯನಾದ ಪಾಂಡುವಿನ ಹಿರಿಯ ಮಗನಾದ ಯುಧಿಷ್ಠಿರನಿಗೆ ಹದಿನಾರು ವರ್ಷವಾಯ್ತು. ಭೀಮನಿಗೆ ಹದಿನೈದಾಯ್ತು. ಅರ್ಜುನನಿಗೆ ಹದಿನಾಲ್ಕು, ಕಿರಿಯರಾದ ನಕುಲ ಸಹದೇವರಿಗೆ ಹದಿಮೂರು ವರ್ಷಗಳಾದುವು. ಅಷ್ಟು ಜನರೂ ಮುನಿಶ್ರೇಷ್ಠರಲ್ಲಿ ಅಧ್ಯಯನವೇ ಮೊದಲಾದ ವಿದ್ಯೆಗಳನ್ನು ಕಲಿಯುವುದರಲ್ಲಿ ಆಸಕ್ತರಾಗಿದ್ದರು. ಹೀಗಿರುವಲ್ಲಿ ಒಂದು ವಸಂತ ಕಾಲ ಬಂತು.

5. ಅದುವರೆಗೆ ಅತಿಯಾಗಿ ಹೆಚ್ಚಿದ ತಂಪು ತಗ್ಗಿತು. ನದಿಗಳ ಮತ್ತು ಸರೋವರಗಳ ದಡದಲ್ಲಿ ಜನಗಳ ಓಡಾಟದಿಂದ ಹೆಜ್ಜೆಗಳು ಮೂಡಿದವು. ಪಾಚಿ ನಾಶವಾಯಿತು. ಹಿಮ ನೀರಾಗಿ ಹರಿಯಿತು. ದಾರಿಗರಿಗೆ ದೂರದ ನೆರಳು ಸೊಗಸಾಗಿ ಕಂಡವು. ಸೆಕೆಯೇರಿತು. ಜನಸಮೂಹ ಮೆಲ್ಲಮೆಲ್ಲನೆ ಬೀಸುತ್ತಿದ್ದ ತಂಗಾಳಿಗೆ ಮೈಯೊಡ್ಡಿ ಹಾಯಾಗಿ ವಿಹರಿಸುತ್ತಿದ್ದಿತು.

ತಡಿ-ದಡ,
ಹಾವಸೆ-ಪಾಚಿ,
ಸೆಗಳಿಕೆ-ಸೆಕೆ

6. ಆ ವಸಂತ ಋತುವು, ತಪಸ್ವಿಯ ಮೇಲೆ ಎತ್ತಿದ ಕತ್ತಿಯ ಅಲಗಿನಂತೆಯೂ, ವಿರಹಿಗಳ ಮೇಲೆ ಎತ್ತಿದ ಈಟಿಯಂತೆಯೂ, ಎಲ್ಲ ವಿರಕ್ತರ ಕತ್ತಿನ ಹಿಂಭಾಗದ ಮೇಲೆ ಹಿಡಿದಿರುವ ದಂಡದಂತೆಯೂ, ನಿಷ್ಠಾವಂತರಿಗೆ ಖಡ್ಗದ ಹೊಡೆತದಂತೆಯೂ ವೇದಶಾಸ್ತ್ರ ಬಲ್ಲವರ ಎದೆಗೆ ಹಿಡಿದೆತ್ತಿದ ಶೂಲದಂತೆಯೂ, ಗರ್ವದಿಂದ ಕೂಡಿದ ಅತಿಯಾಗಿ ಮೋಹಗೊಂಡವರ ಕೊರಳಿಗೆ ಹಾಕುವ ಕೊಕ್ಕೆಯಂತೆಯೂ ಹಾಗೂ ಅತಿಯಾದ ಸುಖಾಪೇಕ್ಷಿಗಳಿಗೆ ಕುಲದೈವವಿದ್ದಂತೆಯೂ ಶೋಭಿಸಿತು.

ಗಳಗಾಳ - ಗಂಟಲಗಾಣ
ಧಾರೆ-ಅಲಗು, ಕತ್ತಿಯ ಬಾಯಿ,
ಸಬಳ-ಈಟಿ,
ಹೆಡತಲೆ-ತಲೆಯ ಹಿಂಭಾಗ,
ದಡಿ-ದಂಡ, ಕೋಲು,
ನೈಷ್ಠಿಕ-ನಿಷ್ಠೆಯುಳ್ಳವನು.
ಅಲಗಣಸು-ಖಡ್ಗದ ಹೊಡೆತ,
ಕುಸುಮಮಯ ಸಮಯ-ವಸಂತಋತು,

[ಗೂಗೆಗಳ ನಖಸಾಳವಗ್ಗದ] - [ರಾಗಿಗಳ ಗಳನಾಳವಗ್ಗದ (ಅ)] - [ರಾಗಿಗಳ ಗಳಗಾಣ ವೆಗ್ಗಳ (ಆ) (ಇ)]
(ಅ), (ಆ), (ಇ) ಪಾಠಾಂತರಗಳ ಅರ್ಥವು ಒಂದೇ ಆಗಿದೆ. ನಖಸಾಳ ಎಂಬ ಪದಕ್ಕೆ ಅರ್ಥವಿಲ್ಲದಿರುವುದರಿಂದ ಗಳಗಾಳ/ಗಳಗಾಣ=ಗಂಟಲಗಾಣ ಎಂದಾಗುವುದರಿಂದ, ಬಹುಶಃ ಈ ಪಾಠಾಂತರ ಸರಿಯೆನಿಸುತ್ತದೆ. ಗದ್ಯಾನುವಾದದಲ್ಲಿ ಈ ಪಾಠಾಂತರವನ್ನೇ ಅನುಸರಿಸಿದೆ. ನಖಸಾಳ ಎಂಬ ಪದಕ್ಕೆ ಪ್ರಣಯಿಗಳ ಕತ್ತನ್ನು ಹಿಡಿಯುವ ಕೊಕ್ಕೆಯಂತೆ ಎಂಬ ಅರ್ಥವನ್ನು (ಕುಭಾನಿ-ತಸುಶಾ) ಅದರಲ್ಲಿ ಕೊಟ್ಟಿದೆ. (ನೋ. ಕ.ಗ್ರಂ.ಸಂ. ಪು 130)

7. ಝೇಂಕರಿಸುವ ದುಂಬಿಗಳೇ ಗಾಯಕರು, ಇಂಪಾದ ದನಿಯಿಂದ ಕುಕಿಲುವ ಕೋಗಿಲೆಗಳೇ ಹೊಗಳುಭಟ್ಟರು, ಚೆಂದದ ಗಿಣಿಗಳೇ ಪಂಡಿತರು, ಮಾವಿನಮರಗಳೇ ಆನೆಗಳ ಹಿಂಡು, ಅರಳಿದ ಕಮಲ ಪುಷ್ಪಗಳೇ ಛತ್ರಿಗಳು, ಗೊಂಚಲು ಹೂವುಗಳೇ ಚಾಮರಗಳು - ಈ ಬಗೆಯ ಬಹು ಮನೋಹರವಾದ ರಾಜವೈಭವದಿಂದ ಚತುರನಾದ ವಸಂತ ನೃಪಾಲನು ಪಾಂಡು ರಾಜನ ಮೇಲೆ ದಂಡೆತ್ತಿ ನಡೆದನು.

ನಯಸರ-ಇಂಪಾದ ದನಿ,
ಪಾಠಕರು-ಹೊಗಳು ಭಟ್ಟರು,
ಕರಿಘಟೆ-ಆನೆಗಳ ಹಿಂಡು,
ಚಾತುರ-ಚತುರ

8. ಹಣ್ಣುಗಳುಳ್ಳ ಮಾವಿನ ಮರಗಳ ಹೆಚ್ಚಳ, ಅಧಿಕವಾಗಿ ಚಿಗುರಿದ ಅಶೋಕದ ಬಳ್ಳಿಯ ಕೆಂಪು, ಚೆನ್ನಾಗಿ ಅರಳಿದ ಕಮಲದ ಸೌರಭ, ತೋಟಗಳ ಗುಂಪುಗಳು, ಎಳೆಯ ಬಳ್ಳಿಗಳ ಸೌಂದರ್ಯ, ಹೊಸ ಪರಿಮಳವನ್ನು ಹೊತ್ತ ಗಾಳಿಯ ಸೊಂಪು - ಇವುಗಳ ಆಧಿಕ್ಯ ಜನರ ಕಣ್ಮನಗಳನ್ನು ಸೆಳೆಯುತ್ತಿತ್ತು.

ಬಿಣ್ಪು-ಹೆಚ್ಚಳ,
ತಳಿತ-ಚಿಗುರುಗಳಿಂದ ಕೂಡಿದ,
ನೆರೆ-ಅಧಿಕ,
ಕಂಪು-ಸೌರಭ, ಸುವಾಸನೆ,
ಪವನ-ಗಾಳಿ,
ಝಳಪಿಸಿ-ಮಿರುಗಿ,
ವೆಗ್ಗಳಿಕೆ-ಆಧಿಕ್ಯ

9. ವಸಂತಕಾಲ ಹರಡಿತು. ಕೂಡಲೆ ತುಂಬಿಗಳು ಹೂವಿನ ರಸದಾಧಿಕ್ಯದ ನದಿ ಪ್ರವಾಹವನ್ನು ತಾವರೆಯ ದಳದ ದೋಣಿಯ ಮೇಲೇರಿ ದಾಟಿದವು. ಕ್ರೌಂಚಪಕ್ಷಿಗಳು, ಹಗಲು ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಶೋಭಿಸುವ ಚಕ್ರವಾಕ ಪಕ್ಷಿ, ಹಂಸೆಗಳು, ಅರಸಂಚೆಗಳು ಸ್ರವಿಸುವ ಮಧುವಿನ ಶೀತಳದ ಕೆಸರಿನಲ್ಲಿ ಮುಳುಗಿದವು.

ಮಧುಮಾಸ-ವಸಂತಕಾಲ, ಚೈತ್ರಮಾಸ, ಪಸರಿಸು-ಹರಡು, ಮಕರಂದ-ಮಧು, ತುಷಾರ-ಮಂಜಿನ ಹನಿ, ಕೊಂಚೆ-ಕ್ರೌಂಚ, ದಂಪತಿವಕ್ಕಿ-ಚಕ್ರವಾಕ ಪಕ್ಷಿ,
ಸಾರಸ-ಹಂಸ, ರಾಜಹಂಸ-ಅರಸಂಚೆ.

[ಮಕರಂದದ ತುಷಾರದ] - [ಕರದಂಡದ ಪರಾಗದ (ಅ)]
[ಮಕರಂದದ ಪರಾಗದ (ಆ)]
ಕರದಂಡ - ತಾವರೆ ಪರಾಗ-ಕೇಸರದ ಪುಡಿ- ಈ ಅರ್ಥಗಳಿಂದ ಈ ಪಾಠಾಂತರಗಳೂ ಸಮಂಜಸವೆನಿಸುತ್ತವೆ.

10. ಬಹಳ ಸುವಾಸನೆಯ ಅತಿಶಯವಾದ ತಂಪಾದ ಗಾಳಿ ಜಗತ್ತನ್ನು ವ್ಯಾಪಿಸಿತು. ಈ ಗಾಳಿ ಸುಳಿದ ಉದ್ಯಾನಗಳನ್ನು ಹೊಕ್ಕ ವಿರಹಿಗಳು ಹಿಂದಿರುಗಲಿಲ್ಲ. ಒಳ ನುಗ್ಗುವ ಕಾಮನ ದಳದ ಮುಂಭಾಗದ ಸೊಗಸು ಮೇಲೆರಗಲು ಉಗ್ರ ಮುನಿಜನ ತಮ್ಮ ಆಯುಧಗಳನ್ನು ಕೆಳಗೆ ಹಾಕಿದರು. ಏನೆಂದು ಹೇಳಲಿ ಕೇಳೆಂದು ಜನಮೇಜಯನಿಗೆ ವೈಶಂಪಾಯನರು ಹೇಳಿದರು.

ಹೊರೆ-ವ್ಯಾಪಿಸು,
ಒಗುಮಿಗೆ-ಆಧಿಕ್ಯ,
ಚೂಣಿ-ಮುಂಭಾಗ,
ಕೈದು-ಆಯುಧ,
ವಿಗಡ-ಉಗ್ರ

11. ಆ ವಸಂತದಲ್ಲಿ ಒಮ್ಮೆ ಮಾದ್ರೀ ದೇವಿ ವನದಲ್ಲಿ ಹೂವಿನಲ್ಲಿ ಸರ್ವಾಂಗ ಶೃಂಗಾರ ಮಾಡಿಕೊಂಡು ಒಯ್ಯಾರದಿಂದ ಕುಣಿದಾಡುತ್ತಿದ್ದಳು. ಅವಳನ್ನು ನೋಡಿದ ಅರಸ ಪಾಂಡುವು, “ಯಾರಿವಳು ? ಊರ್ವಶಿಯೋ ? ರಂಭೆಯೋ ? ದೇವವಧುಗಳು ಇಲ್ಲಿ ಬಂದು ಸುಳಿಯುತ್ತಿದ್ದಾರೆಯೋ ಏನೋ ! ಎನ್ನುವಷ್ಟು ಸೌಂದರ್ಯ, ಶಿವಶಿವಾ !” ಎಂದು ಆಶ್ಚರ್ಯಪಟ್ಟನು.

ವಿಲಾಸ-ಒಯ್ಯಾರ,
ಚೆಲುವಿಕೆ-ಸೌಂದರ್ಯ

12. ಕಾಮನ ಬಾಣ ಸಮೂಹದ ವೇಗದ ಕೌಶಲವು ಅದೆಷ್ಟೋ ! ಪಾಂಡುವನ್ನು ತಾಗಿದವು. ಐದು ಹೂಬಾಣಗಳಲ್ಲ. ಎಂಟು ಕೋಟಿ ರೋಮ ಕೂಪಗಳಲ್ಲಿ ಬಾಣಗಳು ನಾಟಿದವೋ ಅನ್ನುವಂತೆ, ಆ ಯೋಗ್ಯನು ಅಂಜಿದನು. ಅವನ ಪ್ರಜ್ಞಾ ಸಾಗರಗಳು ನಡುಮಟ್ಟಕ್ಕೆ, ಮೊಳಕಾಲಿನವರೆಗೆ ಕಡೆಗೆ ಹೆಜ್ಜೆ ಮುಳುಗವಷ್ಟಕ್ಕೆ ಸೀಮಿತವಾಯ್ತು.

ಲಾಗು-ಕೌಶಲ, ಚಳಕ,
ಗರುವ-ಯೋಗ್ಯ,
ಕಟಿ-ನಡು,
ಜಾನು-ಮೊಳಕಾಲು,
ಅಂಘ್ರಿ-ಹೆಜ್ಜೆ

13. ಪಾಂಡುವು, ಹಿಂದಿನದೆಲ್ಲವನ್ನು ಮರೆತು, ಕುಂತಿಯು ತಿಳಿಯುವುದಕ್ಕೆ ಅವಕಾಶ ಕೊಡದೆ, ಎಳೆಯ ಬಳ್ಳಿಗಳು ತುಂಬಿರುವ ವನದಲ್ಲಿ ಆಡುತ್ತಿರುವ ಮಾದ್ರಿಯನ್ನು ಸಮೀಪಿಸಿದನು. ಸೆರಗ ಹಿಡಿದರೆ, ‘ಬೇಡ ಬೇಡ’ ಎಂದು ಮಾದ್ರಿ ಪಾಂಡುವಿನ ಪಾದಗಳಿಗೆ ಬಿದ್ದಳು. ಆ ತರುಣಿಯ ತಲೆಯ ಮುಡಿಯನ್ನು ಹಿಡಿದು ಎತ್ತಿದನು. ಆಕೆ ಹಿಡಿತದಿಂದ ತಪ್ಪಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಪ್ರಯಾಸಪಟ್ಟರೆ ಕೂಡಲೇ ಮೈಮರೆತನು.

ಹೆಣಗು-ಹಿಡಿತದಿಂದ ತಪ್ಪಿಸಿ ಕೊಳ್ಳಲು ಪ್ರಯಾಸಪಡು, ಝೋಂಪಿಸು-ಮೈಮರೆ

14. “ಕೊಂದೆಯಲ್ಲೋ ಕಡುಪಾಪೀ ! ಹಿಂದೆ ಮಾಡಿದ ಕೃತ್ಯವನ್ನು ಮರೆತೆಯಾ ? ಮುನಿಯಾಡಿದ ನುಡಿ ವ್ಯರ್ಥವಾಗುತ್ತದೆಯೆ ? ದುಷ್ಟ ವಿಷಯಕ್ಕೆ ಬಯಸಿದೆಯಲ್ಲ ! ಸುಡು ! ನಿನ್ನ ತಿಳುವಳಿಕೆ ಬೆಂದು ಹೋಯಿತೇ? ಧೈರ್ಯವನ್ನು ಇಂದು ಕಳೆದುಕೊಂಡೆಯಲ್ಲಾ ! ಅಯ್ಯೋ, ನಿನ್ನಯ ಮಕ್ಕಳಿಗೆ ಯಾರಿದ್ದಾರೆ” ಎಂದು ನುಡಿಯತ್ತಲೆ (ಬಿಡಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು) ಸುಂದರಳಾದ ಮಾದ್ರಿ ಪ್ರಯತ್ನಿಸುತ್ತಿದ್ದಳು.

ಹೊಳ್ಳು-ವ್ಯರ್ಥ,
ಎಳಸಿದೆ-ಬಯಸಿದೆ,
ಅರಿವು-ತಿಳಿವಳಿಕೆ

15. ಕಾಮಾಂಧನಾಗಿ ಮನಸ್ಸು ಶೂನ್ಯವಾಗಿರುವಾಗ ವಿವೇಕ ಅವಿವೇಕವನ್ನು ತಂದುಕೊಳ್ಳುತ್ತದೆಯೇ? ತೋರಿಕೆಯ ಆಗಮವು ನೀತಿಗೀತಿಯನ್ನು ಲೆಕ್ಕಿಸುತ್ತದೆಯೆ ? ಶಂಬರನ ಶತ್ರುವಾದ ಮನ್ಮಥನ ಈಟಿಯಲ್ಲವೇ ಅದು. ಪಾಂಡುವಿನ ಮೈಯಲ್ಲಿ ತಾಪ ಮೂಡಿರುವುದು. ಹಿಂಬಾಲಿಸಿ ತಿರುಗಿದೊಡೆ ಇನ್ನೊಂದು ತುದಿಯಿಂದ ಕೊಳ್ಳುವಂತೆ, ಪಾಂಡು ರಾಜನು ಬಲಾತ್ಕಾರದಿಂದ ಮಾದ್ರಿಯನ್ನು ಹಿಡಿದು ತಳಮಳಿಸಿ ಅವಳೊಂದಿಗೆ ಒಂದಾದನು.

ಬಯಲು-ಶೂನ್ಯ
ಡೊಂಬು-ತೋರಿಕೆ,
ಶಂಬರಾರಿ-ಮನ್ಮಥ,
ಮರುಮೊನೆ-ಇನ್ನೊಂದು ತುದಿ,
ಒತ್ತಂಬರ-ಬಲಾತ್ಕಾರ

ಶಂಬರಾರಿ - ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನಿಂದ ರುಕ್ಮಣಿಯಲ್ಲಿ ಜನಿಸಿದವ ಪ್ರದ್ಯುಮ್ನ. ಮನ್ಮಥನ ಅವತಾರ. ಸನತ್ಕುಮಾರಾಂಶ ಸಂಭೂತ. ಈತ ಜನಿಸಿದ ಕೂಡಲೇ ಶಂಬರಾಸುರ ಮಾಯಾರೂಪದಿಂದ ಬಂದು ಮಗುವನ್ನು ಎತ್ತಿಕೊಂಡು ಹೋಗಿ ಸಮುದ್ರದಲ್ಲಿ ಹಾಕಿದ. ಆ ಮಗುವನ್ನು ನುಂಗಿದ ಮೀನನ್ನು ಬೆಸ್ತರು ಹಿಡಿದು ಶಂಬರಾಸುರನ ಅರಮನೆಗೆ ಒಪ್ಪಿಸಿದಾಗ, ಅಡುಗೆಯವರು ಕೊಯ್ಯಲಾಗಿ ಅದರಲ್ಲಿ ಕಂಡು ಬಂದ ಮಗುವನ್ನು ರಾಣಿ ಮಾಯಾವತಿಗೆ ಕೊಟ್ಟರು. ಅಲ್ಲಿಗೆ ಬಂದ ನಾರದರು ಈ ಮಗುವೇ ಶಂಬರನನ್ನು ಕೊಲ್ಲುವುದೆಂದು ಹೇಳಿದರು. ಮಾಯಾವತಿ ಆ ಮಗುವನ್ನು ಬೆಳೆಸಿ, ಮಹಾಮಾಯಾ ವಿದ್ಯೆಯನ್ನು ಉಪದೇಶಿಸಿ, ಆತನ ಮೂಲಕ ಶಂಬರನನ್ನು ಕೊಲ್ಲಿಸಿ ಅವನನ್ನು ರುಕ್ಮಿಣಿಗೆ ಒಪ್ಪಿಸಿದಳು. ಆದ್ದರಿಂದ ಮನ್ಮಥನಿಗೆ ಶಂಬರಾರಿ ಎಂಬ ಹೆಸರು.

16. ಆ ಸುಖದ ಆವರಿಸುವಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಮೈ ಮರೆತನು, ಮುಖವಾಲಿತು. ಕಣ್ಣುಗಳು ಮುಚ್ಚಿಕೊಂಡವು. ಮಾದ್ರಿಯ ಆಲಿಂಗನ ಸಡಿಲಿಸಿತು. ದೇಹ ಬಹಳ ಭಾರವಾಯ್ತು ನಿಟ್ಟುಸಿರು ಸೂಸಿತು. ಮಹೀಶನು ಮಡದಿಯ ಎದೆಯ ಮೇಲೆ ಕೆನ್ನೆಯನ್ನಿಟ್ಟು ಹಾಗೆಯೇ ಮಲಗಿದನು. ಅರಸನ ರೀತಿಯನ್ನು ಪ್ರಿಯೆಯಾದ ಮಾದ್ರಿಯು ಭಯದಿಂದ ನೋಡಿದಳು.

ಝೋಂಪು-ಆವರಿಸುವಿಕೆ,
ಓಸರಿಸು-ಓಲು,
ತೆಕ್ಕೆ-ಆಲಿಂಗನ,
ಉರ-ಎದೆ,
ಕದಪು-ಕೆನ್ನೆ

17. “ಅಯ್ಯೋ, ಪಾಂಡು ಮಹೀಶಾ, ವಿಷ ಕನ್ನಿಕೆಯಾದ ನನ್ನನ್ನು ಮುಟ್ಟಿದೆಯಲ್ಲಾ ? ಬೇಡ, ಅಯ್ಯೋ ! ಕೆಡಿಸಬೇಡ ! ಎಂದು ತಡೆಯಲಿಲ್ಲವೆ ನಾನು ! ಪರಿಣಾಮ ಏನೆಂದು ತಿಳಿಯದವಳೇ ನಾನು ! ಕುರುಕಲ ತಿಲಕರಾದ ಈ ಬಾಲಕರನ್ನು ಯಾರಿಗೆ ಕೊಟ್ಟೆ ? ನನ್ನೊಡನೆ ಕೋಪಿಸಿಕೊಂಡೆಯಾ ? ಮಾತಾಡು” ಎಂದು ಮಾದ್ರಿ ಗೋಳಾಡಿದಳು.

ವಿಷಕನ್ನಿಕೆ-ತನ್ನ ಸ್ಪರ್ಶದಿಂದ ಇತರರಿಗೆ ಸಾವುಂಟುಮಾಡುವ ಹೆಂಗಸು,
ಮುನಿ-ಕೋಪಿಸಿಕೊ,
ಒರಲು-ಗೋಳಾಡು

18. ಅಳುವಿನ ದನಿಯನ್ನು ಅನುಸರಿಸಿ ಸುಂದರಿ ಕುಂತಿ “ಏನಿದು ? ಎಲ್ಲಿಯ ಕೂಗು ? ಮಾದ್ರಿಯದೋ ? ಹಾ ! ಪಾಂಡು ಯಾವ ಕಡೆಯಲ್ಲಿದ್ದಾನೆ ? ದೇಹ ಅದುರುತ್ತಿದೆ. ಈ ಶಕುನದಿಂದ ದೊಡ್ಡ ಕೆಡಕು ಉಂಟಾಗುವಂತೆ ತಿಳಿಯುತ್ತಿದ್ದೇನೆ. ಏನು ಮಾರಿಯೋ ? ಶಿವಶಿವಾ” ಎನುತ್ತಾ ಅತಿವೇಗದಲ್ಲಿ ಕಾಡಿನಲ್ಲಿ ಬಂದಳು.

ನಿತಂಬಿನಿ-ಸುಂದರಿ,
ಅಕ್ಕೆಯ ಸರ-ಅಳುವಿನ ದನಿ,
ಬಳಿವಿಡಿ-ಅನುಸರಿಸು

19. ಕುಂತಿ ಪಾಂಡು ಮಾದ್ರಿಯರಿಬ್ಬರನ್ನೂ ನೋಡಿದಳು. ಧೊಪ್ಪೆಂದು ಕೆಳಗೆ ಉರುಳಿದಳು. ಎಚ್ಚರ ತಪ್ಪಿ ಮೂರ್ಛೆ ಹೋದಳು. ಮಾದ್ರಿಯು ಮತ್ತೂ ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಪ್ರಲಾಪಿಸಿ ಗೋಳಾಡಿದಳು. ಪಾಂಡು ನಂದನರೈವರೂ ತಲೆಯ ಜುಟ್ಟು ಅಲ್ಲಾಡುತ್ತಿರಲು ಓಡೋಡಿ ಬಂದರು. ಈತನನ್ನು ನೋಡಿ ಹಾ ! ಎಂದು ಒರಲಿ ಮಹಾರಾಜನ ಮೇಲೆ ಬಿದ್ದು ಹೊರಳಾಡಿದರು.

ದಿಂಡುಗೆಡೆದಳು-ಉರುಳಿದಳು,
ಚಂಡಿಕೆ-ತಲೆಯ ಜುಟ್ಟು

20. “ಅಪ್ಪಾ ! ನಾವು ಪರದೇಶಿಗಳಾದೆವಲ್ಲವೇ ! ವಿಧಿ ನಮ್ಮ ಭಾಗ್ಯವನ್ನು ತಪ್ಪಿಸಿತಲ್ಲಾ ! ನಮ್ಮನ್ನು ನೀನು ಯಾರಿಗೆ ಮೊದಲು ಒಪ್ಪಿಸಿದೆ ? ಮುದಿತನದಲ್ಲಿ ನಿನಗೆ ಈ ಅವಸ್ಥೆ ಒಪ್ಪುತ್ತದೆಯೇ ? ಈ ದೊಡ್ಡ ಕಾಡಿನಲ್ಲಿ ಏತಕ್ಕೆ ಮಲಗಿದ್ದೀಯೇ ?” ಎಂದು ಆ ಮಕ್ಕಳು ಗೋಳಾಡಿ ದುಃಖಪಟ್ಟರು.

ದೇಶಿಗರು-ಪರದೇಶಿಗಳು,
ಹೇರಡವಿ-ದೊಡ್ಡಕಾಡು

21. ಈ ಗೋಳಿನ ದನಿಯನ್ನು ಕೇಳಿ ಮುನಿ ಸಮೂಹ ಬಂದಿತು. ಕುಮಾರಕರನ್ನು ಸಮಾಧಾನ ಮಾಡಿ, ಅವರ ಶೋಕರಸದ ಹೆಚ್ಚಳವನ್ನು ತಡೆದು ನಿಲ್ಲಿಸಿದರು. ಅಷ್ಟರಲ್ಲಿ ಮೂರ್ಛೆಯೆಂಬ ಹಾವಿನ ವಿಷವನ್ನು ಪರಿಹರಿಸಿಕೊಂಡು ಎಚ್ಚೆತ್ತ ಕುಂತಿ ಅದೆಲ್ಲವನ್ನೂ ಕೇಳಿ “ನನ್ನನ್ನು ಬಿಸುಡಿ ಬಿಟ್ಟೆಯಾ ?” ಎಂದು ಪಾಂಡುವನ್ನು ನೋಡಿದಳು.

ವ್ಯಾಳವಿಷ-ಹಾವಿನವಿಷ,
ಛಡಾಳ-ಆಧಿಕ್ಯ, ಹೆಚ್ಚಳ

22. “ಅರಸಾ ನನಗೆ ತಿಳಿಸದೆಯೇ ದೇವತಾಸ್ತ್ರೀಯರ ಬಳಿಗೆ ಓಡಿದೆಯಾ ? ಆ ಸುರ ವಧುಗಳ ಮುಡಿಯನ್ನು ಕತ್ತರಿಸುವೆನು. ಅವರನ್ನು ನನಗೆ ದಾಸಿಯರಾಗುವಂತೆ ಮಾಡುವೆನು”, ಎಂದು ಕುಂತಿ ನಿಶ್ಚಯಿಸಿ, “ಅರಸೀ, ನೀನು ಈ ಮಕ್ಕಳನ್ನು ರಕ್ಷಿಸಿಕೊಂಡಿರುವುದು” ಎಂದು ಮಾದ್ರಿಯ ಕೈಹಿಡಿದುಕೊಂಡರೆ, ಮಾದ್ರಿ ವಿನಯದಿಂದ ಕುಂತಿಗೆ ಹೀಗೆ ಹೇಳಿದಳು.

ತುರುಬು-ಮುಡಿ,
ತೊತ್ತಿರು-ದಾಸಿ,
ಸಂವರಿಸು-ರಕ್ಷಿಸು.

23. “ಅಕ್ಕಾ ! ನೀವು ಮರುಳಲ್ಲವೇ ! ನಿಮ್ಮ ಈ ಐವರು ಕುಮಾರರು ನಿಮ್ಮ ಕೈಗೊಪ್ಪಿಸಿದುದು. ಮಹಾರಾಜನು ನನ್ನ ತೋಳಿನಲ್ಲಿ ಮರಣ ಹೊಂದಿದನು. ಅವನು ಸುರವಧುಗಳೊಡನೆ ಇರಲಿ. ನಿನ್ನ ಕಾರ್ಯ ನನ್ನದು. ನನ್ನ ರೀತಿಯನ್ನು ನೋಡು. ಈತನನ್ನು ನಿನಗೆ ಕೊಡುವುದಿಲ್ಲ” ಎಂದು ಕುಂತಿಯ ಪಾದಕ್ಕೆ ಎರಗಿದಳು.

ಕೈಯೆಡೆ-ಕೈಗೊಪ್ಪಿಸಿದುದು, ನ್ಯಾಸ,
ನಿಡುನಿದ್ರೆ-ಮರಣ, ಸಾವು,
ಹರಿಬ-ಕಾರ್ಯ, ಕರ್ತವ್ಯ,
ಅಂಘ್ರಿ-ಚರಣ, ಪಾದ,

24. ಮುನಿಗಳು ಕುಂತಿಗೆ ತಿಳಿ ಹೇಳಿ , ಮಾದ್ರಿಗೆ ಪಾಂಡು ಮಹಾರಾಜನೊಂದಿಗೆ ಸಹಗಮನಕ್ಕೆ ತಮ್ಮ ಒಪ್ಪಿಗೆ ಇದೆ ಎನ್ನುವ ಹಾಗೆ ಮಾಡಿ ವೈದಿಕ ವಿಧಾನದಿಂದ ಮಹಾರಾಜನ ಶವಸಂಸ್ಕಾರವನ್ನು ಮುನಿಗಳೇ ಮಾಡಿದರು. ಮಾದ್ರೀ ಧರ್ಮರಾಜನನ್ನು ಹತ್ತಿರ ಕರೆದು. “ಮಗನೇ ನನ್ನ ಈ ಇಬ್ಬರು ಮಕ್ಕಳನ್ನು ಕಾಪಾಡು” ಎಂದು ಅವನಿಗೊಪ್ಪಿಸಿದಳು.

ತಿಳುಹು-ತಿಳಿವು
ಸಲಹು-ಕಾಪಾಡು

25. ಆಮೇಲೆ ಪತಿಯೊಡನೆ ಸಹಗಮನ ಮಾಡಿ ಮಾದ್ರೀಸತಿ ಶರೀರವನ್ನು ಬಿಟ್ಟಳು. ಸುತರೊಡನೆ ಕುಂತಿ ಮಿಂದು, ಮುನಿ ಸಮೂಹವನ್ನು ಮುಂದಿಟ್ಟುಕೊಂಡು, ವೇದದಲ್ಲಿನ ಕ್ರಮದಂತೆ ಪಾಂಡು ಮಹಾರಾಜನಿಗೆ ಉತ್ತರ ಕ್ರಿಯೆಗಳನ್ನು ಮಾಡಿಸಿ ಶತಶೃಂಗ ಪರ್ವತದಲ್ಲಿ ಮಕ್ಕಳನ್ನು ಪೋಷಿಸುತ್ತಿದ್ದಳು.

ಪರೇತ ಕೃತ್ಯ-ಉತ್ತರಕ್ರಿಯೆ,
ಪಾಲಿಸು-ಪೋಷಿಸು

26. ಆಶ್ರಮದ ಮುನಿಗಳು ಒಟ್ಟುಗೂಡಿ ಆಲೋಚಿಸಿದರು “ಅರಸನು ತೀರಿ ಹೋದನು. ಆತನ ಅರಸಿ ಚಿಕ್ಕವಳು. ಮಕ್ಕಳೈವರು ಭರತವಂಶಜರು. ನಾವು ತಪಸ್ವಿಗಳು ಇರುವ ಸ್ಥಳ ಅರಣ್ಯ. ರಾಕ್ಷಸರು ಶತ್ರುಗಳು. ನಾವು ಇವರನ್ನು ಇಲ್ಲಿ ಇರಿಸಿಕೊಳ್ಳುವುದು ಸರಿಯಲ್ಲ. ಹಸ್ತಿನಾಪುರಕ್ಕೆ ಕರೆದುಕೊಂಡು ಹೋಗಿ ಒಪ್ಪಿಸುವುದು ಸರಿ” ಎಂದು ಮುನಿಗಳ ಸಮೂಹ ನಿರ್ಧರಿಸಿತು.

ಅಪಗತ-ತೀರಿಹೋಗು,
ಸ್ತೋಮ-ಸಮೂಹ

27. ಹೀಗೆ ನಿಶ್ಚಯಮಾಡಿ, ಕುಂತೀದೇವಿ ಸಹಿತ ಆ ಮಕ್ಕಳೈವರನ್ನು ಹಸ್ತಿನಾಪುರಕ್ಕೆ ಕರೆದುಕೊಂಡು ಬಂದರು. ಭೀಷ್ಮರೇ ಮೊದಲಾದವರಿಗೆ ಮುಂಚಿತವಾಗಿ ಈ ಸುದ್ದಿಯ ಸೂಚನೆ ಕೊಡಲು, ಅವರೆಲ್ಲರೂ ಉತ್ಸವದಿಂದ ಎದುರುಗೊಳ್ಳಲು ಬಂದರು. ಬಂದು ಎದುರುಗೊಂಡ ಭೀಷ್ಮನು ಶುಭಮುಹೂರ್ತದಲ್ಲಿ ಅವರನ್ನು ಪರಮಸಂತೋಷದಿಂದ ಪಟ್ಟಣಕ್ಕೆ ಪ್ರವೇಶ ಮಾಡಿಸಿದನು.

ಇಭಪುರಿ-ಹಸ್ತಿನಾಪುರ.

28. ಇವರ ಜನನದ ರೀತಿಯನ್ನು, ಪಾಂಡುವಿನ ಪರಾಕ್ರಮವನ್ನು, ಋಷಿಗಳ ಸಮೂಹ ಹೊಗಳಿತು. ನಂತರದ ಮರಣದ ವಿಷಯವನ್ನು, ಪಾಂಡು ಮಹಾರಾಜನ ಸಂಸ್ಕಾರ, ಮಾದ್ರಿಯ ಸಹಗಮನ ವೃತ್ತಾಂತವನ್ನು, ಉತ್ತರ ಕ್ರಿಯೆಗಳನ್ನು ನಡೆಸಿದ ವಿಷಯವನ್ನು ವಿಸ್ತಾರವಾಗಿ ಅವರಿಗೆ ತಿಳಿಸಿದರು.

ತಪೋಧನ-ಋಷಿ,
ವಿಕ್ರಮ-ಪರಾಕ್ರಮ,
ನಿವಹ-ಸಮೂಹ,
ಕೊಂಡಾಡು-ಹೊಗಳು,
ಸಂಗತಿ-ವಿಷಯ,
ಊಧ್ರ್ವದೇಹಿಕ ಕ್ರಿಯೆ-ಉತ್ತರ ಕ್ರಿಯೆ

29. ಎಲ್ಲವನ್ನೂ ತಿಳಿಸಿ ಆ ಕ್ಷಣವೇ ಮುನಿಗಳು ಆಶ್ರಮಕ್ಕೆ ಮರಳಿದರು. ಪಾಂಡು ಮಹಾರಾಜನ ಮರಣದ ವೃತ್ತಾಂತವನ್ನು ವಿವರವಾಗಿ ತಿಳಿಸಲು, ಜನತೆಗೆಲ್ಲ ತಿಳಿದು ಶೋಕರಸ ಸಾಗರ ಮೀರಿ ಹರಿಯಿತು. ಧೃತರಾಷ್ಟ್ರ ಮಹಾರಾಜ ಮೊದಲಾದ ಬಾಂಧವ ಜನರು ಪುನಃ ಸಂಸ್ಕಾರದಲ್ಲಿ ಪಾಂಡುವನ್ನು ದಹಿಸಿದರು. ಮತ್ತೊಮ್ಮೆ ಅಲ್ಲಿ ಉತ್ತರ ಕ್ರಿಯೆಗಳಾಯಿತು.

ಊಧ್ರ್ವ ದೇಹಿಕ-ಉತ್ತರಕ್ರಿಯೆ,
ಉಬ್ಬು-ಮೀರು

30. ಜನಮೇಜಯ ಮಹಾರಾಜನೇ ಕೇಳು, ಶ್ರೇಷ್ಠರಾದ ವ್ಯಾಸಮುನಿ ಬಂದು ಭೀಷ್ಮ ಧೃತರಾಷ್ಟರಿಗೆ ಬೋಧಿಸಿ ಅವರ ಶೋಕ ಜ್ವರವನ್ನು ನಿವಾರಣೆ ಮಾಡಿದನು. ಬಳಿಕ ತಾಯಿ ಯೋಜನಗಂಧಿಯನ್ನು ಕರೆದು “ತಾಯೇ ನಿಮ್ಮ ಈ ಭರತವಂಶದಲ್ಲಿ ಹುಟ್ಟಿದ ಕಿಚ್ಚು ನೃಪಕುಲವನ್ನೇ ಉರಿಸುವುದು. ನೀವು ಇರುವುದು ಬೇಡ” ಎಂದು ಹೇಳಿದರು.

ಪಾರಾಶರವ್ರತಿಪ-ವ್ಯಾಸ ಶ್ರೇಷ್ಠರು,
ಉರುಹು-ಉರಿಸು

31. ವ್ಯಾಸರು ಮುಂದುವರೆದು, “ಮುಂದಿನದು ಹೇಳಬಾರದು, ಕೆಟ್ಟಕಾಲ. ಇಂದಿಗೆ ನಾಳೆ, ನಾಳೆಗೆ ನಾಳೆ ಕಠಿಣ. ವರ್ಣಧರ್ಮ ಆಶ್ರಮಧರ್ಮಗಳ ಮೂಲಸ್ಥಾನ ಹೋಯಿತು. ಕಾಲ ವಿಷಮವಾಗಿದೆ. ಕೌರವ ಪಾಂಡವರಲ್ಲಿ ಕೈ ಮೇಳವಿಸುತ್ತದೆ. ತಾಯೇ, ನೀವು ಹೊರಡಿ” ಎಂದನು.

ಬೆಟ್ಟಿತು-ಕಠಿಣ,
ನೆಲೆ-ಮೂಲಸ್ಥಾನ,
ಬಿಜಯಂಗೈಯಿ-ಹೊರಡಿ

32. ಆ ಮಾತು ಕೇಳಿದ ಯೋಜನಗಂಧಿ ತನ್ನ ಮಗನ ನುಡಿಯೇ ವೇದಸಿದ್ಧವೆಂದು ನಂಬಿ, ಸೊಸೆಯರ ಸಹಿತ ತಪೋವನಕ್ಕೆ ನಡೆದಳು. ಅತ್ತ ವ್ಯಾಸಮುನಿ ಬದರಿಕಾವನಕ್ಕೆ ಹಿಂತಿರುಗಿದನು. ಇತ್ತ ಗಂಗಾಪುತ್ರನಾದ ಭೀಷ್ಮ ಸಮಸ್ತ ಪಾಂಡವ ಕೌರವ ಸಮೂಹವನ್ನು ಸಲಹುತ್ತಿದ್ದನು.

ವ್ರಜ-ಸಮೂಹ,
ನಂದನ-ವನ